Morelle SMITH
Isha e ftuar nga Lidhja e Shkrimtarëve e Kosovës për të marrë pjesë në festivalin e tyre letrar “Drini poetik” në qytetin historik dhe aq të dashur të Prizrenit. Kisha dëgjuar e lexuar shumë për Prizrenin, duke ëndërruar për ta parë atë një herë në jetë, kur në mynyrën më të papritur më erdhi ftesa për atje.
Ura e Gurit e Prizrenit dhe kështjella përmbi kodër
Sapo arrita në aeroportin e Prishtinës, m’u sollën në mendje ditët që kisha kaluar në Shqipëri; isha në një tjetër vënd, në Republikën shumë të re të Kosovës, ku jeton popullata shqiptare që ka sigurisht të njëjtën gjuhë, por edhe po atë energji karakteristike shqiptare, atë entuziazëm, mikpritje, respekt e fisnikëri të vërtetë shpirtërore. Për më tepër po më sillej në mendje edhe ajo, që mysafiri për shqiptarin është thuajse shenjt.
Më kanë ftuar Profesor Shyqri Galica, nënkryetar dhe Abdyl Kadolli, anëtar i Kryesisë së Lidhjes së Shkrimtarëve, që kishin dalë të më prisnin në aeroport.
Udhëtuam me veturë përmes fshatrave kosovare , përgjatë autostradës së re që, siç më thanë, sapo qe ndërtuar, pothuajse e boshatisur dhe të çonte për në Tiranë.
Shyqriu nget makinën dhe flet në të njëjtën kohë në celular.
Kur hymë në rrugën e Prizrenit , duhej gjithashtu të ndërroheshin marshet dhe kjo gjë u bë në mënyrën më mjeshtërore dhe me mospërfillje.
Tok me bagazhet e mia, unë tanimë kisha dorëzuar edhe autonominë time; tanimë gjithçka për mua qe e planifikuar . Përpjekjet e mia për të paguar ndonjë gjë, qoftë edhe një kafe, gjithmonë ndeshnin në një rezistencë të fortë dhe këtë betejë gjithmonë e humbisja, me përjashtim të rasteve të rralla kur më ecte dredhia, duke u përvjedhur te banaku pa më vënë re.
Xhamia e Sinan Pashës në Prizren
Në Prizren koha ishte e bukur , e nxehtë dhe me diell. Më çuan në hotel, ku lashë bagazhet e mia. Atje kishte mizëri njerëzish ; Abdyli më thoshte që duhej të përshpejtonim ndërsa fliste me recepsionin dhe anëtarë të tjerë që mbërrinin njëri pas tjetrit për festival. Ishim vonë dhe duhej të kapnim qendrën sa më parë.
Abdyli është organizator dhe të gjithë duan të flasin me të. Ai më shoqëron ngado si një bari zemërbardhë dhe i kujdesshëm.
Abdyli dëshiroi të merrte një taksi, porsa vetura e Shyqriut refuzoi të ndizej. Mirëpo, pas aq orësh në aeroplan një ditë më parë, aq pak orëve gjumë në një hotel që nuk i hapeshin dritaret , ngritjes nga gjumi në orën 3 të mëngjesit për të arritur në aeroprt në orën 4, mandej orët e pritjes në aeroport ( fluturimi për në Prishtinë qe shtyrë), mandej në aeroplan... isha e dëshiruar të ecën në ajër të freskët.
“ Vous voulez aller a pied? “ thotë Abdyli me mosbesim. “Oui”, them unë dhe fillojmë të ecim. Abdyli njeh bazat e frëngjishtes, por shpeshherë nuk e kupton, megjithatë merr mesazhin.
Ja, kështu, ne po ecnim nëpër rrugët plot diell për në qendrën e festivalit.
Festivali u hap me një ekspozitë arti, shoqëruar nga fjalime të ndryshme, që nuk mund t’i kuptoja krejtësisht, shqipja ime është mjaft e kufizuar, por unë mora vesh esencën që bënte fjalë për mirëseardhjen e secilit.
Riza Lahi, një shkrimtar nga Tirana, që flet mirë anglishten e që ishte ngarkuar të më përkthente, është një burrë shumë i gjallë e miqësor, ka qënë më parë pilot ushtarak dhe përkthyes. Rizai qesh, flet me gjestikulacione, më kap nga bërryli për të më treguar gjëra andej – këndej dhe unë qesh me të duke i thënë se Abdyli është bari e unë jam qengj që i shkon atij pas ngado. Ai shkrihet së qeshuri dhe i tregon Abdylit. Ne shqiptarëve na pëlqejnë shumë shakatë, thotë ai.
Kafeneja në qendrën e kulturës”Europa”
Pas ligjërimeve dhe fjalëve rreth temës “ Shkrimtari dhe botimet letrare”, ne shkojmë e ulemi në një kafene ku shërbehej jashtë. Atje takova shkrimtarë të ndryshëm, mes të cilëve Arbenin, një djalë të ri, që kishte humbur njërën këmbë në luftë në radhët e Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës. E pyeta nëse ishte i lumtur tanimë që Kosova është e pavarur. “Patjetër” ( autorja e shkruan shqip në original këtë fjalë – shën.përkth.) buzëqesh ai. Kur ai qesh, thotë Rizai, ngrohtësia e shpirtit i shndrit nëpër qelizat e fytyrës.
Dhe , vërtet, kur ai buzëqesh, fytyra i mbushet plot përzemërsi; është modest, i turpshëm dhe skuqet. Arbeni më tregoi më vonë se ai asnjëherë nuk kish dashur të bëhej luftëtar, sepse ishte shkrimtar, por gjatë luftës, kur vriteshin njerëz, shkatërroheshin shtëpitë prej predhave apo kalleshin në flakë, ai ndieu se duhej të bënte diçka për atdheun e tij dhe kështu iu bashkua UÇK-së dhe mandej për tre vjet ka jetuar në luftë nëpër malet përqark Prizrenit, pas atyre maleve, ku ndodhen Shqipëria e Maqedonia.
Rizai, Arbeni e Salajdini
Më vonë na çuan jashtë qytetit, në një restorant të rrethuar nga blerimi dhe malet e pyllëzuara të Sharrit, në brigjet e Lumbardhit. Ushqimi i mrekullueshëm zgjati disa orë, derisa na kthyen prapë në Prizren për leximet e mbrëmjes, shoqëruar me pjesë muzikore, violinë e flaut. Unë lexova në anglisht, ndërsa versionin në shqip e lexoi Shyqriu, siç ma kishte përkthyer miqësisht Agim Morina.
Jashtë, nëpër të nxehtit e natës, ne u sorollatëm nëpër zonën e këmbësorëve në qëndër të qytetit , mandej u drejtuam për një kafe bri lumit , para se t’iu lutesha të zotëve të shtëpisë se nuk duroja më për gjumë. Dhe u kthyem në hotel.
Ndërsa isha kruspulluar në krevat, shqiptarët ndenjtën zgjuar duke llafosur dhe duke pirë për orë të tëra….
______________
LIDHJA E PRIZRENIT, E SHKUARA DHE E TASHMJA
Ngado flamuj shqiptarë të kuq me shkabën e zezë dykrenare dhe ata të Kosovës – blu me të verdhë. Ata janë të vendosur përgjatë rrugëve, të varur përqark shtëpive si flamuj lutjesh, valëviten në shtizat pranë ndërtesave të rëndësishme – Universitetit, zyrave të bashkisë, Qendrës europiane dhe asaj të stilit otoman – tani muze i Lidhjes së Prizrenit, që i bashkoi të gjithë për here të parë më 1978.
Shtëpia muze e Lidhjes së Prizrenit
Dhjetë qershori shënon përvjetorin e një Kuvendi kombëtar, që erdh e u bë i njohur si Lidhja e Prizrenit. Do të kisha dashur të jap ca informacione bazë rreth kësaj Lidhjeje, por ndërsa po mendoja për këtë, më dilte gjithnjë e më qartë se do të më duhej të kthehesha pas nëpër historinë e Ballkanit të shekujve 19 e 20. Në atë kohë, që prej disa shekujsh , vazhdonte pushtimi osman dhe popullata shqiptare ka qënë e shpërndarë në këto territore, që sot ne i njohim me emrat Mali i Zi, Kosovë, Maqedoni si edhe në Shqipëri. Por vetë Shqipëria si shtet i pavarur nuk ekzistonte, pavarësisht se kishte shumë sundimtarë të fuqishëm shqiptarë, si Ali Pashai, të cilët qenë të emëruar nga Sulltani i Perandorisë Otomane, e njohur si Porta e Lartë.
Por historia – edhe gjeografia – është shumë komplekse, ndaj mendoj se më mirë është t’ua lëmë atyre që kanë studiuar e shkruar për të.
Lidhja e Prizrenit u fromua nga një grup shtetarësh e intelektualësh, që i frikësoheshin me të drejtë asaj, që territoret shqiptare ishin në prag të copëtimit prej Fuqive të mëdha të kohës , prandaj u bashkuan më 1878 dhe hodhën poshtë vendimet për të parandaluar ndarjen e vendit të tyre. Kjo është konsideruar si e para përpjekje me karakter mbarëkombëtar, që i parapriu krijimit të shtetit shqiptar në vitin 1912.
Rreth një historie të shkurtër për këtë, ju mund të shfletoni guidën e xhepit për Prizrenin.Mund të lexoni edhe Robert Elsien, veprën e tij të pakrahasueshme për historinë dhe letërsinë shqipe.
Nëse doni të dini diçka rreth historisë së Shqipëris, ose të lexoni në anglisht përkthime nga autorë shqiptarë, nuk ka ku tjetër më mirë.
Antarët e Lidhjes së Prizrenit janë figura të nderuara historike, janë baballarët e kombit shqiptar.
Abdyl Frashëri, anëtar themelues i Lidhjes së Prizrenit, në kostum tradicional shqiptar, pikturë e Rexhep Vërmicës
…
Ky mit i gjallë i atij realiteti është diçka, që poetët janë frymëzuar me të më miri dhe shqiptarët janë poetë gjuhëbriskë e entuziastë me tërë atë histori rapsodike.
Këto karaktere të shekullit 19 duket sikur ecin të shkujdesur rrugëve, të veshur me festet e kuqe me xhufkë, xhaketat e qëndisura me ar, fustanellat e bardha dhe jelekët e kuq. Ose pa kapela, me pantallona të stilit europian, xhaketë e kravatë dhe me mustaqe të trasha, të skalitura si dy tallaze, që zbresin në formë kaçurrelash nga një anije antike.
Këto karaktere ndihen në ndjesinë e lëvizjeve nëpër nëpër kalldrëmin buzë lumit ujëpak, që gurgullon si tespie e kambana shtratit të tij. Në këtë sens ndjesish, ja xhamia e vjetër me një hark gotik, me kalldrëmin e çrregullt nën këmbë , që të bën të jesh e kujdesshme se në secilin hap që hedh, ndien presionin e çdo guri.
Ky sens ndjesish nga këto motive që na grishin drejt së shkuarës, rrugët plot njerëz dhe ne, duke ecur lirshëm para dyerve të hapura e parvazeve, të qeshurave e gjestikulacioneve të tyre, është dora e tyre që vithiset në brendësinë tonë; të folurit e të qeshurat e tyre me zë ta lartë nëpër rrugët e ngushta, si thirrja për besimtarët, zgjimi, të endurit andej -këndej dhe fjetja nëpër jehonën e tyre, sa që gurët e rrugës e shtëpitë duket që vijnë sërish te ti, valëzojnë në mendjen tënde.
“C’est trop fort” – thotë Abdyli, duke tundur kokën, ndërsa muezini thërret për lutjen e mbrëmjes. Ne po ecnim drejt muzeut, ku programi i sotëm duhej të mbahej në oborr. Njëra prej fjalëve të reja që mësova ishte “hajde” (njejës) , “hajdeni” (shumës), që do të thotë “eja” , dhe Abdyli i përdor shpesh , si çoban yni andej e këndej.
Ngopur mirë në një kafjall me omelet, bukë, marmelatë, qumësht e kafe, ne nisemi për në muze, duke kaluar pranë një dyqani bizelesh ngjyra- ngjyra.
Rizai nga shpie për një vizitë të shpejtë të muzeut, pasi kohë nuk ka – të tjerët po mblidhen në oborr për të lexuar poezitë e tyre. Ligjërimi im i shkutër shqip është vetëm aq sa t’u tregoj atyre që unë nuk marr vesh shqip, kështu që unë lexoj anglisht, kurse profesor Shyqyri Galica lexon përkthimin shqip të Agim Morinës.
Ligjërimet pasohen nga një tjetër drekë e mrekullueshme, në një restorant jashtë qytetit, mu pranë lumit Drin.
Më pas – fjalime e prezantime…
____________________
Nga Rivertrain, A blog about writing and travelling. Copyright © Morelle Smith, Friday, 14 June 2013
Përktheu: Riza LAHI
