Nga Franco Benanti
....Hetimi i parë
Ditën e dhjetë të burgimit ia mbërriti një berber. Nuk është vështirë të përfytyrohet një të rruar që kryhet me një brisk pa teh, pas një sapunimi të shpejtë me sapun rrobash, mbi një mjekër tetëditëshe! Atë natë, sapo mundohesha të shkëputesha nga realiteti cfilitës ku isha zhytur, me sytë mbyllur për të fjetur, më thërritën për hetimin e parë. Pas një labirinti të ngatërruar korridoresh që lajmohej në çdo kthesë nga zëra gardianësh, u ndodha përballë një kapiteni të policisë ushtarake rreth tridhjetepesëvjeçar, fodull e i fryrë. Më bëri shenjë të ulesha para skrivanisë së tij.
“Më jepni”, tha, “të dhënat personale: emrin, mbiemrin, atësinë e të tjerat. Më tregoni jetën tuaj, nga fëminia deri më sot. Eprorët e mi kërkojnë mbi të gjitha një portret të vërtetë, konkret, të saktë të personit tuaj”. M’u desh t’i recitoja autobiografinë time, ndërkohë që ai mbante shënime mbi një letër. Dëshironte t’i mësonte të gjitha: çfarë bënte babai, ku banonte familja ime, si i kisha kushtet ekonomike, përse kisha zgjedhur profesionin e mjekut, ku kisha studiuar etj. Donte ta dinte arsyen e çdo veprimi tim. Vazhdoi kështu për më shumë se tri orë. Kur u lodh, i ra ziles.
“Mjafton tani”, tha. “Po sjell t’ju shoqërojnë”.
“Një moment, zoti kapiten. Dëshiroj të di se përse akuzohem”.
“Tani për tani nuk më duhet gjë tjetër, mund të shkoni”.
Sapo dëgjoi zilen, xhandari u shfaq në dhomë. Kapiteni u çua në këmbë dhe doli, pa më dhënë as kohën t’i përgjigjem.
Më thërriti sërish në orën dy të natës. Ia filloi me të njëjtat pyetje të përgjithshme. Fliste qetësisht, me ton të përzemërt. Më pyeti se ç’mendoja për ata njerëz që kishin shpërthyer luftën, kërkoi mendimin tim për De Gasperin. Iu përgjigja me qetësi: “E urrej luftën. Unë vetëm kam vuajtur prej saj. De Gasperin nuk e njoh”. Hetuesi i shënoi pyetjet e mia. Buzëqeshte. Deri aty ai s’pat bërë ndonjë hetim për fajet e mia, por kishte pyetur për pikëpamjet dhe mendësinë time. U ngrit, sikur ta kishte mbaruar hetimin.
“Zoti kapiten”, i thashë duke u ngritur edhe unë në këmbë, “më lejoni t’ju pyes, përse ndodhem këtu. U bënë dhjetë ditë që pyes për këtë gjë, e ndiej trurin të lodhur”. Këto fjalë vetëm sa e xhindosën. M’u afrua duke më hedhur një vështrim të tërbuar:
“E paskeni trurin e dobësuar, ë? Mashtrues, shërbëtor i priftërinjve dhe i reaksionit! Keni akoma shpresë se do ta shikoni familjen tuaj? Quajeni veten të vdekur për të, se kurrë nuk do ta shihni më! Mund të bëjmë me ju atë që duam!” Tek fliste, tundte duart para fytyrës sime. Pastaj i ra ziles me forcë dhe e urdhëroi gardianin të më shoqëronte në qeli.
Më në fund e kisha kuptuar se ku donte të dilte. Në fillim i kishte rënë qark e qark, por tani kishte folur qartë: priftërinjtë, reaksioni. Akuza të mjaftueshme për një dënim me vdekje. Po më torturonte mendimi i lirisë së humbur, i njerëzve të dashur që nuk do t’i shikoja më, i vuajtjes së tyre, i së ardhmes të panjohur.
Vazhdojnë hetimet
Të nesërmen, pak para se të shpërndanin supën, më thërritën sërish për të më marrë në pyetje. Këtë herë hetuesi hyri drejt e në kokë të akuzave:
“Kemi verifikuar”, më tha si hapje, “se keni spiunuar në favor të priftërinjve. Në qoftë se nuk doni ta rëndoni situatën tuaj, ju vjen më mbarë të flisni hapur e gjerësisht. Veç kësaj jeni lidhur me reaksionin ndërkombëtar. Na bëni pra një rrëfim të hollësishëm të veprimtarive tuaja kriminale, na jepni emrat e personave, shqiptarë e të huaj, të cilët ju kanë ndihmuar të bëni spiunazh. Po ju dëgjoj”.
“Nuk kam spiunuar ndonjëherë, për asnjeri. Nuk kam ç’të tregoj asgjë e aq më pak emra personash”.
“Aha, kështu ë?” ma priti komisari, duke përplasur grushtin mbi tryezë. “Nuk dini asgjë! Nuk njihni askënd, a si? E di çfarë jeni? Një tradhtar, maskara, njeri pa nder e pa cipë”. Shtoi edhe sharje të tjera, që etika nuk më lë t’i riprodhoj këtu.
“Më fyeni më kot”, iu përgjigja duke u përmbajtur me zor, “sepse unë nuk mbrohem dot. Mirëpo duke qenë që nuk keni asnjë motiv, fyerjet tuaja nuk zënë vend”.
Si u vendosën këto pozicione, që nga ajo ditë e më mbas hetimet u përsëritën gjithmonë e më të dendura. Më thërrisnin në mëngjes dhe më kthenin në orën e supës; më thërrisnin sërish aty rreth orës 15 dhe më mbanin tri ose katër orë. Aty nga ora 2 e natës hetuesi më thërriste edhe një herë, duke më mbajtur dy a tri orë e duke përsëritur të njëjtat pyetje, me këmbënguljen e një manjaku. Mundohej të mos më linte të flija, që të më mpinte krejt e ta mposhtte mbrojtjen time
I trullosur nga mungesa e gjumit, me sytë e kërcyer nga rraskapitja, arrija të rezistoja me një përpjekje sipërane të vullnetit. Për habi, nuk më rrihnin, nuk më torturonin. Mjaftoheshin vetëm me atëfarë lavazh truri. Hetuesi ngulmonte në çështjen e marrëdhënieve të mia me priftërinjtë. Thoshte se e dinte që unë shkoja shpesh në meshë, “adhuroja” grazhdin e Jezuit, kisha folur keq kundër komunizmit së bashku me priftërinjtë. Më kërkonte hollësi lidhur me veprimtarinë tonë të përbashkët subversive, i përsëriste pyetjet pafundësisht. Një natë, gjatë një hetimi, ndjeva se si më erdhi mendja rrotull, m’u errësuan sytë dhe humba ndjenjat. Kur u përmenda e pashë veten ditën në qeli: berberi, që të më sillte në vete, ma kishte lyer fytyrën krejt me sapun!
Ishte e qartë që hetimi nuk synonte aspak të nxirrte në shesh ndonjë të vërtetë, por vetëm të mblidhte sa më shumë material për të më fajësuar. Për këtë qëllim kishin bërë edhe një bastisje të imtë të bagazheve të mia, që i kishin marrë nga hoteli po atë ditë që më kishin arrestuar. Hetuesi filloi të më vërë përpara disa “prova fajësie”, sikurse thoshte, që i kishte gjetur në valixhen time. Bëhej fjalë për disa fotografi ku shihesha unë së bashku me një prift, atë Angelo Raffaele Muccinon, që e kisha njohur në Korçë, dhe për një qeskë ku gjendeshin, gradat, sumbullat dhe yjet që ishin hequr nga uniforma ime, qyshse isha bashkuar me partizanët. Këto objekte u kthyen secila në një akuzë më vete kundër meje. Pas disa orësh diskutimesh asfiksuese, arrita ta bind bashkëbiseduesin se nuk ishte fjala aspak për emblema fashiste.
Në vijim zuri të ushtrojë një trysni të paprerë ndaj meje, me qëllim që unë të nënshkruaja një deklaratë ku pohohej se ushtria italiane kishte kryer krime të egra ndaj popullsisë shqiptare. Dëshironte të mbështeste, me nënshkrimin tim, një seri akuzash shpifëse kundër divizionit ku pata bërë pjesë. Qëndresa që i bëra këtyre kërkesave shkaktoi një egërsim të sjelljes së tij. I dukej e pamundur që të mos i nënshtrohesha vullnetit të tij pas gjithë keqtrajtimit të përditshëm.
Tani, sa herë që gardiani më çonte në nevojtore duke përshkuar korridorin, takoja të tjerë të burgosur: ishin burra të mbuluar me shenja e vurrata nga druri që kishin pësuar. M’i nxirrnin t’i shikoja për të treguar se kërcënimet e hetuesit nuk ishin fjalë boshe.
Akuzat
Në krye të dy javëve të këtij hetimi kafkian, hetuesi më deklaroi zyrtarisht akuzat që më bëheshin. Paditesha se kisha ushtruar spiunazh në favor të Vatikanit dhe se kisha pasur marrëdhënie me reaksionin e brendshëm. Hetuesi shtoi edhe se kishte dëshmi të shkruara kundër meje. U xhindos fare kur i thashë se isha i pafajshëm.
“Jepuni fund gënjeshtrave tani”, ulëriti. “Kush ndodhet këtu brenda është me siguri fajtor”. Mësova kështu se për drejtësinë shqiptare çështja e fajësisë ose pafajësisë është gjë pa kuptim: janë përkohësisht të pafajshëm ata që ende nuk janë arrestuar dhe të fajshëm ata që ndodhen në burg. Hetuesi kërkonte me çdo kusht emrat e bashkëfajtorëve të mi.
“Nuk se s’dua të flas”, mundohesha t’ia shpjegoja, “por njerëzit që më kërkoni të përmend nuk mund t’i përmend ngaqë nuk ekzistojnë”.
“Ca më keq për ju. Deri tani nuk desha të përdor mjetet e forcës, tani boll më. Hiqeni kapotën. Do të provoni birucën. Pakëz fresk, pak agjërim kanë për t’jua kthyer kujtesën në vend. Kur t’ju kujtohen gjërat që i keni harruar sot, do të rishihemi”. Si tha këto fjalë, më sekuestroi kapotën dhe, si thirri gardianin, i dha urdhërat e duhur.
Më çuan nëpër një shkallë të ngushtë e të lagësht, që të nxirrte në një si guvë të ndriçuar dobët nga një llampë. Në njërin prej mureve rreshtoheshin disa porta hekuri, secila me nga një vrimë spiunimi. Njëri nga rojat më futi në një kuti prej afër tre metrash katrorë, pa asnjë lloj hapjeje përveç derës. Përreth vrimës së vëzhgimit dera kishte disa vrima të tjera nga duhej të hynte ajri, e pak më poshtë një sportel që hapej nga jashtë dhe shërbente për të kaluar ushqimin. Në tavan një llampëz e mbrojtur me një rrjetë hekuri. Muret kullonin ujë, dyshemeja prej çimentoje ishte e lagur qull, nuk kishte as tavolinë e asnjë send tjetër. Ashtu pa kapotë, fillova shumë shpejt të kërcëllis dhëmbët nga i ftohti i lagësht që më depërtonte deri në asht. U ngrita, u përpoqa të rrah duart e të eci poshtë e përpjetë në hapësirën e ngushtë për t’u ngrohur. Pak më vonë u hap sporteli i derës dhe që nga jashtë dikush foli: “Buka”.
E mora bukën, i hëngra koren, kurse tulin e përdora për të zënë hapësirën mes fundit të derës dhe dyshemesë, prej nga hynte ajri i ftohtë që më godista sa herë që shtrihesha përtokë kur mundoheha, me sa arrija, të pushoja pak.
Kështu kaluan dy ditë e dy netë në birucën ndëshkimore. Ditën e tretë më thërriti hetuesi. Më priti me një përzemërsi të papritur, më ktheu kapotën, më ftoi të ulesha pranë tryezës së tij, më ofroi një cigare. Pastaj më tha duke më zgjatur disa fletë të daktilografuara:
“Më tregoni se cilët nga këta emra i njihni, se cilin keni njohur e keni takuar nga personat këtu”. Mora fletët në dorë, kalova me vështrim listën e gjatë të emrave që ishin shkruar aty dhe iu përgjigja që nuk njihja asnjeri.
“Kaq? Vetëm kaq ju kujtua? Kokë më të fortë krimineli nuk kam njohur ndonjëherë. Por i kemi mjetet e duhura për t’i thërritur ndër mend edhe monstrat e sojit tuaj”.
Në fund të bisedimit më çuan te fotografi, i cili më bëri poza përballë dhe në profil, e pastaj më mori me bojë gjurmat e të gjithë gishtërinjve.
Drejt pushkatimit
Natën e së nesërmes hetimi mori një kthesë të papritur. Aty nga ora 2 më zgjoi një gardian. Kishte ngut të madh. Më tha se më kërkonte shumë shpejt hetuesi dhe më zgjati të vesh kapotën. Kur mbërrita në dhomën e hetimit, gjeta aty hetuesin të shoqëruar nga tre oficerë të tjerë të policisë ushtarake. Të gjithë rrinin në këmbë, me kapota dhe kapela, sikur të bëheshin gati për të dalë që aty. Sapo më pa, hetuesi mori nga tryeza e tij disa fletë duke thënë:
“Nuk deshët të flisnit, nuk donit ta linit mënjanë armiqësinë tuaj ndaj regjimit popullor. Mirë pra, ca më keq për ju. Kemi këtu urdhërin për t’ju pushkatuar menjëherë. Kuptuat? Menjëherë!” bërtiti, duke i ndarë rrokjet prerë. “Kemi deponime të nënshkruara nga dëshmitarë që pohojnë se jeni spiun i Vatikanit. Lexojini!” I mora fletët në dorë dhe ndjeva se si po më hipte gjaku në kokë.
“Jam i sigurt”, u përgjigja, “që këto deklarata janë të rreme, të sajuara. Sikur të ekzistonin vërtet këta persona, përse nuk më keni ballafaquar me ta?”
“Nuk kemi më kohë për diskutime. Në qoftë se nuk na i jepni menjëherë emrat, të cilat jua kam kërkuar kaq herë, do të vazhdojmë me ekzekutimin”.
Në pak sekonda peshova gjendjen time. Ato çaste, që mund të ishin të fundit të jetës sime, truri im punonte me një ritëm marramendës. Isha i vendosur që të mos shtyhesha në pohime nga frika e momentit të fundit.
“E pra”, foli hetuesi, “keni tri minuta kohë për të folur, nxitoni!” Vazhduan tri minuta heshtjeje. Po kafshoja buzët, ndërkohë që të pranishmit më hidhnin disa vështrime të tërbuara.
“Tani boll më” briti hetuesi, duke i rënë ziles, “do ta shihni se nuk bëmë shaka”. Pas një çasti dhoma u mbush me ushtarë të armatosur me automatikë. Më vunë prangat në duar dhe më tërhoqën nëpër oborrin e burgut. Para portës kishin ndaluar dy xhipe. Më ngjitën në makinën e parë. Në krah tim zuri vend hetuesi dhe oficerët e tjerë. Ushtarët hipën në xhipin tjetër: ata që nuk zunë dot vend brenda, hipën nëpër parafango. Makinat u nisën menjëherë, duke e shtuar shpejtësinë. Ishte ndoshta ora 3 e natës. Rrugët e Tiranës ishin të zbrazura. I ftohti të priste mishtë. Pas disa minutash udhëtim, xhipet ndaluan përpara murit të varrezës. Zbritëm, bëmë nja njëzet hapa derisa mbërritëm te muri.
Dikush më kapi për krahu dhe më vuri me shpatulla mbas murit. Ushtarët u renditën rresht përballë, gati pesëmbëdhjetë metra larg meje. Kaluan disa minuta heshtjeje, çaste pa fund. Nëpër mend më vërshonin mendimet e gjërave që doja dhe atyre që duhej të lija. Kalova praptas gjithë rrugën e jetës sime. E kisha trurin plot me copëra kujtimesh nga rinia, nga gruaja ime, nga djemtë. Pastaj, pak nga pak, shpirti nisi të më qetësohej përballë sigurisë së vdekjes: nisa të lutem me zjarr.
Pas një hopi, hetuesi m’u afrua dhe më tha:
“Po ju ftoj të flisni për herë të fundit. Mjafton të thoni disa emra dhe shpëtoni”.
“Më vjen keq që nuk ju kënaq dot, sepse, e përsëris, nuk i njoh emrat që kërkoni ju. Nuk e keni kuptuar akoma, pas kaq hetimesh, se jam i pafajshëm?”
Në këtë pikë ndodhi një ndryshim i papritur e i pabesueshëm i skenës.
Hetuesi më hoqi prangat dhe, duke më shtrënguar dorën, më tha:
“Tani ju besoj, por na duhej të siguroheshim që vërtet nuk fshihnit gjëra të rëndësishme”.
Komedia kishte mbaruar. U ngjitëm përsëri në xhip dhe u kthyem në burg.....
....Hetimi i parë
Ditën e dhjetë të burgimit ia mbërriti një berber. Nuk është vështirë të përfytyrohet një të rruar që kryhet me një brisk pa teh, pas një sapunimi të shpejtë me sapun rrobash, mbi një mjekër tetëditëshe! Atë natë, sapo mundohesha të shkëputesha nga realiteti cfilitës ku isha zhytur, me sytë mbyllur për të fjetur, më thërritën për hetimin e parë. Pas një labirinti të ngatërruar korridoresh që lajmohej në çdo kthesë nga zëra gardianësh, u ndodha përballë një kapiteni të policisë ushtarake rreth tridhjetepesëvjeçar, fodull e i fryrë. Më bëri shenjë të ulesha para skrivanisë së tij.
“Më jepni”, tha, “të dhënat personale: emrin, mbiemrin, atësinë e të tjerat. Më tregoni jetën tuaj, nga fëminia deri më sot. Eprorët e mi kërkojnë mbi të gjitha një portret të vërtetë, konkret, të saktë të personit tuaj”. M’u desh t’i recitoja autobiografinë time, ndërkohë që ai mbante shënime mbi një letër. Dëshironte t’i mësonte të gjitha: çfarë bënte babai, ku banonte familja ime, si i kisha kushtet ekonomike, përse kisha zgjedhur profesionin e mjekut, ku kisha studiuar etj. Donte ta dinte arsyen e çdo veprimi tim. Vazhdoi kështu për më shumë se tri orë. Kur u lodh, i ra ziles.
“Mjafton tani”, tha. “Po sjell t’ju shoqërojnë”.
“Një moment, zoti kapiten. Dëshiroj të di se përse akuzohem”.
“Tani për tani nuk më duhet gjë tjetër, mund të shkoni”.
Sapo dëgjoi zilen, xhandari u shfaq në dhomë. Kapiteni u çua në këmbë dhe doli, pa më dhënë as kohën t’i përgjigjem.
Më thërriti sërish në orën dy të natës. Ia filloi me të njëjtat pyetje të përgjithshme. Fliste qetësisht, me ton të përzemërt. Më pyeti se ç’mendoja për ata njerëz që kishin shpërthyer luftën, kërkoi mendimin tim për De Gasperin. Iu përgjigja me qetësi: “E urrej luftën. Unë vetëm kam vuajtur prej saj. De Gasperin nuk e njoh”. Hetuesi i shënoi pyetjet e mia. Buzëqeshte. Deri aty ai s’pat bërë ndonjë hetim për fajet e mia, por kishte pyetur për pikëpamjet dhe mendësinë time. U ngrit, sikur ta kishte mbaruar hetimin.
“Zoti kapiten”, i thashë duke u ngritur edhe unë në këmbë, “më lejoni t’ju pyes, përse ndodhem këtu. U bënë dhjetë ditë që pyes për këtë gjë, e ndiej trurin të lodhur”. Këto fjalë vetëm sa e xhindosën. M’u afrua duke më hedhur një vështrim të tërbuar:
“E paskeni trurin e dobësuar, ë? Mashtrues, shërbëtor i priftërinjve dhe i reaksionit! Keni akoma shpresë se do ta shikoni familjen tuaj? Quajeni veten të vdekur për të, se kurrë nuk do ta shihni më! Mund të bëjmë me ju atë që duam!” Tek fliste, tundte duart para fytyrës sime. Pastaj i ra ziles me forcë dhe e urdhëroi gardianin të më shoqëronte në qeli.
Më në fund e kisha kuptuar se ku donte të dilte. Në fillim i kishte rënë qark e qark, por tani kishte folur qartë: priftërinjtë, reaksioni. Akuza të mjaftueshme për një dënim me vdekje. Po më torturonte mendimi i lirisë së humbur, i njerëzve të dashur që nuk do t’i shikoja më, i vuajtjes së tyre, i së ardhmes të panjohur.
Vazhdojnë hetimet
Të nesërmen, pak para se të shpërndanin supën, më thërritën sërish për të më marrë në pyetje. Këtë herë hetuesi hyri drejt e në kokë të akuzave:
“Kemi verifikuar”, më tha si hapje, “se keni spiunuar në favor të priftërinjve. Në qoftë se nuk doni ta rëndoni situatën tuaj, ju vjen më mbarë të flisni hapur e gjerësisht. Veç kësaj jeni lidhur me reaksionin ndërkombëtar. Na bëni pra një rrëfim të hollësishëm të veprimtarive tuaja kriminale, na jepni emrat e personave, shqiptarë e të huaj, të cilët ju kanë ndihmuar të bëni spiunazh. Po ju dëgjoj”.
“Nuk kam spiunuar ndonjëherë, për asnjeri. Nuk kam ç’të tregoj asgjë e aq më pak emra personash”.
“Aha, kështu ë?” ma priti komisari, duke përplasur grushtin mbi tryezë. “Nuk dini asgjë! Nuk njihni askënd, a si? E di çfarë jeni? Një tradhtar, maskara, njeri pa nder e pa cipë”. Shtoi edhe sharje të tjera, që etika nuk më lë t’i riprodhoj këtu.
“Më fyeni më kot”, iu përgjigja duke u përmbajtur me zor, “sepse unë nuk mbrohem dot. Mirëpo duke qenë që nuk keni asnjë motiv, fyerjet tuaja nuk zënë vend”.
Si u vendosën këto pozicione, që nga ajo ditë e më mbas hetimet u përsëritën gjithmonë e më të dendura. Më thërrisnin në mëngjes dhe më kthenin në orën e supës; më thërrisnin sërish aty rreth orës 15 dhe më mbanin tri ose katër orë. Aty nga ora 2 e natës hetuesi më thërriste edhe një herë, duke më mbajtur dy a tri orë e duke përsëritur të njëjtat pyetje, me këmbënguljen e një manjaku. Mundohej të mos më linte të flija, që të më mpinte krejt e ta mposhtte mbrojtjen time
I trullosur nga mungesa e gjumit, me sytë e kërcyer nga rraskapitja, arrija të rezistoja me një përpjekje sipërane të vullnetit. Për habi, nuk më rrihnin, nuk më torturonin. Mjaftoheshin vetëm me atëfarë lavazh truri. Hetuesi ngulmonte në çështjen e marrëdhënieve të mia me priftërinjtë. Thoshte se e dinte që unë shkoja shpesh në meshë, “adhuroja” grazhdin e Jezuit, kisha folur keq kundër komunizmit së bashku me priftërinjtë. Më kërkonte hollësi lidhur me veprimtarinë tonë të përbashkët subversive, i përsëriste pyetjet pafundësisht. Një natë, gjatë një hetimi, ndjeva se si më erdhi mendja rrotull, m’u errësuan sytë dhe humba ndjenjat. Kur u përmenda e pashë veten ditën në qeli: berberi, që të më sillte në vete, ma kishte lyer fytyrën krejt me sapun!
Ishte e qartë që hetimi nuk synonte aspak të nxirrte në shesh ndonjë të vërtetë, por vetëm të mblidhte sa më shumë material për të më fajësuar. Për këtë qëllim kishin bërë edhe një bastisje të imtë të bagazheve të mia, që i kishin marrë nga hoteli po atë ditë që më kishin arrestuar. Hetuesi filloi të më vërë përpara disa “prova fajësie”, sikurse thoshte, që i kishte gjetur në valixhen time. Bëhej fjalë për disa fotografi ku shihesha unë së bashku me një prift, atë Angelo Raffaele Muccinon, që e kisha njohur në Korçë, dhe për një qeskë ku gjendeshin, gradat, sumbullat dhe yjet që ishin hequr nga uniforma ime, qyshse isha bashkuar me partizanët. Këto objekte u kthyen secila në një akuzë më vete kundër meje. Pas disa orësh diskutimesh asfiksuese, arrita ta bind bashkëbiseduesin se nuk ishte fjala aspak për emblema fashiste.
Në vijim zuri të ushtrojë një trysni të paprerë ndaj meje, me qëllim që unë të nënshkruaja një deklaratë ku pohohej se ushtria italiane kishte kryer krime të egra ndaj popullsisë shqiptare. Dëshironte të mbështeste, me nënshkrimin tim, një seri akuzash shpifëse kundër divizionit ku pata bërë pjesë. Qëndresa që i bëra këtyre kërkesave shkaktoi një egërsim të sjelljes së tij. I dukej e pamundur që të mos i nënshtrohesha vullnetit të tij pas gjithë keqtrajtimit të përditshëm.
Tani, sa herë që gardiani më çonte në nevojtore duke përshkuar korridorin, takoja të tjerë të burgosur: ishin burra të mbuluar me shenja e vurrata nga druri që kishin pësuar. M’i nxirrnin t’i shikoja për të treguar se kërcënimet e hetuesit nuk ishin fjalë boshe.
Akuzat
Në krye të dy javëve të këtij hetimi kafkian, hetuesi më deklaroi zyrtarisht akuzat që më bëheshin. Paditesha se kisha ushtruar spiunazh në favor të Vatikanit dhe se kisha pasur marrëdhënie me reaksionin e brendshëm. Hetuesi shtoi edhe se kishte dëshmi të shkruara kundër meje. U xhindos fare kur i thashë se isha i pafajshëm.
“Jepuni fund gënjeshtrave tani”, ulëriti. “Kush ndodhet këtu brenda është me siguri fajtor”. Mësova kështu se për drejtësinë shqiptare çështja e fajësisë ose pafajësisë është gjë pa kuptim: janë përkohësisht të pafajshëm ata që ende nuk janë arrestuar dhe të fajshëm ata që ndodhen në burg. Hetuesi kërkonte me çdo kusht emrat e bashkëfajtorëve të mi.
“Nuk se s’dua të flas”, mundohesha t’ia shpjegoja, “por njerëzit që më kërkoni të përmend nuk mund t’i përmend ngaqë nuk ekzistojnë”.
“Ca më keq për ju. Deri tani nuk desha të përdor mjetet e forcës, tani boll më. Hiqeni kapotën. Do të provoni birucën. Pakëz fresk, pak agjërim kanë për t’jua kthyer kujtesën në vend. Kur t’ju kujtohen gjërat që i keni harruar sot, do të rishihemi”. Si tha këto fjalë, më sekuestroi kapotën dhe, si thirri gardianin, i dha urdhërat e duhur.
Më çuan nëpër një shkallë të ngushtë e të lagësht, që të nxirrte në një si guvë të ndriçuar dobët nga një llampë. Në njërin prej mureve rreshtoheshin disa porta hekuri, secila me nga një vrimë spiunimi. Njëri nga rojat më futi në një kuti prej afër tre metrash katrorë, pa asnjë lloj hapjeje përveç derës. Përreth vrimës së vëzhgimit dera kishte disa vrima të tjera nga duhej të hynte ajri, e pak më poshtë një sportel që hapej nga jashtë dhe shërbente për të kaluar ushqimin. Në tavan një llampëz e mbrojtur me një rrjetë hekuri. Muret kullonin ujë, dyshemeja prej çimentoje ishte e lagur qull, nuk kishte as tavolinë e asnjë send tjetër. Ashtu pa kapotë, fillova shumë shpejt të kërcëllis dhëmbët nga i ftohti i lagësht që më depërtonte deri në asht. U ngrita, u përpoqa të rrah duart e të eci poshtë e përpjetë në hapësirën e ngushtë për t’u ngrohur. Pak më vonë u hap sporteli i derës dhe që nga jashtë dikush foli: “Buka”.
E mora bukën, i hëngra koren, kurse tulin e përdora për të zënë hapësirën mes fundit të derës dhe dyshemesë, prej nga hynte ajri i ftohtë që më godista sa herë që shtrihesha përtokë kur mundoheha, me sa arrija, të pushoja pak.
Kështu kaluan dy ditë e dy netë në birucën ndëshkimore. Ditën e tretë më thërriti hetuesi. Më priti me një përzemërsi të papritur, më ktheu kapotën, më ftoi të ulesha pranë tryezës së tij, më ofroi një cigare. Pastaj më tha duke më zgjatur disa fletë të daktilografuara:
“Më tregoni se cilët nga këta emra i njihni, se cilin keni njohur e keni takuar nga personat këtu”. Mora fletët në dorë, kalova me vështrim listën e gjatë të emrave që ishin shkruar aty dhe iu përgjigja që nuk njihja asnjeri.
“Kaq? Vetëm kaq ju kujtua? Kokë më të fortë krimineli nuk kam njohur ndonjëherë. Por i kemi mjetet e duhura për t’i thërritur ndër mend edhe monstrat e sojit tuaj”.
Në fund të bisedimit më çuan te fotografi, i cili më bëri poza përballë dhe në profil, e pastaj më mori me bojë gjurmat e të gjithë gishtërinjve.
Drejt pushkatimit
Natën e së nesërmes hetimi mori një kthesë të papritur. Aty nga ora 2 më zgjoi një gardian. Kishte ngut të madh. Më tha se më kërkonte shumë shpejt hetuesi dhe më zgjati të vesh kapotën. Kur mbërrita në dhomën e hetimit, gjeta aty hetuesin të shoqëruar nga tre oficerë të tjerë të policisë ushtarake. Të gjithë rrinin në këmbë, me kapota dhe kapela, sikur të bëheshin gati për të dalë që aty. Sapo më pa, hetuesi mori nga tryeza e tij disa fletë duke thënë:
“Nuk deshët të flisnit, nuk donit ta linit mënjanë armiqësinë tuaj ndaj regjimit popullor. Mirë pra, ca më keq për ju. Kemi këtu urdhërin për t’ju pushkatuar menjëherë. Kuptuat? Menjëherë!” bërtiti, duke i ndarë rrokjet prerë. “Kemi deponime të nënshkruara nga dëshmitarë që pohojnë se jeni spiun i Vatikanit. Lexojini!” I mora fletët në dorë dhe ndjeva se si po më hipte gjaku në kokë.
“Jam i sigurt”, u përgjigja, “që këto deklarata janë të rreme, të sajuara. Sikur të ekzistonin vërtet këta persona, përse nuk më keni ballafaquar me ta?”
“Nuk kemi më kohë për diskutime. Në qoftë se nuk na i jepni menjëherë emrat, të cilat jua kam kërkuar kaq herë, do të vazhdojmë me ekzekutimin”.
Në pak sekonda peshova gjendjen time. Ato çaste, që mund të ishin të fundit të jetës sime, truri im punonte me një ritëm marramendës. Isha i vendosur që të mos shtyhesha në pohime nga frika e momentit të fundit.
“E pra”, foli hetuesi, “keni tri minuta kohë për të folur, nxitoni!” Vazhduan tri minuta heshtjeje. Po kafshoja buzët, ndërkohë që të pranishmit më hidhnin disa vështrime të tërbuara.
“Tani boll më” briti hetuesi, duke i rënë ziles, “do ta shihni se nuk bëmë shaka”. Pas një çasti dhoma u mbush me ushtarë të armatosur me automatikë. Më vunë prangat në duar dhe më tërhoqën nëpër oborrin e burgut. Para portës kishin ndaluar dy xhipe. Më ngjitën në makinën e parë. Në krah tim zuri vend hetuesi dhe oficerët e tjerë. Ushtarët hipën në xhipin tjetër: ata që nuk zunë dot vend brenda, hipën nëpër parafango. Makinat u nisën menjëherë, duke e shtuar shpejtësinë. Ishte ndoshta ora 3 e natës. Rrugët e Tiranës ishin të zbrazura. I ftohti të priste mishtë. Pas disa minutash udhëtim, xhipet ndaluan përpara murit të varrezës. Zbritëm, bëmë nja njëzet hapa derisa mbërritëm te muri.
Dikush më kapi për krahu dhe më vuri me shpatulla mbas murit. Ushtarët u renditën rresht përballë, gati pesëmbëdhjetë metra larg meje. Kaluan disa minuta heshtjeje, çaste pa fund. Nëpër mend më vërshonin mendimet e gjërave që doja dhe atyre që duhej të lija. Kalova praptas gjithë rrugën e jetës sime. E kisha trurin plot me copëra kujtimesh nga rinia, nga gruaja ime, nga djemtë. Pastaj, pak nga pak, shpirti nisi të më qetësohej përballë sigurisë së vdekjes: nisa të lutem me zjarr.
Pas një hopi, hetuesi m’u afrua dhe më tha:
“Po ju ftoj të flisni për herë të fundit. Mjafton të thoni disa emra dhe shpëtoni”.
“Më vjen keq që nuk ju kënaq dot, sepse, e përsëris, nuk i njoh emrat që kërkoni ju. Nuk e keni kuptuar akoma, pas kaq hetimesh, se jam i pafajshëm?”
Në këtë pikë ndodhi një ndryshim i papritur e i pabesueshëm i skenës.
Hetuesi më hoqi prangat dhe, duke më shtrënguar dorën, më tha:
“Tani ju besoj, por na duhej të siguroheshim që vërtet nuk fshihnit gjëra të rëndësishme”.
Komedia kishte mbaruar. U ngjitëm përsëri në xhip dhe u kthyem në burg.....
