Organizimi i spitaleve ushtarake gjatë luftës në Rrafshin e Dukagjinit

Shkruan: Sefedin Krasniqi

Në monografinë « Dëshmorët jetojnë pas vdekjes »


kushtuar dëshmorit Rrustem Bruqi, autori Arif Molliqi, fillimisht, lexuesit ia paraqet një kronologji të shkurtër, por shumë domethënëse të fashtit Isniq, ku lindi dhe u rrit Rrustem Bruqi, dëshmori i luftës çlirimtare të Kosovës të viteve 1998/99.

Këtë fshat, autori, me të drejtë, na e paraqet si njërin prej fshatrave më të rëndësishme të Deçanit, bijtë e të cilit gjatë historisë e kanë dhënë kontributin e tyre kombëtar; qoftë si luftëtarë, qoftë duke i strehuar luftëtarët e Atdheut që bënë luftëra kundër pushtuesëve osmanë dhe serbë.
Autori shembull konkret na e paraqet figurën e Isa Boletinit dhe qëndrimin e tij në Isniq, pastaj kontributin që i kanë dhënë burrat e Isniqit Lidhjes së Prizrenit.


Po në fshatin Isniq, thotë autori, do të lind një fëmijë, i cili do t’ia caktojë veti vendin në altarin e lirise duke qenë protogonist në tri Akte më sublime për Kosovën në dy dhjetëvjetshat e fundit të shekullit njëzet.

Do të lind pra intelektuali, veprimtari politik dhe çlirimtari, gjaku i të cilit do të shndërrohet në bazament të lirisë së Kosovës. Rrustem Bruqi bashkë me shumë luftëtarë do t’ia ndryshojë rrejedhën historisë së Kosovës të pritur me shekuj.

I lindur dhe i rritur në një familje dhe rreth me tipare e vepra patriotike edhe kursi i jetës së Rrustem Bruqit nuk ka qenë e mundur të jetë më ndryshe.


Ashtu siç e përshkruan autori, Rrustemi si nxënës i fillorës e adhuronte historinë. E historia kombëtare shqiptare duke qenë sa e dhimbshëme dhe e tmerrshëme aq edhe bujshme dhe e lavdishme, në etapa të ndryshme, ka kërkuar sakrifica nga çdo individ dhe gjeneratë.

Mësimi i historisë kombëtare në shkollë dhe te oxhaku

Pas hapjes së Universitetit të Prishtinës, në Kosovë dhe në viset tjera shqiptare nën Jugosllavinë e Titos, për shqiptarët fillon një etap e re, edukimi dhe paisja me dituri nga shkencat e ndryshme në gjuhën shqipe. Por mësimi i historrisë kombëtare, për shqiptarët e Kosovës ishte një detyrë patriotike. Nëpërmes figurës së dëshmorit Rrustem Bruqi, autori i paraqet shumë breza që kanë pasur fatin, apo fatkeqësinë, t’i mësojnë dy histori ; atë që përfshihej në programet shkollore dhe atë pranë oxhakut apo në oda burrash.

Pas mbetjes së Kosovës dhe shumë territoreve tjera shqiptare nën juridiksionin e Jugosllavisë, shpesh për arsye politike dhe me qëllim të zhvillimit të « vëllezërim-bashkimit » të popujve të Jugosllavisë, në sistemin shkollor të asaj kohe ka pasur devijime në mësimin e historisë kombëtare shqiptare në dobi të një historie të çoroditur të ngarkuar me ideologji komuniste.

Megjithatë, kurrë sllogani i « vëllezërim-bashkimit », nën të cilin maskohej tërë një sistem shkollor aq i rëndësishëm për sitemin sllavo-komunist nuk ia zuri vendin porosisë të ruajtur brez pas prezi se «me shkaun besë nuk ka » apo « kurrë shkaut besë mos i nxanë ». Nën « mallkimin » e kësaj porosie binin jo vetëm serbët, por të gjithë sllavët tjerë që mbanin, apo ende mbajnë, toka të shqiptarëve me dhunë nën sundim.

Pra, formula e „vëllezërim-bashkimit „ u luftua në vazhdimësi, në mënyrë të butë me dy fjali të thjshta, afër oxhakut, në sofër të bukës apo oda burrash, në desma apo vdekje. Ky ishte një edukim i dyfisht i brezave të shqiptarëve që pas luftës së Dytë Botërore, në tokat e veta, pa deshirën e tyre, mbetën nën Jugosllavi. Këtu shifet qartë se ideologjia komuniste edhe pse e favorizuar në tërë sistemin shkollor kurrë nuk arriti me sukses të instalohet në familjen shqiptare, sepse për mentalitetin shqiptar ishte ideologji e huaj.


Të burgosurit e mirëfilltë politik – burim dhe udhërrëfim i rezistencës kombëtare

Të burgosurit e mirëfilltë politikë të burgosur nga okupatori serbosllav, apo ata që për veprimtari atdhetare u detyruan të emigrojnë jasht Kosovës kanë ndikuar në veçanti në rezistencën e shqiptarëve kundruell pushtuesëve. Në Dukagjin, por edhe më gjerë, veprimtaria e vëllezërve Gërvalla, sidomos e Jusuf Gërvallës, ishte inspirim dhe ushqim shpirtëror për shumë intelektualë dhe patriotë shqiptarë që nuk i përtonin sakrificave për çeshtjen kombëtare.

Veprimtaria patriotike e Jusuf Gërvallës do të reflektohet te shumë breza, e te Rrustem Bruqi, ai ishte shndërruar në idol. Porosia e këtij martiri të kombit se : « Pa ideal s’ka fitore në asnjë luftë », ishte bërë ushqim shpirtëror i Rrustem Bruqit dhe siç e thotë edhe autori i kësj monografie, Arif Molliqi, kjo porosi i shkonte më së miri natyrës së Rrustemit.

Kështu, me idealin e fitores, Rrustem Bruqi do të merrë pjesë në demonstratat e studentëve të Universitetit të Prishtinës në vitin 1981, të cilat dridhën themelet e Jugosllavisë komunsite të Titos deri në shpërbërjen e saj të plotë. Duke marrë pjëse në këto demonstrata, Rrustemi sikur realizon Aktin e parë të porosisë së idolit të tij, Jusuf Gërvallës. Meqë, të cilësuara „demonstrata kundërrevolucionare“ nga strukturat e aparaçikëve komunistë të Jugosllavisë titiste, Rrustem Bruqi, si shumë studentë tjerë, arrestohet nga milicia e asaj kohe, por fshehtas e kishe liruar një milic shqiptar. Ky shembull patriotik i milicit shqiptar në atë kohë nuk ishte aspak shembull i izoluar.

Vitet që pasuan pas demonstratave të vitit 1981, janë cilësuar me arsye, vite nga më të rëndat për shqiptarët e Kosovës, sepse tërë një sistem represiv do lëshohet mbi shpinën e tyre ; që u përcoll me shumë rrahje, maltretime, burgosje dhe vrasje. Në Kosovë shpallet gjendje e jashzakonshme. Fillon degradimi edhe i atyre pak të drejtave politike që me kushtetuten e vitit 1974, i kishin fituar shqiptarët. Përkundër gjithë këtij represioni jeta disi vazhdon. Rrustemi ia arrin të diplomojë në Universitetin e Prishtinës.

Në vitin 1983, kthehet në Isniq me dilpomën e Fakultetit Juridik. Me ndihmën e disa shokëve punësohet në Gjykatën komunale të Deçanit në cilësinë e praktikantit. Pas pak kohe shkon në shebimin ushtarak dhe posa e kthehet, me ndihmen e Sali Çekajt, përsëri fillon të punojë në Gjykatën për Kundërvajtje në Deçan. Diferencimet, maltretimet, burgosjet e shqiptarëve, që vazhdonin ende në Deçan, si çdo kund në Kosovë, nuk e lenin të qetë shiprtin idealist të Rrustem Bruqit, i cili bashkë me Sali Çekajn fillojnë ta sfidojnë sistemin komunst.

Me arsye të fortë mund te thuhet se Sali Çekaj dhe Rrustem Bruqi janë kuadrat e para shqiptare që në komunën e Deçanit, brënda sistemit kishin filluar ta dërmojnë sllavo-komunizmin duke u dalur në mbrojtje shqiptarëve. Për rezistencën e tyre alarmohet Beogradi. Pa kaluar shumë kohë, edhe Rrustemin edhe Salih Çekajn i përjashtojnë nga puna.


Kur rezistenca ilegale dukej se po vdiste, lindi rezistenca legale që quhet LDK

Lëvizja legale kombëtare, Lidhja Demikratike e Kosovës, që lindi në vitin 1989 dhe e cila e gjunjëzoi LKJ për Kosovë, Rrustem Bruqin do ta genë të përgaditur për sfida të reja. Vitet 1989 dhe 1990 konsiderohen me arsye si vitet më të vrullshme të lëvizjes kombëtare legale në Kosovë. Kjo lëvizje Rrustem Bruqit i mundëson ta realizojë Aktin e dytë të veprimtarisë së tij patriotike.

Pas shpalljes së Delaratës Kushtetuese për Pavarësi nga delegatët e Kosovës, më 2 korrik 1990, shumë të burgosur politik shqiptarë lirohen nga kazamatat e Jugosllavisë. Mbajtja e tyre në burgje vetëm pse kishin kërkuar Kosovën Republikë ; herë ilegalisht e herë në demonstrata, më nuk kishte kuptim.

Tash dr. Ibrahim Rugova, në cilësinë e kryetarit të LDK-së, para gjithë botës, haptas e kërkonte Kosovën Republikë. Deklarata Kushtetuese e Pavarësisë avansoi edhe më shumë çeshtjen kombëtare e cila u materializua me « Kushtetuten e Kaçanikut » të 7 Shatorit, të të njëjtit vit. Në bazë të kësaj kushtetute, pa u vonuar, Sali Çekaj, Rrustem Bruçi, Xhevdet Lataj, Isa Demukaj, Esat Mushkolja, Njazi Hylaj etj., e formojnë Shoqatën e Juristëve të Deçanit, të cilët edhe përpilojnë Statutin e komunës së Deçanit.

Për këtë akt historik policia serbe i arreston disa anëtarë të kësaj shoqate. Pasi arrestohet edhe Rrustem Bruqi, përkundër mundimeve të rënda, policia nuk kishte arritur të nxjerrë prova për ta mbajtur në burg. Salih Çekaj i shpëton arrestimit. Arrinë të ikë në Gjermani dhe vazhdon veprimtarinë politike në LDK. Rrustemin, i cili ende ishte në Kosovë, por që më vonë do të detyrohet që edhe ky të ikë në Gjermani, e ngarkon me detyra të reja, sepse përveç veprimtarisë politike në LDK i fillojnë edhe aktivitetet ushtarake.

Deri në lindjen e ushtrisë së re që do të quhet UÇK, që nga viti 1991, në Dukagjinë kundër forcave serbe do të veprojë grupi i Sali Çekajt, në Drenicë i Adem Jasharit e në Llap i Zahir Pajazitit. Edhe Rrustemi veç veprimtarisë së tij poitike në LDK, pjesëmarrjes në pajtimin e gjaqeve dhe më vonë kyçjes në komisionet e financimit të i 3 %, që nga ditët e para, me ndihmen e Sali Çekajt, kyçet në grupet e armatosura, të cilat në vitin 1991 kishin ushtruar në Shqipëri, por që ende nuk quheshin UÇK.


UÇK, lufta dhe flijimi i Rrustem Bruqit në Betejen e Loxhës

Duke qenë pjesëmarrës i drejtpërdrejtë i demonstratave të famshme të studentëve të Universitetit të Prishtinës të vitit 1981 ( 11 mars, 26 mars, 01 dhe 02 prill 1981), pastaj pjesëmarrës i Lëvizjes kombëtare e cila lindi dhjetë vjet më vonë dhe demonstratat tjera që pasuan në vitet 90, por tash kundër regjimit barbar të Serbisë së Millosheviqit, ishte krejt normale që Akti i tretë dhe i fundit ishte vendimtar për deshmorin Rrustem Bruçin. Krismat e pushkëve të ushtarëve të Atdheut, pas ushtrimeve të dy gupeve në Shqipëri, në vitin 1991, u desht të pritet viti 1998 për t’u dëgjuar në të gjithë botën.

Në këtë akt vendimtar « Rrustem Bruqi u gjend bashkë me shokët e idealit ». Kështu thotë edhe autori, Arif Mulliqi. Rrugën që kishin nisur Rrustemi me Sali Çekajn i kishte vënë veti detyrë që ta vazhdojë deri në çlirimin e Atdheut, pa menduar në sakrifica dhe humbje. Në dokumentin autentik që e ka lënë vetë dëshmori, Rrustem Bruqi, me titull : « Procesi i një udhëtimi », i cili u gjind te Muhamet Ymeri, e ka përshkruar hyrjen e tij në Kosovë me shumë bashkëluftëtarë të fshatit Isniq. Këtu shifet qartë se, sikur disa vite vite më herët që kishin kishin bërë Sali Çekaj, Adem Jasahri dhe Zahir Pajaziti edhe Rrustem Bruçi kishte marrë të njëjtën rrugë - kah pika e quajtur « Piramida C-2 ».

« Piramida C-2, më 11.06.1998, vendosëm të bëjmë pushim », thotë Rrustem Bruqi në dokumentin e titulluar « Procesi i një udhëtimi ». Vallë sa ushtarë të UÇK-së kanë pushuar në atë vend, sa ushtarë e kanë shuar etjen te « kroi i bukur », siç e quan Rrustemi ? Athua sa ushtarë janë fotografuar për herë të fundit te Piramida C-2, sikur Rrustem Bruqi, i cili shprehet « …këtu Muhamet Ymeraj na fotografoi sepse ai sikur e kryente edhe rolin e fotoreporterit… » Të gjitha këto duken sikur rite të përsëritura, të domosdoshme, para një lufte nga e cila askush nuk e ka as më të voglen ide ; se kush do të vdes për liri e kush do ta gëzojë atë. Dy ditë më vonë Rrustem Bruqi dhe grupi i luftëtarëve të Isniqit që ishte nisur nga Gjermania dhe Zvicëra arrijnë në Shtabin e Isniqit.

Disa ditë më vonë, Njësitë Operative të UÇK-së në kuadër të Ministrisë së Mbrojtjës hyjnë në Kosovë dhe më 01 korrik 1998 arrijnë në Isniq. Tash ishte më lehtë të veprohej, sepse në luftë ishin futur edhe shumë oficerët profesionistë të udhëhqur nga kolonel Tahir Zemaj. Aty ishte edhe Salih Çekaj, i cili bashkë me Rrustem Bruqin ishin ngarkaur nga ministri i Mbrojtjës, Ahmet Krasniqi, të formojnë Gjyqin Ushtarak. Veç kësaj Rrustemi dhe Salihi ishin caktuar nga Komanda e kazermës « Jusuf Gërvalla » në Prapaqan edhe ndihmës komandantë për Moral.


Beteja e Loxhes

« Nga Loxha, në mëngjesin e datës 06.07.1998, fillojnë të vijnë lajme trishtuese ». Forcat serbe herët në mëngjes kishin filluar rrethimin e fshatit. Shaban Shala komandat i fshatit, duke parë rrethimin e hekurt që i bëhej Loxhës nga forcat serbe, kërkon ndihmë nga Brigada 134 e locuar në kazermën e Prapaqanit ku komandant ishte kolonel Tahir Zemaj. Me të marrë këtë lajm Komandanti Zemaj jap alarmin dhe kërkon që Brigada 134, nën udhërinë e major Nazif Ramabajes, të niset për Loxhë.

Edhe pse kolonel Tahir Zemaj nga Salihi dhe Rrustemi kishte kërkuar të qëndrojnë në Prapaqan, ata vendosin të marrin pjesë në luftën e Loxhës, e cila më vonë u vlerësua si Beteja më e sukseshmë e luftës së UÇK-së. Për herë të parë forcat serbe shpartallohen nga ushtarët e UÇK-së të Njësive Operative të Ministrisë së Mrojtjes të Republikës së Kosovës.

Më 06.07.1988, Loxha mbrohet me sukses nga ushtarët e UÇK-së. Armiku në tërheqje të mundimshme nga zjarri i ushtarëve shqiptarë pëson humbje të rënda; në njerëz, material lufte dhe në moralin luftarak. Nga ana e UÇK-së do të bien dëshmorë tre ushtarë. Njëri prej tyre ishte Rrustem Bruqi, i cili para një muaji kishte kaluar kufirin Shqipëri-Kosovë te « Piramida C-2 ». Këtu përfundon edhe Akti i tretë i luftës së Rrustem Bruqit për çlirimin e Atdheut. Por ky akt do të sjellë më vonë buzëqeshjen e humbur të fëmijëve, të nënave, të gjithë shqiptarëve. Kjo buzëqeshje është më e dashura, më e çiltëra, sepse i buzëqeshet puthjes së lirisë aq shumë të pritur.


Organizimi i spitaleve ushtarake gjatë luftës në Rrafshin e Dukagjinit

Autori i kësaj monografie shumëdimensionale, Arif Molliqi, me ndihmën e Dr. Sylë Bruqit, vëllait të dëshmorit Rrustem Bruqit, për lexuesin ka përgaditur një kronologji të pasur që lidhet me organizimin e spitaleve ushtarake në Rrafshin e Dukagjinit. Për organizimin e spitaleve ushtarake gjatë luftës, si sektor i një rëndësie të veçant, jam i bindur që lexuesi për herë të parë do të mësojë nga kjo monografi, me spjegim në mënyrë profesionale se si kanë funksionuar këto spitale. Kush i ka themeluar dhe kur? Kush dhe cili mjek i ka udhëhequr ato?

Dr. Sylë Bruqi, pa emocione dhe pa mbajtur anën e atij apo të këtij krahu politik, grupi apo individi, e fillon rrëfimin e tij profesional për formimin e Shoqatës së Pavarur të Mjekëve të komunës së Deçanit. Edhe kjo shoqatë sikur shumë tjera fillon të funksionojë që nga viti 1990. Prap historia fillon, apo vazhdon, në Isniq. Në ambulancën e këtij fshati fillon organizimi i rrjetit ilegal shëndetësor. Ky organizim mund të quhet edhe organizim i spitaleve ushtarake në pritje të luftës për të cilën flitej çdo ditë.

Ndërsa funksionimi i vërtetë i spitaleve ushtarake në luftë, në Rrafshin e Dukagjinit, do të mund të mirret data e 24 marsit 1998, kur në Gllogjan, vetë Dr. Sylë Bruqi me Dr. Hilmi Shehajn dhe Dr. Selman Berishën qepin plagën e parë të një ushtari të UÇK-së pas luftimeve të rrepta kundër forcave serbe. Qepjen e plagës së dytë, Dr. Sylë Bruqi, thotë se me kolegë, e ka bërë atë të plagës së dëshmorit Shkelzen Haradinajt, poashtu në Gllogjan.

Sipas Dr. Bruqit, pas qepjes së plagës së Shkelzen Haradinajt mjekët e pranishëm e ndiejën të nevojshme ta organizojnë një mbledhje, në të cilën, pas disa divergjencave profesionale, spitalin e parë ushtarak në kushte lufte vendosin ta formojnë në fshatin Irzniq. Pas funksionimit të suksesshëm të këtij spitali ku trajtohen shumë raste, pas një ofensive të forcave serbe bëhet i domosdoshëm evakimi i të plagosurve nga spitali i Irzniqit. Fatkeqësisht, spitali me të gjitha paisjet bjen në duar të forcave serbe, sepse Shtabi i Gllogjanit i UÇK-së nuk kishte mundur t’i rezistojë ushtrisë serbe.

Përveç organizimeve të ndryshme, spitali më i rëndësishëm në Dukagjin gjatë luftës duket të ketë qenë ai i fshatit Kryshec i komunës së Pejës. Sipas Dr. Sylë Bruqit, kontibut të veçant kësaj radhe ka dhënë anestezisti Rrustem Gashi nga Brolqi. Për këtë siptal dhe sidomos fatin e të pagosurve është spkuluar shumë. Janë thënë gjëra të ndryshme dhe të rënda. Koha do ta vërtetojë sa rëndë do të lëngojë ndërgjegjja e atyre që të gjitha të zezat ia ngarkuan, tashmë kolonelit të vrarë, Tahir Zemajt, të cilin e akuzuan aq turpshëm dhe pa arsye, madje më rëndë sesa forcat serbe.

Dëshmia e Dr. Sylë Bruqit është më meritorja dhe sipas tij ngjarjet kanë rrjethur me ketë rend: „Më datën 08.09.1998, soldateska serbe mori një ofensivë shkatërruese në Dukagjin, thënë më saktësisht, nga Drini deri në Deçan. Spitali ushtarak në Kryshec po përjetonte çaste të vështira. Të vdekur dhe të plagosur po sillnin në të katër anët „...

Pasi komandanti Tahir Zemaj, nga Shtabi i Ministrisë së Mbrojtjes, kishte marrë urdhër të tërhiqej, sepse rrezikohej zhdukja e më se 60000 civilëve, ishte vendosur që të plagosurit e spitalit ushtarak të Kryshcit të barten në mes të popullësisë deri në Isniq. Konstatimi i gjendjes faktike, nga Dr. Sylë Bryqi, rreth spitaleve ushtareke të Irzniqit dhe Kryshcit është më se trishtuese: „ ... Kryqi Kuq ishte penguar nga forcat serbe dhe kishte arritur me vonesë në spitalin e Kryshecit dhe në Isniq, ku kishin mbetur disa të plagosur në xhami... Më vonë kam kuptuar se ata kishin rënë në dorë të ushtrisë dhe paramilitarëve serb.

Pas tërheqjes se personelit mjekësor nga spitali i Kryshecit, i vetmi mjek vullnetar që mbeti me pacientët ishte Dr. Rrustem Gashi nga Broliqi dhe dy motrat; Bute Aliaj dhe Vjollca Kastrati, çka ishte njëri nga aktet më humane që është treguar gjatë luftës sonë. Më vonë u njoftuam se Dr. Rrustem Gashi kishte shpëtuar duke i falënderuar Zotit, trimërisë dhe gjeturisë së tij…“

Por këtu nuk mbaron odisejada e spitaleve ushtarake të Rrafshit të Dukagjinit. Pas tërheqjes së personelit mjekësor në Shqipëri, rifillon organizimi. Atje arrinë edhe personeli i spitalit ushtarak të Dobroshit (Reka e Keqe) dhe nën përkujdesjen e Minstrisë së Mrojtjes, gjegjësisht zv.ministrit Agim Mehmetit fillon riorganizimi. Kordinator për shëndetësi zgjidhet dr. Haxhi Kamberi e zëvendëse Dr. Ryve Lloshaj, ndërsa Dr. Sylë Bruqi shef për ambulancën ushtarake pranë Ministrisë në Tiranë.

Pas riorganizimit, me admirim të veçantë, Dr. Bruqi flet për ndihmën e pakursyer që iu kanë dhënë mjekët e spitalit të Bajram Currit. Reparte të tëra të këtij spitali, sips Dr. Bruqit, ishin vënë në sherbim të luftëtarëve të Kosovës. Për lexuesin është gjë e re që Spitali i Bajram Currit u ka sherbyer luftëtarëve nga Kosova deri më 12.06.1999, kur ekipi shëndetësor nga Kosova tërhiqet nga Bajram Curri dhe niset për Kosovë.


Kujdesi i autorit

Kujdesi i autorit shifet në fund të kësaj monografie, të cilën e mbyll edhe me një cilësi të veçant të dëshmorit Rrustem Bruqit. Ai flet me admirim për fjalën dhe artin skenik që Rrustem Bruqi e paska dashur dhe kultivuar aq shumë. Për aktivitetin e tij në SHKA „Mehmet Riza“ (1981), e më vonë (1993), lojën e tij në skenë në shfaqjen teatrale „Besalam pse më flijojnë“, nën regjinë e Skënder Tafajt, dhe vendin e parë që kjo dramë kishte zënë në Festivalin e Teatrove amatore në Ferizaj.

Autori Arif Molliqi, gjithashtu, kujdeset që deshmorin Rrustem Bruqi mos ta shndërrojë në legjent. Atij i mjafton, me arsye, vepra reale e dëshmorit Rrustem Bruqi. E vepra atdhetare e tij është më e vlefshme se mitet dhe legjendat, sepse preket dhe shijohet. Ajo është LIRIA e Kosovës.