Flas me ty, Ti kotesh mrekullie

Azem Shkreli

Një tufë poezi nga Azem Shkreli, lirika dhe gjeste poetike që nxisin mendimin për ekzistencën, dashurinë, njeriun edhe në raporte estetike të qenies së tij si poet. Krahas cilësisë, poezia e Shkrelit vlerësohet se shënoi kthesë në rrjedhat e poezisë në Kosovë: e zgjeroi spektrin tematik; e subjektivizoi dhe intimizoi lirikun dhe çfarë është më me peshë, solli një ndjesi të re, të mprehtë ndaj gjuhës, ndaj fjalës. Kështu, ajo i hapi rrugë bindshëm poezisë së viteve pesëdhjetë, të ngarkuar me patosin e euforisë kolektive

Kater keshilla vetes

Mos u bej poet nese s’mund te lindesh

Me secilin varg, te lindesh ne secilen fjale

Ngrehu mbi veten ne do te rrokesh freret e ererave

Te shkelesh shpergajt e merise dhe shterngatat e gjakut tend

N’se dashurohesh dashurohu n’flake e n’vale

Jo n’sy te kalter se behesh det i cmendur pendimi

Mos u bej poet nese s’mund te vdesesh

per secilin varg, te vdesesh per secilen fjale.

Vdekja e Malesorit.

Asnje koke perkulur

se ia rrezoni lisat

Asnje gjeme mesa guri

se ia shembni majet

Asnje lot asnje

se ia shterroni krojet

ne syte e tij vetem harroi

p’rendimin dita

Ç’mendim i vruget

Ç’mendim i ftohte nder vetulla

Lum ky çfare vdekje.

Koha e krymbave

Dalin kryezeze, kryeverdhe, nga vullnet i vrimave

Turren terr ne sy, myshqeve, mendimeve, muranave

Trup e terthori u bien trupave te palendshem

Sa marrin trok lengatave, sa kalirojne ligesive

Lakmojne krymbas, zbirojne, gropojne, krymben

Ne kenaqesi te zeza, gezohen zi, cimbojne me te zeze

Marshim i jarget i tyre zvarret tryezave, shikimive

Bien ne dy gjunje, luten te marre mot i lemasheket

Hipin shoq me shoq dhe shpallin kremten e krymbave

Shih si levrijne, si i shtyn me gisht te madh koha

Shenjti i Shenkoll, po tallemi apo na mori krymberia?!

Nga ditari i se premtes

Naten mire, asgje s’mundi te ndodhe

gjithe diten, mezi qe e premte, mezi lindi

pak diell vone pasdreke sa te jete

data katermbedhjete, sa te flene

mbi barin e urte te Tafr Toskes

xixellonjat, naten e mire mundime

sendesh te vogla, flini, une sonte

vetem do ta ve nje gur fjale nen koken

e lodhur te dites, vetem uji te verdhe

do te derdh per shendetin e bimeve

te verdha e do t’vete se asgje s’mundi

te ndodhi pos te jete e premte sa te flene

mbi barin e urte te Tafr Toskes

xixellonjat , date e lenguar, nese fyshkesh sate

s’do te pershkohesh lakuriq si krimbi

date e lenguar, po te le mes numrash

harrimit po te le dhe vete po nisem

nje mendimi qe s’na e fle moshen te premteve.

Ç’ka mesova une

(kenge gegerishte)

Me u ra terthoreve ne trup

Me ndie andjet tue lehe

Me ra mbas xixave n’pup

Me u ndejte dhimbjeve n’teh

Me shkel prajshem n’per toke

N’vene t’fjaleve mos me u deh

Me i ndreqe muret me koke

Me thane fat kobi kuje

Mos me dashte ngushellim

Me fole pa hile me mikun

M’u var n’cengelin tim

Me ndeze kandila te fikun

Me i vene vetimet ne sy

Me mat me dore ne zemer

Me gjerbe e mos me peshty

Me prek Akilin ne themer

Nder sqota mos me u meke

Me dashte si me vdeke

Me vdeke si me lujt.

Kater e njezet e pese

Ne kater e njezet e pese

mund te vijne e te shkojne udhet, mund

te lindin femije te bukur si bari

Ne kater e njezet e pese mund

te mbaroje lufta, te rrjedhe uje ujrave

te shkruhet liber, asgje te mos perseritet

Mund te jete e shtune pas tere nje te premteje

vetemi e pritje, mallkim e pritje, nje LUME

te heqe dore nga bifurkacioni

mund te degjohet muzike nate, mund te qash

Mund te dashurosh dhe te vdesesh

si asnjehere tjeter

Ne kater e njezet e pese

flene meteoret.

PARA ELEGJISË

Një ditë do t’i marrësh në gji

gjethet e rëna të stinëve të tua

dhe do të kërkosh kot veten

shtigjeve të harruara të një moshe

e nuk do të kesh më as flokë ere,

as shikim ylberi ta matësh fillin

dhe fundin e mashtrimit tënd të shkurtër.

Një ditë do t’i shpalosh vjetët tua

si pajën e nuses së vdekur

e do të numrosh fluturat e shkuara

t’agsholeve t’prenduara

e s’do të kesh më as zjarr në buzë,

as lot në sy të qeshën ngrohtë,

të qajsh rrejshëm dhe t’i mahnitësh

djelmoshat.

Një ditë do t’i hash buzët e tua,

gjurmët e tua do t’i pështysh

dhe secilin muzg do ta pagëzosh

me nga një pendim që dhemb

e s’do te kesh me as sy deti,

as hap te hedhur sorkadheje

te shohesh si t’perqeshin gonxhet

dhe te ikesh prej hijes sate.

Ruaju, moj se vashat me te bukura

i vret bukuria e vet.

Lirikë

Gjithçka ishte si gjithmonë

Dhe i kishte hije

Fjala fjalës, lumi lumit, lia lisë

Dikush deshi ta kthente ndryshe

Çmendutinë e bukur të gjërave

I ra tëja lirikës,u thamë

Kënga që s’deshi të shkruhet

Një ditë prej ditësh

Në shtarë e gjeta,në gjurmë të kalit

I mëkova drithmat

Vesë i mola, qumësht zogu

U rrit e bukur, e zezë

Kënga që s’deshi të shkruhet

Ma ktheni lirikën e zogut

Ka kohë që nuk s’ia kuptoj cicërrimën

Në një degë më vishet murgu

Ma mbush me tamjanë kokën dhe çatinë

Në degë tjetër i bie një teli

Të ndezur,ajri dhe uji përzjarren

Në të tretën i marrin metal flatrat

Bëhet plumb në qiellin prej lamarine

Ushtarë që po shkoni, ma ktheni

Zogun tim, lirikën e bukur të zogut

Ka kohë që nuk këndon zogërisht

Këngë e Vrugët

Mëtim i truar fshihu te pendimi

S’ka ndëshkim për mëkatet nga ligështia

Ky rrëmbim i çmendur është i imi

Apo lindi befas trimëria

Nga të errëtat e gjakut. S’di po fryma

Kërkon shkakun t’i vijë era dhe

Diç të kësaj koke do t’pëshpërisë bryma

Ime ndoshta. Do të jetë fjalë e re

Bari të egër. Fjollë e saj nga rrashta

Do të përvidhet me dhunë e pa hir

Sikur ç’linda. Do të kundrojë përjashta

I gjelbër e i qetë do të jem më i mirë

Dhe voglushë të verdhë do të therrin ditën

Me vaje të hollë dhe do të pushojnë së qari

Kur të kuptojnë se për nën këmbë u rriten

Dheu im. E hiri im. E bari.

Liqeni

Flas me ty

Ti hesht e luan me valë.

Ti s’je më syri

Im as loti i saj.

Flas me ty

Ti shikon pulëbardhat.

Për Shën Naumin

Paske zemër t’gjerë

Flas me ty,

Ti kotesh mrekullie.

Më vjen të zbres në fund t’fundit

Të vdes i gjelbërt me algjet.

Motive të Verdha

Po ikim nga gjaku im motive të verdha

Po ikim nga gjaku ose një herë tjetër

Po lindim mes bimëve tjera

Aty e tej janë poshat

Shtatgjata të vendlindjes janë delet

Të bardhat dele blegërore dhe bari

I njomë i qumështit po ikim

Nga gjaku im aty e tej janë zogjt

Pupëlvogël zogjt pupëlgjelbër dhe krojet

Të cemtat kroje ujëloti aty e tej

Janë vashat më të egrat vasha

Të bukurisë që falet dhe vetima

Po ikin nga gjaku im motive të verdha

Aty e tej nuk vdesin vetëm sytë

Na ngjethen dhe gishtat na ngjethen e fjalët

Po ikim nga gjaku im më mirë po ikim

Nga gjaku ose një herë tjetër

Një herë tjetër po lindim mes bimëve tjera

NJEREZIT

Sikur te takoheshim me vetveten sy me sy,

do te putheshim apo kishim per tu peshty?

Zjarrmia

Tash sa kohe

po don te gdhije

e s’po mundet…

NE RRUGE

Tash jam diku larg teje, larg vedi

dhe – ku me dijtë kah më tresin

udhëkryqet e shumta t’jetës?

Jam ba përshëndetje e harrueme e kalimtarëve,

jam ba lot e kangë,

jam ba betim i rrugëve dhe rreze e shkrepun

majë gurit.

Tash jam diku larg teje, larg vedi

dhe – ku me dijtë ku sosin

fijet e këputuna t’kësaj kange?

Jam ba pre shitimi i syve zjarr,

jam ba bekim e namë,

jam ba zog e re n’krah t’agsholeve t’bardha?

Tash jam diku larg teje, larg vedi

dhe – ku me dijtë kah m’tresin

udhëkryqet e shumta t’jetës?!

LIQENI

Flas me ty,

ti hesht e luan me valë.

Ti s’je më syri

im as loti i saj.

Flas me ty,

ti shikon pulëbardhat.

Për Shën-Naumin

paske zemër t’gjerë.

Flas me ty,

ti kotesh mrekullie.

Më vjen të zbres në fund t’fundit,

të vdes i gjelbër me alat.

Mira Meksi: Zonja e kohës sime

Bën jetën e dikujt që nuk i duhet as të ngutet, as t’u bindet orareve, apo afateve, vetëm ritmit të saj.Të një shkrimtareje që kur është duke shkruar nuk është në Tiranë, as në Shqipëri, askund. Me sa duket ne e kemi gjetur në një cast të lirë, për të na treguar për ditët e saj që ngjajnë me ato të një personazhi romani

Cili është mëngjesi yti rutinë?

Zgjohem rreth orës 7 e 30 dhe shoh te France 2 emisionin e mëngjesit me një gotë lëng frutash; pastaj bëj dushin dhe pi kafen e parë e mëngjezoj në verandë ose në kopësht. Ushqej qenushin dhe breshkëzën e ujit dhe në orën 9 a 9 e pak ulem të punoj.

Cili do të ishte mëngjesi yt ideal?

Tamam ky që përshkrova.

Jashtë shtëpisë, cili është vendi i preferuar për kafen e mëngjesit?

Nuk kam më një vend të tillë.

Me kë dëshiron të jesh në këtë gjerbje kafeje mëngjesi?

Me askënd, me veten time.

A të pëlqen puna që bën, profesioni që ke?

Tashmë puna që bëj është vetëm shkrimësia, çka është edhe pasioni im. I kam kushtuar jetën.

A i devijon shpesh detyrimeve apo afateve  ditore që ke?

Nuk para kam afate; tërë koha ime është për krijimin. Dhe pothuaj çdo ditë, me përjashtime të rralla, i përkushtohem atij. Por kjo s’do të thotë që arrij të shkruaj përditë. Gjithsesi mbledh materiale, korrigjoj atë çka kam shkruar, dhe punëra si këto që lidhen me krijimin.

Cila është “gënjeshtra e bardhë” më e përdorur në kësi rastesh?

Kur ndodhem brenda procesit të krijimit nuk kam dëshirë të merrem me të tjera gjëra dhe “gënjeshtra e bardhë” e përdorur më shpesh është:”nuk jam në Tiranë, nuk jam në Shqipëri, nuk jam askund…”

A je dembele? Nëse po kur të ka kushtuar më shumë ky dembilizëm?

Jo, nuk mendoj se jam dembele.

Ku të zë dreka zakonisht?

Në shtëpi, dhe drekën e përdor si pushimin e pare të punës.Por sigurisht që drekoj edhe jashtë shtëpisë, të paktën një here në javë.

Cilat janë restorantet më të preferuara për drekën tënde?

Janë disa, por më i parapëlqyeri dhe ku shkojmë shpesh është “Padam”.

Fton apo të ftojnë më shpeshpërdreka?

Ftoj unë më shpesh, është një ndër kënaqësitë e mia.

A je kursimtare?

Jam krejt e kundërta: dorëlëshuar e paepur.

A ke në rit gjumin, apo pushimin e drekës?

Po, një kotje jo më të gjatë se 15 minuta.

Kur ke qenë e vogëla ta kanë diktuar prindërit, pushimin e detyruar të drekës? Bëje rrenga përt’I shpëtuar?

Në familjen tone gjumi i  zhegut në verë ka qënë traditë dhe jam mësuar që shumë e vogël me të. Nuk e kundërshtoja kurrë, sepse edhe kur ndodh te të mos më zinte gjumi, fusja një libër nga ata që nuk më lejoheshin nën çarçafë dhe lexoja.

Çfarë ke ruajtur që nga fëmijëria?

Shumë kujtime të cilat i ruaj me nj ëfanatizëm të madh dhe përkujdesem për to duke i rikujtuar gjith sa here dhe duke shtuar elemente të reja, të mallit apo thjesht të imagjinatës.Pjesa më e madhe e këtyre kujtimeve është edhe themeli i ngrehinave të mia letrare.

Cila është koha, që mbart për ty kujtimet më të bukura?

Koha më e thelbët e kujtimeve të bukura është pa dyshim fëmijëria, por çdo kohë e jetës sime ka pjellë kujtime të bukura.

Po kujtimet e hidhura?

Koha e humbjeve të njerëzve të dashur, e miqve, por edhe e humbjeve në përgjithësi është koha e kujtimeve të mia të hidhura.

Ç’ndodh me sekretet e tua? I rrëfendiku, i shkruan diku, i mban vetëm për vete…? Ke mbajtur ditar?

Për krijuesit, mendoj, qoshja e errët e zemrës është, në një fare mënyre, mish për krijimin e tyre.Të fshehtat që kanë gjenden pa asnjë dyshim në veprën e tyre, here të fshehura me shumë kujdes dhe here në dritë të diellit. Dhe jovetëm të fshehtat e tyre, edhe ato të të tjerëve. Jo, s’kam mbajtur kurrë dhe as nuk mbaj ditar dhe as kam ndjerë ndonjë dëshirë për t’u hapur me miqtë.

Çfarë ka në portofolin tënd?

Përveç parave dhe kartave bankare, një foto e tim biri.

Në mëngjes e gjen gjithmonë menjëherë atë që kërkon në dollapin e rrobave?

Po, sepse e përgatis, ose të paktën e mendoj, që në darkë.

Cila është ngjyra që mbizotëron në shtëpinë tënde?

Ngjyra kafe e errët dhe ngjyra e përqumësht, pothuaj dy ngjyrat bazë.

Ekziston një aromë të cilën ti e preferon për produkte kozmetike, ushqime të paketuara, aromatizues ambient apo makine?

Absolutisht aroma e kafes, dhe pas saj vanilja.

Çfarë CD ke në makinë?

Ndërsa tërë kohën më pëlqen më shumë të dëgjoj muzikë klasike, kur udhëtoj parapëlqej muzikën latine. Tip Julio Iglesias e me radhë.

Çfarë muzike ke zile telefoni?

Nuk kam muzikë, thjeshtnjë tringëllimë thirrëse.

A ke miq të vjetër?Nëse po a takoheni shpesh me ta?

Pak. Jo shpesh.

A je e hapur për miqësitë reja apo duhet kohë e prova per t’u bërë mik i yti?

Nuk kam shumë miq.Nuk jam shumë e hapur ndaj miqve të rinj.

Ku rri zakonisht me miqtë?

Kafene, restorante, por u bënë kohë qeorganizoj edhe darka në shtëpinë time.

Në ç’orë mbyllesh zakonisht në shtëpi?Pra kur mbaron zakonisht ditajote?

Ndodh që nuk dal fare nga shtëpia përditë me radhë. Zakonisht kur dal kthehem në drake në shtëpi, ose në pasditen jo të vonë.

Cila është mbrëmja e zakonshme në shtëpinë tënde?

Palestër, pirje kafeje ose çaji, përgatitje e darkës, ndonjë film dhe sërish punë.

Po idealja, cila do të ishte?

Kjo është idealja; u bënë disa vjet që jam zonjë e kohës sime dhe e organizoj sipas dëshirës atë.

Kur shkon për të fjetur?

Përherë pas mesnatës, me përjashtime të rralla.

Cila është uniforma jote e gjumit?

Më pëlqen të fle bukur; s’do ta teproja po të thosha se kujdesem përveshjen e natës pothuaj sa për veshjen e ditës. Gjithë ç’prodhon industria e lingerie-së përgjumin.

Kush është njeriu i fundit që i thua “Natën e mire dhe gjumë të ëmbël”?

Im shoq.

Nga XHEVAHIR SPAHIU : Vetëtimë

JETIMORJA

Fatos Arapit

Poetët

këta jetimë,

të gjithë i duan

të gjithë i urrejnë

të domosdoshëm si ajri

të panevojshëm si helmi

të rrezikshëm si tigri

Të padëmshëm si milingona,

gur i paluajtur,

fjalë që e merr era.

Poetët-

këta jetimë,

bota dhe kozmosi jetimore zemërgurë,-

vrasëse e gazavajit të tyre.

* * *

A ka gjëkund ndonjë shitore

a ndonjë tezgë kot më kot,-

të ble me ca qindarka qorre,

jo bukë, po pak durim, o Zot?

* * *

Të kam parë, o det, në sytë e një vajze:

kaq i kaltër, kaq i epshëm, kaq i humnershëm ishe.

Kur i kujtoj ata sy, nën flokët ngjyrë flake,

megjithëse është verë, dridhem.

KUJTESA E HUMBUR

Rriten ndërtesat,

kapin qiellin me dorë

a ndonjë re të grisur si flamur disfatash.

Rriten përditë

si pirg babëzie,

ndrydhet kundërmimi i dafinave,

limonave,

nën dhunë betoni;

malet zvogëlohen,

fusha e humbi kuptimin e parë.

Shqiponja më në fund

ia nguli sqepin zemres,

bora dhe zambaku i Tomorrit¹,

një kujtim edhe aq.

Rriten ndërtesat,

syri në mjerim.

Lisi fatthënës i Dodonës

në shtratin e Prokrustit.

Humbi pesha e malit,

mundësia e shkëmbimit të dy fjalëve me zotin.

Bota këtu poshtë,

një spital me të verbër,

vetëtima e fundit

ska paksa që u shua në sytë e saj.

Udhën për në maja e përpiu mjegulla,

nën dhe,si në Had,

rënkojnë yjet dhe qielli pa skaj.

________________________

1.Nepenthes Tomoriana (latinisht)

PERKRENARJA ILIRE

Pano Taçit

Përkrenarja doli nga dheu.

Poeti i burgosur

kujtoi rrënjët e tij

të pafajshme

dhe betejat e kota.

E rrasi në kokë me gjithë dhé.

Merreni, tha,

ruajeni në muze.

Poetët e nesërm,

aspak më fatlumë,

të këndojnë për të

dhe fatin tim

prej helmete

me tëmtha të gjymtuara.

__________________________

Në vitet 50, gjatë kohës së internimit,poeti gjeti në kodrat e Dushkut përkrenaren e parë ilire;ndodhet në Muzeun Arkeologjik në Tiranë.

* * *

Rubai bektashiane

Rroj e mëkatoj; mëkatet falen:

Zoti do këdo që do Aliun!

Tak-tak-tak: dyert e xhenetit hapen;

Aliun puth në ballë dhe qaj, i ziu.

LINDJA E KENGES

në tragetin Durrës-Brindisi

Fryjti era

dhe syzet fluturuan,

deti tani shikon me sytë e mi;

sheh brigje dhe re te largëta,

sheh brenda vetes një mbretëri mirazhesh.

Peshqit në lëvizje brouniane,

anijet e mbytura që nga koha e Qezarit.

Deti lexon vetveten

dhe unë tanimë jam i verbër.

Ishin syze dielli,

dhuratë dashurie

e, u dashka humbja:

vahut ta nxjerr vala,

- një palë syze -

majá,

të mbruhet kënga.

Prej detit del Afërdita pellazge

siç del thalassa përmbi tallaze,

nga thellësia e tij.

Sy i tretë,-

Librin e Kaltër të Detit,- përpij.

1. thalassa=pellazgjisht; tallaze, thellësia=shqip

EDHE...EDHE...

Kur më shumë besoja e më pak dyshoja, e pësoja;

Kur më pak besoja e më shumë dyshoja, përsëri e pësoja.

* * *

Idé, qaj për ty.

Pas teje materja ska ethe,

ajo e di

më mirë se ti

se zogu

nuk rri gjithë jetën në qiell,

fluturimi si pema, ka rrënjë,

një ditë a një çast

zbret në fole.

Idé,

Don Kishoti prore humbet,

e kthen

a

se kthen

pas

rrotën,

Sançua do sundojë botën.

* * *

Për ty dhe asnjë tjetër, asnjë tjetër,

për ty dhe gjithë të tjerët, gjithë të tjerët.

Kështu do thoshnin yjet përmbi krye

kështu do të thoshnin zogjtë nëpër pyje

dhe ëndrra brenda gjumit

dhe guri brenda lumit, -

kështu.

Për sot dhe ska më kurrë, për sot

për sot dhe përgjithmonë, përgjithmonë.

Kështu do flisnin fshatrat që janë djegur,

kështu do flisnin gjuhët që kanë vdekur

dhe lisi që ka çelur

dhe pjergulla mbihedhur, -

kështu.

Për ty dhe asgjë tjetër, për ty.

LUMI

Tatëpjeta

një udhë e hapur, e falur.

Ai shtrat,

ajo këngë e vjetër-

brigjeve mbrehur si kau në zgjedhë;

burimi

pragharrimi,

pak nga pak

e pikë pikë,

po tretej siç tretet kujtimi.

Përpjetë!

Me gurë e kërcunj përmbi shpinë,

përpjetë!

O Sizif:

Kryengritës i vetvetes?

Kryekryengritës!

Le ti shqyejnë sytë brigjet, si plagë,

le të mrrolen lisat dodonianë,

zogjtë krahëngrirë te pingërojnë:

e zunë xhindet, të Mirin!

Mokrat mullinjve mrizojnë.

Detin se mban vendi:

Çu bë?

Lumi lumadh, qenka çmendur,

malum, lumi im, malum.

Dikush që bariste nga kohë e pellazgut,

tha: Lumi po shkruan therorinë e fundit:

përpara shushamës,

në zgrip të harrimit

shkumbo drejt Burimit;

o lumë.

Ky është shpëtimi!

E dallgët si flakë

turfullonin përpjetë,

e brigjet munxonin: U çmend!

Gjolet gjetiu gjumonin në gjumë.

Një pyetje

çengel u ngul ne mal:

Kush?

Kush u çmend e u bë lumë?

TE “GUVA”

Pi me ditën time te “Guva”.

Gurët një dritë të fshehtë lëshojnë

të ndriçojnë terrin brenda meje.

O shtjellë e ngurosur:

Pranë Orës së qytetit të absurdit,

ma shuaj këtë etje burri.

Rrëkëllej kujtime.

Çikënganjëçikë.

Një gllënjkë, një vit.

Pi me një gotë antike

kapërthyer nga gjarpri.

A thua me të të ketë pirë Homeri?

A ta kete mbushur Baku vete?

Një gotë verë:

hardhi Ilirie kokolobo, baliska, serini.

Gëzuar!

Vete e djeshme, e sotme, e tejshme.

Gëzuar!

Dy duar, dy buzë, dy gjethe ulliri.

Gëzuar!

Mes gurëve

sytë e Papa Vojtiles

si puse të thellë;

humboj,

pres të rrahin krahët pëllumbat

në shpellë.

Mu në mes të Tiranës, qytet i absurdit.

Hesht siç dinë të heshtin shpellat, shpella.

Asnjë Amaltea.

Për pakëz tambël mbi buzët e çara,

të merrte arratinë shtara.

E dini? Si se dini.

Nga shpella në shpellë udhëton njerëzimi.

Pika e gjakut rrëzohet

nga zemra në humbellë,

gurët si gurë Sizifi mbi krye.

Dashamiri zgjat duart

mos na bjerë guri mbi kokë,

si Pirros.

Ki mëshirë, o grua botërore.

Na hidh ca fletë trëndafili,

në vend të gurit

mbi gotat me verë.

Si një puthje intime.

Gëzuar!

Gëzuar, ditëlindja ime.

Kur njeriu i bën ballë ekzistencës

Amerikani Nik Hothorni, personazhi kryesor i romanit, udhëton drejt Australisë për të ngjyrosur paksa jetën e shpëlarë e pa ndonjë farë keqardhjeje që bënte në vendlindje. Ai pendohet menjëherë për udhëtimin turistik që bën, sepse asgjë e veçantë s’e tërheq atje. Megjithatë, në një çast, rrugëtimi bëhet papritmas më shumë se interesant: një darë mikpritjeje vendase shtrëngohet rreth tij dhe e detyron ta zgjasë qëndrimin “turistik” jashtë planit. Niku do të rrëfejë më pas një histori rrëmbyese, ku shënjohet mbi gjithçka lidhja e ngushtë mes ekzistencës së të papriturës në jetën e njeriut dhe forcës së brendshme, ndoshta të panjohur nga ai, për t’i bërë ballë. Douglas Kennedy e ka nisur krijimtarinë e tij me romanin “Një gur zemrës”, shkruar më 1994. Ka shkruar njëmbëdhjetë romane dhe tre prej tyre  – “Çasti”, “Fotografia e madhe”, “Në ndjekje të lumturisë” -  janë bestseller e janë përkthyer në 22 gjuhë të botës. Prej vitit 2007 ai është Kavalier i Urdhrit të Arteve dhe Letrave në Francë. Në vitin 2009 është vlerësuar me të parin “Grand Prix du Figaro” dhënë prej kësaj gazete franceze.

Roman

Titulli: Një gur zemrës

Autor: Douglas Kennedy

Përktheu: Lindita Gjata

Shtëpia botuese: Dudaj

Rroftë tallja e tij sublime...

“Ferdydurke” u botua më së pari në Varshavë më 1937. Gombrowicz e shkroi atë në moshën 30-vjeçare, në kohë krize të thellë personale. Dy vite më pas, ai udhëtoi për në Argjentinë. Pak ditë pas largimit të tij, në Europë shpërtheu Lufta e Dytë Botërore. Autori mbeti në mërgim edhe pas luftës, i panjohur në atdheun e ri dhe i lënë në harresë në vendlindje.



Me kalimin e viteve, reputacioni i tij nisi të rritej. Sot Gombrowicz konsiderohet si një prej autorëve më të mirë të shek. XX dhe ky roman si kryevepra e tij. “Ekstravagant, brilant, turbullues, i guximshëm, për të qeshur, i mrekullueshëm… rroftë tallja e tij sublime.”- shkruan mbi librin Susan Sontag.
“E konsideroj ‘Ferdydurke’ një prej tre – katër romaneve më të mëdhenj të shkruar pas vdekjes së Proust-it”, – komenton Milan Kundera

Titulli: Ferdydurke
Autori: Witold Gombrowicz
Shqipëroi: Edlira Lloha
Shtëpia botuese: Pika pa sipërfaqe

Faik Konica: Ja përse e refuzova Kongresin e Manastirit!

Faik Bej Konica, në vitet 1900 veshur me kostum tradicional shqiptar të toskërisë

Ndoshta nuk është rasti, sepse nuk përbën një jubile të mirëfilltë ( megjithëse viti përkon me një përvjetor jubilar) por Kongresi i Manastirit (që u mbajt në datat 14-22 nëntor 1908) dhe vendimet e tij, koha vërtetoi se ishin padyshim, jo vetëm ndër më historiket, por edhe me një ndikim të përmasave madhore për fatin e gjuhës, kulturës e arsimit shqip në vitet e dekadat që pasuan. Megjithëse aty morën pjesë shumë figura të ndritura e me kontribute të pamohueshme në çështjen kombëtare, s’na kishte shkuar kurrë ndërmend të vinim re aty, mungesën e Faik Konicës, i cili në një situatë normale, duhej të ishte patjetër në krah të Gjergj Fishtës e Luigj Gurakuqit, Sotir Pecit e Shahin Kolonjës, Mit’hat Frashërit e Ndre Mjedës etj, e të jepte votën e tij, pavarësisht polemikave e kundërshtive që ai mund të kishte.

Por ç’e shtyu Beun e Konicës të mos shkonte në Manastir, ndërkohë që kontributi i tij në kohën që po flasim, sidomos nën logon e revistës “Albania”, ishte sigurisht, ndër më të spikaturit. Nëse i hedhim një sy, jo vetëm koleksionit të revistës “Albania”, por edhe korrespondencës e shkrimeve të tij, shohim se ai ishte jo vetëm një kundërshtar i vendimeve të Kongresit të Alfabetit të Stambollit ( 6 mars 1879)- që pavarësisht kritikave, shtroi rrugën drejt vendimeve të mëvonshme të Kongresit të Manastirit – por vijoi për një kohë të gjatë të këmbëngulte në një alfabet të stisur, që nuk i përmbahej asnjë vendimi të asnjërit prej kongreseve apo aktiviteteve të organizuara prej klubeve patriotike shqiptare. Gjithsesi, ai vijonte të shkruante duke u bazuar kryesisht tek alfabeti latin, por sidoqoftë në një alternativë të cilën ai e mbronte si më të përshtatshmen dhe në dukje shfaqej tejet liberal, duke akuzuar të tjerët për “monopol” në trajtimin e kësaj çështje.

Kështu, në një rast Mit’hat Frashëri ( nën pseudonimin Lumo Skëndo), i shkruante redaksisë së “Albania”’-s në vitin 1898: “Shkronjëzat ka njëzët vjet që vendi ynë i ka. Shqiptarët pak a shumë kanë shkruar dhe më parë gjuhën e tyre: po cilido me një palë shkronja: ca në greqisht, ca në turqisht etj. Që njëzet vjet e tehu, shqiptarët zgjodhën një palë shkronja të cilat sot më tepër se 50.000 njerëzit i njohin si të tyret. Shkronjëzat që zgjodhi shoqëri e Stambollit s’kanë as një qime të metë: janë të lehta, të bukura, të thjeshta dhe të mbaruara. Turqit, grekët dhe për më tepër anglezëet, i kanë shumë të shëmtuara: hiqini dhe ndërtoni t’atyrévé! (Shih: “Vent i hapur për të gjithë – puna e letrave”, Revista Albania, V II, Nr. 10, 28 shkurt 18989, fq. 166-167).

Në përgjigje ndaj tij, Konica, drejtorit të Revistës “Diturija” të Selanikut, i cili mbështeste pra hapur në atë kohë vendimet e “Komitetit të Stambollit” ( ku kishin bërë pjesë edhe Sami Frashëri, Pashko Vasa e Jani Vreto ), ia kthente mbrapsht argumentat, duke i kujtuar ndër të tjera se: “Ne s’jemi prej atyre që duan t’a bëjnë gjë të tyre gjuhën shqipe: gëzohemi përkundrazi, që të punohet dhe lulëzojë gjuha jonë në të katër anët. Andaj, letrat e Stambollit – që ndalojnë këtë lulëzim të përgjithshëm, që e bëjnë shkrimin dhe shtypjen e shqipes monopolin e ca njerëzve – janë letra të liga. REDAKSIA (Shih: po aty)

Diku ai shkruan plot ironi se: Do të bëhet më 1 të vjeshtës së III. Atje do të mblidhen tërë yjet e Shqipërisë së sotme dhe do t’i japin fund kësaj çështjeje me kaq rëndësi. Atje të gjitha abétë e shenjtëruara do të mblidhen të lindin një abé të perëndishme. Oratorët po qërojnë grykën, vjershëtorët po mprehin pendën dhe shqiptarët të gjithë presin pa marrë frymë. Tërë Evropa i ka sytë e saj në Manastir dhe ministrat e punëve të jashtme të fuqive të mëdha, s’flenë nga meraku. ( Shih “Kongres i Abésë”, Revista Albania, viti II, Nr. 5, 1907, fq. 93)
Por kjo s’mjafton për të shpjeguar mungesën e tij në Kongresin e Manastirit. Këtë më së miri e bën vetë Konica, në një përgjigje ndaj Kristo Qiriazit, cili, në emër të komisionit organizator, i kishte dërguar atij ftesën për pjesëmarrje në Kongresin e Alfabetit të Manastirit, duke firmuar në emër të Shoqërisë “Bashkimi”, e cila ishte dhe mentorja e këtij kongresi. Prej përmbajtjes së letrës, por edhe përgjigjes së Konicës, mësojmë se ku ndodhej Konica në atë kohë, dhe pse nuk kishte shkuar në atë Kongres. Cilat ishin “vërejtjet”, ose siç ndodhte zakonisht me të, hatërmbetjet e Beut të Konicës, i cili sigurisht se bashkë me argumentat, nuk do ngurronte të sillte me vete edhe një dozë të fortë ironie e nënvlerësimi për përpjekjet e ish-kolëgëve të vet.
Më poshtë po sjellim të plotë përmbajtjen e sipërpërmendur, të përshtatur sipas rregullave drejtshkrimore të shqipes së sotme, marrë nga Revista Albania, në vitin 1907 ( shih: Shih “Kongresi i shqipëtarëve zhon-turc”, Revista Albania, viti II, Nr. 5, 1908, fq. 98-99).

Kongresi i shqiptarëve xhonturq
 Londër, 23 nëntor 1908
Shqiptarët e anës xhonturke, duke mësuar se ana kombëtare qëllon të mbledhë në verë një kongres në Shqipëri për të zgjidhur çështjen e abésë, u hodhën me vrap të dalin përpara dhe të thërrasin menjëherë një kongres të tyrin në Maqedoni. Besoj se është e tepërt t’ju vë në dijeni se nuk u ftova te ky i vetëthënë “kongres”…përveçse në orën e fundit, me ç’qëllim, e kuptoni vetë.

Ja një kopje besnike e letrës që mora:

Klubi i Shqiptarëve “Bashkim”, 1908, në Manastir Nr. 134I dashur Mëmëdhetarmeqenëse s’kemi marrë ndonjë përgjigje për ftesën që të dërguam 20 ditë më parë për kongresin e Abecésë, që do të mbahet këtu më 1/14 të vjeshtës III, po të dërgojmë sot këtë letër të veçantë, me anën e së cilës, ju bëjmë të njohur se kombi ynë ka nevojë të madhe për njerëz të tillë si zotëria Juaj, për t’i dhënë fund kësaj çështje aq të rëndësishme.Besojmë se lutja jonë do të dëgjohet dhe se do t’u kemi nga të parët në këtë punë.Nga gjithë anët e Shqipërisë priten njerëz dhe nga atdhetarët që rrojnë jashtë Shqipërisë. Ju ngjatjetojmë me mall shumë.Për pleqësinë e Klubit “Bashkim”Kristo QiriaziManastir, 16/29 Vjeshtë II, 1908Zotëris së së tij, Faik Bé Konitza
Ja tani një kopje, jo më pak besnike, e përgjigjes që i ktheva:

Albania, 1896

Në Londër më 9 të vjeshtës III, 1908
I dashur matriot,Mora tri ditë më parë, letrën tuaj të vjeshtës së dytë, 29. Duke më ftuar “për të vetëthënin ‘Kongres’” vetëm një javë më parë se të mblidhet, më kujtoni një princ me emrin Albert Gjika, i cili e ka zakon kur thërret miq për drekë, t’a vejë letrën në postë pesë minuta përpara orës që u shënon për të urdhëruar. Kuptohet, pa thënë se për cilat arsye të njohura, nuk u jep dot dorë të më kini te “Kongresi”, por nga ana tjetër, nuk ju jep dorë as të thuhet se nuk më ftuat. Vërtetë thoni se më paskeni dërguar një “ftesë” tjetër, “20 ditë më parë” (do me thënë, pas letrës suaj më 10 të vjeshtës II), por kjo rrenë është tepër vulgare për të merituar vëmendje. Posta angleze nuk më ka humbur ndonjë kartë në shtatë vjet e sipër. Po edhe sikur të ma kishit dërguar “ftesën” më parë, a mund t’ju pyes pse e çuat thirrjen tuaj te gazetat greke dy muaj, përpara se ta dërgonit direkt drejt më të vjetrës fletë shqipe?Një kongres për abénë do të mblidhet, mos kini frikë. Po “the right kongress, by the right men, in the right time, at the right place”. Ua përktheni këtë fjalë pilafxhinjve turq dhe këmbëlëpirësve të krishterë që keni mbledhur me aq nxitim aty në Maqedoni. Një gjë më pëlqen te i vetëthëni “kongres” i juaji: ana poetike e tij. Jini më të shumtët çobanë, dhe kur më shkon mendja te ju, gjithë njomësia e idhujve të Theokritit më flladit zemrën.Ah mblidhuni, mblidhuni matriotë të staneve, thirrni zanat t’ju ndihmojnë në vepra të bukura. Nisuni- nisuni:Po një gjë më shqetëson. …..Hasani dhe Beluli, Ristoja dhe Jorgaqi, dhe çobanët e tjerë të “kongresit”a dinë të shkruajnë? …sepse kam dyshime.Më shkruani” mbajet pé”, por kjo formë përdoret vetëm në gjuhë fare të poshtër, sermo proletaris: njerëzit e rritur thonë “mbahet prej”.Më shkruani prapë: vejuere” “dëghonéte” te parete….Lajthiteni shumë. Shqipja 95 për qind të fjalëve i ka paroksytoné: ju çobanët, duke patur maninë të zgjasni bishtin e çdo fjale me një “e”, gërmë e cila toskërisht ka vlerën e një silabe të plotë, bëni 95 përqind të fjalëve proparoksytone, dhe ashtu ia ndërroni fare fytyrën dhe natyrën gjuhës.Ju këshilloj t’i qëroni vëshët tuaj nga hallva që të dëgjoni më mirë: kini për të vënë re atëherë se populli jashtë staneve thotë “dëghonet”, “ te paret” etj.Gjetkë shkruani: “dit”, “an”, jasht”. Jo! Këto fjalë në toskërisht kanë dy silabe (rrokje): “ditë” etj. Qërojini veshët, qërojini mirë.Në një tjetër vend përdorni “u” në vend të “ju”. Thoni “u” shkruam ( juve). Jo, ju shkruam juve, u shkruam atyréve.Gjetkë thoni: “dotu”, në një fjalë. Jo, kemi tri fjalë këtu, dhe duhet shkruar “do t’u”.Më në fund, më thërrisni herë ti, e herë ju ( a “u”): të dërgojmë “dhe” (ju) “u bëjmë”. Jo, jo! Ose ti, ose ju. Një njeri që di të shkruajë nuk përdor herë njërën e herë tjetrën mënyrë, si t’i shkasë penda.Faik KonicaZotit Kristo Qiriazi,Për Klubin “Bashkimi” të Manastirit