IMAMAJ, SHQIPTARI QË JETON NË TURQI, QË FLET 12 GJUHË TË HUAJA

 Reshat IBRAHIMI

 

Muhamed Imamaj

Me përfaqësuesën e Maqedonisë në mundje udhëtuam për në Turqi për të marrë pjesë në kampionatin ballkanik të mundjes për kadetë, i cili nga 23-25 tetor të këtij viti po mbahej në Bursa të Turqisë. Para se të marrë rrugën për në këtë qytet njerëz të afërt më thonin se do të kalojë bukur sepse atje ka shumë shqiptarë që janë të njohur për mirëpritje, ngrohtësi dhe kulturë shqiptare, të cilën e ruajnë me xhelozi.

Dhe, fjalët e këtyre njerëzve më dolën të vërteta, sepse shqiptarët e Bursës kishin traditë për mikpritje. Ata me krenari thonin se kanë rrënjë shqiptare. Deri sa po pushoja në ambientet e kompleksit sportiv, ku po zhvilloheshin garat në mundje, afër meje mu afrua një djalosh i cili në dukje të parë dukej si turk dhe më pyeti: Nga jeni? I rrodha krahët dhe i thash se nuk e kuptoj turqishten dhe se jam shqiptarë, ndërsa ma ktheu se edhe ai ishte shqiptarë dhe se vinte nga Vlora. Më tha se quhet Muhammed Vilson Imamaj. Dhe, gjatë bashkëbisedimit ai nisi të rrëfej se si ka ardhur në Bursa për të jetuar.

“Në Bursa erdha para shtat vitesh, pasi kam kryer shkollën e mesme në Vlorë të Shqipërisë. Këtu erdha përmes një bashkëpunimi mes Komunitetit më të lartë fetar dhe një nga organizatat më të rëndësishme në Turqi ‘Diyanet Vakfi’, duke fituar të drejtën e Studimit me bursë në Turqi për Shkenca islame dhe Teologji në Uludağ Universitesi në Bursa. Në të njëjtën kohë jam duke studiuar një degë të dytë për marëdhënie ndërkombëtare”, tregon Imamaj, i lindur në vitin 1989.

Ai thotë se është ambientuar mirë me mënyrën e jetësës në Bursa, ndonëse në fillim e ka pasur paksa vështirë. Imamaj përgëzon popullin turk i cili shqiptarët nuk i trajton si të huaj.

“Me të vërtetë të shkosh të studiosh dhe të jetosh në një vend të huaj në një shtet ndryshe nga vendi ku je lindur, ku gjuha është ndryshe, njerëzit kanë hije tjetër, do të thoja edhe ku malet dhe detet janë të ndryshme (të paktën kështu na dukej në fillim kur erdhëm për herë të parë), patjetër që ishte pak e vështirëe për tu ambientuar. Pengesa e parë ishte gjuha, pastaj kultura dhe mënyra e të jetuarit.

Megjithëse ballkanasit, në veçanti shqiptarët, me turqit kanë jetuar për një kohë të gjatë së bashku, përsëri do të thosha që nga shume vende të tjera të Evropës ktu shqiptaret nuk i quajnë të huaj. Çdo shqiptar që vjen nuk e ndjen vetën të huaj. Unë personalisht jam ndjerë i respektuar dhe i privilegjuar këtu megjithëse jam i huaj dhe kjo është një cilësi për tu admiruar dhe për ta përgëzuar popullin e Turqisë.

Njeriu duhet të ketë ambicie të jetoj për qëllime të mëdha. Dëshira për të studiuar, për të mësuar, kurioziteti, mirësjellja, horizonti i gjerë, humanizmi mbi të gjitha, besimi në Zot dhe përkushtimi për t’i shërbyer njerëzimit ishte një forcë dhe një vlerë e cila të ndihmon të integrohesh kudo. Mendoj se këto gjëra nuk më kanë munguar dhe për këte arsye jam ambientuar mirë. Jam martuar këtu në Bursa me shtetase turke dhe megjithëse jam dhëndër i huaj nuk më bëjnë kurrë të ndihem si i tillë. Martesa është një kismet, një përcaktim, e shkruajtur nga Allahu do të thoja, sepse askush nuk e di të ardhmen përveç Zotit. Ndihem i kënaqur. Këtë gje e shikoj dhe tek familjet tona, e imja dhe e nusës. Kemi respekt reciprok, dashuri ndërmjet dy palëve. Dhe, meqë ra fjala nusës sime po i mësoj dhe shqipen”, shton Imamaj.

Imamaj tregon se Shqipërinë e viziton nga njëherë në vit, sidomos Vlorën për të cilën e merr malli. Dhe, sa po flisnim atij i kujtohet poezia e poetit të Vlorës, Ali Asllani.

“Po, Shqipërinë e vizitoj pothuajse çdo vit. Për Vlorën më merr malli më shumë dhe kam një ndjenjë të vecantë, sepse është vendi ku jam rritur. Tani mu kujtua poezia e një poeti të famshëm vlonjat Ali Asllani:

‘Shëtita Evropën, shëtita Azinë

gjer tek molla e kuqe vajta dhe në Kinë.

Sa tutje më tutje, sa largë e më shumë

dhe atje ku piqet buka mu në kum.

Dhe, me re të bardha mora edhe dhashë,

por si Vloren time një qytet nuk pashë’.

Por siç e di gjendja në vendet tona është e vështirë për shkak të politikave të gabuara, mendoj. Megjithëse, jetojmë largë përsëri vendin tim nuk e harroj dhe vazhdimisht kam për të kontribuuar në të ardhmen me çfarë të më jepet mundësia”, flet me emocione Imamaj.

Ai tregon se akoma është duke studiuar, ndërsa flet 12 gjuhë të huaja.

“Po, akoma studioj. Jam 26 vjeç dhe po mësoj për gjuhë te huaja, ku përveç talentit e kam edhe pasion të madh. Kur isha 8 vjec, përmes kurseve nisa të mësojë anglishtën dhe italishtën, më pas në moshën 9-vjeçare në shkollë fillova të mësoj edhe gjuhën frenge, e cila zgjati për gati nëntë vite. Mësimi i gjuhëve të huaj filloi të më pëlqejë dhe nisa të mësoj gjuhë të reja. Kur dëgjoja se dikush studionte jasht shtetit shkoja menjëherë afër tij bisedoja dhe i kërkoja me ngulm të më mësonte gjuhë të huaj.
Tani flas gjuhën angleze, frenge, spanjolle, italiane, gjermane, portugeze, greke, rumune, turke, arabe, ruse, shqipe, kurse tani mësoj gjuhën kineze, holandeze dhe urde.
Mendoj se njerëzit që janë me guxim gjithmonë fitojnë. Gjithashtu besimi në Allah dhe jeta ime e organizuar, sipas rregullave dhe urdhërave të Kuranit dhe Fjalëve të Profetit Muhammed më kanë mësuar shumë rreth rrugës që duhet të ndjekim. Fjala e parë që ka zbritur nga Kurani është ikra: Lexo, pra qytetërimi İslam është formuar mbi diturinë dhe e ka nxitur atë në çdo fushë të jetës. Këto mësime dhe shembuj të larmishëm më kanë nxitur dhe mua të mësoj deri tani pothuajse 12 gjuhë të huaja dhe akoma vazhdoj të mësoj duke përdorur çdo metodë: Kurse private, mësime në shkollë, komunikim me njerez të huaj, lexim gazetash, romane, dëgjim lajmesh, filma etjerë. Pra, të mësosh gjuhë të huaja nuk është e lehtë, duhet mund, pasion, harxhim energjie dhe paraje, sepse ëndrrat bëhen realitet. Një Filozof Amerikan thotë: Kur flet me një person në gjuhë të huaj fjalet i shkojne deri tek koka e tij, por kur flet në gjuhën e tij amtare të nënës fjalët mund t’i prekin zemrën. Pra, gjuha e huaj është kënaqësi. Gjithashtu ndihem krenar që jam shqiptar, sepse ne si popull në përgjithësi i mësojme shpejt gjuhët e huaja si asnjë popull në botë”, thotë Imamaj.

 

Ai thotë se Bursa është qytet shqiptarësh, pasi jetojnë rreth 800 mijë dhe janë të organizuar mirë, madje edhe kryetari i bashkisë është me origjinë shqiptare.

“Jeta në Bursa është shumë e bukur, nganjëherë me stres për shkak të angazhimeve të shumta, por dinamike. Bursa është një qytet madhështor me 3 milion banorë. Ka vende historike që para erës sonë, ka dete, male, ujëvara. Bursa në Turqi njihet si ‘Bursa Jeshile’, sepse ka shumë gjelbërim. Në Bursa jetojnë afërsisht 800 mijë shqiptarë, 500 mijë janë Shqipfolës. Këto janë shifra që ka dhënë vitin e kaluar TV Klan. Shqiptarët në përgjithësi bëjnë aktivitete. Janë të organizuar, kanë Shoqatat e tyre. Kanë financuesit e tyre dhe janë të integruar në çdo sferë të jetës administrative. Të përmendi faktin se në Bursa dhe kryetari  Bashkisë, Rexhep Alltepe është me origjinë shqiptare. Kryesisht festat e pavarësisëm, si ajo e Pavarësisë së Shqipërisë dhe Kosovës festohen çdo vit në mënyrë solemne. I presim të gjithë në Bursa”, tregon ai.

Ambiciet e tij janë të ndihmojë sa më shumë njerëzimit.

“Ambiciet e mia. Pyetje e bukur. Unë gjatë kohës së lirë merrem me përkthime. Kryesisht punoj si përfaqësues i biznesit të jashtëm në firmat e mobiljeve dhe tekstitlit, sepse siç e dini Bursa është qyteti i parë industrial i fabrikave në Turqi. Për këtë arsye ka vazhdimisht marëdhënie të jashtme me shtetet e huaja. Gjithashtu punoj dhe në Bashkinë e Bursës si përkthyes dhe organizatore i grupeve dhe delegacioneve të ndryshme të huaja. Është një punë që më pëlqen ta bëjë. Dëshiroj të punojë në të mirë të njerëzimit, të paqës, të besimit dhe të dashurisë”, thekson Imamaj.

Ai zotohet se edhe fëmijët e tij do të flasin shqip.

“Jam në pritje të fëmijës së parë dhe ai ose ajo patjetër do ta mësoj shqipen. Gjjuha shqipe është gjuhë e bukur, është një nga gjuhët më të vjetra në Evropë dhe botë. Të mësosh gjuhë është vlerë, është krenari dhe kënaqësi. Por, për mendimin tim në vendet shqipfolëse e kanë deformuar gjuhen shqipe, sidomos gazetarët, sepse përdorin shumë fjalë të huazuara nga italishtja, anglishtja etjerë. Mendoj se nuk ka nevojë sepse ne kemi një gjuhë të pasur. Ky fakt më shqetëson shumë dhe duhet të merren masa urgjente”, tha Imamaj në fund të këtij bashkëbisedimi.
U ndamë me Imamajn me dëshirën që të shihemi sërish në një rast të tillë.

IBRAHIM DALLIU: INTELEKTUALI DHE PATRIOTI QË U ARRESTUA NGA TURQIT E U GJYMTUA NGA SHQIPTARËT

Hafiz Ibrahim Dalliu

Ishte arrestuar disa herë nga regjimi osman, si një ndër personalitetet më problematike për ta, sa i përket përhapjes së ideve atdhetare shqiptare. Ibrahim Dalliu kishte vuajtur përndjekje nga regjime e pushtime, por asnjëherë nuk u dorëzua. Kurrë nuk e pati menduar se e keqja më e madhe do t’i vinte pikërisht nga shqiptarë. Do t’i vinte nga regjimi komunist, sepse do të arrestohej e torturohej në moshë të thyer e prej burgjeve komuniste, do të dilte i gjymtuar, në agoni të jetës.

Ibrahim Dalliu ishte teolog dhe shkrimtar në Tiranën e viteve të para të shekullit të shkuar. Kishte lindur në një familje të vjetër tiranase, në vitin 1878. Ishte diplomuar në degën teologji-filozofi në Stamboll, atje ku dhe mori pjesë në lëvizjen për çështjen kombëtare shqiptare.

Me t’u kthyer në Shqipëri, Hafiz Ibrahim Dalliu u emërua “imam” i qytetit të Tiranës dhe mësues në shkollën fillore të këtij qyteti, në atë shkollë që drejtohej nga Filip Ashiku. Më 1908 hapi shkollën për mësuese të vajzave.

Paralelisht me aktivitetin e tij për arsimin e shqiptarëve, u bë pjesë e partisë “Bashkimi”, që aspironte për mëvetësi kombëtare në kohën e shpalljes së Kushtetutës (Hyrjetit). Në vitin 1909, Hafiz Dalliu ishte një ndër delegatët e Tiranës në Kongresin e Elbasanit, atje ku u vendos edhe hapja e Shkollës Normale e ku u emërua mësues. Në formimin me ndjenja patriotike te Dalliu ndikoi bashkëpunimi me atdhetarë shqiptare. Në librin e tij “Patriotizma në Tiranë“, autori ka përmendur mbi 150 burra aktivistë e veprimtarë të vendosur të kombit. Këta qenë motivet që Hafiz Dalliu u zgjodh delegat i Tiranës në Kongresin e Elbasanit më 1909, ku u vendos hapja e Shkollës Normale (e para shkollë e mesme pedagogjike në gjuhën shqipe në Shqipëri) e ku Dalliu u emërua mësues i kësaj shkolle të re ku A. Xhuvani shkruan, ndër te tjera, që Normalja ka ne themelin e saj djerseën dhe kontributin e Hafiz Ibrahim Dalliut.

Hafiz Dalliu ishte imam, por mjedisin fetar e shfrytëzoi më së shumti si shkollë ku u mësonte fëmijëve gjuhën shqipe. Çfarë u bë edhe më e papranueshme për pushtuesit ishte se i mësoi fëmijët gjuhën shqipe, sipas alfabetit latin – sipas vendimit të Kongresit të Alfabetit.

Mirëpo këto bindje e qëndrime ‘heretike’ të njeriu të përkushtuar e çuan Hafiz Dalliun në burgje mizore deri në dënim dhe përndjekje.  Gjatë kësaj kohe, prej vitit 1909-1911, u arrestua disa herë nga regjimi osman, si veprimtar për arsimin shqip e çështjen kombëtare. Gjatë arrestimeve iu sekuestruan materialet didaktike dhe shtypi patriotik në gjuhën shqipe, ndër të cilat revista “Albania” dhe fletorja “Trumpeta e Krujës” e Faik Konicës etj.

Në vitin 1911, Hafiz Ibrahim Dalliu u burgos nga regjimi osman në Manastir, dhe më pas edhe në kështjellën e Selanikut. Atje u lidh me zinxhirë dhe kjo ishte masa e rreptë për një klerik mysliman, që po akuzohej si “Hoxhë kaur”. Kjo akuzë i vinte për shkak se kishte përhapur shkrimit shqip me shkronja latine.

Pas disa muajsh u lirua nga burgu, për shkak të përpjekjeve të patriotëve Hasan Prishtina e Mihal Grameno. Pas vitit 1912, drejtoi gazetën “Dajti”. Ishte pjesëmarrës në ngritjen e flamurit kombëtar, më 26 nëntor 1912 në Tiranë, sipas porosisë së Ismail Qemalit.

Hafiz Ibrahim Dalliu është autor i veprave shumë të rëndësishme satirike, si “Grenxat e kuqe” e “Dokrrat e hinit”. Gjithashtu, është autor i vjershës politike “Kreshniku i atdheut”, e botuar në vitin 1924. Ai përkrahu lëvizjen politike të Nolit, sipas mënyrës së tij, duke shkruar një elegji për Avni Rustemin. Në vitin 1930 botoi veprën e njohur monografike “Patriotizma në Tiranë”, duke sjellë dëshmi të përndjekjes në kohën e Turqisë, duke ndriçuar rolin e patriotëve Tiranas në Pavarësinë e vendit.

Regjimi komunist e gjeti si mësues. Në vitin 1945 ishte emëruar mësues në Medresenë e Përgjithshme të Tiranës, ku përgatitej brezi i ri i besimtarëve. Pikërisht në këtë kohë, në Shqipëri kishte nisur sulmi gjakatar kundër elitës intelektuale. Padyshim që Hafiz Ibrahim Dalliu do të ishte pjesë e kësaj elite, që do të ndëshkohej nga diktatori Enver Hoxha.

Ai u arrestua në fillim të shkurtit të vitit 1948, dhe më 24 shkurt të atij viti, me vendim nr. 67, Gjykata e Tiranës e dënoi “për faje penale kundër popullit e shtetit – agjitacion e propagandë”, me pesë vjet burg, konfiskimin e pasurisë dhe humbjen e të drejtave civile për tre vjet. Më 25 shtator 1948, Pleniumi i Gjykatës së Lartë e prishi vendimin nr. 67, sepse çështja ishte pushuar nga Gjykata e Lartë. Por, Hafiz Ibrahim Dalliu ishte torturuar pa mëshirë, për shtatë muaj rresht, pa marrë parasysh as moshën e tij të thyer. Doli i gjymtuar nga qelitë errëta të diktaturës komuniste, në shtator të vitit 1948. Katër vite më pas, ndërroi jetë, pikërisht në shkurt të vitit 1952, kohë kur Shqipëria kishte hyrë në valën e frikshme të pushkatimit, burgosjes e internimeve të intelektualëve më në zë shqiptarë e familjeve të tyre.

Hafiz Ibrahim Dalliu mbetet një ndër personalitetet më të lartë të gjysmës së parë të shekullit të shkuar, patriot, teolog e shkrimtar i shquar.

PERSONALITET I DIJES DHE KULTURËS: VEXHI BUHARAJA

Vexhi Buharaja

Pushohet nga puna për motive politike orientalisti i shquar Vexhi Buharaja. i vetmi reagim drejtuar drejtorisë së Institutit të Historisë dhe Akademisë së Shkencave në Tiranë më 5 Qershor 1975 ishte i dr. Vasfi Samim Visoka shkencëtar I njohur në degën e veterinarisë dhe zooteknisë. Nëpërmjet një letre ndër të tjera ai shpreh keqardhjen për këtë veprim duke spikatur vlerat e mëdha të këtij orjentalisti duke thënë: Elementë të këtillë si Vexhi Buharaja janë perlë. Për përgatitjen e një orjentaliasti duhen 15-20 vjet. Por siç thotë populli ra daullja në vesh të shurdhit. Jeta e tij vazhdoi me kalvarin e turpshëm ndaj tij.

Jeta

Lindi më 12 Maj 1920, në lagjen “Murat Çelepi” në Berat. Rrjedh prej një familje intelektuale, me trashëgimi të pasur fetare, kulturore, atdhetare. Babai i tij, Ibrahim Efendi, ishte hoxhë, myderriz, atdhetar, si edhe gjyshi i tij, Ismail Efendi, që të dy, burra të përmendur për dituri, në Berat e nëpër Shqipëri. Mësimet fillestare i kreu në vendlindje, në Berat. Pas kësaj vazhdoi studimet në Medresën e Përgjithshme në Tiranë, ku u diplomua në vitin 1940 si një nga studentët më të dalluar. Menjëherë pas diplomimit, në moshën 20 vjeçare, u punësua në redaksinë e revistës “Kultura Islame”, e përmuajshme fetare, diturore, artistike, letrare, organ i Komunitetit Mysliman Shqiptar në Tiranë. Në vitin 1944 u largua nga Tirana, për shkak të rrethanave të vështira të luftës dhe qëndroi në vendlindje, në Berat, tek familja e tij. Me ardhjen e komunistëve në pushtet, nëntor 1944, për pak kohë punoi në Berat si referent në Shtëpinë e Kulturës. Një ditë, në vitin 1946, komunistet e porsaardhur ne pushtet, e burgosin, duke e akuzuar se bënte propagandë kundër qeverisë komuniste të Shqipërisë. Pasi doli nga burgu, edhe pse ishte në liri, si ish i burgosur politik ende konsiderohej prej udhëheqësve të partisë si armik. U detyrua të bëjë punë të rënda fizike për të mbijetuar. Vexhi Buharaja, ky njeri i rrallë, të gjitha vështirësive ju bëri ballë. Ky njeri i madh, poet, përkthyes, shkrimtar, historian, orientalist, studiues, hulumtues, u pranua në punë si mësues. Në vitin 1965 e pranuan në Sektorin e Historisë së Mesjetës, pranë Institutit të Historisë në Tiranë. Vexhi Buharaja me punën e tij hulumtuese, kërkimore shkencore dha rezultate madhështore. Puna që bëri në Institutin e Historisë i zbuloi shumë fshehtësi Shqipërisë.

Vexhi Buharaja me punën e tij këmbëngulëse, kërkimore, studiuese, hulumtuese, sistemuese, mblodhi, përktheu në shqip, transkriptoi rreth treqind mbishkrime turko-osmano-arabe, me vlerë të madhe. Duke u mbështetur në këtë material, ai ka shkruar studimin me titull: “Mbishkrimet turko-arabe në vendin tonë si dëshmi historike”, të cilën e ka lexuar si kumtesë në Konferencën e Dytë Shkencore të Studimeve Albanologjike, që i zhvilloi punimet në Tiranë, më 12-18 janar 1968.

Ka përkthyer një varg përkthimesh të tjera që i përkasin periudhës së Rilindjes Kombëtare Shqiptare, siç janë aktet dhe memorandumet e Lidhjes Shqiptare të Prizrenit, manifestin “Ujanallem” (“Të zgjohemi”) 1899, hartuar nga Dervish Hima, letërkëmbimin e tij me dr.Ibrahim Temon, i përbërë prej 64 letrash, që përfshihet në vëllimin e tretë (1900-1908) “Rilindja Kombëtare Shqiptare”. Vexhi Buharaja, përveç dokumenteve historike, ka përkthyer nga gjuha turke e perse edhe vepra të tjera shkencore dhe letrare. Ka përkthyer veprat shkencore të Hoxha Hasan Tahsinit, rektori i parë i Universitetit të Stambollit, dramën “Besa” të Sami Frashërit, “Shahnamenë” e poetit të madh të Persisë, Firdeusit, përmbledhjen poetike “Tahajjulat” (“Ëndërrimet” dhe “Katër stinët”) të poetit Naim Frashëri. Këto vepra të përkthyera nga Vexhi Buharaja janë vlerësuar si perla në letërsinë artistike shqiptare.

Ka përkthyer nga persishtja veprën “Gjylistani dhe Bostani” të poetit të madh persian, Saadi Shirazi (1203-1291), i krahasuar me Shekspirin, madje i mbiquejtur “Shekspiri i Lindjes”. Prof. Eqrem Çabej kur e lexoi “Gjylistanin” vlerësoi jo vetëm tekstin e shqipëruar, por edhe studimin hyrës dhe fjalorin përkatës enciklopedik të përbërë prej 110 zërash që shoqërojnë veprën dhe tha: “Mjaftonte vetëm studimi hyrës, shënimet sqaruese dhe fjalori enciklopedik që Vexhi Buharaja të meritonte një gradë shkencore.”

Përveç qindra përkthimeve të dokumenteve historike, përveç përkthimeve të kryeveprave letrare botërore, përveç përkthimeve të veprave shkencore, Vexhi Buharaja ka shkruar e botuar edhe punime, studime historike, filozofike, islamo-mistike si “Lufta e Qerbelasë, Haxhi, etj., të cilat janë botuar në revistën “Zani i Naltë”, “Kultura Islame”, Njeriu” gjatë viteve 1938-1944 etj…. Në muajin maj të vitit 1975, Vexhi Buharaja, ky intelektual atdhetar, dijetar, njohës i dhjetë gjuhëve, gjuhëve kryesore Lindore e Perëndimore, ky poet, shkrimtar, përkthyes, historian, studiues, hulumtues, u pushua nga puna, u dëbua nga Instituti i Historisë në Tiranë si njeri i “padëshirueshëm”. Diktatura komuniste, që në vitin 1946 e arrestoi, e burgosi, e persekutoi, e përbuzi, e nënçmoi, e dënoi, dhe në vitin 1975, pas një veprimtarie me rezultate madhështore, e dëboi edhe nga puna në Institutin e Historisë këtë shkencëtar të madh.

Ndërroi jetë në vendlindje, në Berat, me 5 korrik 1987, në moshën 67 vjeçare, por pas tri vitesh ai sikur u ringjall në kulturën shqiptare.

Vexhi Buharaja, në gjithë krijimtarinë e vet, në radhë të parë mbeti poet. Në konkursin letrar që u shpall me 1 janar 1942, kur ishte 22 vjeçar, ai fitoi çmimin e parë me poezinë “Përpara Tomorit”. Ja disa vargje nga poezia “Përpara Tomorit” e shkruar nga Vexhi Buharaja, fituese e çmimit të parë në konkursin letrar që u organizua në Tiranë, në vitin 1942:

“Zog i shpirtit tundi krahët mbi Tomorin fluturo!

Shpuz’e mallit po valvitet, trete helmin, ligjëro!

Thuaja si ia thot’ bariu, kur dëgjon zën’ e gugashit.

Shko si shkon syr’ i gjahtarit nëpër udhën e larashit,

Qesh, si qesh një shtizë hënë përmbi faqen e dëborës,

Ndrit, si ndrin një fije ari, mu në buzën e kurorës…”

Pas përmbysjes së diktaturës komuniste në Shqipëri, menjëherë, emri dhe vepra e Vexhi Buharasë u përtëri, hyri në histori… Për jetën dhe veprën e Vexhi Buharasë studiues e historianë organizuan Sesione Shkencore në Berat e Tiranë.

Më 20 dhjetor 1993 iu dha titulli “Mësues i Popullit” (post mortum), kurse më 6 korrik 1994, Biblioteka e qytetit të Beratit mori emrin: Biblioteka “Vexhi Buharaja”.

Në vitin 1995, historiani Ahmet Kondo, ish punonjës shkencor në Institutin e Historisë në Tiranë, shkroi një monografi me titull: “VEXHI BUHARAJA, njeriu, poeti, dijetari 1920-1987, shtypur në shtypshkronjën “SHPRESA”, Tiranë, 2005, ndërsa e botoi Shtëpia botuese “EUGEN” Berat, 1995.

Rate this:

HISTORIA E VËRTETË E FAMILJES SË QAZIM MULLETIT! TRONDITJET NGA REGJIMI KOMUNIST DHE SHENJAT QË I LA KOMEDIA “PREFEKTI”

Qazim Mulleti

Emisioni Dosja K në Report TV sjell historinë e vërtetë të Qazim Mulletit, jo atij të komedisë “Prefekti”, por atij me diploma në Stamboll e Vjenë e që njihte aq gjuhë të huaja sa lodhesh duke i numëruar! Rrugëtimi i Qazim Mulletit mes emigrimit dhe Shqipërisë… “Puthi tokën kur u kthye dhe tha se nuk do të merrej më me politikë”… Si pranoi të shërbente në Tiranë si prefekt dhe kryebashkiak në periudhën më të keqe. Kalvari i familjes pas luftës… Persekutimi, dhe komedia “Prefekti” si armë vrasëse.

Qazim Mulleti është një personazh i rrallë.

Historia jonë është treguar e rreptë dhe e padrejtë me të.

I diplomuar në Universitetin e Gallatasarajt e më tej në Akademinë diplomatiko-ushtarake të Vjenës, ai ishte një nga poliglotët e rrallë që ka pasur Shqipëria.

Njihte dhe fliste turqisht, greqisht, gjermanisht, arabisht, serbisht, italisht, latinisht dhe frëngjisht.

Emrin e tij e hasim në ngjarjet kryesore historike të Shqipërisë që nga shpallja e pavarësisë me ngritjen e flamurit në Tiranë dhe në Vlorë, më tej si një prej katër adjutantëve të Princ Vidi, si pjesëmarrës energjik në Kongresin e Lushnjës, si komandant i forcave vullnetare për mbrojtjen e kufijve nga serbët, mbështetës i qeverisë së parë në Tiranë, e më tej i pozicionuar në rradhët e opozitës si fanolist i bindur. Që prej shtypjes së revolucionit të qershorit 1924, ai merr rrugët e mërgimit. Në Vjenë martohet me Hajrie Kusin dhe pati një djalë të vetëm: Reshitin, i cili u rrit pothuajse me figurën e munguar të të atit. Pas pushtimit të Shqipërisë, Qazim Mulleti kthehet në atdhe, ku ushtron për pak vite detyrën e kryebashkiakut të Tiranës dhe atë të prefektit. Në fund të Luftës, ai merr sërish rrugën e mërgimit duke lënë në Shqipëri bashkëshorten dhe djalin e vetëm, të cilët nuk do t’i shihte më kurrë.

Por ndryshe nga ky profil, për 50 vjet të regjimit komunist, shqiptarët e personifikuan Qazim Mulletin me një figurë groteske. Kjo për shkak të një komedie, ku e tallën dhe e fyen atë dhe familjen e tij, duke përdorur për personazhet e komedisë emrat e tyre realë.

Falë dëshmisë së mbesës së tij, Fatbardha Saraçi Mulleti, sot do të mësojmë historinë e vërtetë të familjes së Qazim Mulletit.

Ishte shtator i vitit 1944. Reshiti 14 vjeçar mbeti sërish pa të atin. Qazim Mulleti ishte arratisur për të mos u kthyer më kurrë në atdhe. Nuk do ta shihte më djalin e tij dhe as bashkëshorten Hajrien.

Por historia dëshmoi se komunistët e derdhën gjithë hakmarrjen e tyre mbi familjarët e kundërshtarëve politikë, qofshin fëmijë, gra apo pleq, duke i bërë të përjetojnë ferrin për gjysëm shekulli.

Fatbardha ishte 5 vjeç kur u instalua regjimi komunist në Shqipëri. Ajo s’kish si të kuptonte çfarë po ndodhte e aq më pak të perceptonte të ardhmen e errët. Por shpejt do të shihte lot në sytë e nënës së saj, pasi babanë do t’ia arrestonin e me familjen e saj do të përjetonin ditë me të vërtetë të vështira, në kasolle e bodrume, për vite e vite me radhë.

Ky ishte vetëm fillimi i persekutimit për familjen e Fatbardhës, një persekutim që do të zgjaste afro gjysëm shekulli. Shijen e tij Fatbardha e provoi mbi lëkurën e saj. Por ajo nuk do të rrëfejë vetëm historinë e saj personale, por të gjithë familjes, e sidomos të familjes së xhaxhait të saj Qazim Mulleti, familje që sot është shuar tërësisht pa trashëgimtarë.

Ishte vitit 1948. Besim Levonja shkruan komedinë “Prefekti”, ku satirizohej, tallej e përbaltej figura e Qazim Mulletit, e gruas së tij Hajries dhe sidomos e djalit të tij Reshitit. Komedia merr famë menjëherë dhe pushton gjithë skenat e vendit. I madh e i vogël tallej me batutat e kësaj komedie. Ndërsa në familjen e Qazim Mulletit bashkëshortja Hajrie dhe djali i saj Reshiti ishin troditur. Pse ta shkruante këtë komedi, për më tepër me emrat realë ai komedian i ri, që gjatë luftës ia kishte shpëtuar kokën vetë Qazim Mulleti???

Pak vite më vonë ky djalosh që i kishte shpëtuar vdekjes vetëm falë zemërgjerësisë së Qazim Mulletit do të shkruante komedinë “Prefekti”.

Mësuesja e tij Alija, sapo mësoi për këtë komedi, shkoi drejt e në zyrën e Besim Levonjës në Lidhjen e shkrimtarëve.

Ndërsa vijonin dënimin në Tepelenë, një ditë i kishin thirrur në Tiranë në Degën e Brendshme ku i kishin torturuar, duke iu kërkuar të tregonin se ku i kishin fshehur florinjtë.

Jeta në internim ishte e vështirë përtej çdo imagjinate. E gjithë jeta në kasolle teneqeje dhe dërrase, por më e rënda ishin mungesa e lirisë. Reshiti në kujtime të tij thotë se ai s’kishte të drejtë të lëvizte nga kampi përveçse me leje. Dy herë në ditë i nënshtrohej apelit. Duhej të paraqitej tek polici i kampit në mëngjes dhe mbrëmje. Shpesh i kërkohej ta bënte këtë edhe në drekë… Punoi gjithë jetën në bujqësi, në vendet më të largëta e të vështira. Por mallkimi i komedisë “Prefekti” do t’i kapërcente të gjitha vuajtjet. Ja një kujtim tjetër i dhimbshëm i tij…

Pas arratisjes në vjeshtën e 1944, Qazim Mulleti e jetoi pjesën e mbetur të jetës së tij në emigrim, bashkë me vëllanë e tij të vogël.

Familjarët e mbetur në Shqipëri mundoheshin të rrëfenin diçka prej jetës së tyre në letrat e rralla që këmbenin. E po ashtu edhe me rrugë të tjera ata në Itali merrnin lajme nga Shqipëria. Fatbardha tregon edhe një detaj se si e mori vesh Qazim Mulleti që për të kishin vënë në skenë një komedi kushtuar atij…

Qazim Mulleti jetoi pak vite pas arratisjes dhe pothuajse nuk u mor me aktivitet politik.

Lajmi i vdekjes së Qazim Mulletit e gjeti familjen e tij të mbetur në internim, në një kasolle të mjerë në Savër të Lushnjës… Fatbardha e kujton si sot ditën që morën telegramin me lajmërimin e vdekjes së xhaxhait.

 

G.M./m.v.

Burimi: https://shqiptarja.com/lajm/historia-e-vwrtetw-e-familjes-sw-qazim-mulleti-tronditjet-nga-regjimi-komunist-dhe-shenjat-qw-i-la-komedia-prefekti

 

JETA E SAMI FRASHËRIT E TREGUAR NGA E BIJA

Rrëfime me copëza jete nga jeta e Sami Frashërit të treguara nga vajza e tij, e të përmbledhura në librin e gazetarit turk Hikmet Feridun Es, “Njerëzit e famshëm që nuk i njohim”. Zakonet e njeriut të letrave që rrethohej nga librat

Në librin “Njerëzit e famshëm që nuk i njohim”, me autor gazetarin turk Hikmet Feridun Es, mes personaliteteve spikat edhe enciklopedisti, dramaturgu, gjuhëtari, romancieri, përkthyesi, njeriu i rrallë për të gjitha kohërat, Sami Frashëri – apo Shemseddin Samiu, siç njihet ne historiografinë turke. Mes tyre, ai ka përcjellë për lexuesin kujtimet shumë të veçanta, treguar me shumë dashuri dhe besnikëri, nga vajza e madhe e Sami Frashërit, Samija. Gazetari thekson, se e bija ia kishte rrëfyer kujtimet për të atin, kur ishte 60-vjeçe, por  ruante kujtesën e një 20-vjeçareje. Mes të tjerash, ai thekson se Sami Frashëri kishte shumë shokë të ditur të kulturës islame, por nga pikëpamja e besimit fetar ai ishte ndarë nga ata përfundimisht, edhe pse fjala e fundit që ai ka thënë kur ndërroi jetë ishte fjala “Allah”(Perëndi). Në shkrimet e tij, gazetari Hikmet Feridun Es, sjell nga kujtimet e Samijes: “Sami Frashërin nuk e ka shqetësuar asnjëri. Nëse hapni ngadalë derën e dhomës në katin e dytë, në fillim nuk keni për të mundur të shihni asgjë, vetëm grumbuj-grumbuj librash. Hidhni sytë dhe do t’iu dalë një koke madhështore, tërheqëse, me një mjekër të gjatë dhe krejt të bardhë… Nën dritën e qiririt ai krijoi botën e shkencës…

Deri sa të kishte lindur dielli, ai shkruante shkrimet e tij, i redaktonte ato dhe pasi i dërgonte në shtypshkronjë, shtrihej përsëri”. “Samiu ulej në një minder, i cili kishte madhësinë që mund të ulej vetëm një person, duke të kujtuar një divan të vogël. Kolltuku i tij i punës kishte disa gjëra specifike. Ai ishte i harkuar dhe ishte i mbuluar me një copë ngjyrë vishnje. Ulej mbi kolltuk dhe shpinën, kurrizin nuk e mbështeste në asnjë vend. Punonte vazhdimisht në një pozicion të përkulur. Letrën e kthente nga njëra anë dhe e mbështeste mbi gjunjë. Ai, gjithashtu, në të njëjtën kohë u drejtohej librave. Për këtë kishte bërë një tavoline me një plan të vetin, në një mënyrë të veçantë. Kjo është një tavolinë mjaft e gjatë, sirtarët e së cilës zgjateshin kur hapeshin me tërheqje të ndryshme. Mbi të qëndronin hapur libra në gjuhë të veçanta, ndonjëherë në 6-7 gjuhë të ndryshme, të cilat do t’iu duhej t’i shikonte dhe t’iu drejtohej. Kjo tavolinë gjendet tek vajza e madhe që e ruan atë ashtu siç ka qenë. Zonja Samije Erer, e cila ndodhet përballë tavolinës, thotë: ‘Për librat që ai do të lexonte, kjo tavolinë nuk ishte e mjaftueshme’”.  “Në mes të grumbujve të librave, të cilët lartësoheshin në çdo cep të dhomës, ai vetes së tij i kishte caktuar një vend, një folé.

Në këtë ambient, duke kaluar përmes cepave të këtyre grumbujve librash qëndronte duke punuar trupi i tij mjaft i lehtë. Në kohën që ju hyni në dhomë, ju nuk mund të shikoni atë nga poshtë qafës. Dhe, akoma më tepër, në hapin e parë ju do të ndjeni një aromë të veçantë. Kjo aromë do të ishte ‘era e librit’, e cila do të godiste menjëherë hundën tuaj. Zonja Samije Erer, me sytë e saj të kredhur në mendime dhe të vërejtur, duke parë tavolinën në të cilën Samiu ka kaluar përballë saj gjithë jetën e tij, shton: ‘Tani, me të hapur një libër të vjetër, me të ndjerë aromën e një libri, është njësoj sikur unë ndjej erën e babait tim’”. “Ne të dy anët e tavolinës, ndodheshin dy mbështetëse. Dhe në këto qëndronin letrat e dijetarit, dorëshkrimet, boja, pena. Drita vazhdimisht vinte nga mbrapa. Për këtë ai kishte bërë rafte të posaçëm për të vendosur qiririn. Në raftin i cili ndodhej mbrapa, qëndronte një shandan trekëndor. Kurse në mbështetëset, ne secilën prej tyre, ishte vendosur një qiri. Dijetari, sipas nevojës, i tërhiqte nga atje-këtu, djathtas-majtas. Sipas nevojës, shkonte në tavolinë për të hapur librat voluminozë me trashësi të madhe. Vendosjen e qirinjve e kishte bërë në atë mënyrë që të kryqëzoheshin në të njëjtën kohë me syrin e tij”.

“Vazhdimisht shkruante në letër me madhësi të gjatë dhe ngjyre të kaltër të errët, jo të hapur. Pjesët anësore të letrës gjithmonë i përthyente dhe i linte bosh për të bërë korrigjimet dhe shtesat e tjera të mëvonshme. Rregullisht në shkrimet e tij përdorte vetëm bojën e zezë. Mirëpo, në veprat me tre tekste, për të mos i ngatërruar ato me njëri-tjetrin, përdorte tre lloj ngjyrash – të kuqe, të kaltër dhe të gjelbër. Mirëpo, ngjyrën e kaltër nuk e ndryshoi. Penën e tij do ta përgatiste me kujdes të veçantë, përpara se të fillonte të shkruante. E përthyente, i jepte asaj një formë të hollë dhe të trashë. Ndiente kënaqësi nga përthyerja e penës. Shishja e bojës përbehej nga qelqi dhe ishte në atë formë që po të përmbysej, boja nuk derdhej dhe ishte nga lloji më i lirë”.  “Në kohën që punonte, nuk do të futej asnjëri në dhomën e tij. Mirëpo, me të mbaruar punën, ai bënte diçka të veçantë. Kur mbaronte korrigjimet, përplaste tri herë duart me njëra-tjetrën. Kjo përplasje e duarve ishte e vetmja shenjë që thërriste vajzën e madhe, Samijen Ererin. Ajo ndodhej në dhomën ngjitur me atë të Samiut. Me të dëgjuar zhurmën e duarve, vajza e re fluturonte nga krevati dhe do të vraponte pranë babait të saj. Në këtë kohë do të ishin orët më të mira të babait me vajzën, e cila kishte ngelur pa nënë që në moshën gjashtëvjeçare”. “Samiu kishte një zakon në orët e mëngjesit: të përgatiste një ponç me konjak, limon dhe çaj. Çajin e ziente me dorën e tij. ‘Babai e pinte këtë çaj, filxhan mbas filxhani’. Samiu tregonte mjaft tregime të bukura. Pastaj, vajza e re Samije, duke thënë ‘Babaxhem, Perëndia të dhëntë qetësi’, do të dilte nga dhoma, sepse dijetari i madh mbasi dërgonte dorëshkrimet në shtypshkronjë, shtrihej për të fjetur”.

XHEMAL NAIPI (1887-1955)

 Faik LULI

 

Xhemal Naipi

Ndër intelektualët e shquar fetarë e atdhetarë renditet pa dyshim edhe Xhemal Naipi, i cili për disa dekada, që nga shpallja e Pavarësisë e deri në fund të Luftës së Dytë Botërore ishte ndër protagonistët e këtyre ngjarjeve në shkallë kombëtare.

Xhemal Naipi lindi në vitin 1887 në qytetin e Shkodrës në një familje të vjetër e të njohur qytetare, e përmendur për ushtrimin e detyrës së kadive (gjyqtarëve).
Arsimin fillor e të mesëm e mori në vendlindje, kurse studimet e larta i ndoqi dhe i përfundoi në Stamboll në dy degë, në teologji e në jurisprudencë, të vlerësuara për kohën dhe në vijimësi të traditës familjare.
Kujtesa popullore ka përcjellë se Xhemali, gjatë jetës shkollore si nxënës e student, ka qenë gjithnjë ndër më të dalluarit, ndër ata që kanë nderuar veten e vendin, që kanë mësuar në mënyrë sistematike, që kanë pasur etje të vazhdueshme për dije, për kulturë të përgjithshme, për edukatë fetare e për përgatitje profesionale.
Jeta studentore i ka dhënë mundësi për të qenë në kontakt jo vetëm me mjediset universitare, me bibliotekat e pasura, me monumentet e përmendura arkitektonike, artistike e historike të Perandorisë Osmane, por edhe me shoqëritë atdhetare e kulturore shqiptare të mërgimit, si dhe me kulturën e lindjes e të perëndimit, që përjetoheshin në Stamboll, që së bashku ndikuan në formimin e tij të përgjithshëm.
Intelektuali i ri u pajis me kulturë të gjithanshme, me horizont të gjerë, me gjuhë të huaja të shumta si osmanisht, arabisht, frëngjisht e italisht, me mentalitet progresiv, me vizion të qartë për punën si specialist i lartë.
Pas përfundimit të studimeve, Xhemal Naipi qe një kuadër i mirëpritur në atdhe ku bëri një karrierë të suksesshme, duke kryer detyra të rëndësishme fetare e shtetërore. Ai ka qenë kadi, kryetar komisioni i arsimit për Shkodrën, myfti, drejtor i përgjithshëm i Vakfeve, senator, deputet, një nga pjesëmarrësit kryesorë të Lëvizjes së Legalitetit, aktivist në shoqata kulturore etj.
Xhemal Naipi dha kontribut të dukshëm për arsimin edhe nëpërmjet detyrës së tij si drejtor i përgjithshëm i Vakfeve, që nga viti 1916. Si organizëm i parë kombëtar fetar, drejtoria e Vakfeve hodhi bazat për inventarizimin e pasurisë, për administrimin e saj nga qendra, për ta përdorur atë drejtpërdrejt për nevojat e veta financiare, për mirëmbajtjen e institucioneve, për rrogat e personelit, për funksionimin e medreseve etj. Drejtoria e përgjithshme e Vakfeve me punën e mirë fillestare të drejtuesit të saj, me traditën pozitive të krijuar, bëri të mundur grumbullimin e fondeve të përshtatshme edhe për ndërtimin e godinës së re të Medresesë së Përgjithshme të Tiranës, madhështore akoma dhe sot.
Më 1922 qe ndër përkrahësit më aktivë për hapjen e Gjimnazit të Shtetit në Shkodër.
Në Shkodër deri në vitin 1925 ekzistonin dy medrese, ajo e Pazarit dhe Medreseja e Re. Me kujdesin e Xhemal Naipit ato u bashkuan në një të vetme, u reformuan planet e programet mësimore, u caktuan drejtorë të aftë si Haxhi Ibrahim Kaduku e Hafiz Sali Myftia dhe mësues të përgatitur.
Si myfti Xhemal Naipi qe vazhdues i denjë i myftinjve të mëparshëm të dëgjuar për zonën e Shkodrës që nga Jusuf ef. Tabaku, H. Adem Myftia, H. Tahir Myftia dhe puna e tij, e bazuar në dokumentet e Komunitetit Mysliman, u karakterizua nga kompetenca, nga profesionalizmi, nga dituria, nga kultura, nga përpjekja për të ecur më përpara besimi islam.
Në detyrën e tij si kadi e si myfti në Shkodër, Xhemal Naipi në një periudhë ndryshimesh e krijimit të marrëdhënieve të reja shtetërore e fetare, në një qytet me ndikime e interesa të ndryshme, me ndërhyrje të huaja, me mentalitete konservatore e liberale, punoi vetë së bashku me kuadrot fetarë, që kishte në vartësi për sigurimin e një atmosfere mirëkuptimi ndërfetar, të një tolerance e bashkëpunimi të natyrshëm, për nderimin e ndërsjellë, për krijimin e forcimin e një miqësie të sinqertë mes drejtuesve e besimtarëve të të tri besimeve që bashkëjetonin në këtë qytet.
Përveç detyrës si kadi, myfti e drejtor i përgjithshëm i Vakfeve, Xhemal Naipi dha ndihmën e tij edhe në aspektin kulturor. Ai përkrahu “Shoqërinë e Talebeve të Medresesë së Re”, për veprimtari fetare-kulturore e për botime të veçanta me karakter propagandistik drejtuar popullit e rinisë.
Më 3 mars 1936, u krijua Organizata “Drita Hyjnore”. Më vonë, më 21 tetor 1938 në asamblenë e saj Xhemal Naipi u zgjodh anëtar i Këshillit të Përhershëm të saj.
Veprimtaria atdhetare e Xhemal Naipit është e pasur dhe e vazhdueshme, ashtu si ajo fetare, shpesh të lidhura ngushtë njëra me tjetrën e të bashkërenditura në përputhje me rrethanat e kohës. Veprimtaria atdhetare e Xhemal Naipit vjen gjithnjë duke u rritur. Më 7 nëntor 1918 u formua Komiteti “Mbrojtja Kombëtare e Kosovës” me qendër në Shkodër, i cili filloi të vepronte ilegalisht. Ky komitet i kishte vënë vetes dy detyra: të mbronte shtetin e pavarur shqiptar, si dhe të luftonte për shpëtimin e Kosovës e të Rrafshit të Dukagjinit dhe për bashkimin e tyre me Shqipërinë… Xhemal Naipi qe një prej atyre personaliteteve që nuk kurseu popullaritet dhe funksionet e tij për të dhënë një ndihmesë të vyer për veprimtarinë për çështjen kosovare. Për këtë flet qartë letra që Hoxha Kadria i dërgon nga Tirana më 22 shkurt 1920 Komitetit “Mbrojtja Kombëtare e Kosovës” në Shkodër: “Presim shumë shërbime nga kadiu patriot z. Xhemal efendiu. Të gjithë janë të kënaqur nga ai. Lutemi t’i paraqitni të falat tona”.
Xhemal Naipi u bë tepër veprues për problemet kombëtare me Kongresin e Lushnjës. Në një mbledhje u vendos që Shkodra të përfaqësohej me katër senatorë në Këshillin Kombëtar (Senat). Një ndër ta ishte Xhemal Naipi. Në mbledhjen e parë të Këshillit Kombëtar, që u mbajt më 27.3.1920 në Tiranë u zgjodh në komisionin prej pesë vetash për drejtimin e saj dhe në mbledhjen e dytë më 29 mars 1920 ai u zgjodh nënkryetar i Këshillit Kombëtar. Ai fitoi 20 vota nga 24 pjesëmarrës për kryetar i Këshillit Kombëtar dhe si sekretar u zgjodh Hilë Mosi, me të cilin bashkëpunoi ngushtësisht dhe miqësisht për mbarëvajtjen e punimeve të Legjislaturës së parë. Ata luajtën një rol të rëndësishëm për funksionimin e këtij organi legjislativ. Xhemal Naipi qe kryetar i parlamentit të parë pluralist shqiptar, pasi në të përfaqësoheshin rryma të ndryshme politike.
Veprimtaria atdhetare e Xhemal Naipit është shprehur qartë e me guxim edhe me rastin e 7 prillit 1939. Ai si deputet i parlamentit u rendit në anën e popullit e të atdheut kundër pushtimit fashist, nuk pranoi të bëhej vegël e italianëve, nuk u gënjye nga premtimet, as nuk u përkul nga presionet, por qëndroi si shqiptar atdhetar.
Burime të shumta arkivore dëshmojnë se Xhemal Naipi nuk qe pjesëmarrës në Asamblenë Kushtetuese që e konsideronte regjimin “të ram”, që krijoi qeverinë e re dhe “vendosi” që kurorën e Shqipërisë t’ia ofrojë Viktor Emanuelit III.
Fashizmi donte të komprometonte deputetët atdhetarë, duke i përfshirë në Asamblenë Kushtetuese. Mjaft prej tyre nuk u paraqitën e për pasojë nuk u miratuan vendimet. Një ndër ta qe Xhemal Naipi. Për këtë ai u burgos e u internua. Deputeti i Kohës Zoi Xoxe, drejtor i gazetës “Drita” në dorëshkrimin “Kujtimet e një gazetari”, që ishte fshehur me rastin e 7 prillit, ndër të tjera shkruan:
“…pas nja 10 ditësh mendoja se mund të shkoja në shtëpi, gjithnjë duke ndenjur edhe për disa kohë i fshehur. Por një mëngjes herët më erdhi në shtëpi një kapiten shqiptar dhe me shumë fisnikëri, më tha se më kërkonin pak në komandë… (Burgosja). Në dhomën ku më shpunë gjeta Xhemal Naipin, Shefqet Mukën, Rrustem Ymerin… Italianët i kishin ndarë deputetët në filo-italianë dhe anti-italianë. Ata që ishin në këtë listë të dytë i burgosën, kurse atyre që i kishin në listën e filo-italianëve u dhanë ofiqe me rëndësi”.
Si rrjedhim i qëndrimit të drejtë atdhetar, Xhemal Naipi me shumë atdhetarë të tjerë antifashistë u burgos e u internua në Itali. Në Bashkinë e Shkodrës ndodhet lista emërore e të internuarve në Itali gjatë okupacionit italian, që nga 7 prilli 1939 e deri më 14 shtator 1943. Në të figuron edhe emri i Xhemal Naipit. Ai u internua në Ceresara të Mantovas në Itali. Në fakt ai qëndroi atje i internuar deri në vitin 1942.
Gjendja ishte e rëndë, prandaj Xhemal Naipi në këtë kohë doli ilegal, mori pjesë në çetat legaliste. Në nëntor 1943, në mbledhjen e Zall Herrit, ai u zgjodh kryetar i Lëvizjes së Legalitetit. Qëndroi i fshehur deri në vitin 1946. Gjatë viteve 1945-1946 i konfiskohet pasuria dhe familja e tij, gruaja dhe fëmijët i internohen në Berat “për çështje politike”. Kur doli amnistia u dorëzua.
Gjatë gjykimit Xhemal Naipi u dënua me vdekje, por më vonë iu kthye me burgim të përjetshëm. Me vendim nr. 218 datë 23.6.1947 të gjykatës ushtarake Shkodër është dënuar “për pjesëmarrje në organizatën Legaliteti, e cila ushtroi një aktivitet kundër pushtetit popullor, ka bërë agjitacion e propagandë kundër pushtetit, me privim lirie për jetë, me punë të detyruar, humbjen e të drejtave civile e politike për jetë, konfiskim i pasurisë së tundshme e të patundshme”. Kështu filloi për të vargu i pafund i vuajtjeve të papërshkrueshme. Njohu tërë kampet e punës së detyruar në të gjithë vendin dhe përfundoi në burgun famëkeq të Burrelit. Nuk pati asnjë zbritje dënimi, sepse ishte “i pakorrigjueshëm”.
Edhe në burg nuk pushoi së mësuari e së edukuari të rinj e të moshuar, të pashkollë e me shkollë, duke u dhënë njohuri fetare, mësime patriotike, këshilla durimi e kurajë për të përballuar vështirësitë e urisë, të punës së detyruar, të keqtrajtimit fizik, moral e qytetar.
Vdiq më 1955, në moshën 77-vjeçare, pa pasur familjarët dijeni as për varrin e tij. Djemtë e vajzat, nipërit e mbesat nuk gëzuan të drejtën e arsimimit e të punëve të përshtatshme, por vetëm punët e rënda fizike. Ata i ndoqi lufta e klasave, biografia e babait dhe e gjyshit.
Zhvillimi i proceseve demokratike në Shqipëri ka bërë të mundur që personalitetet, ngjarjet dhe dukuritë historike lokale e kombëtare të pasqyrohen drejt, larg kritereve ideologjike, në bazë të dokumenteve, duke u dhënë atyre vendin dhe vlerën e duhur.
Dr. Fejzi Domni nga SHBA, djali i Isa Domnit, një nga pjesëmarrësit e themelimit të Komunitetit Mysliman Shqiptar nën kryesinë e Haxhi Vehbi Dibrës, sekretar i përgjithshëm i këtij Komuniteti, dhe një nga drejtuesit e parë të revistës “Zani i Naltë”, shkruan për Xhemal Naipin: “Në këtë kohë (viti 1916) regjistrohen dosjet e para të përpiluara në gjuhën shqipe me shkronja latine dhe po në këtë kohë themelohet edhe Zyra e Vakfeve të Shqipërisë me drejtor Xhemal Naipin, një teolog dhe patriot shkodran i mirënjohur. Komuniteti Mysliman pasurohet me kthimin e tokave dhe të pronave të trashëguara prej vullnetit dhe dëshirës së popullit shqiptar, të cilat shpresoj që t’i rikthehen prej Qeverisë Demokratike të sotme”.
Studime për historinë e arsimit, për hapje shkollash e për rolin e drejtorëve të tyre kanë vënë në dukje edhe kontributin e Xhemal Naipit në këtë fushë. Studiuesi i njohur Islam Dizdari ka nënvizuar ndër të tjera: “Në vitin 1913 Komisioni Arsimor i Bashkisë, i kryesuar nga Xhemal Naipi, kadi i Shkodrës në atë kohë, hapi tri shkolla shtetërore, shkollën Popullore, me drejtor Gasper Mikeli, të Rusit me drejtor Molla Medo Sukniqin dhe të Parrucës me drejtor Haxhi Hafiz Abaz Golemin”.
Vlerësimet janë të shumta, por ata u përmbyllën me dekorimet e bëra vitet e fundit që shprehin ndihmesën e tij të çmuar atdhetare e demokratike. Presidenti i Republikës z. Sali Berisha me rastin e festimit të 75 vjetorit të Kongresit të Lushnjës e dekoroi Xhemal Naipin me Urdhrin “Për veprimtari patriotike të Klasit I” dhe më vonë me rastin e dekorimit të një grupi klerikësh patriotë e demokratë me medaljen “Pishtar i demokracisë”.[1]/Drita islame/

RAUF FICO (1881-1944)

Rauf Fico

Rauf Fico (1881-1944) ka qenë nëpunës, deputet, ministër dhe diplomat shqiptar. Rauf Fico lindi në Sanaa të Jemenit, më 13 mars të vitit 1881. Babai i tij ishte Ramizi (Tahmizi) nga Gjirokastra, ndërsa nëna, Havaja, ishte prej derës së dëgjuar të Buzove të Beratit. Kadiu gjirokastrit i Sanës u transferua në Shkodër, dhe kështu Raufi e kreu arsimin fillor në mejtepin e Shkodrës. Përdy vjet vazhdoi shkollën Volksschule të Vjenës, ndërsa shkollën e mesme e kreu në Stamboll. Po në Stamboll kreu edhe studimet e larta, në Shkollën Civile e Administratës Mbretërore “Mülkiye-i-Sehahané”, shkenca politike-administrim. Gjatë qëndrimit në Stamboll hyri nën influencën e ideve të rilindësve, e veçanërisht të Naim Frashërit. Sipas dokumentacionit të kohës, ai dhe vlonjati Jusuf Hamzaj ishin ndërlidhësit e Naim Frashërit me studentët shqiptarë të Stambollit. Në korrik të vitit 1903, Fico përfundoi studimet e larta me diplomën shkëlqyeshëm dhe hyn në librin e artë të shkollës së bashku me kryeministrin e mëpasshëm të Turqisë, Ismet Inonu. Në tetor të atij viti, Rauf Ficoemërohet si nëpunës stazhier pranë administratës së vilajetit të Janinës (sekretar i Valiut) dhe mbaspërfundimit të stazhit ai dekretohet me ofiqin e kajmakanit (nënprefekt). Nëprill të vitit 1906 ai emërohet kajmekam në Konicë. Ai dhe pse ishte funksionar i lartë osman, duke qenë në qytetin e Konicës, nyje ndërmjetëse në rrugën Manastir për në Gjirokastër e deri në Janinë, ishte në lidhje të ngushtë me atdhetarët shqiptarë Bajo Topulli, Memduh Zavalani, Qamil Panaritin, Sali Butkën e të tjerë, me të cilët kryente veprimtari atdhetare. Në nëntor të vitit 1908, Rauf Ficoja së bashku me Bajo Topullin përfaqësuan Gjirokastrën në Kongresin e Manastirit. Xhonturqit për këtë veprim atdhetar i mbajtën qëndrim zyrtar. Qeveria xhonturke për ndëshkim e transferoi nga trojet shqiptare si kajmekam në qytetin e Gjymyshhaxhikoj të vilajetit të Sivashit, e prej aty në Kangall të Anadollit. Aty nga fillimi i majit të vitit 1909, Rauf Ficoja dërgohet kajmekam në atdhe, në Himarë, ndërsa pesë muaj më vonë ai ishte nënprefekti i Margëlliçit (Margaritit) në Çamëri. Aty në Margëlliç në verën e vitit 1910, Rauf Ficoja me rastin e një feste osmane ka mbajtur një fjalim në gjuhën shqipe. Ky gjest atdhetar e konfliktoi përsëri me qeverinë osmane, e cila në shtator të atij viti e transferoi nga trojet amtare përsëri kajmekam, në Kizillhamam, 70 km më tutje Ankarasë dhe e mbajnë aty gati një vit. Në korrik të vitit 1911, përsëri R. Ficoja kthehet kajmekam në trojet tona, pikërisht në Kërçovë. Asokohe kishin filluar kryengritjet shqiptare në Kosovë e Maqedoni dhe përsëri Rauf Ficoja si atdhetar merr pjesë aktive në shumë nga këto veprimtari. Ai mban lidhje me atdhetarët e Dibrës, Tetovës dhe të Shkupit. Qeveria osmane në prill të vitit 1912 e largoi nga trevat kryengritëse dhe e dërgon si mytesarif (prefekt) në qytetin Kaiseri të Anadollit të largët, por aty qëndroi pak muaj.

Pas shpalljes së Pavarësisë, më 28 nëntor 1912, Raufi braktisi detyrën e administratorit turk dhe së bashku me disa atdhetarë të tjerë shkoi në Vlorë. Ismail Qemali e njihte personalisht, ndaj e mori në kabinetin e tij si këshilltar i ministrit të brendshëm, Myfit bej Libohovës. Ndërsa në nëntor të vitit 1913 e deri nga fundi i janarit të vitit 1914 shërbeu si prefekt i Beratit.

Punoi edhe në administratën e Princ Vidit, si shef i kabinetit i kryeministrit Turhan Pashë Përmetit. Rauf Ficoja së bashku me Abdyl Ypin u përpoqën për një normalizim të marrëdhënieve qeveri dhe kryengritës të Haxhi Qamilit, por pa sukses. Ata u zunë rob dhe u rrahën egërsisht. Me pushtimin ushtarak austro-hungarez, në shkurt të vitit 1916 Rauf Ficoja u dekretua nënprefekt i Tiranës dhe si i tillë ai shërbeu deri në Kongresin e Lushnjës. Duke qenë me atë funksion, R. Ficoja qysh në vitin 1917 urdhëroi që e gjithë veprimtaria zyrtare shkresore dhe verbale të kryhesh domosdoshmërisht në gjuhën shqipe, duke i paraprirë vendimeve të “Qarkut Literar” të Shkodrës dhe urdhërit të Feldmareshallit Ignaz Trollmann, që u realizuan vetëm në vitin 1918. Duke qenë nënprefekt i Tiranës, Rauf Ficoja dhe gjashtë atdhetarë të tjerë, shokë të tij, si Abdyl Ypi, Sotir Peci, Ismail Ndroqi, Mytesim Këlliçi, Myslim Beshiri dhe Sinan Hoxha, në 7 dhjetor 1918 përpiluan një thirrje apo program politik, e firmosur nga vetë R. Ficoja me synim mbajtjen e një mbledhjeje apo kongresi, ku të diskutohej e të vendosej për veprimet që duheshin marrë për bashkimin e kombit dhe për luftën kundra propagandave të huaja, me qëllim përçarjen e popullit. Kjo mbledhje u mbajt më 19 dhjetor edhe ishte prekursorja e Kongresit të Durrësit.

Me përvjetorin e Shpalljes së Mëvetësisë hap Strehën Vorfnore – i pari institut i tillë i Tiranës – në ndihmë të jetimëve dhe të vobektëve. Pas Kongresit të Lushnjës është deputet në Asamblenë Kushtetuese. Në qeverinë e Sulejman Delvinës, më 30 janar 1920 Rauf Fico u emërua shef i seksionit të Ministrisë së Punëve të Mbrendshme, me titullar Ahmet Zogun, post që e mbajti deri në dhjetor 1922. Nga dhjetori i vitit 1923 e deri në janar të vitit 1926, ai ishte zgjedhur deputet i Durrësit në Asamblenë Kushtetuese. Rauf Fico ishte deputeti i Parlamentit Shqiptar që në vitin 1924 me 3 shkurt, kur vdiq presidenti amerikan Uodrou Uillson kërkoi të mbahej 5 minuta zi.

Në shërbimin diplomatik shqiptar, Rauf Ficoja u fut në shkurt të vitit 1926, kur u dekretua ministër fuqiplotë i Shqipërisë për Turqinë dhe Bullgarinë me rezidencë në Ankara. Në Sofje ai paraqiti letrat kredenciale në 27 gusht 1926. Me atë funksion qëndroi deri në 18 prill të vitit 1928. Pikërisht në këtë kohë, Rauf Ficoja dekretohet ministër fuqiplotë në Beograd, ku shërbeu deri në fillim të vitit 1929.

Më 14 janar 1929, Rauf Ficoja u dekretua ministër i Punëve të Jashtme dhe si i tillë shërbeu deri në 6 mars 1930. Pikërisht në këtë kohë një incident diplomatik e detyroi atë të kërkonte të jepte dorëheqjen. Dorëheqja nuk u pranua nga mbreti, përkundrazi ai e dekretoi me dy funksione: atë të ministrit të Punëve të Jashtme dhe atë të ministrit të Brendshëm, ku shërbeu deri në 20 prill të vitit 1931. Ndonëse kishte një arsimim osman ishte një poliglot, ai zotëronte shumë mirë turqishten e osmanishten, frëngjishten dhe gjermanishten, persishten dhe arabishten, greqishten dhe italishten. Emërohet ministër fuqiplotë në Athinë më 1936 gjer në korrik të 1938. Tema e njohur e reciprocitetit të munguar në marrëdhëniet greko-shqiptare u bë njëra nga pistat e përzgjedhura të veprimtarisë së tij. Ai kërkoi t’i kushtëzonte hapjen dhe funksionimin e shkollave greke në Shqipëri me të njëjtën politikë që ndiqte edhe qeveria greke për arsimimin e shqiptarëve çamë në Greqi. Kundërshton pushtimin italian, e pas kësaj Fico internohet së bashku me Mehdi Frashërin e Lef Nosin në Itali. Kthehet në atdhe më 1942. Pas shtatorit 1943, i ofrohet pozicioni i regjentit në Këshillin e Naltë, por e refuzon. Vdes më 23 janar 1944 në Tiranë.