Spiro Mёhilli
A është pavetёdija mbeturinё e shpirtit ?!
Frojdi dhe ndikimi i tij në letërsi
“Frojdi u ulё kёmbёkryq dhe te tregimi “Mёsuesja e Pianos”, ku një grua në moshë të avancuar dashurohet marrëzisht me një adoleshent, të cilit i jepte mësime në piano, ose te novela “Hakmarrja e Penelopёs”, ku ndodhin perversitete të tilla seksuale, të cilat vajza Filomenë i percepton në mënyrë dramatike. I tillё ka qenё ndikimi i Frojdit në botkuptimin tim shkencor dhe nё veprat e mija.”
Nga Spiro Mёhilli
Sa herё kujtoj të kaluarën, para syve mё del biblioteka modeste e tim eti. Tё shumtё ishin librat qё mbushnin raftet. Midis tyre “Tre contributi alla teoria sessuale” i Zigmund Frojdit, shkruar nё vitin 1905, dhe botuar nё italisht nё vitin 1921. Im at e kishte blerё nё librarinё e Lumo Skendos. E kisha tё vёshtirё ta kuptoja atё libёr, pasi jo vetёm njohuritё e mija nё gjuhёn italiane ishin nё hapat e para, por dhe e pamundur tё kapja thelbin e problemeve. Megjithatё ai hyri nё subkoshjencёn time pёr tё qёndruar nё pёrgjumje deri nё vitet e fakultetit. Por asnjё pedagog nuk merrte kurajon t’na sqaronte rrolin e madh qё luante Frojdi dhe psikoanaliza frojdiane nё zbulimin dhe mjekimin e njё sёrё sёmundjesh, qё lindnin nё thёllёsi tё materjes trunore dhe qё manifestoheshin nё trajtёn e neurozave. Nga ana tjetёr, asgjё nuk mё pengonte tё kёrkoja e tё thelloja dijet e mija, por ishte e pamundur tё shtija nё dorё libra tё tij apo tё psikoanalistёve tё tjerё si Fromm, Serain, Morgan, Jung, Breuer, Maeder, Bahofen, Sharko, Niçe, etj. Frojdi nё kohёn e tij donte tё provonte se neurozat (dukuri qё çonin nё disekuilibёr individual) vinin nga ndrydhja e dёshirёs seksuale, sepse seksi ishte tabu, dhe sikundёr thotё Cvajgu “instiktet nuk lejojnё t’i shtypёsh dhe ёshtё e kotё tё supozosh sikur i shtyp. E shumta mund t’i ndrydhёsh duke i kaluar nga vetёdija nё pavetёdije. Por ato duke ju nёnshtruar kёsaj shmangje tё rrezikshme, grumbullohen nё thellёsi tё shpirtit dhe duke fermentuar vazhdimisht, krijojnё shqetёsim nervor, çrregullime dhe sёmundje.”Sa herё e kam takuar neurozёn histerike nё praktikёn mjekёsore. I joshur nga Frojdi dhe teoritё e tija, duke e parё histerizmin si pengesё tё jashtme ose tё brendshme, si njё mangёsi nё plotёsimin e vёrtetё tё kёnaqёsive erotike, qё Silvia V. Finzi e konsideron patologji tipike femёrore, kёtё aspekt interesant tё jetёs e trajtova nё dy tregime. Njё fshatare nga rrethi L, rreth njёzetedy vjeçe, prej katёr vitesh e martuar, shfaqte shenja tё çuditshme. Ku e kishte bazёn ajo dukuri neurotike? Tek i shoqi, minatorё nё njё minierё kromi. Ai vinte rradhё nё shtёpi, i lodhur sa nuk kishte fuqi tё qёndronte nё kёmbё dhe harronte qё gruaja e priste. Kёshtu nusja e re e gjeti rrugёn e zgjidhjes, manifestime e shenja neurotike, tipike pёr klinikёn e histerisё. Ajo mori kurajon, dhe ashtu sikundёr e pёrshkruan tradhёtinё e gruas Anton Çehovi te tregimi “Hakmarrja e njё gruaje”, iu dha mjekut, duke plotёsuar nevojёn fizike dhe kёnaqёsinё shpirtёrore.Rasti i dytё ishte njё grua nga Azia e Mesme, qё qёndronte mbyllur brenda katёr mureve tё apartamentit ku banonte. Ajo ishte e re nё moshё, ndёrsa i shoqi midis tё pesёdhjetave ose tё gjashtёdhjetave dhe nuk arrinte tё kuptonte se çfarё ajo donte, e i trembur kёrkonte ndihmёn e mjekut.
Nё rastin e parё kishim tё bёnim me njё çift nё moshё deri tridhjetё vjeç, kur seksi bёhet çdo natё dhe çdo mёngjes; kurse nё rastin e dytё, gruaja ishte nё moshёn qё e kёrkonte bashkimin gjinor dy herё nё ditё, ndёrsa i shoqi qёndronte midis dy periudhave kohore, kur seksi bёhej sipas mundёsisё ose Zoti e di se kur. Kёtё aspekt tё jetёs nuk e kam pranuar si stimulim, por sikundёr thotё Frojdi “si sёmundje tё shpirtit, si mё interesanten, sepse ёshtё mё plastikja nga tё gjitha dhe dёshmon se krizat e kulmet e saja janё pasojё pёrmbysjesh tё brendёshme dhe duhet tё kenё shkaqe objektive”.Rasputini, fshatari nga Pokrovskoje nё Uralet e largёta, mё mbёrthente me forcёn e tij hipnotizuese. Momentin kur ai do tё hipnotizonte njёrin nga mё tё pasurit e Rusisё, princin Jusupov, qё mё vonё do bёhej vrasёsi i tij, e pata tё vёshtirё ta pёrshkruaja nё romanin “Dritёhijet e njё perandorie”, sepse nuk gjeja fjalёt e duhura, shprehjet, mёnyrёn e realizimit. Pikёnisja ishte parisieni Sharko, qё nё gjysmёn e dyte tё shekullit XIX, pёr tё kuruar pacientё me paraliza tipike histerike, futi nё pёrdorim hipnozёn. Ai mbёshtetej nё pёrvojёn e tij se tёrё aktet psikike janё para sё gjithash produkte tё pavetёdijes, pra kjo botё pavetёdije sipas tij ishte nё vetvete pasive, e palёvizёshme dhe pёrfaqёsonte njё jetё tё jetuar e tё vdekur, njё tё kaluar tё varrosur dhe rrjedhimisht pa asnjё lloj gjallёrie, pa asnjё ndikim nё ndjenjat tona. Pra ai, si dhe Mesmeri, Frojdi e tё tjerё, donin me forcё pavetёdijen ta detyronin tё fliste duke e magjepsur dhe detyruar nё mёnyrё subkoshjente, sepse sipas tyre, nё gjendje gjumi hipnotik mund tё nxjerrёsh nga njeriu mё shumё sesa kur ai ёshtё i zgjuar, megjithёse Frojdi mё vonё hoqi dorё nga ky mjet i dhunshёm depёrtimi nё vetёdije, nga ky mjet i pamoralshёm, duke u shprehur se: “pavetёdija nuk ёshtё nё asnjё mёnyrё mbeturinё e shpirtit, por lёnda e parё nga e cila vetёm njё pjesё fare e vogёl arrin deri nё sipёrfaqe e ndriçuar tё vetёdijes”.Kush ishte Frojdi? Njё njeri i thjeshtё e mё pas njё gjigant, qё ishte lindur nё Fribor (Freiberg) tё Moravisё mё 6 maj 1856, nё njё familje hebreje, qё merrej me tregtinё e leshit. Ai u largua nga qyteti i lindjes nё moshёn 4 vjeçare, pasi prindёrit, Jakob dhe Amali Nathansone u transferuan nё Vienё. Nё vitin 1881, sapo mbushi njёzetepesё vjeç, u diplomua mjek. Nuk donte tё bёhej kirurg, kardiolog, okulist, otojatёr, obstetёr-gjinekolog, por thjesht psikiatёr dhe filloi tё merrej me anatominё e trurit. Shumё shpejt ngjiti shkallёt e karrierёs dhe nё moshёn 29 vjeç u bё pedagog dhe mori titullin docent nё lёndёn e neuropatologjisё. Nё moshё 30 vjeçare fitoi njё bursё dhe shkoi nё Salpetiere nё Paris pranё profesor Sharkos, neurolou mё i madh evropian nё atё kohё. Aty ai pa ndёrhyrjen e dhunshme tё hipnozёs pёr tё nxjerrë nё dritё pavetёdijen. Ai, me tё shoqen dhe 6 fёmijёt, pas pothuaj 69 vjet banimi nё Vienё, qytetin e tij tё dytё, Vienёn magjike, u largua nё vitin 1938 nё Londёr, pёr t’i shpёtuar pёrndjekjes sё regjimit tё Hitlerit, dhe aty u nda nga jeta nё 23 shtator 1939. Do vinte viti 2006 e unё do shkoja nё Vienё. U vendosa nё rrugёn Josefstadt, nё “Teatёr Hotel”. Ditёn e dytё, nё rrugёn Nr.9 “Berggasse” u ndodha para njё ndёrtese ku shkruhej: “Sigmund Freud–Museum”. Kalova derёn dhe ngjita shkallёt. Numёroja: njё, dy....dhjetё...tridhjetё...plot 74 shkallare mermeri ngjyrё gri tё hapur, e pёr çudi, nё vazhdim dhe 19 tё tjera, por tashmё prej druri. Nё anёn e majtё ndodhej apartamenti i gjeniut tё psikoanalizёs, vendi ku ai kishte banuar nga viti 1899. Aty ndodhej dhoma ku ai bёnte konsultime, tavolina e punёs, kolltuku ku ulej, e pasi mendohej, shkruante leksionet qё do mbante, apo librat qё do botonte. Ishte njeriu, qё asnjёherё nuk e tradhёtoi kujtesa. Qindra pacientё janё ulur para tij dhe ai me durim e pёrkushtim, pyeste e dёgjonte pёrgjigje, krasiste e krahasonte tё dhёnat pёr tё kapur njё detaj ose dhe njё fjalё tё vetme nga ku do niste betejёn, qё lindte nё trurin e tij dhe i “vёrsulej” kundёrshtarit me qetёsi, dashamirёsi dhe kompetencё. Nё atё apartament tё zakonshёm ndodheshin rafte tё shumtё, ku ishin ekspozuar tё gjitha veprat e tij, artikujt dhe korespondenca me miq e shokё. U gjёnda nё dhomёn e madhe ku nё tё katёr faqet e murit ishin ekspozuar foto, postera tё tij ose me shokё e personalitete. Burrё i pashёm, me tipare tё rregullta, me vёshtrim tё pёrqёndruar, buzё tё holla e tё shtёrnguara, shikim tё thellё, dёpёrtues, dyshues e kёmbёngulёs, me mjekёrr tё bardhё e tё prerё bukur. Ja, pёr kёtё dyshim kёmbёngulёs, kundёrshtarёt e kanё quajtur Dogmatik. Nuk e dija qё ai vuante nga neuroza e pagjumёsisё e nё moshёn dyzet vjeç dhe nga ipotenca, gjё qё i shkaktonin vuajtje shpirtёrore qё mundohej me gjithё forcёn tё gjente rrugё pёr tё dalur nga vorbulla ku ishte futur. Ishte Frojdi ai qё u gjёnd pёrballё njёrёs prej shfaqjeve mё tё shpeshta tё jetёs sonё psikike, qё shikohet si absurde, madja si model i absurdes, ЁNDRRA, qё me tё drejt Cvajgu e quante: “vizitore tё pёrditёshme tё gjumit tonё”. Mё 4 nёntor 1899 ai botoi librin “Interpretimi i Ёndrrave”, qё konsiderohet kryevepra e tij, dhe futi artin e zbulimit, psikoanalizёn, duke u nisur nga fakte, ankesa nё dukje tё parёndёsishme nga jeta e pёrditёshme e pacientёve, pёr tё kapur ndonjё fjalё, shenjё apo ankesё, qё dilte padashur nga goja e tyre, e thёnё ndryshe, kur ata diçka i tradhёtonte. Frojdi nёpёrmjet ёndrrave kёrkonte tё kaluarёn e njё njeriu. Figurat simbolike tё ёndrrёs sipas tij fshihnin nё shumicёn e rasteve dёshira tё ndrydhura ose tё paplotёsuara, tё cilat meqё nuk kanё mundur tё realizohen gjatё ditёs, pёrpiqen tё hyjnё nёpёr shtegun e ёndrrave. Kёtё dukuri ai e quante tё nevojshme pёr tё stabilizuar ekuilibrin psikik, pra si valvul shpёrthimi tё ndjenjave tona. Ajo ёshtё e pranishme si te tё rriturit, ashtu dhe te fёmijёt. Si tё gjitha produktet komplekse, ka motivet e veta, vargonjtё e veta tё shoqёrimeve tё mёparshme. Ajo ёshtё si çdo sjellje e matur, rezultat i njё procesi logjik, i njё lufte midis tendencave tё ndryshme nё garё mes tyre, ku nё fund fiton njёra. Sipas Frojdit, çdo ёndёrr paraqet realizimin e njё dёshire tё ndrydhur. Thelbi ndryshon nё varёsi tё moshёs dhe seksit. Ai e shtyn mё tej atё, kur te fёmija paraqet instiktet seksuale, ose disa shenja tё tyre. Si mund ta anashkaloja njё dukuri tё tillё nё romanin tim “Zjarret e natёs”. Andrea i vogёl, akoma pa mbushur katёr vjeç, dashurohet sipas mёnyrёs sё tij, me bebisiten Klarita. Xhelozia ёshtё dukuria e parё neurotike. Ai nuk dёshiron qё Klaritёn ta preki njeri. Ai e konsideron tё tijёn. E shikon nё ёndёrr, e pёrfytyron si Sirenё, si njё qёnie gjysmё njeri (nga mesi e sipёr) dhe gjysmё peshk (nga mesi e poshtё). Nё ёndёrr ai shikon Klaritёn Sirenё, qё marinarёt e sollёn nё anije dhe e lidhёn me litarё. Nga mungesa e ujit, ajo qenie mistike u shndrrua nё njeri, nё vajzё, nё Klaritё tё bukur. Ai u xhelozua nga veprimi i marinarёve. Nёn efektin e ёndrrёs, çohet, shkon te krevati ku flinte Klarita, shtrihet pranё saj e ndjen ngrohtёsinё dhe aromёn e trupit tё vajzёs dhe nё mёnyrё instiktive luan me gjinjtё e mё nё fund kёrkon tё kapё thumthat qё ngriheshin pёrpjetё. Ajo nё fillim refuzon, por mё pas thyhet nga kёmbёngulja e tij, duke menduar se ai do qetёsohej dhe do flinte. Por ç’ndodhi? Nё gjumё, ai zbret poshtё, drejt barkut të saj, dhe qёndron nё Kodrёn e Bukurisё. Janё hormonet estrogene qё e çuan atje. Klarita e largoi. Sa para bёnte? Ai çdo ditё e mё shumё dashurohet, dashuri fёminore, sa njё natё, pёrsёri i zgjuar nga njё ёndёrr e frikshme pёr moshёn, çohet i trembur dhe kёrkon tё shkoj te Klarita. Kur afrohet te dera, qё ёshtё gjysmё e hapur, pa dy persona qё lёviznin ritmikisht nёn çarçaf. E perceptoi skenёn si njё akt dhune, sikur dikush po rrihte tё dashurёn e tij. Shkoi nё kuzhinё, mori thikёn dhe qёlloi “armikun”. Çёrçafi skuqet. Klarita e zhveshur, e rrёmbeu djalin nё krahёt e saj dhe e çoi nё dhomё. Ai nuk e dinte se kishte qёlluar tё atin.Frojdi u ulё kёmbёkryq dhe te tregimi “Mёsuesja e Pianos”, ku një grua në moshë të avancuar dashurohet marrëzisht me një adoleshent, të cilit i jepte mësime në piano, ose te novela “Hakmarrja e Penelopёs”, ku ndodhin perversitete të tilla seksuale, të cilat vajza Filomenë i percepton në mënyrë dramatike. I tillё ka qenё ndikimi i Frojdit në botkuptimin tim shkencor dhe nё veprat e mija.
