2013-10-29

Hitleri jetoi deri në moshën 74-vjeçare në Argjentinë?


Hitleri ishte i varur nga droga

Adolf Hitleri konsumonte rregullisht kokteje amfetamine, bar miu, spermë demash dhe morfine, kur dërgonte milionë njerëz të pafajshëm drejt vdekjes. Një gjë e tillë pretendohet në dokumentarin që zbulon regjistrime dhe letrat të liderit nazist me psikiatrin personal, Theodore Morell.

Në përpjekje të dëshpëruar për t’u treguar ndjekësve të tij potencën mashkullore, Hitleri merrte më shumë se 80 drogëra të ndryshme çdo ditë – një sjellje tronditëse që disa psikiatër dhe historianë besojnë se e kthyen egoistin në sadist.

Psikiatri Nassir Ghaemi pretendon se, abuzimi me drogën e përkeqësoi depresionin maniak të Hitlerit duke e bërë atë më të dobët dhe të lëkundur.

“Nuk është e qartë nëse Hitleri ishte i varur apo jo nga amfetamina – por dihet që ai kishte çrregullim bipolar dhe amfetamina e bëri më keq atë”, thotë Ghaemi.

Kjo është një çështje që nuk është përshkruar më parë dhe kjo mund të shpjegojë shumë gjëra pse Hitleri ndryshoi në fund të viteve 1930 dhe 1940.

“Irish Mirror”, raporton se shumë letra dhe raporte mjekësore për Hitlerin janë publikuar në Amerikë, pasi ushtria amerikane i mori këto pas luftës.

Raporti i klasifikuar prej 47 faqesh, thekson se Hitleri kishte sëmundje kronike të lëkurës, shtrëngime të vazhdueshme të stomakut dhe fryrje të tmerrshme të stomakut.

Askush nuk ishte në gjendje të kuronte shqetësimet e tij deri në momentin që Morell i lehtësoi shtrëngimet. Kjo bëri që Hitleri ta merrte atë si psikiatër personal për nëntë vite. Raporti thotë se, Hitleri përdorte kokainë për të pastruar sinuset dhe qetësuar fytin.

Metodat e përdorura nga Morell ishin kontroverse, dhe doktorët e tjerë besonin se, ai ishte agjent i dyfishtë që po përpiqej të helmonte Hitlerin.

Raporti gjithashtu thekson se, Morell i injektoi Hitlerit ekstrakte nga gjëndra e prostatës apo testikujve të demave të vegjël për të rritur libidon e tij, kështu që ai mund të mbante të dashurën e tij shumë herë më të re, Eva Braun.

Morell shkruan se, diktatori ishte i frikësuar nga kanceri dhe ishte paranojak nga e ftohura e zakonshme. Këto zbulime kanë bërë që disa historianë të spekulojnë se në gjendjen e tij ekstreme dhe dëshirën për luftë ka ndikuar varësia e tij nga droga.



description

Edhe pse po afronte mesnata, rrugët e Berlinit nuk ishin të errëta. Në çdo kënd zjarret kanë dalë jashtë kontrollit, ndërkohë bombardimet e artilerisë ruse i afrohen qendrës së Rajhut të Tretë.
Atë orë të vonë të 27 prillit 1945 nuk kishte njeri që mendonte se nazistët do të mbijetonin.
Thellë në bunker, edhe vetë njeriu që i kishte sjellë kaq shumë shkatërrim vendit të tij dhe botës, e dinte që lufta mbaroi.
Adolf Hitler e dinte se nuk kishte asnjë mundësi që të gjërat të ndryshonin. Fyreri kishte tri opsione: T’i lejonte vetes që të kapej nga rusët, por turpërimi ishte i paimagjinueshëm. Ai mund të vriste veten, por kush do e zëvendësonte? Mbetej vetëm një opsion: arratisja.
Gjithçka ishte përgatitur deri në detaje nga kryetari në hije i Gestapo-s, Hainrih Muller, deri tek rrobat që do të vishnin sozitë e Hitlerit dhe Eva Braun.

Fyreri nuk donte që të shihte poshtë

Kur ora e zyrës tregoi mbërritjen e mesnatës, Hitleri dremiti pak. 20 minuta më vonë, tre njerëz dolën nga një tunel sekret që lidhte bunkerin me sipërfaqen.
Nëse ndonjë gjerman do i kishte parë, do ishte tronditur që të shihte Fyrerin teksa largohej si frikacak. Bashkë me të ishte edhe Eva Braun dhe kunati, Herman Fegelein. Pasi shmangën zjarret dhe shpërthimet, ata mbërritën në stacionin gjigand Hohenzollerndam, që kalonte përmes qendrës së Berlinit. Dikur ishte një bulevard i shkëlqyer, por tani ishte kthyer në një pistë të improvizuar, ku ishte ulur një aeroplan “Junkers-52”. Hitleri dhe shoqëruesit e tij hipën në avion dhe kapiteni Piter Baumgart nuk priti asnjë sekondë. Avioni u ngrit në ajër dhe u drejtua për në veri. Fyreri nuk donte që të shihte poshtë, pasi nuk donte të përballej me ferrin që po linte pas. Ai ishte nisur për një jetë të re- në një botë të re. Ajo jetë do ishte në Argjentinë. Udhëtimi i tij nuk ishte pa dredha. Pasi u ul në Danimarkë, ai fluturoi për në Spanjë, ku Gjenerali Franko i dha një avion për ta larguar për në Ishujt Kanarie.

Nuk doli kurrë nga Argjentina

Që andej, Fyreri mori një nëndetëse për në brigjet e Argjentinës dhe ndaloi në portin e vogël Nekoçea, rreth 300 milje në jug të Buenos Aires.

Hitleri nuk doli më kurrë nga Argjentina.

Edhe pse nuk arriti kurrë që të kishte botën në dorë, ai gjeti lumturinë duke u martuar me Eva Braun, me të cilën lindi dy vajza.

Më në fund, pas 17 vitesh në arrati, një nga njerëzit më djallëzorë në historinë e njerëzimit vdiq më 13 shkurt 1962, në moshën 73-vjeçare.

Për shumicën prej nesh, kjo histori duket më shumë se fantazi. Por ka disa që e shohin si një të vërtetë absolute.

Fakti që Hitleri u arratis nga bunkeri i Berlinit i ka mbajtur gjallë teoritë konspirative që kur mbaroi lufta.
Por, këtë fundjavë u zbulua se historia e arratisjes së supozuar të Hitlerit është bërë argument për sherr mes dy historianëve për plagjiaturë.

Në librin e tyre “Ujku gri: Arratisja e Adolf Hitler”, autorët britanikë Xherar Uilliams dhe Sajmën Danstan e përshkruajnë arratisjen e Hitlerit si më sipër.

Megjithatë, një gazetar argjentinas, Abel Basti, që vjen nga qyteti Bariloh në Patagoni, ku ‘dolën në pension’ shumë nazistë, pretendon se britanikët i kanë vjedhur atij kërkimin dhe kërkon kompensim.
Uilliams dhe Danstan mohojnë akuzat. Sot, shumica e pranojnë se Hitleri vrau veten në bunker. Pas luftës, historiani dhe oficeri britanik i MI6, Hugh Trevor- Roper u caktua që të hetonte vdekjen e tij. Ai foli me shumë nga njerëzit që ishin në bunker ato ditë. Të gjithë thanë se Hitleri kishte vrarë veten dhe trupi i tij dhe Eva Braun ishin djegur. Nëse Hitleri do kishte ikur në hemisferën jugore, do ishte e pamundur që gjithë këta njerëz ta mbanin sekretin deri më sot.


-----------------------



ëshmitë e diskutuara deri më tani përcaktojnë se, gjatë ditëve të fundit të Rajhut të Tretë kremtime të shumta u kryen në terren të Kancelarisë së Rajhut përballë dëshmitarësh të ndryshëm që qenë kandisur të besonin se trupat që panë të kremoheshin qenë ato të Adolf dhe Eva Hitlerit.

Gjithashtu do të dukej se, Heusemann dhe Echtmann, të dy teknikët dentarë të lidhur me dentistin e Hitlerit, Profesor Blaschke, gënjyen veten në mendimin se posedonin aftësi të mjaftueshme për të identifikuar mbetjet njerëzore të gjetura nga sovjetikët si ato të Adolf dhe Eva Hitlerit.

Megjithatë, progresi i investigimit sovjetik qe aq i shpejtë sa kish filluar të shembej edhe përpara se të mund qenë kapur problemet me dëshminë e Heusemann dhe Echtmann. Problemet e sovjetikëve filluan më 8 maj - ditën që u krye autopsia e mbeturinave të supozuara të Hitlerit - kur një "trup i dëmtuar dhe i shpuar nga plumbat u identifikua si Hitleri" u gjet në rrënojat e bunkerit.

Një korrespondent lufte amerikan, Joseph ("Joe") Ë. Grigg, Jr, raportoi me krenari nga Berlini se, trupi i Hitlerit pothuajse me siguri ishte gjendur. Megjithatë, shpejt Grigg u shtrëngua që ta tërheqë skupin e tij. Më 10 maj, ai raportoi se "katër trupa, të nxirë e të djegur, që dukej se i përgjigjeshin dukjes së Hitlerit qenë nxjerrë zvarrë nga gërmadhat e Kancelarisë". Ai vërejti se, "asnjë nuk ishte identifikuar se qenë në mënyrë përfundimtare si i Fyhrerit nazist".

Duke pasur parasysh se brenda 5 ditëve ata kishin gjetur 6 kufoma, çdonjëri prej të cilëve mund të kish qenë i Hitlerit, konkluzioni i Grigg ishte me të drejtë pesimist: "...rusët po fillojnë të besojnë se asnjë trup që mund të identifikohet pa asnjë hije dyshimi si ai i Adolf Hitlerit do të mund të gjendej ndonjëherë tani". Nuk është tregues aspak i vogël i vështirësive të përjetuara nga sovjetikët që, brenda një muaj nga të zbuluarit, kufomat fillimisht të besuara si ato të Hitlerit dhe të gruas së tij qenë varrosur, zhvarrosur dhe rivarrosur jo më pak se tri herë.

Fillimisht, ato u varrosën në një vend të panjohur në afërsi të Berlinit, më pas u zhvarrosën dhe u lëvizën për në Finov të Bashkimit Sovjetik dhe më pas u zhvarrosën dhe u rivarrosën në Rathenau të Gjermanisë më 3 qershor 1945. Por, as udhëtimet e tyre nuk përfunduan këtu. Një muaj më vonë, ata u çuan në Friedrichshagen të Gjermanisë, ku një prej truprojave të Hitlerit, Harry Mengershausen, u pyet që t'u hidhte një sy për qëllime identifikimi.

Do të ishte e vështirë të jepej një shpjegim për këtë udhëtim shou makabër, nëqoftëse sovjetikët do të ishin të sigurtë se trupat që kishin gjetur qenë realisht ato të çiftit Hitler. Në fillim të qershorit, shkalla substanciale e mashtrimit u bë e dukshme, kur u zbulua se bunkeri ishte mbushur me trupa individësh të ndryshëm që mbanin të veshur pantallonat e Hitlerit. Më 9 qershor, gjatë një konference shtypi të ndjekur nga gazetarët britanikë, amerikanë, francezë dhe rusë, komandanti ushtarak sovjetik, Marshalli Georgi K. Zhukov, pranoi se ata "nuk kishin gjetur asnjë kufomë që mund të ishte e Hitlerit".

Komandanti sovjetik i Berlinit, Gjeneral Koloneli Nikolai E. Bezarin, shpjegoi se rusët kishin "...gjetur disa trupa në Kancelarinë e Rajhut të Hitlerit me emrin e Fyhrerit në rrobat e tyre... Në fakt, në Kancelarinë e Hitlerit ne gjetëm shumë trupa me emrin e tij në rroba. Filloi të bëhej si shaka. Çdo herë që do të gjenim ndonjë palë pantallona, do të thoja: 'Qenkan të Hitlerit"". Zhukov u tha gazetarëve se, tani e konsideronte një mundësi serioze faktin që Hitleri të ish arratisur nga Berlini nëpërmjet ajrit. "Ai mund të ketë fluturuar në momentin e fundit, pasi kishte një fushë aviacioni në dispozicionin e tij", tha ai.

Në mënyrë të habitshme, një prej kufomave të vëna mund t'i ketë përkitur armikut të betuar të Hitlerit, Admiralit Wilhelm Canaris, kreut të dyfishtë të Abwehr (inteligjencës ushtarake gjermane), i cili ishte arrestuar dhe dënuar me vdekje për pjesëmarrje në atentatin e 20 korrikut 1944. Në dhjetor të 1950, Willy Jenke, adjutanti i Canaris, i tha autorit britanik Ian Colvin, se sapo kish marrë informacion të freskët rreth fatit të Canaris nga Johannes Toeppen, një ish njohje e vjetër, i cili kish qenë kryellogaritar i Abwehr.

Toeppen i kish thënë Jenke se, "Canaris ishte parë në Berlin rreth 20 prillit [1945] nën eskortë të rreptë dhe... më pas atij i qe thënë se, Admirali ishte pushkatuar dhe varrosur në kraterin e një bombe më 23 prill në kohën që Hitleri po urdhëronte disa prej ekzekutimeve të tij të fundit". Do të ishte jashtëzakonisht ironike nëqoftëse kufoma mashkull i bërë autopsi nga sovjetikët më 8 maj 1945 aktualisht kish qenë ajo e Admiralit Canaris.

Nga qershori 1945, sovjetikët mund të kishin qenë pothuajse të sigurtë se nuk e kishin gjetur kufomën e Hitlerit. Megjithatë, nga ai moment e prapa, më shumë se ta pranonte perspektivën se trupi i Hitlerit mund të mos gjendej kurrë, Stalini mbështeti idenë se Hitleri ishte arratisur nga bunkeri.

Ndërsa merrte pjesë në Konferencën e Postdamit në korrik 1945, gjatë bisedave me Sekretarin amerikan të Shtetit, James F. Byrnes dhe Admirali i Flotës, William D. Leahy, Shefi i Shefave të Bashkuar të Shtabit, Stalini, shprehu bindjen e patundur se Hitleri ishte akoma gjallë. Në fakt, në gusht të 1945 akuzoi britanikët për "fshehje të Adolf Hitlerit të vërtetë të gjallë në sektorin e tyre të Berlinit".

Origjina e legjendës së vetëvrasjes

Gjatë javës së fundit të prillit dhe ditët e para të majit 1945, bota ndodhej nën paqartësi të konsiderueshme përsa i përket ndodhjes së Hitlerit. Raportet që Hitleri kishte shkuar në Berlin për të kryer mbrojtjen e qytetit u hodhën poshtë si propagandë. Midis raporteve të shumta lidhur me këtë subjekt, disa pretendonin se Hitleri tashmë ishte i vdekur.

Raporti i parë i tillë vinte nga një "diplomat i lartë", që kish arritur të kalonte pa u prekur në Zvicër. Më 28 prill, ai thoshte se Hitleri dhe Goebbels qenë ekzekutuar tri ditë më parë. Të nesërmen, gazetat raportuan se, sipas një "burimi të lartë diplomatik", Himmler e kishte helmuar Hitlerin. Prononcimi i parë zyrtar lidhur me fatin e Hitlerit u bë në orën 10 e 27 minuta të 1 majit 1945, kur Admirali Karl Doenitz deklaroi në Radion 'Hamburg', se Hitleri kishte "rënë në vendin e tij komandues në Kancelarinë e Rajhut, duke luftuar deri në frymën e fundit kundër bolshevizmit dhe për Gjermaninë".

Deri kur mësuan për këtë transmetim, aleatët dukshëm që nuk e kishin ditur se, Hitleri kish vdekur, por britanikët e pranuan idenë me entuziazëm. "Foreign Office, pranoi pikëpamjen se kishte "shumë pak të ngjarë" që vdekja e Hitlerit do të ishte shpallur nga gjermanët sikur aktualisht të mos kish ndodhur, tha komentatori [anonim i Foreign Office]".

Ndërsa, siguria e medias britanike fiksoi argumentin për vendet e tjera të perandorisë, të tilla si Kanadaja dhe Australia, skepticizmi ishte i përhapur gjerësisht në Shtetet e Bashkuara. Një editorial i "New York Times" paralajmëronte: "Nazistët i kanë bërë gënjeshtrat aq shumë pjesë të politikës së tyre dhe raportet rreth sozive të supozuara të Hitlerit kanë qenë aq shumë të përhapura, sa që këto njoftime janë të detyruara, lënë në shumë mendje se kryegënjeshtari po përgatitet të përgatisë një mashtrim të madh të fundit për botën në një përpjekje për të shpëtuar veten dhe ndoshta përgatitur rrugën për rikthimin e tij në një periudhë të mëpasme dhe më të favorshme". Salamanca Republican-Press shkruante në të njëjtën mënyrë: "Radioja gjermane është krijesë e regjimit nazist dhe një prej parimeve naziste është se gënjeshtra është jo vetëm e lejueshme, por edhe e lavdërueshme nëqoftëse do t'u vlejë qëllimeve naziste.

Disa lajmërime të tilla si puna e këtij do të ishte një stratagji më e natyrshme nëqoftëse Hitleri do të vendoste për të vepruar ato çka qenë raportuar se kish planifikuar të vepronte kështu - të zhdukej dhe të "fshihej" apo për të planifikuar krime të mëtejshme". Në artikullin e tij të luftës të botuar në të njëjtën faqe, DeWitt Mackenzie deklaronte: "Historia e vdekjes së Hitlerit është pothuajse shumë [siç] e bukur sa për të qenë e vërtetë dhe sigurisht që nuk mund të pranohet deri kur provat të jenë të besueshme, sepse ekziston një mundësi e tillë e fortë mashtrimi". Një sondazh i Gallup, përcaktoi më pas se 68 përqind e atyre të anketuarve të pyetur e vinin në pikëpyetje, nëse Hitleri realisht kishte vdekur.

Megjithatë, problemi nëse Hitleri realisht kishte vdekur ose jo, u eklipsua menjëherë nga problemi sesi ai kish vdekur. Kësaj radhe, "New York Times" qe në anën më skeptike të spektrit, duke deklaruar në editorialin kryesor të saj se, "duket se nuk ka arsye të forta për të dyshuar se Hitleri…ka vdekur siç ka thënë njoftimi gjerman".

Editoriali ngrinte problemin e natyrshëm se, një vdekje e tillë do të kish ndihmuar të "përgatitej legjenda që formonte thelbin e propagandës naziste dhe sipas të cilës Hitleri u ngjit në pushtet - legjenda se ai dhe nazistët qenë kalorësit e ndritshëm me armatura që luftonin për qytetërimin evropian kundër bolshevizmit "deri në frymën e tyre të fundit"". Në ekstremin tjetër, një zëdhënës i Foreign Office britanik e hodhi poshtë idenë se, Hitleri kishte ndërruar jetë, duke luftuar si "nonsensi më i plotë".

Për të mbështetur këtë konkluzion, zëdhënësi zbuloi se disa ditë më parë, "Himmler ishte thënë të kish dhënë informacionin se Hitleri kishte gjasa të vdiste brenda 48 orësh". Ai ia kish dhënë këtë informacion një kontakti suedez, Kontit Folke Bernadotte, i cili më pas pretendoi se në këtë rast Himmler i kish thënë atij se, planifikonte të krijonte "një legjendë të Hitlerit, që pas rënies së Rajhut të Tretë do të luante të njëjtin rol si shprehja "thika pas shpine" pas paqes së Versajës".

Nëqoftëse, Himmler realisht e kish thënë këtë gjë, Bernadotte duhet ta ketë përcjellë informacionin shumë shpejt tek aleatët, pasi edhe më përpara se kushdo mund të kish qenë i sigurtë, se Hitleri kish vdekur, prioriteti kish ndryshuar në këmbënguljen se Hitleri "e kish gjetur vdekjen në një mënyrë që do të paralizonte çdo përpjekje fanatike naziste për të ndërtuar një legjendë wagneriane rreth tij".

Në mënyrë intriguese një raport i "Associated Press" nga Londra që ishte botuar tek Globe and Mail i Toronto më 2 maj 1945 deklaronte se, pretendimi i Doenitz që Hitleri kishte vdekur si hero ishte denoncuar nga një "zë fantazim": "Doenitz e përkujtoi Hitlerin si një njeri që ia kish kushtuar jetën e tij Gjermanisë dhe luftës kundër bolshevizmit dhe që tani kish kryer një "vdekje heroike". Një zë i fortë fantazme e ndërpreu, duke ulëritur: "Kjo është gënjeshtër!". Zëri fantazëm vazhdoi të dëgjohej pa ndërprerje gjatë gjithë fjalimit të Doenitz".

Fakti, nëse raportimi i këtij "zëri fantazëm" është i vërtetë ose jo tregon se, Foreign Office ishte në ankth qysh nga fillimi për të hedhur dyshim ndaj pretendimeve, se Hitleri kish vdekur si rezultat i aksionit armik. Të nesërmen, datë 3 maj, ka mundësi me kërkesën e këshilltarit politik të tij, John Wheeler-Bennett të Royal Institute of International Affairs (ekuivalenti britanik i Council on Foreign Relations), Gjenerali amerikan Dwight D. Eisenhower vendosi prestigjin e konsiderueshëm të tij pas asaj që në atë kohë dukej si teoria më e mirë alternative e vdekjes së Hitlerit.

Ai e mbështeti deklaratën e Foreign Office, duke shpjeguar se herët në mëngjesin e 24 prillit, Himmler i kish thënë Kontit, Hitleri ishte "një njeri që po jepte shpirt" dhe se shefi i inteligjencës së Himmler, Walter Schellenberg, i kish thënë Bernadotte se, Hitleri po "vuante nga hemoragjia në tru". Megjithatë, fillimisht aleatët u prirën drejt pikëpamjes se, Hitleri kish vdekur për shkaqe natyrore, praktikisht, duke i besuar fjalës së Himmler ndaj asaj të Doenitz.

Një folës i BBC-së gjithashtu i tha botës se, Hitleri kish vdekur nga një hemoragji cerebrale - informacion që kishte rrjedhur të njëjtën ditë në një konferencë në San Francisco nga ministri i Jashtëm britanik, Sër Anthony Eden. Megjithatë, aleatët jo vetëm që thjesht po paragjykonin çdo tregim lidhur me fatin e Hitlerit, që mund të ushqente entuziazmin e rezistencës së nëndheshme naziste, por gjithashtu qenë të paragjykuar në favor të rrëfimit më poshtërues të mundshëm.

Për pasojë, ideja që Hitleri kish vdekur për shkaqe natyrale filloi të shfryhej po aq shpejt sa filluan të shfaqeshin dëshmi, se Hitleri nuk kish qenë aspak i rënë nga shëndeti. Më 7 maj, "Baltimore Sun" deklaroi se, sipas Majorit Erwin Giesing (specialisti i trurit, veshëve, hundës dhe i grykëve të Hitlerit, i cili e kish vizituar atë më 15 shkurt 1945), Hitleri kish qenë "në gjendje të mirë fizike të pazakonte për një njeri të moshës së tij", dhe me siguri që nuk kish vdekur nga hemoragjia në tru.

Raportet që hidhnin ujë të ftohtë mbi teorinë se, Hitleri kish qenë i sëmurë dhe se ndoshta kish vdekur për shkaqe natyrale, vazhdonin të botoheshin kudo që shfaqej mundësia. Por ajo çka e shkaktoi vërtet vdekjen e shpejtë të teorisë së vdekjes për shkaqe natyrale, qenë rrëfimet e anëtarit më të rëndësishëm të regjimit që ishte kapur i gjallë deri më tani: Dr. Hans Fritzsche. Dr Fritzsche, zëvendësi i Goebbels në Ministrinë e Propagandës dhe propagandisti kryesor radiofonik i Gjermanisë, qe marrë nën arrest nga sovjetikët më 2 maj, pasi u kish dorëzuar formalisht qytetin në një ceremoni në Tiergarten.

Mëngjesin tjetër, 3 maj, sovjetikët nxorrën një komunikatë që deklaronte se, Dr. Fritzsche kish bërë një deponim, në të cilën deklaronte se Hitleri, Dr. Goebbels dhe Gjenerali Hans Krebs, kishin kryer të gjithë vetëvrasje në bunker. Megjithëse sovjetikët qenë me të drejtë dyshues - radioja shtetërore e Moskës sugjeronte, se ai qe një "tjetër mashtrim fashist" për të lehtësuar arratisjen e Hitlerit - teoria e vetëvrasjes u kap sërish nga shtypi perëndimor.

Në mënyrë intriguese, ekziston dëshmi se publiku u parapërgatit që ta pranojë teorinë e vetëvrasjes. Më 31 mars 1945, "Globe and Mail" botoi një raport të shtypit kanadez të titulluar "Expect Hitler To Be Suicide". I nënshkruar "Emmerich, March 30", artikulli deklaronte se një thashetheme po qarkullonte midis trupave gjermane me idenë se, Hitleri do të kryente vetëvrasje.

Gjithsesi, teoria e vetëvrasjes qe një ndihmë e pafundme për propagandën anglo - amerikane, përderisa përdorimi i vetëvrasjes së Hitlerit mund të përdorej për të përcjellë një mesazh rreth natyrës së vetë nazizmit: "Kur gazetari amerikan, William L. Shirer, i cili po jetonte si korrespondent në Berlin qysh nga viti 1941, mësoi për vdekjen e Hitlerit nëpërmjet vetëvrasjes në bunkerin e Kancelarisë së Rajhut më 30 prill 1945, deklaroi: "Në fakt, gjithmonë kam qenë i sigurtë, se kjo ishte ajo çka donte vërtet të bënte në fund", duke e parë në këtë mënyrë Rajhun e Tretë si një regjim në thelb vetëvrasës". Teoria e vetëvrasjes qe gjithashtu një armë e luftës psikologjike ndaj popullsisë gjermane.

Për të kuptuar impaktin propagandistik të vetëvrasjes së Hitlerit ndaj mendjes gjermane, është e rëndësishme të kuptohet se për shumë, në mos për pjesën më të madhe, ideja se Hitleri e kish marrë jetën e vet qe thellësisht teksa kundërshtonte gjithçka që ata besonin se ai qëndronte. Kur Gjenerali Krebs i dha lajmin, Gjenerali Helmuth Weidling kujton të ketë menduar: "Kështu paskemi qenë, duke luftuar për pesë vjet e gjysëm për dikë që kreu vetëvrasje. Pasi na futi edhe në këtë katastrofë të tmerrshme, ai për vete zgjodhi rrugëdaljen më të lehtë dhe na la që të mbrojmë veten".

Në anën tjetër të hierarkisë ushtarake, 16-vjeçari Dieter Borkowski, i cili ish ndër rekrutët e rinisë hitleriane, që kish luftuar për të mbrojtur Berlinin deri në fund, u ndje i privuar nga dëshira për të jetuar. "Këto fjalë më bëjnë të ndjehem keq, sikur të më vinte për të vjellë", shkruan ai. "Mendoj se jeta ime nuk ka më kuptim. Për çfarë qe kjo betejë? Për çfarë qenë vdekjet e aq shumë njerëzve? Dukshëm që jeta është bërë e pavlerë, pasi nëqoftëse Hitleri ka qëlluar veten, rusët më së fundi do të kenë fituar... Në fund të fundit, a nuk e ka tradhëtuar Hitleri vetë Volk e tij?".

Kështu që legjenda e vetëvrasjes u përdor për ta diskredituar Hitlerin në sytë e ndjekësve të tij dhe mbytur nxitjen e tyre për t'i rezistuar pushtimit të huaj. Kishte aq shumë ngut për t'i caktuar Hitlerit atë çka mendohej se ishte një fund i përshtatshëm sa që pak njerëz ndalin të bëjnë pyetje aq të natyrshme sesi Dr. Fritzsche e dinte se, Hitleri kish kryer vetëvrasje, nëse sovjetikët kishin ushtruar presion ndaj tij për ta thënë një gjë të tillë apo nëse historia e vetëvrasjes mund të kish qenë një histori mbulimi për arratisjen e Hitlerit.

Duke pasur parasysh statusin e Dr. Fritzsche si njeriu më i rëndësishëm në Propagandaministerium pas Dr. Goebbels, është e krejtësisht e qartë se asgjë që ai u tregoi sovjetikëve menjëherë pas rënies së regjimit mund të shikohen si të çliruar nga mundësia e mashtrimit propagandistik. Megjithatë në Londër dhe Uashington, ku gjatë luftës kish mbizotëruar pikëpamja se nazistët qenë gënjeshtarë të paskrupull, kishte një ndryshim dramatik nga skepticizmi.

Ideja se Hitleri kish kryer vetëvrasje ishte aq tunduese sa që çdo nazist që pretendonte se e dinte që Hitleri kish kryer vetëvrasje kurrë nuk do ta kishte vërtetësinë e vet të vënë në dyshim. Qartazi, të gjithë nazistët qenë gënjeshtarë, përveç atyre që u thanë aleatëve ato çka ata donin të dëgjonin

Operacioni Trevor-Roper

Fakti që kufoma e Hitlerit dukshëm nuk qe gjendur në Berlin shkaktoi shqetësim të konsiderueshëm në shtypin perëndimor. Një editorial i Torontos "Daily Star" komentonte plot ankth më 18 korrik: "Po bëhet e qartë se provë të padiskutueshme për vdekjen e Hitlerit si gjatë dhjetë javëve të kaluara apo në një të ardhme të afërm, nëqoftëse do të ishte akoma gjallë, është tejet e dëshirueshme si për arsye psikologjike, ashtu dhe për ato praktike. Deri kur vdekja e tij të jetë përtej çdo dyshimi... bota është e gatshme për një legjendë të Hitlerit potencialisht të rrezikshme.

Kjo mund të bëhet një armë psikologjike në përpjekjet e liderëve gjermanë eventualisht për të rivendosur vetëbesim dhe për të rigjallëruar egërsinë e këtij populli, që për kaq shumë kohë ka qenë prishës i patolerueshëm i paqes ndërkombëtare". Në të vërtetë, konsiderohej po aq e rëndësishme të shkatërrohet sa Hitleri "mit", aq edhe Hitleri "njeri". Nga mesi i 1945, publikut ju kërkua që të zgjidhte midis një numri në rritje historish arratie dhe teorisë së vetëvrasjes.

Duke pasur parasysh që historitë e arratisë qenë të trasha, në mos tërësisht qesharake, publikut ju krijua përshtypja se vetëm historia e vetëvrasjes kishte ndonjë dëshmi për ta mbështetur dhe meritonte për t'u marrë seriozisht. Përgjigja britanike ndaj historive lulëzuese të arrative të Hitlerit nuk ka vonuar.

Në shtator të 1945, Gjeneral Brigade Dick White, komandant i Zyrës së Inteligjencës në Zonën Britanike të Pushtimit, ngarkoi Majorin Hugh Trevor-Roper, një historian të ri që kish mbaruar në Oxford, i cili qysh nga viti 1943 kishte mbikqyrur punën e Seksionit të Radio "Inteligjencës" të Shërbimit Sekret, për të investiguar rrethanat e vdekjes së supozuar të Hitlerit.

Kjo qe faza hapëse e fabrikimit nga ana e establishmentit britanik të një narrative të ditëve të fundit të Rajhut të Tretë që hiqte qafe Hitlerin "mit".

Duke qenë se publikimi i vetëm i mëparshëm i tij ishte një biografi e një Arqipeshkëvi anglez të shekullit të XVII-të, William Laud, dhe se as nuk fliste, as nuk lexonte gjermanisht, Trevor-Roper qe një zgjedhje kurioze për një detyrë të tillë. Për më tepër, siç e pa bota në vitet Tetëdhjetë, ai autentikoi falset "Hitler Diaries", edhe pse detyra e përcaktimit të autenticitetit të një dokumenti të vetëm do të kish qenë shumë më e thjeshtë se ajo e përcaktimit të vërtetësisë rreth vdekjes së Hitlerit.

Gjatë tri muajve të fundit të 1945, sipas historisë zyrtare, Trevor-Roper dhe një ekip agjentësh inteligjence udhëtuan nëpër Gjermani, duke gjetur dhe marrë në pyetje të mbijetuar nga bunkeri. Megjithatë, kjo procedurë nuk solli ndonjë rezultat të madh, ndoshta sepse shumica e të mbijetuarve u internuan në burgjet dhe kampet e përqendrimit sovjetik.

Përveç zbulimit të një ditari të supozuar të Heinz Linge, kamerierit të Hitlerit, Trevor-Roper arriti vetëm një gjë të veçantë: bërjen e intervistave me Gerda Christian, e cila kish qenë një prej sekretareve të Hitlerit, dhe me Else Krueger, e cila kish qenë sekretarja e Martin Bormann. Në mënyrë të habitshme, Trevor-Roper duket se nuk kish intervistuar asnjë dëshmitar që kish rënë në duart e amerikanëve, që nënkuptonte pjesën më të mirë të atyre që gjendeshin jashtë burgjeve sovjetike. Duket se në vend që ta lejonin atë të takohej me ta, punonjës të inteligjencës amerikane i intervistuan dhe i kaluan atij kopje të raporteve të tyre.

Në një rast veçanërisht flagrant, amerikanët e furnizuan Trevor-Roper me dëshmi pjesërisht të fabrikuar; në një tjetër ata i dhanë informacion që e kishin siguruar në kushte aq të pazakonshme sa mund të konsiderohej i dyshimtë. Rasti i parë, qe ai i aviatores së famshme gjermane, Hanna Reitsch.

Në një intervistë me Ron Laytner, që ajo e autorizoi për botim vetëm pas vdekjes, Reitsch deklaronte në mënyrë eksplicite se të paktën pjesë e rrëfimit të atribuuar asaj tek The Last Days of Hitler ishte fabrikuar: "Kur u lirova nga amerikanët, lexova librin e historianit Trevor-Roper "The Last Days of Hitler".

Tamam si një fill i kuq gjatë të gjithë librit përshkuhet një raport dëshmitari okular nga Hanna Reitsch, rreth ditëve të fundit në bunker. Kurrë nuk e kam thënë një gjë të tillë. Kurrë nuk e kam nënshkruar një gjë të tillë. Kjo është një gjë e sajuar prej tyre, Hitleri vdiq me dinjitet total". Ky raport, i datës 8 tetor 1945, u shkrua nga hetuesi i Reitsch, Kapiteni Robert E. Work (Selia Qendrore e Divizionit Ajror e Forcave të Shteteve të Bashkuara në Austri,

Njësia Ajrore e Investigimit) dhe i botuar për herë të parë tek Public Opinion Quarterly në periudhën 1946-'47. Rasti i dytë qe ai i infermieres Erna Flegel. Më 23 nëntor 1945, disa agjentë të inteligjencës amerikane e morën Flegel për një darkë, rezultati i së cilës qe një deklaratë 5 faqëshe në anglisht që është paraqitur si një përmbledhje informacioni që ajo me sa thuhet zbuloi gjatë "marrjes në pyetje" së saj. Megjithatë, Flegel as nuk e shkroi vetë deklaratën, as nuk e nënshkroi atë.

Në fakt, asnjë njeri nuk mund ta garantojë këtë dokument, sepse pavarësisht se është deklasifikuar, emrat e personave përgjegjës për të, përfshi emrin e agjencisë për të cilët punonin, mbeten të pazbuluara. Nëqoftëse ky qëllim qe tipik, burimet kryesore të Trevor-Roper qenë përmbledhje informacionesh që tashmë qenë parapërgatitur për të nga inteligjenca amerikane.

Duke qenë se kishte pak të mbijetuar nga bunkeri në duart britanike dhe se Trevor-Roper nuk kishte akses tek të mbijetuarit nga bunkeri në duart e sovjetikëve, detyra e tij në thelb duket se ka qenë ajo e krijimit të një narrative koherente nga informacioni që po merrte dhe që nuk kishte asnjë mundësi për ta vlerësuar vetë.

Nuk ka asnjë arsye për të besuar se çdo dëshmi që arriti Trevor-Roper u bë e mundur me miratimin aktiv të dëshmitarit. Përshtypja ime është se, në vitin 1945 nazistë të kapur qenë pak më shumë se kukulla të kapësve të tyre aleatë; gjithsesi, ata mund të katandiseshin që të thonin çdo gjë që kapësit do të donin prej tyre.

Për çudi, Trevor-Roper i bëri "konkluzionet" e tij publike më pak se dy muaj, pasi kish filluar investigimin e çështjes. Në një konferencë për shtyp më 1 nëntor 1945, Trevor-Roper (i cili qëndronte anonim në këtë fazë dhe në shtyp referohej thjesht si "një oficer i ri i inteligjencës britanike") u paraqit para gazetarëve me një deklaratë që konsistonte në pak më shumë se një narrativë e javës së fundit ose pak më shumë e jetës së Hitlerit.

Ajo përshkruante sesi Hitleri kish kryer vetëvrasje, ndoshta duke e qëlluar veten në gojë. Megjithëse, Trevor-Roper u tha gazetarëve se, deri më tani kishte folur me rreth 20 dëshmitarë, deklarata nuk përmendi as edhe një emër të tyre. Megjithatë, gazetarët ka mundësi e lanë konferencën me përshtypjen e gabuar se, versioni i ditëve të fundit të Hitlerit që ai kish dhënë mbështetej nga dëshmia e dëshmitarëve të shumtë.

Megjithatë, ai nuk kish gjetur as edhe një dëshmitar të vetëm të ngjarjeve kyçe - vetëvrasja dhe kremimi i Hitlerit; gjithçka kish bërë kish qenë dëshmia e Kempka e marrë si ungjill i së vërtetës dhe e zhvlerësuar ajo te Karnau. Kapitulli final i deklaratës së Trevor-Roper i hidhte poshtë teoritë se Hitleri mund të ish arratisur nga Berlini.

Në këtë pjesë, bëhet e qartë në mënyrë të dukshme se, investigimi i tij ishte konceptuar që të çonte në konkluzione të paracaktuara. Parasëgjithash, këtu mësojmë se, Trevor-Roper supozonte se, fati i Hitlerit ishte përcaktuar tërësisht nga rastësi të minutës së fundit. Sipas kësaj linje arsyetimi, Hitleri nuk mund të ish arratisur nga Kancelaria, sepse kjo apo ajo rrugë ishte bërë e pamundur (ose të paktën e vështirë, që për Trevor-Roper dukej se nënkuptonin të njëjtën gjë). Trevor-Roper i përmblodhi mundësitë e largimit të Hitlerit nëpërmjet përgjithësimesh që janë tejet të kontestueshme.

Për shembull, ai shkruante se do të kish qenë e pamundur për Hitlerin të fluturonte nga Berlini për shkak se, "dy pilotët" e tij mbetën në bunker dhe "morën pjesë në tentativën e arratisjes të natës së 1 majit". Kjo është krejtësisht mirë, për aq kohë sa supozoni se, Hitleri nuk do të kish lejuar asnjë tjetër ta nxirrte jashtë Berlinit apo se njëri nga pilotët nuk mund të ish larguar dhe të ishte kthyer mbrapa. Trevor-Roper e kufizonte diskutimin e tij për mundësitë e arratisjes së Hitlerit tek avionët dhe veturat.

Megjithatë, në janar të vitit 1946, Gjenerali Helmuth Ëeidling, i cili ishte internuar në një burg sovjetik, dha një deklaratë të gjatë për sovjetikët, në të cilën pranonte se ishte bërë skeptik rreth teorisë së vetëvrasjes.

Ai kish medituar lidhur me problemin e mundësive të arratisjes dhe kish konkluduar: "Natën e 29 - 30 prillit kishte akoma mundësi për t'u larguar - nëpër stacionin e metrosë së Kopshtit Zoologjik në Berlinin Perëndimor dhe nëpër stacionin Friedrichstrasse në Veri. Njeriu mund të ish arratisur në mënyrë relativisht të sigurtë nëpërmjet tunelesh nëntokësore: "A mundet të besohet vërtetë se kjo mundësi kurrë nuk ju paraqit Trevor-Roper?

Përderisa nuk ka të ngjarë që ai të mos dinte se Berlini posedonte një rrjet metroje të zgjeruar, duket se mundësitë e vetme të arratisjes për të cilat Trevor-Roper ishte i interesuar që të fliste, qenë ato që mund të përjashtonte.

Ndoshta defekti më i madh i Trevor-Roper ishte ngutja e tij për ta hedhur poshtë mundësinë që dëshmitarët okularë mund të qenë impenjuar sëbashku për të nxjerrë një histori koherente për të mbuluar arratinë e Hitlerit.

Në raportin e tij, ai komentonte: "Konsiderohet pothuajse e pamundur që versionet e dëshmitarëve okularë të ndryshëm mund të përfaqësojnë një histori mbulimi të koncertuar; ata qenë të gjithë shumë të zënë në planifikimin e vetë sigurisë së tyre sa për të qenë të aftë apo të disponueshëm për të mësuar një imitim të përpunuar, të cilin të mund ta ruanin akoma pas pesë muajsh izolimi nga njëri-tjetri dhe nën një marrje në pyetje të detajuar dhe konstante".

Ky argument ka po aq kuptim sa pretendimi se nuk mund të ketë asgjë të tillë si orkestra, sepse nuk ekziston asnjë mënyrë që një numër i madh njerëzish të mund të luajnë të njëjtën pjesë komplekse muzikore të tillë si simfonia në të njëjtën kohë. Gjithsesi, "imitimi" vështirë se qe aq i "përpunuar".

Siç e kemi parë më herët, ka shumë diferenca të konsiderueshme midis kujtimeve të dëshmitarëve okularë të ndryshëm. Orkestra SS-e po luante të njëjtin ritëm, për të qenë të sigurtë, por jo gjithmonë në të njëjtin çelës.

Kempka i sqaruar

Për pasojë, operacioni Trevor-Roper në rastin më të mirë nuk është parë si një investigim në mirëbesim për fatin e Hitlerit, por si skena sipërore në planin britanik për ta shenjtëruar propagandën naziste si fakt historik. Siç e kemi parë më lart, dëshmitarët e parë okularë qenë shoferi i Hitlerit, Erich Kempka, dhe truproja Hermann Karnau. Pasi, vërtetësia e Kempka u vu në pikëpyetje nga pretendimet e Karnau, historia e këtij të fundit pothuajse u zhduk dhe ajo e Kempka u glorifikua si më autoritare.

Në të vërtetë, dëshmia e Kempka jo vetëm që u bë baza për librin e Trevor-Roper, por gjithashtu u mbështet në Nyremberg, si burimi i vetëm i besueshëm i informacionit lidhur me vdekjen e Hitlerit. Arsye parësore, se pse historia e Kempka fitoi një perceptim të tillë pozitiv për autoritetet anglo - amerikane qe, se Kempka ishte burimi i vetëm i dëshmisë që dukej se mbështeste teorinë e vetëvrasjes (Karnau thjesht referoi për kremimin që kish dëshmuar).

Gjithashtu, Kempka kundërshtonte pretendimet sovjetike se, Hitleri mund të ish arratisur. Në intervistën e tij të regjistruar të 4 korrikut 1945, ai deklaroi: "[Me një] deklaratë ta raportuar se është bërë nga Marshalli rus Chuikov [siç] se Hitleri dhe Eva Braun mund të qenë arratisur nga Berlini nëpërmjet ajrit, unë nuk mund të jem dakord. Më 30 mars 1945 dhe dy apo tri ditë më parë, askush nuk mund t'i linte pjesët e brendshme të Berlinit nga ajri.

Kishte një zjarr të fuqishëm artilerie në të gjithë ato pjesë të Berlinit gjatë atyre ditëve. As nuk dëgjova për ndonjë avion që të jetë larguar pas 25 apo 26 prillit 1945". Fatkeqësisht për Kempka, një prej ngjarjeve më të mirëkonfirmuara të ditëve të fundit të Rajhut të Tretë, është ai i një fluturimi të kryer nga Gjenerali Robert Ritter von Greim dhe Hanna Reitsch, që mbërriti në Berlin mëngjesin e 26 prillit.

E njëjta dyshe u ngrit nga Berlini në orët e para të mëngjesit të 29 prillit. Vetë Reitsch, jo vetëm që foli rreth dy fluturimeve në raste të shumta midis 1945 dhe vdekjes së saj më 1979, por gjithashtu i kushtoi një kapitull atyre në autobiografinë e saj, Flying Is My Life.

Duke parë se dëshmitë nga burimet e tjera janë të bollshme sa duhet për të përcaktuar se ata aktualisht ndodhën, ka diçka jashtëzakonisht të dyshimtë rreth pohimit të Kempka, se asnjë fluturim i tillë do të kish qenë i mundur. Nuk ka asnjë arsye për të dalë në konkluzionin, gjithsesi tundues, se Kempka duhet të ketë gënjyer rreth të qenit në Kancelari gjatë ditëve të fundit të regjimit.

Ai mund të kish qenë përkohësisht i larguar nga bunkeri me një mision. Sikur të ketë qenë kështu, ai do të jetë kthyer pasditen e 30 prillit. Siç e kemi parë edhe më përpara, shumë dëshmitarë okularë kanë dhënë dëshmi që e përcaktojnë praninë e Kempka në një kremim të mbajtur në kopshtin e Kancelarisë rreth orës 3 po atë pasdite. Kapiteni Karl Schneider, pranoi të kish folur me Kempka në garazhin e Kancelarisë në mbrëmjen e 1 majit. Ai u tha sovjetikëve më 19 maj 1945, se në këtë rast Kempka i kish thënë atij se, Hitleri "me sa duket kish vdekur".

Për pasojë, shpjegimi që përshtatet më mirë për ngjarjet është se, Kempka kërkoi që ta fshinte dijen e tij për dy fluturimet. Kur fillimisht ja tregoi këtë histori amerikanëve në qershor 1945, ai nuk kishte asnjë arsye për të besuar se ata dinin gjithçka rreth tyre. Ka arsye të mirë, se pse Kempka nuk do të kish dashur t'i përmendte këto fluturime: historia kryesore - që Greim fluturoi për në Berlin që të merrte udhëzime nga Hitleri, i cili sapo e kish bërë atë kreun e ri të Luftwaffe - është qesharake.

Pse Hitleri, që ishte aq në ankth për këdo tjetër që të largohej nga Berlini, të donte dikë që të vinte ta takonte? Pse do të kish qenë kaq i etur për të folur me kreun e një entiteti pothuajse joekzistues?

Historia zyrtare dështon që ta justifikojë fluturimin jashtëzakonisht të rrezikshëm të Greim dhe Reitsch. Ajo gjithashtu nuk shpjegon, sepse fluturimi i dyshes nga baza ajrore e Luftwaffe në Rechlin afër Berlinit për në Aeroportin "Gatow" në periferinë e Berlinit shoqërohej nga një eskortë prej 30- 40 avionësh luftarakë: me fjalë të tjera, Luftwaffe ekzistuese pothuajse në tërësinë e saj. Dukshëm, fluturimi kishte një qëllim më serioz sesa na kanë bërë të besojmë.

Një autor beson se, Greim dhe Reitsch e transportuan Martin Bormann jashtë nga Berlini. Megjithatë, në një pasazh domethënës në kujtimet e tij, ish-anëtari Volkssturm Dieter H. B. Protsch tregon për një incident që ndodhi në Berlin më 29 prill 1945. Atë ditë, që ndodhi të ishte ditëlindja e 13-të e tij, gjatë një kërkimi për ushqim për familjen e tij, ai hasi një bodrum të zënë nga disa Waffen-SS, të cilët po punonin me pajisje radiofonike që i dhanë bukë dhe çokollatë: "Pas një muhabeti të rëndomtë rreth familjes, ata papritmas pushuan së foluri kur (radio operatori) ngriti dorën për të kërkuar qetësi.

"Funker" (radio operatori), duke mbajtur kufje në vesh, filloi të buzëqeshë dhe deklaroi se, "der Fuehrer" e mori dhuratën e tij të vonuar të ditëlindjes. Shpjegoi më tej, se ai [Hitleri] ishte larguar nga Berlini, i pilotuar nga piloti personal i tij, Hanna Reitsch, pilotja testuese femër më e mirë e Gjermanisë. Raporti deklaronte, se ajo po i jepte një njëmotorëshi të vogël, me dy apo tri vende, një të ashtuquajtur "Fiseler [siç] Storch"".

Kështu që e vërteta, saktësisht siç supozuan më pas sovjetikët, se Hitleri në të vërtetë ishte larguar nga Berlini, pakashumë rreth kohës që historia zyrtare na tregon se ai ndodhej akoma në bunker, duke diktuar Testamentin Politik të tij, dhe se Erich Kempka e dinte me saktësi kur dhe si kish ndodhur kjo, por ua fshehu këtë informacion amerikanëve. Sipas Reitsch, fluturimi arriti Rechlin rreth orës 3 të mëngjesit. Këtu, deklaron ajo, Greim mori pjesë në një mbledhje.

Më pas ajo dhe Greim, duke përdorur një avion tjetër, fluturuan drejt Ploen, një largësi prej rreth 400 miljesh. Destinacionet e tjera të tyre qenë Dobbin, ku ndodhej Feldmarshalli Wilhelm Keitel, Luebeck, Ploen sërish ("për të parë Doenitz") dhe më së fundi Koeniggraetz (në Bohemi, tani Hradec Králové në Republikën Çeke). Nëqoftëse ne supozojmë se Hitleri ishte i pranishëm gjatë të paktën njërës prej këtyre etapave të mëtejshme, ne mund të themi se në Rechlin rrugëtimi ngec.

Nëqoftëse Hitleri e la Berlinin me Greim dhe Reitsch, atëhere kjo do të jepte shpjegim për seritë e ngjarjeve të çuditshme: martesën me Eva Braun, shkrimin e Testamentit Politik, shpërthimet e përsëritura të zemërimit - që do të glorifikoheshin në historinë zyrtare "ditët e fundit të Rajhut të Tretë". Natyrisht, ditët e fundit të Hitlerit në bunker duhet të vlerësohen dhe po kështu një seri e shpifur episodesh duhet të shpikeshin për të mbushur boshllëkun e plotë.

Me këtë artikull nuk përpiqet që të zgjidhë pyetjet e shumta të ngritura nga këto episode të çuditshme për arsyen e natyrshme, se të gjitha këto varen në një supozim bazë - faktin, që Hitleri kreu vetëvrasje në bunker - të cilin besojmë të mos jetë gjë tjetër veçse

Vepror Hasani -Belkizja, bija e Mahmud Pashë Elbasanit dhe shkëlqimi i gocave të Tiranës

KORÇË – Ne nuk dimë pothuajse asgjë për atë vajzë. Nuk e dimë as si e kishte emrin. Ajo që dimë për të është pak, madje shumë pak. Kemi në dorë vetëm një letër të saj. Është e shkruar bukur. E lexon dhe të rrëqeth. Dhe kjo është shumë. Dimë gjithashtu që ajo jetonte në një nga fshatrat e Tiranës. E dimë këtë sepse kështu thuhet në fund të letrës. Kur e mëson këtë fakt, letra e shkruar prej saj të duket edhe më e pabesueshme. Si është e mundur? Fjalët e shkruara janë të zgjedhura; gjithçka shkëlqen; rrëzëllijnë mendimet e saj; befasia është e madhe. Të gjitha idetë përshkruhen me një ndiesi mbresëlënëse. Ajo është e qartë në të gjitha ato që shkruan dhe dëshiron të thotë. Dhe mendo vetëm për një çast: letra është shkruar 100 vjet më parë nga nji goc’ Tirane që jetonte diku në një fshat. Si është e mundur që e zotëronte kaq bukur gjuhën shqipe, që kishte një fjalor kaq të admirueshëm dhe që dinte kaq mirë se çfarë ndodhte rreth saj e larg nëpër botë. Tek ajo letër gjithçka shkëlqen. Duket sikur është e shkruar e gjitha me një frymë. Ndoshta gjithçka duhet të ketë ndodhur në një çast të tillë, kur ajo do të ketë qenë e pushtuar nga një ndjenjë ngazëllimi e lumturie bashkë. Letra do të kishte për destinacion qytetin e Korçës. Duket se atë çast frymëzimi kishte zbritur në shpirtin e saj dhe e kishte detyruar të merrte penë e kartë e të shkruante një letër të gjatë. Pse duhej ta bënte këtë? Pikërisht këtë gjë do të përpiqemi të rrëfejmë.



TEK DRITARJA

Si gjithë ditët e tjera edhe atë ditë ajo kishte qenë e ulur pranë dritares me vështrimin hedhur larg, atje ku udha humbiste e fshehur pas një gjelbërimi pemësh. Kështu ndodh me të gjithë ata që janë duke pritur diçka. Ose rrinë e vështrojnë nga dritarja, ose dalin në rrugë dhe me vështrimin hedhur tutje, përpiqen të dallojnë a po vjen dikush në fshatin e tyre. Dhe ajo priste çdo javë ardhjen e ditës së enjte. Për të, e enjtja ishte një ditë e veçantë. Teksa rrinte te dritarja vuri re se një siluetë kishte nisur të shfaqej në horizont. Nuk pati asnjë dyshim. Po vinte njeriu që ajo priste prej disa orësh. Ishte pikërisht ai. Nuk ishte princi i saj i kaltër. Ai që ishte shfaqur në horizont dhe vazhdimisht afrohej dhe afrohej ose ishte ndonjë i afërm, ose ndonjë nga banorët e fshatit. Përgjithësisht ishin ata njerëz që për punët e tyre u duhej të zbrisnin mëngjeseve në qytet në Tiranë dhe të ktheheshin prej andej vonë në mbrëmje, kur kishin mbaruar punët e tyre. Si gjithnjë, ajo i porosiste që të mos harronin pa i sjellë porosinë e saj të veçantë, aq të dëshiruar e që kishte nisur ta merrte prej disa kohësh. Kështu bënin edhe disa vajza të tjera, prisnin të njëjtën porosi. Ato delnin në rrugët e fshatit ashtu si xixëllonjat. Më të vjetrit i shihnin gjithë habi. Dhe ja, më në fund njeriu që priste goc’ e Tiranës kishte mbërritur. Ajo i doli përpara, e mori porosinë e saj dhe sakaq vrapoi drejt shtëpisë së vet. Pa hyrë ende brenda dhomës u mbërthye nga kureshtja të shihte “porosinë” që sapo ia kishin sjellë nga qyteti. Dhe a e dini çfarë ishte? Jo? Një porosi tejet e veçantë: Gocat prisnin një kopje të gazetës “Korça” që botohej në këtë qytet nga patrioti Sami bej Pojani

GAZETA

Goc’ e Tiranës e hapi dhe nisi të lexonte, por atë ditë çuditërisht mbeti tejet e habitur. Në gazetën e parapëlqyer të saj vuri re edhe një artikull që ishte shkruar nga një vajzë e Stambollit. E quanin Belkize. Ishte bija e Mahmud Pashë Elbasanit. Gocës së Tiranës iu drodhën gishtat e gazeta fëshfëriti si prej një flladi që shkonte nëpër fletë. Çfarë shkruante vallë kjo zonjë? Nuk e kishte menduar kurrë që në gazetën “Korça” do të gjente edhe artikuj të shkruara nga zonjat apo gocat. Pra, edhe ato mund të shkruanin. Një gjë e tillë iu duk si një ëndërr. U lumturua e gjitha dhe ndjeu sërish drithërimën që po i përshkonte gjithë qenien. Pas pak kishte nisur të lexonte gjithë vëmendje:

“Zot’ i nderçmi Direqtor”. Me këto fjalë e niste artikullin e saj, Belkizja, dhe pas kësaj vijonte: “Një yll, një shkëlezë e zjartë që del prej artikullave të flakta plot me fjalë të nxehta e të ambla qi ka gazeta e Juej, e cila shtypet në një qytet të zgjuar të mëmëdheut tonë jav për jav, po na nderon, po na freskon edhe po na tregon detyrat e udhët t’ona kombëtare: si çështjen e shqiptarizmit, randësin’ e kombit – për shkurt – gjithë gjendësinë t’onë e nevojat qi ka kombi i jon i mësojmë me anë të kësaj gazetës”. Ddhe pas kësaj vendoste në radhë urimet që i delnin prej shpirtit: “T’u-njatë jeta moj fletë Korçe, o ëngjëll i bukur i gjuhës s’onë! Jetoftë edhe punoftë gjithmon!”

DY VAJZA BRENDA NJË SHPIRTI

Goc’ e Tiranës ndenji vetëm një çast e heshtur. Pati ndjesinë se atë çast, ajo edhe vajza e Stambollit përjetonin të njëjtën drithërimë që u përshkonte trupin që të dyjave në të njëjtën kohë. Madje pati përshtypjen se atë çast ishin dy vajza brenda një shpirti të vetëm. Ndoshta të njëjtat fjalë do të kishte shkruar edhe ajo, sikur të kishte marrë guximin e t’i drejtohej gazetës “Korça”. Mori frymë dhe nisi të lexonte sërish: “Sa më dridhet zemra e ime, qysh më tundet mendja e ime në këtë çast, dyke kujtumun shkretësin’ dhe vorfnin’ e kombit t’on! Gjer kur vallë o Perëndi, gjer kur na shqiptarët do të mbesim në kët erësinë të tmerushme? Ky fat i keq e ky mallkim i randë gjer kur do të zgjatet?” Ishin të njëjtat pyetje që edhe goc’e Tiranës u bënte shpesh shoqeve të saj dhe që të gjitha bashkë përpiqeshin të gjenin pse ndodhte kështu. Që të gjitha shoqet e saj kishin mendime të kthjellta e shkelqenin kaq bukur me mendimet e tyre. “Vrasja e kombeve të tjera që janë shtye në vent t’onë edhe fikja e padijes, kqyr o Zot sa keq po na dëmtojnë!”- vijonte më tej artikulli. “Një komb kaq i vjetër e kaq i urt të jetë sot kaq poshtë!… Të shkelet, të vritet e të copëtohet pa shkak!… Bota të lulëzohet e na të mbesim shkret…” Goc e Tiranës ndjeu një çast trishtimi, syri i saj u njom nga loti. Ashtu si gjithë gocat e këtij vendi, pyeti veten për të disatën here: “Përse kështu?” Përgjigjja pak a shumë ishte edhe në shkrimin e Belkizes: “Ah, o Zot, mjaft! Mjaft se shqiptarët si kan vue (vuajtur) gjer tash për njerëzinë e shumë vendeve edhe mbas tashit kanë për të vumun”.

PYETJE

Belkizja, bija e Mahmut Pashë Elbasanit, shkruante dhe pyeste. Nuk kishte zonja dhe as zonjëza që të mos mundoheshin nga pyetje të tilla. Letra vazhdonte: “Si kanë ptumun Italinë, Greqinë dhe… (gazeta e dëmtuar, nuk lexohet)

“… Ah, të mjerët na, qi edhe jemi në gjum, qi edhe ma si kemi kuptumun nevojat t’ona kombëtare! Më një anë padija, më tjetër anë qi s’mund ta lan kurr një komb të punoj e të jetë i lir, qysh munt nji komb të përparojë? E dimë mir të gjithë na, se sot të tan kombet janë në një luftë të madhe e të pasosme; po hutat e kësaj lufte s’janë rama, plumbi edhe hekuri, po pena, mendja edhe puna, apo kroni i këtyre veglave asht mësonjëtorja

Po prap them se për fat të keq shumë Shqiptarë s’e kanë kuptumun kët nevojë kaq të madhe!” Dëshpërimi i Belkizes bëhej edhe më i madh teksa përshkruante këtë konstatim: “Mësonjtore pas shekullit të njëzetës nuk kemi kërkunt. Udha të hekurta i shkojnë afër vendit t’on, por për së largut. Kur këto dy vegla të qytetërimit na mungojnë kur do të shofim përparim e mirësi në vent t’on. Kur do t’i shofim geg e tosk janë bashkumun në një mendje e zemër e të punojnë, vrapojnë e mundohen për mëmëdhe? Kur do të shofim katundarët me buzë të qeshun dhe me ballë të kujdesun? Kombi Shqiptar këtë mirësi për tashti e prêt prej zotnive qi janë të zgjumun, që kanë ndjenja kombëtare; edhe pa dyshim mbasi e kanë hap këtë udhë të shenjtë kemi përvajtur përpara së bashku me ata do të jenë ndihmëtare edhe gjithë femnat me një fjalë të gjithë Shqiptarët i kini mbas jush”. Kështu përfundonte artikulli “Së bashku me ata do të jenë ndihmëtare edhe gjithë femnat”, kishte shkruar Belkizja, duke e mbyllur shkrimin e saj me fjalët: “Belkis. E bij’ e Mahmud Pash Elbasanit. Letra ishte shkruar në Stamboll, 21 vjesht’ e II-të 1909, ndërsa ishte botuar te gazeta “Korça”, e enjte 29 vjesht’ e II-të 1909.

LETËR NGA GOC’ E TIRANËS

Pasi e kishte përfunduar së lexuari gjithë artikullin e Belkizes, pasi ndenji një çast e heshtur nisi të mendonte për diçka tjetër. Edhe ajo mund të shkruante një letër ashtu si Belkizja që jetonte në Stamboll. Nuk u mendua më gjatë. Mori letër dhe nisi të shkruante. E nisi me fjalët: “Urime dhe disa fjalë për gazetën Korça”. Pas kësaj vazhdoi: “Kur këndova në fletët të ndershme “Korça” letrën me firmën “Belkis” nëgjova një gëzim të paprashëm në zemrët teme. Këtë gëzim nuk mu rrite pa e rrëfy, po mora penën e fillova me shkru; çar me shkru, nuk po dishe prej ati gëzimit të madh, kur sheh një goce Shqyptare kështu, një letër të bukur, me fjalë të flakta, si mos të gëzohet. Po ! Po ! Fort lipset të gëzohet se kombi i vorfën Shqyptar pat ardh më nji shkall të poshtër në kohën e sundimit të kuq të Hamidit se i pat lidh gjuhën e ambël e i pat lan në erësin. Prej këti shkaku Shqyptarët e vorfën patën met nër kam të armiqve: Grekët më nji an dojshin t’i bojshin Shqyptarët grek, më tjetrët Nemsja me Italjen luftojshin për dëshirat e veta e përnej Shqyptari dita qi vinte shkojte në psherëtim. Funi i shkallës poshtër asht humbja e kombësisë fare; po desh Zoti doli një za nga Resnija dhe pështoj, jo vetëm kombin Shqyptar po gjithë kombet që rrojnë në Turqi. Ky za i rrebët, qi doli nga Resnija e pështoj kombin tonë nga reziku e i tha Shqyptarvet: Çohi! prej këti gjumi, se Kombi i Juej asht i nderum, po juve ju ka pru despotizma më këtë shkallë të poshtër”. Shkruante shpejt, mendimet e saj rridhinin ashtu si rrjedh uji i burimit. Dëshironte të zbraste gjithë dhimbjen e saj që i kishte zënë vend prej kohësh në brendësi të shpirtit

GJUHA SHQIPE

Kishte dëshirë të thoshte edhe mendimet e veta për gjuhën shqipe: “Ne Shqyptarët e vorfën u zgjumë dhe i muarëm vesht armiqtë….(gazeta e dëmtuar nuk lexohet). Ndërsa më tej vijonte: “… disa rob të fëlliq fillun me than: “Harfet bervala të latinit të prishin besën. (Është fjala për alfabetin latin), Kjo fjalë dilte prei gojës të disave, qi luftojshin – jo për atdhen – por për dëshirat e poshtra të vetat. Sado qi këta të marrë luftun ta mshihnin të drejtën prap sun fitun gja. Sun fitun gja se e drejta pra, po e drejt asht. Mos të menohen ata rob kot!. Se ata qi luftojn kështu për dëshirat do të përmenden gjithë herët me nji emën të lig. E pra, kur asht kështu, i lutemi të gjith Shqyptarvet t’a hekin prei vetiu dëshirën e poshtër të vetën dhe t’i hidhen punës mamëdheut, qi mos të meret nër kam prej armiqve, po të përparoj si kombet e tjera. Ne shqyptarët na duhet të përpiqna ma fort se gjithë kombet se neve si kur dihet, ja ka pas pru dhespotizma më nji shkall të poshtër fort, po nashti ash detyra e Shqiptarvet të punojm; si kur na thot fleta e bukur e Korçës: “Pun, pun, nat e dit, qi të shohim pak drit” dhe të hekim dor nga dëshirat e poshtra se ata qi po luftojn; po i shohin që po fëlliqen. Për mirësinë e mamdheut le t’i mprojm të drejtat e kombit tonë, se me rrena nuk shtohet bota, në ata qi thon që të prishin fenë harfet e latinit të hekin dor, se mesin të fëlliqun. E zgjata fjalën, po më falni se dëshira e madhe që kam për gjuhën amtare më shtyni të shkruaj këtë fjal”. Ndërsa në fund të letrës shkroi: “Nji goc nga fshati i çerdhes petritit” ( Gazeta Korça, e enjte 3 dhjetor 1909)

FEMNAT E SHQYPNISË

Pak kohë më vonë goc’ e Tiranës gjeti te gazeta “Korça” një artikull tjetër të shkruar nga një grua e fshatrave të Devollit, ku shkruante: “Z. Direqtor i fletës “Korça”, Sami Pojani, kënduam në të nderçmen fletën e zotërisë suej që lipset ndihmuar ata shërbëtorët, atdhetarë, të cilët me tepëricën e kafshitës së gojës nisnë të nxjerrin kalendarin “Korça” që do të jetë një vepër fort e bukur për ndriçimin e atdheut të dashur. Dëshir’ e zemrës t’ime sado që është prej gruaje, po është fort e qruar në sipathinë e atdheut. Dyke ditur se sa mirësi do të ketë vendi ynë prej këti të shënuari Kalendar, ja ku të dërgoj një mexhite t’ja jepni zotërinve botonjësve. Vërtet kjo ndihma ime është e vogël po them se të kem dorën e mbarë që, që të gjitha ato zonja shqiptarka të ndihmojnë ca. Në fund të letrës shënoi:

Me nder

Zonja H. B., Bilisht, 22 vjesht’ e III-të 1909.

Dhe të gjitha këto ndodhnin 100 vjet më parë. Gocat dhe zonjat shprehnin me kurajo idete e tyre dhe guxonin të ishin protagoniste.

Kur gratë shkriheshin në hamamet e aksionerit Tefik bej Lamçe

Vepror Hasani



Histori/100 vjet më parë: Hamamet e aksionerit Tefik bej Lamçe dhe thashethemet për gratë dhe vajzat që i frekuentonin


Ndoshta muhabeti për hamame turke e banja evropiane nuk do të ishte ngjizur ditën e 13 marsit, sepse ishte ende ftohtë dhe ardhja e pranverës as që kishte filluar të ndihej, ndaj dhe kjo bisedë dukej sikur kishte ardhur në kohën më të papërshtatshme, por siç dihet, çudirat ndodhin në çdo kohë pa pyetur për stinët e vitit dhe as për të ftohtin dhe të nxehtin. Megjithatë sebep për një kuvendim të tillë, mbushur plot dëshira, thashetheme dhe hamendje, ishte bërë “Zëri i Korçës”. Atë ditë kjo gazetë kishte dalë me një artikull të zgjeruar mbi hamamet që po ndërtoheshin në Korçë nga shoqëria “Shëndeti”, e cila kryhesohej nga aksioneri Tefik bej Lamçe. Gazeta u lexua nga shumë njerëz, por ato që mbetën të magjepsura për gjithçka që thuhej dhe shkruhej në artikull ishin gratë dhe vajzat e qytetit të Korçës. Lamçe kishte shpjeguar për gazetarin e “Zërit të Korçës”, gjithçka me hollësi. Për një çast vajzat e panë veten duke u larë në banjat më moderne të kohës. Gjithsecila kishte të gjitha mundësitë të zgjidhte sipas dëshirës, ose banjat evropiane, ose hamamet turke. Në të vërtetë, kureshtja e vajzave nuk kishte qenë krejt e pavend, edhe vetë artikullshkruesi pohonte se kishte mbetur i befasur nga të gjitha ato që kishte parë në godinën e banjave, e cila tashmë gjendej në përfundim e sipër dhe shumë shpejt do të fillonte nga puna. Ishte 13 mars i vitit 1928.



PLAKAT

Megjithatë vajzat e kishin një merak. Nuk ishin të sigurta nëse prindërit e tyre do t’i lejonin që të shkonin e të laheshin në këto banja ose jo. Një hamam, (sigurisht jo si ky që po ndërtohej) kishte ekzistuar edhe në kohën e gjysheve, por ato (kur kishin qenë çupa) pasi e kishin frekuentuar hamamin për një farë kohe, u ndaluan përfundimisht që të shkonin atje. Vendimi që gratë dhe vajzat të mos laheshin në hamam ishte marrë më 6 mars të vitit 1828. (Bëhej fjalë për 100 vjet më parë). Thuhej se një vendim i tillë ishte marrë për shkak të llafeve dhe thashethemeve që ishin përhapur në atë kohë!… Ç’mund të kishte ndodhur vallë? Në të vërtetë thashethemet ishin përhapur nga vetë plakat e qytetit. Të moshuarat me të dëgjuar fjalën “hamam”, kishin çjerrë faqet me thonj, kishin bërë pu-pu-puuu dhe nën zë e me zë kishin thënë: ” Po prishet bota! Si mund të shkojnë gratë dhe çupat e të lahen në një vend të botës që nuk është shtëpia e tyre! Si mund t’i zhveshin të gjitha rrobat e trupit! Thonë që lahen lakuriq fare!” Për plakat diçka e keqe kishte për të ndodhur në Korçë. Mblidheshin te sofatet e portës dhe pyesnin njëra-tjetrën: “Si bëhet larja në atë vend të mallkuar që quhet “hamam?” Vetë ato nuk kishin guxim të shkonin e të shihnin se çfarë bëhej atje, sepse bota do të thoshte që edhe plakat paskëshin dalë nga fiqiri. Megjithatë rrinin dhe përgjonin se çfarë thuhej e nuk thuhej për çupat që dilnin gjithë nur prej hamameve, aq sa djemve kishte filluar t’u ikte truri. Për plakat e Korçës hamami mund të ishte i bukur dhe i këndshëm si një përrallë, por nuk mund të ishte i vërtetë sepse një gjë e tillë duhej të ishte krijuar doemos nga vetë djalli.



BANJAT E TEFIK LAMÇES

Edhe pse kishin kaluar disa ditë nga botimi i artikullit që fliste për hamamet e shoqërisë “Shëndeti”, vajzat përsëri i kujtonin njëra-tjetrës fraza të shkëputura që u kishin mbetur në mendje. Lamçja kishte thënë se, “është e para ndërtesë kësidore që ndërtohet në Korçë dhe ndofta e vetmja në tërë Shqipërinë, edhe nga më të mirat në tërë Ballkanin”, ndërsa vetë gazetari e quante ndërtesën “me pamje fort të lezetshme”. Megjithatë vajzat ndiheshin të përkdhelura nga vetë fakti që një ndërtesë e tillë do të ishte e vetmja në gjithë Shqipërinë. Për to, ishte mrekulli të të shihin duke dalë që andej si një hirushe që del prej pallatit dhe e lagur krejt si rosa që del prej ujit. Kur gazetari kishte hyrë në brendësi të ndërtesës ishte gjendur përballë një mekanizmi që ai e kishte quajtur “mashinë” dhe ndërkaq kishte parë disa kazanë të mëdhenj që mbanin një emër të huaj e të çuditshëm “Steam Boiler”. Mashina tërhiqte ujë nga pusi dhe e dërgonte te kazanët që ndodheshin përmbi banjat. Më pas, ai ishte ngjitur edhe në katin e dyti, ku gjendeshin 28 dhoma. Tefik Lamçe i kishte shpjeguar gazetarit përse do të shërbenin ato: 12 prej tyre do të ishin banja europiane dhe me dush, 4 banja turke, 2 dhoma për të djersitur, 2 dhoma për t’u prehur dhe 2 dhoma të tjera për të pritur. Do të kishte gjithashtu edhe 2 bufe dhe 1 dhomë për kujdestarin, ndërsa tre 3 dhoma të tjera do të shfrytëzoheshin për shërbime të ndryshme. Të gjitha dhomat ndriçoheshin si me pasqyrë. Tefik Lamçe i kishte shpjeguar gazetarit se, “banjat janë krejt të mbaruara dhe kanë lehtësirat e banjave europiane”. Pra, pritej vetëm inaugurimi t tyre. Sipas vajzave, ato kishin qenë me fat që kishin ardhur në jetë në një kohë të tillë kur përparimi po ndriçonte gjithë njerëzimin. Ato nuk do të laheshin më në govatë ashtu si deri më tani. Qyteti do të kishte hamame të tilla që nuk ishin parë kurrë deri më sot. Megjithatë ende e kishin një merak, mos vallë edhe ato do të ndaloheshin të shkonin në hamam?



SI JANË HAMAMET?

Vajzat dinin gjithashtu se hamami i parë ishte ndërtuar nga fundi i shek XV nga Iljaz bej Mirahori, themeluesi i qytetit, ndërsa i dyti ishte ndërtuar nga Dhimiter Pilika. Ky hamam u ndërtua aty nga vitet 1800 dhe ngrihej përballë kishës së “Shën Gjergjit”. Pilika kishte qenë emigrant në Egjipt dhe atë kohë sapo ishte kthyer që andej. Të parën punë që bëri ishte ngritja e hamamit jo vetëm për burrat por edhe për gratë, por tashmë asnjëri pej tyre nuk ekzistonte, ndaj vajzat ishin të dëshiruara të dinin më shumë se si ishin hamamet. Shpresonin shumë që edhe ato të laheshin atje. Në hamamin e dikurshëm, atje ku laheshin gratë, nuk lejohej prania e burrave, ndoshta kështu do të ishte edhe ne hamamin e ri, ndaj ishte caktuar edhe një kujdestar. Nga më të moshuarat kishin dëgjuar se në hamam gratë nuk laheshin me ujë po me avull. Madje kishin dëgjjuar gjithashtu se larja në hamam të zbukuronte dhe lëkurës i jepte shkëlqim. Hamami gjithnjë kishte qenë një çudi. Gratë e asaj kohe nuk kishin patur ndonjë faj që kishin shkuar të laheshin në hamam, sepse të gjitha këto i kishin dëgjuar nga burrat. Ata kishin qenë të parët që ishin larë atje. Kur u binte rasti të grindeshin me bashkëshortët ato u thoshin: “Kini të drejtë ju, se laheni në hamam, ju ka ikur mendja fare, keni filluar të shkoni edhe dy herë në javë, kurse për ne gratë ka mbetur vetëm govata! Sherret do të vazhdonin deri sa një ditë disa gra hynë në hamam. Akulli ishte thyer. Pati shumë njerëz që folën keq për gratë e hamamit, kishte edhe nga ata që qëndruan të heshtur, siç pati dhe të tjerë që thanë se larja e grave në hamam nuk ishte ndonjë turp, por plakat e qytetit vazhdonin të çirrnin faqet me thonj e të ankoheshin se po prishej bota



HABIA

Kur vajzat kujtonin hamamin e 100 viteve më parë, ndiheshin të lumtura që femrat e asaj kohë ia kishin dalë mbanë e të shkonin të laheshin në hamam, ashtu sikurse ndiheshin të trishtuara për vendimin që ishte marrë e që i ndalonte gratë dhe vajzat të mos shkonin më të laheshin atje. Ato veërtet kishin mundur ta fitonin luftën, por vetëm për një farë kohe, sepse plakat nuk reshtën së thëni se grate e sotme ishin çmendur të gjitha. Sipas tyre, të gjitha fajet i kishin burrat që u kishin hequr kapistrën dhe po i linin të livadhisnin siç u donte qejfi. Për to, bota po prishej, dhe katastrofa e madhe nuk do të vononte. Të moshuarave u vinte keq që nuk po gjenin dot përkrahje as nga djemtë e tyre. Sa herë flisnin për hamamin ata përgjigjeshin: ” Po nuk është vetëm Korça që ka hamam. Hamam ka edhe në Tiranë, edhe në Krujë, edhe në Elbasan, edhe në Shkodër edhe në Durrës, edhe në Çorovodë, edhe në Delvinë, edhe në Gjirokastër, edhe në Lezhë, edhe në Berat, edhe në… “Qenka bërë bota hamam, pse nuk thoni, përgjigjeshin plakat, por nëse është çmendur bota, shtëpia jonë nuk do të çmendet. Nusja jonë do të lahet në govatë .. pas kësaj gratë nisën të thërrisnin njëra- tjetrën dhe shkonin së bashku për t’u larë që të ishin më të mbrojtura nga llafet. Kur gratë ktheheshin në shtepi ishin gjithë shend e vere. “E po nuk mund të laheshim gjithë jetën në govatë! Megjithatë asnjëherë nuk e kishin menduar se do të vinte një ditë kur do t’u thoshin: “Nga sot e tutje ju nuk do të shkoni të laheni në hamam!”.



HAMAMI

Pak ditë më pas u bë edhe inaugurimi i hamamit. Nga fjala e Tefik bej Lamçes u kuptua se dy kazanet e mëdhenj merrnin nga 4.000 qillo ujë secili. Uji i ngrohtë që ndodhej në këto dy kazanë shpërndahej me sulina të ndryshme nëpër banja e hamame. Përmbi dhomën e kazanëve ndodhej stera (rezervuari) me ujë të ftohtë i cili merrte më shumë se 17 mijë qillo ujë. Sipas Tefik bej Lamçes, ndërtesa së bashku me truallin dhe instalacionin kishte kushtuar deri në100.000 fr. ari. Veç kësaj, shoqëria “Shëndeti”, kishte mendur që pranë ndërtesës së banjave të ngrinte edhe një furrë moderne për prodhimin e bukës hase, të biskotave dhe prodhime të tjera prej brumi. Por atë çast vajzat e kishin mendjen vetëm te hamami. Atë ditë ato patën rastin ta shihnin ndërtesën nga afër. Hamami vërtet kishte qenë një çudi. Ishte një ndërtesë e bukur, e zbukuruar edhe me piktura. Gjithkush që vinte aty hynte së pari te dhoma e pritjes. Deri sa të të vinte radha mund të qëndroje në dhomën e pritjes, ku të qerasnin me çaj apo me diçka tjetër. Edhe në këtë dhomë bënte ngrohtë. Aty grate mund të pinin çaj, mund të bënin thashetheme, ashtu sikurse mund flisnin edhe për politikën nëse dëshironin. Ambiente të dtilla do t’u kujtonin gjithnjë grave dhe vajzave se si kishin bërë deri atë ditë që ishin larë në govatë, e ndërkaq do t’u duhej të qeshin me zë të lartë me të kaluarën e tyre.



VAJZAT

Vajzat mendonin se bota kishte ecur shumë përpara. Kushedi ç’gjëra të tjera do të degjonin si kjo puna e hamamit. Ende nuk e kishin të qartë se çfarë ishte dhoma e avullit por gjithsesi kuptohej seç mund të ishte loja me avullin. Interesante mbetej edhe dhoma e djersitjes. Atje djersiteshe e gjitha. Duhej të ishte Parajsë e vërtetë. Nuk kishte asnjë ngjasim me larjen në shtëpi, ku këtej laheshe me ujë të nxehtë, duke e hedhur ujë me kapaçkë dhe këtej të futeshin mornica. Aty ishte bukur e ngrohtë. Si u kishte vajtuar mendja vallë të shpikin një gjë të tillë! Aty, te këto dhoma që dukeshin sikur nuk kishin të numëruar, mund të hyje në ujin e ngrohtë në një vaskë të madhe, ku uji i nxehtë vinte që së larti e zbriste aty përmes tubash qeramike. Se si vinte të nxehtit edhe nga dyshemeja edhe nga tavani askush nuk ishin dhe aq në gjendje ta kuptonte, por vajzat do të ishin të kënaqura që kishin pasur fatin të jetonin në një epokë të tillë. Ndoshta të gjithë njerëzit e botes kështu laheshin. Edhe ne nga ata i kishim mësuar. Kushedi ç’gjëra të tjera të bukura ka bota!. Një çast më pas vajzat u përpoqën të pëfytyronin se si silleshin plakat me nuset dhe çupat e tyre, vetëm e vetëm që të pengonin vajtjen e tyre në hamam.



VENDIMI

Vërtetë 100 vjet më parë ishte e ndaluar që burrat t’i afroheshin hamamit, por djemtë e dashuruar prisnin diku më larg të shikonin çupat e tyre kur dilnin prej andej. Dëshironin t’i shihnin kur dilnin në rrugë të lehta si pupla, të krehura e të ujdisura, me erën e sapunit dhe të ujit që shpërndahej gjithandej. Ato bënin sikur nuk shikonin, iknin kokulur dhe pa kthyer kokën anash, por kjo gjë ua ndizte edhe më shumë gjakun të rinjve. Përpiqeshin t’u bënin ndonjë shenjë, por nuk mundeshin. Veç kësaj, ato ishin gjithnjë të shoqëruara. Nëse do t’u dilte ndonje fjalë, duhet ta qanin përjetë hamamin. Megjithatë, djemtë vazhdonin të shpresonin në larjen tjetër të vajzave. Përsëri dilnin dhe prisnin diku larg hamamit për të mos rënë edhe aq shumë në sy. Thuhet se pati edhe nga ata që u dashuruan. Qytetin e Korçës po e mbulonin sërish thashethemet. Plakat gjetën rastin për të thënë se në hamame bëheshin vetëm turpe. Gratë zhvisheshin fare dhe bënin çudira. Fjala shkoi deri te Mitropolia. Plakat thanë se Korça po turpërohej. Vajzat dhe çupat po luanin mendsh. Të pakët kështu e shikonin situatën më të moshuarat.

Gratë nisën përsëri rezistencën, por nuk e dinin se kësaj radhe do të humbisnin luftën. Mitropolia e Korçës me 6 mars 1826, doli me një qarkore, në pikën 12 të saj, thuhej: “Nuset dhe gratë ndëshkohen të shkojnë në hamam”. Pas kësaj gratë u detyruan t’i riktheheshin ritit të vjetër. Çdo të shtunë laheshin në govatën prej druri, por gjithnjë duke shpresuar të fitonin serish mbi thashethemet. Ato gjithnjë ia kanë dalë mbanë.

Dhe ndërsa kujtonin të gjitha këto, vajzat e Korçës ndiheshin mirë që kishin mundur të realizonin ëndrrën e gjysheve të tyre. Askush prej banorëve të Korçës nuk po ankohej pse vakjzat po shkoheshin të laheshin në hamamet e shoqërisë “Shëndeti”. Kohët kishin ndryshuar. Vërtet, por nëse gjyshet do të ishin gjallë, çfarë do të thoshin për mbesat e tyre, a do t’i linin të shkonin të laheshin në hamam?

7 sekretet e errëta të Vatikanit

696 × 534 Search within image Edhe pse është vendi më i vogël në botë, i shtrirë në një sipërfaqe prej vetëm 110 hektarësh, Vatikani ka nj...