Psikologjia e komunikimit njerezor

nga Flori Bruqi




Çka është Psikologjia?

Psikologjia është një shkencë magjepëse që prek çdo aspekt të jetës sonë.

Definicioni i vjetër që psikologjia është shkenca mbi shpirtin është i pamjaftueshëm. Sepse ai në fakt vetëm shpjegon prejardhjën e fjalës „psikologji“. Pra sipas domethënies së fjalëve të përngjitura greqishte „psyhe = shpirt“ dhe „logos = shkencë“. Por psikologjia është më shumë se vetëm një shkencë mbi shpirtin, mbi jetën e brendshme të njeriut. Jeta shpirtërore e njeriut ka edhe anën e jashtme.

Nga pikëmpamja e sotme konceptohet psikologjia si shkencë, e cila hulumton proceset dhe gjendjet e vetëdijshme si dhe arsyet dhe ndikimit e tyre.

Psikokologjia është shkenca e sjelljes dhe e kognicionit. Sjellja përgjithësisht përkufizohet si gjithëçka që ne bëjmë, sidomos nëse kjo mund të vëzhgohet prej të tjerëve. Kognicioni, përfshin proceset mendore, si p.sh. të menduarit, të perceptuarit, të ëndërruarit, kujtesën etj.

 Këto procese njohëse zakonisht nuk mund të vëzhgohen per se dhe shpesh hulumtohen përmes eksperimenteve (vetëraportimeve, pyetësorëve etj).

Psikologjia mund të definohet, apo përshkruhet edhe përmes katër qëllimeve të saja. Katër qëllimet, apo katër fushat themelore të psikologjisë janë: përshkrimi, parashikimi, kontrolli si dhe shpjegimi.
Pyetjes së çfarë është psikologjia, sot mundesh ti përgjigjësh edhe përmes përshkrimit të disa prej degëve të saj. Ato ilustrojnë më së miri ndryshueshmërine që ekziston sot në psikolgji.

Katër nëndeget kryesore te psikologjisë janë: Psikologjia sociale; Psikologjia e përgjithëshme; Psikologjia klinike si dhe Psikologjia aplikative. Duhet të theksohet se psikologjia si shkencë apo si lëndë dita më ditë është duku u ndarë në degë të reja.

 Dega e psikologjisë ka momentalisht rreth 50 seksione, nëndegë të ndryshme të cilat hulumtojnë aspekte të jetës sonë.

Qëllimet e psikologjisë?

-Synimi final i psikologëve është të kuptojnë sjelljen dhe të ndihmojnë njerëzit.Psikologjia synon te kuptojë sjelljen përmes plotësimit të katër qëllimeve bazë:të përshkrimit,parashikimit,kontrollit dhe shpjegimit të sjelljes.

Psh: një aktivitet social familjar është të ngrënit darkë bashkë me familjen.

Ky ritual i zakonshëm ngre shumë pyetje me interes për psikologun psh:Ç'farë i motivon njerzëzit për të ngrënë?,njeriu ha më shpejt kur është duke ngrënë me të tjerët apo kur ha vetëm?

Si ti inkuadrojnë prindërit fëmijët që të hanë në mënyrën e duhur? A do të jenë më të sjellshëm njerëzit nëse do të kenë më tepër kohë për të ngrënë?

Psikologjia e komunikimit njerezor


Si degë e psikologjisë, psikologjia e komunikimit ka në fokusin e saj individin dhe mënyrën sesi aindërton marrëdhëniet me të tjerët përmes procesit të komunikimit, ku ky i fundit shihet si një aktndërpersonal i larmishëm, i shfaqur sa në një formë dinamike ndërveprimi, aq edhe në formën e një arti të personalizuar tek çdo individ.Komunikimit njerëzor perfshin temat e mëposhtme:

1. Objekti i psikologjisë së komunikimit dhe metodat që ajo përdor në studimin e komunikimit njerëzor;


2. Teoritë e ndryshme që përshkruajnë dhe shpjegojnë procesin e komunikimit;


3. Struktura e komunikimit;


4. Stilet e ndryshme të komunikimit;


5. Llojet e komunikimit;


6. Faktorët që ndikojnë në natyrën e komunikimit (faktorë psikologjikë dhe social, si: mosha, kultura, bota emocionale dhe motivacionale, etj.);


7. Funksionet e komunikimit;8. Karakteristikat e një komunikimi efektiv.

Objektivat e kursit
•
Të pajisen studentët me konceptet shkencore bazë të psikologjisë së komunikimit;
•
Të nxisë studentët drejt reflektimit mbi problemet e komunikimit;
•
Të nxisë studentët drejt eksplorimit të strategjisë efikase të komunikimit në nivele të ndryshme tëmarrëdhënieve midis njerëzve.Fjala Psikologji për herë të parë është paraqitur në Angli më 1693 por nuk është përdorur dhe nuk ështëkuptuar një kohë të gjatë deri në vitet 1800.

 Është sinonim i përbërë nga dy fjalë greke "psiko (ψυχή)" dhe"logos (λόγος)".Psiko në origjinal nënkupton frymëmarrje, por më vone është nënkuptuar si shpirt, sepsefrymëmarrja është i ndikuar shpirtit e cila ende nuk e ka lëshuar trupin. 


Në mitologjinë greke, Psiko kaqenë një grua e cila ka qenë në marrëdhënie dashurie me perëndinë e dashurisë Erosin. Ai ishte dashnor isaj, por kishte një kusht ndaj saj që mos t'ia shikonte fytyrën e tij kurrë. Por, nga kurioziteti, Psikoja njënatë vendosi një qiri për t'ia shikuar fytyrën. 


Në momentin kur e kupton Erosi, atëherë e magjeps atë. Për t'ia arritur ngadhënjimit është dashur të bëj një luftë të madhe me përplot rreziqe, por në fund ajo ështëtransformuar në perëndeshë dhe i është bashkangjitur Erosit në parajsë. 


Psika simbolizon shpirtinnjerëzor.Gjatë shekullit të shtatëmbëdhjetë, kuptimi i fjalës psiko është shndërruar në kuptimin e mendjes. Logos,një fjalë tjetër greke, nënkupton shkencën ose arsyen.


 Sipas rrugëve greke, psikologjia është kuptim mbiarsyen ose mbi mendjen, ose si thuhet sot, studimi mbi mendjen.


Historia

Psikologjia zanafillën e ka nga Antika. Shumë qartë e gjejmë atë tek veprat e Aristotelit, të cilat deri nëshekullin XIX luanin rol qendror. Përkufizimi i objektit studiues psikologjik për të parën herë u bë ngaJ.Locke në vitin 1690 në veprën e tij mbi mësimet shtesë asociative.

 Futja e metodave shkencore natyrorendër të tjera në sferën e psikologjisë së ndjenjave dhe shqisave (Psikofizika) pasojnë në shekullin XIXnga E. Hering, H. Helmholtz dhe G. T. Fechner dhe shkaktojë ndarjen e Psikologjisë si shkencë në vete dhe Psikologjinë eksperimentale. Pas hapjes së laboratorëve për psikologji në Evropë, erdhi deri tek përkufizimi i saj. 


Me këtë, "teoritë tradicionale substanciale", u zëvendësuan nga teoritë e aktualitetit dheato shpirtërore, kështu që Psikologjia përkufizohet si shkencë e vetëdijes.Si kundërpërgjigje e shkencës natyrore eksperimentale të Psikologjisë, në fillim të shekullit XX-të, ukrijua botëkuptimi për një Psikologji si shkencë e orientuar. 


Kjo rrymë i kundërshtonte shpjegimet e rastittë dukurive psikologjike dhe në vend të këtyre vendoste metodat eksperimentale e " shfaqjes shpirtërore"ose një përjetimi intuitiv. Në këtë rast Psikologjia paraqitet si shkencë e përjetimeve.


 Sot, pikëpamjet eshkollave të mëdha tradicionale të psikologjisë luajnë rol të rëndësishëm në strukturën e Psikologjisë. 


Njësimi i psikologjisë si shkencë, vijnë pas shumë përpjekjeve për të përfshirë shpjegimet e dukurive psikologjike në lëmi të ndryshme, si bie fjala edhe të teorive të informacionit dhe të kibernetikës. Me këto përfshirje është mundësuar shpjegimi i ndryshimit të marrëdhënieve në drejtimet dhe funksionin e kohës.


Teoritë qendrore të kohës së re janë teoria e agresiviteteve, e konflikteve dhe studimi i inteligjencës.Psikologjia praktike funksionon përbrenda hapësirave të Psikologjisë së aplikueshme me lëmitë kryesoretë diagnozës (Psikolog i përgjithshëm), këshillimit (b.f. këshilltar i profesionit) dhe terapisë(Psikoterapeuti). 


Për këto lëmi, parakusht është studimi i gjatë 8-10 semestra në ndonjë shkollë të lartë tëshkencave.

Psikologjia si shkencë

Në literaturën profesionale hasim shumë përkufizime së shkencës së Psikologjisë. Një përkufizim i cilimë së shumti përdoret sot në literaturë është "Lënda e Psikologjisë u përkufizua me njohjen e sjelljevedhe të proceseve njohëse ose kongenitive të realitetit dhe te formave të shumëllojshme te tij".

Nga tëgjitha përkufizimet e psikologjisë mund të dallojmë tri koncepte kryesore:

1.Përvoja,


2.Proceset mentale dhe


3.Sjellja.Degët e Psikologjisë

Degët të cilat ndahet Psikologjia janë:

Psikologjia fiziologjike

- studion bazën fiziologjike të proceseve psikike që paraqesin sistemin nervor dhe atë endokrin;
Psikologjia eksperimentale

- Psikologët e kësaj fushe të studimit bëjnë prova dhe eksperimente për tëstudiuar se si reagojnë njerëzit në ngacmues të ndryshëm. **Vërejtje - Metoda e eksperimentit ndalohetnë atë moment kur rrezikohet jeta e njeriut;


Psikologjia e zhvillimit

- studion ndryshimet e sjelljes së njeriut si rezultat i kalimit të kohës apo moshësdhe bën studime etapa-etapa;

Psikologjia sociale-

studion ndikimin e faktorëve shoqëror në sjelljet, burimet dhe qëndrimet e individit, po ashtu edhe raportet sociale brenda grupeve dhe ndërmjet grupeve.

Psikologjia klinike dhe e këshillimit

- Pjesa më e madhe e psikologëve të klinikës i zbatojnë njohuritë psikologjike dhe parimet në diagnostikimin e sjelljeve, sëmundjeve mentale, konfliktit familjar emartesor;


Psikologjia e këshillimit

- Përafërsisht i kryejnë të njëjtat punë si te Psikologjia klinike, vetëm se tePsikologjia këshillimit këta të fundit merren me probleme më të lehta, këta më shumë punojnë me nxënës,student, në kapërcimin e problemeve të tyre;

Psikologjia shkollore dhe e edukimit

- Psikologët e kësaj fushe më së shumti punojnë në klasifikimin e problemeve emocionale dhe problemeve në mësime. Ndërsa, psikologët e edukimit janë specialist për nxënësit dhe mësimdhënësit;
Psikologjia industriale dhe inxhinierisë

- Psikologët industrial, që ndonjëherë quhen edhe psikologë tëorganizimit, punojnë kryesisht në organizata punuese. Ata merren me zgjedhjen e punonjësve më të përshtatshëm për vendpunimet e caktuara ose në zhvillimin e programeve të trajnimit të punonjësve.


Psikologjia e komunikimit

Psikanaliza

Një drejtim me ndikim të madh në shkencën e psikologjisë është edhe biheviorizmi i cili u paraqit në SHBA.

Themelues i tij ishte psikologu amerikan, Xhon Uotson. Bihejvioristët e kritikonin shumë shpesh psikologjinë strukturaliste, për shkak të metodës së introspeksionin nuk e pranonin si metodë shkencore të psikologjisë.

Ata theksonin se psikologjia duhet të studiojë vetëm ato fenomene që mund të vërehen nga jashtë dhe që mund të regjistrohen. Sipas bihejvioristëve, metodë shkencore mund të jetë vetëm tëvërejturit objektiv.

PSIKOLOGJIA E KOMUNIKIMIT.

Komunikimi tek njeriu është mjaft intensiv, kompleks dhe illojllojshëm. Ai edhe për nga shpeshtësia tejkalon komunikimin shprehimisht të kafshëve.

Ai është përcjellës i përhershëm i aktivitetit të njeriut. Pothuaj në të gjitha format e sjelljes së njeriut është i përfshirë. Kur nuk komunikon me njerëzit e tjerë, njeriu i drejtohet vetvetes, komunikon me veten.Komunikimi tek njeriu është mjaft i zhvilluar, i ngritur dhe kompleks.


 Ai mbështetet edhe në shenja që janë vetëm sinjale, por para së gjithash mbështetet në simbole. Simbolet që njeriu i shfrytëzon nëkomunikimin e vet janë mjaft të shumta dhe të ngritura në sisteme komplekse. Komunikimi është shumë illojllojshëm dhe realizohet me anë të mjeteve të ndryshme. Për njeriun është karakteristik komunikimi mefjalë.

Por nuk realizohet vetëm me fjalë por edhe me figura, skema dhe shenja të ndryshme arbitrare. Lloji rëndësishëm i komunikimit të njeriut është komunikimi joverbal me anë të llojeve të ndryshme tëlëvizjeve si dhe me anë të pozitës në hapësirë.

 Në saje të shfrytëzimit të mjeteve teknike komunikimi injeriut nuk është vetëm komunikim me anë të kontaktit të drejtpërdrejtë, sy më sy, por arrin prej një personi deri te personat e tjerë në largësi që ndonjëherë nuk mund të merren me mend. Komunikimi katek njeriu funksionin ekspresiv dhe apelativ

. Me shenja të ndryshme, me lëvizje ekspresive të fytyrës, tëtrupit dhe të pjesëve të tij, mund të shprehen dhe nga ana e personave të tjerë të regjistrohen gjendjet eshumta të brendshme të njeriut: emocionet, qëndrimet, karakteristikat e personalitetit.

Si funksione tëkomunikimit tek njeriu mund të dallojmë ato funksione që i kanë shenjat, simbolet dhe sinjalet, që njeriu ishfrytëzon gjatë komunikimit.

Zakonisht ceken tri funksione:-funksioni i reprezentimit, që konsiston në atë që shenja të qëndrojë në vend të diçkahit, zëvendësondiçka; atë funksion e kanë edhe simbolet edhe sinjalet;-funksioni i komunikimit, që mbështetet në faktin që shenjat janë bartës dhe përcjellës tëdomethënieve, këtë funksion e kryejnë simbolet,-funksioni shprehës manifeston gjendjet dhe veçoritë e brendshme të njeriut edhe kur nuk ka për qëllimqë të komunikojë për këte; ky funksion është e lidhur me sinjale (E.L. Hartley dhe R.E. Hartley 1959, fq.16).


Llojet e komunikimit janë: - Intrapsikik, ajo që ndodhë në kuadër të psikikës, që është e origjinës psikikedhe zhvillohet në kuadër të saj me theksim që proceset të mos përhapen më tej: 


a)transcendent,


 b)intrapersonal - reversibil


(çdo gjë që thuhet mund të tërhiqet),


 c)diskret(nuk shkojnë nga jashtë), 


c)interpersonal(disa ose 5-6 njerëz), 


d)publik(një person me shumë njerëz),


 e)ireverzibile - masovik


(me anë të mediave dhe të kontrollit).Komunikimi i njeriut është i shumëllojshëm. Është e mundur, para së gjithash, të dallohet komunikimiverbal ose linguistik nga komunikimi joverbal ose jolinguistik.

 I pari është me anë të fjalëve gojore ose tëshkruara. Si sistem të simboleve komunikimin verbal karakteristik për ndonjë komunitet kulturor, equajmë gjuhë.

Komunikimi joverbal

mbështet në lëvizje dhe në raporte hapësinore. Komunikimi joverbal është i ashtuquajturi komunikimi paralinguistik që lidhet me shqiptimin e fjalëve, por nuk ështënë bazë të përmbajtjes së fjalëve. Është e mundur të dallohen llojet e komunikimit edhe në bazë tëkritereve të tjera. Në bazë të asaj se komunikimi a realizohet me shfrytëzimin e ndonjë mjeti teknik ose patë, dallohet komunikimi indirekt dhe i drejtpërdrejtë.

 Edhe pse kuptuar tekstualisht nuk ka komunikim tëdrejtpërdrejtë, sepse edhe për bisedë sy më sy, nevojitet ajri si bartës i zërit, për komunikim tëdrejtpërdrejtë flasim kur nuk ka shfrytëzim të aparaturës teknike. I tillë është edhe komunikimi me anë tëstabilimenteve të veçanta, për shembull me anë të telefonit ose të porosive telegrafike.

Komunikimiindirekt i dedikohet një numri të madh personash, komunikim masiv, sepse gjithmonë realizohet përmesdisa mjeteve për t’iu drejtuar masave. Mund të jetë me anë të komunikimeve të ndryshme masovike: tështypit, filmit, radios, televizionit.

 Me komunikimin njëkahor, në kuptim të veçantë mund të shënohetedhe komunikimi i pasuksesshëm, ku bashkëbiseduesit nuk reagojnë në përmbajtjen reale të komunikimit por, duke mos u kujdesur për atë që komunikohet, paraqesin dhe diskutojnë vetëm për atë që kanë dashur ta thonë. Formalisht komunikimi i tillë është dykahor dhe reciprok, por realisht është njëkahor.

Që tëmund të flasim për komunikimin e suksesshëm, është e nevojshme që ai i cili e merr porosinë të kuptojëçka porosit komunikuesi me anë të saj dhe në reaksionin e vet kthyes të kujdeset për atë përmbajtje.Komunikim i suksesshëm është procesi që bën një varg komunikimesh dhe reagimesh reciproke, meç’rast secili prej pjesëmarrësve komunikimin e vet e formon sipas reagimit të pjesëmarrësit tjetër në të.

Komunikimi i suksesshëm s’është e thënë të shpie në pajtimin e mendimeve, por duhet të paraqesëshkëmbimin real të mendimeve. Sipas këtij kriteri është e mundur të dallohet komunikimi i sukseshëmdhe i pasuksesshëm.

Dallim psikologjikisht i rëndësishëm qëndron midis komunikimit interpersonal dheintrapersonal. Komunikimi sipas definicionit është interpersonal, manifestim i shenjave ndaj të cilavereagon personi tjetër, e nëse shenja është simbol – përcjellja e domethënies prej një personi tek tjetri. Por është e mundur që simbolet t’i dërgohen edhe vetvetes.

 Duke i shfrytëzuar simbolet verbale, njeriuvetvetes ia paraqet arsyet dhe kundërarsyet për atë që të pranojë ose të mos pranojë diçka, të bëjë ose tëmos bëjë diçka. Në këtë mënyrë e orienton sjelljen e vet dhe bën vetëkontrollin. Kjo, sipas rregullës, nuk është vetëm vetëkritikë, por edhe kontroll i internacionalizuar shoqëror, sepse përmbajtjet e të folurit të brendshëm rregullisht lidhen me botëkuptimet dhe normat shoqërore.

Komunikimi verbal

. Mjeti më i rëndësishëm i komunikimit tek njeriu është të folurit. Të folurit dhekomunikimi foljor ose verbal mbështet në aftësinë e njeriut që të prodhojë zëra (fonema) mjaft tëllojllojshme, si dhe në aftësinë që zërat t’i lidhë në grupe që bëhen bartëse të domethënies, në fjalë(morfemë) dhe më tej në sisteme fjalësh.

Të folurit me zë dhe gjuha e ndërtuar mbi të është forma më erëndësishme e komunikimit të njeriut, sepse paraqet sistemin social simbolik.

Kjo do të thotë se, me anëtë gjuhës së caktuar, me gojë dhe me shkrim, mund t’i komunikojnë përjetimet e veta dhe t’i komunikojnënjohuritë e veta një rreth i gjerë individësh, të gjithë ata që i takojnë një komuniteti të caktuar gjuhësor dhe që e kanë përvetësuar domethënien e kombinimeve të zërave të gjuhës së caktuar dhe rregullat e ligjete përdorimit të tyre.

Të folurit dhe gjuha janë mjet i rëndësishëm i komunikimit, sepse shenjat që ishfrytëzon (fjalët), jane bartëse të domethënies, të të ashtuquajturës domethënies denotative.

Domethënia adenotative është domethënie që është e njëjtë për të gjithë ata që e shfrytëzojnë gjuhën e caktuar. Fjalët posedojnë, sipas rregullës, edhe një domethënie plotësuese, të ashtuquajturën
domethënien konotative

.Domethënien konotative e caktojnë (Kreq D. dhe bashkëpunëtorët, 1972) si ndjenja dhe qëndrime që bashkohen me simbolin.

Llojet dhe veçoritë e komunikimit verbal


. Llojet e komunikimit verbal duke pasur parasysh qëllimin janë:

Kognitiv,ekspresiv komunikimi,persuaziv dhesocial.


Veçoritë e komunikimit verbal janë: - fjalët janë pasqyrim simbolik i mendimit;
-domethënia e fjalëveështë me marrëveshje;-kuptimi zhvillohet nga konteksti verbal në të cilin përdoret fjala; - komunikimiverbal në pjesën më të madhe është nën kontrollin e vetëdijes.

Komunikimi joverbal.

Për njeriun është karakteristik komunikimi verbal. Por as te njeriu komunikiminuk është vetëm verbal. Njeriu shfrytëzon vazhdimisht edhe shenjat joverbale siç janë theksimi i tingujve përkatës gjatë të folurit, pauzat dhe dallimet në ritmin e të folurit dhe variacionet e tjera përcjellëse gjatëshqiptimit të fjalëve.

 Por njeriu shfrytëzon forma të ndryshme joverbale të sjelljes jo vetëm si plotësim itë folurit, por edhe si mënyra të pavarura dhe mjaft të shpeshta dhe të rëndësishme të komunikimit:ndryshimi në shprehjen e fytyrës dhe të lëvizjeve, prekja trupore dhe dallimet në distancën nga personitjetër, orientimi dhe mbajtja e shikimit.

Disa prej këtyre shenjave shërbejnë si sinjale, disa si simbole eshumë prej tyre edhe si simbole edhe si sinjale. Mund të jenë bartëse të domethënies mjetet me anën e tëcilave dërgohen porositë e përmbajtjes së caktuar.

Por shpeshherë janë vetëm shprehje e paqëllimshme e ndonjë gjendjeje të organizmit: të ndjenjës pozitive ose negative, të disponimit, të simpatisë dhe tëdashurisë ndaj dikujt ose urrejtje dhe armiqësi ndaj personit të caktuar (Argyle, 1975.) Komunikimi joverbal thekson, përsërit, zëvendëson, plotëson dhe i kundërvihet komunikimit verbal.Komunikimi joverbal ka funksion të shumëfishtë. Përveç të tjerash:

a)ofrimi i informatave lidhur me atë se personi tjetër a po e përcjell me kujdes çka i komunikon bashkëbiseduesit – p.sh. me lëvizjen e kokës;


b)shënimi i momentit kur gjatë konverzimit duhet të merret fjala dhe të flitet, e kur të ndërpritet të foluritdhe të dëgjohet, sinkronizimi i komunikimit me fjalë të tjera, p.sh. me anë të lëvizjeve të ndryshme me tëcilat shënohet miratimi ose mosdurimi;

c)Shprehja e qëndrimeve reciproke personale, pozitive dhe negative – p.sh. me afrimin ose largiminreciprok në komunikim;


d)ilustrimi i përmbajtjes së komunikimit verbal – për shembull me mbështetjen e ndonjë aksioni me anëtë lëvizjes;


e)dhënia e informatës retroaktive lidhur me reagimin në komunikatën e dhënë, duke informuar, përveçtjerash, a është kuptuar çka ka thënë bashkëbiseduesi, a pajtohet me te ose jo, a i besohet ose jo – shumëshpesh me anë të formave të caktuara të ekspresionit facial;

f)zëvendësimi për komunikatën që përndryshe paraqitet me anë të shenjave verbale – siç ështëshfrytëzimi i shenjave të gjesteve tek shurdhmemecët;


g)komunikimi për vetveten, njoftimi për personalitetin e vet, me qëllim ose pa qëllim – p.sh. me mënyrëne caktuar të veshjes, në mënyrë që të vihet në dukje roli shoqëror vetanak ose (paqëllimshëm) manifestimime anë të mënyrës së reagimit emocional të veçorive të temperamentit;

h)funksioni mjaft i shpeshtë dhe mjaft i rëndësishëm – ekspresioni i emocioneve, shprehja e të cilaveështë pjesë përbërëse e reagimit emocional, e që njeriu i shfrytëzon edhe si shenja sociale që është nëgjendje edhe t’i kontrollojë, - i shërbejnë kësaj, përveç begatisë së shprehjes faciale, edhe shenja të tjera tëshumta joverbale (Argyle, 1969).


Aspektet e komunikimit joverbal

. Dallojmë këto aspekte të komunikimit joverbal: - Ekspresioni vokal -aspekt i fuqishëm i komunikimit verbal janë melodika (lartësia e zërit), dinamika (fuqia e zërit), ritmika(ritmika e sinjalit) , agogika (metrika, shfrytëzimi pauzave, frymëmarrja, këndimi dhe çdo gjë që zëri injeriut është në gjendje të prodhojë).

Ekspresioni facial

– sipas shumë hulumtuesve aspekti më i rëndësishëm i sjelljes joverbale ështëshprehja e fytyrës. Olport konsideron se kjo është qendra e përjetimit të vetes, kurse Birdvistel i ka veçuar 250 000 shprehje të ndryshme të njeriut. Struktura specifike e shprehjes faciale jep vulën individuale tëçdo njeriu.

- Ekspresioni i gjestikular

– është studimi i lëvizjeve të duarve në komunikim dhe ka të bëjëme sjelljet që nuk kanë domethënie absolute vetvetiu, por i fitojnë në kontekstet dhe në raportet ecaktuara.

- Ekspresioni postural

– pesë pozitat themelore të trupit janë: qëndrimi në këmbë, qëndrimiulur, qëndrimi galuc , qëndrimi gjunjazi dhe qëndrimi shtrirë dhe janë njësi themelore nga të cilatkombinohen të gjitha pozitat e tjera.

- Ekspresioni proksemik

– edhe studimi i kontakteve trupore, nërastet më të shpeshta renditet në format më primitive të pozitës joverbale të njeriut.

Sjellja spaciale

– lëvizja në njëfarë mënyre është ekzistimi në hapësirë. Ajo i bashkon, por edhe i drejtontë gjitha format e tjera të shprehjes në hapësirë. Me termin sjellje spaciale nënkuptohet afërsia, orientimi,sjellja territoriale dhe lëvizjet në rrethinën fizike.

- Ritmi– ajo që është shumë e qenësishme, jo vetëm nëhulumtimin e të hecurit, por edhe në hulumtimin e komunikimit joverbal në përgjithësi janë ritmi dheshpejtësia e sjelljes shprehëse, për të cilat konsiderohet se në të njëjtën kohë janë ekspresive, por edhe të integruara në faktorin organizues të një personaliteti.

- Lëvizja në hapësirë– lëvizja është makro njësi eanalizës joverbale. Sipas Olportit ekzistojnë shtatë forma të matshme të hecjes: rregullsia, shpejtësia,forca, gjatësia e hapit, elasticiteti, caktimi i drejtimit dhe ndryshueshmëria. Në bazë të tyre mund tëmanifestohen karakteristikat e caktuara të karakterit, gjë që mundëson edhe vlerësimin e tyre.

- Veshja dhe aspektet e tjera të dukjes– veshja dhe stolitë e ndryshme trupore gjenden nën kontrollin e atij që imban (për dallim nga flokët dhe ngjyra e lëkurës që vetëm pjesërisht mund t’i kontrollojë).

-Shkarravitja, vizatimi dhe pikturimi – studimi i shprehjes simbolike të njeriut tregon se çdo gjë mund tëmarr edhe domethënie simbolike: objektet natyrore, bimët, kafshët dhe sjelljet e llojllojshme të njeriut.Dallimet dhe lidhjet midis komunikimit verbal dhe joverbal.

Midis komunikimit verbal dhe joverbal ekzistojnë dallime. Argajl (Argyle, 1969) cekë këto katër dallimekryesore:


•të folurit është veçanërisht i përshtatshëm për komunikim të karakteristikave të objekteve dhe të personave, kurse komunikimi verbal për shprehjen e emocioneve, të qëndrimeve interpersonaledhe të disa aspketeve të tjera të raporteve interpersonale, veçmas kur është jotaktike që emocionetdhe qëndrimet të komunikohen në mënyrë direkte;


•komunikimin gjuhësor e drejtojmë në mënyrë të vetëdijshme dhe sipas planit, kurse komunikimiverbal shpeshherë është i pavetëdijshëm ose joplotësisht i vetëdijshëm, më tepër spontan,shpeshherë i paqëllimshëm dhe më i lirshëm se kontrolli i personalitetit;


•për të folurit është i nevojshëm aktiviteti i pjesëve të caktuara të sistemit qendror nervor, kurse bazë për një pjesë të konsiderueshme të komunikimit joverbal është aktiviteti i qendrave tëcaktuara subkortikale;


•të folurit është sistem i kodeve arbitrare në bazë të kombinimit të zërave, (kurse të folurit meshkrim është kombinim i shenjave me shkrim për zërat) për shënimin e objekteve, të raportevedhe të ideve, dhe shenjat joverbale në një masë të konsiderueshme janë shenja ikonash d.m.th.figurash të objekteve reale ose të pakoduara në bazë të reaksionit të bazuar.Këtyre karakteristikave është e nevojshme t’ju shtohen edhe dy:

1.fjalët që shfrytëzohen në komunikimin verbal gjithëherë janë bartëse të domethënies, kurse elementet joverbale të komunikimit shpeshherë janë vetëm sinjale me të cilat shprehet gjendja e caktuar eorganizmit por nuk bartë dhe nuk komunikon me qëllim ndonjë porosi;

2.me fjalë dhe me kombinimet e tyre kemi mundësi që të komunikojmë njohuritë dhe përjetimet lidhur me shumë veçori të realitetit, raportet e ndërlikuara, idetë e ndryshme që me anë të shenjave joverbalenuk do të ishim në gjendje t’i shprehim, kurse shenjat joverbale, nëse ndonjëherë janë mjet më suptil ishprehjes, para se gjithash janë për shprehjen e disa emocioneve dhe të raporteve interpersonale.


Komunikimi interpersonal.

Në procesin mësimor komunikimi interpresonal ka të bëjë me komunikimindirekt të dy ose më shumë personave “sy më sy” dhe nënkupton format e komunikimit verbal, joverbaldhe fizik. Në kuptimin didaktik mund ta përcaktojmë edhe si interaksion në të cilin një person ia prezanton disa përmbajtje personit tjetër në mënyrë që të ndikojë në sjelljen e tij. Komunikimiinterpersonal (personal) shënon të folurit e brendshëm “të folurit” vetvetes ose “të folurit me vetveten” qëzhvillohet në brendinë e njeriut (proceset në tru).

 “Njeriu përpiqet që me anë të komunikimit të brendshëm të vendosë baraspeshën psikike dhe të arrijë stabilitetin kognitiv dhe afektiv”. Pasi që ndodhë brenda subjektit, komunikimi interpersonal përfshin mendimin dhe ndjenjat e tij, proceset e vetëdijshmedhe të nënvetëdijshme.

Komunikimi personal dhe apersonal

. Komunikimi interpersonal mund të shënojë interaksionin direktmidis dy ose më shumë personave, e gjithashtu edhe interaksionin tek i cili ekziston ndërmjetësuesi (media).

Duke pasur këtë parasysh mund të flasim për komunikimin personal dhe apersonal.

Tek ky llojkomunikimi është e dukshme se në ndarje nisemi nga lloji i medias, përkatësisht nga ajo se a është fjala për median e gjallë ose jo të gjallë.

Kur dy ose më shumë persona komunikojnë drejtpërdrejtë, pandërmjetësim të medias, bëhet fjalë për komunikimin personal. Për dallim nga komunikimi personal,komunikimi apersonal në ndërmjetësimin e vet përfshinë median.

Arsimtari tek ky lloj komunikimishpeshherë paraqitet si medie komplementare. Vlera pedagogjike e komunikimit personal është më etheksuar për shkak të drejtëpërdrejtësisë së saj, prandaj ajo në këtë aspekt është mbi çdo komunikimapersonal.

Të dëgjuarit dhe të folurit

. Komunikimi fillon atëherë kur një person i drejtohet tjetrit sepse ka ndonjënevojë që dëshiron ta plotësojë – diçka që ndodhë tek ai person.

 Në mënyrë që në procesin mësimor tëzhvillohet komunikimi i sukseshëm midis arsimtarit dhe nxënësit, është e nevojshme të verifikohetvazhdimisht çka ka dëgjuar nxënësi dhe si ai e ka kuptuar atë. “Ai, pra, do të reagojë në porosinë e pranuar, e jo në porosinë e dërguar prej nesh”.

Për këtë arsye është e domosdoshme të bëhet verifikimi i porosisë së pranuar me anë të kërkesës, të dhënies dhe të marrjes së informatave retroaktive nga bashkëbiseduesi.

Biseda zhvillohet me sukses kur jemi të sigurt se bashkëbiseduesi na ka dëgjuar saktëdhe na ka kuptuar drejt.

 Në suksesin e bisedës ndikojnë disa faktorë, e para se gjithash dërguesi i porosisë,marrësi i porosisë dhe rrethanat në të cilat zhvillohet biseda.

Parakusht për bisedën e suksesshme, përveçelementeve tashmë të numëruara, gjithsesi është edhe shkathtësia e tërheqjes së vëmendjes të atij të cilit idërgohet informata, përkatësisht porosia.

Pasi që situatat në procesin edukativ – arsimor, sipas rregullës, janë situata të takimit të të rriturve me fëmijët, dëgjimi dhe të folurit e drejtuar fëmijëve, na interesonveçanërisht, sepse s’është njësoj se si vepron dëgjimi dhe të folurit tek fëmijët dhe si e pranojnë fëmijëtatë.

Me fëmijët bisedojmë me sukses kur ata kuptojnë dhe e pranojnë atë që dëshirojmë që ata takuptojnë.
Shkathtësia e dëgjimit aktiv....

. Në jetën e përditshme 50% të komunikimit e përbën të folurit,kurse 50% të dëgjuarit. Ja se si mund të kuptojmë se nuk po dëgjojmë: kur i krahasojmë të tjerët meveten, kur kemi qëndrim negativ ndaj njerëzve (p.sh. kur bashkëbiseduesi është i marrë ose imërzitshëm...), kur japim këshilla, kur qetësojmë, kur pajtohemi çdoherë, kur mendojmë për atë se si dotë përgjigjemi, kur kërkojmë domethënien e fshehur.

Llojet e mosdëgjimit: - pseudo dëgjimi, - dëgjiminjështresor, - marrja e fjalës, - dëgjimi në pritë. Dëgjimi aktiv nënkupton këta hapa: - të vendoset që të bëhet dëgjimi, - të shikohet bashkëbiseduesi në sy, - të pyetet – të parashtrohen pyetje, - të bëhet parafrazimi, - të mos flitet shumë – më shumë të dëgjohet, - të mos ndërpritet personi që flet, - tëshfrytëzohet heshtja - “heshtja është dukat” – atëherë dërgohen shumë më tepër porosi joverbale; - tëshmangen lëvizjet që e pengojnë tjetrin, sepse kjo do të thotë se mungon dëgjimi aktiv.Problemet në komunikimin interpersonal:

1.mekanizmi mbrojtës i atij që dëgjon, diçka që pengon transmetimin e ndonjë porosie, rezistenca që delnga frika nga humbja e autoritetit ose nga e panjohura, kështu që njerëzit dëgjojnë në mënyra tëndryshme;


2.paqartësia e porosisë : dikujt duhet t’i tregohet diçka në atë mënyrë që atë të mund ta reprodukojëfëmija 6 vjeç;


3.porositë e fshehta– leximi midis rreshtave;


4.statusi– nëse dikush ka rolin e udhëheqësit kjo është më e lehtë;


5.përshtatshmëria e rrethinës– nëse është e padenjë mund të jetë problem. Rrethina në të cilën bëhetkomunikimi na dërgon porosi të llojit: shefi – vartësi (vetëm do të bisedojmë, nuk ka lidhje mehierarkinë), shefi – vartësi (unë jam shef, ti je vartësi, më dëgjo dhe mos fol). Eprorët, më shumë i shohinnë sy vartësit, kurse vartësit shikojnë në dysheme derisa dëgjojnë.


6.armiqësia– emocionet negative – e bëjnë komunikimin më të dobët për shkak të emocionit që kaintensitet të fuqishëm( Pajeviç, 2005,fq. 19).


Çdo stërvitje serioze për zhvillimin e bisedës kërkon që të dëgjohet në pesë plane të ndara në mënyrë tëqartë:


1.dëgjimi kontekstual– fjala është për atë që të konstatohet çka është kërkesa reale, nevoja e vërtetë; qëtë vërehet suaza e bashkëbiseduesit dhe të pyesim për historinë e tij personale;2.
dëgjimi i distancuar– këtu është fjala për atë që duhet të përvetësohet tendenca që vetë t’i induktojmë përgjigjet, t’i seleksionojmë informatat, të kuptojmë përzierjen afektive personale. Mësohet se si gjithnjëe më shumë përhapet dëgjimi personal;


3.dëgjimi analitik– fjala është për identifikimin e motiveve të bashkëbiseduesit, të roleve të tija afektive; për të vërejturit e lojës së tij të agresivitetit, për njohjen dhe lokalizimin e mekanizmave mbrojtës që ihasim tek ai (projeksioni, identifikimi, shmangia, refuzimi, racionalizimi);


4.dëgjimi regulativ– këtu është fjala për kapitalizmin, për zhvillimin e konstruksioneve tona në bazë tëasaj që është thënë, për riformulimin, për lehtësimin që bashkëbiseduesi të shprehet. Duhet ditur tëdëgjohet pa shqiptimin e gjykimit vetanak, por duhet të bëhet valorizimi dhe të bëhet pranimi pa miratim,dhe të vazhdohet me pyetje të hapura;


5.dëgjimi senzibil– fjala është për atë që të vërehet edhe ajo që është jashtë domenit të verbales, p.sh.gjestet dhe lojërat e shikimit, nga pak si në radar, dhe kështu të kërkohen indikacionet lidhur me atë qëështë thënë.Drejtimi i periudhave të heshtjes në bisedë, si porosi joverbale është një nga pikat më të pamiradijshme tëstërvitjes për dëgjim. (Pajeviç, 2005, fq. 20,210).


Rregullat e komunikimit të mire.

Rregullat e komunikimit të mirë janë:

1. të dihet kush është marrës i porosive, të dihet kush na dëgjon;

2. çka është qëllimi ynë, çka dëshirojmë t’u përcjellim njerëzve me të cilët komunikojmë;

3. të analizohet klima – a janë njerëzit të relaksuar dhe të hapur;

4. të vlerësojmë në kokën tonë çka dëshirojmë t’u porosisim të tjerëve;

5. të komunikohet me fjalorin e atyre të cilëve ua përcjellim porosinë – është karakteristikë e rëndësishmee personalitetit – të dijë t’i përshtatet ndonjë publiku që i drejtohet;

6. nëse dikush nuk e ka kuptuar, atëherë atë duhet t’ua sqarojmë njerëzve të cilëve ua përcjellin;7. nëse reaksioni edhe më tej është negativ, nuk do të sillemi në mënyrë agresive dhe të përsërisim tënjëjtin tregim – për shembull ndoshta nuk jam shprehur mirë – do të përpiqem përsëri...


Flori Bruqi

Prishtine,12.5.2002