Arturo Toskanini përmes Cvajgut

Nga Msc. Mariola Misso


Muzikologe, Pedagoge në Liceun Artistik “Jordan Misja”, Tiranë

Në “tempullin e artë” të muzikanteve te medhenj te koherave,ben pjese edhe dirigjenti i famshem Arturo Toskanini.

Profili artistik i “ ketij dirigjenti te pangopshem, ketij skllavi madheshtor te persosjes”, vizatohet mjeshterisht, nga “peneli” i nje tjeter figure emblematike ne fushen e vet (ne ate te letrave) -
shkrimtarit Stefan Cvajg.

Nje personalitet i muzikes, siç eshte Arturo Toskanini, ben qe me forcen e gjeniut te transmetoje mrekullisht trashegimine muzikore te ardhur nder shekuj.

Ky inspirim, per kete artist gjenial, me erdhi pikerisht duke shfletuar librin e Stefan Cvajgut ‘’Legjenda dhe portrete’’.

Kjo figure shume potente e artit te dirigjimit orkestral, e ngriti pikërisht kete art ne nivelet me te larta te interpretimit, duke kerkuar gjithmone maksimalen -”persosmerine absolute”.

I lindur ne Parma te Italisë, studimet e para i morri ne instrumentin e violonçelit dhe me pas kreu studimet per dirigjim ne Konsrvatoret e Parmes dhe Milanos. Angazhimet e tij profesionale kane qene evidente dhe shume te suksesshme ne krye te orkestrave me ne ze te Italise, Gjermanise, Frances, Amerikes, Brazilit etj, te cilat e bene kete dirigjent shume te njohur ne arenen mbarëboterore. Ai menjehere u dallua per stilin e tij individual dhe per ringritjen e performances se operave italiane. Kjo ringritje ndodhi pikerisht kur Toskanini ishte drejtor ne ‘’La Skala ‘’ të Milanos. Ne kete periudhe atij i takon merita e padiskutueshme e dirigjimit të shume veprave per here te pare, të tilla si: ‘’Debora e Jaele’’ nga Pizzeti, ‘’Nerone’’ nga Boito, ‘’La cena delle beffe’’ nga Giordano, ‘’I cavalieri….’’ nga Zandonai dhe ‘’Turandot’’ nga Puccini. Ne kete periudhe (1920) Toskanini incizoi diskun e tij te pare dhe, me pas ai dha nje koncert per here te pare ne radio.

Per 17 vjet ky dirigjent dha koncerte me orkestrat me te njohura evropiane dhe amerikane qe perfshijne ne repertorin e tyre 117 opera dhe 480 simfoni. Ai gjithashtu i ka dhene perkrahjen e vet dhe disa figurave te njohura muzikantesh si: Enrico Caruso, Fyodor I. Shalyapin, Dimitri D. Shostakovich etj.

Menyra e tij e te dirizhuarit shume strikte dhe me mjaft pasion u be shume e njohur dhe i dha atij famen e merituar. Nje nivel te larte artistik Toskanini arriti me operat e Verdit por, duke mos lene pas dhe muziken simfonike, ku eshte konsideruar i parivalizueshem ne interpretimin e veprave te Bethovenit dhe Brahmsit. Per nder te tij Ferruccio Busoni i dedikoi nje opera dhe Zoltan Kodaly i dedikoi nje simfoni ‘’in memoriam’’ dhe versionin e dytë te ‘’Summer evening’’, ku per kete te fundit ai kishte ndjekur keshillat e vet Toskaninit.

E gjithe kjo jete tejet e mbushur me aktivitet koncertal e skenik e ka shtyre Cvajgun te krijoje nje portret te plote artistik te “gjeniut” te dirigjimit. Duhet thene se te dy keto figura kane qene bashkekohes dhe miq, gje qe i ka dhene mundesi autorit te pershkruaje bukur artistikisht jeten profesionale plot pasion (qe tejkalon edhe ate personale) te mikut te tij dirigjent.

Në fillim kjo esse – portret per Arturo Toskaninin hapet me sintezen gëtiane:
‘’E dua shume njeriun qe lakmon te pamunduren’’. Kjo eshte ajo c’fare Cvajgu merr persiper te zbuloje permes ketij portretizimi sa (mbi)njerezor aq edhe artistik.
Qysh ne hyrje, Toskanini vleresohet si nje njeri-gjeni qe nuk i shteron kurre frymezimi dhe vullneti derisa arrin ‘’fitoren e tij triumfale’’. Ne krye te orkestrave me prestigjoze shpesh ai luan rolin e “magjistarit” qe me shkopin e tij magjik-baketen, deperton deri ne thellesi te vepres muzikore, duke realizuar ‘’copeza magjie’’ te cilat i “shperndan” me pas tek degjuesit. Talenti i tij dhe puna tepër lodhese, deri ne cfilitje, krijon dicka te re, pikërisht “persosmerine absolute”.
‘’Ne art pranon vetem persosje, asgje tjeter pervec persosjes nuk i intereson’’- ‘therret’ me force Cvajgu! Pra ky artist permasash kerkon pafundesisht “te paarriteshmen” per te relizuar ate c’ka degjon se brendeshmi dhe ate c’ka ka menduar se duhet te percjelle permes duarve dhe frymes se orkestranteve te talentuar.
Pershkrimi i Cvajgut nis me detajet e procesit te punes dhe hap pas hapi portreti i tij fiton dimensione te nje realiteti sa te prekshem njerezor aq edhe te paarritshem e gjenial.
Sic e nis pershkrimin autori, mund te arrihet menjehere ne nje konkluzion te pare, i cili e pershkon me tej gjithe shkrimin: kur ai fillon te punoje, figura e tij – e nje mjeshtri te madh, ben qe gjithkush prej orkestrantëve ‘t’i bindet pa kushte’ e ai vete t’i udheheqe drejt “së pamundurës”, që s’eshte gje tjeter vecse “ideja e tij fikse” – persosmeria absolute ne realizimin final te vepres ku del ne pah puna e tij e pashtershme me orkestrantet per te nxjerre ato ‘’bulza magjike ‘’ qe perbejne teresine muzikore te veprës së interpretuar.
Fenomeni ‘Toskanini’ konsiderohet si një “frymë e forcë hyjnore” per ata qe kane patur mundesi te jetojnë në kohën e tij dhe të shohin e prekin nga afër sharmin e tij të magjishëm artistik.
Siç përshkruhet edhe përmes penës së një tjetër mjeshtri të madh (në kët rast të penës) – Cvajgut – “gjate punes se tij bie ne sy lodhja, nervozizmi, padurimi dhe ka momente qe del ne pah deshperimi pasi cdo detaj duhet te luhet ashtu sic mendon “Mjeshtri” dhe se gjithashtu per te nuk ka persosmeri absolute, por ajo kerkohet e kerkohet vazhdimisht prej tij deri në “të fundit pikë të djersës së derdhur” për t’iu afruar asaj dhe pse jo për ta prekur “të përsosurën”. Nje fjale e cila e pershkon si lajtmotiv kete libër – portret eshte puna dhe vetëm puna e tij e pamate, fillimisht thellësisht individuale për zbërthimin deri në qelizë të partiturave të mjeshtrave të mëdhenj botërorë dhe, me pas me orkestren, gjithnje per te realizuar idene e tij fikse, ku sic shprehet autori: ne kembim te gjumit dhe qetesise, per te rendesi ka vetem puna drejt persosmerise absolute, duke kaluar keshtu pertej cdo limiti te komoditetit personal. Ne kete kontekst, Cvajgu ndalet ne nje tjeter karakteristike te jetes se Toskaninit si një qenie sa njerëzore aq edhe jashtënjerëzore, ku siç e përshkruan vetë ai – ndonjehere vihet re tek dirigjenti i madh nje njeri i ndryshem nga ne, pothuajse sikur ka ardhur nga ndonje planet tjeter, ku i zhytur krejtesisht ne boten e vet artistike, te jep pershtypjen e nje njeriu ‘te humbur në nënvetëdijë’ që jeton në një tjetër realitet.
Kurse ne fushen profesionale ai eshte krejt ndryshe, eshte nje qenie me nje “fuqi te mbinatyrshme”. Cvajgu e krahason Toskaninin me nje ‘komandant te forte e të paepur ne fushe – betejë’ i cili së bashku me luftetaret e vet (orkestrantët) kërkon me çdo kusht fitoren e merituar’. Shpesh tek ai shfaqen shperthime te frymezimit krijues por dhe pengesa të cilat ai i kapërcen me shumë sukses, përmes “betejash” me “ushtarët” e tij – orkestrantë.
Pikerisht kjo eshte dhe arsyeja qe puna e tij ngjason me ate te nje komandanti “ne nje fushë beteje”. Cvajgu e përshkruan me ngjyra plot kontrast këtë tablo të një lufte drejt ‘fitores së merituar’. Sinteza e këtij përshkrimi të çon në përfytyrimin se “nese menyra e spjegimit se si do të luhet një vepër nuk përthithet aq sa duhet nga orkestrantet dhe nuk zbatohet ashtu siç do të dëshironte saktësisht ai, atehere Toskanini kthehet ne nje ‘’diktator’’ ne krye te vendit – podit të orkestres”.
Fillon te shpjegoje serish e serish ashtu i tensionuar duke bere gjithcka per te realizuar idete e tij. Çdo pasazh muzikor perseritet derisa te dale cdo imtesi bukurie qe rrjedh nga materia ‘bardh e zi’ e partiturës. ‘Lufta’ e tij zgjat pa fund, edhe pasi sipari është ulur dhe ‘beteja është fituar’ ky ‘hero’ i intepretimit rizbulon teknika të reja për ‘fitore’ edhe më të mëdha në ‘beteja’ të tjera.
Kështu ky gjeni vjen permes Cvajgut, si nje portret artistik gati i trilluar, i cili endet midis reales dhe ireales, mes njeriut te zakonshem dhe atij të mbizakonshëm në fushë të dirizhimit. Sipas Cvajgut, ai qendronte ne krye te cdo orkestre si nje perendi e “Olimpit” dhe ishte simboli “i tingujve” te nxjerre mjeshterisht nga duart e orkestranteve me te mire te botes.
Gjate gjithe ketij pershkrimi te perkryer artistik, Toskanini eshte kendveshtruar si sinonim i dashurise maksimale per artin, gjithmone ne kerkim te “persosmerise absolute”.
Te jetuarit me artin, me muziken – ishte sinonimi i jetes se tij – ky eshte dhe thelbi i ketij portretizimi artistik te vecante te Cvajgut.
I vecante ne kete portret eshte edhe stili i shkrimtarit te madh vjenez, i pasur me figura te shumta letrare krahasuese, te cilat ai i perdor, vecanerisht ne momente per te dhene dualitetin e qenies se Toskaninit – ku ai “luhatet” midis njeriut dhe gjeniut.
Duke perfunduar mund te pohojme se falë talentit, punës e gjenialitetit te nje personaliteti te tillë permasash, universi muzikor mund te “tingelloje” vetem “persosmerisht”, duke depertuar deri ne skutat me te fshehta te shpirtit njerezor; ai (universi) shkrihet e perhapet ne nje pamje te vetme – te perftuar prej magjise se duarve dhe shpirtit te artistit e te paperseritshem, “te ketij apostulli qe u meson njerezve t’i duan dhe t’i respektojne krijimet e shenjta muzikore, vlerat e larta te njerezimit” (Cvajg).