.......
Është një maksimë që thuhet “në dashuri dhe luftë të gjithë kanë të drejtë”dhe meqenëse në Ballkan më pak kemi pasur dashuri , por gjithmonë kemi pasur luftë gjithsesi është dashur dhe krijuesit t’i nënshtrohen kësaj maksime dhe dashurin ta shikojnë si luftë dhe luftën si dashuri. Është një situate absurde kur njeriu të mësohet që dashuria të jetë luftë dhe lufta dashuri, por këto janë realitetet ballkanike. Shkrimtarëve shqiptare u është dashur tu nënshtrohen kësaj fatkeqësie, këtij mallkimi dhe prandaj kjo nuk ka qenë një ndjenjë e këndshme, por e domosdoshme . Jeta në Ballkan ka qenë mbijetesë. Kultura politike dhe kultura intelektuale iu është nënshtruar kësaj maksime, dhe shkrimtareve shqiptare iu është dashur ta pranojnë duke treguar se e kane nje te drejte te tyre, kjo është e drejta për jetë dhe ekzistence.
Në këtë kontekst është një mallkim që shkrimtarët shqiptarë por edhe shkrimtarët në Ballkan t’i ndjekë kjo maksimë sepse nuk kanë përfunduar konfliktet historike ne Ballkan, nuk ka përfunduar as ajo që ne e shohim si luftë qytetërimesh, një kufi, që edhe sot e kësaj dite në forma të ndryshme mbijnë e derdhen, dhe ne duhet t’i përshtatemi edhe rrethanave të tilla. Unë u ndala ne kontekstet historike sepse si shkrimtar nuk dua ta shpjegoj librat , librat flasin vetë- tha Buxhovi.
Ndoshta subjektet historike janë një angazhim për Buxhovin për të shkruar librat e tij .Angazhime si ato të shekullit 20-të që I kemi njohur në Kosovë , Shqipëri dhe në Francë ,angazhimi i tij janë vlerat evropiane, por edhe dëshmia historike .
Historia e Ballkanit është pak tragjike, shkrimtari nuk mund t’i largohet temave te tilla , jeta dhe historia në Ballkan i ka pasur parametrat tek historia dhe tek përcaktimet historike . Popujt e vegjël siç është populli shqiptar domosdoshmërish është detyruar ta shpjegoje te drejtën historike sepse ka qenë me rrezik në qoftë se nuk e bënin. Kanë qenë steriotipet intelektuale që i kanë imponuar kategoritë historike ta shpjegojnë historinë. Buxhovi solli një fakt: në Ballkan nga kriza lindore e tutje, shumë popuj kanë qenë ata që përmes letërsisë e kanë krijuar urrejtjen dhe shumë intelektualë shqiptare iu është dashur t’i përgjigjen kësaj sfide sepse politika dhe ata qe e kane përcjellë, i kane pranuar argumente te tilla në një fare mënyre. Është një raport i zhvendosur shoqëror kulturor, por kjo është një normalitet në Ballkan, që shkrimtarët i ka ngarkuar më se tepërmi dhe në të njëjtën kohe i ka dënuar.
Michel Riviere gazetar në France –TV , i cili ka njohur intelektuale shqiptarë të angazhuar si ish -Presidenti Ibrahim Rugova,që është imponuar, si një lëvizje, si një mendim, si një afer asaj , që bëjnë luftën nga dashuria,që nga qëndresa paqësore tek Rugova.
Cili ishte impresioni juaj për Kosovën dhe për qëndresën e intelektualeve te Kosoves?
Perpara se t’u përgjigjem dua tu them që edhe në Francë mirëpritja shqiptare është për t’u admiruar – tha Michel Rivière,dhe dua ti bëj një homazh mikut tim, një botuesi që nuk ndodhet midis nesh Michel Champandal i cili kontribuoi që libri i Jusuf Buxhovit të botohej në Francë , ky libër ka një të veçantë sepse parathënia e bërë nga Aleksandër Zotos u bë nje pasthënie, dhe nuk ishte plan ifikuar që të bëja një intervistë me Buxhovin për këtë libër, dhe Champendal me thotë : – botohet një shkrimtar i rëndësishëm nga Kosova , është mirë që të japim një informacion për autorin, letërsinë e tij dhe në të njëjtën kohë për Kosovën, dhe për të ishte më interesante të lexoje direkt romanin, se sa të humbje me shpjegime përpara se të hyje në tekst .
Homazhi i dytë është për mikun tim Ibrahim Rugova u shpreh-Rivière, që e kam takuar në një kontekst të veçantë, dhe më vjen mirë që këtu po shikoj edhe miq të cilët nuk i kisha parë që prej 20 vitesh, që në atë kohë më kanë ndihmuar shumë të kuptoja çështjen shqiptare në gjirin e federatës jugosllave që ishte nje çështje shumë komplekse.
Në vitet 1987- 1988 -1989 unë kam bërë kërkime dhe në Francë nuk mund të thuhet se kishte më të vërtetë informatione. Kam kërkuar vepra, referenca dhe gati nuk kishte, ose ishin suspekte dhe të komplikuara, ishin vetëm disa libra të viteve 20 ose 30, shënime të ambasadorëve dhe ajo çfarë ishte e shkruar më pas, ishte në vitet 1991, 1992- 1993 që do të thotë,në atë kohë kur fillova të udhëtoja në Jugosllavi, për së gjati e së gjeri duke takuar personalitete të mëdhenj të republikave të ndryshme . Ibrahim Rugovën e kam takuar duke u nisur vetëm, në muajin Mars- Prill 1989 –tha Rivière ,në momentin kur po ndodhnin ngjarje të rënda në Kosovë.
Bëra si të gjithë gazetarët pak të humbur dhe që mbërrinin vetëm në Prishtinë, pra në hotelin më të madh që ishte në qendër, dhe i vetmi personalitet që njihja dhe që filloi të lëvizte pak ishte Ibrahim Rugova, që në atë kohe nuk ishte emëruar akoma President i Kosovës, apo qoftë edhe i LDK-së që në atë kohë nuk ekzistonte akoma ishte ndoshta një mendim , por ishte Kryetar i lidhjes së shkrimtarëve, kisha një numër telefoni, thërras në telefon dhe askush nuk përgjigjet, disa orë më vonë shikoj që vjen një udhërrëfyes dhe me thërret tek dhoma e hotelit. Nuk duhet harruar që në atë kohë ishte një gjendje urgjente alarmante , kishte të shtëna dhe nuk mund të dilje kur të doje, në qytet ishte me rrezik te madh. Udhërrëfyesi më njeh me Prishtinën ,dhe me çon në një pallat të madh me disa kate të ndriçuara dhe disa te tjera jo, në shtëpinë e Rugovës, që më mirëpret me një dashamirësi që karakterizon shqiptarët.
Provova verën e kuqe kosovare që ishte e shkëlqyer , më pas mora vesh që kishte bërë studimet letrare në Francë, kishte lexuar midis të tjerave Roland Barths dhe njoha një burrë të mrekullueshëm. Nuk folëm pothuajse fare për politiken,- shtoi Michel Rivière ,me foli më shumë për popullin shqiptar,për besën fjalën e dhënë, e plot gjera të tjera dhe më në fund me tha: - shëtit në të gjithë Kosovën Michel –në qofte se mundesh dhe shikoje vete ç’fare ndodh. Diskutimi jonë zgjati deri vonë , kaluan dhe orët ku ishte e ndalur të dilje nga të shtënat që fillonin natën, dhe me vone i thoja me humor Ibrahimit : Me mbajte shumë vonë aë natë sepse doja ta shikoja vete represionin policor.( qesh).
Dhe pikërisht ,përpara se të shkoja në hotel me ndaluan, dhe pas kësaj ngjarje vendosa të beja një dokumentar një film që quhet « Kosova: pluhur i Jugosllavisë » dhe « Trashegimnia e Titos » që u shfaq në France, nga televizioni France 3,në Mars 1991 d m th para luftës.
Doja të vija tek libri dhe titulli i tij,sepse « kush i reziston kolerës i reziston vete djallit »,(titulli në frëngjisht) për publikun francez do të mendonim Kamyne dhe doktor Rio , njeriut përballur me një epidemi dhe një problem kolektiv,që është e vështirë per tu zgjidhur.
Michel Riviere përngjas një tjetër pikë të ngjashme të romanit të Buxhovit me një libër tjetër te Kamysë qe nuk eshte Miti i Sifizit por « Burri i revoltuar ».Ku Kamy, pershkruan format revolte , historike , kulturore, religjioze,narcizik etj, dhe jep etimologjinë e fjalës « revolte » ne latinisht është re voltare – të kthehesh dhe të përballesh ,dhe përfundimisht në librin e Buxhovit bëhet fjalë për një popull, që nga gjuha dhe identiteti i tij i bën balle pushtuesit, gjen zgjidhjen kundër një helmi të kolerës dhe populli shqiptar është shpëtuar.
Pushtuesi otoman do të njoh disa probleme s’po i themi qe lexuesi ti zbuloje vete, mund të mendojmë çdo lloj pushtuesi, dhe se dyti gjeja që na afron është toleranca : toleranca e popullit shqiptar për të cilin Rugova më kishte folur shumë ,por personalisht nuk dua të flas për luftën e Kosovës dhe atë që çka ndodh sot, por toleranca është në element kohë e fortë. Konfliktet religjioze ku në gjirin e të njëjës familje kemi dy vëllezërit myslimanë dhe dy të krishterë ,por pse jo dhe ato laikë dhe republikanë, mua më sjell ndërmend Saint Exupery : « si tu diffère de moi, frére,loin de me léser, tu m’ enrichis » dhe do te perfundoj me këtë frymë të rezistencës –tha Michel Rivière : sepse kjo lagja Paris 5 , ku jam edukuar. Nuk e di nëse është një shans,sepse kur ke prindër që kanë luftuar dhe rezistuar nganjëherë është e ndërlikuar ,me një baba qe ishte nga te paret qe formoi grupin e rezistëntëve ne lagjen latine, në verën e 1940 dhe gjithë rezistenca e studenteve gjendej në lagjen latine qofte Luxemburgu , shkolla e mjekësisë , shkolla normale e lartë, Sorbona, ku shumë takime e shumë gjëra bëheshin në Sorbone ,në bodrumet nën tokë të këtyre shkollave , ku nazistët nuk arritën kurrë t’i gjenin, dhe kam një ndjenje që kjo lloj qëndrese në të cilën unë kam kaluar gjithë fëmijërinë, dhe vite me vone, jam gjetur gati te njëjtën pasion me njerëzit që takoja në Kosovë, kishim biseda bazuar tek toleranca ,por në të njëjtën kohë,dhe në qëndresë, këto biseda i kishim bërë edhe me Ibrahim Rugoven që është një mik shumë i afërt dhe të gjitha këto tema i gjejmë në romanin e Jusuf Buxhovit-përfundoi Michel Rivière.
Ky roman për mua ishte një udhëtim përmes Shqiperisë, përmes ngjarjeve vërtet dramatike që përsëriteshin pa fund , gjithmonë luftë për tu mbrojtur , Ilirianët kundër romakeve, dhe më vone me pushtuesit otoman që zgjati për pesë Shekuj , eksodet , shpërngulja e popujve, emigracioni, shumica janë ne Greqi,ne Itali mbi të gjitha arbëreshët që e lanë Shqipërinë që nga pushtimi otoman aty nga shekulli 15-16. Por ajo që ka ngelur gjithmonë tek populli shqiptar është kjo force kjo energji që i beri të qëndrojnë, të përballojnë dhe të mbajnë identitetin e tyre.
Zoti Aleksandër Zotos që ka shkruar dhe pasthënien e romanit na dha edhe disa arsye më shumë që publiku të lexoje romanin.
Së pari është fryma epike që përshkruan romanin ,dhe mënyra që këto tema përshkojnë realitetin historik dhe gjejnë jehonë. Michel Riviere e theksoi me lart në letërsinë internacionale kjo çështje e qëndresës dhe e tolerancës dhe roli i intelektualeve është diçka shume aktuale dhe këtë libër nuk duhet ta lexosh si një jehonë , autori e tha : që lufta dhe konfliktet nuk janë zgjidhur akoma, por është një libër që na shpie drejt së ardhmes, nëpërmjet këtyre temave dhe ia vlen të jetë lexuar.
