Lëvizja futuriste, pavarësisht
nga ai italian, u shfaq edhe në Rusi, e cila iu kundëvu simbolizmit. Për rrymat
e ndryshme të futurizmit poetë të shumtë shkruanë artikuj teorikë-kritikë ose
vjersha. Derisa futurizmi italian krijoi vlera të çmueshme vetëm në artet
figurative, futurizmi rus u bë i njohur para së gjithash për poezinë e tij –
duke iu felënderuar dy poetëve të vet më të mëdhenj: Velimir Hljebnikovit dhe
Vladimir Majakovskit. Edhe futurizmi rus, sikurse ai italian, ka qenë radikal
në kërkesat e tij, duke kërkuar krijimin e një modeli të ri poetik: futjen e
fjalëve të reja që nga neologjizmat deri te barbarizmat. Përpjekja e tillë e
çoi Hljebnikovin te burimet e së kalurës duke u përpjekur të bëjë sintezën e së
kaluarës me të sotmen. Futuristët rusë këndojnë për përditshmërinë më të
shëmtuar, për qytetet moderne me tempin e tyre të ethshëm të zhvillimit (“Qyteti zëvendëson natyrën dhe forcat e saj…ethshmërinë – ja, çfarë i
simbolizon temat e bashkëkohësisë”
– Majakovski), i këndojnë turmës (masës) dhe përpiqen t’i afrohen asaj,
kërkojnë demoktarizimin e artit, sepse mendojnë se inteligjencia është veçuar
nga populli dhe mbi të gjitha e urrejnë moralin borgjez dhe nacionalizmin. (“Poezia e ardhmërisë është kozmopolite”-
Majakovski). Përpjekjet e para të futurizmit datojnë nga vitet 1909-1910. Ai u
krijua dhe u zhvillua në një mjedis tjetër social dhe në kushte të tjera shoqërore nga
futurizmi italian. Rusia në atë kohë në pjesën më të madhe të saj ishte vend
agrar dhe i prapambetur, andaj futuristët rusë shfaqën urrejtjen e tyre ndaj
rendit borgjez dhe qytetit kapitalist (Kojrrila e Hljebnikovit),
respektin ndaj gruas dhe ndjeshmërisë, patriotizmin, lidhjen me fshatin dhe
traditat e tij revolucionare, frymën kryengritëse, mospranimin e glorifikimit
të maqinizmit dhe “amerikanizmit”, luftës, terrorizmit, shovenizmit dhe
urrejtjes së turmës (masës). Të gjitha këto e dallojnë futurizmin rus nga ai
italian. Ngjashmëritë ndërmjet futurizmit italian dhe atij rus mund të vërehen
më tepër në mënyrën e paraqitjes (guximi, skandalet, vetëbesimi në
avangardizmin e vet), në optimizmin dhe mbështetjen e shikimit në ardhmëri, në
mohimin e trashëgimisë artistike (predikimi i rrënimit të muzeve dhe
bibliotekave, urrejtja ndaj klasicizmit) dhe deri diku – në parimet
estetike-teorike të krijimtarisë. Futuristët rusë ngrihen kundër kanoneve të
formës. Ndryshon gjuha, flaket “fjalori religjioz”i simbolistëve dhe në
fjalorin e tyre (futuristët), veç fjalëve të harruara ruse dhe dialektizmave,
futin fjalë sharëse dhe të folurit e deklasuarve, krijojnë fjalë të reja, të
ashtuquajturat “vanumi”, fjalë pa kuptim logjik, të cilat mund të kuptohen
ekskluzivisht në bazë të përshtypjes që ato lënë te lexuesi me efektin e tyre
tingullor dhe me grafinë e tyre. Hljebnikovi krijon teorinë sipas së cilës
fjala është – lodër – “kukull e tingujve”, kurse teoricieni tjetër Gruzdjevi
mendon se materiali poetik përbëhet nga fjalët e “çliruara nga kuptimshmëria e
zakonshme”. “Fjala çohet kundër
përmbajtjes, gjuhës akademike, rimës,
sintaksës dhe etimologjisë” (Majakovski). Fjala, sipas tyre, është qëllim
më vete. Në Manifestin i cili doli si hyrje në përmbledhjen e tyre – Shuplakë opinionit publik (nga fundi i
vitit 1912, kur futurizmi u krijua përfundimisht), Hljebnikovi, David Burljuk,
Aleksej Kruçonih dhe Majakovski : urdhërojnë të drejtën e poetit në urrejtjen e
pakundërshtueshme ndaj gjuhës, e cila ka ekzistuar deri atëherë”(Majakovski).
Vetëm Hljebnikovi, duke eliminuar fjalët me prejardhje të huaj, të cilat i
urrente shumë, krijoi mijëra shprehje të reja. Kujdes i vogël u kushtohet
normave metrike.
Në
fund të përmendim se në futurizmin rus ekzistonin dy rryma: egofuturiste (shumë
pak revolucionare në formë dhe në aspektin ideor, pa program të caktuar, variant
i futurizmit të salloneve-mikroborgjeze, i cili në të vërtetë edhe s’është
futurizëm), përfaqësues e të cilit ishte Igor Severjanjin, Vadim Shershenjeviç
dhe variati kubofuturist ose në kuptimin variant i pastër i futurizmit, të
cilin e përfaqësonin: Jelena Guro, vëllezërit Burljuci, Hljebnikov, Kruçonih,
Majakovski etj. I afërt me këtë grup ishte grupi “Centrifuga”, të cilit i
përkiste Boris Pasternaku dhe Nikola Asejev, grup i cili përpiqej t’i afrojë
futurizmin me simbolizmin duke u shërbyer me tema folklorike si Hljebnikovi
(Asejev).
I
deradikalizuar në aspektin e parimeve formale estetike dhe deri diku futurizmin
e ndryshuar e kemi në LEF (Fronti i majtë i artit – Levi front umentnosti prej
vitit 1923-1925) “Lefin e ri” të Majakovskit (nga fundi i viteve të njëzeta).
Nga LEF futurizmi mori metodën formaliste dhe raportin negativ ndaj
tradicionalizmit, duke i lidhur ato me analizën sociologjike (Osip Brik,
Arvatov). Futurizmi shuhet me daljen e Majakovskit nga “Lefi i ri” dhe pas
vetëvrasjes së Majakovskit, përjeton ditët e tij të fundit. Megjithatë
futurizmi ndikoi mjaft në letërsinë ruse: pa të nuk do të zhvillohej as
formalizmi, as konstruktivizmi rus dhe nuk përjashtohet ndikimi i tri drejtimeve
letrare të letërsisë europerëndimore (dadaizmit, surrealizmit, letrizmit)
