Kosovë, kush të qiti më krye në hi!?

Shkruan Flori Bruqi

                    Modeli amerikan i ndarjës së Kosovës?...

Sipas gazetës serbe “Srpski Telegraf” administrata e presidentit Trump ka hartur një projekt për ndarjen e Kosovës duke i dhënë fund konfliktit shqiptaro-serb në Kosovë.

Telegrafi serb zbulon ekskluzivisht atë që përmban ky model amerikan i zgjidhjes së kofnliktit të Kosovës. Harta, e cila ne kishim njohuri, tashmë po qarkullon në qarqet diplomatike, thotë gazeta.

Megjithatë, mund të supozohet se ky është një version pune që mund të pësojë ndryshime të pjesshme në bisedimet e Beogradit dhe Prishtinës.

Ndarja e Kosoves sipas gazetes serbe: Modeli amerikan

Katër komuna në veri: Mitrovicë Veriore, Zveçan, Leposaviq dhe Zubin Potok, do të bashkohen me Serbinë

Kosova do të marr komunat shqiptare në Luginën e Preshevës, por jo të gjithë territorin por vetëm një pjesë të Luginës.

Territor me mbrojtje të veçantë për serbët

Brenda territorit të Kosovës do të krijohet “Zajednica” kompetencat e të cilave do të përcaktoheshin në dialogun mes Beogradit dhe Prishtinës. Ata do të kenë të drejtën e lidhjeve të veçanta me Serbinë, diçka si ajo që Republika Srpska ka tani.

Ky projekt ka gjetur mbështetje edhe nga Putini, por kategorikisht janë deklaruar Gjermania, Suedia dhe disa vende të BE-së.

Presidenti i Komisionit për Çështje Evropiane në Bundestagun gjerman, Gunther Krichbaum është njëri nga njerëzit më të besuar të kancelares Merkel. Pas përfundimit të Samiti të Sofjes, diplomati gjerman ka thënë se ky samit ishte sinjal për perspektivën e qartë evropiane të Ballkanit Perëndimor.

“E vlerësojmë këtë samit sepse ishte intesifikim i bashkëpunimit ekonomik dhe jep mundësi të reja. Kjo është shenjë e mirë e asaj që së shpejti do të mbahet edhe samiti i ardhshëm, kur e kujtojmë se i fundit ishte mbajtur 15 vjet më parë”, tha Krichbaum për gazetën serbe Politika.

Tutje ai theksoi se pa një normalizim të raporteve, Kosova dhe Serbia do ta kenë të pamundur rrugën drejt BE-së, transmeton lajmi.net.

I pyetur se a do të mund të ketë ndarje të Kosovës, apo njohje të pavarësisë nga Serbia, Krichbaum tha se “normalizimi do të thotë normalizim, as më pak dhe as më shumë”.

“Qëllimi ka qenë që raportet ndërmjet Kosovës dhe Serbisë të normalizohen plotësisht para anëtarësimit në BE. Vetëm në këtë mënyrë këto dy shtete do të arrijnë perspektivën evropiane. BE-ja është projekt i paqes, dhe nuk duam të importojmë konflikte”, theksoi Gunther Krichbaum.


Ndryshe në Samitin që u mbajt në Sofje u takuan edhe presidentët e Kosovës dhe të Serbisë, me kancelaren Angela Merkel.

Temë kryesore ishte arritja e një marrëveshje përfundimtare ndërmjet dy vendeve, qëpo thuhet se më së voni do të jetë deri në fillimin e vitit 2019.

Edhe Tadiçi vetë u tërhoq nga një propozim i tillë, i cili ishte kritikuar menjëherë nga opozita dhe ish kryeministri Koshtunica. "Serbia nuk e ndryshon planin e vetë politik. Autonomia e zgjeruar është plani ynë kyç dhe këto janë interpretime të gabuara që i bëjnë nganjëherë njerëzit e medieve, jo vetëm në Serbi por edhe këtu në Gjermani", tha Tadiç mbas një takimi me kancelaren gjermane të merkurën në Berlin.

Merkel &Tadiq

Mes dy politikanëve kishte divergjenca në lidhje me misionin e ardhshëm të BE-së (Eulex) i cili pritet të zëvendësojë UNMIK-un. Presidenti serb theksoi tri kushtet e Serbisë: "Vendimi duhet te mirret ne Keshillin e Sigurimit te OKB-se, të mos zbatohet plani i Ahtisarit dhe misioni i EULEX-it te jete neutral ndaj statusit të Kosovës." Angela Merkel tha se është shumë e rëndësishme që EULEX-i të fillojë nga puna dhe të shtrihet në të gjithë Kosovën.

Divergjenca patën politikanët edhe në lidhje me çështjen e Kosovës. Tadiç theksoi se Serbia nuk do ta njohë kurrë atë, por se me projektrezolutën e re të parashtruar në Asamblenë e përgjithshme të OKB-së, po përpiqet ta kalojë problemin nga "këndi politik në atë juridik". Merkel tha se Gjermania po e shqyrton votën e saj ndaj projektrezolutës së bashku me anëtarët e tjerë të BE-së. Merkel siguroi mbështetje të Gjermanisë në rrugën e Serbisë drejt Evropës.

Presidenti serb Boris Tadiç kohë më parë ishte  në Gjermani për një vizitë zyrtare treditore. Ai më 3 tetor 2018 u nderua

 me çmimin Quadriga. Ky çmim jepet çdo vit në ditën e festës së bashkimit të Gjermanisë për ata persona që transformojnë shoqërinë.

Kryeministri i vendit, Ramush Haradinaj, ka thënë se nga bashkësia ndërkombëtare është kërkuar që Kosova të japë diçka, nëse Serbia e njeh shtetin e Kosovës.

Sipas tij, është kërkuar që Kosova të japë tokë ose Republikë brenda Republikës.

“Ne e kemi armik Serbinë me ata është Rusia, njohja po na vyen nuk japim tokë, nuk japim Republikë brenda në Kosovë por ua kthejmë tregun”.

Kryeministri i Kosovës, gjenerali i luftës dhe i Paqës zt. Ramush Haradinaj ka përsëritur qëndrimin se nuk pranon ndonjë marrëveshje me Serbinë që çon drejt ndryshimit të kufijve.
Ramush Haradinaj shul-shqip   ka thënë se “mund të ketë marrëveshje ligjore për njohje reciproke me Serbinë, por jo marrëveshje të bazuar në territor as në kufi”.


“Ato janë kamuflazh për ndarje të Kosovës. Kosova është ajo e 17 shkurtit të 2008”, ka thënë kryeministri i Kosovës.

Ai po ashtu ka thënë se Kosova është e interesuar për pajtim me Serbinë në mënyrë që të mbyllen çështjet e hapura në rajon

Kryeministri i Kosoves, Ramush Haradinaj , ka dalë kundër idesë së Lutfi Hazirit për shkëmbim territoresh me Serbinë, ka dhënë edhe një paralajmërim të frikshëm.

I ftuar kohë më parë në “Debat Plus” ai thënë se prekja e territorit për të nënkupton luftë.

“Ndarja për mua është luftë, unë këtë e them pa hezitim dhe është rrezik me fol për ndarje…”, deklaroi Haradinaj, teksa debatonte për çështjen e shkëmbimit të territoreve.

Sipas tij, kushdo që përmend ndarje do me i sjellë një tragjedi Ballkanit.

“Nuk është mirë me përmend ndarje. Kushdo që e përmend ndarjen, për çfarëdo arsye, e ka gabim, do me i sjellë një tragjedi Ballkanit”...

Kryeministri Haradinaj tha se në këto rrethana nuk ka as ndarje as shkëmbim territoresh, pasi situata rrezikohet.

“Nuk ka ndarje, nuk ka shkëmbim territoresh, lëvizje kufijsh, është rrezik, nuk bëhet në këto rrethana”, ka thënë ndër të tjerash i pari i qeverisë së Kosovës.

***

Shqiptaria dhe Kosova janë në duart e burrështetasve, të cilët të qenit pushtetarë e barazojnë me të qenit pronar i popullit dhe i vendit dhe andaj, sillen siç sillet disa Liderë , të cilët  aq e nënvlerësojnë inteligjencën kolektive, sa paturpshëm pohojnë diçka thuajse absurde: se Serbia nuk e njeh Kosovën vetëm pse ajo nuk pranon ta marrë Luginën e Preshevës! 

E, ndërkohë, me kokëfortësi i mbrojnë idenë e vjetër serbe për shkëmbim territoresh. 

Madje, duket se është i sigurt se do realizohet plani i tyre  proserbe e proruse, mbase pse e di se shqiptarët e Kosovës, aq janë lodhur nga ‘hajdutokracia’, sa ajo ngulfati thuajse çdo ndjenjë të tyre ndaj fatit kolektiv, dhe i çoi të rinjtë ta mbajnë kokën e kthyer kah qendrat perëndimore.

Shqiptarët duhet të jenë të shqetësuar për fatin e Kosovës dhe të shqiptarisë sepse ato janë në duart e burrështetasve, të cilët shqiptarëve ua vranë krenarinë kombëtare, duke ua imponuar bindjen se për çdo gjë vendosin tjerët, se asgjë nuk është në duart e tyre...

****

Lutfi Haziri, është shprehur i bindur se Mitrovica historike, ku bënë pjesë Zveçani, Boletini, Zhazha, Vllahia e deri tek Bistrica dhe Liqeni i Ujmanit, nuk mundet në asnjë mënyrë të negociohen sepse janë, jo vetëm tokë, por pjesë e pandashme e Kosovës. 

“Nuk mund ta gjymtojmë një pjesë të territorit për ta plotësuar pjesën tjetër të territorit”, ka thënë Haziri. Por, sipas tij ato komuna që në Kosovë janë imponuar për ndryshimet demografike në vitin 1956, janë subjekt i negociatave që duhet të pranohen nga të gjithë....Është vullnet i shprehur me referendum në vitin 1992, ku qytetarët e Preshevës, Bujanocit dhe Medvegjës, kanë votuar për të drejtën e bashkëngjitjes Republikës amë, që është Kosova. Ky vullnet politik ka mbetur i pa-implementuar, përkundër luftës së UÇPMB-së, Marrëveshjes së Konçulit dhe proceseve tjera që kanë kaluar shqiptarët e lindjes së Kosovës. Unë e mbështesë këtë vullnet dhe në vitin 2013 e kam sponsoruar Rezolutën në Kuvendin e Republikës, e cila ka qenë gjithëpërfshirëse dhe është votuar nga të gjitha partitë politike shqiptare. Z. Thaçi më herët e ka kualifikuar si ide të rrezikshme dhe ka kërkuar nga LDK që të distancohet nga unë si nënkryetar i saj, ndërsa tash në vitin 2018 në parimin e reciprocitetit, në rast të ndryshimit të kufijve, Presheva, Bujanoci dhe Medvegja duhet t’i bashkëngjiten domosdoshmërish dhe është momentumi i vetëm që ata mund ta realizojnë këtë ëndërr. Kosova nuk guxon ta lëshojë këtë rast.

Medvegja me nëntokë me ari (547 milionë tonë) dhe Bujanovci mbeten nën Serbi, Presheva me fshatra me Kosovë

Në rrjetet sociale u shfaq i ashtuquajturi zgjidhje për Kosovën . Detajet e dyshuara të përcaktimit sipas të cilit Presheva dhe 6 deri në 8 fshatra duhet t’i përkasin Kosovës në këmbim të Leposaviqit, Zubin Potokut dhe Zveçanit, ndërsa Bujanovci do t’i bindet statusit të veçantë brenda Serbisë.

Marrëveshjet duhej të nënshkruheshin brenda gjashtë muajve.


Sipas këtij dokumenti të shpërndarë gjerësisht për rrjetet sociale, Serbia dhe Kosova do të ndajnë territorin. Thuhet se ata janë duke iu referuar burimeve nga “disa media shqiptare” te sponsorizuara nga presidenti i Kosovës,zt.Hashim Thaçi.

PIKAT e diskutueshme:

-Presheva, deri ne Klinike i bashkohet Kosovës

-Kufiri te ndodhet pranë Bilacit

-Bujanoci merr një status të veçantë si një distrikt special

-Mitrovica ka një status të veçantë si një distrikt i veçantë

-6 nga 8 fshatra përreth Medvegjës di t’i bashkohen Kosovës

-Korridori 10 do të shpallet një “Rrugë e Mbrojtur” ndërkombëtarisht

-Liqeni Gazivode do të privatizohet për 99 vjet (një kompani angleze) dhe do të ketë një status të veçantë

-Trepça është duke u privatizuar për 99 vjet dhe do të ketë një status të veçantë

-Kishat serbe janë po aq të pavarura sa Hilandari

-Zveçani, Zubin Potoku dhe Leposaviqi do jenë pjesë e Serbisë

-Dëmtimet e luftës në mes të Kosovës dhe Serbisë do të falen

-Serbia do ta njohë Kosovën nën emrin e Kosovës

-Forcat e NATO-s do të kenë një mandat prej 33 vjetësh

-Baza afër Bujanocit bëhet pjesë e Kosovës

-Bondstil bëhet baza ushtarake e NATO-s

-Marrëveshja e miqësisë midis Kosovës dhe Serbisë do të nënshkruhet në Uashington brenda 6 muajve.(edhe pse Hashim Thaçi e kishte thënë në mars 2018-tës)

Siç shihet nga ky “plane” Medvegja me nëntoke plot ari dhe Bujanoca mbeten nwn Serbi, Presheva me 7 katunde me Kosovë. Sikur qe fshatrat mw të pasur nw Kosovë me ari po i jepen Serbisë. Kësaj i thonë ndërrim ose tregwti me tokat shqiptare. 

Thënë shkurt këtu Serbia asgjë s’ka humbur thjeshte ka fituar, gati 20 për qind të Kosovës.

Në Medvegjë, vendbanim ky shqiptar, zbulohen 547 milionë ton ari

Një ndërmarrje me emrin “Dunav mineral” në një vendbanim shqiptar me emrin Tularë në komunën e Medvegjës, ka zbuluar miliona tonë ari dhe bakër. 

Sipas Yellow Creek, thuhet se aty ka 547 tonë mininerale prej ari.

Beogradi krenohet me arin e shqiptarëve nga Kosova dhe Medvegja. Serbia ka rezervat më të mëdha të arit në Ballkan?!

“Në këto depozita është përcaktuar përmbajtjen e 0.22 gram për ton ar dhe 0.23 për qind bakër. Kjo është 1.260.000 ton bakër dhe 120 ton prej ari, ka deklaruar Menaxheri për hulumtime Research Phil Fox.

Ai ka shpjeguar ne vazhdim se “duke pasur parasysh rezultatet inkurajuese, ne jemi duke vazhduar me zhvillimin e studimeve të vlerësimit ekonomik për vlerësimin e ndikimit në mjedis, studimet teknologjike dhe metalurgjike, dhe studimet sociale.

 Rezultatet preliminare të studimit priten deri në fund të këtij viti”.

“Minerale Danubit” është një kompani e regjistruar në Serbi me kapital kanadez dhe punëson rreth 30 njerëz.

Ne vazhdim agjencia e lajmeve “Presheva Jonë” ka shkruar se pas këtij zbulimi tw kësaj pasurie nëntokësore të milionatoneve me ari në vendbanimet shqiptare, krejt e kuptueshme pse viteve te fundit në këto vise shqiptare të njohur si Kosovë Lindore u bënë spastrime etnike qe ne fakt dikur Medvegja ishte e banuar me shumice shqiptare, kurse sot as pakice, vetme me 400-500 shqiptare e jo si dikur qe kishte 4000-5000 shqiptarë ?!.

Ambasada e Britanisë së Madhe dhe ajo e Gjermanisë në Kosovë kanë thënë se thirrjet për ndryshim të kufijve të Ballkanit mund të sjellin destabilizim.

“Ne besojmë se thirrjet për modifikim të kufijve nacionalë mund të jenë destabilizuese”, ka thënë ambasada britanike .

“Ashtu siç kemi qenë gjithmonë të qartë, normalizimi i marrëdhënieve mes Kosovës dhe Serbisë është vendimtar për sigurinë, stabilitetin dhe prosperitetin e të dyja vendeve dhe rajonit në tërësi”.

“Qeveria britanike beson se kjo duhet të jetë në bazë të njohjes së vendeve të pavarura brenda kufijve të tashëm. 

Ne vazhdojmë ta mbështesim dialogun të lehtësuar nga Bashkimi Evropian me qëllim të gjetjes së një zgjidhjeje gjithëpërfshirëse dhe të qëndrueshme me të cilët përfitojnë të dy vendet”.

****

Prifti ortodoks Sava Janciç thotë se ndarja e Kosovës është Fuçi Baruti për rajonin, kurse artikulli jep dy foto të dy shqiptarëve: një bariu që kullot dhentë në pllajat e Preshevës dhe shtëpinë e Zaire Hajdari, në Suhodollk i Epërm, që ndodhet në veriun e Mitrovicës.

Një monument në Mitrovicë, Kosovë. E ndërtuar në 1973, ai u dedikohet shqiptarëve dhe serbëve të cilët vdiqën gjatë luftimeve kundër gjermanëve nazi-fashistë gjatë Luftës së Dytë Botërore.

Në artikullin prestigjiozes amerikane “New York Times” shkruhet për mundësinë e ndarjes së Kosovës në vija etnike, një iniciativë që ka marrë dritën jeshile të administratës amerikane, edhepse përgjatë viteve të kaluara SHBA është përpjekur të ndërtojë një “shtet multi-etnik”.

“Propozimi për shkëmbim territoresh ka ndjellë frikën e tensioneve etnike në rajon, ku në vitet 90-të u zhvendosën miliona persona dhe u vranë më shumë se 100 mijë persona,” përcjell "Floripress"
shkrimin e prestigjiozes njujorkeze.

“Në veri të Kosovës, mbi lumin Ibër, rreth mijëra serbë të mbështetur nga Beogradi përbëjnë shumicën e banorëve. Megjithatë nga 70- deri 100 mijë serbë të tjerë jetojnë në pjesën jugore të Kosovës, ku janë edhe manastiret më të shenjta të tyre. Pjesa e veriut në themel është i ndarë nga pjesa tjetër e Kosovës – me sistem të vetë shkollor, shërbim civil dhe kompani tjera të telekomunikacionit.”

Serbët e jugut frikësohen gjithashtu nga ndarja, pasi kjo mund të çonte drejt zhvendosjes së tyre në veri të vendit. Prestigjiozja amerikane, e cila ka vizituar thuajse të gjitha vendet e përziera mes shqiptarëve dhe serbëve, jep një ngjarje interesante nga Graçanica, ku në “mëngjesin e hershëm, në paralagjen e Prishtinës gjerbin sëbashku kafen shqiptarët dhe serbët.”

Në fund artikulli shkruan se shqiptarët e kishin të vështirë të ktheheshin në veri të Kosovës gjatë 2006 – duke dhënë një foto të Kroi të Vitakut, ndërsa Aleksandër Vuqiç mundohet ta tregojë si histori suksesi ndarjen e Kosovës....

Gazeta e njohur austriake, Der Standard, e cila shkruan vazhdimisht për çështjet e rajonit, vjen me një tjetër artikull interesant nga Adelheid Woelfl.

Ajo shkruan se politikanët populistë si Hashim Thaçi, Edi Rama dhe Aleksandër Vuçiç janë për shkëmbim territoresh mes Kosovës dhe Serbisë.

Eksperti i Evropës Juglindore, Florian Bieber nga Universiteti i Gracit thotë se zëvendësimi i Bushatit ishte i befasishëm dhe i çuditshëm, pasi ai respektohej shumë ndërkombëtarisht dhe vepronte si një antipod për të qetësuar shpërthimet e Ramës.

Megjithatë, disa diplomatë thonë se shkëmbimi i territorit mes Kosovës dhe Serbisë duket një përfundim i pashmangshëm, edhe pse kundërshtohet nga shumica e partive dhe nga shoqëria civile në Kosovë.Gazetarja citon në këtë kuadër edhe letrën e presidentit amerikan Donald Trump për homologun Hashim Thaçi.

Sipas shkrimit, njeriu kyç i Trump po punon për ndarjen e Kosovës.

“Sipas ish-ministrit të Jashtëm të Serbisë, Vuk Jeremiç, kryestrategu i fushatës zgjedhore të Donald Trump, Corey Lewandowski, është lobisti që po bën fushatë për ndarjen e Kosovës. Në adresën e Lewandowski-t në Uashington është regjistruar firma Twin Rocks Global, që ka një kontratë me partinë serbo-nacionaliste, SNSD, që ka synuar ndarjen dhe me këtë rast shkatërrimin e Bosnje-Hercegovinës”.

Zbulohet harta që serbët kanë bërë gati për ndarjen e Kosovës

Beogradi e ka caktuar prej kohësh strategjinë e bisedimeve: ai nuk heq dorë nga Kosova nëse nuk i jepet Veriu, por jo vetëm kaq; edhe pjesë të veriperëndimit, që aktualisht është pjesë e diskutimeve për Demarkacionin për Malin e Zi.

Kur Kosova mori pavarësinë, Ahtisari ruajti një aksiomë: “Jo ndarje të Kosovës dhe jo bashkim të saj me shtete të tjera”. Kjo është përmendur gjithmonë si një “vijë e kuqe”.

Deri tani nuk ka pasur ndryshim të kufijve me gjithë gjakderdhjen dhe luftërat që janë zhvilluar. Të gjitha shtetet e krijuara në territorin e ish-Jugosllavisë janë bërë shtete në kufijtë administrativë që i kanë pasur si njësi federative në ish-shtetin e Jugosllavisë. Ky ka qenë edhe njëri ndër argumentet në favor të Kosovës në Gjykatën Ndërkombëtare të Drejtësisë rreth pajtueshmërisë së shpalljes së pavarësisë së saj me të drejtën ndërkombëtare.


Kjo e bën edhe shembullin e Kosovës të pakrahasueshëm me aspiratat për shkëputje të entitetit serb nga Bosnjë- Hercegovina apo të veriut të Kosovës.

Kosova ka dalë si shtet në kufijtë administrativë që i ka pasur si njësi federale e ish- Jugosllavisë, një prej shtatë shteteve që janë krijuar nga 8 ish-njësi federale.

Por që prej nisjes së dialogut Prishtinë –Beograd, version i ndarjes është rikthyer sërish.

Nëse mbahet mend, BE premtoi prishjen e “Parkut të Paqes” në lumin Ibër dhe bashkimin e Mitrovicës. Në fund jo vetëm dështoi ky plan, por edhe u ndërtua një mur.

Realisht Kosova prej vitit 1999 është e ndarë dhe Beogradi ka synuar që këtë ta paraqesë si “fakt i kryer”. Siç bëri me trenin apo siç dhe po vepron me atentatit ndaj Oliver Ivanoviçit.

Realisht, Beogradi ka dërguar në Bruksel një variant pak a shumë të ngjashëm me atë që paraqitet në foto dhe nuk është gjë tjetër, veçse variant i Akademisë së Shkencave të Serbisë, i përgatitur që në vitin 1990, kur u mendua se Kosova mund të largohej në një të ardhme.
Serbët janë një komb që kanë treguar se janë të gatshëm të pushtojnë apo vrasin kombe të tjerë për toka e pasuri, por një gjë duhet pasur parasysh: ata nuk e kanë bërë këtë në mënyrë spontane por me plane dhe strategji të hartuara shumë më herët se po ndodhin faktet

Deklarata e presidentit serb Boris Tadiq për ndarjen e mundshme të Kosovës është në kundërshtim me kërkesën serbe për vënien në pyetje të ligjshmërisë së pavarësisë së Kosovës përmes votimit në Asamblenë e Përgjithshme të Kombeve të Bashkuara. Këtë e ka thënë Mark Almond ligjërues i njohur i Historisë Moderne në kolegjin Oriel të Oksfordit në një intervistë për BBC-në në gjuhën serbe.

"E pyes veten se mos është kjo një tentativë e tij për të përgatitur terrenin për ndarjen e Kosovës njëkohësisht duke shpresuar se ndryshimi i kufijve në rajon për popullin serb do të ishte një gjë e pranueshme“, tha Almond për BBC.

Historiani i njohur britanik mes tjerash tha se ndryshimi i kufijve do të ishte megjithatë një vendim i vështirë për tu pranuar nga serbët që jetojnë në jug të Ibrit, duke mos harruar edhe faktin se në pjesën shqiptare ndodhen edhe manastiret e Graçanicës, Deçanit dhe patriarkana e Pejës.


Sipas historianit Mark Almond me deklaratën e Tadiqit lidhen disa probleme praktike.

"Nëse thoni se jeni gati të merrni parasysh mundësinë e ndarjes territoriale e cila kërkesë në një masë është në kundërshtim me kërkesën e bërë në Kombet e Bashkuara dhe Gjykatën Ndërkombëtare të Drejtësisë që të mos e pranojnë pavarësinë e Kosovës. Me fjalë tjera në thelb thoni se jeni të gatshëm që ta pranoni pavarësinë e Kosovës por vetëm sipas kushteve tuaja“, tha Almond.

Almond po ashtu tha se deklarata e Tadiqit për ndarjen e Kosovës nuk është e mirëpritur nga vendet perëndimore. Ai shtoi se ndarja territoriale e Kosovës do të ishte një precedent në rajon sidomos për Bosnjën e Hercegovinën dhe Maqedoninë.

(Flori Bruqi,mbanë titullin shkencor Prof.Dr.Ph.D dhe është  anëtar i rregulltë i Akademisë së Shkencave dhe Arteve në SH.B.A.)

Poezi e Sabri Hamitit mbi atentatin që iu bë më 1999

Poezia Silueta me kasketë të Leninit nga Sabri Hamiti

Në kohën kur terri nxin korridorin pa dritare

Mes katit të parë e të dytë duke u ngjitur

Më doli para silueta me kasketë të Leninit në kokë

Shtiu silueta duke marrë në shenjë kokën e zemrën time

Unë lëviza shpejt nga e djathta

Plumbat zunë mushkërinë dhe dorën e majtë

Silueta me kasketë të Leninit zbrazi edhe disa plumba

Në shenjë triumfi e u humb në natë.

Unë e mund dhembjen me bërtimën e madhe

Që pushon vetëm kur e ndiej me veshët e mi.

Kush mund ta dijë sa zgjatet koha

Derisa ngjitem këmbadoras në katin e tretë?

(Duhet të dukem sa më i natyrshëm para gruas

Më vërtitet nëpër mendje të turbulluar

Derisa jam në kokërr të shpinës në katin e dytë)

Atëherë kalon aty pranë një hije e gjatë

Të cili i lutem: më ndihmo zotëri!

Po zotëriu vetëm më kalon përmbi

Duke u mbrojtur si i zëni në faj:

Si të të ndihmoj kur nuk e di kush je?

“Grua i vrarë jam dhe thirri miqtë” i them

Duke u munduar të fsheh gjakun në duar.

Ajo heshtet duke e ditur se të vrarit s’i flitet

E i vrari nuk duhet të flasë…

Tevona vëllezërit miqtë mjekët më kanë shtrirë

Kur biri i madh më vjen te veshi

“Qëndro babë”!

Hap sytë për t’ia dhënë besën time

Se do të jetoj për mallë të tij.

Fotot gjejnë vendet e plumbave

Të gjithë janë në trup mbrenda

Ndërsa mjeku i damarëve ngushëllohet:

Shyqyr që i ka shpëtuar dora e djathtë,

Me çka do të shkruante?

Në shok-dhomë ma shpojnë rishtas gjoksin

Duart venat thikat e pykat janë në trupin tim

Dhe trupi mund të zgjedhë jetën a vdekjen

Se shpirti niset diku në qiej

Nis të varet nëpër yje duke u munduar

T’i bëjë dy yje bashkë që do të digjen

Duke rënë në tokë.

POEZIA E SABRI HAMITIT QË E PËRSHKRUAN ATENTATIN QË IU BË MË 1999

Aty jam vetëm me milicët e armatosur

Që ndërrojnë pamjet nga ora në orë

Gra të veshura bardh më njohin terrorist

Në vesh më kanë vënë ndëgjojset

Ku ndihet gjëma e vëllait vaji i gruas

Dhe pëshpërimat e fëmijëve.

Ata duan të më tregojnë para vdekjes

Se i dinë të gjitha deri në minutën e fundit.

Atëherë kur trupi e zgjedh jetën

E dy yjet bien lidhur përtoke

Gruaja më rri pranë te shtrati

Ma lan gjakun nga trupi me alkool

Me pambuk të butë secilën qelizë secilën fije.

I lidhur për shtrati me sy të hapur

Shoh për dritareje si lind e si vdes dielli

Si lëkunden e vdesin gjethet e fundit

Duke e lënë cullak degën e plepit.

“Ai që e do jetën u hyp këmbëve të veta

E nuk lidhet për shtrati” flet Burbuqja*

Me gruan përbri u hypi këmbëve të mia

Dal në korridor dhe nëpër katrorin e dritares

Shoh një degë peme që ngjitet në qiell

Pamja më e bukur e gjithë jetës sime

Derisa tri gra plaka rrahin duart

Nga habia me mrekullinë time.

E unë i lidhur për shtrati e di më mirë se kurrë:

Për të shkruar nuk mjafton vetëm ëndrra

Nuk mjafton as vetëm dora e djathtë

Për të shkruar duhet kurrizi e duhet bytha

Duhet guximi për të shkruar që dhembja fizike

Është më e madhe se dhembja shpirtërore,

Jo vetëm fantazitë e dora e djathtë

Si thoshte mjeku më i madh i damarëve

Të prerë në Ballkan!

Le të dëshmojë më së miri Burbuqja!

A nuk është kështu zonjusha Burbuqe?

*Fjala është për mjekën anesteziologe Dr.Burbuqe Bruqi***

 -

***

Dr. Burbuqe Bruqi :Specialimin nga anesteziologjia me reanimacion e fillon në vitin 1987 ne qendrën klinike universitare te Kosovës.Në vitin 1991 përfundon specializimin në qendrën klinike universitare në Zagreb - Republika e Kroacisë.Prej vitit 1991 punon në qendrën klinike universitare të Kosovës në klinikën e anesteziologjisë me mjekim intenziv.Dr.Burbuqe Bruqi - anesteziologe, bën vlerësimin perioperativ të pacientëve, sipas rekomandimeve dhe standardeve të ESA dhe ASA
- Administrim të anestezionit të përgjithshëm dhe regjional për operacione të planifikuara dhe urgjente- Trajtimin e dhimbjes akute dhe kronike- Trajtimin dhe kujdesin për të sëmuarit kritik në njësitin e kujdesit intenziv.Tash është mjeke anesteziologe në Spitali Evropian Ortopedik (Royal) në Prishtinë.

Libri “Frymë Lufte” i autorit Roland Bartetzko, i cili flet për kujtimet e luftës të vet autorit, tashmë është përkthyer edhe në gjuhën gjermane.

Pas përkthimit edhe në gjuhën shqipe, sipas autorit, kërkesat e lexuesve ishin që kjo vepër të vinte edhe në gjuhën gjermane.


Roland Bartetzko, është një ish-ushtar i Ushtrisë Gjermane, i cili gjatë viteve ’90-a iu bashkua ushtrisë kroate e më pas edhe Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës. Bartezko ka publikuar kujtimet e luftës, kujtime për kohërat e rrezikshme, vdekjeprurëse, por nga një herë edhe komike.

Libri fillimisht ishte në gjuhën angleze, pastaj u përkthye në gjuhën shqipe ndërsa tash në fund edhe në gjuhën gjermane dhe mund të blihet nëpërmjet “Amazon”.

“Frymë lufte” na fton në një turne që fillon në një ditë të nxehtë verore në Mostar, Bosnje dhe Hercegovinë në kulmin e luftës së Bosnjës dhe mbaron në një luginë të vogël në Kosovë kur forcat serbe fillojnë tërheqjen e tyre.

Në mes të faqeve mësojmë, jo vetëm për luftimet që ndodhën, por për atë që ndoshta edhe më interesante, për personat e ndryshëm të përfshirë, shpresat dhe shqetësimet e tyre: civilë, refugjatë, fëmijë, gazetarë, kriminelë dhe nganjëherë njerëz të çmendur.

Ka histori rreth vdekjes dhe gjërave të këqija që njerëzit i bëjnë njëri-tjetrit, por edhe tregime qesharake dhe zemërgjera të njerëzve me guxim të vërtetë që rezistojnë dhe luftojnë për një kauzë të drejtë.

Ndryshe nga shumë kujtime të tjera rreth luftës në Kosovë, autori nuk paraqet një imazh heroik të vetes dhe të “vëllezërve të tij në luftë”: Ata ndonjëherë janë të frikësuar, bëjnë një tone gabimesh dhe gjërat nuk përfundojnë gjithmonë mirë.

Edhe pse ata duhet të luftojnë, jo vetëm me armikun, por nganjëherë edhe me paaftësinë dhe mungesën e organizimit në ushtrinë e tyre, ata tejkalojnë të gjitha këto pengesa me kreativitet, iniciativë, zgjuarsi dhe guxim.

Por, ndonjëherë edhe thjeshtë dështojnë dhe njerëzit vdesin. Një histori mund të jetë shumë interesante, por nëse nuk nxjerrim mësimet e duhura nga ajo, ajo thjesht mbetet një histori dhe asgjë më shumë. Prandaj, në fund të shumicës së kapitujve të këtij libri, Bartetzko jep këshilla.

“Vrojtime” e tij nuk janë të përshtatshme vetëm për ushtarët dhe njerëzit që janë të interesuar për çështjet ushtarake, por edhe për të gjithë ata që dëshirojnë të dinë se si të mbijetojnë në një zonë lufte ose si të qëndrojnë të qetë dhe të menaxhojnë stresin në situata ekstreme.

“Frymë lufte” është një histori mahnitëse dhe e vërtetë. Është një monument për ushtarët e vërtetë që luftuan betejat tona dhe civilët trima që ndihmuan me vetëmohim.

Shënime për romanin “Vrasje në kornizë” të Florin Kelmendit, botuar nga Shtëpia Botuese “Buzuku”, 2018

ROMAN I DYKOHËSISË DHE NARRATIVËS SË PROTAGONISTËVE

Behar GJOKA

Romani “Vrasje në kornizë” i Florin Kelmendit, e rrok jetën në totalitetin romanor, ndonëse thelbi letrar, shqiptohet në dykohësinë e ndërthurur dhe narrativen e personazheve. Megjithatë, varësisht tekstit, projektohet një vepër shumështresore si thënie, përmes larmive shprehëse. Rrafshet e ligjërimit, në pamje të parë, shpalosin ngjyresat e një romani për dashurinë. Shenja e dashurisë së madhe, ndërlidhet me pikturën nudo, e cila shpesh ndërron vend me dy protagonistët, Artën dhe Dinin. 

Në këtë nivel leximi, ke përshtypjen se është një roman për dashurinë dhe artin, në kuptimin më të gjerë. Qenia njerëzore, në kohë dhe hapësirë, ka shtegtuar në qiejtë e dashurisë dhe artit. Ikjet e Dinit, për t’u kthyer në atmosferën e tekstit, në sipërfaqe duken enigmatike, ku madje në ikjen e dytë nuk kthehet më, diç më tepër sugjerojnë humbjen e dashurisë. Madje, nëpër sekuenca të librit, si një nëntekst i një aventure tragjike, që konturon tipin e romanit, gati policesk, ku fati i njeriut ka mbet në duart e pushtetit. Leximi brendatekstor, krijon rrethanën e prekjes së shtresave të tjera, pra të një vepre komplekse, në shumicën e shenjave shkrimore. Në tekst fanitet fati i qenies si individ, po kaq fati i shqiptarit në Kosovë dhe në gadishullin e trazuar të Ballkanit.

Retrospektiva, pra kthimi në kohë, si dhe prania e kujtesës/harresës, e zgjeron ca më tepër, shumëngjyrësinë që përçohet në atë gjendje shkrimi. Kohët e projektuara, të rrethanave të pushtimit serb, me kohën e lirisë, të fitores së luftës, e tash të përfshirë në betejën për ta fituar edhe paqen, përcjellin fatin e Kosovës, të qytetarëve të saj, në të dy kohët. Po kaq vlerë, ndonëse vjen përmes ironisë, bart edhe prania e një beteje me veten, të individit me shoqërinë dhe kohën, të një situimi tejet të ndërlikuar, ku fitorja çlirimit të atdheut, që e shpëton kombin, nuk mjafton, sepse njeriu duhet të lirohet nga vetja, nga sundimtarët e pushtetit, dje dhe sot, një betejë që shqiptarët gjer më tani, pothuajse e kanë humbur.

Të rënët, të humburit, plaga e hapur e Kosovës, kërkimi i eshtrave të tyre, sugjeron situatën e kujtesës si harrim, që vret ndërgjegjen e secilit njeri, nga ana tjetër, me gjithsej pushtetarët dhe politikanët, janë vënë në garën e hajnisë, e vjedhjes së pasurive dhe të popullit të vet, që e çliruan nga kthetrat e pushtuesit.

Prania e këtyre elementëve formëson tipin e romanit me gjerësi tematike dhe problematike, të një vështrim tërësor të jetës së qenies, që ndërkaq sendërgjohet më larmi formash ligjërimore. Karakteri shumështresor dhe kompleks, që në faqete librit, vjen si ironi kundërthënëse, të shpërfaq gjurmët e një letërsie postmoderne, që vetiu të sjellë në vëmendjen pohimin: Arti postmodern thjesht është dhe duhet të jetë i përjetuar. (Hans Bertens, 2015: 19, në librin Koncepti i postmodernes.) Megjithatë, forma mbizotëruese e shqiptimit artistik është ditari, që e grimcon realitetin letrar, në një shpalim fragmentar, që përçon një dinamikë të jetës e po kaq të fatit të personazheve. Fillet përbashkuese të larmisë së situatave dhe rrafsheve ligjërimore, lidhen me dy elementë të prozëshkrimit, me dykohësinë dhe narrativën e personazheve.

Kuptohet se dykohësia, nisur nga sot, për të zbritur në kohën e djeshme, por edhe si integrim i ndërsjellë, pikëvështruar në pasqyrën e përqasjes, me gjasë e shëmbëllimit ndërkohor, e shpalon të plotë hapësirën e kumteve, të mesazheve kundërthënëse dhe paradoksale, që rrokin gjithanshmërinë, e cila shenjon tipikën e zhanrit të gjatë të prozës. Dykohësia, me ndërlikesat në hapësirën tekstologjike, shqiptohet përmes narrativës së personazheve, të cilët janë edhe protagonistë të dy kohëve.



Rrafshet e kohës letrare



Materia e kësaj proze, pavarësisht pranisë së shtjellimit tepër të përthyer, gjurmëve të një fragmentariteti qëllimor, të grimcuar në episode dhe pasazhe të shumta, në rrëfimin dhe skicimin e personazheve, si vetëprotretizim, të cilët janë edhe protagonistë të ndodhive, megjithatë shpalon dy kohë:

A – Kohën e vështirë dhe tragjike të pushtimit serb, që nuk linte grimën e hapësirës për liri, kohën e dhunës dhe spiunimit, kur qytetari i Kosovës, shqiptari autotokton nuk ishte zot, anipse ishte në shtëpinë e vet, e cila kulmon me demonstratat e vitit 1981, të cilat zbulojnë para botës dhunën serbe dhe dramën e shqiptarëve të asaj krahine. Kuptohet se është një kohë shumë e zymtë, kohë e territ dhe gjenocidit të paimagjinueshëm, kur dinjiteti dhe jeta ishin në zgripin e vet ekzistencial. Ishte një kohë e vështirë, kur njeriu detyrohej të zvarritej e shpërfytyrohej, por në distancë kohore, kupton se ishte edhe harku kohor i sprovës së karaktereve njerëzore.

B – Koha e lirisë dhe pavarësisë së Kosovës, në përballje dhe paralelizim me të parën, pra kur është realizuar ëndrra shekullore. Megjithatë, siç e paraqet libri, jeta individuale dhe shoqërore nuk ia ka mbërritur ende që të përplotësojë përmasën e ëndrrës dhe shpresën për të nesërmen e sigurt, sepse në jetën e përditshme, ruhen mendësi të kohës tjetër, që fusin pengesa dhe stërkëmbsa në ritmin e kësaj kohe. Po kaq në këtë kohë, të lirisë së atdheut, pothuajse janë harruar të rënët, e sidomos të humburit e dhunës serbe, që shënon një akt përgjumje të vetëdijes humane. Pra, nëse është fituar lufta, ende nuk është fituar paqja, nuk është fituar dinjiteti, sepse politika e fitimtarëve, që të përkujton çlirimtarët e viteve ’45, të shekullit të kaluar, në Shqipëri, është kredhur në hajni dhe korrupsion, në amoralitet dhe monotoni sundimi.

Dy kohët e realitetit letrar, pushtimi serb dhe harku i lirisë, janë vendosur në dy gjendje letrare. E para, ndërmjet tyre është fokusuar marrëdhënia e kontrastit, që skicon tiparet e secilës kohë, por edhe të skicimit të vetë protagonistëve. Dykohësia, e dyta shenjë, gjendet edhe në pranvënie të ndërsjellë, gjë që mundëson të spikaten nuanca dhe dallime ndërkohore, po kaq evidenton dritëhijet e personazheve. Dykohësia e antitezës dhe pranëvënies, ka mundësuar shpalimin e kohës letrare, si një gjurmë e secilit rrafsh, por edhe si pikë reference e pranisë së qenies në rrathët ndërkohor.

Ditari si formë shkrimi

Forma e përveçme e ligjërimit, si organizim teksti, strukturë kompozicionale dhe narrative, herë të shpallur, e herë të nënkutpuar, është ditari. Në shumicën e episodeve të këtij romani, pavarësisht episodeve të pranishme, mbizotëron forma e ditarit, ku madje përcaktohet vendi dhe data. Në këtë mënyrë, të ligjërimit të ngrirë dhe subjektiv, në kuptimin e dëshmisë, jo të narrativës dinamike, ngjet edhe skicimi i personazheve, i vetë protagonistëve, të cilët në shumicën e herëve, në sekuencat e librit, vihen në situata reale të dykohësisë së integruar dhe të identifikuar, gjë që ndërkaq zgjeron dimensionet e jetës konkrete. Kjo formë e gjetur ligjërimi, ku fati i ndryshëm i personazheve, paraqet morinë e ngjarjeve, jashtë rrjedhes lineare, por në një shtjellim të kapërthyer, sendërton kontekstin, kundërvëniet dhe sprovat, është e shtrirë në gjithë hapësirën e tekstit. Ligjërimi me anë të ditarit, vizaton një kohë të ngrirë, gati-gati një kohë reale, që fiton atributin e dëshmisë si me thënë, skicimin e jetës konkrete. Po kaq, forma e shkrimit letrar si ditar, luan rol për skicimin e spektrit ekzistencial të personazheve, me dritëhije, madje duke shënuar një akt vetërrëfimor. Figurimi i kohës letrare, përmes ditarit, si dhe të gdhendjes së cilësive të personazheve, si formë e vetëdeklarimit, thekson ngjyresat e realizmit të gjallë, që shqipton, një përmasë konkrete në dy kohë, të cilat megjithatë ndahen dhe integrohen ndërmjetshëm. Në episodin e parë të prozës, që zë fill në faqen 11 dhe shkon deri në faqen 13, më tepër ndeshim ditarin hipotetik, ku theksohet vetëm një ditë. Kurse dy pjesët e tjera, më të zgjeruar, konceptohen si formë e qartë ditari. Kjo mënyrë e pasuron shkrimin letrar, përmes ligjërimit si ditar. Forma e ditarit, përpos shenjave reale, të fjalës dhe personazheve konkretë, skicon dhe shpalon botën e brendshme, e sidomos rrafshet psikologjike të qenies.

Narrativa si shenjë vetëprotretizimi

Tharmi i sendërgjimit të botës romanore, si ndërthurje e kohëve të ndryshme, ku prekim mjedise dhe karaktere të shumtë, është gjurma unike e rrëfimit, mjetit që mundëson prozëshkrimin. Veçanësia e thadrimit të prozës, gjithnjë në rrafsh rrëfimor, është organizimi i strukturës, me epiqendër rrëfimin e personazhit. Boshti kryesor narrativ, që shpalon ngjarjet dhe tipizon personazhet, është Arta.


Narrativa e saj, si pozicion dhe shprehësi, bart dy shenja të dëshmisë, si protagoniste e të dy kohëve, por edhe si rrëfimtare në hapësirën e tekstit. Përpos se kaq, pentagrami rrëfimor i Artës, pra i rrëfimtares-personazhi qëndror të romanit, ndërlidh dhe i vendos në një radhë të paqëndrueshme, madje që shprishet enkas, dhe me funksion estetik, personazhet e tjerë, të cilët mbartin të dy atributet, edhe si protagonistë, edhe si karaktere letrare. Në radhitjen dhe ndërrimin e vendit të personazheve-rrëfimtarë, mbizotëron edhe narrativa e Dinit, dashurisë së madhe të Artës, si dhe e Shpendit, vëllait të protagonistes epiqendër të realitetit letrar. Tre protagonistët, që shpalosin tri rrafshet ligjërimore dhe narrative të tekstit, me praninë dhe gjanësinë rrëfimore, ndërlidhin kohët, hapësirat, shqetësimet, veset dhe virtytet e personazheve të pranishëm. Duke qenë rrëfim i personazheve, përveç strukturës narrative të tekstit, sfumatura e tillë tregimtare, realizon karakterizimin e personazheve, si vetëprotretizim. Ligjërata narrative e shqiptuar si rrëfim i personazheve, veçon dhe tipizon protagonistët, si un shoqëror dhe individual, por edhe si karaktere të konteksteve dhe ndërkohësisë. Me penelime të shpejta, të stilizimeve të ngjeshura, që shpalojnë një gjuhë të laryshisë shprehëse, me ngjyresa subjektive, që buron nga vetëportretizimi, ku sidomos personazhet kryesorë, anësohen nga figurimi i personazheve bartës të idealit të lirisë. Duke qenë, jashtë dhe brenda kohës së dykohësisë, idealin e lirisë e paraqesin në ekuilibrin e lirisë kombëtare dhe lirisë individuale. Përqark tyre, megjithatë sillen personazhe hije, sharlatanë, pushtues dhe pushtetarë, që zbulohen përmes gjuhës së rrëfimit, dialogut dhe përshkrimit të mjediseve.

Struktura ciklike e tekstit

Përbërësit kryesorë të kompozimit, një strukturë e përmbysur dhe rindërtuar, po kaq një hapësirë e zgjeruar e ligjërimit letrar, të plasuara në tekst, janë:

– Situata paratekstuale fillimtar e romanit, që përbëhet vetëm nga dy poezi kushtuese, të cilat e zgjerojnë dukshëm natyrën sinkretike të tekstit të këtij romani.

– Pjesa e pikës së lidhjes, që ngre siparin e ndodhisë, e dramës dhe tragjedisë, e gëzimit dhe hidhërimit, e talljes dhe ironisë, ku vetëm sa prezantohet Arta dhe mëdyshjet e saj, si njeri dhe piktore.

– Bërthama kryesore e romanit, ku madje projektohet fati i dashurisë së dy protagonistëve, Arta dhe Dini, si dhe kalvari i zhdukjes përfundimtare të agronomit, që përkon me të humburit, pavarësisht se Arta nuk do që ta besojë. Po ashtu, fati i tyre, shpërndërrohet në fatum të qenies shqiptare, në Kosovë dhe më gjerë. Kjo pjesë përfaqëson episodet më të gjata romanore, i cili nis në faqen 15 dhe përfundon në faqen 180, pra duke ngërthyer në vetvete vatrën ligjërimore të tekstit. Aty shpalohet drita e dashurisë, si dhe tragjika e ndërprerjes së saj, që papritur shndërrohet në makth kërkimor të protagonistes.

– Kohët ngjajnë ndërmjet tyre, çka skicohet në pjesëne dytë të librit, ku tashmë fati i njeriut dhe dashurisë, dje nën pushtim, e sot në liri-pa liri personale, fare pak ndryshon. Ashtu siç plazmon romani, liria individuale, intime apo profesionale, liria e shprehjes dhe ekzistencës, është po kaq e rëndësishme për njeriun, po aq sa ç’është liria e atdheut. Maskarada e horrave, çlirimtarë dhe fitimtarë, pa grimën e mëshirës, ka lënë në harresë vuajtet dhe sakrificat, të rënët dhe të humburit, dhe është lëshuar me revan në vjedhje dhe korrupsion, moral dhe fitimprurës.

– Shtojca, që kryen funksionin e gjendjes pastekstuale, ofron dëshmi arkivore, të bjerrjes së qenies dhe trojeve shqiptare, në kohët e mbrame. Struktura ciklike, pasazheve të mbyllura në vetvete, në ndërlidhjen tërësore, ndërkohore dhe narrative, ka projektuar një libër të hapur për lexuesin. Hedhja matanë e “veladonit” të rrëfimtarit, nga kryerrëfimtarja dhe personazhet e tjerë, në disa pasazhe të romanit, përveçse e shpërngjum lexuesin, si funksion parësor, ka komunikimin e hapur me lexuesin, si pjesë e kumteve, si për të mbushur “hapësirat boshe” që mbeten në hije, në narrativën dinamike të personazheve.

Romani i personazheve

Varësisht rolit parësor të personazheve, të cilët janë dhe protagonistë të dy kohëve, po kaq të ndodhive ndërkohore, e sidomos të narrativës së tyre, proza “Vrasje në kornizë”, në tipologjinë shkrimore, është roman personazhesh. Rrethana e përcaktimit tipologjik të tillë, gjithsesi mbetet e hapur, por situata tekstologjike, të krijon një hapësirë të rrokshme të kësaj pranie, ku personazhet shpërfaqin universin e realitetit letrar. Tipologjia e shpalimit të veçantë, si roman personazhesh, projektohet në tre rrugë:

Së pari: Narrativa e këtij teksti, në pentagramin e vet shprehës, pavarësisht ngjyrës që i ka mveshur autori, në thelbin e vet është rrëfim i personazhit/personazheve.

Së dyti: Rrëfimtari qendror, me gjasë qendra e universit të kësaj proze, si dhe boshti kryesor i strukturës dhe narrativës, është Arta, një piktore që vë përballë artin dhe dashurinë, jetën dhe frymën ekzistenciale, madje duke i pranëvënë si dy pasqyra, që shëmbëllejnë njëra- tjetrën.

Së treti: Narrtiva e personazheve, që ndërrojnë radhën dhe tonet ligjërimore, zbulon përmasat e të dy kohëve, pavarësisht sendërtimit të ligjërimit letrar në formën e ditarit.

“Mungesa” e autorit, ose me gjasë prania e tij në hapësirën e shpalimit rrëfimor të personazheve, ndërkaq formëson veçanësinë e prozës. Paprania e autorit, një term i U. Eco-s, si rrëfimtar, pra mungesa formale e shkrimtarit, nga njëra anë ka rritur peshën specifike të personazheve, nga ana tjetër ndikon në evidentimin e botëperceptimit të autorit, të shmangies me vetëdije, si për ta shkrirë veten me narrativën e personazheve, të cilat tashmë dëshmojnë si protagonistë të dy kohëve.

Kujtesa si ndërlidhje

Një element tjetër sendërtues i botës romanore, të këtij teksti të ndërlikuar, është edhe kujtesa. Një ide e Kunderës, se po harrove të keqen, ajo përsëritet, përndizet në mendje, teksa lexon romanin Vrajse në kornizë, që në një kuptim, shpalos një roman kujtese, krahas rrafsheve të tjera, që i shtjelluam. Prania e kujtesës, si një simbolikë e pashmangshme, e fatit të qenies, e po kaq e fatit të qytetarit të Kosovës, hedh urat e komunikimit ndërkohor, e po kaq bart shenjën e dëshmisë faktike. Nërkohësia dhe faktet e dëshmuara të dy kohëve, ku vizatohen dhe zbulohen karakteret, janë kthyer në kamerë verifikuese e fatit të Kosovës dhe të qytetarëve të saj. Dëshmia si kujtesë, që në tekstin e romanit kryen funksionin e kohës reale, por edhe të detajit artistik, lidhet ngushtësisht me formën e strukturës së tekstit, të shpalosur si një ditar rastësor. Funksionalizimi estetik, i dyfishtë i ditarit, si dëshmi konkrete, edhe si faktologji letrare, ndërkaq vetëm sa vulos shenjat e një realizmi pa cak dhe jashtë natyrës së ngurtësuar të shkrimit letrar. Duke sjellë në faqet e librit, figura të marra nga jeta, protagonistë që kanë fiksuar ekzistencën e tyre, me ditarin, pikturën dhe vepra të tjera arti, elemementë domethënës që gdhendin përmasën e realizmit pa cak dhe të shumëngjyrtë, autorit ka realizuar një prozë ndryshe. Kur themi realizëm pa cak, kemi parasyh ikjen prej skemave e klisheve të realizmit idoelogjik, që e projektoi njeriun si marionetë në duart e pushtetit. Braktisja e realizmit skematik, të kiç-realizmit, ka mundësuar funksionimin e përmasave kohore, si dhe u ka dhënë frymëmarrje tjetër personazheve, për ta shprehur botën e tyre, humane dhe profesionale, me të gjitha hijedritat, veçmas duke shpërfillur tabutë e moralitetit fiktiv.

Laryshia e sinkretikës artistike

Zanafilla e tekstit, ndonëse shenjon një detaj letrar rastësor, është piktura nudo e Artës, kryeprotagonistes së romanit. Adhurimi i pikturës nga Dini, pra i autoportretit të piktores, menjëherë të shpie në qiellin e dashurisë së dy të rinjëve. Nga ana tjetër, shëmbëllimi i pikturës, nga muri në fytyrën e vajzës, sikur në një lojë pasqyrash, me gjasë aty të jetë një zanë mali, shpërfaq bukurinë e kësaj dashurie. Po me kaq shumë forcë, dashuria e mban ndezur kandilen e artit, të lirisë ekzistenciale të njeriut, madje të portretizuar në të gjitha përmasat, në hapësirën tekstologjike. Kuptohet, në qerthullimin e shenjave të rrokshme artistike, është arti i pikturës, arti i fjalës dhe muzikës, madje në tekst mbërrihet deri te arti si mënyrë jetese. Dini, një figurë befasuese dhe karakter më vete, që duket dhe zhduket, e më tepër mungon, qenia e tij si agronom, nuk e ka penguar që jetën dhe formimin e vet ta shndërrojë në fuqi arti dhe fryme domethënëse. Po ashtu, Shpendi, vëllai i Artës, një protagonist i heshtur, i tmerrit të provuar në motet e sundimit serb, tashmë është një bletar shembullor, një veterineri që e dëshmon përjetimin artistik, në gjithçka, madje edhe në marrëdhnënie me motrën, që gjezditet shpirtrazuar. Jeta dhe letërsia, në motet e shekullit të njëzetenjë, në mënyrë të veçantë, kanë shembur mure dhe kështjella prej rëre, të ngritura nga pushtetet dhe idelogjitë e marrëzisë.

Letërsia në përgjithësi, e sidomos romani ose zhanri i hapur, gjithnjë e më tepër të ofron situata të papritura, të cilat vetvetiu i shkërmoqin strukturat klasike të prozës së gjatë. Gjendja letrare e një sinkretike të zgjeruar, të risjellin në vëmendje tipologjinë e shkrimit postmoderne, gjë që është analizuar nga Linda Hutcheon, në librin Poetika e Postmodernizmit, kur ndër të tjera, nënvizon: … unë e konsideroj postmodernizmin si proces aktual kulturor ose si aktivitet dhe mendoj se më tepër se definimi i caktuar ose përcaktues i tij, na duhet “poetika” e hapur, struktura teorike përherë e ndërrueshme, me ndihmën e së cilës do të vinim në rregull edhe dijen tonë kulturore, edhe procedimet kritike. (2013: 13). Faqet e romanit “Vrasje në kornizë”, dukshëm paraqesin një situim shkrimi, të një sinkretike të zgjeruar, ku ngjizet e brendashkruar dëshmia, eseistika dhe gjurmë ritmika publicistike. Ajo që pati pohuar dikur Lesingu, mbi marrëdhënien e poezisë me pikturën, një gjendje unike artistike, ku poezia është pikturë që flet, e piktura një poezi që hesht, tashmë vjen në ndërlidhjen e pikturës me prozën, me rrëfimin ose ajo që emërtohet si poetika e prozës, siç e projektoi T. Todorov. Në këtë tekst ndeshen vargje poezish, dëshmi arkivash, kronika të jetës së përditshme, një ligjërim i qartë eseistik dhe publicitik, si ritëm fraze, madje që formëson pjesën e sinkretikës së zgjeruar, është vetë jeta me profesionet e ndryshme dhe me çastet e vështira.

Këndvështrim nga Dr.Flora Brovina : (Bilall Maliqi, “Në prehrin e ëndrrës” (poezi), sh.b. “Lena” Prishtinë, 2019, faqe 88)

SHQETËSIMET POETIKE…

Sa herë që e takoj poetin Bilall Maliqi, kryetarin e Shoqatës së Shkrimtarëve të Luginës së Preshevës, Bujanocit dhe Medvegjës “Feniks”, kujtoj mikun tim, krijuesin e po kësaj ane, kur në rininë tonë udhëhiqnim grupin letrar në shkollën normale dhe unë në gjimnazin e qytetit të Prishtinës, dhe këmbenim vizitat, orët letrare, poezitë, pra, kujtoj poetin e pavdekshëm të Luginës, Qerim Arifin, udhën e së cilit po e udhëheq edhe Bilall Maliqi.

Por edhe poeten e parë shqiptare të kësaj ane të atdheut, që botoi libër me poezi, mësuesen e mirënjohur Sadete Emrullahu Presheva.

Megjithatë ky shkrim i kushtohet Poetit (me shkronja të mëdha) Bilall Maliqi, sepse pata kënaqësinë ta lexoj si një libër i veçantë që më solli shumë emocione dhe emocione, jo vetëm artistike, por edhe emocione shumë mbresëlënëse prej poeti, që përcjell kohën reale të dhembjes dhe mos mundësisë.

E krahasova me një shkrim të lexuar, kur malli dhe etja krahasohen me dhembjen e gruas qe nuk ka lindur, e që këtë dhimbje e ndjen më shumë toka kur i afrohet shkretëtira.

Ai e ndjen, e sheh me sy këtë shkretëtirë afër Luginës, e ka pa që nga Molla e Kuqe, Nishi, Leskoci, Vraja, Pazari i Ri, Peshteri e viset të tjera, e sheh Medvegjën që po zbrazet edhe reagon me ethe.

Në prag të pesëdhjetë vjetorit të lindjes, është i shqetësuar, çfarë bëri e nuk bëri për ekzistencën e qenies së vet, për qëndrimin e vet, ku gaboi në pritje, pse nuk foli zëshëm ta ndalë këtë furtunë, këtë të keqe.

Unifikohet me tokën, se aty janë varret e të parëve, aty është harrimi i një kohe për të cilën nuk flitet, gjenocidi ndaj popullit, janë plagët e pashëruara dhe lotët e patharë, dhe kjo ndodhë edhe sot, pesëdhjetë vite jetë të autorit, kur prapë ka çizme e tela, trishtime e shpërngulje, kur ka matje kufijsh, dhimbja sa vjen e shtohet, është dhembje syshkyer, dhimbje anginoze, dhimbje e tokës së djerrë dhe të harruar.


Këtë situatë, këto emocione askush si Bilall Maliqi nuk i ndien, askush nuk t’i përcjell më mirë tek lexuesi. Bilalli vetë jeton në zgripcin e asaj toke, në vorbullën e këtij malli plot dhembje.

“Ndryshe ( e)( para) mendova shpëtimin

Por ëndrra në prite na u vra”

Ka dhembje për pamundësinë e ndërrimit të gjendjes në zgripc, për gjendjen me ndjenjat gri të çastit, në të cilin, ai, poeti është i pa fuqishëm dhe nuk mund ta ndryshoj:

“Koha zuri në cak

Perin tek e tërheqin andej dy hije”

Ose si në poezinë

“Në pikën zero”



“Nga ta gjejë udhën e humbur

Në mes të shkretëtirës së shkretë

Apo të kthehem në pikën zero

Të gjithësisë së udhëve

Që shtrihen kilometrave të harruara”

Kush tha se poeti nuk është Marigonë, që me lapsin e tij, të qëndisë Flamurin, kush tha se ai nuk di si një skulptor, të laton gur granitin e kësaj toke, kush tha se ai nuk ka aftësi t’i këput telat e ndarjes, t’i zgjidh nyjet e gjuhës së burgosur, kush tha se poeti nuk mundet ta vizatoj atdheun, plot dhembje e plagë, dhe t’ia falë gjysmëshekullin e jetës së vet, jetën që e jetoi.

Lexo poezitë: “Koha zuri në cak”, “Fati i shkërmoqur”
“Koka ime”, ”I dashuri atdhe”, dhe të gjitha të tjerat pa përjashtim, që janë në harmoni të strukturës poetike, dhe të përmbajtjes.

Është ky një libër origjinal dhe i veçantë artistikisht, një emblemë e kohës, në prurjet e shumta në letërsinë shqipe, të përvitshme.

Kjo përmbledhje që Bilall Maliqi i këndon Itakës së vet, të t’kurrur me plot dashuri dhe shpresë, se biri i saj do të vazhdojë t’i thërras Muzat edhe më tutje, për ta bërë poezinë dhe Itakën e tij të fortë, pa shkelur nga çizmja që i kërcënohet.