Autorët e vjetër nuk janë marrë me shifra, por në një mënyrë tjetër, para së gjithash vizuale kanë «vërtetuar» prejardhjen serbe të shqiptarëve kosovarë. Madje ka të tjerë që shkojnë dhe më tej. Pos Skënderbeut edhe Lekë Dukagjini ka qenë serb, njashtu si të gjithë dukagjinasit, Shkodra ka «qenë gjithmonë serbe», malësorët janë «padyshim serbë».
Muzeu i Sk¨nderbeut në krujë.
Stereotipi për shqiptarët si serbë të urbanizuar – edhe pse në dukje është kontradiktor me stereotipin e mëhershëm për urrejtjen e lindur të shqiptarëve ndaj serbëve a për Skënderbeun serb – plotësisht është në përputhje me të nëse dihet se çfarë përmban definicioni i «konvertimit» për këtë pjesë të elitës së intelektualëve serbë. Intelektualët bashkëkohorë kryesisht japin numër të ndryshëm të «serbëve të arbanizuar». Sipas Samarxhiqit, në fund të shekullit XIX në Kosovë kanë ekzistuar 30 deri në 40 për qind «arbanas» me origjinë sllave, e kjo për të është «masakër të vërtetë» (Samarxhiq, 1989:253). Mladenoviq e ka ngritur numrin, duke thënë se dy e treta e shqiptarëve vendas në Kosovë janë me «origjinë serbe» (Mladenoviq, 1989:86), kurse Vesellin Gjuretiq thotë se në tërësi janë rreth 80 për qind (Gjuretiq, 1992:698).
«Vërtetimi» me të parë i prejardhjes së shqiptarëve
Autorët e vjetër nuk janë marrë me shifra, por në një mënyrë tjetër, para së gjithash vizuale kanë «vërtetuar» prejardhjen serbe të shqiptarëve kosovarë, gjë që ka kushtëzuar edhe mungesën e pronave të veçanta fizike, sipas, për shembull, të dhënave bullgare. Duke kaluar kufirin e Turqisë në rrugën drejt «Serbisë së vjetër», udhëpërshkruesi Milojeviq e ka përshkruar takimin e parë të tijin me popullsinë lokale: «Aty ke mundur ta shohësh llojin e pastër serb tek serbët e turqëzuar, e tash të ashtuquajturit arnaut. Lloji: përzierje e serbëve dhe osmanëve, shqiptarëve dhe osmanëve, shqiptarëve dhe serbo-osmanëve dhe ciganëve, etj., me një fjalë, aty ka pasur pjesëtarë të të gjithë popujve, të cilët si ujq të uritur i sollën në këtë tokë të vërtetë dhe të pastër serbe. Bastardë, të bardhë, të zi dhe të kuq, të cilët nuk kanë numër; papastërti, mbeturina, neveri, përzierje e të gjithë erërave të këqija në një, shikime të egra, si të çuditur dhe të dhunshëm, kanë lënë përshtypje të tmerrshme tek ne, nëse mund të shprehemi se si ka qenë, aty ka pasur edhe më shumë neveri e të vjella, sesa që ka pasur frikë, tmerre, të mira e të bukura».
Autori vazhdon duke thënë se është e çuditshme tek këta «serbë të turqëzuar» që i bëjnë lajka dhe «i tradhtojnë osmanisht dhe aziatikisht, kur bëhet fjalë për interesat e tyre. Kur kjo ndodh, e lënë anash dukjen aziatike, dhe kthehen në serbin e vërtetë: bëhen seriozë, zyrtarë, të fryrë, etj., që as osmanlinjtë, as aziatikët nuk i kanë: sepse këta janë më të njerëzishëm dhe gënjeshtar sa i përket gjërave që atyre u interesojnë» (Milojeviq, 1871:103-104). Në përgjithësi duke urryer më shumë «serbët e turqëzuar» sesa shqiptarët, ai thoshte se muhemedanët e Vushtrrisë «janë banditët, dhunuesit dhe gjakpirësit më të mëdhenj dhe më të tmerrshëm të serbëve» edhe pse ata «nga serbët nuk dallojnë as në lloj e as në të folur». Sipas tij, në Kosovë nuk ka shqiptarë të vërtetë, sepse të gjithë janë serbë të arbanizuar», që e argumenton me «llojin e tyre të vërtetë dhe të pastër». Njërin nga ato e përshkruan si të kujdesshëm, trim, të mençur, «të paktën tash për tash», në çdo gjë i ndershëm dhe me karakter: «Kishte sjellje të pastër e të vjetër serbe. Ai nuk kishte ngurtësi dhe fryrje të tepruar aziatike, as përulje, lajka dhe zvarritje të tepruar si majmun ose rob». Edhe në përshkrimin fizik «lloji i pastër dhe i vërtetë serb», domethënë që ka qenë «më i gjatë se 7 shputa», me fytyrë të gjatë, ballë të lartë, hundë të gjatë e të drejtë, «nofulla e poshtme e zhvilluar si duhet, sytë mesatarisht të kaltër». Duke harruar në vlerësimet e mëhershme të «karakterit» të fituar nga osmanët, në shqyrtimin e politikës shtetërore ka kërkuar «vetëm punë të zgjuar» me të cilin «gjithë këta njerëz do të ktheheshin nga ne dhe do të na ndjekin vëllazërisht», sepse vetëm kështu «përgjithmonë do t’i ktheheshin fesë së vjetër» (Milojeviq, 1872:78, 117, 123).
«Serbët e fshehur»
Edhe udhëpërshkruesi Gopçeviq ka zhvilluar teza për shqiptarët si serbë të arbanizuar dhe praninë e «kripto-serbëve» dhe «serbëve të fshehur» mes tyre. Edhe pse thoshte se «popullata arbanase nuk ekziston pos si term gjeografik», se «arbanasit» janë në të vërtetë «skipetarët» sepse «arbanas mund të jetë edhe serbi edhe turku, greku ose hebrenjtë», dhe se shqiptarët e epërm «nuk i takojnë skipetarëve, por popullatës serbe», si edhe në kohën e Skënderbeut, megjithatë ka konkluduar se «ajo çfarë ka ekzistuar më herët nuk ka aspak vlerë për politikën, por vetëm ajo që ekziston sot», por pasi shqiptarët «nuk duan të dinë për asnjë lloj bashkëjetese me serbët, do të ishte qesharake nëse këta do të gëzonin të drejtën për tokë arbanase» (Gopçeviq, 1890:208–209).
Interesi për shqiptarët – politika e jashtme e Serbisë
Është e natyrshme që interesi për shqiptarët ka filluar të rritet nga fillimi i shekullit XX, veçanërisht duke pasur parasysh nevojat e politikës së jashtme të Serbisë. Për këtë arsye, teza për shqiptarët si serbë të arbanizuar dhe rëndësia e kësaj «njohurie» për të tashmen jo vetëm në Kosovë por edhe në Shqipërinë Veriore ka qenë mjaft e gjerë. Sipas kontroversës «prejardhja e njëjtë etnike/karakteristikat më negative racore» nuk ka ekzistuar asnjë ndarje, edhe pse ajo ka qenë në mospërputhshmëri të plotë me tezat për bazën biologjike dhe racore të «afërsive» etnike. Pa asnjë lloj konsiderate ndaj «afërsive etnike», sipas rregullave karakteristikat janë pikturuar vetëm me ngjyra të zeza, veçanërisht nëse është dashur të dëshmohet paaftësia e tyre për jetë të pavarur shtetërore.
Edhe pse i quante «arnaut të egër», «skipetarë të egër» dhe ngjashëm, kryesisht edhe sipas Ivaniqit, shqiptarët janë serb të arbanizuar (Ivaniq, 1906:543). Haxhi-Vasileviq thoshte se nuk kanë ndërgjegje kombëtare (Haxhi-Vasileviq, 1909b:179), por edhe pse «pas Zotit njohin edhe sulltanin», megjithatë vinë deri tek ndërgjegjja për kombësinë e vet sepse gjithmonë e dinin se nuk janë turq dhe se «turqit i urrejnë tmerrshëm», por po mos të ishin të së njëjtës fe, do t’i urrenin më shumë se serbët (Haxhi-Vasileviq, 1913a:141). Megjithatë vlerësonte se janë armiqtë më të mëdhenj të serbëve sesa të turqve, sepse çdo gjë që ka «rënë nga baza jonë kombëtare» me procesin e asimilimit, gjithçka ka «dështuar në arnautët», «ata janë arnautët tanë» dhe «ajo përqindje e gjakut tonë» në tërësi «është e humbur për tërë popullin tonë» (Haxhi – Vasileviq, 1924:65).
Jovan Tomiq ka menduar ndryshe. Edhe pse, për të, elementi «më i keq» i shqiptarëve është krijuar nga serbët e arbanizuar, megjithatë ka besuar se ka shpresë për ata sepse «vjedhja do të ndalej së qeni profesioni i tyre, gjë që e kanë mësuar ta bëjnë nga arnautët e vërtetë dhe t’i kthehen profesionit të paraardhësve të vet të vyeshëm, që atdhe kanë pasur hambarin dhe kopshtin» (Jovan Tomiq, 1913b: 65, 92).
Sipas Tom Oraovac krejt «klanet, fiset dhe bajrakët nuk i lidh një vetëdije kombëtare, sepse dihet, por edhe ata e dinë, se nuk i lidh një gjak, prejardhje traditat e njëjta sepse dihet se ata e dinë se kush i lindi kush linden». Me stil të njëjtë vazhdon duke thënë se Lekë Dukagjini ka qenë serb, njashtu si të gjithë dukagjinasit, Shkodra ka «qenë gjithmonë serbe», malësorët janë «padyshim serbë», si dhe Mirditasit, Shalajt, Gashët, Berishajt, Hotët, Klimentasit, Kastratët dhe tjerët të cilët «edhe vetë në ditët e sotme e pranojnë se janë me prejardhje serbe, e të cilët as me tradita, as me karakteristika e as me trimëri të llojit serb nuk mund të quhen arbanas» vetëm sepse «për shkak të fatit është dashur ta pranojnë gjuhën e shqiptarëve, që nuk është dhe nuk mund të jetë matës për përcaktimin e kombësisë arbanase, kur aso lloj kombësie nuk ekziston, sepse ky është një emërim i pagëzimit, pra term gjeografik, që nuk mund të zgjidh çështje të kombësisë». Ai ka ardhur në përfundim se «lahutat tregojnë» se ata kanë qenë dhe se edhe sot «nuk janë as arbanas, as arnaut, as shqiptarë, por serb të pastër dhe të zakonshëm» (Oraovac, 1913:5, 12–25).
Skënderbeu ka qenë «pasardhësi i fundit serb»
Teza për «Skënderbeun serb» është pjesë përbërëse sa i stereotipit për «prejardhjen» e serbëve, aq edhe i atij për paaftësinë e shqiptarëve për jetë shtetërore. Ajo është dashur që fillimisht ta shpjegoj këtë «përjashtim» historik nga rregullat e jetës fisnore dhe të paorganizuar dhe mungesës së dëshirës për shtet. Ashtu si për autorët bashkëkohorë që është relevante se Skënderbeu është «me prejardhje serbe» (Mladenoviq, 1989:75), përkatësisht për atë se Skënderbeu «ka qenë i Ballshajve, nënën e ka pasur të Ballshajve» (Diskusija, Sheshel, 2000:259), ashtu edhe për shkrimtarët e vjetër ka qenë e një rëndësie të veçantë kombëtare që të dëshmojnë të ngjashmen, duke mos përfillur atë që sipas së njëjtës logjikë cilësdo dinasti mesjetare do të mund t’i mohohej përkatësia ndaj çfarëdo subjektiviteti bashkëkohorë kombëtarë.
Edhe për autorët e vjetër, Skënderbeu ka qenë serb e «shokët e tij të luftës nuk janë skipetarë, por serbë» (Gopçeviq, 1890:209); Skënderbeu ka qenë «pasardhësi i fundit serb» i cili ka sunduar në territore «që janë të populluara me serbë», e mbrojtësit shqiptarë i kanë sugjeruar shqiptarëve që «Djuragj Kastriotiq» ka qenë shqiptar, derisa ai përndryshe, «sipas historisë kritike, edhe nga ana e babait dhe e nënës, ka qenë serb» andaj ky «sugjerim» është vlerësuar si i barabartë me rrëmbimin bullgar «të krenarisë së popullit serb, Mbretit Marko» (Haxhi-Vasileviq, 1906:61). Në librin e shkruar më vonë nga i njëjti autor, ai megjithatë ka pranuar se Skënderbeu është i shqiptarëve, me konstatimin se «për heroin e tyre popullor Skënderbeun, nuk dinë asgjë më shumë, vetëm se ka jetuar dhe sunduar në një kohë të panjohur dhe që nuk mbahet mend» (Haxhi-Vasileviq, 1909a:22).
Vladan Gjorgjeviq duke «e vërtetuar» se Skënderbeu ka qenë Gjorgje Kastriotiq, pra serb, plot skrupull thotë: «Po sikletosemi që edhe këtë trim të vetëm, të cilin arnautët pas mijëra viteve mezi e kanë fituar, duhet ta përvetësojmë, sepse në luftën tonë gjashtëshekullore nga Kosova deri te Kumanova ne kemi aq shumë trima, e ky as që do të na duhej. Por ne nuk mund të lejojmë që për dashurinë e arnautëve të falsifikohet historia». As ushtria e Skënderbeut, sipas Gjorgjeviqit nuk ka qenë e përbërë nga «arnautët» por nga serbët (Gjorgjeviq, 1913:38-40). Edhe autorët tjerë si në kor kanë përsëritur që shembulli i Skënderbeut nuk shkon në dobi të shqiptarëve, sepse «edhe ai, domethënë, i vetmi hero nuk është plotësisht arbanas, gjak i pastër arbanas, por, një gjysmë serb» (Balcanikus, 1913:26); që Skënderbeu është «hero i madh serb» që vetëm njërën gjyshe e ka pasur nga familja Topi, domethënë shqiptare, por edhe për Karl Topin ende nuk është «sqaruar» a ka qenë shqiptar (Oraovac, 1913:25).
Olivera Milosavleviq (1951-2015) ka qenë historiane serbe dhe ligjëruese në Fakultetin Filozofik në Beograd. Është e njohur për qasjen kritike ndaj historiografisë bashkëkohore serbe dhe thyerjen e miteve kombëtare të përhapura në librat e historisë. Teksti i mësipërm është pjesa e dytë e një punimi të gjatë të Milosavleviq mbi raportet serbo-shqiptare.
