Zyba
Hysen Hysa lindi në fshatin Kokrevë të rrethit Librazhd më, 26 qershor
1955. Mësimet e para i mori në vendlindje, më pas në Elbasan, ku në
vitin 1974 merr diplomën e mësuesisë. Në 1979 mbaron kursin filozofik
dhe më pas ushtron profesionin e mësuesisë në lëndën gjuhë shqipe, në
fillim në Vulçan, Polis Gostimë të Librazhdit dhe që nga viti 1999 në
Vlorë. Krahas punës së mësuesisë, që nuk u nda për asnjë çast, ajo ka
qenë aktiviste e rinisë duke u zgjedhur deri në forumet më të larta. Së
fundmi aderon në Shoqatën për Identitet dhe Bashkim Kombëtar (SHIBK) Në
funksionin e kryetares së gruas. Në ditën e shpalljes së pavarësisë ajo
ka dorëzuar flamurin për Bashkimin e Kombit te kulla e Jasharëve dhe
bashkë me anëtarët e kësaj shoqate janë betuar se do të falin gjithçka
për bashkimin e kombit shqiptar.Një komb, një shtet, një flamurë! Ka
qenë bashkëpunëtore në revistën për fëmijë “Vala e kaltër”, Drejtuese e
emisionit për fëmijë “Drita e diturisë”.
Krijimet
e para poetike i ka botuar qysh në vitin 1972 në gazetën “Shkumbini” të
Elbasanit. Më pas dërgon poemën “Me ju nuk jemi krushq” (viti 1978) në
shtëpinë botuese “Naim Frashëri” në Tiranë, ku i vjen si përgjigje:
“Kujdes, keni frymë moderniste në poezi!” Që atëherë poezia shkruhej
natën dhe grisej ditën, përveç disa poezive për fëmijë, të cilat
arshivoheshin në mendjet e nxënësve të saj.
Pas
viteve nëntëdhjetë, filloi të shkruajë, por pa pasur shpresë se diça do
të botonte, jo për shkak të diktaturës shtetërore, por për shkak të
ekonomisë, se i duhej të rriste e të shkollonte katër fëmijë, të paktën
ishte e lirë që të shkruante dhe t’i ruante, gjë që bëri të mundur
botimin disa librave, kur u dha mundësia ekonomike. Kështu në vitin 2002
fillon botimet e para:
“Shkreptima Dhembjeje” (poezi) 2002
“Festa e Abetares” (poezi për fëmijë) 2002
“Erë Shqipërie” (poema) 2004
“Dritë në Llakatund” (poezi për fëmijë) 2005
“Kur Shpirti Vallzon” (monografi artistike) 2006
“Obelisku i Bektashizmit” 2007
“Sikur...” (poezi) 2009
“Nënë Engjëllore” (poemë) 2010
“Arb...” (roman) 2010
“Miset e Pyllit” (fabul) 2010
“Dritëhëna dhe Bubureza” (përrallë)
Janë në dorëshkrim:
Dy romane
Tri vëllime poetike
13 poema
10 libra me fabula dhe përralla për fëmijë
1 libër më gjëza dhe fjalë të mençura etj.
Një zemër që zemrës i flet
Të ka ndodhur me vetminë të rrish,
Të pranosh atë, aqsa shpesh e urren?
Je ndierë në mes të njerëzve si jetim?
Të ka gëzuar si një pasuri,
Një diell mëngjezor në park?
Të ka ndodhur në dashuri,
Të jesh djegur në bubulak?
Thuamë, për çfarë të ka ngjarë,
Më e bukura bukuri në jetë,
Ta di, që në takimin e parë,
Të t‘i shprish, asgjë të mos mbesë!
Në tokë kishte zbritur Hëna…
Sonte,
Prushit i fryve me buzë,
Flakëruan thëngjinjtë himbuluar,
Që ditët,
Aqsa mijëra vite pritur,
Kishin strehuar në gji…
Ditë e net,
Takime imagjinare,
Më imagjinarë se imagjinata,
Por asnjë si takimi ynë,
Nën dritë neoni,
Në tokë,
Kishte zbritur Hëna...
Thesare…
Erdhe…
Ike…
Mbete,
Me një mbetje,
Më shumë se vetvetja…
E dua mbetjen tënde,
Aty ku e kam strehuar,
Çdo ditë i dërgoj,
Më të bukurat fjalë,
Më të magjishmet këngë,
I dërgoj puthje zjarr,
Puthje,
Që fikur dhe ndezur shpirtin mbajnë...
Shpirt të kam!
Ti nuk e kupton,
Shumë thesare më ke falur,
Thesare,
Që as Ali Pasha nuk i ka pasur fat,
Thesare vështrimi,
Thesare përqafimi,
Thesare puthje,
Thesare…
Thesare…
Thesare,
Që kurë s’i kam parë!
Fati
Të pashë,
Të njoha me shqisën e panjohur,
Doja të qëndroja gjatë,
Të kundroja nga larg,
Magjia mistike,
Më bëri të qesh,
Si miq që shiheshim pas vitesh…
Oh, ç’lumturi!
T’u derdha në qafë,
Për të shkarkuar mallin,
Që as vetë nuk e di si qe bërë mal,
U mbështeta tek ti,
Si kulpra mbi lis,
E mbeta aty…
O zot,
Sa shekuj kemi qënë larg,
Sa herë kemi vdekur
E sa herë kemi lindur,
Këtë cast për të pritur?!
Një cast, një jetë,
Një jetë, një cast,
Ky është fat!
O shpirt
Ku e kam parë këtë vështrim,
Që më duket se me të jam rritur?!
O shpirt,
Që shpirtin ma trazove,
Deri në grimcën më të vogël të grimcës,
O ëndërr,
Që ëndrrat m’i shtove
Edhe pse gjumi nuk më merr,
O jetë,
Që jetës m’i dhe shpresë,
Gaz, dritë,
Të shoh yjësitë!
Puthjet tua
U ça diga e mallit,
Puthjet vërshuan
Dhe mbytën shpirtin me kënaqësi…
Në agoni,
Përpëlitet shpirti,
Herë nxjerr kokën e merr frymë,
Herë zhytet në të rrëmbyerin lumë…
Eh, lumturi, lumturi
Nuk janë vitet ato,
Që sjellin lumturinë,
Është misteri i një çasti,
Duke e pritur,
Pa ditur se një ditë do të vijë,
Është vështrimi i syve,
Që edhe ngjyrën nuk e dimë,
Është përqafimi,
Me kokë mbështetur mbi gjoks,
Në atë gjoks,
Që të ndjell aroma e tij,
E ti nuk e ke ditur që ekziston…
Eh, lumturi, lumturi...
Vjen si vetëtimë,
Ikën si era me shi shtrëngatë,
Duke lënë pas katastrofën!
Orgazma shpirti
Që sot i kam telefonuar vetmisë,
Që ajo të mos mendojë se e kam harruar,
Por ajo telefonin fik,
Ndaj po të thërras, mos ik!
Eja, pra, eja të rrimë bashkë,
Të shihemi,
Sa për gjithë ditët,
Që vetmia do na bëjë shoqëri,
Të përqafohemi,
Që duart t’i ndjejmë edhe në largësi,
Të puthemi,
Që puthjen buzët ta mbajnë në buzë,
Si këngën tonë të preferuar,
Që pëshpërisim çdo cast…
Kaq na mjafton,
Poetët provojnë orgazma shpirti,
Që askush,
Nuk ka fatin t’i shijojë…
Zemër e çmendur
Zemra është çmendur,
Si një zog,
Që e mbyllin për herë të parë në kafaz,
Përplas kokën, sa në një anë,
Në anën tjetër të krahërorit,
Unë i shtoj rrjetën,
Ajo tërbohet më shumë,
Ç’të bëj unë?!
Aritmia e zemrës
Ka ditë,
Që edhe rakija,
Nuk po e qetëson aritminë zemrës,
Ajo nxiton,
Sikur dikush po kanos zemrën e saj...
Zemra ka zemër,
Një zemër që rregollon pulsin,
Një zemër që e ushqen me pigment jete,
Një zemër,
Që vetë zemrës i fal jetë!
Zemrat
Udhën marrin për tek një strehë,
Një strehë, që as vetë se njohim,
Ikin symbullurazi, si nëpër re,
Zemrat rrezikun kurrë s’e shohin!
Zemra njerëzore është bujare,
Plot dhomëza ndarë per miqësinë,
Dhomëza për zemër s’ka dritare,
Për portë e kyç ka dashurinë!
Istrumenti i shpirtit
Të kam thënë: jetoj me këngën,
E pse fjalët shpesh nuk ua di,
Ato ndezin dhe zgjojnë zemrën,
Me më të bukurat melodi.
Ne, poetët, ndryshe dëgjojmë,
Thellë shpirti si një istrument,
Feshfërimën di të kompozojë,
Kur jehona vjen nga tjetërkënd!
Grackë e mbuluar me hi
Si do duroj të vijë agimi,
Me pritjen është shumë larg,
I acartë, i egër thëllimi,
Në shpirtin e ndezur zjarr...!
O dashuri, o zjarr hyjnor,
Që ngroh e djeg njëherësh,
Mendojmë se të kami në dorë,
E grepin s’mund të hedhësh...
Ku ta dija që poshtë zemrës,
Një grackë mbuluar me hi,
Përgjëruar i rrika femrës,
Një fjalë, shikim i sjell robëri...
Hëna erdhi shkesë
Kisha kohë,
Që shpirtin, si satelit,
E kisha lëshuar në hapësirë,
Për t’u menduar mirë...
Me sytë e tij valor,
Të dalloi që nga hëna,
Ndaj ajo,
Tek ti erdhi shkesë
Dhe ëndrrën ta çoi,
Nënkresë…
Hënën e ftuam,
Natën e parë të dashurisë,
Nga gëzimi,
Gjithë yjësitë hënën rrethuan,
Vallen morën hyjnitë...
A, ka dasmë më dasmë se jona,
Ku hëna rrethuar me yje,
Mbyll sytë nga kënaqësia
Dhe për herë të parë si dasmorë,
Hyjnitë?!
Shiko i dashur, ngjajmë shumë,
Vështrimet tona,
Që në çastin e parë,
U dashuruan,
Përqafimin e ndollëm me forcën
E pashpallur të zemrës,
Puthjet... puthjet,
Si vallë kishin duruar zjarrminë e viteve,
U desh që puthja të puthte,
Puthjet e paputhura,
Puthjet e humbura
Dhe përsëri ndjenim zjarrmi…
Edhe fjalët,
Njësoj i kemi,
Edhe vargjet,
Dhuratë nga shpirti vijnë…
Dasma sapo ka mbaruar,
Nga tempulli i shenjtë i hënës,
Pranë e pranë,
Çift më i dashuruar,
S’është parë,
Ç’dasmë e bardhë!
Tani kemi muajin e mjaltit,
Mos humbasim kohë,
Të mbledhim më shumë nektar,
Ta kemi për dimrin e gjatë,
Gjer të vijë behari prapë!
Në gjithë ditët hënën dhe yjet,
I dua pranë,
Hyjnitë vallëzimin të mos e pushojnë,
Gjer ti të kesh ikur emigrant,
Atëherë vallëzimi do të mbarojë,
Hyjnitë,
Gati për fluturim,
Me ty të udhëtojnë,
Të rrinë përherë pranë,
Të të mbrojnë,
Të të kujtojnë,
Të ruajnë nga e liga,
Të bëjnë shoqëri,
Gjer të vish përsëri…
Mos pyet për nesër…
Mos pyet,
Se çfarë kohe do të jetë nesër,
Dhe parashikuesi më i zoti,
Mund të gabojë…
Eja,
Nën rrezatim diellor,
Që Zoti na ka dhuruar sot,
Sa më shumë të rrimë,
Të bëhemi më të fortë,
Të durojmë
Dhe ditë dimri të ftohtë…
Më puth mua
Më puth,
Më puth gjatë,
Aqsa shpirtin,
Të ma nxjerrësh nga humnera,
Pak nga pak…
Më puth përsëri,
Gjer shpirtirat tanë,
Të kthehen hyjni,
Valët e tyre mistike të përzihen,
Për përjetësi…
Më puth… më puth,
Më puth mua,
Të dua!
Krahëhapur më prite
Nuk më ka ndodhur,
Të hidhem më qafë dikujt,
Si një pemë e prerë duke u rrëzuar…
Ty,
Nuk të mundi pesha ime,
Krahëhapur më prite,
Tani nuk kam faj,
Aty më mbaj!
Mos u beto
I urrej njerëzit,
Që betohen për dashuri të përjetshme,
Dhe harrojnë të dashurojnë…
Stinët bëjnë të tyren,
Jeto njëherë të parën stinë,
Të tjerat vijnë…
Mendimi i zemrës
Kisha kohë,
Që zemrën,
E pyesja për shpirtin…
Përmes rrahjeve të përgjumura,
Nuk po e shprehte dot mendimin…
Në boshësinë,
E pakuptuar të shpirtit,
Hyre pa trokitur...
Trokitja jote,
E zgjoi nga përhumbja,
Zemra në këmbë u ngrit,
Të priti si mik…
U ndez zjarri,
Dhe zemra gatoi,
E të gostiti me mjaltin e saj,
Udhën drejt shpirtit ndriçoi…
Dashuria është si Zoti
Pak rëndësi ka,
Në pranë,
Ajo është si Zoti,
Kur e kërkon,
Pranë i ndjen magjinë!
Shqisat e poetëve
Poetët flasin me shqisat e tyre,
Me hapin e imagjinatës,
Kalojnë përtej kufive njerëzorë,
Takojnë poetë të vdekur dhe të gjallë,
Takojnë,
Kohë që ka kaluar shekuj më parë,
E kohë,
Që shekuj duan për të ardhë…
Kam mall
Kam mall,
Një mall,
Që as vetë nuk di ta peshoj
Dhe nuk di si ta shkarkoj nga shpirti...
Nuk kuptoj,
Si, vallë me pushtoi pa e ndierë?!
Nuk kuptoj,
Përse mall dhe ankth përzier?!
Nuk di, nuk di, nuk di...
Kujtoja,
Se jeta diku mbaron pa mbaruar,
Se shija e saj,
Shijohet një herë
Dhe nuk besoja,
Se do provoja shije të pashijuar...
O zot,
Sa keq jam gjendur,
Si vallë të gjej një derë të dal?!
Muk shoh,
Nuk ndjej,
Nuk jetoj,
S'di si, s'di, si ndodhi kështu?!
Ndihmomë,
Tregomë një udhë të dal përsëri,
Nga ku kam hyrë pa dashje!
A do të mund të dal,
Më jep një dorë,
Duke më qëlluar fort,
Të zgjohem,
Të cel sytë,
Të shoh pak dritë...
Më thuaj një fjalë,
Të rëndë aqsa malli,
Që mallin ta shemb,
Të shpëtoj shpirtin e robëruar,
Të marr pak frymë,
Aqsa për të mbijetuar...
Ndjej prekjen përmes ajrit
Në rrotullimin,
E vallëzimit tonë,
Që kurrë nuk kërcyem,
Ndjej prekjen tënde përmes ajrit,
Që ngado më përkëdhel...
Ik, tani,
Ikjen tënde ta dua,
Se ti edhe në vallëzimin e pakërcyer,
Ke mbetur...
Në dashurinë, s’ka trimëri
Kam ditë që them: “Jam trime”!
Dhe zemrën e përkund si për gjumë,
Ç’po ndodh sot me gjithë qenien time,
Që dridhet si purteka nën ujë?!
Mos vallë rënkimat e zemrës suaj,
Përmes valëve mistike fluturim,
Goditën zemrën time dhe e zgjuan,
Qan e thërret… s’ka shpërtim…
O gjarpër strehuar në gji
Fajtoren zemër, pyes për fajtorin…
Më në fund zemrën rëndë e dënoj,
Dua me thonj të shqyej krahërorin,
Thërrmia – thërrmia atë ta copëtoj!
Zemra s’është thjesht një copë mishi,
Plot gjak, po e preke shpirtin gjakos,
O Zot, përse zemra kurrë nuk diti,
Të pyes mirë veten, se kë strehon!
Pulsimi i pandashën i pulsit të saj,
Me ritëm tik…tak, thith e shpërndan,
Valë mistike që vijnë nga larg,
Pa ditur se vetvetes i ka hapur varr…
O zemër, o gjarpër strehuar në gji,
Kur ngrin e dridhesh prej ankthit acar,
Liri të jap të gjesh pak ngrohtësi,
Sa keq ndërtuar me veten jemi,
Vetvetes të mos i zëshë besë,
Vetveten armike e pse e kemi
Lotojmë për të, se më vjen keq!
JETA DHELPER
Kam shkruar për jetën dhelpër
Nëpër udhë endacake ndjell,
Për të kërkuar dashurinë e vjetër
Dhe ëndrrat në gjumë i vjedh…
Ecim me zemër në dorë,
Papritur shkasim veri,
Zemra si një top me borë
Rrokullimën merr n'arrati….
Ngrihemi, por ç'të shohim,
Një dorë, dy zemra në dorë,
Përpiqemi tonën ta njohim,
Padashje i ngatërrojmë...
Eh, kjo jetë, qenka dhelpër,
Mashtruese në udhën tonë,
Kërkojmë dashurinë e vjetër,
Një tjetër ajo na e ofron!
Mik dhe me djallin
Me çfarë të mas mallin?
Me çfarë të shuaj zjarrin?
S’di kujt t’i qaj hallin,
Për ty, mik dua dhe djallin!
T’i them, për peshën në zemër,
T’i them, sa fatlum që je ti,
T’i them, sa vuan një femër,
Kur dashuron me vërtetësi!
Kaq peshë e pamatur rëndon,
Sa dua, o djall të jem si ti,
Mbi vete peshë jo, nuk mban,
S’dua të ngarkoj tjetër, gjithësesi.
O ëngjëll, o ndjenjë djallëzore,
Që ëmbël – ëmbël futesh në gji,
Mos djalli të merr për dore,
Duke mbuluar djallëzite me dritë?!
Ty, po të pret
Ku je, o shpend i bardhë,
Pulëbardha mbi det, nën det,
Përpëlitet, këlthet si e marrë,
Veç ty, veç ty, po të pret!
Mendoja...
Mendoja,
Se i kisha thënë,
Të gjitha fjalët,
Që shporta magjike,
Ruante për dashurinë...
Mendoja,
Se kishin mbaruar vargjet,
E lirikave dashurore,
Mendoja,
Se shpirti s’kishte më,
Strehëz për zemër...
Mendoja... mendoja...
Por gaboja!
Ti,
Erdhe me borçën e fjalëve,
Të pa thëna,
Ti erdhe,
Siç vjen vetë poezia,
Nga misteri i mistertë,
Erdhe,
Me muzën për dore,
Plot vargje flladike,
Për këngë mitike...
Ti erdhe pa trokitur,
Hape derëparajsën,
Që shpirti,
Ma kishte fshehur,
Edhe mua...
O zemër, o mendje...
Pse nuk plas, moj zemër?!
Pse nuk u bëre një herë trime?!
Pse më tërmetos,
Edhe kur shpirti ka gaz?!
Pse? Pse? Pse?
Me mendjen përherë shemër?!
Dashuri është rrëfim
Në dashuri,
Nuk ka hetim,
Vetë dashuria,
Është rrëfim...!
Si zjarr bubulak
Nuk di në fle tani,
Ndjejn prekjen time të mëndafshtë,
Mbi flokë?
Që ndeza në gji,
Është bërë bubulak?
Zgjohu, shpirti im,
Ai bubulak,
Më përflak
Edhe nga largësia...
Shpirtrat kërkonin zemrat
Mijëra vjet,
Shpirtrat tanë jashtëtruporë,
Në hapësirën e pa fundme,
Bashkë do të kenë qenë...
Trupat tanë i burgosën,
Ata si në një luftë trup me trup,
Zhvilluan beteja,
Për të qenë të lirë,
I kishte marrë malli,
Për fluturim në hapësirë...
Për herë të parë,
Trupat tanë u treguan të mirë,
U dhanë fletë – leje,
Të takonin hënën,
Sikur edhe pas reve
E nuk kishte se si,
Shpirtrat tanë,
Të mos binin në dashuri:
Shpirtra lëndinë,
Shpirtra bujarë,
Të dy magjepsur,
Me lirinë...
Hëna mësoi të flasë,
Me gjuhën e dashurisë,
Mësoi të thurte edhe kurorë,
Mes yjesh bëri dasmë,
Me hyjnitë dasmorë...
Trupave tanë tokësorë,
Flatra u dolën në krahë,
Të kapur dorë për dorë,
Fluturuan në hapësirë,
Si nuk kishin fluturuar më parë,
Në dasmë i kishte ftuar Hëna,
Shpirtrat,
Kërkonin zemrat!
Cimja
Ndodh,
që mes njerëzve të fisit, dikë ta kesh të veçantë, pa llogaritur
afërsinë fisnore, apo barazinë dhe diferencën në moshë. Kështu më kishte
ndodhur edhe mua , edhe pse para tij isha ende fëmijë. Ai ishte djali i
hallës së babait, i cili ishte rritur bashkë me të ëmën në shtëpinë e
gjyshit, ngaqë kishte mbetur jetim e s’mund të përballonin jetën. Kur u
rrit, gjyshi e martoi me gjithë të drejtat pasurore, ashtu si të qe
vëlla me babanë tim. Lindi shumë fëmijë. Njëri nga djemtë e tij u martua
me tezen time, ndaj unë më shumë rrija tek shtëpia e tij(se u ndanë),
se sa tek imja. Selim e quanin, por duke qenë shumë i moshuar, të gjithë
i thërritnin Dajë. Gjithë jetën kishte qenë bari
Unë
rritesha dhe Daja plakej. Kam lexuar shumë, kam parë filma, kam njohur
shumë njerëz, por portret si të Dajës nuk kam lexuar e parë gjëkund.
Shpesh i thosha me dashamirësi: “Ti Dajë ngjan me Papën e Romës!” Ai
qeshte dhe veç atëherë dalloja ndonjë rrudhë në fytyrën e tij bardhoshe.
Sytë si ngjyra e detit veror, ruanin e shpërndanin veç dashuri
njerëzore. Bardhësia e flokëve i jepte fytyrës së Dajës, hijeshi dhe
fisnikëri të prekshme nga cilido që e shikonte dhe bisedonte me të.
Sa
herë vija nga shkolla, kthehesha tek Daja në fillim e më pas ikja tek
shtëpia ime. Ai më puthte në ballë, më merrte duart mes pëllëmbëve dhe
m’i ngrohte me frymën e tij, sikur të isha foshnjë. Pasi fillova punë,
vija më rrallë në shtëpi e për pasojë edhe Dajën e shihja rrallë, por
gjithmonë mendoja për të dhe mezi prisja ta shihja.
Një
ditë, sapo dola në Bregun, pranë shtëpisë së tij, gjeta Dajën duke më
pritur. Nuk bëri zakonin e përhershëm, por më kapi për dore dhe më
tërhoqi drejt shtëpisë, sikur donte të më bënte ndonjë surprizë. U
përshëndeta me tezen dhe u futëm tek dhoma me oxhak. Zjarri i vatrës
kishte mbetur si një dashuri e harruar nga largësia dhe ashtu siç do
merrte flakë nga një takim i papritur, dhe zjarri u ndez dhe mori flakë
nga shpupuritja që i bëri Daja me mashë. Erdhi tezja dhe na solli nga
një gotë qumësht. Ai nuk e piu, por e vendosi pranë vatrës dhe mu
drejtua:
- Shyqyr që erdhe, moj bijë, se më mbetën sytë nga
rruga.
- Po, ja, Dajë, erdha... – thashë duke e parë në sy.
Edhe të gëzuar, edhe të trishtuar, ata sy edhe të mekur, edhe të fundosur në zgavër, e më në fund dallova përlotje.
- Çfarë ke Dajë? – pyeta e shqetësuar dhe ju hodha në
qafë.
- Do të them një sekret... nuk i kam thonë asnjërit... ty
të kam si të kam, moj bijë... Dajën e ke të sëmurë dhe do të vdesë! – foli dhe ndjeva ngashërimin të më gurgullonte ndër shpirt.
- Ti je për bukuri të Zotit, - i thashë duke e larguar
dhe vështruar ngultas në sy. – Çfarë flet ashtu?!
I
mora duart, ashtu siç m’i merrte ai dhe ia putha me dashuri. Ato duar
vërtet ishin transformuar. Ia putha me dhembje dhe mora forcë:
- Sa i bukur duhet të kesh qenë Dajë! Kushedi sa
Cuca ke marrë në qafë... – thashë me humor për t’i larguar trishtimin.
- - Eh, moj bijë, ti nuk do më lësh, as të vdes... Di të
gjesh
bravat e shpirtit e nuk ka perëndi të pengojë ty ti çelësh ato, - tha
duke fshirë lotët dhe qeshi si një fëmijë i ngazëllyer. – Mbase mund të
më kenë dashur shumë, por unë veç një kam dashur. Kurrë nuk ia kam
hedhur sytë ndonjë cuce tjetër, bile, edhe gruan e kam dashur si një
burrë që kryen detyrën për të lindur dhe rritur fëmijë...
- Cila ka qenë ajo, Dajë? – e pyeta për ta larguar më
shumë nga realiteti, se sa për të ditur për të.
- Atëherë jetoja në shtëpinë e gjyshit tënd. Isha bari
me
tufën e dhive. Të gjithë i dërgonin nga Bokat e bardha, Gryka e
Lisavës, Tumja e Shën Kollës, ndërsa unë kisha gjetur një vend sa të
fshehtë, aq të rrezikshëm, por me mjaft kullotë. I dërgoja nga Vërtopi.
- Kam qenë andej. Shkonim me fëmijët e tjerë për të
ngrënë
arra, se veç atje nuk na gjenin rojat e kooperativës. Zbrisnim poshtë
tek pylli me bush e deri tek Përroi i Shesë. Qëndronim mbi shkëmbinj dhe
këndonim, apo thërritnim me zë të lartë e gëzonim kur na kthehej jehona
e zërit tonë. Mbase prandaj na trembnin nënat se andej ka xhinde...
- Eh, moj bijë, flutur je dhe flutur i ke fjalët, - tha dhe
mori mashën, shpupuriti zjarrin, u mbështet me jastëk pas murit dhe tregoi...
***
- Selim,
- i foli me tu lutur e ëma tek po e ndihmonte për të nxjerrë tufën nga
ahuri, - mos i dërgo për kullotë dhitë nga Vërtopi, se është vend i
rrezikshëm e më rrëzohesh! Të keqen nëna! Thonë se andej ka xhinde...
- Po, hë, moj nënë, mos u merakos më për mua, se tani jam i
rritur dhe di se çfarë të bëj. Shih sa jam bërë! Ta kaloj ty dy herë, - tha ai duke i shkuar pranë e duke u matur.
- Bir, o Selim, ty të kam, ndaj merakosem shumë. Për mua je
biri im dhe çdo nënë ka merak për birin e vet, sikur edhe thinja të ketë ai në kokë.
- Mirë, mirë, nënë, - i tha pasi mori përqafimin e përditshëm
të saj edhe iku me vrap për të arritur tufën.
- Dhitë, të vëna si me komandë për një, ishin radhitur njëra
pas tjetrës në vragën, e vetmja rrugë që të çonte mes për mes Faqes, drejt Vërtopit.
- Hej...hej...hej...kiçi...kiçi, - i ndolli Selimi, por ato as që e
prishën terezinë, veç vazhduan udhën. Ecën sa ecën dhe u shpërndanë Faqes për të kullotur.
- “E po, s’ka gjë, le të kullotin!” - mendoi Selimi dhe u
shkoi pranë dalëngadalë. U ul mbi një gur përballë tufës dhe ia nisi një kënge me iso.
Qaje moj lule beharë,
Siç qan motra të vëllamë,
......................................,
Lule, lule në t’u ndafsha,
Si lisi në mal t’u thafsha!
eeeeeeeeeeeeeeeeeeeee...
Këndoi
sa këndoi dhe pushtoi me sy Faqen matanë përroit e cila ishe plot
gëmusha, dëllinja dhe aty – këtu ndonjë lis të moçëm. Dalloi një tufë me
dhi që ishte shpërndarë dhe kishte arritur deri buzë përroit e pinin
ujë. “Të kujt të jenë këto dhi? Do më ketë dëgjuar bariu!” – tha me vete
dhe u ndje si me siklet. Sytë i mbetën matanë. “Si ka mundësi?! Pa bari
qenka tufa?! Mbase do të jetë buzë përroit...” – mendoi sërish dhe mori
vrapin për nga përroi. Me ardhjen e pranverës, borën e maleve e kishte
zënë trishtimi qaraman dhe përroi, veç burimeve të zakonshme, mblidhte
rrëke të shumta që zbrisnin nga shpatet e malit të Shebenikut.
Pjerrtësia dhe uji i shumtë, bënin që vende – vende, përroi të vinte
male – male dhe ngjasonte si një përbindësh flokëbardhë. Selimi vraponte
me vështrim matanë dhe kur shkeli mbi një gurë, as vetë se kuptoi se si
guri u shkul dhe ra. U rrokullis disa herë dhe ndaloi pranë një guri në
afërsi të përroit. Kishte humbur ndjenjat. Kaluan disa orë dhe Selimin e
përmendi një gjë e ftohtë mbi fytyrë dhe dëgjoi gurgullimën e përroit.
Hapi sytë, por i mbylli vetëtimthi, se para syve iu shfaq një vajzë dhe
mendoi se nëna pati të drejtë. “ Mos vallë është xhind?! Pse kaq të
bukur janë xhindet?!” mendoi dhe hapi sërish sytë i ndjellë nga kjo
bukuri. Para tij dalloi mirë vajzën që buzëqeshte. Nga
shamia e kuqe si gjaku, me lule të shumëllojshme, thua se pranvera
ishte ulur aty të pushojë, dilnin dy tufa flokësh si trëndelina mali.
Mbi ballë dallohej vija ndarëse në mes, kapur me dy karfica bashkë me
shaminë, që siç tregohej në këto
anë, gruaja duhet t’i mbajë flokët të ndara në mes, si shenjë e
sakrificës për burrin e vet. Tregojnë se do të vrisnin burrin dhe pyesin
gruan në do të vdiste ajo për të. Ajo nuk përgjigjet, por vendos dorën
si thikë mbi ballë, për të thonë se për burrin i ndaj vitet e jetës në
mes, pra donte të jetonte e të vdiste njëherësh me burrin, jo të vdiste
dhe të jetonte burri. Ballin ia përshkonte në formë harku një zinxhir
sermaje , varur tej e tej me florinj të vegjël, që nga zona i quanin
grosharë. Sytë ishin pushtuar nga një diell gëzimi. Faqet si dy topa
djathi të bardhë, që nga refleksi i jelekut kadife qëndisur me fije ari,
kishin marrë një përskuqje vashërore... “Jam në ëndërr!” mendoi ai
sërish i mrekulluar nga hijeshia e vashë, - xhind.
- Mirë je tani? – foli ajo më në fund.
- Cila je ti? – pyeti ai në vend që të përgjigjej.
- Po kullosja dhitë matanë... të pashë që re dhe erdha
me vrap këtu...
- Unë nuk pashë njeri me tufën...
- Isha futur mes shkurreve dhe po qëndisja. Mezi e
kalova përroin... – tha dhe u mënjanua për të mos e parë ai, se qe lagur e bërë ujë.
- Si e kalove përroin? – pyeti ai i shqetësuar.
- Di një vend që deri në mes të përroit nuk është i
thellë,
më pas hipën mbi një gurë dhe hidhesh këtej. Kur erdha e të pashë pa
mend, u tremba. Mendova se kishe vdekur... Mora ujë me grushte dhe ta
hodha mbi fytyrë... S’dija se çfarë të bëja... tani më duhet të shkoj,
se po më pa njeri, do më vrasë babai.
- Dale, - të përcjell unë... - tha dhe u mundua të
ngrihej, por nuk mundi.
- Më jep dorën, - tha ajo kur e dalloi që s’mund të
ngrihej.
Duart
e tyre u mbërthyen, thua se ishin dy pole të kundërta të një magneti e
harruan... Ajo, as e tërhiqte, as ai nuk lëvizi. Sytë e tyre lëshuan
urët dhe depërtuan nëpër udhët e shpirtrave, nëpër ato udhë që shkohet
në mënyrë mistike...
- Hë, çohu, - tha ajo më në fund duke mbledhur veten.
- Ja, - tha ai dhe duke vendosur dorën tjetër në tokë, u
ngrit pa rënduar shumë mbi dorën e vajzës.
- Ec, tani, - tha ajo duke tërhequr dorën që po i merrte
flakë në pëllëmbën e djalit.
- Jo, jo, nuk iki, do të përcjell ty...
Vajza
u nis drejt vendit kalimtar i këtij përroi të tërbuar, por shkëmbi nga
ajo kaloi për të ardhur këtej, ishte andej më lart dhe nuk kalohej dot.
- Po tani? – tha ajo e përlotur.
- Hip mbi kurrizin tim! – tha ai i vendosur.
Ajo uli kokën e turpëruar dhe në fytyrë u bë lulëkuqe.
- Mos ki turp...ti më shpëtove jetën...
Duke mos pasur zgjidhje tjetër, vajza që nga shkëmbi u derdh mbi kurrizin e djalit, qarkoi duart e i mbërtheu nën gushë.
- Mbahu fort! – tha Selimi, por kjo qe një këshillë më
shumë për veten, se për vajzën.
Sa
do dëshironte të ishim engjëj dhe të fluturoni n andej, ku dëshirat
njerëzore respektoheshin mbi pasurinë, ku miqësi mund të kesh me kë të
dojë zemra...
rrëmbeu
një copë dru si hu për të matur thellësinë dhe u fut në ujë. Tashmë u
përqendrua tek uji që sa vinte dhe shtohej thellësia. Me forcën e
dëshirës, u hodh matanë.
- E kujt je? – pyeti ai për ta mbajtur edhe pak.
- - Jam e Hamza Roçit, - u përgjigj ajo shpejt.
- Po emrin si e ke?
- Mislime, por nëna më thërret Cime. Po ty si të
quajnë? – pyeti ajo pa e menduar.
- Selim, por shkurt më thërresin Lim.
- Ika... Lim, - tha ajo dhe iu ngjit faqes më shumë
këmba - dorazi se sa në këmbë.
Selimi
u fut sërish në ujë dhe me shumë vështirësi doli. Trupi ishte mpirë nga
të ftohtit. Mori rrugën për shtëpi, por nuk mundi as 100 metra dhe ra
pa ndjenja.
- Selim! Selim! Seliiiiiiiim! - thërriste vajza që e
dalloi kur ra dhe nxitonte për në shtëpi.
U
dëgjua jehona e zërit të saj si një klithmë mortore dhe më pas buçima e
përroit mbretëroi. Tufa e Selimit, pasi u ngop nga ushqimi i bollshëm,
të udhëhequra nga instinkti mëmësor, u vendosën sërish në kolonë për një
dhe përgjatë vragës që kalonte përmes Faqes dolën në breg e shkuan
drejt e në shtëpi. Kur panë se Selimi nuk ishte me tufën, u shqetësuan
dhe burrat shkuan ta kërkonin, sigurisht nga Vërtopi, si i vetmi vend i
rrezikshëm. E gjetën në agoni. E vendosën mbi barela dhe e dërguan në
shtëpi, as gjallë, as vdekur.
- Bir, o Selim i nënës! – ulëriu fort nëna e tij kur e pa
në atë gjendje dhe ra mbi trupin e tij, aty në oborrin e shtëpisë.
- Minushe, Minushe, moj motër, - i fliste i vëllai duke
e qëlluar në fytyrë për ta përmendur.
E
ngriti nga trupi i të birit e mori para krahëve dhe urdhëroi ta
dërgonin Limin në konak e të motrën e dërgoi tek kuzhina. Kërkoi shishen
e rakisë dhe pasi ia vendosi tek hunda, Miushja u përmend.
- Ku ma dërguat djalin?! – thërriti fort.
- Eja, motër! E kemi vendosur në konakun e burrave,
pranë vatrës. Mos u merakos motër! Do e bëjë Zoti mirë...
- Maliq, o vëlla! Atë kam! – tha ajo dhe ju hodh në
qafë.
Ai nuk e përballoi dhembjen e saj, ndaj me lot në sy e shtrëngoi në kraharor si për ti dhënë forcë e besim.
- Eja Minushe, shkojmë tek Selimi, por më parë më
jep fjalën që nuk do të qash, - tha ai.
- Nuk do të qaj, vëlla,por do të rri pranë tij. Do Zoti
ma kthen djalin! – tha dhe u mbështet në krahun e tij duke fshirë lotët.
Ishte
e vetmja shtëpi me dy kate në fshat. Dhomën e burrave e emërtonin,
konak, e kishin në katin e dytë. Ajo ishte shtruar me qilima ngjyrë
vishnje me ornamente të thjeshta popullore. Mbi ta kishte shilte të
mbushura me lesh deleje dhe mbi to kishte thekore të leshta ngjyrë të
bardhë. Sa futeshe në derë, të dilte përballë oxhaku i madh mbushur plot
me dru lisi që turfullonin dhe prushëronin në vatër. Aty, në njërën anë
të oxhakut, ishte shtrirë Selimi mbi një dyshek të trashë, mbuluar me
një velenxë të punuar me dy ngjyra, kuq e zi. Ai dukej sikur flinte. E
ëma i shkoi pranë dhe tjerët u larguan. I ledhatoi kaçurrelat dhe një
vështrim i të vëllait ia ktheu prapë klithmën. “ Pse ti ketë flokët e
lagur?! Mos e kanë marrë
xhindet?! E zeza unë! Sikur ma ndolli zemra që e porosit mëngjes të mos
shkonte andej! O mu thaftë goja!” - mendoi dhe nuk mundi të vejë fre
lotëve. E puthte dhe e lau me lot.
- Minushe, moj motër, më bëre një betim... – tha i
vëllai që rrinte në anën tjetër të oxhakut.
- Nuk ka nënë në botë të mbajë asnjë lloj betimi, kur
sheh djalin e vetëm në këtë gjendje... tha dhe lëvizja e Selimit ia preu fjalët.
- Ëëëëëëh, - u dëgjua një rënkim i tij.
- Selim, Selim, Limi i nënës! – i foli duke u bërë njësh
me të.
- Eja motër, - i tha duke e ngritur nga trupi i të birit, -
lere të marrë veten... ai po kthehet... ja e dha shenjën...
- Fjalët tua në vesh të perëndisë, - ia ktheu ajo gjithë
shqetësim dhe vështroi lart.
Të
gjithë shkuan të flenë nëpër dhomat e tyre pasi kishte kaluar mesnata.
Nëna rrinte tek koka dhe në qoshen tjetër Maliqi. Heshtje. Vetëm
gërhimat e flakëve të fundit ndiheshin në oxhak. Kjo heshtje ishte
heshtja më zhurmëmadhe që kishte provuar ndonjëherë në jetë ajo. Kjo ia
kalonte heshtjes mortore të vdekjes së të shoqit. Nëse atëherë e
tërbonte ankthi i së ardhmes, tani me këtë bashkohej një dhembja
tronditëse që ia lëkundte shpirtin si nga një tërmet me ballë të pa
matura.
- Cime! Ciiiiiime! – filloi të thërriste Selimi me sy të
mbyllur.
- Selim, Limi i nënës! Jam nëna jote, që mos qofsha!
– por djali heshti. - O Zot, do ma kenë marrë xhindet djalin, - mendoi dhe i thirri të vëllait.
- Maliq, duhet të shkosh tek hoxha se djalin e kanë
përplasur të bekumet... ato qofshin... xhindet.
- Po dale, moj motër sa të gdhijë dita një herë, - foli ai
duke larguar përgjumjen.
- Ëëëëëëh, Ëëëëëëh.... Ciiiiiiimeeee... Ciiii...meeee,
Ciiii... meee...
- Maliq, po flet përçart djali.
Maliqi u ngrit vërtik dhe shkoi pranë nipit të tij. I largoi flokët dhe i foli ngadalë.
- Lim... o Lim! Jam daja... hapi sytë! – i thërriste, por
ai filloi të thërriste përsëri emrin e Cimes.
- Ku është Cimja? – pyeti sapo hapi sytë.
- Bir, jam nënë jote! Je në shtëpi... në konak... ja,
daja...
- Hë, mor dajë, si je? – i foli Maliqi duke u afruar më
shumë.
- Mirë, dajë, mirë – foli ai më në fund se u bind se
ishte në shtëpi.
Mbylli
sytë sërish dhe po rikujtonte ndodhinë tek përroi. Fytyra e vajzës i
dilte para sysh si hënë pesëmbëdhjetë dhe u ngazëllye. Filloi të mendojë
për ditën që do ta takonte sërish dhe kështu e zuri gjumi.
Të
nesërmen, e pse ishte i dërmuar dhe ndjente dhembje gjithandej, donte
të shkonte me tufën, por as nëna, as daja nuk e lanë, kështu, deshi, nuk
deshi, ndenji shtrirë edhe dy javë tjera.
Shpesh
jeta na detyron të bëjmë luftë me dëshirat tona. Po çfarë është jeta?
Jam unë, je ti, jemi ne, që në kohë të ndryshme formojmë disa ligje të
pa shkruara, më ligje se ligjet e shkruara, se ato kanë të përcaktuar
edhe kohën e dënimit, ndërsa këto janë me dënim të përjetshëm. Kështu,
sapo vajzat mbushnin nënë – dhjetë vjeç nuk kishin të drejtë të shikonin
njeri, por të rrinin pranë nënave për tu përgatitur për tu bërë gra dhe
nëna me burrin që do tu jepte babai. Vetëm Cimja, si vajzë e vetme dhe
pa vëllezër, ngaqë nuk kishin kush të ruajë bagëtitë, se prindërit
punonin në arë, shkonte dhe rrinte fshehur nëpër gëmusha që mos ta
shihnin. Jeta evoluon dhe sigurisht këto ligje duhen evoluar, por kush
do ti ndryshonte këto ligje, Cimja?! Kjo vajzë fshati e pa dalë e pa
shkolluar s’kishte forcë, ndaj la shpirtin tek Limi dhe rendi për
shtëpi, ku gjeti të atin duke e kërkuar gjithandej. Ajo e ndjeu tërbimin
e tij, por nuk kishte nga të shkonte.
- Na vure vulën e turpit, moj të hëngrët mortja! Ku
ishe deri tani? E mori vesh gjithë fisi, moj t’u humbtë nami dhe nishani!
- Nuk kam bërë gjë babë për të turpëruar... – tha ajo
me një fije zëri.
- Nuk ka ç’më duhet mua bëre, apo nuk bëre gjë,
fjalët e botës s’i mbyll njeri, moj...moj...moj, - dhe e qëlloi fort me shuplakë duke e plasur për tokë.
- S’kam bërë gjë , baba që të më rrahësh..., - tha dhe u
mbyt në lot.
Ai kurrë nuk kishte vënë dorë mbi të dhe nuk mund ta shihte aty shtrirë, ndaj urdhëroi të shoqen ta merrte.
- Ti, moj, mos mu çarravi, por merre dhe mbylle
brenda .
E
mori për krahu, e ngriti dhe më e tronditur se e bija shkuan në dhomë.
Cimja u plas në shtratin e drunjtë . Nëna mbylli derën nga brenda dhe i
solli rrobat për tu ndërruar, por ajo veç qante dhe nuk lëvizte. Ajo
filloi t’i hiqte rrobat, ashtu sikur ishte e vogël dhe e ndërroi. Sa
ishte gëzuar ajo, kur pas shumë vitesh martesë, i kishte lindur
Mislimja, po aq ishte e shqetësuar ishte sot nga frika se nuk do ta
shihte më. “Mos vallë ka shkuar nga shpella? Do ta kenë marrë xhindet
dhe kushedi se nga e kanë përplasur”, mendonte ajo duke i ndërruar
rrobat e lagura. E mbuloi me një velenxë me thekë dhe doli duke tërhequr
derën ngadalë.
Atë natë shtëpia kishte
marrë flakë nga ankthi i nënë, tërbimi i babait dhe nga dëshpërimi dhe
flladitmi xixëllonjës i zemrës së Cimes. Përhumbja në këtë flladi e bëri
Cimen të harronte shuplakën e babait dhe të pushtohet nga ngjarja e
pazakontë e asaj dite. I dilte parasysh Limi. Ashtu, i shtrirë siç e
kishte gjetur ajo, ngjasonte si një div që nga çasti në çast do të
zgjohej dhe do ta rrëmbente në krahët e tij dhe bashkë me të do të
shihte botën, ashtu si në përrallat që i tregonte e ëma, me dragonj,
diva, shqiponja... “Limi! A do të ketë shpëtuar vallë?! Do ta ketë
gjetur njeri, apo ... Jo, jo, mos e thëntë Zoti që të ketë mbetur atje!”
mendonte ajo gjithë ankth dhe as vetë nuk po e kuptonte se pse lotët
nuk i pushonin. Ngandonjëherë, lotët janë si ninullat, të venë në gjumë.
Dhe Cimja ra në një gjumë ëndërrimtar. Dhe ëndrra e dërgoi tek përroi.
“-
Seliiiiiim! Seliiim! – thërriste nga matanë përroit dhe papritur u bë
me krahë dhe u nis drejt faqes tjetër të përroit nga ku dëgjonte Zërin e
Limit.
- Cime! Ciiiiiimeeeeeee!, - thërriste Limi nga ana
tjetër.
Të
dy fluturuan drejt njëri - tjetrit dhe mbi rrjedhën e ujit u kapën për
dore dhe fluturonin të pasuar nga qindra zogj, flutura dhe herë pas herë
uji i përroit ngrinte shkul të bardhë në ajër , siç bëjnë valltarët në
çastin kur vallja merr zjarr. Kur po afroheshin shpellës së frikshme,
një dorë me kthetra të gjata e shkëputi nga Limi duke e tërhequr zvarrë
brenda dhe grykës së shpellës i vuri një gur të madh.
- Cimeeeeeeeeee!
- Seliiiiiiiim! Seliiiiiim! Liiiiiiiim!”
Me
emrin e Selimit në gojë u zgjua. U ngrit nga shtrati e mbytur në
djersë. Shkoi të hapte derën, por ishte mbyllur nga jashtë. “ O Zot! Mos
më kanë mbyllur si vajzën e Seitit që i dolën fjalë me një djalë? E
mjera unë! Po Limi?! Do ta kenë gjetur vallë?! Pse kjo qetësi e madhe?!
Ku të jetë nëna?” Fshiu sytë se nuk po kuptonte në ishte akoma në
ëndërr, apo në realitet. U afrua dritares dhe pa diellin që kishte
kaluar mbi kokën e Shebenikut dhe ishte bërë zot i gjithësisë. Për një
çast u duk vetja si në shpellën që pa në ëndërr dhe u drodh. “Po tufën
kush do ta ketë lëshuar për kullotë?” mendoi dhe thirri:
- Nënë! O nënë!
- .........................
“ Do të ketë çelur tufën për kullotë...!” mendoi sërish dhe trupin ia përshkoi prapë
një drithërimë ankthi dhe u mblodh në zemër një lëmsh duke e detyruar
të rrahë me forcë dhe u duk sikur po mbytej nga gjaku që kishte marrë
vrullin e përroit. “Po baba?! O Zot!” Si për t’i lehtësuar punën zemrës
filloi të ecte përqark dyshemesë dhe më në fund u shtri në shtratin e
saj të drunjtë. “Limi! mendoi dhe i shfaqej herë i shtrirë pa ndjenja,
herë në çastin që u përmend dhe ndjeu vështrimin e syve të tij qiellorë
dhe ngrohtësinë e dorës së tij. Më pas i dukej sikur fluturonte, ashtu
siç e pa në ëndërr dhe nuk po kuptonte se çfarë ishte realitet dhe çfarë
ëndërr, u ngrit sërish ndenji, por prapë i dilnin sytë e Limit. Ndjeu
rrëqethje dhe ngurtësim të trupit, por ajo që fluturonte ishte zemra.
Ajo nuk donte të dinte në ishte në realitet, apo në ëndërr, veç
shqelmonte kraharorin për të fluturuar. Dhe doli. Iku. Fluturoi. Cimja,
tashmë mbeti vetëm si një statujë e gurtë. S’kishte as frikë, as ankth,
as lot... Gjithë ditën mbeti me vështrim tek një pikë pa ditur se çfarë
priste. Heshtjen mortore të ditës e thyen më në fund zilet e dhive dhe e
shkundën nga ngurtësimi dhe mendoi se tani do t’i vinte nëna. Dera u
hap dhe nëna u duk në derë me një tas me qumësht dhe pak bukë.
- Cime, bija ime, merr e ha një çikë bukë! Në mëngjes
nuk
më la yt atë... më dërgoi me dhi dhe vetë nuk di se nga ka shkuar... –
tha ajo, por zëri i tij e ngriti vërtik duke i nënë bukën pranë
krevatit.
- Dëgjove moj,?! Ku je futur? Eja shpejt në konak!-
thirri ai me të egër.
- Erdha! – tha ajo dhe rendi.
Të shoqin e gjeti pranë vatrës me dy duart në kokë, sikur të kishte ndodhur gjëma.
- Dëgjove, moj... e dhashë vajzën!
- - Si e dhe?!
- E fejova në Qarrishtë me një burrë të ve.... – tha dhe
ngriti sytë e bërë flakë nga dëshpërimi.
- E mjera unë! – tha gruaja dhe i ra në gjunjë të
shoqit: – Vramë mua, veç këtë mos e bëj! Vetëm atë kemi! Mos m’i thaj sytë, o burrë!
- Mori fund! – tha dhe ngriti kokën për t’i treguar se
vërtet kishte marrë fund. – për një muaj do ta marrin...
Atëherë
gruaja ra si një pemë e prerë për tokë. Qau pa fjalë, rrihte tokën me
grushte, shkulte flokët me thonj... Më pas heshti, thua se kishte dhënë
shpirt.
- Ngriu, moj grua, - e përmendi i shoqi duke i folur si
nga fundi i dheut.
- Çfarë më bëre, more burrë... Më vrave e më le mbi
dhe! Si do të rri unë pa Cimen?!
- Nuk kemi rrugë tjetër... kanuni kështu thotë! Nuk do
të bëjmë përveç tjerëve, apo do që të mos na shkelë njeri në derë.
- Ç’t’i dua njerëzit, kur nuk kam zemrën time?!
Harrove, more burrë sa e ke dashur...
- Kujton se nuk e dua, – tha dhe u shkreh edhe ai në
vaj, - por nuk na mbetet rrugë tjetër... të paktën do jetë gjallë dhe ne do shkojmë ta shohim fshehur fshatit.
- I raft një flakë fshatit dhe atyre që e bëjnë fshatin! –
tha ajo me lot në sy.
U ngrit dhe shkoi tek Cimja me vrap, thua se po vinin krushqit për ta marrë.
- Hë, nënë, çfarë të tha babai?
- Do të martojë, bijë...! – tha dhe u hodh përsipër e u
mbërthyen
me njëra - tjetrën dhe plasën në shesh, si Dhoqina me të ëmën. Sa do të
dëshironin ato të ndodhte ashtu, por kur nëna u ngrit, pas një
ngashërimi të gjatë, vuri re Cimen e shpërfytyruar. Ishte kthyer në një
statujë të bronztë. Sytë e mbetur hapur përqendruar në një pikë pa
shkëlqim, thua se kishin humbur funksionin e të parit, buza e
qershinjtë, ishte bërë blu, thua se aty nuk ishte Cimja, por një
fantazmë që nga çasti në çast do të sulej të përpinte nënën.
- Cime! Cime! Ciiiiimeeee! – thirri fort dhe e lëkundi
për supesh, por ajo nuk reagoi. Ajo as fliste, as kundërshtonte, as aprovonte...
Që nga ajo ditë vetëm rrinte shtrirë pa ngrënë, pa pirë, pa folur...
Ditë pas dite, Selimi bëhej më mirë dhe më në fund vendosi të shkonte me tufën.
- Kujdes, bir! – i tha e ëma, pa ia përmendur Vërtopin.
- Mirë, nënë, mirë, - tha ai.
Ajo
e puthi në ballë me ngazëllim dhe frikë njëkohësisht, ndërsa ai e puthi
në dy faqe nxitimthi dhe u bë erë. “A do e shoh Cimen?!” mendoi.
Tufa mori rrugën e zakonshme. Limi mbërtheu sytë në faqen matanë për të dalluar tufën
e vajzës. E pa, por për çudinë e tij ulur mbi një gurë dalloi një grua
me shami të bardhë në kokë. “Ku mund të jetë?!” mendoi prapë dhe nxitoi
hapat. Kaloi përruan, tashmë më lehtë, se uji kishte rënë dhe u ngjit
faqes matanë këmba – dorëz, ashtu si Cimja ditën që shpëtoi atë nga
vdekja. U afrua gruas. Ajo kishte kryqëzuar duart në gjoks dhe sa vuri
re djalin, u ngrit në këmbë. Shallvaret e zeza, jeleku i zi dhe shamia e
bardhë, tregonin se ishte një grua rreth të pesëdhjetave. Kjo lloj
veshje ishte e zakonshme për mosha të tilla. Edhe nëna e tij kështu
vishej.
- Si u gdhive? – përshëndeti ai si vendasit.
- Mirë, o bir, - u përgjigj ajo pak e trembur.
- Hë, po i kullot... – tha ai duke mos ditur se si të
pyeste për vajzën.
- Po, more bir, po ti pse dole këtej nëpër ujë?
- Më kanë humbur disa dhi dhe mendova se mos janë
bashkuar me tufën tënde...
- Jo, or bir, jo, me tufën time nuk ka dhi të huaja.
- Po dje ti ishe me tufën?
- Kam dy jave që më ka zënë e keqja ta ruaj unë...
- Pse, kush e ruante më parë? – foli ai pa u menduar
gjatë.
- Vinte vajza ime, por i ati e fejoi dhe që nga ajo ditë
Pse e fejuat?! – pyeti sërish pa menduar.
- Vajzat, po erdhën në moshë, duhen fejuar, ore bir,
por mua më ka zënë një hall i madh.
- Çfarë të ka gjetur?! - tha ai dhe u afrua fare pranë
sikur ta kishte nënën e vet.
- Që ditën që e fejoi i ati, - foli ajo lirshëm, - ajo as ha,
as pi, as flet... – tha dhe ia dha të qarit me ngashërim.
- Pse nuk flet me të? Pyete se çfarë ka që rri ashtu...
- I flas, i lutem, qaj, ajo veç më ngul sytë si një kec i
vogël
që do të kërkojë diçka, por nuk ka gojë të flasë. Oh, Cimja ime! Të
paktën këtej nuk e shoh. Kur nisem për shtëpi me vete them “ A do e gjej
gjallë?!”
- Ik, ik e ndihmoje, se ti ruaj unë dhitë! – tha djali
duke mbajtur me vështirësi lotët.
- Rrofsh, more bir! – uroi ajo dhe fluturoi.
Selimi
ndjeu se ajo drithërimë tronditëse, ashtu siç dëgjojmë oshtimë para se
të ndjejmë tërmetin, po i zinte frymën. “ Cime! Cime! Cime!
Ciiiiiimeeeeeee!” ulëriti fort dhe zëri pushtoi grykën e përroit dhe nuk
kaloi shumë u kthye prapë si një oshtimë therëse. “ Të kisha parë edhe
një herë! O Zot! Çfarë është kjo që po më mbyt?! ?! Pse nuk shkova edhe
unë?! Po si?! Pse nuk jam engjëll e të shkoj fshehurazi e ta shikoj?!
Pse jam njeri?! Ç’më duhet ky emër, kur nuk jam në gjendje të bëj ashtu
siç dua?! Pse?! Pse?! Pse?! mendonte dhe lotët e mbytën.
“Ciiiiiiiiiiimeeeeeeee! – thirri fort, por veç jehonës së zërit tij nga
gryka e përroit, askush nuk iu përgjigj. Pse jam njeri! Pse jam njeri!
Më mirë engjëll! Më mirë Engjëll! Ai nuk duket, shkon kudo dhe bën çfarë
do! Pse u shërova?! Më mirë të vdisja e të kthehesha engjëll...! Pse
jam njeri?! A jam njeri?! pyeste veten dhe këto pyetje që s’dinte të
jepte asnjë përgjigje ia grinë shpirtin dhe duke mos ditur se çfarë të
bënte për të nxjerrë helmin thërriste Cimes dhe dënonte veten që ishte
kaq i pa fuqishëm për ta ndihmuar. “Si s’mund të bëj dot gjë?! Kush m’i
lidh këmbë e duar?! Kuuuuuuuuush?! thirri fort dhe jehona iu kthye
“Kuuuuuuush?!” Qëlloi tokën me grusht e nga dora filloi të rridhte gjak.
- Ciiiiiiiimeeeeeee! – thërriste.
- Ciiiiiimeeeeeee! – përgjigjej jehona.
Ra përmbys e qau si fëmijë.
- O djalë, – i foli gruaja që tashmë kishte ardhur, - të
ka nënë gjumi?
- Erdhe?! Si ishte Cimja?
- Eh, more bir... Cimja ime, Hëna ime, S’kthehet më !
As që më njohu fare! Sikur ka nënë në gjumin e vdekjes e si nga një humnerë del një zë që thërret nga dita që nuk foli më me ne. Nuk
e di se çfarë do të thotë, o bir, fjala Lim. Mos ma rrëmbyen të bekumet
xhinde! Veç ta shihje, o bir! Edhe e dobësuar, edhe me sy të mbyllur,
ngjan me e bukur se asnjëherë. Ah, bukuroshja e nënë! hana e nënë!
Thëllëza e nënë! Po si do të ikë nga kjo botë pa e marrë vesh se çfarë
ka e mira ime?! O Zot! – filloi ajo të lutej me duar të ngritur lart nga
qielli, - si të jetoj unë pa të, pa vajzën time të vetme?!
Kur
ajo lutej Zotit, Limi iku duke mos guxuar t’i thotë dhe një fjalë.
Fluturoi rrëpirës së faqes dhe kaloi deri në mes të përroit dhe u ul mbi
shkëmbin që ajo kaloi ditën që e shpëtoi nga vdekja. Ndenji pak çaste
dhe lotët i ftohte uji i borës së Shebenikut...
Selim
kaloi natën më të gjatë të jetës së tij. “Le të më dhembte trupi, por
këtë dhembje, që nuk di se çfarë të dhemb, nuk e përballoj dot!” -
mendonte dhe përpëlitej në dyshek, aty pranë vatrës. Përpëlitjet e asaj
nate qenë të pa sosura. Në të aguar ndjeu se diçka iu shemb brenda
vetes. U ngrit me vërtik, hapi derën ngadalë dhe doli tek shkallët e
larta dhe u ul. Kudo errësirë. Jashtë dhe brenda shpirtit tij, vetëm
errësirë... Si për të kërkuar pak dritë ngriti kokën dhe pa qiellin.
Kërkoi me sy gjatë... dhe ja, pa një yll që shndrinte nga drejtimi i
lindjes. Ai ia nguli sytë dhe magjia e tij e tërhoqi, apo më mirë të
them, e shkëputi nga realiteti dhe u bë njësh me të, por drita e agut
pak nga pak pushtoi qiellin dhe ylli diku humbi..., por ai nuk i hiqte
sytë nga drejtimi i tij.
- Lim! Lim! – dëgjoi ai zërin e nënë dhe ndjeu
prekjen e saj mbi sup.
- Hë, nënë?! – foli ai i trembur.
- Pse je ngritur kaq herët, bir?
- Ja, po rri pak nënë..., por ti futu brenda. Mos u merakos, jam mirë, - tha ai kur e pa të shqetësuar.
Ajo hyri për të bërë punët e mëngjesit me mend tha: “Nuk e kam mirë djalin, ato të bekumet xhinde, ma ngrenë nga gjumi...!”
Limi
nxori tufën më shpejt se ditët tjera dhe kur doli në Faqen, pa shkuar
në Vërtop, gozhdoi sytë në Faqen matanë, por nuk dalloi asnjë tufë. Herë
pas here fshinte sytë se i dukej se ata po e humbnin funksionin e të
parit gjer më në fund u duk tufa e dhive. Mori vrapin për andej, pa
dalluar se cili qe me to. U hodh në ujë dhe arriti. Aty nuk ishte nëna e
Cimes, por një djalë rreth pesëmbëdhjetë vjeç.
- Pse ti me tufën? – pyeti ai në vend që ta
përshëndeste.
- Ka ndodhur një fatkeqësi...
- Vdiq Cimja!
- Po, po, sot në të aguar...
Limi
nuk e zgjati më bisedën, u kthye tatëpjetë Faqes, hodhi përroin e
qëndroi mbi shkëmbin e Cimes. Qante?! Jo, jo, ulërinte! Ulërinte dhe
jehona e grykës së përroit të Shesë, qanë dhe shkëmbinjtë e u duk se
gjithçka u shemb dhe përfundoi në humnerat e shpirtit e nga thellësia
ndihej një rënkim që e bëri Limin të shndërrohej në një qenie që nuk
ngjasonte as me engjëllin, as me njeriun...
Mbase
aty do të kishte mbetur, por papandehur, ashtu në mënyrë mistike, ndjeu
krahët e Cimes që i kaluan për qafe dhe u lidhën në gushë. Ngriti duart
dhe i ledhatoi. U drithërua. E ndjeu. Ajo ishte aty. Tashmë ajo ishte
engjëll dhe askush nuk e pengonte të vinte tek ai të strehohej në
shtratin e shpirtit që ishte shtruar për të dhe të mbetej aty
përjetësisht. Një zë i brendshëm i tha: “Ngrihu, merrmë me vete! Kurrë
nuk do të ndahemi, do të jem me ty!” U ngrit dhe mori rrugën për shtëpi.
..
Nga
ajo ditë, ai ngrihej herët dhe dilte tek shkallët e shtëpisë, kërkonte
yllin e mëngjesit dhe me vështrim të ngujuar aty, rrinte derisa drita
pushtonte gjithësinë. Më pas lëshonte tufën për kullotë, vraponte tek
Guri i Cimes, ulej dhe përherë ndjente duart e saj rreth qafës e më pas
të lidhura nën gushë, ashtu si ditën që ai e nxori nëpër ujin e
përroit...
***
Vitet
pasuan njëri tjetrin dhe Selimi e pse po kalonte moshën për t’u
martuar, nuk kishte pranuar asnjë vajzë që daja dhe farefisi i kishin
rekomanduar për nuse. Lutjet e vazhdueshme dhe shqetësimet e saj për djalin që nuk vendoste të martohej, bënë që nëna e Limit të sëmurej rëndë.
- Bir,- i tha ajo një ditë, - teksa Limi i shërbente, - siç
e sheh, unë nuk po përmirësohem, ndaj më plotëso dëshirën time për të parë me nuse, bir.
Vetëm ty të kam në këtë botë, dua të gëzoj edhe unë si çdo nënë... – tha dhe ngashëreu aq shumë, sa Limi mendoi se po vdiste.
- Nënë, nënë, - thërriste ai i helmuar deri në palcë. –
Përmendu, nënë! Të lutem mos më ik! Edhe unë vetëm ty të kam! Të dua shumë nëna ime... shumë...! – fliste dhe ju hodh përsipër duke qarë.
- Bir, o Lim, - foli ajo si nga dheu, - mos qaj, se jam
mirë... jam mirë....
Ajo
hapi sytë e mekur dhe loti nuk kishte fuqi t’i rrëshqite, por mbushën
gropëzën e syrit, që Limit i dukej si një det i pafund lotësh. U
mallëngjye aq shumë, sa u ngrit dhe shkoi të kërkonte dajën.
- Dajë Maliq... më gjej një nuse... se do të martohem.
Dua ta gëzoj nënën...
- Të keqen, daja ty, për hajër na qoftë, se nusen e gjej
deri nesër. Kush nuk ta jep vajzën ty, more dajë! Ti je me i bukuri i fshatit...
Kështu
për tri ditë filluan të dëgjohen këngët e para në shtëpinë e tyre të
madhe. Këndohej dhe qahej... Nëna rrinte e mbështetur pas murit dhe
harroi dhembjet. Ishe e lumtur. Vërtet njeriu dhe i sëmurë ndjehet i
lumtur. Gëzimi i shpirtit shëron dhembjet e trupit, bile thonë shpesh
edhe kur vdes, njeriu është i
lumtur, kur ikën nga kjo botë me dëshira të realizuara. Dasma qe e madhe
dhe për çudi nëna u ngrit dhe në valle. Pasi mbaroi dasma, sipas
zakonit dhe mbyllej dhëndri me nusen. Ata shiheshin për herë të parë në
dhomën e tyre. Nën tingujt e lodrës dhe pizgës, duke e qëlluar me
shuplaka dasmorët, Limi u fut tek dhoma e dhëndërisë. Nusja rrinte sipas
zakonit e mbuluar me duvak dhe priste dhëndrin që ta zbulonte. Limi në
vend ta zbulonte u ul dhe përnjëherë kujtoi Cimen. Ndjeu duart përreth
qafës dhe harroi ku ishte. Nusja nuk lëvizte, thua se ishte një statujë e
mbuluar dhe priste çastin e përurimit dhe zbulimin e saj. Ai harroi ku
ishte dhe çfarë duhet të bënte, thua se të dy ishin statuja, por ai nuk
kishte fatin e saj, se askush
nuk mund të zbulonte shpirtin e tij. U ngrit. Me dy duart i ngriti
duvakun me ngazëllimin e dëshirës për Cimen. Ku Cimja, ku ajo.
Megjithatë, ai e mblodhi veten dhe i tha që të flinte dhe vetë shkoi mbi
arkëzën e rrobave, mbi të cilën ishin vendosur dyshekë dhe jorganë nga
paja e nuses dhe u shtri mbi ta dhe me përqafimin e përnatshëm të Cimes,
e zuri gjumi.
Kështu
kaloi mbi një muaj dhe nusja flinte në krevat e Limi mbi arkëzën e
rrobave. Nëna vazhdonte të ishte e sëmurë, por e lumtur, tek shikonte
nusen nëpër shtëpi, që veç punonte e nuk i dëgjohej zëri i gojës.
- Hë, moj bijë, - foli me dashuri një ditë tek po e
ushqente, - ke ndonjë prishje mideje?
- Jo, nënë, mirë jam...
- Po të them në se je shtatzënë. Dua të marr vesh që
do më bësh gjyshe dhe të vdes...
- Nënë... po unë..., - foli ajo dhe ndërpreu fjalën, uli
kokën dhe i shkuan lot.
- Çfarë ke bijë?!
- Asgjë... asgjë, por Ai nuk fle me mua.
- Pse?! – u habit ajo.
- Që natën e martesës, Ai nuk fjeti me mua.... mbase
nuk më do...
- E mjera unë për djalin! - thërriti fort dhe ra pa
ndjenja.
- Nënë! Nënë! – thirri fort, por ajo për herë të parë
nuk u përgjigj.
Nusja e Limit doli nga dhoma duke kërkuar ndihmë. U mblodhën rreth saj dhe pas një ore, ajo u përmend.
- Ku është Limi? – pyeti ajo dhe kërkonte me sy
përqark.
- Me tufën... – sqaroi i vëllai, - por ti mos u mërzit se
për një orë vjen.
Megjithëse pak kohë dhe vinte, Maliqi i dërgon djalin e tij për ta lajmëruar, se e ëma ishte keq.
- Nënë, - thirri ai sapo pa se përreth saj ishte mbledhur
gjithë familja.
- Lim... bir... dua të flas... me ty... - tha dhe vështroi
ata që kishte përreth për të lënë të kuptonin se duhet të largoheshin, se do të fliste vetëm për vetëm me djalin.
- Bir, - foli ajo, pasi mbetën vetëm, - nëna të do me
fëmijë...
mos më lër të vdes me peng në zemër. Nuk do më tretë dheu... bir... –
foli me vështirësi dhe mbylli sytë, thua se dha shpirt.
- Nënë, nënë! – thërriste Limi me sa kishte në shpirt.
- Selim... Limi i nënës... nuk ka faj nusja... më premto
se do të më gëzosh me nipër e mbesa... – tha dhe ra përsëri në agoni.
Ai doli me vrap, gjeti nusen e tij dhe shkoi përsëri tek nëna.
- Foli nënës, - i tha ai nuses.
- Nënë, nënë... jam nusja e Limit...
- Nusja... e nënës... gëzoma djalin me fëmijë!
- Po nënë, do bëjmë shumë fëmijë, djem dhe vajza, do
ta mbushim plot shtëpinë, por ti bëhu mirë... - tha Limi duke i shtrënguar dorën me dashuri e dhembje njëkohësisht.
- Lim! Li... – dhe fjala u pre si me thikë dhe dora u
derdh mbi të tijën.
I thirrën, qanë mbi të, u mblodhe dhe gjithë familja, por ajo nuk u kthye më, veç mbi buzë i kishte mbetur një buzëqeshje...
- Fund -
