http://prishtinapress.info/heminguej-shkrimtari-i-dy-lufterave/
Ernest Heminguej (Ernest Hemingway) është një nga shkrimtarët më të mëdhenj që kanë jetuar ndonjëherë. Ernest Heminguej në profilin e tij shkrimtaresk përfaqëson në mënyrë të shkëlqyer realizmin letrar në ShBA. I konsideruar nga shumëkush si strehë e brezit të humbur, Heminguej vazhdon të mbetet shkrimtari më i shquar amerikan.
Proza e tij e gjallë shquhet për nga thjeshtësia mahnitëse, dialogu i thjeshtë plotë jetë. Personazhet kryesore të Heminguejit janë gjithnjë luftëtarë të paepur, me dinjitet krenar, toreador, përballë gjendjes së nderë që po përjetonte padrejtësisht brezi i humbur, brez në kurrizin e të cilit rëndoi më së shumti Lufta e Parë Botërore.
Ky shkrimtar kolosal amerikan është lauruar me shpërblime prestigjioze letrare, madje në vitin 1953 ky shkrimtar merr çmimin “Pulitzer” për “Plaku dhe deti”. Ai u vetëvra me 2 korrik te vitit 1961 vetëm tre javë para 62-vjetorit të lindjes së tij. Në gjuhën shqipe janë përkthyer një varg romanesh, e vëllimesh me prozë tregimtare të këtij shkrimtari. Ne të gjithë jemi rritur duke lexuar librat e tij, ku na është thënë se proza e tij ishte një ndër prozat më të mira të shkruara ndonjëherë. Por a e dini se ai ishte një person me karakter shumë burrëror? Ai ishte një djalosh që qëlloi peshkaqenë me armë, mori një nëndetëse me granata, dhe vuri përballë kombe të tëra kundër njëri-tjetrit.
Proza e tij e gjallë shquhet për nga thjeshtësia mahnitëse, dialogu i thjeshtë plotë jetë. Personazhet kryesore të Heminguejit janë gjithnjë luftëtarë të paepur, me dinjitet krenar, toreador, përballë gjendjes së nderë që po përjetonte padrejtësisht brezi i humbur, brez në kurrizin e të cilit rëndoi më së shumti Lufta e Parë Botërore.
Në gjuhën shqipe janë përkthyer një varg romanesh, e vëllimesh me prozë tregimtare të këtij shkrimtari. Vlen të përmenden shqipërimet kolosale të Ismail Kadarese, Vedat Kokonës.
Veprat
Three Stories and Ten Poems, 1923
The Torrents of Spring, 1925
In Our Time, 1925
The Sun Also Rises, 1926
Men Without Women, 1927
A Farewell to Arms, 1929
Death in the Afternoon, 1932
The Snows of Kilimanjaro, 1932
Winner Takes Nothing, 1933
Green Hills of Africa, 1935
The Fifth Column, 1938
The First Forty-Nine Stories, 1938
For Whom the Bell Tolls, 1940
Across the River and Into the Trees, 1950
The Old Man and the Sea, 1952
A Moveable Feast, 1964
Islands in the Stream, 1970
The Garden of Eden, 1987
True at First Light, 1999
Vepra te Heminguejit ne shqip
Plaku dhe deti
Dëborërat e Kilimanxharos
Për kë bien këmbanat
Të kesh e të mos kesh
Vërtetë në dritë të parë
Lamtumirë armë
Jeta dhe vepra
----------------------------
Hunter S. Tompson hetoi vetëvrasjen e tij, por përfundoi duke vjedhur gjërat e tij
Kur Ernest Hemingueji kreu vetëvrasje në vitin 1961, ai tronditi botën. Ai kishte një ndikim të madh në shumë shkrimtarë, dhe ata e patën të vështirë vdekjen e tij. Një prej tyre ishte edhe Hunter S. Tompson. Në vitin 1964 Tompson udhëtoi për në Ketchum, Idaho për të vizituar shtëpinë ku Hemingueji u tërhoq gjatë dy viteve të fundit të jetës së tij, për të shkruar një pjesë hetimore The National Observer të titulluar “Çfarë e joshi Heminguejni në Ketchum”. Tompson shkroi plot pasion rreth heroit të tij, por përfundoi duke konkluduar se Hemingueji ishte një burrë i vjetër, i sëmurë dhe shumë i trazuar. Ndërsa bënte kërkime për artikullin ai vuri re një mbajtëse akulli me formën e brirëve të drerit. Tomson mendoi se edhe pse nuk do të mund të bënte as gjysmën e çmendurive që bëri ai të paktën të kishte një suvenir prej tij, dhe kështu i vodhi
Ai ishte agjent i KGB-së?
Gjatë viteve 1940, J. Edgar Huver kishte spiunuar të gjithë ato që nuk i besonte. Zakonisht këta njerëz ishin të famshëm, anëtarë të inteligjencës, ose thjesht të gjithë ata që nuk u pajtuan me të. Ne kurrë nuk do e dimë nëse Huver kishte ndonjë informacion, por ne tashmë e dimë se Heminguei ishte agjent i KGB-së. ky informacion u bë i ditur nga një ish-agjent i KGB-së, Aleksandër Vassiliev, i cili kishte mundur të futet në arkivat e Luftës së Ftohtë dhe kishte vërejtur që Hemingueji kishte qenë një “spiun”. Hemingueji kishte takuar agjentë sovjetike në Kubë dhe Angli, dhe të dhënat sovjetike pretendojnë se ai ishte shumë entuziast për të ndihmuar ata. Ata i dhanë emrin e koduar “Argo”. Megjithatë Hemingueji nuk ishte një spiun shumë i mirë. Informacioni i dhënë ishte i parëndësishëm, ose krejtësisht të padobishëm, kështu KGB përfundimisht hoqi dorë mbi të. A mund të ketë qenë Hemingueji një agjent i dyfishtë? Për fat të keq këtë nuk e dimë.
.
Nuk ka asgjë më të mirë se sa të mësojmë se dy legjenda të asaj kohe ishin miq të ngushtë, siç ishin Heminguei me shkrimtarin dhe poetin e njohur irlandez Xheims Xhois (James Joyce). Të dy dilnin shpesh të pinin në Paris, ku Xhois i fillonte zënkat i pari në bar. Mbetet një mister se si nisnin këto zënka sepse Xhois nuk ishte tip luftarak. Ai ishte mjaft i dobët dhe me një shikim shumë të keq. Për fat të mirë ai ishte mik i ngushtë me një letrar me peshë dhe me një njeri me trup shumë të fortë fizikisht. Hemingueji i pëlqente grushtet, madje njëherë Xhem Dempsei tregon se njëherë kishte qenë shumë i frikësuar sepse siç thotë ai “Gjithmonë kam patur mendimin se Hemingueji i pëlqente grushtet, dhe kisha frikë se do vinte të më godiste si një njeri i çmendur.” Sa herë që Xhois përfshihej në një sherr e gjitha çfarë thoshte ai ishte “Merru pak me të Hemingueji!” Më pas Heminguej futej në sherr e fillonte e gjuante me grushte. Kështu mund të themi se Hemingueji dhe Xhois ishte ekipi letrar i pari dhe i fundit që bënte boks.
Ai ishte një peshkatar ekstrem i cili goditi një peshkaqen me armë
Në vitin 1934 Hemingueji përdori një paradhënie nga një libër i tij me tregime të shkurtra për të blerë një jaht 11.5 metër të cilin e quajti Pillar. Kjo ishte arsyeja që ai u bë peshkatar. Në fakt Heminguei ishte një peshkatar legjendar në Kubë aq sa Kastro në vitin 1960 ka mbajtur konkursin e peshkimit “Torneo Hemingway” në nder të tij. Megjithatë disa nga metodat e Hemingueji mund të cilësohen si joortodokse. Për shembull në vitin 1935 ai kapi një peshkaqen. Në pamje të parë nuk ka asgjë anormale këtu, mirëpo ai e goditi peshkaqenin me armë. Më vonë, ngjarja që e frymëzoi për veprën “Plaku dhe deti”: Ai kapi peshkun më të madh që ishte kapur ndonjëherë. Hemingueji dhe shoku i tij Mike Strater kapën një peshk që besohet se ishte më i gjatë se 4 metër dhe luftuan për orë të tëra për ta mbështjellë. Ndërkohë që ato përpiqeshin për ta marrë në varkë një tufë me peshkaqenë u mblodh rrotull varkës. Hemingueji gjuan me armë për t’i larguar, por ai vetëm gjakos detin e kështu bën që peshkaqenët të afrohen edhe më shumë. Kur e morën peshkun gjysma e tij ishte shqyer dhe pjesa e mbetur peshonte rreth 227 kg.
Ai gjuajti një varkë për marinsat huliganë
Në vitin 1942 anijet gjermane ishin të ngarkuara me ngarkesa amerikane. Marina, ende e pa rimëkëmbur nga humbjet e rënda në Përl Harbor, u detyruan të kërkojnë vullnetarë civilë për të ndihmuar të patrullojnë bregdetin me jahte private. Këta marinas u bënë të njohur si “marinsat huliganë”. Këto marinsa thjesht patrullonin dhe raportonin me anë të radios, përveç njërit. Heminguei e shpalli veten kryetar dhe filloi të patrullojë në brigjet e Kubës me qëllimin e vetëm për të fundosur ndonjë anije më armë zjarri dhe granata dore. Ai mblodhi një ekip ku bënin pjesë toreadorë, një biznesmenë miliarderë dhe një marins amerikan. Hemingueji arsyetoi se me jahtin e tij anijet gjermane do të afroheshin për ndonjë bashkëpunim. Plani i tij ishte që këto anije të ishin aq afër sa për t’i gjuajtur me automatik dhe granata. Duhet theksuar se Hemingueji kurrë nuk e fundosi një anije gjermane, gjë që lë vend që njerëzit të spekulojnë e të thonë se banda e Heminguejit ishte thjesht një justifikim për të shkuar për peshkim e për t’u dehur me miqtë e tij.
Ai mashtroi gjatë kohës kur ishte korrespondent lufte
Në vitin 1944 Hemingueji ka punuar si korrespondent lufte për revistën Collier. Ai kishte mbuluar edhe më parë luftëra si gazetar, por në moshën 44-vjeçare ai nuk ishte në kulmin e pranverës së tij. Ai ishte i pranishëm në D-Day (operacioni ushtarak 6 Qershor 1944)por ai qëndroi në bord sepse ushtria mendoi se ai ishte tepër i çmuar për tu humbur. Por shpejt ata mësuan se ai nuk ishte një person që mund të të pranonte të kujdeseshin për të apo të merrte urdhra. Kur po udhëtonte me regjimentin 22 ai mori leje që të drejtonte një operacion të inteligjencës në Rambuje. Së shpejti, ai u bë udhëheqës i një milicie, përbërë nga një agjent të fshehtë dhe disa ushtarë dhe civilë të cilët pasuan urdhrat e tij pa pyetje duke e quajtur atë “Papa”, “Kapiten”, apo edhe “Le Grande Capitan”. “Të parregulltit”, siç u quajtën, u përshkruan si një grup ku të gjithë kopjuan stilin e Heminguejit. Këtij grupi iu bashkuan gjithmonë e më shumë trupa francezë dhe civilë. Ata kryenin survejimin përpara kolonës kryesore të mbështetjes, por Hemingueji i veshur me uniformë i udhëhoqi ata disa herë në luftë. Kështu Hemingueji si korrespondent lufte shkeli konventën e Gjenevës sepse përdori armë dhe vrau njerëz. Ai u përball më gjykatën ushtarake, mirëpo më pas duke gënjyer u fut përsëri në luftë ku mori pjesë në disa konfrontime. Hemingueij mbijetoi dhe pas dy vitesh mori një yll bronzi.
Ai rrahu Orson Uells
Në vitin 1937 Orson Uells (Orson Welles) do të rrëfente tokën spanjolle, një dokumentar nga Joris Ivens. Këtë dokumentar e kishte shkruar Hemingueji dhe kur mori vesh që do lexohej nga Orson e tërbua, sepse nuk i pëlqente zëri i tij. Kur Orson sugjeroi disa ndryshime dhe hoqi një pjesë të madhe të shkrimit Hemingueji u acarua edhe më shumë. Shpejt zënka u acarua kur Heminguei deklaroi “Disa legena që merren me teatër mendojnë se mund të më mësojnë mua se si të shkruaj”. Orson më pas u përgjigj me sarkazëm duke e akuzuar atë për arrogancë. Pas kësaj të dy patën një zënkë të vërtetë. Zënka përfundoi në ekran para dokumentarit. Megjithatë më vonë të dy u bënë miq të mirë. Por kjo nuk e ndaloi Heminguei që ta fshinte Orsonon nga testamenti i tij.
Ai ishte një njeri që i donte macet
Në vitin 1931 atij ju dha një mace shumë e veçantë. Nga një mutacion macja kishte gjashtë gishtërinj dhe ai e quajti “Top bore”. Heminguei u bë i fiksuar me këtë mutacion të rrallë dhe përfundoi me rreth 50 prej tyre që rrinin lirisht nëpër pronën e tij Key West. Në fakt Hemingueji bëri aq shumë për të promovuar këtë racë nëpër shkrimet e tij sa macet “polydactyl” tani janë referuar disa herë si “macet Heminguei”. Tani shtëpia e tij në Key West është një muze. Nëse ju do të keni fat ta vizitoni menjëherë do të vini re se ka mace polydactyl kudo. Të gjitha janë të racave të ndryshme, por pothuajse të gjitha macet kanë gjashtë gishtërinj. Macet janë të lejuara të bredhin të lira dhe të bëjnë atë që iu pëlqen.
Ai besonte se ishte nën survejimin e qeverisë
Nga fundi i jetës Hemingueji ishte i rënë emocionalisht, i rraskapitur mendërisht dhe jashtëzakonisht paranojak. Ai besonte se në çdo kohë ndiqej dhe spiunohej nga federalët (FB). Kur i jepte makinës ishte i bindur se e ndiqnin makina të tjera. Ai e la hashashin sepse mendonte se e shihnin njerëzit. Ai madje ka deklaruar se një natë vonë kur ishte në bankë dy punonjësit e sigurisë në fakt ishin agjentë federal. Sa më shumë që i rritej ky fiksim, aq më shumë shqetësoheshin familja dhe miqtë e tij. Në vitet ’60 ai u shtrua në një spital psikiatrik ku iu nënshtrua terapisë. Por gjërat nuk u përmirësuan. Telefoni i tij përgjohej akoma, FBI ishin kudo. Më pas erdhi edhe tentativa për vrasje dhe ai për fat të keq u vetëvra, gjë që e bën edhe më të dhimbshme ngjarjen sepse në fakt ai kishte çdo të drejtë për të qenë paranojak.
-------------------------------------------------------
Plaku dhe Deti është një nga romanët më të shitur (bestseller) të mbarë letërsisë amerikane, shkruar nga shkrimtari amerikan Ernest John Iselam Hemingway.
Tek kritikët letrarë ekziston mëdyshja në është roman apo novelë, por sidoqoftë "Plaku dhe deti" është margaritari më i ndritshëm amerikan që pushtoi mbarë botën. Që në fillim nga vete titulli kemi të bëjmë me dy kundërvënie të ndryshme : plakun në perëndim të jetës se tij dhe detin e paskajë, kjo fuqi e pambarueshme. Personazhi kult Santiago është plazmim i vetë ekzistencës njerëzore kundrejt dallgëve të shkumëzuara të jetës me përplot pusi e pabesi. Santiago përçapet me tërë fuqinë e tij të mplakur dhe për çudi të fatit ai del fitimtar.
Kjo vepër është grishje e njëmendtë për rrugën e qarte të racës njerëzore : trazimi i përpjekjes për përvijimin e jetës në kushte sado të rënda.
Është një luftë e pabarabartë ndërmjet njeriut dhe natyrës por që gjithsesi i lejon njeriut të masë forcat e veta. Njeriu plaket ndërsa natyra mbetet po e njëjtë, deti mbetet po i pamase dhe i pabesë. Ne qendër te veprës "Plaku dhe Deti" është plaku Santiago, një peshkatar i zoti.
Ka edhe disa personazhe të tjerë por ato vetëm sa skicohen ne vepër sa për sfond. Dy miq-armiq të vjetër luftojnë përballë njëri tjetrit,luftë qe jep edhe mesazhin e lartë filozofik se njeriu nuk është krijuar për të pësuar humbje, të asgjësosh njeriun nuk do të thotë qe e ke mposhtur atë. Duke krijuar personazhe të tillë si plaku Santiago, E. Heminguej lartëson figurën e njeriut që tregohet dinjitoz përballë dështimeve dhe sfidave në jetë.
E. Heminguej ka përdorur parimin "ajsberg" d.m.th. flet pak por nënkupton shumë. Personazhet parapëlqejnë më shumë heshtjen, mbylljen në vetvete çka e bën edhe me interesante e tronditëse leximin e veprës. Në pamje të parë ata duken të ftohtë, indiferente por në fakt cilësitë e tyre qëndrojnë në nëntekstet e frazës. Vihet re edhe dialogimi me vetveten që përbën një veçori tjetër të personazheve te këtij romani. Edhe nqs. personazhet ndiejnë frikë, gëzim, etj, ato nuk jepen por nënkuptohen nga situatat e krijuara. Kjo mban gjallë emocionin gjatë leximit të novelës.
Plaku dhe Deti është historia e një betejë epike mes një peshkatar të vjetër, me përvojë dhe një Marlin të madhe. Romani hapet me arsyetim se peshkatar, i cili është quajtur Santiago, ka kaluar 84 ditë pa kapjen e një peshku. Ai është aq i pafat që nxënës i tij e ri, Manolin, ka qenë i ndaluar nga prindërit e tij të lundrojë me njeriun e vjetër dhe është urdhëruar të shkojë me peshkatarët më të suksesshëm. Dedikuar ende njeriun e vjetër, megjithatë, djali vizitonte kasollen e Santiagos çdo natë, transportin mbrapa tij të peshkimit gear, marrjen e tij të ushqimit dhe duke diskutuar bejsbolli amerikan dhe lojtar të preferuar të tij Joe Di Maggio. Santiago tregon Manolin që në ditën e ardhshme, ai do të sipërmarrje larg në Gjirit të peshkut, të bindur se delli i tij i pafat është pranë fundit të saj. Kështu në ditën e 85, Santiago përcakton vetëm, duke marrë varkë e lehtë e tij deri në Gjirin Edhe pse ai është i plagosur nga lufta dhe në dhimbje, Santiago shpreh një vlerësim të dhembshur për kundërshtarin e tij, shpesh duke iu referuar atij si një vëlla. Ai gjithashtu përcakton se për shkak të dinjitetit të madhe e peshkut, askush nuk do të jetë i denjë e të ngrënit Marlin.
Ndërsa Santiago vazhdon udhëtimin e tij kthehet në breg, peshkaqenë janë të tërhequr në gjurmët e gjakut të lëna nga Marlin në ujë. Parë, një peshkaqen i madh MAKO, Santiago vret me fuzhnjë e tij, duke humbur që arma në këtë proces. Ai bën një fuzhnjë ri nga leukoplast thikë e tij deri në fund të një rrem për të ndihmuar të shmangur linjë tjetër e peshkaqenë, në total, janë vrarë pesë peshkaqenë dhe shumë të tjerë janë shtyrë larg. Por peshkaqenë të mbajtur të vijnë, dhe duke mbrëmje peshkaqenë i gllabërojnë pothuajse tërë trupin e pajetë të Marlin-së, duke lënë një skelet të përbërë kryesisht nga shtylla kurrizore e saj, bishtin e saj dhe kokën e tij. Së fundi duke arritur në breg para agimit në ditën e ardhshme, Santiago lufton në rrugën për në kasolle e tij, mbante direk e rëndë mbi shpatullat e tij. Pasi, në shtëpi, ai slumps mbi shtratin e tij dhe bie në një gjumë të thellë.
Një grup i peshkatarëve të mblidhen të nesërmen rreth barkë, ku skeleti peshku është bashkangjitur ende. Një nga peshkatarët masat që ajo të jetë 18 metra (5,5 m) nga hunda me bisht. Turistët në kafenenë pranë gabimisht marrë atë për një peshkaqen. Manolin, të brengosur gjatë përpjekjes plakut, thërret mbi të gjetur të sigurt në gjumë. Djali sjell atë gazetat dhe kafe. Kur zgjohet njeriu i vjetër, ata premtojnë për të peshkuar së bashku edhe një herë. Pas kthimit të tij në gjumë, ëndrrat e tij rinor.
(Përgatiti Flori Bruqi)
---------------
Nga Ernest Hemingway
Proze: ''Plaku dhe deti!''
Tani puhia ish e fresket dhe varka shkonte përpara me shpejtesi. Ai veshtronte vetëm pjesen e perparme te peshkut dhe zuri te këtë shprese
"Është marrezi te humbesh shpresen", mendoi. "Jo vetëm,por besoj se është mëkat. Mos mendo për mëkatin. Ka mjaft probleme te tjera përveç mekatit. Të them te drejtën s'kuptoj shumë nga mëkatet." "Nuk i kuptoj dhe nuk jam i sigurt ne i besoj. Mos bëra mëkat qe vrava peshk un? Besoj se bëra mëkat, ndonëse këtë e bëra për të mos vdekur nga uria dhe për te ushqyer me te shumë njerëz. Ne është kështu, atëherë çdo gjë është mëkat. Tani është tepër vonë qe të mendosh për gjëra te tilla, me mëkatet le të merren ata qe paguhen për këtë pune.
Ti ke lindur për te qenë peshkatar, ashtu siç ka qenë dhe i ati i Di Maxhios të madh"
Por i pelqente te mendonte për të gjitha, midis te cilave ishte kredhur dhe, me qe s'kishte c'te lexonte e as radio, mendonte për shumë gjëra duke përfshirë këtu dhe mëkatin. "Ti se vrave peshkun për t'ua shitur te tjerëve dhe për te jetuar", mendoi ai. " Ti e vrave nga kryelartesia dhe sepse je peshkatar. Ti e doje këtë peshk kur ishte i gjallë, edhe tani e do. Kur e do dike, s'është mëkat ne e vrafsh. Apo ndofta është një mëkat edhe me i madh?"
- Si shumë mendon o plak, - tha me ze te lartë.
"Por ti e vrave me kenaqesi dentuson", mendoi "Edhe ai si ti , ushqehet me peshq. Ai nuk ha vetëm kermat e nuk është vetëm një bark i pabgopur si shumë peshkaqene te tjerë. Ai është një kafshe e bukur dhe fisnike qe s'di se cÚshte frika".
- Unë e vrava për tu mbrojtur, - tha plaku me ze te lartë. - Dhe e vrava me zotesi te madhe.
Pervec kësaj, mendoi, "qoftë kështu, qoftë ashtu, s`ka gjë të mos vrase diçka. Peshkimi me vret mua po ashtu siç me mban gjallë. Djali, me mban gjallë mua. Mos te te gënjej mendja shumë, o plak".
U perkul ne buzë te varkes dhe keputi nga peshku një cop mish ne atë vend ku e kishte kafshuar peshkaqeni. E pertypi mishin duke çmuar cilesine dhe shijen e tij. E pertypi dhe vuri re se mishi ishte i mirë dhe i shijshem. Ishte i fortë e me leng, si mishi, por s'ishte i kuq. Ai nuk ishte fije fije e plaku e dinte se ne treg do tì paguanin çmimin me te lartë. Por eren e tij e merte me vete, deri larg dhe plaku s'kish si ta pengonte këtë.. E kuptoi se do ta kishte punën pisk.
Era s'kishte pushuar. Ajo frynte me shumë nga ana e veri-lindjes dhe kjo do të thoshte se ajo nuk do të pushonte. Plaku veshtronte larg por nuk shidte as pelhura, as tym as anije. vetëm peshqit fluturues ngriheshin nga deti dhe fluturonin nga te dyja anet e najes se varkes e aty këtu verdhonin leshteriket e golfit. Nuk kishte as edhe një zog.
Kish dy ore qe lundronte, i shtrire ne kicin e varkes dhe pertypte ndonjeher mishin e peshkut dhe duke u munduar qe te clodhej për te marrë forca të reja, kur pa një nga dy peshkaqenet.
- Oj, - tha me ze te lartë. - S'ka përkthim për këtë fjale dhe mund te jetë ndoshta si zhurma qe mund te bëj njeriu, pa dashur, kur ndjen qe i futet ne dërrasë gozhdoqe ia shpom pellemben tejpërtej.
- Galamos, - tha me ze te lartë. Kishte pare fleten e dytë qe dilte nga uji pas te pares dhe i kishte dalluar peshkaqenet hundeshtypur si nga fleta e murrme trikendeshe dhe nga levizjet fshirese te bishtit. Ata kishin ndjere eren e peshkut. ishin turbulluar dhe, te uritur siç ishin, here e humbisnin e here e gjenin këtë ere qe i dehte. Sidoqoftë, sa vinin e po afroheshin.
Plaku e lidhi pelhuren, ne mënyrë qe të mos e zinte era dhe i vuri pyken timonit qe të mos leviste. Pastaj ngriti lopaten, ku kishte lidhur thiken. E ngriti me shumë mundim, ngaqë i dhimbnin duart shumë. I shtrengoi dhe i hapi qe te cmpiheshin pak. Pastaj e kapi lopaten me fort, kështu qe duart ta ndienin tërë dhimbjen pernjehere dhe të mos i bënin bisht punës dhe ziri ti veshtronte peshkaqenet qe po afroheshin. shikonte koken e tyre me atë hunde petashuqe dhe te shtypur dhe fletet e mëdha te kraharorit me nga një vijë te bardhe anes. Këta ishin peshkaqenet me te urryer, qe qelbeshin, po aq kembengrenes sa edhe vrasës, dhe kur i more uria, ata kafshojne lopaten dhe timonin e varkes. Këta peshkaqene kafshojne kembet e breshkave, kur këto flene ne faqen e detit dhe, kur janë shumë te uritur, i versulen dhe njeriut, megjithëse ky nuk mban ere gjaku apo jarg peshku.
- Oj, - tha plaku, - Pa ejani, halamos!
Dhe ata erdhen. Por nuk erdhen ashtu siç kishte ardhur dendusoja. Njeri u kthye dhe u zhduk poshtë varkes dhe plaku ndieu se u drodh varka, kur peshkaqeni kafshoi peshkun. Tjetri veshtronte plakun me ata sy te vegjel dhe te verdhe, pastaj hapi gojen ne formë rrethi dhe iu versul peshkut atje ku e kishte kafshuar denduso. Plaku e shihte mirë vijen qe fillonte nga maja e kokës ngjyrë kafe dhe shkonte ne kurris, atje ku truri pashkohej me palcen e kurrizit dhe e goditi me thiken qe ishte lidhur te lopata, pikërisht ne atë vend, pastaj e nxori thiken përsëri dhe e nguli te sytë e vegjel dhe tze verdhe si te masces, te peshkaqenit..
Peshkaqeni qe ishte duke dhënë shpirt u shkeput nga peshku dhe rreshqiti poshtë.
Varka dreidhej ende nga goditjet e peshkaqenit qe hante peshkun brenda ne ujë dhe plaku, duke leshuar pelhuren, e la varka te kthehej menjane, kështu qe ta linte peshkaqenin ta dilte mbi ujë. Kur pa, u berkul ne buzët e varkes dhe ia nguli thiken. Ai goditi vetëm mishin, por lekura e trashe e peshkaqenin nuk e la thiken te futej thelle. Plaku e goditi peshkaqenin kaq fortë sa i dhemben jo vetëm duart,por edhe shpatullat. Por peshkaqeni nxori koken nga uji dhe plaku e goditi mu ne mes te kokës petashuqe, kur hunda doli nga uji qe te kafshonte mishin. E nxori thiken dhe e futi për here te dytë, po ne atë vend. Peshkaqeni kishte shtrenguar fort nofullat dhe i qe kacavjerre peshkut. Plaku ia nguli thiken ne syrin e majte. Peshkaqeni s'i shqitej peshkut.
- Ashtu? - tha plaku dhe ia nguli thiken ne mes te trurit dhe unazave te kurrizit. Tani kjo gjë s'ishte e vështirë dhe ndieu se thika preu kercin. Plaku ktheu lopaten nga ana tjetër dhe iu futi peshkaqenit ne goje, qe t'ia hapte nofullat. E rretulloi lopaten dhu kur peshkaqeni u shkeput nga peshku tha:
- Shko poshtë, galanos. Shko poshtë një milje Shko se e gjen atje shokun. Apo mos ishte nëna jote?.
fshiu faqen e thikes dhe e la lopaten ne varke. Pastaj rrugulloi pelhuren dhe, kur ajo gufoi nga era, e ktheu varken ne drejtimin e meparshem
- Ata kanë mare me vete sigurisht një te katërtën e peshkut, madje edhe mishin me te mirë, - tha plaku me ze te lartë.
- Sa mirë do të qe sikur kjo te ishte vetëm një ëndërr dhe mos e kisha zënë këtë peshk! Keq më vjen e peshk qe na ngjau kjo gjë. Na prishi shumë pune
Plaku pushoi; ai nuk kishte qejf te veshtronte peshkun tani. Njyra e tij i shembellente ngjyres se amalgamit me te cilën mbulojme pasqyren, por vijat e tij dukeshin ende.
- S'duhej te shkoja kaq larg ne deto peshk. - tha plaku
- Keq me doli, edhe mua edhe ty. Keq më vjen shumë, o peshk.....
--------------------------------------
Plaku dhe deti është një tregim për forcën dhe
dinjitetin e shpirtit të njeriut. Me simbolikën e
tij ai trajton pyetjen e madhe, se deri ku duhet
të shkojë njeriu, deri ku duhet të guxojë. Për
Heminguejin njeriu, në trevën e dyluftimit të
pabarabartë, madje të vetë vdekjes, nuk ka
përse të tërhiqet pa e provuar.
PLAKU DHE DETI
Lexuesit sigurisht i shkon mendja ne cast tek novela e famshme e Ernest Heminguejit "lindur ne 1899, ne Cikago), e cila menjehere pas botimit, me 1954, i dha autorit te saj cmimin "Nobel" per letersi. Ndeshja midis nje peshkatari te vjeter, me shume pervoje, kembengules dhe njohes i jashtezakonshem i profesionit te tij dhe nje peshku stermadh, te fuqishem, me pamje te mahnitshme vazhdoi per tri dite e net ne mes te oqeanit, diku larg ne thellesite e ujit me ngjyre blu te thelle, nga ku mund te shiheshin dritat e Havanes nese koha ishte e mire. Ky vizion artistik iu ka folur brezave te tere dhe eshte "lexuar" ne menyra te ndryshme prej tyre, ne varesi te kohes dhe te vendit ku kane jetuar.
Askush nuk mund ta kape teresisht dhe perfundimisht thellesine e mesazhit te kesaj novele, larmin e shprehjes ne anglisht te autorit, estetiken e shprehjes letrare te vizionit te tij te madh. E shumta qe mund te pretendohet ketu eshte vetem te provohet te kapen reflektimet e filozofise se saj, te projektuara ne "toke", ashtu sikurse shohim ndonjehere te projektuara mbi toke, para nesh, nen kembet tona, hijet e levizshme te reve te pakapshme qe notojne lart e larg ne qiell. Ajo qe mund te behet pra eshte vetem te "perkthehet" disi kuptimi simbolik i noveles ne jeten tone te perditshme qe perben "truallin" mbi te cilin mund te ngrihen kuptimet tona te pjesshme dhe te kufizuara te mesazheve universale qe na vijne nga mjeshtrit e medhenj te penes.
Gjithsesi nje gje eshte e sigurt. Arkitektura e brendshme e noveles eshte si e nje konstruksioni delikat ku cdo gje eshte ne vendin e vet, aq sa duket se sikur vetem dicka te levize ne te, rrezikon te thyhet e te behet cika-cika e gjitha. Nuk thoshte kot nje kritik i kohes tek "Sunday Times" se ajo eshte nje kryeveper ne te cilen cdo faqe nuk mund te jete ndryshe nga c'eshte shkruar prej autorit.
* *
*
Kuptimi alegorik dhe filozofik i "Plaku dhe Deti" rreshket nga duart. Ai behet sa i pangurtesueshem ne cilindo nga kuptimet qe mund t'i jepen atij nga kritiket apo lexuesit, aq sa edhe mbetet lehtesisht i adoptueshem per ta orientuar njeriun ne te gjitha llojet e halleve dhe dramave te tij konkrete te perditshme.
Ne fakt, cfare simbolizojne peshkatari i vjeter dhe peshku i stermadh?
Filozofet do te thoshin se jane dy te kunderta, te cilat ndeshen midis tyre duke i dhene konfliktit forma dhe permbajtje historike te ndryshme qe nuk i ngjajne aspak njera-tjetres. Te kunderta qe kurre nuk mund te izolohen prej njera-tjetres dhe s'e leshojne njera-tjetren. Historiani do te thoshte se ata simbolizojne ne fakt dy masa te medha luftetaresh qe perballen durueshem midis tyre ne nje beteje percaktuese te zhvilluar ne mes te nje fushe te pezhitur. Psikologu do te na propozonte qe pas tyre te shihnim ndeshjen midis motiveve te kunderta, midis pasionit dhe veshtiresive, pershembull. Gazetari dhe analisti i politikes se dites do te thoshte se, ne fakt, aty mund te kemi te bejme me dicka qe i ngjan tensionit dhe bashkekzistences midis grupimeve politike te kunderta.
Ekonomisti do te thoshte se simbolika e Heminguejit me shume i ngjan marredhenieve midis punetorit dhe pronarit. Juristi do te shprehej se ai e kupton ate me shume si nje lufte te drejtesise me korrupsionin. Ndersa psikanalisti do te magjepsej ndofta nga kundershtia peshkatar-peshk duke thene se po kaq obsesionale jane edhe marredheniet njerezore nen ndikimin e nxitjeve te tyre libidinale. Studiuesi i marredhenieve politike nderkombetare do te thoshte se ne te gjithcka i ngjan ne fakt rivalitetit midis faktoreve nderkombetare qe here pas here angazhohen midis tyre ne beteja te stergjata, thuajse te pafund, dhe qe kane nevoje per njeri-tjetrin per te mbijetuar dhe per te zoteruar hapesirat qe i konsiderojne si territore apo si zona te tyre te influences.
Nuk jetohet pa rivale. Pa rivale jeta mbaron - do te thoshte nje partizan i teorive te seleksionit natyral te specieve po te gjykonte per armiqesite e sotme te medha nderkombetare. Politologu mund te na ndihmoje gjithashtu duke u shprehur se peshkatari dhe peshku ne fakt simbolizojne burokratin qe pasi e ka mberthyer fort kolltukun e tij ne administrate nuk shkeputet per qamet prej synimit per te bere karriere. Kritiku i artit mund te thoshte se peshkatari simbolizon artistin qe pasi ka kapur nje teme artistike te madhe, dashurohet pas saj, dhe e konsumon pafundesisht deri ne raskapitje. Kuptimet pra mund te jene te pafundem.
* *
*
Peshkatari i vjeter terheq peshkun qe ka ngrene karremin bashke me grepin, duke e lidhur fillin e peshkimit pas supeve, perndryshe peshku gjigant, me levizjet e tij te fuqishme, do t'i shpetonte menjehere nga dora. Peshku kerkon te ike, por ne ikje e siper terheq pas peshkatarin me gjithe varken e tij. Nje skene ne thelb e palevizshme. Terhiq e terhiq. Terhiq peshkatari e terhiq peshku. Duket megjithate se ka edhe nje levizje. Varka e vogel, peshkatari dhe peshku formojne nje te tere te vetme qe vozit kerkellueshem neper oqean.
Ernest Heminguej na thote se peshkatari i vjeter i ve emra te ndryshem mases se pafunteme te ujit qe e rrethon, ne varesi te gjendjes se tij psikologjike. Kur eshte i nervozuar me te dhe me fatin e tij, e quan masen e stermadhe ujore me nje emer te gjinise mashkullore, e quan si nje rival burreror "the ocean), ndersa kur ka shprese se perpjekjet e tij do te kurorezohen me sukses, kur mbushet me optimizem dhe kenaqesi, ujin e therret me nje emer te gjinise femerore, te bute, e quan "al mar). Gjithcka ndodh midis rivalitetit dhe dashurise, midis "the ocean" dhe "al mar". Ne fakt, bota dyzohet. Nuk jetojme perhere ne te njejten bote, ndonese ne vetvete ajo mund te mbetet e njejta. Veshtrimi yne i transformuar e ndryshon krejt pamjen e botes, aq sa ajo behet e panjohshme per shikimin tone te meparshem.
Per nje kohe shume te gjate, midis peshkatarit, varkes se vjeter dhe peshkut marredheniet mbesin te njejta, ne ekuiliber. Asgje nuk ndryshon. Duket se ka nje rrjedhje kohore brenda nje kohe stermadhe qe duke mos ndryshuar, behet, ne fakt, nje pakohe e madhe, nje ikje fatale e kohes prej qenies. Midis levizjesdhe mosndryshimit, ai qe transformohet ne te vertete eshte kuptimi i ndryshem qe peshkatari i jep ndeshjes se tij me peshkun.
* *
*
Peshkatari mund te shkonte per te gjuajtur peshq relativisht me te vegjel, duke lundruar ne thellesi me te vogla, ashtu sikurse benin te gjithe miqte e tij, ata qe jetonin si ai me tregtine e peshkut. Por, pasi e ka provuar per dhjetera e dhjetera here dhe nuk ka zene asgje javet e fundit, pasi e ndien se mosha iken shpejt, pasi eshte plagosur ne seder per nje fat qe nuk e ka ndihmuar shume ne gjueti, ai eshte pothuajse i detyruar te shkoje me larg, ne thellesite e oqeanit, pikerisht aty ku jetojne peshqit stermedhenj. Ose nje peshk gjigant ose asgje. Ne fakt, duke ndjekur peshkun, ai eshte futur shume thelle ne brendesi te oqeanit, aq sa edhe brigjet nga eshte nisur nuk i dallon dot me. As varkat e peshkatareve te tjere qe vozisin me prane cektesires nuk i sheh me fare. Realiteti tokesor ka mbetur larg tij, po ashtu i eshte larguar pafuntesisht bota e te tjereve. E gjithe vemendja e tij eshte perqendruar tek peshku i madh qe ka rene ne grepin e tij.
Nga ana tjeter, edhe peshku stermadh i fuqishem ka uri. Edhe ai nuk mund te kenaqet me pak ushqim dhe ka rene pothuajse fatalisht ne grepin e peshkatarit. Beteja eshte angazhuar fuqishem nga te dy anet. Paksa fatalisht, paksa rastesisht, sic ndodhin te gjithe gjerat e kesaj bote ku asgje nuk mund te jete ndryshe nga cfare eshte. Peshkatari dhe peshku jane nderfutur ne nje beteje te madhe duke perjetuar dramen e nje ndeshjeje te pafund, nderkohe qe perreth tyre, behen vetem beteja te vogla, te pjesshme sikurse ato aktet e shkurtera te pjeseve teatrale qe s'kane te bejne me dramat klasike. Perreth ka vetem peshkatare te dores se dyte, hallexhinj qe duan vetem te mbijetojne dhe qe gjuajne vetem peshq relativisht me permasa jo te medha, qe gelltisin grepa te vegjel dhe ku lekunden karreme modeste. Andej nuk ka drama. Perreth luftohet vetem per fitore te vogla, me rezultate te pjesshme, nga pak por shpesh. Hidh grep te vogel e kap peshk te vogel.
Kurse ketu, ne rastin tone, drama eshte e madhe sepse edhe peshkatari eshte nje mjeshter qe e di mire zanatin e tij, kembengules dhe qe provon shansin e tij te fundit ne oqean, por edhe peshku eshte i jashtezakonshem nga permasat dhe fuqite e tij. Peshkatari terhiq dhe peshku stermadh terhiq. Nata e pare eshte njesoj si dita e pare dhe dita e dyte eshte njesoj si dita dhe nata pararendese. Keshtu koha ndjek kohen ne nje gjendje thuajse te pakohe ku peshkatari, barka dhe peshku jane fiksuar ne nje konjukture qe sterzgjatet pa fund.
Te gjithe kane rolin e tyre ne nje ansambel te tere qe zhvendoset mbi oqean pikerisht sepse te gjithe elementet e tij, ne fakt, jane ne ekuiliber teper te ngurtesuar me njeri-tjetrin. E tera mbetet e ngerthyer ne nje ekuiliber qe nuk ndryshon sepse te gjithe levizin ose terheqin pothuajse barazimtarisht ne ane te kunderta. Peshkatari ka rrotulluar fillin e peshkimit perreth supeve te tij, ka mbeshtetur shpatullat ne njeren ane te barkes dhe shtyn me kembe anen e kundert te saj me qellim qe te perballoje forcen e pamate te peshkut qe kerkon te ike. Peshku, aq me pak mund ta leshoje grepin qe tashme ka ngecur diku midis gojes dhe fytit te tij. Ne mos sot neser, ai do ta kafshone karremin sepse ka pasur uri dhe trupi i tij stermadh ka nevoje per ushqim perndryshe shkon ne fund te ujit perjetesisht. Si mund t'i shpetoje grepit qe ka gelltitur? Duke u hedhur mbi uje dhe duke bere levizje te cuditshme ne ajer, por qe ne fakt mund t'a ndihmojne qe gjate ndonje kercimi mbi siperfaqen e ujit grepi t'i dale nga goja dhe ai te vazhdoje jeten e tij lirshem.
Peshkatari i vjeter e kupton se peshku eshte jo vetem i stermadh, i papare deri me atehere, por edhe i vjeter ne moshe. Ai duhet te jete kapur edhe here te tjera ne grep dhe duhet te kete shpetuar. Ka pervoje ne keto pune. Nuk eshte ndonje peshk i vogel budalla qe nuk di se c'eshte te renit ne grep. Prandaj edhe hidhet. " Mos u hidh peshk, mos u hidh ! " - flet me vete me ze te larte peshkatari i vjeter. Por, hedhjet dhe kercimet mahnitese mbi ujin blu te oqeanit duke treguar bishtin e vet te bukur, gjigant, jane te rrezikshme edhe per vete peshkun. Ai e di mire kete sepse grepi mund te hyje akoma me thelle ne mishin e tij dhe te behet perfundimisht i paheqshem, pergjithmone. Peshku ka karemin ne goje prandaj nuk ushqehet dot me, per rrjedhoje ka uri. Atij nuk mbetet asgje tjeter per te bere vecse te ece ne menyre te njetrajteshme duke e zgjatur pafund betejen e tij me peshkatarin, duke shpresuar se ky i fundit do te lodhet ose filli do te keputet duke e lejuar pastaj te gelltise karrem, grep e fill bashke per t'i tretur ne stomakun e vet te fuqishem.
* *
*
Peshku terheq peshkatarin, peshkatari kapet pas fillit duke mbeshtetur kembet fort ne fundin dhe anet e varkes, e cila leviz duke u terhequr nga tensioni midis dy qenieve te gjalla qe nderluftojne me njera tjetren. Pas oreve te tera, terhiq e mos e keput, ndeshja midis peshkatarit dhe peshkut e kapercen kufirin e nje rivaliteti te thjeshte qe ndertohet vetem per ndonje aresye te caktuar, te lidhur thjesht me ndonje nevoje. Vec aresyes bindese te fillimit, tanime midis tyre fillon edhe nje gare ne formen e nje ndeshjeje futbolli ose boksi. Gjithkush desheron te mase forcat e veta per te pare se sa i forte eshte. Jeta eshte gare, eshte ndeshje dhe ne kete ndeshje gjithkushi pohon veten, zotesine, inteligjencen, durimin, qendrueshmerine e tij. Ka ne fakt dicka te ngjashme, te perbashket sa here dy ose me shume rivale masin forcat e tyre ne beteja, ne gjyq, ne maratone, ne ndeshje futbolli, ne zanat, ne tregti, a kudo.
Deshira per ta mundur tjetrin shprehet kudo. Ne cdo rivalitet ka edhe nje permase sportive, nje fare loje te paqellimte, qe lidhet me gezimin per te fituar ne vetvete. Peshkatari ne castet me te veshtira te dyluftimit te tij me peshkun sjell ndermend idhullin e tij, futbollistin Di Magio qe shenon gola vendimtare per ekipin e tij. Ne kllapine e pagjumesise dhe te rraskapitjes, i kujtohet gjithashtu nje ndeshje te rende sportive qe kishte bere dikur me nje neger: Cili do t'ja perkulte krahun tjetrit ne nje prove force? Te dy kishin ndejtur gjithe pasditen dhe naten, me berryla te vendosur mbi tavoline duke i shtyre parakrahun njeri tjetrit per t'ia shtrire ate mbi tavoline. Perreth qendronin pa gjume njelloj si ata dhjetra spektatore - peshkatare. Shihnin, vinin baste dhe porosisnin birra te ftohta. Ekuilibri ishte pothuajse i plote. Asnjeri nuk jepej.
Gjate nates u ndodhte te flinin nga pak duke i shtyre vazhdimisht parakrahun tjetrit. Ashtu hanin duke u ndeshur, flinin duke u matur, duke u perleshur mendonin per gj-_te tjera. Ndeshja ishte bere natyra e dyte e tyre. Nuk e vinin re, aq shume ishin mesuar me te. Nuk i pengonte per te bere gjera te tjera. Ne mengjez duhej te dilnin ne oqean per te gjuajtur. Dikush duhej te fitonte. Peshkatari kishte bere nje perpjekje te fundit mbinjerezore dhe dora e negrit kishte rene mbi tavoline. Tamam ne kohen e duhur, kur dielli po lindete dhe te gjithe peshkataret duhej te shkonin ne gjueti.
Ne cdo ndeshje serioze ka nje element loje, sporti, gare. Dhe ne cdo gare ka spektatore. Ndeshja s'ka kuptim pa spektatoret, te cilet qendrojne me syte e ngulur mbi rivalet qe nuk pushojne se maturi forcat e tyre. Po edhe rivalet nuk ka kuptim te ndeshen ne nje gare sportive jashte syrit te spektatoreve. Keta te fundit shpesh shnderrohen ne tifoze. Bertasin, inkurajojne, vene baste, grinden me njeri-tjetrin, enderrojne per fitore. Por asnjehere nuk zbresin ne fushe per te luajtur. Ata mbeten gjithe kohes spektatore, e shumta tifoze. Mund te jene me njeren pale po aq sa mund te behen edhe me palen tjeter. Pa ndonje arsye te percaktuar mire. Ndonjehere thjesht vetem per nje teke. Pastaj, ne nje ndeshje tjeter vene baste per palen e kundert. Bertasin, grinden, bejne bè per te sikurse kishin bere per kundershtarin e tij me pare.
* *
*
Ndeshja e peshkatarit dhe e peshkut fillon si nje ngjarje e detyruar nga nevojat e te dy paleve per nje matje masive forcash. Pastaj vazhdoi si nje beteje sportive, si ndeshje, si gare. Me pas ndryshon pamjen e vet perseri ne penen e Heminguejit. Peshkatari pas shume oresh, me ne fund e sheh per here te pare me sy trupin gjigand, te skulpturuar, te shndritshem te peshkut. Peshku ka dale ne siperfaqe per disa caste dhe pastaj perseri eshte larguar ne thellesite e ujit. Kurre nuk ka pare si ai. Mrekullohet pas tij. Deshira per t'a patur te zene me grep ne barken e tij, eshte e madhe. Ajo eshte e fuqishme po aq sa gjigand eshte edhe vete peshku i rene ne grep. Peshku grumbullon po ashtu te gjitha forcat dhe zotesine e vet per t'i shpetuar peshkatarit. Ai e ndjen se ka te beje me nje mjeshter te zotin qe e njeh mire zanatin e tij.
Sa me shume njeh zotesite e peshkatarit, aq me shume perpiqet te beje veprime te zgjuara per te shpetuar. E njejta gje i ndodh edhe peshkatarit. Ai do t'a kape peshkun sepse i pelqen, sepse e vlereson. E urren sepse e admiron dhe e admiron sepse e urren. Kundershtari zgjidhet ne varesi te vleresimit qe dikush ka per te. Sa me i veshtire qe te zgjidhet kundershtari, aq me i madh eshte vleresimi edhe per veten. Zakonisht zgjidhen si kundershtare ata qe vleresohen. Me qeniet e paperfillshme eshte e kote qe te ndeshesh. Luftohet rivali qe vleresohet si i tille. Ne kete menyre cdo ndeshje kryhet ne nje mjedis krejt paradoksal, krijuar nga cifti kontradiktor admirim-armiqesi. S'ka pra armiqesi pa admirim dhe nuk dihet nese mund te kete admirim pa ngjallur ne mos armiqesi, te pakten, xhelozi.
"Ti je vellai im, megjithese une jam i detyruar te te kap me grep dhe te te coj ne treg per te te shitur. Por, ti je nje qenie shume e afert me mua" - i thote peshkatari me ze te larte peshkut. "Une prej teje jetoj. Ti je qenia me e domosdoshme per mua. Po ja, c'te besh, une me ty mund te luftoj dhe ty duhet te te mund. Te afermin tim. Hena dhe dielli jane larg. Ata nuk jane te afermit e i, megjithese jane sublime dhe madheshtore. Por, une nuk kam nevoje per ta ne jeten time te perditshme. E per pasoje, perse duhet te grindem dhe te ndeshem me ta?" - vazhdon te flase me ze te larte peshkatari ne mes te oqeanit. "Asnje arsye s'kam per t'u ndeshur me diellin dhe henen".
* *
*
Dita e trete e peshkimit celet bashke me rrezet e para te diellit qe bien mbi oqean. Masa e ujit qe eshte pothuajse krejt e erret dhe e zeze, pergjate nates nis pak e nga pak te marre nje ngjyre me te hapur, derisa nis te shkoje drejt nje bluje te thelle. Peshkatari sheh se peshku vazhdon te ece papushim. Por edhe peshku gjigant duket se ndihet i lodhur. Terheqja qe i ben fillit eshte me e dobet. Kete peshkatari e ndjen ne tendosjen e muskujve te krahut te tij. Ai eshte peshkatar qe ka dhjetera vite qe shkon ne gjueti dhe i di te fshehtat e zanatit.
Shpeshhere, peshku terheq fort. Nje peshkatar i ri, ne kokefortesi e siper, do t'a terhiqte po aq fort nga ana e kundert. Do te kujtonte se ne kete menyre do ta mbante peshkun nen kontroll ose do te arrinte qe ta bente grepin te futej me thelle diku aty ne gojen, ne gryken apo stomakun peshkut, duke e kapur perfundimisht ate. Por, peshkatari me pervoje e di qe pikerisht ketu gabojne te rinjte, ata qe nxitohen. Duke u tendosur, filli mund te rrezikoje te keputet dhe peshku iken bashke me grepin " neper dhembe ". Peshku i zgjuar pikerisht kete kerkon, te provokoje. Prandaj sa here qe ai e terheq me me shume force se sa duhet fillin, peshkatari " leshon pe " duke e lene fillin te lire ne menyre qe tensioni i tepert midis tij dhe peshkut te mos coje ne nje keputje perfundimtare te lidhjes se tyre reciproke. Peshku iken disa metra me larg, por ne fakt mbetet gjithnje aty nen kontrollin e dores se peshkatarit.
"Peshku po terheq gjithnje e me dobet"-, konstaton peshkatari i lodhur. "Kemi tre dite pa fjetur te dy bashke. Vetem dremisim. Atij po i shterohen energjite, por edhe une s'jam me pak i lodhur". Nderkaq paprimtas, peshkatari sheh se peshku nuk leviz me dhe deti ka marre rreth e rrotull barkes nje ngjyre blu, qe perzihet me te kuqen. Eshte nje perzjerje e ujit te oqeanit me gjakun e peshkut. Eshte koha per t'a mbledhur fillin. "Jepi,- i thote vetes peshkatari i vjeter,- puna kryesore u mbarua, ajo e mjeshtrit, tani ka mbetur per t'u bere vetem puna e " skllavit "". Duke terhequr pareshtur fillin, e solli peshkun afer varkes.
Sigurisht qe ne varke nuk mund ta ngarkonte, sepse ai ishte shume me i madh se ajo. Atehere e lidhi pas anes se jashtme te saj duke e lene trupin e peshkut gjysme ne uje, dhe gjysme te nxjerre jashte ujit. Nuk e ka te veshtire te gjeje se ne c'ane eshte bregu. E di thuajse permendesh drejtimin qe duhet te marre. Me nuhatje. Rregullon velen me qellim qe era te fryje mbi te per ta cuar varken ne breg. Duket se gjithcka ka mbaruar me sukses. Ndihet i lodhur, i drobitur, por ka ndjenjen e suksesit qe e ndihmon per t'u mbajtur. Ben llogarite se sa peshon peshku gjigant dhe sa mund ta shese ate ne treg. Rezultati duket marramendes. Asnjehere nuk eshte kapur nje peshk si ai ne ate zone. Ai eshte kampion. Emri i tij do te mbahet mend jo vetem per betejen me negrin. Edhe Di Magio do te ishte krenar per te si kampioni per kampionin.
* *
*
Por ata prisnin kur ai te dobesohej per ta sulmuar. Jane qenie qe gjithmone perfitojne nga fitoret e te tjereve. Gjate ndeshjes rrine tinzarisht nen uje dhe pas saj dalin ne siperfaqe duke kerkuar te shqyejne llokmat e gjahut. Te pabese me fituesin, por edhe me humbesin. Peshkatari i lodhur sheh me dhimbje copat e trupit te peshkut qe shkeputen nga sulmet e peshqve grabitqare, duke u perpjekur te llogarise me mend se sa peshe humbiste gjahu i tij prej cdo sulmi. S'i mbetej vecse te lundronte sa me shpejt drejt bregut te oqeanit, per ta mbrojtur gjahun e vet nga sulmet. Eshte thuajse i mpire nga lodhja dhe nga pagjumesia kur arrin ne breg. E ndihmojne per te shkuar ne barraken e tij, ku bie ne gjume te thelle duke pare enderra me luane. Atje tej, lidhur pas varkes se vjeter qe llokocitet ne cektesiren e bregut, duket skeleti i bardhe i nje peshku gjigant.
* *
*
"S'kam pare kurre te tille, kaq te madh. Si quhet ai peshk?" -deshiron te dije nje turiste duke pyetur kamarierin e tarraces se kafenese perballe.
Agjencioni Floripress ka shfrytëzuar këtë literaturë:
Hemingway had five siblings: Marcelline (1898); Ursula (1902); Madelaine (1904); Carol (1911); and Leicester (1915). See Reynolds (2000), 17–18
Jump up ^ On awarding the medal, the Italians wrote of Hemingway: "Gravely wounded by numerous pieces of shrapnel from an enemy shell, with an admirable spirit of brotherhood, before taking care of himself, he rendered generous assistance to the Italian soldiers more seriously wounded by the same explosion and did not allow himself to be carried elsewhere until after they had been evacuated." See Mellow (1992), 61
Jump up ^ Clarence Hemingway used his father's Civil War pistol to shoot himself. See Meyers (1985), 2
Jump up ^ Gregory Hemingway underwent sex reassignment surgery in the mid-1990s and thereafter was known as Gloria Hemingway. See Hemingway legacy feud 'resolved'. BBC News. October 3, 2003. Accessed April 26, 2011.
Jump up ^ The Garden of Eden was published posthumously in 1986. See Meyers (1985), 436
Jump up ^ The manuscript for The Sea Book was published posthumously as Islands in the Stream in 1970. See Mellow (1992), 552
Jump up ^ The full speech is available at The Nobel Foundation
References
Jump up ^ Oliver (1999), 140
^ Jump up to: a b Reynolds (2000), 17–18
Jump up ^ Meyers (1985), 4
Jump up ^ Oliver (1999), 134
Jump up ^ Meyers (1985), 8
^ Jump up to: a b Reynolds (2000), 19
Jump up ^ Meyers (1985), 3
^ Jump up to: a b Beegel (2000), 63–71
Jump up ^ Mellow (1992), 21
Jump up ^ Griffin (1985), 25
Jump up ^ Meyers (1985), 19–23
Jump up ^ "Star style and rules for writing". The Kansas City Star. KansasCity.com. Retrieved 30 November 2011.
Jump up ^ Mellow (1992), 48–49
Jump up ^ Meyers (1985), 27–31
Jump up ^ Pizer (1986)
^ Jump up to: a b Mellow (1992), 57–60
Jump up ^ Mellow (1992), 61
^ Jump up to: a b c d e f Putnam, Thomas. "Hemingway on War and Its Aftermath". The National Archives. Retrieved November 30, 2011
Jump up ^ Desnoyers, 3
Jump up ^ Meyers (1985), 37–42, 34
Jump up ^ Meyers (1985), 37–42
^ Jump up to: a b Meyers (1985), 45–53
Jump up ^ Reynolds (1998), 21
Jump up ^ Mellow (1992), 101
^ Jump up to: a b Meyers (1985), 56–58
^ Jump up to: a b c Kert (1983), 83–90
Jump up ^ Oliver (1999), 139
^ Jump up to: a b c Baker (1972), 7
Jump up ^ Meyers (1985), 60–62
^ Jump up to: a b Meyers (1985), 70–74
Jump up ^ Mellow (1991), 8
Jump up ^ Mellow (1992), 308
^ Jump up to: a b Reynolds (2000), 28
Jump up ^ Meyers (1985), 77–81
Jump up ^ Meyers (1985), 82
Jump up ^ Reynolds (2000), 24
Jump up ^ Desnoyers, 5
Jump up ^ Meyers (1985), 69–70
^ Jump up to: a b Baker (1972), 15–18
Jump up ^ Meyers (1985), 126
Jump up ^ Baker (1972), 34
Jump up ^ Meyers (1985), 127
Jump up ^ Mellow (1992), 236
Jump up ^ Mellow (1992), 314
Jump up ^ Meyers (1985), 159–160
Jump up ^ Baker (1972), 30–34
Jump up ^ Meyers (1985), 117–119
Jump up ^ Nagel (1996), 89
^ Jump up to: a b Meyers (1985), 189
Jump up ^ Reynolds (1989), vi–vii
Jump up ^ Mellow (1992), 328
^ Jump up to: a b Baker (1972), 44
Jump up ^ Mellow (1992), 302
Jump up ^ Meyers (1985), 192
Jump up ^ Baker (1972), 82
Jump up ^ Baker (1972), 43
Jump up ^ Mellow (1992), 333
Jump up ^ Mellow (1992), 338–340
Jump up ^ Meyers (1985), 172
Jump up ^ Meyers (1985), 173, 184
Jump up ^ Mellow (1992), 348–353
Jump up ^ Meyers (1985), 195
Jump up ^ Robinson (2005)
Jump up ^ Meyers (1985), 204
Jump up ^ Meyers (1985), 208
Jump up ^ Mellow (1992), 367
Jump up ^ qtd. in Meyers (1985), 210
Jump up ^ Meyers (1985), 215
Jump up ^ Mellow (1992), 378
Jump up ^ Baker (1972), 144–145
Jump up ^ Meyers (1985), 222
Jump up ^ Reynolds (2000), 31
^ Jump up to: a b Oliver (1999), 144
Jump up ^ Meyers (1985), 222–227
Jump up ^ Mellow (1992), 402
Jump up ^ Mellow (1992), 376–377
Jump up ^ Mellow (1992), 424
^ Jump up to: a b Desnoyers, 9
Jump up ^ Mellow (1992), 337–340
Jump up ^ Meyers (1985), 280
Jump up ^ Meyers (1985), 292
Jump up ^ Mellow (1992), 488
Jump up ^ Koch (2005), 87
Jump up ^ Meyers (1985), 311
Jump up ^ Koch (2005), 164
Jump up ^ Kert (1983), 287–295
Jump up ^ Koch (2005), 134
Jump up ^ Meyers (1985), 321
Jump up ^ Thomas (2001), 833
^ Jump up to: a b Meyers (1985), 326
Jump up ^ Lynn (1987), 479
Jump up ^ Meyers (1985), 342
Jump up ^ Meyers (1985), 353
Jump up ^ Meyers (1985), 334
Jump up ^ Meyers (1985), 334–338
^ Jump up to: a b Meyers (1985), 356–361
Jump up ^ Dugdale, John. (July 9, 2009). "Hemingway revealed as failed KGB spy". The Guardian. Retrieved June 18, 2013.
^ Jump up to: a b Kert (1983), 393–398
Jump up ^ Meyers (1985), 416
Jump up ^ Meyers (1985), 400
Jump up ^ Reynolds (1999), 96-98
Jump up ^ Mellow (1992), 533
Jump up ^ Meyers (1985), 398–405
^ Jump up to: a b Lynn (1987), 518–519
^ Jump up to: a b Meyers (1985) 408–411
Jump up ^ Mellow (1992), 535–540
Jump up ^ qtd. in Mellow (1992), 552
Jump up ^ Meyers (1985), 420–421
Jump up ^ Mellow (1992) 548–550
^ Jump up to: a b c Desnoyers, 12
Jump up ^ Meyers (1985), 436
Jump up ^ Mellow (1992), 552
Jump up ^ Meyers (1985), 440–452
Jump up ^ Desnoyers, 13
Jump up ^ Meyers (1985), 489
Jump up ^ Baker (1972), 331–333
Jump up ^ Mellow (1992), 586
Jump up ^ Mellow (1992), 587
^ Jump up to: a b Mellow (1992), 588
Jump up ^ Meyers (1985), 505–507
Jump up ^ Beegel (1996), 273
Jump up ^ Lynn (1987), 574
Jump up ^ Baker (1972), 38
Jump up ^ Mellow (1992), 588–589
Jump up ^ Meyers (1985), 509
Jump up ^ "Ernest Hemingway The Nobel Prize in Literature 1954 Banquet Speech". The Nobel Foundation. Retrieved December 10, 2009.
^ Jump up to: a b Meyers (1985), 512
Jump up ^ Reynolds (2000), 291–293
^ Jump up to: a b Meyers (1985), 533
Jump up ^ Reynolds (1999), 321
Jump up ^ Mellow (1992), 494–495
Jump up ^ Meyers (1985), 516–519
Jump up ^ Reynolds (2000), 332, 344
Jump up ^ Mellow (1992), 599
Jump up ^ Meyers (1985), 520
^ Jump up to: a b c Reynolds (1999), 544–547
Jump up ^ qtd. in Mellow (1992), 598–600
^ Jump up to: a b Meyers (1985), 542–544
Jump up ^ qtd. in Reynolds (1999), 546
^ Jump up to: a b Mellow (1992), 598–601
^ Jump up to: a b Reynolds (1999), 548
Jump up ^ Meyers (1985), 543
Jump up ^ Mellow (1992), 597–598
Jump up ^ Meyers (1985), 543–544
Jump up ^ Meyers (1985), 547–550
Jump up ^ Reynolds (2000), 350
Jump up ^ Meyers (1985), 551
Jump up ^ Reynolds (2000), 16
Jump up ^ Meyers (1985), 560–561
^ Jump up to: a b Kert (1983), 504
Jump up ^ Burwell (1996), 234
Jump up ^ Burwell (1996), 14
Jump up ^ Burwell (1996), 189
Jump up ^ Oliver (1999), 139–149
Jump up ^ Hemingway (1996), 14–18
Jump up ^ Gilroy, Harry. "Widow Believes Hemingway Committed Suicide; She Tells of His Depression and His 'Breakdown' Assails Hotchner Book". (August 23, 1966). The New York Times. Retrieved 30 November 2011.
Jump up ^ "The Sun Also Rises". (October 31, 1926). The New York Times. Retrieved 30 November 2011.
^ Jump up to: a b Nagel (1996), 87
Jump up ^ "The Nobel Prize in Literature 1954". The Nobel Foundation. Retrieved March 7, 2010.
Jump up ^ Smith (1996), 45
Jump up ^ Wells (1975), 130–133
^ Jump up to: a b qtd. in Oliver (1999), 322
Jump up ^ Gammel (2002), 363–64
^ Jump up to: a b Baker (1972), 117
Jump up ^ Oliver (1999), 321–322
Jump up ^ Benson (1989), 351
Jump up ^ Hemingway (1975), 3
Jump up ^ Hemingway (1957 ed.), 185
Jump up ^ Trodd (2007), 8
Jump up ^ McCormick, 49
Jump up ^ Benson (1975), 309
Jump up ^ qtd. in Hoberek (2005), 309
Jump up ^ Hemingway, Ernest. Death in the Afternoon. New York: Simon and Schuster
Jump up ^ McCormick, 47
Jump up ^ Burwell (1996), 187
Jump up ^ Svoboda (2000), 155
^ Jump up to: a b c d Fiedler (1975), 345–365
^ Jump up to: a b Stoltzfus (2005), 215–218
^ Jump up to: a b Baker (1972), 101–121
Jump up ^ Scholes (1990), 42
Jump up ^ Sanderson (1996), 171
Jump up ^ Baym (1990), 112
Jump up ^ Young (1964), 6
Jump up ^ Müller (2010), 31
Jump up ^ Beegel (1996), 282
Jump up ^ Oliver (1999), 140–141
^ Jump up to: a b Hallengren, Anders. "A Case of Identity: Ernest Hemingway". Nobelprize.org. Retrieved 30 November 2011.
Jump up ^ Reynolds (2000), 15
Jump up ^ Banks (2004), 54
Jump up ^ Müller (2010), 30
Jump up ^ Benson (1989), 347
Jump up ^ Benson (1989), 349
Jump up ^ Baker (1969), 420
Jump up ^ Schmadel, Lutz D. (2003) Dictionary of Minor Planet Names. New York: Springer Verlag. ISBN 3-540-00238-3, 307
Jump up ^ Oliver (1999), 360
Jump up ^ Oliver (1999), 142
Jump up ^ Hoffman, Jan. "A Line of Hemingway Furniture, With a Veneer of Taste". (June 15, 1999).The New York Times. Retrieved September 3, 2009.
Jump up ^ Smith, Jack. Wanted: One Really Good Page of Really Bad Hemingway.(March 15, 1993). Los Angeles Times. Retrieved March 7, 2010.
Jump up ^ Miller (2006), 78–80
Jump up ^ "Margaux Hemingway Is Dead; Model and Actress Was 41". (July 3, 1996). The New York Times. Retrieved May 14, 2010
Jump up ^ "Coroner Says Death of Actress Was Suicide". (August 21, 1996). The New York Times. Retrieved May 14, 2010.
Sources
Baker, Carlos. (1969). Ernest Hemingway: A Life Story. New York: Charles Scribner's Sons. ISBN 978-0-02-001690-8
Baker, Carlos. (1972). Hemingway: The Writer as Artist. Princeton: Princeton UP. ISBN 978-0-691-01305-3
Baker, Carlos. (1981). "Introduction" in Ernest Hemingway Selected Letters 1917–1961. New York: Scribner's. ISBN 978-0-684-16765-7
Banks, Russell. (2004). "PEN/Hemingway Prize Speech". The Hemingway Review. Volume 24, issue 1. 53–60
Baym, Nina. (1990). "Actually I Felt Sorry for the Lion". in Benson, Jackson J. (ed). New Critical Approaches to the Short Stories of Ernest Hemingway. Durham: Duke UP. ISBN 978-0-8223-1067-9
Beegel, Susan. (1996). "Conclusion: The Critical Reputation". in Donaldson, Scott (ed). The Cambridge Companion to Ernest Hemingway. New York: Cambridge UP. ISBN 978-0-521-45574-9
Beegel, Susan (2000). "Eye and Heart: Hemingway's Education as a Naturalist". in Wagner-Martin, Linda (ed). A Historical Guide to Ernest Hemingway. New York: Oxford UP. ISBN 978-0-19-512152-0
Benson, Jackson. (1989). "Ernest Hemingway: The Life as Fiction and the Fiction as Life". American Literature. Volume 61, issue 3. 354–358
Benson, Jackson. (1975). The Short Stories of Ernest Hemingway: Critical Essays. Durham: Duke UP. ISBN 978-0-8223-0320-6
Burwell, Rose Marie. (1996). Hemingway: the Postwar Years and the Posthumous Novels. New York: Cambridge UP. ISBN 978-0-521-48199-1
Desnoyers, Megan Floyd. "Ernest Hemingway: A Storyteller's Legacy". John F. Kennedy Presidential Library Online Resources. John F. Kennedy Presidential Library and Museum. Retrieved November 30, 2011.
Fiedler, Leslie. (1975). Love and Death in the American Novel. New York: Stein and Day. ISBN 978-0-8128-1799-7
Gammel, Irene. (2002). Baroness Elsa: Gender, Dada, and Everyday Modernity. Cambridge, MA: MIT Press, 2002. Print. ISBN 978-0-262-57215-6
Griffin, Peter. (1985). Along with Youth: Hemingway, the Early Years. New York: Oxford UP. ISBN 978-0-19-503680-0
Hemingway, Ernest. (1957 ed.) A Farewell to Arms. New York: Scribner's. ISBN 978-0-684-17469-3
Hemingway, Ernest. (1975). "The Art of the Short Story" in Benson, Jackson (ed). New Critical Approaches to the Short Stories of Ernest Hemingway. Durham: Duke UP. ISBN 978-0-8223-1067-9
Hemingway, Leicester. (1996). My Brother, Ernest Hemingway. New York: World Publishing Company. ISBN 978-1-56164-098-0
Hoberek, Andrew. (2005). Twilight of the Middle Class: Post World War II fiction and White Collar Work. New York: Cambridge UP. ISBN 978-0-691-12145-1
Kert, Bernice. (1983). The Hemingway Women. New York: Norton. ISBN 978-0-393-31835-7
Koch, Stephen. (2005). The Breaking Point: Hemingway, Dos Passos, and the Murder of Jose Robles. New York: Counterpoint. ISBN 978-1-58243-280-9
Lynn, Kenneth. (1987). Hemingway. Cambridge: Harvard UP. ISBN 978-0-674-38732-4
McCormick, John (1971). American Literature 1919–1932. London: Routledge. ISBN 978-0-7100-7052-4
Mellow, James. (1992). Hemingway: A Life Without Consequences. Boston: Houghton Mifflin. ISBN 978-0-395-37777-2
Mellow, James. (1991). Charmed Circle: Gertrude Stein and Company. Boston: Houghton Mifflin. ISBN 978-0-395-47982-7
Meyers, Jeffrey. (1985). Hemingway: A Biography. New York: Macmillan. ISBN 978-0-333-42126-0
Miller, Linda Patterson. (2006). "From the African Book to Under Kilimanjaro". The Hemingway Review, Volume 25, issue 2. 78–81
Müller, Timo. (2010). "The Uses of Authenticity: Hemingway and the Literary Field, 1926–1936". Journal of Modern Literature. Volume 33, issue 1. 28–42
Nagel, James. (1996). "Brett and the Other Women in The Sun Also Rises". in Donaldson, Scott (ed). The Cambridge Companion to Ernest Hemingway. New York: Cambridge UP. ISBN 978-0-521-45574-9
Oliver, Charles. (1999). Ernest Hemingway A to Z: The Essential Reference to the Life and Work. New York: Checkmark Publishing. ISBN 978-0-8160-3467-3
Pizer, Donald. (1986). "The Hemingway: Dos Passos Relationship". Journal of Modern Literature. Volume 13, issue 1. 111–128
Reynolds, Michael (2000). "Ernest Hemingway, 1899–1961: A Brief Biography". in Wagner-Martin, Linda (ed). A Historical Guide to Ernest Hemingway. New York: Oxford UP. ISBN 978-0-19-512152-0
Reynolds, Michael. (1999). Hemingway: The Final Years. New York: Norton. ISBN 978-0-393-32047-3
Reynolds, Michael. (1989). Hemingway: The Paris Years. New York: Norton. ISBN 978-0-393-31879-1
Reynolds, Michael. (1998). The Young Hemingway. New York: Norton. ISBN 978-0-393-31776-3
Robinson, Daniel. (2005). "My True Occupation is That of a Writer:Hemingway's Passport Correspondence". The Hemingway Review. 87–93
Trogdon, Robert W. "Forms of Combat: Hemingway, the Critics and Green Hills of Africa". The Hemingway Review. Volume 15, issue 2. 1–14
Sanderson, Rena. (1996). "Hemingway and Gender History". in Donaldson, Scott (ed). The Cambridge Companion to Ernest Hemingway. New York: Cambridge UP. ISBN 978-0-521-45574-9
Scholes, Robert. (1990). "New Critical Approaches to the Short Stories of Ernest Hemingway". in Benson, Jackson J. Decoding Papa: 'A Very Short Story' as Work and Text. 33–47. Durham, NC: Duke University Press. ISBN 978-0-8223-1067-9
Smith, Paul (1996). "1924: Hemingway's Luggage and the Miraculous Year". in Donaldson, Scott (ed). The Cambridge Companion to Ernest Hemingway. New York: Cambridge UP. ISBN 978-0-521-45574-9
Stoltzfus, Ben. (2005). "Sartre, "Nada," and Hemingway's African Stories". Comparative Literature Studies. Volume 42, issue 3. 205–228
Svoboda, Frederic. (2000). "The Great Themes in Hemingway". in Wagner-Martin, Linda (ed). A Historical Guide to Ernest Hemingway. New York: Oxford UP. ISBN 978-0-19-512152-0
Thomas, Hugh. (2001). The Spanish Civil War. New York: Modern Library. ISBN 978-0-375-75515-6
Trodd, Zoe. (2007). "Hemingway's Camera Eye: The Problems of Language and an Interwar Politics of Form". The Hemingway Review. Volume 26, issue 2. 7–21
Wells, Elizabeth J. (1975). "A Statistical Analysis of the Prose Style of Ernest Hemingway: Big Two-Hearted River". in Benson, Jackson (ed). The Short Stories of Ernest Hemingway: Critical Essays. Durham NC: Duke UP. ISBN 978-0-8223-0320-6
Young, Philip. (1964). Ernest Hemingway. St. Paul, MN: University of Minnesota. ISBN 978-0-8166-0191-2
