Nga Simon Johnson
Që me shpërthimin e krizës financiare botërore, gjatë këtyre tri viteve, dy kanë qenë pikëpamjet dominuese rreth asaj se çfarë nuk funksionojë si duhet. Është shumë e rëndësishme që ne të kuptojmë secilën prej këtyre pikëpamjeve, për shkak se lidhja e tyre me politikëbërësit – dhe në këtë mënyrë me shëndetin dhe stabilitetin e ardhshëm të ekonomisë globale – nuk mund të jetë më e madhe se kaq.
Pikëpamja e parë është se qeveritë thjesht humbën kontrollin e situatës për shkak të paaftësisë apo për shkak se politikanët ishin të përqendruar në agjendat e tyre. Kjo është pikëpamja që dëgjohet më shpesh, si për shembull nga njerëz që mendojnë se problemi kryesor i përshkallëzimit të rënies ekonomike të vitit 2008 ishin politikat e ndjekura nga qeveria për industrinë e banesave (shit-blerja dhe sigurimi i tyre) .
Në Shtetet e Bashkuara, një nga kandidatët ende në garë për t’u kandiduar nga Partia Republikane si rivali i Barack Obamës në zgjedhjet presidenciale të nëntorit, Ron Paul vazhdon të argumentojë në mënyrë konsistente se problemi është qeveria dhe jo përgjigja që vjen më pas në lidhje me sistemin bankar. Ai argumenton se nëse qeveria do të mënjanohej plotësisht nga sektori financiar (duke përfshirë këtu edhe mënjanimin e Rezervës Federale), ekonomia do të kishte funksionuar më mirë.
Pikëpamja e dytë është që sektori financiar ndikoi për një kohë të gjatë dhe fort në dekadat e fundit për tu liberalizuar nga masat e qeverisë dhe shpenzoi një pjesë të madhe të kohës dhe parave për t’i bindur politikanët se kjo ishte përqasja e sigurt dhe e duhur ndaj sistemit bankar. Sipas kësaj pikëpamjeje, politikat qeveritare nuk dështuan, në të kundërtën, ato vepruan pikërisht në bazë të këtij qëllimi.
Nëse kjo pikëpamje është e saktë, ai lloj parashtrimi mbi politikat e ndjekura, i rekomanduar nga Ron Paul, është më pak tërheqës. Po të mendoni se një sektor modern financiar mund të veprojë në liri të plotë pa ndjekur absolutisht asnjë rregull të çdo lloji (duke përfshirë edhe rregullat për bankat që vihen për sigurimin e depozitave), problemi i vërtetë nuk janë preferencat e qeverisë në lidhje me politikat zyrtare që do të ndjekë, por se për çfarë janë në gjendje lobuesit e sektorit financiar t’i bindin zyrtarët.
Dëshmi të fundit që mbështesin pikëpamjen e dytë janë paraqitur në formën e një studimi të kohëve të fundit nga Deniz Igan dhe Prachi Mishra të Fondit Monetar Ndërkombëtar. Në “Kompaninë treshe: Uall Street, Kapitol Hill, dhe K Street,” autorët studiuan të dhënat – kryesisht – që kishin të bënin me lobimin që kanë bërë kompanitë e sektorit financiar në SHBA.
Ligjvënësit, natyrisht, kanë preferenca të ndryshme në lidhje me atë se çfarë ligjesh do të mbështesin, gjë që e bën të vështirë të studiosh me saktësi mekanizmat e ndikimit politik. Por Igan dhe Mishra e kanë trajtuar këtë problem në një mënyrë të zgjuar – ata kanë studiuar rastet kur zyrtarët e zgjedhur kanë ndryshuar qëndrimin e tyre në propozimet legjislative, që janë propozuar më shumë se një herë. Ata janë përpjekur shumë për të kuptuar se çfarë i ka bërë ata që të ndryshojnë qëndrim.
Përveç analizimit të informacionit në lidhje me shpenzimet për lobim, autorët kanë krijuar një hartë të lidhjeve të rrjetit të lobuesve (të njohur kolektivisht si “K Street,” sepse shumë prej tyre i kanë zyrat e tyre atje) dhe të ligjvënësve. Për shembull, lobuesit shpesh kanë qenë më parë të punësuar nga ligjvënësit në stafet e tyre.
Rezultatet janë thjesht tronditëse – edhe pse me siguri nuk është një surprizë për lobuesit profesionistë. Rritje e shpenzimet për një lobim ndihmon për të bindur ligjvënësit për të ndryshuar votat e tyre. Dhe “nëse ndonjë lobues, që më parë ka punuar për një ligjvënës, është duke lobuar për një projekt ligj të caktuar ai mund të lëkundë qëndrimin e ligjvënësit në lidhje me këtë projekt ligj në favor të një çrregullimi ( liberalizimi apo tejkalimi të masave shtrënguese)”.
Ajo se çfarë duan firmat financiare, sigurisht, është liberalizimi – sa më pak rregulla dhe sa më pak mbikëqyrje të çdo lloji. Dhe në të vërtetë bëhet fjalë se kë njihni dhe në çfarë rrethana i keni njohur. Në veçanti, vlera juaj si një lobues duket se varet shumë se me cilin keni punuar në të kaluarën. Igan dhe Mishra kanë dalë në përfundimin se “të shpenzosh një dollar më shumë është pothuajse dy herë më efektive në lëkundjen apo ndryshimin e qëndrimit të një ligjvënësi, nëse lobuesi ka ose ka pasur njohje me ligjvënësin në krahasim me rastin kur nuk e njeh atë.”
“Dera rrotulluese” mes Kongresit dhe firmave lobuese duket se ka qenë arsyeja kryesore e daljes jashtë kontrollit të sektorit financiar, i cili efektivisht lejoi marrjen përsipër të një risku të tepruar në prag të krizës. Në një tjetër studim, Igan dhe Mishra, duke punuar me Thierry Tressel, dolën në përfundimin se firmat duke marrë përsipër rreziqe edhe më të mëdha para vitit 2008, ishin akoma më të angazhuara për të lobuar në interes të tyre.
Në thelb, firmat financiare në një farë mënyre iu është dashur ta blejnë të drejtën për të marrë përsipër një rrezik më të madh (pra për të qenë të lira ta bëjnë një gjë të tillë). Kur gjërat shkojnë mirë, janë drejtuesit e këtyre firmave që marrin “frytet” – kryesisht në formën e kompensimit të menjëhershëm, për shkak se të paktë janë ata drejtues që kompensohen në bazë të kthimit të të ardhurave në proporcion me rrezikun e ndërmarrë. Kjo do të thotë se kur rreziqet materializohen dhe firmat pësojnë humbje, kosto bie mbi taksapaguesit.
Ron Paul ka të drejtë kur vë theksin mbi pabarazitë e pushtetit dhe shtrembërimet masive brenda sektorit financiar. Ai është gjithashtu i saktë kur sjell në vëmendje se shumë politika të qeverisë janë në favor të shumë pak firmave të mëdha – që i favorizon ato duke i inkurajuar për të marrë përsipër rreziqe të tepërta dhe të rrezikshme.
Por Paul dhe të tjerët gabojnë kur argumentojnë se qeveria është shkaku i çdo të keqe financiare. Ekzekutivët në firmat financiare duan të marrin përsipër rreziqe të mëdha. Ata parapëlqejnë marrëveshje në të cilat ata fitojnë ( nxjerrin diçka) edhe kur ata humbasin. Firmat e mëdha financiare mund të blejnë më lehtë mbrojtjen e nevojshme politike (në formën e çrregullimit, moszbatimit të masave kufizuese), duke u lejuar atyre të bëhen edhe më të mëdha, edhe më të rrezikshme. Kjo strukturë nxitëse është bërë vetëm më ekstreme se ç’ishte, që prej krizës financiare të vitit 2008.
Në Shtetet e Bashkuara, një nga kandidatët ende në garë për t’u kandiduar nga Partia Republikane si rivali i Barack Obamës në zgjedhjet presidenciale të nëntorit, Ron Paul vazhdon të argumentojë në mënyrë konsistente se problemi është qeveria dhe jo përgjigja që vjen më pas në lidhje me sistemin bankar. Ai argumenton se nëse qeveria do të mënjanohej plotësisht nga sektori financiar (duke përfshirë këtu edhe mënjanimin e Rezervës Federale), ekonomia do të kishte funksionuar më mirë.
Pikëpamja e dytë është që sektori financiar ndikoi për një kohë të gjatë dhe fort në dekadat e fundit për tu liberalizuar nga masat e qeverisë dhe shpenzoi një pjesë të madhe të kohës dhe parave për t’i bindur politikanët se kjo ishte përqasja e sigurt dhe e duhur ndaj sistemit bankar. Sipas kësaj pikëpamjeje, politikat qeveritare nuk dështuan, në të kundërtën, ato vepruan pikërisht në bazë të këtij qëllimi.
Nëse kjo pikëpamje është e saktë, ai lloj parashtrimi mbi politikat e ndjekura, i rekomanduar nga Ron Paul, është më pak tërheqës. Po të mendoni se një sektor modern financiar mund të veprojë në liri të plotë pa ndjekur absolutisht asnjë rregull të çdo lloji (duke përfshirë edhe rregullat për bankat që vihen për sigurimin e depozitave), problemi i vërtetë nuk janë preferencat e qeverisë në lidhje me politikat zyrtare që do të ndjekë, por se për çfarë janë në gjendje lobuesit e sektorit financiar t’i bindin zyrtarët.
Dëshmi të fundit që mbështesin pikëpamjen e dytë janë paraqitur në formën e një studimi të kohëve të fundit nga Deniz Igan dhe Prachi Mishra të Fondit Monetar Ndërkombëtar. Në “Kompaninë treshe: Uall Street, Kapitol Hill, dhe K Street,” autorët studiuan të dhënat – kryesisht – që kishin të bënin me lobimin që kanë bërë kompanitë e sektorit financiar në SHBA.
Ligjvënësit, natyrisht, kanë preferenca të ndryshme në lidhje me atë se çfarë ligjesh do të mbështesin, gjë që e bën të vështirë të studiosh me saktësi mekanizmat e ndikimit politik. Por Igan dhe Mishra e kanë trajtuar këtë problem në një mënyrë të zgjuar – ata kanë studiuar rastet kur zyrtarët e zgjedhur kanë ndryshuar qëndrimin e tyre në propozimet legjislative, që janë propozuar më shumë se një herë. Ata janë përpjekur shumë për të kuptuar se çfarë i ka bërë ata që të ndryshojnë qëndrim.
Përveç analizimit të informacionit në lidhje me shpenzimet për lobim, autorët kanë krijuar një hartë të lidhjeve të rrjetit të lobuesve (të njohur kolektivisht si “K Street,” sepse shumë prej tyre i kanë zyrat e tyre atje) dhe të ligjvënësve. Për shembull, lobuesit shpesh kanë qenë më parë të punësuar nga ligjvënësit në stafet e tyre.
Rezultatet janë thjesht tronditëse – edhe pse me siguri nuk është një surprizë për lobuesit profesionistë. Rritje e shpenzimet për një lobim ndihmon për të bindur ligjvënësit për të ndryshuar votat e tyre. Dhe “nëse ndonjë lobues, që më parë ka punuar për një ligjvënës, është duke lobuar për një projekt ligj të caktuar ai mund të lëkundë qëndrimin e ligjvënësit në lidhje me këtë projekt ligj në favor të një çrregullimi ( liberalizimi apo tejkalimi të masave shtrënguese)”.
Ajo se çfarë duan firmat financiare, sigurisht, është liberalizimi – sa më pak rregulla dhe sa më pak mbikëqyrje të çdo lloji. Dhe në të vërtetë bëhet fjalë se kë njihni dhe në çfarë rrethana i keni njohur. Në veçanti, vlera juaj si një lobues duket se varet shumë se me cilin keni punuar në të kaluarën. Igan dhe Mishra kanë dalë në përfundimin se “të shpenzosh një dollar më shumë është pothuajse dy herë më efektive në lëkundjen apo ndryshimin e qëndrimit të një ligjvënësi, nëse lobuesi ka ose ka pasur njohje me ligjvënësin në krahasim me rastin kur nuk e njeh atë.”
“Dera rrotulluese” mes Kongresit dhe firmave lobuese duket se ka qenë arsyeja kryesore e daljes jashtë kontrollit të sektorit financiar, i cili efektivisht lejoi marrjen përsipër të një risku të tepruar në prag të krizës. Në një tjetër studim, Igan dhe Mishra, duke punuar me Thierry Tressel, dolën në përfundimin se firmat duke marrë përsipër rreziqe edhe më të mëdha para vitit 2008, ishin akoma më të angazhuara për të lobuar në interes të tyre.
Në thelb, firmat financiare në një farë mënyre iu është dashur ta blejnë të drejtën për të marrë përsipër një rrezik më të madh (pra për të qenë të lira ta bëjnë një gjë të tillë). Kur gjërat shkojnë mirë, janë drejtuesit e këtyre firmave që marrin “frytet” – kryesisht në formën e kompensimit të menjëhershëm, për shkak se të paktë janë ata drejtues që kompensohen në bazë të kthimit të të ardhurave në proporcion me rrezikun e ndërmarrë. Kjo do të thotë se kur rreziqet materializohen dhe firmat pësojnë humbje, kosto bie mbi taksapaguesit.
Ron Paul ka të drejtë kur vë theksin mbi pabarazitë e pushtetit dhe shtrembërimet masive brenda sektorit financiar. Ai është gjithashtu i saktë kur sjell në vëmendje se shumë politika të qeverisë janë në favor të shumë pak firmave të mëdha – që i favorizon ato duke i inkurajuar për të marrë përsipër rreziqe të tepërta dhe të rrezikshme.
Por Paul dhe të tjerët gabojnë kur argumentojnë se qeveria është shkaku i çdo të keqe financiare. Ekzekutivët në firmat financiare duan të marrin përsipër rreziqe të mëdha. Ata parapëlqejnë marrëveshje në të cilat ata fitojnë ( nxjerrin diçka) edhe kur ata humbasin. Firmat e mëdha financiare mund të blejnë më lehtë mbrojtjen e nevojshme politike (në formën e çrregullimit, moszbatimit të masave kufizuese), duke u lejuar atyre të bëhen edhe më të mëdha, edhe më të rrezikshme. Kjo strukturë nxitëse është bërë vetëm më ekstreme se ç’ishte, që prej krizës financiare të vitit 2008.
Simon Johnson, një ish-ekonomist i rëndësishëm i FMN-së, është bashkë-themelues i një blogu të rëndësishëm ekonomie, http://BaselineScenario.com, një profesor në MIT Sloan, si dhe një anëtar i lartë në Institutin “Peterson” për Ekonominë Ndërkombëtare
