Episode nga libri ’Yjet nuk janë të kuq’ të shkrimtares shqiptaro-amerikane Albana Melyshi Lifschin
Tërmet në familje
Ishte muaji dhjetor dhe grupi ynë i xhirimit ndodhej i zënë me përgatitjet e koncertit të madh të Vitit të ri. Ishte ngjarja më e rëndësishme televizive e vitit dhe periudha më e ngarkuar për ne, kur punohej pa orar. Përgatiteshin dy koncerte për teleshikuesit, një për “të rritur”, çka nënkuptonte koncertin e orës 8.30 të mbrëmjes së 31 dhjetorit, dhe një për moshën shkollore që fillonte në orën 6.15 pm. Si redaktore përgjegjëse e koncertit të redaksisë sime, më duhej ta ndiqja atë në të gjitha aspektet e përgatitjes së tij, në regjistrimet në studio dhe filmimet në rrethe. Pikërisht në një nga këto ditë të ngarkuara, më erdhi lajmi që gjyshi nga Amerika ishte kthyer në Shqipëri.
-Po si erdhi?! Nuk më besohet ende…-thashë e hutuar, duke mbyllur derën e redaksisë. Emocionet po më kaplonin të tërën dhe nuk doja të tradhëtoja veten para kujtdo që mund të hynte rastësisht në zyrë.
-Mos e beso po tani është ulur tek tryeza, dhe po pi cigare, njëra pas tjetrës. Pastaj im vëlla më tregoi shkurt se plaku kishte pritur në aeroport ulur në karrigen e ulokut, derisa dikush qe kujtuar për të. Ai kishte zgjatur një copë letër ku qe shënuar numri i telefonit i familjes. Receptorin e kishte ngritur nëna. Me të dëgjuar fjalët “Ju ka ardhur babai nga Amerika”, ajo qe këputur në dysheme, sikur të kishte marrë një kob. Për fat, u ndodh e kunata me të.
Ja, kështu”, e mbylli im vëlla, dhe më pyeti: ’Ti, kur kthehesh?’ I thashë që do bëja çmos të kthehesha menjëherë.
Ula receptorin duke i thënë vetes se puna e parë ishte të mbaja emocionet nën kontroll. Më dukej kaq e pabesueshme, sa edhe gati e frikshme. Nxitova në banjë për t’i hedhur një grusht ujë të ftohtë fytyrës. Në pasqyrë pashë portretin tim të përskuqur. M’u kthye e gjallë në përfytyrim ajo që kishte ndodhur një vit më parë në shtëpinë tonë.
Gjyshi i arratisur pas luftës dhe i ndaluar të kthehej në atdhe, pas 45 vjet larg familjes e pa asnjë komunikim më të, papritur kishte dërguar një telegram. Telegrami thoshte: ‘Mbusha 90 vjeç. A mundem me ardhë më vdekë në vendin tem? Baba”. Lajmi shkaktoi në familje një turbullirë ndjenjash të ndryshme e të menjëhershme. Habia dhe gëzimi humbnin në shqetësimin e përzier me ankth e frikë Telegrami kalohej dorë më dorë si diçka përcëlluese. Njerëzit flisnin pak, por ndjenin shumë. Së fundi pushoi në prehrin e nënës.
-Oh! -rënkoi nëna ime duke zënë kokën me të dy duart,- s’jam ndjerë kurrë më ngushtë në jetën time! Të të kërkojë ”leje” babai për të vdekur në atdhe, dhe të mos jesh në gjendje t’i thuash: ”Po, baba, eja”. Sepse s’është në dorën tonë t’i kthejmë përgjigje… Por askush andej s’është në gjendje ta kuptojë këtë. Si mund të na kuptojë bota ne? Ne kemi gjysmë shekulli që jetojmë veç nga bota.
Pashë dritaret nëse ishin hapur. Mu duk sikur ajri do t’i thithte fjalët e nënës e do t’i çonte diku. Nëna ishte më e guximshmja nga të gjithë ne në familje, aq sa i druheshim guximit të saj.
Ra heshtja. Nuk qe heshtje, vetëm se kishte pushuar dialogu e kishte filluar monologu pa zë. Brenda vetes të gjithë bënin të njëjtën pyetje. A do ta lejonte qeveria kthimin e tij në atdhe?
Vështrimet e të tërëve qenë mbërthyer nga nëna ime. Vetëm ajo do të kishte kurajon të fliste me qeverinë. Nga ajo pritej të mësonin nëse baba (në shtëpi kishin filluar papritur të përdornin këtë fjalë të harruar), do të të lejohej të vinte ose jo në atdhe, për të vdekur. Dhe nëna me atë telegram‘bombë’ në çantën e saj katërkëndëshe lustrinë të zezë, guxoi të trokiste në dyert e qeverisë. Kërkoi të takonte të madhin fare. E priti ministri i brendshëm, një burrë i gjatë me shpatulla të krrusura. Ai, pasi e dëgjoi, i ktheu kurrizin e duke iu afruar dritares që binte në Bulevardin e Madh, tha me një zë të thatë:
“E ç’u duhet ky copë plak?”
“Është babai ynë”, guxoi t’i përgjigjej ajo. “Po kërkon leje të vijë të vdesë në tokën vet. Një varr po kërkon!”
“Le të vdesë atje ku është, si qen!” qe përgjigja ndaj klithmës së saj.
Refuzimi i qeverisë qe i përballueshëm. Shpresa se do të mund ta shikonin edhe një herë babanë për së gjalli, u duk se qe fikur përgjithnjë. Pas kësaj shtëpisë sikur i ra një hije e rëndë, dhe heshtja iu bë strehë. Ishte viti 1988.
***
Më bëhej se do të ndodhte diçka e ngjashme si herën e parë, diçka e ngjashme me refuzimin. Veçse tani s’do të ishte më refuzimi i një telegrami, por i një qenie njerëzore, i një plaku që kishte marrë vendimin e fundit të jetës së vet: Të vdiste e të varrosej në dheun mëmë. Ai kishte ardhur, ishte i pranishëm dhe kjo tashmë nuk mund të fshihej.
Mora çantën e dorës nga tavolina ime dhe dola nga godina e institucionit. Instinktivisht ngrita sytë lart nga dritaret e katit të tretë, te zyra e personelit, ku dukej gjithnjë koka e dikujt që mbante shënim ata që largoheshin nga puna para orarit. Mora kthesën duke i kthyer shpinën godinës dhe dola në bulevardin e madh. Më ziente koka nga mendimet e përziera me imazhe të çuditshme torturuese. M’u kujtua ëndrra që kisha parë dy javë më parë dhe e tmerruar ia kisha treguar nënës dhe tim vëllai që atë mëngjes. Një tërmet i madh kishte shkundur shtëpinë tonë. Muret e saj sikur kishin lëvizur nga vendi dhe tavani po ashtu. Tavani dhe muret sikur kërkonin njëri tjetrin por nuk përputheshin dot. Më doli gjumi e trembur dhe nuk fjeta dot deri në mëngjes.
Im vëlla tha thjesht: Kasandër!
-U rrëzua ndonjë mur? pyeti nëna
-Jo.
-E po mos u bë merak. Muri i rrëzuar thonë që del vdekje. Po ëndrrat, ëndërra janë. Nuk duhet bërë kaq merak prej tyre. Kush e di se ku e ke pasur mendjen e të ka dalë në ëndërr gjë pakuptim, -e mbylli bisedën nëna ime dhe mua mu duk se më shumë se desh të më qetësonte mua, donte të qetësonte vetveten.
-Po si erdhi?! Nuk më besohet ende…-thashë e hutuar, duke mbyllur derën e redaksisë. Emocionet po më kaplonin të tërën dhe nuk doja të tradhëtoja veten para kujtdo që mund të hynte rastësisht në zyrë.
-Mos e beso po tani është ulur tek tryeza, dhe po pi cigare, njëra pas tjetrës. Pastaj im vëlla më tregoi shkurt se plaku kishte pritur në aeroport ulur në karrigen e ulokut, derisa dikush qe kujtuar për të. Ai kishte zgjatur një copë letër ku qe shënuar numri i telefonit i familjes. Receptorin e kishte ngritur nëna. Me të dëgjuar fjalët “Ju ka ardhur babai nga Amerika”, ajo qe këputur në dysheme, sikur të kishte marrë një kob. Për fat, u ndodh e kunata me të.
Ja, kështu”, e mbylli im vëlla, dhe më pyeti: ’Ti, kur kthehesh?’ I thashë që do bëja çmos të kthehesha menjëherë.
Ula receptorin duke i thënë vetes se puna e parë ishte të mbaja emocionet nën kontroll. Më dukej kaq e pabesueshme, sa edhe gati e frikshme. Nxitova në banjë për t’i hedhur një grusht ujë të ftohtë fytyrës. Në pasqyrë pashë portretin tim të përskuqur. M’u kthye e gjallë në përfytyrim ajo që kishte ndodhur një vit më parë në shtëpinë tonë.
Gjyshi i arratisur pas luftës dhe i ndaluar të kthehej në atdhe, pas 45 vjet larg familjes e pa asnjë komunikim më të, papritur kishte dërguar një telegram. Telegrami thoshte: ‘Mbusha 90 vjeç. A mundem me ardhë më vdekë në vendin tem? Baba”. Lajmi shkaktoi në familje një turbullirë ndjenjash të ndryshme e të menjëhershme. Habia dhe gëzimi humbnin në shqetësimin e përzier me ankth e frikë Telegrami kalohej dorë më dorë si diçka përcëlluese. Njerëzit flisnin pak, por ndjenin shumë. Së fundi pushoi në prehrin e nënës.
-Oh! -rënkoi nëna ime duke zënë kokën me të dy duart,- s’jam ndjerë kurrë më ngushtë në jetën time! Të të kërkojë ”leje” babai për të vdekur në atdhe, dhe të mos jesh në gjendje t’i thuash: ”Po, baba, eja”. Sepse s’është në dorën tonë t’i kthejmë përgjigje… Por askush andej s’është në gjendje ta kuptojë këtë. Si mund të na kuptojë bota ne? Ne kemi gjysmë shekulli që jetojmë veç nga bota.
Pashë dritaret nëse ishin hapur. Mu duk sikur ajri do t’i thithte fjalët e nënës e do t’i çonte diku. Nëna ishte më e guximshmja nga të gjithë ne në familje, aq sa i druheshim guximit të saj.
Ra heshtja. Nuk qe heshtje, vetëm se kishte pushuar dialogu e kishte filluar monologu pa zë. Brenda vetes të gjithë bënin të njëjtën pyetje. A do ta lejonte qeveria kthimin e tij në atdhe?
Vështrimet e të tërëve qenë mbërthyer nga nëna ime. Vetëm ajo do të kishte kurajon të fliste me qeverinë. Nga ajo pritej të mësonin nëse baba (në shtëpi kishin filluar papritur të përdornin këtë fjalë të harruar), do të të lejohej të vinte ose jo në atdhe, për të vdekur. Dhe nëna me atë telegram‘bombë’ në çantën e saj katërkëndëshe lustrinë të zezë, guxoi të trokiste në dyert e qeverisë. Kërkoi të takonte të madhin fare. E priti ministri i brendshëm, një burrë i gjatë me shpatulla të krrusura. Ai, pasi e dëgjoi, i ktheu kurrizin e duke iu afruar dritares që binte në Bulevardin e Madh, tha me një zë të thatë:
“E ç’u duhet ky copë plak?”
“Është babai ynë”, guxoi t’i përgjigjej ajo. “Po kërkon leje të vijë të vdesë në tokën vet. Një varr po kërkon!”
“Le të vdesë atje ku është, si qen!” qe përgjigja ndaj klithmës së saj.
Refuzimi i qeverisë qe i përballueshëm. Shpresa se do të mund ta shikonin edhe një herë babanë për së gjalli, u duk se qe fikur përgjithnjë. Pas kësaj shtëpisë sikur i ra një hije e rëndë, dhe heshtja iu bë strehë. Ishte viti 1988.
***
Më bëhej se do të ndodhte diçka e ngjashme si herën e parë, diçka e ngjashme me refuzimin. Veçse tani s’do të ishte më refuzimi i një telegrami, por i një qenie njerëzore, i një plaku që kishte marrë vendimin e fundit të jetës së vet: Të vdiste e të varrosej në dheun mëmë. Ai kishte ardhur, ishte i pranishëm dhe kjo tashmë nuk mund të fshihej.
Mora çantën e dorës nga tavolina ime dhe dola nga godina e institucionit. Instinktivisht ngrita sytë lart nga dritaret e katit të tretë, te zyra e personelit, ku dukej gjithnjë koka e dikujt që mbante shënim ata që largoheshin nga puna para orarit. Mora kthesën duke i kthyer shpinën godinës dhe dola në bulevardin e madh. Më ziente koka nga mendimet e përziera me imazhe të çuditshme torturuese. M’u kujtua ëndrra që kisha parë dy javë më parë dhe e tmerruar ia kisha treguar nënës dhe tim vëllai që atë mëngjes. Një tërmet i madh kishte shkundur shtëpinë tonë. Muret e saj sikur kishin lëvizur nga vendi dhe tavani po ashtu. Tavani dhe muret sikur kërkonin njëri tjetrin por nuk përputheshin dot. Më doli gjumi e trembur dhe nuk fjeta dot deri në mëngjes.
Im vëlla tha thjesht: Kasandër!
-U rrëzua ndonjë mur? pyeti nëna
-Jo.
-E po mos u bë merak. Muri i rrëzuar thonë që del vdekje. Po ëndrrat, ëndërra janë. Nuk duhet bërë kaq merak prej tyre. Kush e di se ku e ke pasur mendjen e të ka dalë në ëndërr gjë pakuptim, -e mbylli bisedën nëna ime dhe mua mu duk se më shumë se desh të më qetësonte mua, donte të qetësonte vetveten.
