Aleksandër Stavre Drenova (Asdren), lindur më 11 prill 1872 në Drenovë, mërguar në Rumani më 1889, u bë shpejt një veprimtar i shquar i Kolonisë Shqiptare në Bukuresht, në dobi të çështjes sonë kombëtare. Ndihmesa e tij u konkretizua sidomos në krijimtarinë letrare dhe publicistike, që e nisi qysh në fillimshekullin XX. Krijimet e para i përmblodhi në librin “Rreze dielli” (1904). Ashtu si pararendësi i tij i madh, Naim Frashëri, Asdreni i kushtoi vargje të ndjera dashurisë për atdheun dhe krenarisë për të qenë shqiptar. Poezitë e Asdrenit ishin një kushtrim i vërtetë artistik dhe një grishje patetike për luftën e çlirimit nga zgjedha otomane. Në vëllimin tjetër, “Ëndrra e lotë” (1912), Asdreni shpalos një gamë tematike më të gjerë, të shtjelluar me nivel artistik më të lartë dhe me frymë të thellë demokratike. Mjaft të përmendim që krijimet e përfshira në këtë vepër i çjerrin maskën demagogjisë së pushtuesit të huaj dhe glorifikojnë heroizmin popullor, që shkëlqeu veçanërisht në kryengritjet e armatosura të viteve 1911 dhe 1912; stigmatizoi tradhtarët, sahanlëpirësit dhe oportunistët (“Zëri i kryengritësve”, “Krerëve tradhëtorë”, “Çpërblimi”). Të gjitha krijimet e Asdrenit i përshkon si fill i kuq shqetësimi i thellë për fatet e kombit. Shpirti romantik gërshetohet natyrshëm me karakterin realist. Në qendër të vëmendjes vihet njeriu i thjeshtë, i ndershëm e atdhetar, me interesat, hallet dhe kërkesat e veta të përligjura. Spikat zëri i fuqishëm i protestës ndaj shtypjes dhe padrejtësive që i bëheshin nga të huajt dhe veglat e tyre brenda vendit.
Sikurse është thënë edhe me raste të tjera, krijimtaria letrare e Asdrenit e viteve 1914-1920 është në sintoni të plotë me ngjarjet zhgënjyese të asaj periudhe dhe përshkohet nga pesimizmi dhe dëshpërimi i pamatë. Kjo gjendje shpirtërore e pashpresë gjeti shprehje në veprën “Shqipëria më 1914”. Në gjysmën e parë të vitit 1920, nën ndikimin e lëvizjes demokratike, poezia e Asdrenit përjetoi një hov të ri. Në një sërë veprash të kësaj kohe poeti shprehu aspiratat e masave popullore për drejtësi shoqërore. Në heroin e poemës “Burri i dheut” (1920), Asdreni mishëroi përfaqësuesin e vegjëlisë që derdhi gjakun në Luftën e Vlorës për dëbimin e pushtuesve italianë dhe për një të ardhme më të mirë. Në këtë periudhë poeti shkroi një radhë vjershash të rëndësishme. si “Hymni i festës”, “Fisnikët e Shqipërisë”, “Republika shqiptare”, në të cilat demaskoi forcat e vjetra shoqërore dhe antiatdhetare, që përvetësuan frytet e sakrificave të masave popullore në luftën për çlirim dhe nisën të sundojnë vendin sipas interesave të tyre. Shtypja e Revolucionit Demokratikoborgjez të Qershorit 1924 ia riktheu Asdrenit frymën e pesimizmit dhe të fatalizmit. Kjo bie lehtë në sy në veprën “Psallme murgu” (1930) dhe në disa krijime të tjera të tij të të njëjtit vit. Vlen të theksohen përpjekjet e Asdrenit për të mos rënë nën ndikimin e pseudomodernizmit. Në poemën “Trashëgimi” (1935) kritikoi qeverinë për krizën ekonomike e cila në atë kohë kishte përfshirë thuajse mbarë rruzullin. Vëllimin e vet të katërt “Kambana e Krujës” nuk e botoi dot me gjallje.
Në vjershat e viteve të fundit të jetës Asdreni përshëndeti fitoren dhe Çlirimin e Shqipërisë prej zgjedhës nazifashiste. Asdreni njihet si autori i tekstit të Himnit të Flamurit. Melodia përkatëse është kompozuar nga rumuni Çiprian Porumbesku. Ajo është përfshirë në “Përmbledhje këngësh sociale për studentët rumunë” (1880), dhe mbante titullin “Në flamurin tonë është shkruar bashkim”. Fjalët e kësaj kënge atdhetare rumune janë shkruar nga Andrei Barsan. Duhet thënë se teksti i Asdrenit është tepër i ngjashëm me të sapopërmendurin, për të mos thënë që ngjajnë si dy pika uji. Në këtë kontekst është momenti të theksojmë se ndikimi i poezisë rumune mbi Asdrenin ka qenë i fuqishëm dhe i shumanshëm, si në konceptim e në rrafsh tematik, ashtu edhe në stil e në përdorimin e metrikës e të figurave artistike.
Përveç Emineskut, me të cilin ishte aq i afërt Lasgush Poradeci, në krijimtarinë e Asdrenit është e mbarëpranishme poezia e Vasile Aleksandrit, i cili nxori në dritë thesarin “e fshehur” të kombit rumun, “rikuperoi” një traditë të pasur dhe një univers moral, që i dha shtysë të mëtejshme lirikës së kultivuar; i ofroi një armë të fuqishme emancipimit të shpirtit rumun në periudhat e mëvonshme dhe e shkëputi nga tutela e modeleve të huaja. Përmbledhja e poezive popullore nga Vasile Aleksandri, nga studiuesit rumunë shihet si një vepër më me rëndësi se sa homologet e saj, të shkruara në Angli nga Percy; në Gjermani nga Arnim dhe Brentano; në Sërbi nga Vuk Karaxhiç, në Greqi nga Fauriel dhe në Hungari nga Erdely. Këtë vlerësim, shkencëtarët rumunë e mbështesin në faktin që përmbledhja e Vasile Aleksandrit i dha hov të ri, vendimtar, ngjizjes e ndërgjegjësimit të konceptit të individualitetit kombëtar dhe i hapi dyert një letërsie të kultivuar me frymë dhe specifikë kombëtare. Kështu merr përgjigje të qartë edhe pse-ja e afrimit të Asdrenit me këtë autor të madh rumun. Mund të thuhet pa ngurrim se nuk gjen krijim të Asdrenit ku nuk bie në sy një gjë e tillë, çka e shtyu studiuesen e njohur shqiptaro-rumune Luçia Xhamo- Diakonicë të arrinte në përfundimin se kemi të bëjmë me plagjiaturë. Në këtë drejtim jam i rezervuar të shprehem pro ose kundër, as edhe ta hedh poshtë, përderisa nuk jam marrë me veprimtarinë letrare-artistike të Asdrenit sa studiuesja e lartpërmendur apo sa akademiku kosovar Rexhep Qosja, i cili ka një opinion krejt tjetër.
Gjithsesi, ajo që nuk duhet anashkaluar është se Asdreni përdori një gjuhë të pastër e të pasur shqipe dhe pati në qendër të vëmendjes interesat e kombit tonë.
No comments:
Post a Comment