“Koha e minierës” dhe koha jonë”

Nga inxh. Besnik Fecanji
New York City

Na ishte njëherë … gjiganti i industrisë minerare shqiptare të qymyrgurit aty buzë Vjosës së rrëmbyer e piktoreske, pranë pyllit fantastik Karaule e qytetit të vogël të Memaliajt.

Sot çdo udhëtari të rastit, turisti apo gazetari hulumtues që i bie rruga këtej pari, pasi të ketë marrë mundimin t’u ngjitet kodrave të Luftinjës a të Selajt, Zhapokikës e fshatrave të shpërndarë anekënd territorit të minierës së famshme, do t’i shfaqet para syve një peisazh i trishtuar, një reliev fantazmagorik ku mund të mendohet se këtu është bërë një luftë si e Dombasit të Ukrainës sovjetike nga bombardimet hitleriane. Ferrat kanë mbuluar tashmë gjithandej, sheh skeletet e frikshme të ngrehinave e puseve vertikale, e gërmadhave të fabrikës së pasurimit të zhveshura e grabitura si dordolecët e natës së “Valpurgës” së Gëtes, por akoma më e tmerrshme është të hysh në nëntokën e viganit qymyrmbajtës.

Poshtë kësaj gërmadhe me teleferikë shkatërruar e plaçkitur, mbeturina sterili të shëmtuara sa më s’behet, gryka galerish te vulosura sikur ka rënë kolera, shtrihet një botë e rrënuar dhe e vakuumit me një gjeometri të ndërlikuar tridimensionale, si zorrët e Leviatanit mitologjik.
Edhe në këtë botë, madje shumë më tepër se ajo në sipërfaqe të tokës duket kataklizma e braktisjes së madhe të minierës.

Kudo do ndeshesh me galeri të shëmbura, armatura të shkatërruara, shina të prishura, ku dikur kalonin elektrovozët e vagona me një mineral gymyrguri të një cilësie të mirë, llava të bllokuara, traverbangë jashtë përdorimit, dishinteri dikur vepra të artit minerar, jashtëzakonisht të kushtueshme shumë të rrezikshme në ndërtim, edhe në krahasim me ndërtimin e puseve vertikale për shfrytëzimin në nivele të ndryshme thellësin e sisteme elektrike e ajrimi të komprimuar të zhdukura e njëmijë e një hollësi teknike që dinë vetë punonjësit e nëntokës, minatorë, zjarrmëtarë, armatorë, vagonistë, elektromekanikë, e specialistë teknikë, markshejdër e inxhinierë të artit minerar, gazmatës e avaroshpëtues!

Tani që po shkruaj këto rradhë sapo pashë një reportazh të një medie të madhe audiovizive, ku përshkruan një gjigand tjetër të industrisë shqiptare të qymyrgurit, atë tëValiasit.

Kjo mbahej edhe si miniera më e madhe dhe moderne e qymyrgurit, fare pranë kryqytetit, Tiranës! Ishte një pamje fatale, tragjike dhe njëkohësisht komike, ku përbri skeletëve të nxirosura të ndërtesave të minierës së dikurshme kullosin disa dhi të “zgjebosura”, e përpos kësaj, i zoti i tyre, edhe kryeneç fukara, nuk i përgjigjej një gazetari që e pyeste se ç’bënte këtu, nga ishte e si jetonte (trembej se mos e kthenin në Tropojë!) Me siguri, që ky fukara nga paratë dhe sidomos nga mentë e kokës, i “zgjuar” politikisht, nuk mund të thoshte se kishte braktisur katundin ku jetonte brez pas brezi për të gjetur “parajsën” në Bathore, Kamëz, Paskqan e kënetën e Durrësit duke ngulur tabela ku shkruhej “tokë e xanëm”, si në Far West-in e dikurshëm amerikan!

Mund të thotë dikush se ç’punë ka libri i inxhinier Resmiut me një fshatar të rëndomtë, i cili përpiqet në kufijtë e mbijetesës në një regjim të brishtë demokratik, ku secili mund të fitojë, por shumica tepkë si në një kazino humbasin! Dhi në vend të mineralit?!
Një realitet i zymtë shpaloset kudo ku ndodhen gërmadhat e minierave të braktisura, si një dëshmi e kohëve të shkuara, nganjëherë të gëzuara e më shumë të trishtuara…!
Mirëpo ndodhin edhe mrekulli të tilla që ndërsa miniera e famshme e Memaliajt është e vdekur realisht, po e ringjall virtualisht një mjeshtër, njeri i thjeshtë por me një titull të madh “Inxhinier Miniere” diplomuar në vitet 70-të të Universitetit të Tiranës, me profesor dinjitozë si Hajredin Shtino, zv. dekan i fakultetit e zotin Haxhi Sauku pedagog i topografisë, burrë fisnik e tiranas 100%, e jo si këta të sotmit të cilët do kemi rast t’i përmendim.

Po tani kemi festën e inxhinier Resmiut, i cili me këtë libër i’u bën të ditur qytetarëve të Memaliajt e shumë më gjerë edhe fshatarëve të zonës Selaj, Zhapokikë, historinë e tyre … etj, pasi këta përbënin fuqinë punëtore të minierës.

Dikush duhet të dëshmonte për gjigandin energjetik të Memaliajt, i cili mbijetoi deri në vitin 2005 dhe këtë e bëri besoj inxh. Resmiu pas një pune të mundimshme, me shumë dilema “ideologjike”, por që në atë kohë të mbrapshtë, nuk guxonte njeri të përballej me pushtetin, që kishte ardhur me dy gishta lart, (ndaj një rregjimi stalinist e rrënues të ekonomisë që kishte ngritur vetë, me mundime e sakrifica, populli shqiptar), e që e groposi përfundimisht edhe atë që ishte ndërtuar.
Është tejet e rëndë për një specialist, sidomos miniere, gjeologjie nafte, …etj, t’i ndërhyjë në punën e tij një partiak a deputet injorant e mediokër, nganjëherë edhe idiot.

Vetë libri i inxhinier Resmiut, përmes një narracioni të rrjedhshëm, të këndshëm e plot informacion teknik, sociologjik e me një shpirt njerëzor, përçon tek publiku mbarë shqiptar punën titanike të një miniere, njëkohësisht të qytetit të Memaliajt, me qytetarë të tillë si Strakosha, Targaj, Malkaj, e sidomos i famshmi Agron Llakaj, humorist që ha bukë në çdo “regjim”.

Resmiu e ka ndërtuar librin e tij në një kronikë të dokumentuar e mjaft të saktë, qysh nga dijetari austriak E. Novak,  inxhinierët polakë, e rusë,  kinezë e deri tek specialistët tanë, të dalë nga Universiteti i Tiranës, të cilët i dolën zot menaxhimit teknik e ekonomik të kesaj miniere, … deri në vitin 2005!

Historia e minierave shqiptare të qymyrgurit, bakrit, kromit e sidomos naftës është pothuajse e njëjtë që përshkruan autori në këtë libër.
Sot miniera e kromit të Bulqizës, dikur më e madhja në botë (nuk është spekullim ky) është katandisur si mos më keq, e shfrytëzuar barbarisht nga kompani të huaja në bashkëpunim me segmente qeveritare ndërkohë që gra e fëmijë mbushin torbat me mineral e sterilet e kohës së shkuar, duke lënë nganjëherë edhe kokën, si etërit e tyre galerive.
Është një krim që pasuritë tona minerare si ato të bakrit në Mirditë, e Pukë, në Munelle, (një Trepçe e Shqipërisë) të shkojë në duar të kompanive të huaja e mafiozëve shqiptarë!.

Këto restropektiva po i bëj sepse dua të respektoj punën modeste por shumë të rëndësishme të Resmiut i cili të paktën me këtë libër dëshmon punën e disa brezave me mungesa të medha, në kushte mizerabël, që sot çdo gjeolog e inxhinier miniere kudo, në Amerikë e Europë do t’i quante heroizëm!
Megjithëse nuk dua të hyj në konsiderata ideologjike e sidomos politike, realiteti i përditshëm të shtyn të bësh një gjykim pak a shumë objektiv e realist.

Sipas kronologjisë së librit, krahas minierës u ngrit edhe qyteti i Memaliajt me bulevarde, lulishte, pallat kulture, ndërtesa banimi e godina qeveritare.
Miniera e bëri qytetin e Memaliajt dhe shumica ishin fshatarë të zonës, të cilëve autori i kushton me të drejtë një vëmendje të madhe.

Dua të vë në dukje këtu se hartimi i këtij libri, më së shumti dokumentar është një shembull qytetarie dhe në shërbim të historisë, pasi asnjë institucion shteti nuk merr mundimin të grumbullojë, seleksionojë e botojë dokumente për një nga minierat më të mëdha të qymyrgurit në Shqipëri, e një qytet i rritur e lidhur me të si Memaliaj.
Megjithatë ky libër është një kujtesë për çdo memaliot e sidomos për ata që kanë dhënë jetën duke punuar më përkushtim e profesionalizëm, aty ku rreziku ishte më i madh.

Dhjetë milionë tonë qymyrguri të një cilësie të mirë i ka dhënë ekonomisë shqiptare kjo minierë, e drejtuar se fundmi nga bijtë e saj e të rritur me të. Më shumë se dhjetë milion ton të tjera fshihen në nëntokën e braktisur, sipas raporteve të shërbimit gjeologjik shqiptar të specializuar të asaj kohe, pasi sot ky shërbim është pothuajse inekzistent.
Libri i Resmiut më bën më të afërt me të, pasi në të përmenden edhe shokë të mi të fakultetit të Gjeologji – Minierave, ndërtesa më e bukur në mes të gjelbërimit, pranë qytetit studenti të Universitetit të Tiranës.

Janë shokët e mi të fakultetit Margarit Pesha, Albert Stroka (poet) nga Gjirokastra, Sejmen Gjokoli (poet), Andrea Marto shoku ynë minoritar nga Saranda. Nga këta inxhinierë disa kanë qenë edhe titullarë të minierës e madje pjestarë qeverie.

Libri “Koha e minierës” e Resmi Hoxhës është një dëshmi autentike e Memaliajt dhe gjigandit energjitik që krijoi atë, një përshkrim i dokumentuar teknikisht e me një narracion të thjeshtë, të këndshëm e të kuptueshëm, e sidomos tepër njerëzor, i përcjellë me dhimbje për viktimat e aksidenteve në një minierë qymyrguri ku edhe në Britani, p.sh. me një infrastrukturë moderne kanë ndodhur katastrofa të mëdha.
Kush e ka lexuar romanin e famshëm “Edhe yjet rrinë e vështrojnë” të Arcibald Xhozef Kroninit, mund të krijojë një përfytyrim universal për punonjësit e minierave të qymyrgurit.
Nuk ka kënaqësi më të madhe për një inxhinier të lexojë një libër të një kolegu të tij.

Këtë mundësi ma dha një miku im memaliot këtu në New York, Edmond Ismailati, i biri i Sherif Ismailatit një nga dëshmorët e rënë në këtë minierë, mes shumë të tjerëve të përshkruar me dhimbsuri e dashuri nga Resmiu i cili ka nxjerrë nga pluhuri i zi i qymyrit të harresës, punonjësit  më të vërtetë heroikë të kësaj miniere.
Libri i Resmiut meriton të ribotohet me një format e cilësi të mirë, me një përformancë më të mirë grafike me harta gjeologjike të kuptueshme për publikun e gjerë e mendoj me një rikonceptim jashtë ideologjik e politik, me realizëm e në shërbim të komunitetit të Memaliajt e si homazh për punonjësit e gjithë minierave shqiptare.