"Ju flet Moska" - Nobeli për Handke. Çmenduri akademike apo shenjë e një përmbysjeje të madhe?

Debati mbi çmimin e Nobelit të Letërsisë 2019 dhënë për shkrimtarin austriak Peter Handke ishte në fokus të analizës së emisionit "Ju flet Moska" nga Kastriot Myftaraj në RTV Ora.

Kastriot Myftaraj: Në vitin 2019 duke i dhënë çmimin Nobel në letërsi shkrimtarit austriak Peter Handke ka krijuar debat të madh jo për arsye të veprës letra, por për arsye të qëndrimeve të tij politike, të mbështetjes që ai i ka dhënë Sllobodan Millosheviçit, luftrave serbe në Bosnje dhe Kosovë.

Handke është konseguent në këtë qëndrim, është shumë i zhurshmëm. Akademia Mbretërore Suedeze nuk mund të thotë se nuk i di këto qëndrime politike të tij.

Lind pyetja si shpjegohet ky qëndrim?

Akademia Mbretërore Suedeze nuk përbëhet nga ekstremistë, nuk është çmendur kolektivisht befasisht tani. Akademia përbehet nga njerëz shumë të arsyeshëm, shumë humanë dhe të përmbajtur. Qëndrimi i tyre ka një shkak.

Qëndrimi i jurisë së Nobelit ka ardhur si rrufe në qiell të kaltër një një kohë kur në Europë ka një frymë kundër islamofobisë.

Arkivole para Svenska Akademien

Shkruan: Lis Bukuroca

Së paku dhjetë arkivole duhet shtrirë më 10 dhjetor para derës se Akademisë Suedeze për të shprehur mospajtimin me vendimin e saj makabër. Me 10 dhjetor ka vdekur Alfred Nobeli dhe me 10 dhjetor, ngrihet në piedestal mbështetësi i vdekjes, shkrimtari, që përkrahu vrasjen e dhjetëra mijëra vetave.

Boshnjakët dhe shqiptarët, që jetojnë në Suedi, atë ditë duhet me arkivole për fëmijë dhe për të rritur, t’i japin vendimit kuptimin e plotë dhe me ato me ato imazhe, le të mburret tutje Akademia dhe Peter Handke.

Ajo u kthye gjoja e larë dhe e shpëlarë nga korrupsioni dhe skandalet seksuale, por sapo u shfaq, prodhoi një mëkat më të madh, se sa ato të mëparshmet, që e detyruan të ripërtërihet. U zëvendësuan hamshorët dhe cubat, me mbështetësit e masakrave! Pas këtij shpërblim, nuk është çudi nëse vitin e ardhshëm shpërblehet një mohues i Holokaustit.

Ata nuk nderuan vetëm Peter Handken, – birin e një ushtari gjerman i stacionuar në Kerten të Austrisë (1942) dhe nënës sllovene-, por u ngrit në piedestal edhe barbaria e Millosheviqit.

Kasapi i Ballkanit nisi luftën në Slloveni, vazhdoi në Kroaci, por Handke me krimet atje nuk merret, sepse janë katolikë, si ishte ai deri në vitin 1999, kur braktisi Kishën Katolike, pse Papa nuk kundërshtoi intervenimin e NATO-së. I revoltuar hyri në Kishën Ortodokse Serbe, e cila në Ballkan, është kisha më antikrishtere që ekziston.

Krishtin e gozhduan të fuqishmit, sepse nuk kishte armatë të fuqishme pas vete, njësoj si edhe fëmijët, gratë dhe burrat e masakruar, që u hodhën në gropa me bagerë, sepse nuk kishin armatë të fuqishme pas vetes. Krishti lutej të falen gozhduesit, Handke lutej të falen gozhduesit e Krishtit! Akademia e Suedisë e tumiri. Turp!

Peter Handke nuk është viç, të cilit i rrjepet lëkura sepse nuk i hahet, kurse mishi konsumohet dhe thuhen fjalë të mira për shijen, pa menduar fare se ai viç, kishte pasur edhe lëkurë. Handke është njeri dhe nuk mund të rrjepet dhe vlerësohet brendia e tij, por jo e jashtmja, sepse qëndrimi i tij politik, është edhe i shkrimntarit. Apo Akademia ka bindjen se lëkura tij mund të përdoret për çizme ushtarake, si edhe e viçit, por e tij si metaforë për motivim, për indoktrinim, për rritjen e urrejtjes dhe radikalizmit në Europë?

Peter Handke nuk nderon as popullit serb edhe pse është anëtar i Akademisë serbe. Një ditë serbet do te turpërohen me veprat e tyre, siç turpërohen gjermanët sot, apo austriakët me hitlerin. Popujt do të pajtohen në mes vete, sepse gjithmonë mirëkuptimi dhe paqja zgjasin më shumë se luftërat. Një ditë edhe Akademia Serbe do të ndjehet e turpëruar pse e ka pranuar në gjirin e vet. Ai sot është krenaria e tyre, sepse nxënësit e Millosheviqit, kanë shtetin në duar. Ai mund të jetë shkrimtar i madh, por njeri mizor, që meriton burgun, jo shpërblimin, sepse ai i gëzohet vrasjeve dhe mbron krimin, jo pse ata ishin kafshë, por pse nuk ishin ortodoksë apo katolikë.

Akademia është farsë, sepse ajo nuk mund të vlerësojë një shkrimtar dhe ngre në një rang botëror, sepse vlerësimi i drejtë sot është i pamundur, sepse se paku dhjetëra janë ata që e meritojnë në vit! Kjo është një shou, që po dëmton letërsinë, që manipulon, sepse kur fiton çmimin Handke, pas mohimit të masakrave të dëshmuara nga Gjykata, atëherë përfundon humori i Akademisë së korruptuar, e cila nga Shtëpia Publike, u shndërrua në qendër të racizmit.

Pse duhet zhbërë Çmim për letërsi?

Ju nuk mund të jeni kompetentë për të vlerësuar letërsinë e mijëra shkrimtarëve

Ju shprehni mirënjohje për shkrimtarët pak vite para vdekjes


Ju nuk shpërbleni shkrimtarët, ju korruptoni ata

Ju i shpërbleni ata në pleqëri, pak para vdekjes

Ju shpërbleni pasardhësit e tyre, nëse i kane, nëse jo, nuk dihet ku përfundojnë ato qindra mijëra euro

Ju shpërbleni ata që gjenden ne maje, shkrimtarët milionerë, që nuk kanë nevoje për para

Ju prodhoni iluzione se gjoja po veçoni më të mirin

Ju merrni vendime politike, jo letrare

Ju krijoni një aristokraci shkrimtarësh dhe dëmtoni ata që nuk mund ta marrin atë, edhe pse shpesh janë më të mirë se të zgjedhurit tuaj

Ju korruptoni shijen letrare dhe impononi shijen me shovinizëm

Ju nuk duhet të shpërbleni as një njeri, që mbështet masakrat ndaj kafshëve, sepse çdo gjallesë ka të drejtë të mbijetojë

Ata myslimanë të vrarë para se të ishin fetarë ishin: njerëz, fëmijë, gra, djem, vajza, burra dhe gra…

Ju ndjeni dhembjen vetëm kur dhuna ushtrohet mbi ju

Ju qani vetëm kur ju vdesin të afërmit tuaj, por shpërbleni lobimin e vrasjeve te të tjerët

Ju nuk keni marrë vendim humanist, por satanik

Ju nuk pranoni as doktrinën që besoni, por gjykoni Krishtin duke madhëruar veprën e Pilatit

Lajmi se austriaku Peter Handke u nderua me Nobelin për Letërsi ditën e sotme, ka shkaktuar polemika të vazhdueshme nga figura të njohura.

Nobeli për Letërsi: Salman Rushdie zihet në Twitter me serbët, përgjigja që i kthen ambasadorja e jonë në SH.B.A zonjusha Vlora Çitakut

Lajmi se austriaku Peter Handke u nderua me Nobelin për Letërsi ditën e sotme, ka shkaktuar polemika të vazhdueshme nga figura të njohura.

Në mesin e tyre është edhe shkrimtari i njohur indiano-britanik, Salman Rushdie. Ai ka shprehur opinionin e tij lidhur me çmimin e dhuruar ndaj një figure të diskutueshme, për shkak të qëndrimeve të tij pro “kasapit” të Ballkanit, Slobodan Millosheviç.


Në Twitter, Rushdie ka replikuar me një numër të madh ndjekësish nga Serbia, të cilët kanë nisur kritikat e tyre ndaj shkrimtarit, madje duke e quajtur edhe ziliqar për çmimin që mori Handke, informon Dritare.net.

Dhëmbë për dhëmbë kanë qenë dhe përgjigjet e romancierit. Një nga njerëzit që i ka drejtuar mesazh Rushdie, ka qenë dhe Vlora Çitaku, e cila thotë: “I dashur Salman. Besoj e lexove lajmin për fituesin e fundit të Nobelit në Letërsi. Jam e shokuar. Është një shuplakë fytyrës për gjithë viktimat e Milosheviçit”.

Ndërsa Rushdie ia ka kthyer se qysh para 20 viteve ai ka shkruar për idiotësitë e Handkes. “Jam dakord me ty”, shkruan ai.

Nobelisti që justifikon krimin: Të jesh apo të mos jesh… shkrimtar?!

Po e risjell një shënim të botuar më parë në librin tim “Në udhëkryqet e kohës” (vëll. I) lidhur me rolin e shkrimtarit në shoqërinë bashkëkohore, çka ajo që kam shkruar bie ndesh me përzgjedhjen e Peter Handkes  si nobelist i vitit 2019. 

Padyshim, zgjedhja e një letrari si nobelist në çdo cep të botës na gëzon dhe shqiptarët prej kohësh e kanë dëshiruar përzgjedhjen e Kadaresë, si autor i një letërsie të madhe. Prej shumë vitesh, kur në debate miqsh mbroja veprën e Kadaresë, disa kritizerë më flisnin jo mirë për të dhe përse unë e mbroja. Sigurisht, atyre nuk u pëlqente Kadareja dhe unë u thoja se dhe Bethoveni ishte njeri i tepër i prapë, por askush nuk e ka gjykuar atë për huqet e tij por për veprën e tij. Ata harronin se Kadareja ishte monumenti më i madh letrar shqiptar i derisotëm dhe se ky monument i kishte bërë dhe i bën nder Shqipërisë. Por, lajmi i përzgjedhjes së Peter Handkes më risolli në kujtesë fushatën e tij të dikurshme në mbrojtje të Millosheviqit dhe kjo padyshim më revoltoi në vetvete. Vallë ishte e njëjta filozofi humaniste që e çoi komisionin e Nobelit për të veçuar Peter Handke për t’i dhënë çmimin Nobel? Si ishte e mundur vallë? Ç’kishte ndodhur, përse? Ja çfarë kam shkruar në atë artikull me titullin: “Të jesh apo të mos jesh… shkrimtar?!”:

***

“Të jesh apo të mos jesh… shkrimtar?!” Le ta huazojmë këtë varg të Shekspirit për një dilemë që herë pas here shfaqet mbi rolin e shkrimtarit dhe të artistit. Duhet të jetë ai i angazhuar? Por, për çfarë kauze?

Bota në historinë e vet ka njohur shkrimtarë dhe artistë të angazhuar dhe të pa angazhuar, artistë në frontin e parë të sfidave njerëzore, apo të tjerë të tërhequr diku, vëzhgues të ngjarjeve dhe të rrjedhës njerëzore, mbyllur në dekorin e tyre të librave apo artit dhe krijimit. Orwell, Hemingway, Camus, Sartre e të tjerë ishin shkrimtarë të angazhuar. Por, ka patur dhe ka edhe nga ata që shkojnë kundër kësaj rrjedhe dhe aspiratave njerëzore e megjithatë janë shkrimtarë dhe artistë, vlera të cilat nuk mund t’u mohohen; shkrimtarë që i janë kundërvënë utopisë dhe humanizmit, duke justifikuar dhe krimet më të mëdha e ç’njerëzore. Mbretër mizorë, perandorë paranojakë, diktatorë të tmerrshëm kanë patur shkrimtarë dhe artistë kundërshtarë, të cilët kanë përfunduar në burgje e kampe përqendrimi, dhe të tjerë që ishin mbrojtës së tyre, shkrojtës të bëmave dhe historive të tyre të “lavdishme”, ata që thurrnin vetëm lavde dhe ode. Në këtë kuptim, bota duket se është po ajo që ka qenë edhe pse ajo ka hyrë në rrugën e modernitetit. Duket se thelbi i natyrës njerëzore ende nuk ka ndryshuar. Atëherë të jesh apo të mos jesh… shkrimtar, artist?!

***

Ndalimi i dramës “Udhëtim në vendin e tingujve” ose “Arti i çështjes” të shkrimtarit austriak Peter Handke nga administratori i “Komedisë Franceze”, teatrit historik dhe më të madh të Francës, Marcel Bozonnet, ka ngjallur njË debat të madh sot në rrethet intelektuale evropiane dhe në opinionin publik. Arsyeja e heqjes së kësaj drame nga repertori i vitit 2006-2007 ishte i thjeshtë: “Komedia Franceze” nuk mund të vinte në skenë veprën e një shkrimtari që merr pjesë në varrimin e Millosheviqit në Pozharevc në prani të gjithë fanatikëve nacionalistë të cilët e përcollën atë si një hero; “Komedia Franceze” nuk mund të lejonte që publiku i thjeshtë të duartrokiste në skenë një autor i cili për vite me radhë ka dënuar evropianët pse ata i u kundërvunë veprës së Millosheviqit, pasi siç u shpreh dhe administratori i “Komedisë Franceze” para një konference shtypi, “kjo shfaqje do të ishte një fyerje që do t’ju bëhej viktimave të Millosheviqit”, pra viktimave të Srebrenicës, Mostarit, Bihaçit, Reçakut e mijëra e mijëra viktimave të pafajshme.

Si mund të pranohej një autor i cili deklaronte në revistën franceze “Nouvel Observateur” se “jam i lumtur që të jem sot pranë Millosheviqit që ka mbrojtur popullin serb”. Nëse disa intelektualë u ngritën kundër asaj që quhet censurë, apo kundër vendimit të administratorit të “Komedisë Franceze”, ata ndërkohë nuk i mbështesin pikëpamjet politike të dramaturgut të njohur Peter Handke, këtij shkrimtari të spikatur në botën e letrave, por të mbrapshtë në atë të politikës.

Që në fillimin e luftës në Jugosllavi, Handke u bashkua çuditërisht me kauzën nacionaliste serbomadhe duke akuzuar amerikanët e evropianët se “donin të shfarosnin popullin serb”; se NATO kërkon të bëjë në Serbi një “Aushvic të dytë” dhe të “masakrojë popullin serb”, duke e cilësuar njëkohësisht kriminelin Millosheviq si një “patriot të mirë” dhe “mbrojtës të popullit serb”. “Jo, Millosheviqi nuk ka qënë fajtor për atë çka ndodhi në Jugosllavi “ – ngulmon ai, ndërkohë që autori i “Rekuiem për Srebrenicën”, Olivier Py, regjisor dhe drejtor i teatrit të Orleanit, i kujton atij gjenocidin në Bosnje. Handke i ka shfaqur haptas pikëpamjet e tij politike, siç ka bërë me botimin e tij “Udhëtim dimëror nëpër Danub, Savë, Moravë dhe Drin” dhe nëntitull “Drejtësi për Serbinë”, i cili në atë kohë lufte shkaktoi përsëri debate të mëdha dhe reagime nga bota intelektuale.

Shkrimtari gjerman Peter Schneider e cilësoi këtë botim si “një budallalëk historik”, ndërkohë që Reinhard Mohr në revistën e njohur Der Speigel nuk hezitoi ta krahasonte qëndrimin e tij me atë të disa intelektualëve të viteve ‘30-të të shekullit të kaluar të cilët kur vinin nga Bashkimi Sovjetik i këndonin “parajsës komuniste”. Nga ana tjetër, intelektuali Lionel Richard e cilësonte atë si një “mbrojtës të totalitarizmit serb”.

Në polemikën e hapur në Francë dhe në Austri e Gjermani, gazetarë të ndryshëm nuk mungojnë t’i kujtojnë Handkes qëndrimin e tij ndaj gazetarëve gjatë luftës në ish-Jugosllavi e Kosovë, duke iu referuar dhe frazave të tij cinike kundër gazetarëve në terren, këtyre “qenërve të luftës që e kanë ngatërruar profesionin e të shkruarit me atë të gjykatësit dhe të demagogut”; ata i kujtojnë atij fyerjen që i bëri publikisht gazetarit francez, korrespondentit të gazetës franceze “Liberation”, Jean Hatzfeld, të plagosur rëndë nga një bombë, të cilin ai e cilësonte duke u tallur një “gazetar sportiv që shkruan shkrime interesante për ‘Tour de France’”.

Më vonë, më 1999, pikërisht gjatë luftës së Kosovës, Handke shkruante në gazetën e madhe gjermane “Suddeutche Zeitung” duke protestuar kundër diabolizimit të figurës së Millosheviqit, këtij “patrioti të madh”, dhe harronte të shkruante as dhe një fjalë për ata qindra e mijëra njerëz që shpërnguleshin dhe i iknin terrorit të forcave serbe, imazhe që çdo mbrëmje shfaqeshin në ekranet e televizioneve të të gjithë botës. Edhe më 27 mars të këtij viti, në revistën gjermane “Focus” ai justifikonte praninë e tij në ceremoninë mortore të Millosheviqit, duke shkruar se “nuk ishte e vërtetë se Millosheviqi ishte një diktator”. “Ai nuk mund të cilësohet xhelat i Beogradit… dhe nuk është ai që ka nxitur katër luftërat e Jugosllavisë “… Handke këmbëngul edhe pse e gjithë bota ka qënë dëshmitare e veprës kriminale të Millosheviqit, dëshmitare se ishte ai që e shpërbëu Jugosllavinë për të krijuar Serbinë e Madhe; ishte ai që organizoi masakrat, gjenocidet, shpërnguljet e mëdha. Gjithçka u bë në sytë e tij dhe me urdhër të tij.

Me të drejtë drejtori i teatrit të Brestit në Francë, Jaques Blanc, duke ju kundërvenë atyre që janë kundër cenzurimit të veprës së një shkrimtari, propozon që për një sezon, teatrot e Evropës t’i bojkotojnë veprat e Handkes i cili justifikon krimin. “Kjo nuk është thirrje për cenzurë” – shkruan ai në gazetën franceze “Liberation” – “por një sinjal i fortë që Evropa duhet tu japë nacionalistëve”. Sipas tij, emri i Handkes është një turp për teatrin e sotëm evropian; dramaturgu francez pyet se si ka mundësi që ai “nuk di gjë nga spastrimi etnik; se ishte Millosheviqi që kërkoi ta bënte Serbinë e Madhe duke dashur ti heqë elementët e papastërt, pra mysimanët, boshnjakët, shqiptarët e Kosovës… Si është e mundur që ai nuk i njeh kampet e përqendrimit, terrorin ndaj popujve të Ballkanit, shpërnguljet masive, rrethimin e Sarajevës së uritur…”

***

Si mund të jesh shkrimtar dhe artist? Nëse nuk angazhohesh për kauzat e mëdha, (dhe sfidat e shoqërisë njerëzore nuk janë të pakta), të paktën qëndro në lozhë dhe vëzhgo, por mos shko kundër saj, kundër aspiratës njerëzore, kundër humanizmit dhe universalitetit njerëzor, mos tento të mbrosh diktatorët dhe të justifikosh krimin!

Ismail Kadare dhe çmimi “Nobel”

ALFRED PAPUÇIU

Në 10 tetor do të jepen dy çmime “Nobel për Letërsinë”, një për 2018 dhe tjetri për 2019. Ato mund të jenë për polaken Olga Tokarczuk, kenianin Ngugi Wa Thiong’o, shqiptarin Ismail Kadaré, amerikanen Joyce Carol Oates apo japonezin Haruki Murakami. Natyrisht, ne dëshirojmë që ta marrë Ismail Kadaré si një nga shkrimtarët më të rëndësishëm të kohës sonë dhe të pjesës së dytë të shekullit të njëzetë. Deri më sot, veprat e tij janë përkthyer në rreth 45 gjuhë të ndryshme, duke qenë kështu përfaqësues kryesor i letërsisë shqipe nëpër botë. Ai vazhdon të shkruajë, duke mos u kufizuar vetëm te gjinia e romanit. Ai krijon novela, ese, poema të reja, por gjithashtu edhe pjesë teatrale, pa harruar edhe publicistikën. Ismail Kadaré ka marrë shumë çmime dhe dekorata për talentin e tij të papërshkruar. Ai është autori më i lexuar shqiptar në botë. Edhe pse ka arritur këtë sukses, deri tani atij nuk i është dhënë çmimi “Nobel”, të cilin ai e ka merituar prej kohësh, megjithëse është favoriti i tij. Ai njihet ndërkombëtarisht, më tepër se presidentët e botës. Ai nuk i përket vetëm Shqipërisë, por njerëzimit. Nuk është e rastit që ai ka marrë ndër vite çmimin botëror “Cino del Duca”, çmimin “Man Booker” ndërkombëtar, Çmimin e letërsisë së Princit të Asturias, çmimin “Jerusalem”, çmimin “Nonino 2018” që i është dhënë nga një juri e autorizuar nga “Nobel”, çmimin “Bokacio”, çmimin “Lerici Pea” po në Itali. Presidenti francez i dha titullin “Komandant i Legjionit të Nderit”, duke e cilësuar si “autor i mrekullueshëm i historisë së Ballkanit”. Kadaré është anëtar përjetë i Akademisë së Shkencave Morale dhe Politike në Francë. Blanco Calderón, pas një ankete që u bë kohët e fundit në Spanjë, shkruan se: “Nga kjo anketë, më habiti dhe më gëzoi konsensusi i gjerë se një nga autorët, të cilit i duhet dhënë pa asnjë dyshim ‘Nobeli’, është shqiptari Ismaíl Kadaré”. Kadaré do të nderohet me çmimin “Pak Kyongni” për vitin 2019, më datë 26 tetor në Korenë e Jugut. 





Ai është cilësuar nga shkrimtarë të sërës së tij të njohur në botë si: “krijues i një universi të rrallë letrar”, “iluminist dhe humanist, njeri i lirë dhe një demokrat i flaktë”, “transmetues i mendimit, ideologjisë, dëshirës për liri”. Ai është një nga gjenitë e artit që ka bota. Ismail Kadaré mbush jetën tonë me një kënaqësi estetike dhe intelektuale të paparë, me një lumë emocionesh, me njohjen reale të dekadave dhe shekujve të kaluar, me ideale që na stimulojnë ta shohim me guxim të ardhmen, me respekt dhe dashuri për gjeniun krijues. Që nuk e ka fituar çmimin “Nobel”, mund të radhiten shumë arsye, pavarësisht se askush nuk mund të thotë me saktësi arsyen e vërtetë. Fakt është që, duke u nisur nga përvoja botërore e nominimeve, Ismail Kadaré përbën vërtet një histori më vete dhe të rrallë të këtij çmimi. Vështirë të gjesh në historinë e dhënies së këtij çmimi një shkrimtar tjetër që të jetë nominuar kaq shumë herë dhe t’i jetë afruar kaq shumë titullit. “Kurrë nuk është vonë që, sipas së drejtës cezariane, merita e shpërblyer të shkojë te i merituari”.

Para disa kohësh, isha në shtëpinë e gazetarit zviceran Pierre Barde, që e ka prejardhjen nga një familje me zë të Gjenevës. Ai dhe e shoqja arkitekte, Liza, si dhe vajza e tyre kineaste, Severina, janë të dëshiruar pas artit, letërsisë…

Ishim ulur jashtë, në shtëpinë e madhe në Zhento, të trashëguar nga të parët e tij, por të transformuar me shije. Përtej dukej liqeni Leman me varkat dhe anijet e tij, si edhe pulëbardhat që kohë pas kohe e mbulonin ujin me shkumë. Pas një çasti, Pierre na ftoi në dhomën e pritjes, ku midis të tjerash, ai ka relikte të udhëtimit të tij të paharruar në Shqipëri. Pierre Barde filloi të më tregojë botimet e fundit të shkrimtarit tonë Ismail Kadaré dhe më fliste me një respekt të veçantë për figurën dhe talentin e tij të madh. Gazetari zviceran, në bibliotekën e tij të pasur, ka radhitur në një vend ballor, të gjitha veprat e Ismail Kadaresë, të botuara në frëngjisht, por gjithashtu edhe në gjuhë të tjera të huaja. Atje, gjenden gjithashtu, botimet në shqip që i kam dhënë unë. Për të dhe miq të tij, Ismail Kadaré e meriton çmimin “Nobel”.

Në atë çast, kur Pierre është duke më lexuar pjesët e veprës së fundit të Ismailit, m’u kujtua takimi i ngrohtë me shkrimtarin, nga fundi i vitit 1994, në Universitetin e Gjenevës, kur më dha me autograf një nga librat e tij që e mbaj me kujdes, krahas veprave të tjera të tij. Atje ishte e pranishme edhe e shoqja, Helena, një grua fisnike që e ka prejardhjen nga krahina e prindërve të mi. Më kujtohen gjithashtu takimet me të, te Panairi i Librit në Palekspo të Gjenevës dhe më vonë në shtëpinë e tij dhe jam tepër i gëzuar kur shoh se në libraritë më të mëdha në Zvicër, si edhe në bibliotekat e shumta jo vetëm në Gjenevë, por edhe në qytete të tjerë, si në bibliotekat e organizatave ndërkombëtare ku kam punuar, emri i Ismail Kadaresë zë një vend të veçantë. Në bibliotekën madhështore të Pallatit të Kombeve në Gjenevë, ku kam pasur fatin të punoj, kërkoheshin dhe lexoheshin me kënaqësi veprat e shkrimtarit Ismail Kadaré. Dhe unë isha krenar që vija nga “vendi i Kadaresë”. Edhe sot, shkoj kohë pas kohe te Biblioteka e Kombeve të Bashkuara, ku miqtë dhe ish-kolegët e mi më japin disa botime lidhur me Shqipërinë dhe shqiptarët, si edhe shkrime për kombin tonë, Kadarenë dhe shkrimtarë të tjerë.

Personalisht nuk dua të futem në polemikën që lind herë pas here në disa organe të shtypit shqiptar, lidhur me ndonjë shkrim apo poemë të Ismail Kadarese të periudhës së diktaturës. Nuk arrij të kuptoj se ku është qëllimi i një sulmi të tillë pa skrupull, sidomos nga ana e ndonjë përfaqësuesi të asaj diktature ogurzezë, që kishte hipnotizuar atë popull të mirë, të urtë, por që diti të ruajë gjuhën e zakonet e veta, kulturën, shekuj të tërë, që diti të përballoje sulme nga më të kobshmet në historinë e njerëzimit: disa invazione të huaja. Atij regjimi, si kudo në botë, tashmë i ka kaluar koha.

Më kujtohet si sot, kur takova vite më parë një ish-komandantin tim të mirë dhe të përgatitur, pasi kreva shërbimin ushtarak, të pezmatuar, pasi e kishin liruar, meqenëse një kushëri i tij kishte “dashur të arratisej”. Dhe ai vazhdoi: “Po të shohim Shqipërinë me dy milionë e gjysmë banorë, të gjithë do dalim kushërinj”. A mendon ai dikushi që përdor për qëllimet e veta dokumente qesharake të asaj periudhe të ‘ngurtë’, se është më mirë që t’i fusë ato në sirtar dhe të përfitojë nga të mirat që i dha demokracia, qoftë edhe e brishtë në Shqipëri, pas viteve ‘90-të, pasi një ditë nipat dhe mbesat e tij ose të saj do ta kujtojnë jo për mirë.

Jam i mendimit se figura e Ismail Kadaresë, këtij shkrimtari të shquar të kombit tonë, por edhe të botës moderne, të shekullit të njëzetë e tani, nuk duhet të përlyhet, as nuk duhet të denigrohet, pasi nëpërmjet tij dhe veprave të tij, shumë qytetarë të botës kanë mundur të njohin edhe Shqipërinë e vogël, me njerëz të mirë, mikpritës, me karakter, luftëtarë trima, por edhe që e kanë dashur dhe e duan paqen dhe fqinjësinë e mirë. Anatemat kundër Kadaresë edhe nga ndonjë shqipfolës, në të kaluarën, deri tek ata që vendosin për çmimin “Nobel në Letërsi”, godasin indirekt edhe çdo shqiptar të ndershëm kudo qoftë. Kadareja nuk i përket vetëm kombit tonë, por edhe kombeve të tjera, ku ai ka fituar zemrat e miliona njerëzve me shkrimet e tij për Shqipërinë dhe shqiptarët, për Ballkanin, Europën, në veçanti dhe Kosovën dhe më tej. Nuk dua të përmend edhe tituj të tjerë dhe lavdërime që ka marrë Kadareja në Francë apo gjetiu, apo sa kryetarë shteti njohin më mirë Ismail Kadarene dhe veprën e tij sesa një President republike të çdo vendi qoftë. Duam a nuk duam ne, ai nuk ka nevojë për ne, ne kemi nevojë për të, për gjithçka ai do të shkruajë edhe tani, edhe në të ardhmen, për kombin e tij të lashtë. Pra, të nderuar zonja e zotërinj, lëreni Kadarenë të qetë, të lirë të punojë e të shkruajë për të mirën e të ardhmen e Shqipërisë që para më pak se dy dhjetëvjeçarëve nuk njihej as nga popuj të Europës. Lëreni atë të shkruajë, siç duhet të lini të qetë të punojë tokën e tij atë fshatar që do të mbjellë grurin dhe ta korrë atë, atë bukëpjekës që na përgatit bukën e përditshme, ata që kujdesen për shëndetin tonë, ata që duan të këndojnë, ata që falen para Zotit, ata që pikturojnë, ata që qëndisin, ata që ndërtojnë, ata që mendojnë, ata që…. Duke respektuar punën e tjetrit, mijëra e mijëra njerëz të kësaj toke jetojnë në harmoni, respektojnë njeri-tjetrin, janë solidarë! Tani, në botë ka me miliona njerëz që jetojnë pranë njëri-tjetrit: pra, ta respektojmë njeritjetrin, punën e tij, pasionet e tij, pasi kështu respektojmë veten dhe njerëzit tanë të afërm apo edhe të largët.

Shkrimtarë të shquar zviceranë si MarieLuce Dayer, gazetari i televizionit zviceran Pierre Barde, Antoine Bordier, Liliane Perrin, Francine Koch etj., etj, e kanë njohur fillimisht Shqipërinë nëpërmjet veprave të Kadaresë. Di që zvicerani Marcel Cellier, një nga njohësit më të mirë në botë për muzikën popullore të kombeve të ndryshme dhe i njohur në Francë, Zvicër, Amerikë e kudo për disqet me muzikë popullore shqiptare, bullgare etj., në emisionet e tij të përkryera për Festivalin e Gjirokastrës, dhënë te “Radio Suisse Romandë”, përmend disa herë me respekt birin e shquar të atij qyteti: Ismail Kadarenë. Di që profesori zviceran JeanPhilippe Assal, mik i shqiptarëve, i apasionuar pas profesionit të tij fisnik, por edhe letërsisë, ka pranë tavolinës së tij të punës apo në bibliotekën e tij të pasur edhe veprat e Kadaresë, të cilat i citon në seminaret e Grimenzit, ku vijnë mjekë nga gjithë bota. Di që shkrimtarja e paharruar zvicerane Lilianë Perrin e ka pasur për nder që parathënien e librit të saj e ka nënshkruar Ismail Kadare, ku ndër të tjera shprehet: “Në rast se këto faqe të larta janë larg çdo ambicieje apo zhargoni politik, ato shkojnë më larg se një sajim i thjeshtë, më larg se një takim pa të nesërme”.

Di që emri dhe vepra e Ismail Kadaresë zënë një vend të nderuar në letërsinë europiane dhe atë botërore të shekullit XX-të, paçka që ai nuk ka marrë çmimin “Nobel në letërsi”, të cilin e ka merituar në fakt nga lexuesit e shumtë në botë. Di nga udhëtimet që kam pasur fat të bëj në botë, si rezultat i punës me organizatat ndërkombëtare, që nuk kam gjetur asnjë libër të Kadaresë në kioskat e shumta të librave tashmë të lexuar e stërlexuar, pasi ato ruhen në bibliotekat e njerëzve të thjeshtë, të atyre të kulturës, të artit dhe të shkencës.

Të gjitha këto nuk janë pak për të respektuar këtë figurë. Urojmë nga zemra që shkrimtari ynë më i shquar ta marrë çmimin “Nobel”, që e meriton së tepërmi.

Komiteti 18-anëtarësh, përgjegjës për zgjedhjen e laureatëve të çmimit të madh letrar, është i prerë në vendimin e tij. “Nobeli” nuk tërhiqet. E kjo vlen edhe për rastin e Peter Handkes, që të enjten u shpall fitues.

                           Nga Flori Bruqi 


Vendimi i Akademisë suedeze irritoi gjithë botën që është kundër krimeve që i ka bërë Sllobodan Milosheviqi.

Lajmi nga Suedia u kritikua nga personalitete të njohura, derisa u raportua në forma interesante nga mediet kryesore të botës.

BBB e quajti  shkrimtarin Peter Handke një figurë kontroverse i cili e mbështeti regjimin serb për luftërat Jugosllave gjatë viteve 1990.

E titulli i spanjolles El Pais ishte në këtë frymë: “Handke, një laureat Nobel që mori pjesë në funeralin e diktatorit Millosheviq”.

Alfred Nobel ishte biri i tretë i Emanuel Nobel (1801-1872) dhe Andrieytte Ahlsel Nobel (1805-1889).

I lindur në Stokholm më 21 tetor 1833, ai shkoi me familjen e tij në Shën Petersburg, në 1842, ku babai i tij (i cili kishte shpikur kompensatë moderne) filloi një "silur" punon. 

                                               

Alfred studioi kimi me Profesor Nikolaj Zinin Nikolaevich. Alfred Kur ishte 18, ai shkoi në Shtetet e Bashkuara për të studiuar kimi për katër vjet dhe ka punuar për një periudhë të shkurtër nën John Ericsson. 


Në vitin 1859, fabrika u la në kujdesin e bir të dytë, Ludvig Nobel (1831–1888), i cili në masë të madhe të përmirësuar të biznesit. 

Alfred, duke u kthyer në Suedi me babain e tij pas falimentimit të biznesit të familjes së tyre, iu përkushtua studimit të eksplozivëve, dhe veçanërisht për prodhimin dhe përdorimin e sigurt nitroglicërinë (zbuluar në 1847 nga Ascanio Sobrero, një nga studentët e tij të tjerë nën Théophile - Jules Pelouze në Universitetin e Torinos).

 Një shpërthim i madh ka ndodhur më 3 shtator 1864 në fabrikën e tyre në Heleneborg në Stokholm, duke vrarë pesë persona, në mesin e tyre më të rinj të vëllait Alfred Emil. 

Themelet e Çmimit Nobel u vendosën në vitin 1895 kur Alfred Nobel ka shkruajtur vullnetin e tij të fundit, duke lënë shumë nga pasuria e tij për krijimin e tij.

Që nga viti 1901, çmimin e ka nderuar burra dhe gra për arritje të rëndësishme në fizikë, kimi, mjekësi, letërsi, për të punuar në paqe dhe tani ekonomi. 

Megjithëse Nobel mbetur pamartuar, biografet e tij vini re se ai kishte të paktën tre do. 

Dashuri e parë Nobel ishte në Rusi me një vajzë me emrin Aleksandra, i cili hodhi poshtë propozimin e tij.

 Në 1876 u bë sekretar Bertha Kinsky Alfred Nobel, por vetëm pas një qëndrimi të shkurtër lënë atë të martohet flaka e saj të vjetër, Arthur Gundaccar Baron von Suttner. 

Megjithëse kontakt saj personale me Alfred Nobel ka qenë e shkurtër, ajo i përgjigjej me të deri në vdekjen e tij në 1896, dhe besohet se ajo ishte një ndikim të madh në vendimin e tij për të përfshirë një çmim paqe midis atyre çmime të parashikuara në vullnetin e tij.

Bertha von Suttner 1905 u dha çmimin Nobel për Paqe, për aktivitetet e saj të sinqertë paqe '. Dashuri e tretë dhe të gjatë-Nobel i zgjatur ishte me një vajzë e quajtur Sofie lule Hess nga Vjena. 

Kjo ndërlidhje zgjati për 18 vjet dhe në shumë letra të shkëmbyera, Nobël për dashurinë e tij drejtuar si "padrone Sofie Nobel '. 

Pas vdekjes së tij, sipas biografet e tij - Evlanoff dhe Miell, dhe Fant - letra Nobel ishin mbyllur brenda Institutit Nobel në Stokholm dhe u bë mirë i mbajtur sekret të kohës.

 Ata u liruan vetëm në vitin 1955, për t'u përfshirë me të dhëna biografike e Nobel. 

Sri Kantha ka sugjeruar se 'një tipar personale e Nobel që e ndihmoi atë që të theksoj krijimtarinë e tij përfshin talentin e tij për qasje informatave, nëpërmjet shumë aftësitë e tij gjuhësor. 

Pavarësisht nga mungesa e arsimimit formal të mesëm dhe nivelit të lartë, Nobël fituar aftësi në gjashtë gjuhë: suedisht, frëngjisht, rusisht, anglisht, gjermanisht dhe italisht. 

Ai gjithashtu zhvilloi aftësitë letrare të shkruani poezi në anglisht ". Nemesis e tij, një tragjedi prozë në katër akte në lidhje me Beatrice Cenci, frymëzuar pjesërisht nga Cenci Percy Bysshe Shelley, ishte shtypur ndërsa ai ishte duke vdekur. 

Aksioneve të gjithë me përjashtim të tre kopje u shkatërrua menjëherë pas vdekjes së tij, duke u konsideruar si skandaloze dhe blasfemues. 

Edicioni i parë mbijetuar (dygjuhësh Suedisht-Esperanto) u botua në Suedi në vitin 2003.

 Luajnë është përkthyer në sllovenisht nëpërmjet version Esperanto. 

Nobel u zgjodh anëtar i Akademisë Mbretërore suedeze e Shkencave në 1884, njëjti institucion që më vonë do zgjidhni laureates për dy çmime Nobel, dhe ai mori një doktoratë nderi nga Universiteti në Uppsala 1893. Alfred Nobel është varrosur në begravningsplatsen Norra në Stokholm.

Nobel ka gjetur se si nitroglycerin ishte përfshirë në një substancë inerte si absorbues kieselguhr (tokë diatomaceous) u bë e sigurt dhe më i përshtatshëm për të trajtuar, dhe kete përzierje ai e patentoi në 1867 si dinamit .

Nobel demonstroi vetite shpërthyese te tij për herë të parë ne atë vit, në një gurore në Redhill, Surrey, Angli. 

Me qëllim që të ndihmojë,ne permiresimin e imazhit te biznesit te tij ne lidhje me polemikat qe kishin lindur me pare per rezikshmerine e eksploziveve, i vendosi ketij zbulimi emrin e tij. 

Nobël gjithashtu e kishte emeruar kete substance shume te fuqishme "Nobels Siguria Powder", por ne fund vendosi ta emertoj " Dynamite" qe vjen nga fjala greke -DYNAMI-qe do te thote ,force.

Nobel më vonë nitroglycerin e kombinoi me komponime te ndryshme nitrocellulose, të ngjashme me collodion, dhe krijoi nje recete me efikase, nje kombinacion me shperthyes.ai krijoi nje substance si pelte transparente e cila ishte me e fuqishme dhe me shperthyese se sa dinamiti.

Gelignit', ose lenda që prish xhelatinën, siç u quajt, është patentuar në 1876 dhe u pasua nga një mori kombinimesh të ngjashme, u modifikua me shtimin e nitratit te kaliumit dhe substancave të tjera. 

Gelignit ishte më i qëndrueshëm, i transportueshëm dhe formuar të përshtatshme që të përshtaten në vrimat e mërzitur, si ato të përdorura gjatë shpimit dhe miniera, se sa komponimet e përdorur më parë dhe u miratua si teknologji standarde për minierat në Epoka e Inxhinierike Nobel sjellë një sasi të madhe të suksesit financiar , edhe pse me një kosto të rëndësishme për shëndetin e tij.


Publikimi i gabuar në 1888 të një vdekjeje të parakohshme e Nobel nga një gazetë në frëngjisht, duke dënuar atë për shpikjen e tij e dinamit, është thënë se kanë sjellë në lidhje me vendimin e tij për të lënë një trashëgimi më të mirë pas vdekjes së tij. nekrologji deklaruar marchand Le de la mort est mort ( "tregtari i vdekjes ka vdekur") dhe vazhdoi duke thënë, "Dr Alfred Nobel, i cili u bë i pasur duke gjetur mënyra të vriste më shumë njerëz më shpejt se kurrë më parë, vdiq dje."

  Më 27 nëntor 1895, në Klubin Suedisht-Norvegjisht në Paris, Nobël për të nënshkruar vullnetin e tij të fundit dhe testamenti dhe vënë mënjanë pjesa më e madhe e pasurisë së tij për të krijuar Çmimet Nobel, që do të jepen çdo vit, pa dallim kombësie. Ai vdiq nga një goditje më 10 dhjetor 1896 në Sanremo, Itali.

 Pas taksat dhe trashëgimi të individëve, Nobël do të dha 31.225.000 kronor suedeze (ekuivalente me rreth 1.8 miliard kronor ose 250 milion dollarë amerikanë në vitin 2008) për të financuar çmime. 

Tre çmimet e para nga këto janë dhënë për emër në shkencën fizike, në kimi dhe në shkencat mjekësore ose fiziologji, e katërt është për punën e letrare, "në një drejtim ideal" dhe çmimin e pestë është që t'i jepet personit ose shoqërisë që e bën të shërbim më të mëdha për shkak të vëllazëri ndërkombëtare, në shuarje apo reduktimin e ushtrive në këmbë, ose në krijimin ose mbështetje kongreset e paqes.

Nuk ka çmimin e dhënë për matematikën , por shih Abel Çmimin.

Formulimi në lidhje me çmimin e letrare, "në një drejtim ideal" (i idealisk riktning në gjuhën suedeze), është i fshehtë dhe ka shkaktuar shumë konfuzion. 

Për shumë vite, Akademia Suedeze interpretuar "ideal" si "idealist" (idealistisk) dhe e përdorën atë si një arsye për të mos japë çmimin për të autorëve më pak të rëndësishme, por romantizmi, të tilla si Henrik Ibsen dhe Leo Tolstoit.

 Ky interpretim ka qenë që të rishikuar, dhe çmimi është dhënë, për shembull, Dario Fo dhe José Saramago, që definitivisht nuk i përkasin kampit të idealizëm letrare. 

Ka pasur edhe mjaft shumë vend për interpretim nga organet ai kishte emëruar për të vendosur mbi shkencat fizike dhe shpërblime të kimisë, duke ditur se ai nuk ishte konsultuar para se ata do të bëjnë.

 Në një faqe testamentin e tij, ai parashikonte që paratë të shkojnë në zbulime apo shpikje në shkencat fizike dhe për zbulimet apo përmirësime në kimi. 

Ai kishte hapur derën çmime teknologjik, por nuk e kishte lënë instruksionet se si të merren me dallimin në mes të shkencës dhe teknologjisë.

 Që nga organet e vendosjes se ai kishte zgjedhur ishin më të shqetësuar me ish, nuk është për t'u befasuar se çmimet shkuan për të shkencëtarëve dhe të mos e inxhinierë, teknikë apo Shpikësit të tjera.

Në një kuptim, çmimet teknologjik njoftoi kohët e fundit nga Rrjeti Teknologjia botërore (jo të financuar nga fondacioni Nobel) në mënyrë të tërthortë të mbushur këtë boshllëk. Në vitin 2001, great Alfred Nobel e-grandnephew, Peter Nobel (b. 1931), i kërkoi Bankës së Suedisë për dallimin në çmimin e saj për të ekonomistëve dhënë "në kujtesën Alfred Nobel" nga pesë çmime të tjera.

Kjo ka shkaktuar shumë polemika nëse Banka e Suedisë Çmimi në Shkencave Ekonomike në kujtim të Alfred Nobel në fakt është një "Çmimin Nobel".

Çmimi Nobel për Letërsi është çmimi më i lartë për arritjet më të mëdha letrare nga një (ose disa) autorë brenda një viti.

Për herë të parë me këtë çmim u laureua shkrimtari francez Sully Prudhomme në vitin 1901, ndërsa i fundit në vitin 2016 Çmimin Nobel për Letërsi e fitoi shkrimtari amerikan Bob Dylan. 

Shkrimtari i parë shqiptar që u emërua për këtë çmim ishte poeti kombëtar Gjergj Fishta, ndërsa në vitet ’90 disa herë u emërua prozatori i shquar Ismail Kadare, por fatkeqësisht ai ende nuk është laureuar me këtë Çmim. 

Shkencëtari suedez  në testamentin e tij të vitit 1895, ndër pesë çmimet që duhet të jepen, përcaktoi një çmim për letërsinë, për personin që në fushën e letërsisë krijon “veprën më të mirë në një drejtim ideal”. 

Laureati (fituesi i çmimit) duhej të përcaktohej nga “Akademia e Stokholmit”, që më vonë sipas statutit të Fondacionit Nobel u saktësua se është Akademia Suedeze. 

Sipas këtij statuti, përkufizohet belles-lettres, “jo vetëm letërsia, por edhe shkrimet e tjera, që për nga cilësia e formës dhe stilit kanë vlerë letrare”. Po ashtu u zbut qëndrimi që çmimi tu jepej veprave të botuara “në vitin paraprak” duke u zgjeruar edhe në “veprat e vjetra”, nëse “rëndësia e tyre nuk ishte bërë e qartë deri në atë kohë ”. 

Kandidatët, sipas statutit, duhet të emërohen me shkrim nga ata që mund ta bëjnë këtë deri më 1 shkurt të çdo viti. Sipas rregullores, të drejtën për të emëruar e ka Akademia Suedeze si dhe akademitë e tjera, institucionet dhe shoqatat e ngjashme me të në bazë të themelimit dhe të qëllimit. 

Gjithashtu këtë të drejtë e kanë edhe mësimdhënësit universitarë të estetikës, letërsisë dhe historisë. Një amandament i vitit 1949 qartëson kategorinë e mësimdhënësve: “profesorët e letërsisë dhe fillologjisë në universitete dhe kolegje universitare”. 

E drejta për të emëruar në atë kohë iu dha edhe fituesve të mëparshëm të Çmimit Nobel dhe “kryetarëve të shoqatave të autorëve që janë përfaqësues të krijimit letrar në vendet e tyre”. Statuti, po ashtu, përcakton themelimin e Komitetit të Nobelit “për të dhënë qëndrimin e tyre në lidhje me dhënien e çmimeve” si dhe të Institutit të Nobelit me një bibliotekë që duhej të mblidhte një koleksion substancial të letërsisë moderne. Fituesi i Çmimit Nobel për letërsi shpallet çdo vit më 10 tetor.

Në vitin 1980 është laureuar me çmimin “Nobel” për letërsi, Czeslaw Milosz, polaku virtuoz, që shkroi letërsi të madhe dhe humane. Ai vlerësohet si njëra nga figurat më të mëdha të letërsisë evropiane dhe njëri nga më të respektuarit e shekullit XX. 

Ai u lind në Lituani, ku prindërit e tij emigruan për shkak të zhvillimeve politike dramatike. 

Pastaj, si i rritur, për t’i ikur shtypjes komuniste, iku në botën e lirë, në Amerikë, dhe atje jetoi nga viti 1960 deri në vdekje, më 2004.

“Ç’është poezia që nuk mund të shpëtojë kombe ose njerëz?”

Në Poloni, poezitë e tij ishin të ndaluara, derisa ai fitoi çmimin “Nobel” për letërsi. 

Kjo e dhënë tregon se ç’frikë dhe ç’mani të çuditshme kanë pushtetet despotike nga arti dhe fuqia e fjalës artistike, para së gjithash, nga e vërteta që përçon arti dhe forca e tij për të goditur të ligën njerëzore.

 E Miloszi, si shkrimtar i mirë e afirmoi me këmbëngulësi një lloj të tillë të letërsisë.

 Si shkrimtar i dalë nga koha e tronditjeve dhe përmbytjeve të mëdha ideologjike dhe politike, ai duket një Odise i kohëve bashkëkohore, që ka treguar në poezitë e tij vlerat fondamentale të artit, atë humusin transcendental të fjalës artistike, që aspiron të ruajë dhe të shpëtojë njeriun dhe lirinë e tij nga tiranitë e ndryshme ideologjike apo nga çdo formë tjetër e shtypjes njerëzore.

Ai ka shkruar një sërë poezish fantastike, por mua më ka bërë përshtypje të madhe poezia “Dedikim” e botuar në Warsaw, në vitin 1945. 

Vetë viti i botimit tregon nga ç’klithma, dhimbje, shkatërrime dhe lot ka dalë kjo poezi, në të cilën, përmes një ligjërim të thjeshtë dhe krejt të çiltër, poeti shtron përpara ndërgjegjes njerëzore dhe botës së artit një pyetje ekzistenciale: “Ç’ është poezia që nuk mund të shpëtojë kombe ose njerëz?”

E këtë pyetja ia shtrova edhe unë vetvetes sapo dëgjova kumtin e Akademisë suedeze për t’i dhënë çmimin “Nobel” për letërsi, austriakut Peter Handke, të cilësuar si mostër ideologjike.

 

.

 Mikael Östlund, menaxher i Marrëdhënieve me Publikun në fondacionin “Nobel”, ka thënë se Fondacioni nuk përzihet në punën e institucioneve të pavarura si Komiteti e nuk i komenton përzgjedhjet e laureatëve të “Nobelit”. Por as që mund të bëhet fjalë për tërheqjen e çmimit.

“Fondacioni ‘Nobel’ asnjëherë nuk komenton mbi përzgjedhjet e institucioneve të pavarura mbi laureatët e çmimit 'Nobel’”, ka thënë ai.

Pyetjes nëse Komiteti i “Nobelit” mund të rishqyrtojë çmimin e Handkes, ai i është përgjigjur duke thënë se statutet e fondacionit “Nobel” nuk e parashohin një gjë të tillë.

“Statutet e Fondacionit ‘Nobel’ nuk përmendin një mundësi të tillë. Asnjë prej komiteteve të ndarjes së çmimeve në Stockholm apo Oslo nuk e ka konsideruar ndonjëherë revokimin e çmimit të dhënë”, ka thënë Östlund të premten në përgjigjet me shkrim.

Në zanafillë të tij, çmimi “Nobel” për letërsi ishte menduar për “personin që prodhon në fushën e letërsisë veprën më të mirë në drejtimin ideal”.


Kështu kishte shkruar vetë Alfred Nobeli në testamentin e tij për njërin nga çmimet që do përfitonte nga pasuria e tij.

Mbi një shekull më vonë, shpallja e një laureati e njollos çmimin e madh. Befasi e shkelje e vlerave njerëzore u vlerësua na jo pak shkrimtarë e asociacione gjithandej botës, sapo u dëgjua emri i laureatit të sivjetmë: Peter Handke.

Pas një viti skandaloz që trandi reputacionin e Akademisë suedeze, drejtuesit e Komitetit të Nobelit sivjet kishin paralajmëruar se zgjedhjet e radhës do të shmangin dhëniet e çmimeve për të kaluarën “eurocentrike” dhe atë “maskuliniste”.

Ndarja e “Nobelit” të sivjetmë për shkrimtarin nga Austria, ka ngjallur pikëyetje mbi Akademinë suedeze dhe qasjen e saj ndaj letërsisë. Kjo ka bërë që laureatja polake Olga Tokarczuk, e cila mori “Nobelin” për vitin 2018, të kalojë në plan të dytë.

Nga reagimet e rretheve letrare ndërkombëtare deri te ato nga Kosova e Shqipëria, vendimi i Komitetit të “Nobelit” për laureatin austriak është vlerësuar si promovim i politikës mbi letraren. Shkas për këtë është bërë qëndrimi konstant i Peter Handkes në mbështetje të Sllobodan Millosheviqit dhe politikës së tij.

Si i dyti laureat nga Austria, pas shkrimtares Elfriede Jelinek e cila mori “Nobelin” për letërsi më 2004, Peter Handke është vlerësuar nga Akademia suedeze për “për një vepër me ndikim, e cila me zgjuarsi gjuhësore ka zhbiruar periferinë dhe veçantinë e përvojës njerëzore”.

****



Ministri në Detyrë për Evropën dhe Punët e Jashtme Gent Cakaj ka reguar ashpër pas vendimit të Komitetit të Nobelit për t’i akorduar këtë çmim për Letërsinë shkrimtarit austriak Peter Handke.

Ky i fundit i njohur për mbështetjen e tij të hapur ndaj Sllobodan Millosheviçit. Madje Handke ka qenë dhe një nga personat që ka mbajtur një fjalim në varrimin e atij që njihet në historinë botërore si “Kasapi i Ballkanit”.


Me anë të një postimi në Twitter, Cakaj shprehet i zhgënjyer që ky çmim i është dhënë një personi që ka mohuar genocidin. Madje ai shkon dhe me tej kur e quan “Akt i pakuptimtë dhe i turpshëm, dëshmitarë të së cilit jemi në vitin 2019”.

“Si një njeri i pasionuar me bukurinë dhe fuqinë e përjetshme të letërsisë për të pasuruar përvojën njerëzore dhe si viktimë e spastrimit etnik dhe gjenocidit, jam i mërzitur nga vendimi për ti dhënë Çmimin Nobel në Letërsi një mohuesi të genocidit. Çfarë akti i pakuptimtë dhe i turpshëm” – shkruan Cakaj në Twitter.

Po ashtu edhe ministrja e Shtetit për Marrëdhëniet me Parlamentin, Elisa Spiropali, është shprehur se Nobeli iu dha “njeriut që qau në varrimin e kasapit të Ballkanit”.

“Nobeli për Letërsi iu dha Peter Handke, glorifikuesit të Millosheviçit, mbështetësit të genocidit kundër shqiptarëve të Kosovës, njeriut që qau në varrimin e kasapit të Ballkanit. Fal Zotit nuk është gjallë Hitleri se Nobelin do e fitonte “Mein Kampf”-i.  shkruan ajo.

Ministria e Punëve të Jashtme e Republikës së Kosovës shprehë shqetësimin e thellë për ndarjen e çmimit ‘Nobel’ shkrimtarit austriak Peter Handke, përkrahësit të Sllobodan Millosheviqit, të akuzuarit për gjenocid e krime kundër njerëzimit në Kosovë dhe njësi të tjera të ish-Jugosllavisë.

“Akademia Mbretërore suedeze e Shkencave, institucion me renome botërore, ndan çmimin prestigjioz Nobel për fusha të ndryshme bazuar në vlerësimin profesional, moral dhe etik. Mirëpo, neve gjykojmë që kësaj radhe çmimi i është dhënë njeriut të gabuar – mohuesit të gjenocidit”, thuhet në reagim.

Ministria e Punëve të Jashtme e Republikës së Kosovës kërkon nga Akademia Suedeze të rishqyrtojë dhënien e Çmimit Nobel për Letërsi një njeriu që mund të jetë gjenial si shkrimtar, por që në jetën publike është treguar mohues i të drejtave të njeriut duke dalë publikisht në anën e dikujt që më pas vdiq në Hagë si i akuzuar nga Gjykata Ndërkombëtare për Krime Lufte.

Ministria e Punëve të Jashtme e Republikës së Kosovës u bën thirrje edhe institucioneve relevante botërore, akademive shkencore dhe organizatave që merren me mbrojtjen e të drejtave të njeriut, të ngrehin zërin e tyre dhe të shprehin kundërshtimin me vendimin e Komitetit të Nobel-it.

“Emri i Petar Handke në Kosovë është sinonim i së keqës, mbështetës i një pushteti shovinist. Çmimet që i ndahen një njeriu të këtillë zhvlerësojnë përpjekjet e shoqerive demokratike për një botë paqedashëse. Nuk e nderojnë asnjë institucion akademik, as Akademinë Suedeze. Në Kushtetutën e Republikës së Kosovës, Kapitulli II, Të Drejtat dhe Liritë Themelore, Neni 21, Pika 3 thuhet: Çdokush e ka për detyrë t’i respektojë të drejtat e njeriut dhe liritë themelore të të tjerëve. Prandaj, bazuar në Kushtetutën tonë, populli i Kosovës të paktën, nuk mund të ketë respekt per vepren e z.Handke, dhe ndjehet i fyer që çmimi iu nda njeriut që dikur ia uronte ferrin”, përfundon reagimin MPJ.