Vilhelme Vrana Haxhiraj
I dashur Fatmir dhe i nderuar miku im i
mirë!
Profesor,
nuk befasohem nga të papriturat tuaja, se kemi vite që bashkëpunojmë. Ju
përherë keni qenë dhe jeni befasues, për diçka që ju ngroh, u trazon dhe u
grish shpirtin tuaj të bukur prej artisti.
Ishte
fillimviti 2008, kur më kishit dërguar analizën e trilogjisë “Vështroni
Meduzën”, menjëherë pas botimit të romanit të tretë “Dilema e së
nesërmes”, ku të tre romanet shtrihen në mbi 1100 faqe. Kur e pashë të
botuar në Media, e lexove me një frymë atë analizë filozofike me një shtrirje
si në kohë dhe hapësirë, e pasuruar me sa e sa paralelizma dhe e kam rilexuar disa herë. Ajo që më mbeti në mendje dhe
më ka mrekulluar ishte përkufizimi i titullit të analizës: “ Romane
psiko-socialë me vlera të mëdha atdhetare dhe historike”.
Ju ndër vite
keni analizuar shumë nga librat e mi, të cilat i kam parasysh...
E kësisoj, nuk mund të harroj një rast
tjetër, kur para disa vitesh ( në vjeshtën e prasme të vitit, 2011, ju dërgova
një shkrim, “Mashtrim apo vetmashtrim” (triptik) vetëm për ta parë, se
nuk m’u duk shumë i përshtatshëm për ta botuar. Pyetja ime ishte:
-Z.Famtir,
a ia vlen të botohet ky shkrim?
Befasia, një e papritur e këndshme dhe
tejet e bukur, më zgjoi të nesërmen në mëngjes. Teksa kontrolloja postën
elektronike, shtanga nga habia...Jo vetëm e kishit botuar tek tribuna e mendimit
të pavarur, “Fjala e Lirë”, por edhe e kishit shoqëruar me një analizë të
mirfilltë shkencore të titulluar: “ Kur drithmat e “klimës” prodhojnë
semantikë”, më, 8.12.2011. Pas dhjetë vitesh më 2021, këtë analizë unë e
vendosa si parathënie tek libri “Kurth, mashtrim apo vetmashtrim”,
një vëllim me tregime, novela dhe triptik që u prit shumë mirë nga lexuesi dhe
kritika.
Kjo ngjarje si pa rëndësi në dukje që
plotëson dhe përforcon një veçori të karakterit tuaj vital, më
erdhi ndërmend sot, sapo lexova shkrimin tuaj analitik për pasojë të përurimit të
librit “Genti, mbreti ilir i ardianëve”. Ashtu siç shkruan dhe z.Kadri Tarelli,
miku ynë i përbashkët, ishte vërtet një takim mbreslënës, të cilin do ta
përshkruaj në një shkrim.
Si një ngjarje tejet e veçantë dhe e
jashtëzakonshme se u organizua , u dirigjua dhe u deklamua bukur dhe
madhërishëm nga aktorët e vegjël të skenës. Ata ishin shndërruar aq natyrshëm
në mbretin Peurat, në mbretin Gent, në mbretëreshën Etleva
dhe bijtë e tyre. Ata fëmijë të bukur që
e duan historinë e vendit të tyre të pacënuar dhe pa gënjeshtra apo
shtremërime, ishin historianët, këngëtarët
dhe vallëtarët e lashtësisë, të cilët mbartnin veshjet e bukura kombëtare dhe kurorën
e artë të mbretit. Ata ishin
shndërruar në shkrimtaren e atij romani të dashur, që kishte pushtuar zemrat e
tyre të pastra. Ata e intervistuan autoren
apo përmes gojës së saj, pyetën dhe bashkëbiseduan me ilirët e lashtë të moshës
së tyre. Ai takim ishte një pranverë më vete, që jehonte nga bukuria e veshjeve
të tyre dhe zërat melodik të atyre filizave të brishtë e të siqertë, të cilët
nuk dinë ta kursejnë dashurinë ndaj diturisë që i ofrohet moshës së tyre të
pafajshme, delikate dhe të dlirë.
Unë
ju kuptoj mirë përsa shkruani. I nderuar “Mjeshtër i Madh”, që ju ka vlerësuar
bota “Po s’qau fëmija, nëna nuk e ushqen me qumështin e gjirit.”- thotë
gojarti popull.
Për politikën shtetërore dhe organet
kulturore shqiptare të të gjitha instancave, shkrimtarët pas viteve ’90, janë
inekzistentë. Qeveria shqiptare me gjithë organizmat e saj, edhe pse hiqen
bashkëkohorë, me paraqitjen formale dhe farse në ekran apo në median e shkruar,
përsëri janë akoma me letërsinë e viteve ’40 dhe me letërsinë e Realizmit
Socialist.
Realizmi real, i viteve të
tranzicionit ë plakur, ku letërsia flet
me dhembjen e shpirtit, me ndërgjegje kombëtare, me fakte tronditëse, ky lloj arti i pas viteve’90, për politikën
nuk ekziston. Gjithë krijuesit e vlerave, ose më mirë shkrimtarët që
anashkalohen, përjashtohen si njerëz që japin shpirtin, mendjen, gjumin me ato
paga qesharake apo pensione të papërfillëshme, për të dhënë dije dhe kulturë, me qëllim të që zbusin sado pak problemet
sociale, do t’i krahasoja me foshnjat jetim.
Për çdo krijues, “nënë” dhe “babë” është
kombi, atdheu, balta që na lindi, na rriti, na edukoi dhe na mësoi të themi me mburrje “Atdhe”
dhe “Mëmëdhe” dy nocione që nuk shqiptohen në asnjë gjuhë tjetër, kaq bukur sa tingëllojnë në gjuhën shquipe. Politikat
dhe politikanët janë “erërat e marsit”, që vijnë sa pët të shkatërruar
mundin e shqiptarit dhe largohen, duke lënë pas rënkim pa fund. Kurse letërsia e
mirë ngelet, sepse është e skalitur në memorjen e kombit dhe në tabanin
kombëtar. Letësisë reale, kurrë nuk i bije vlera, sepse ajo është në opozitë me
shkaktarët e problemeve sociale, varfërinë, skamjen, përçarjen mes njerëzve të
një race autoktone. Duan apo s’duan politikanët e njëanshëm, letërsia e mirë e të
gjitha kohërave do të triumfojë dhe do të jetojë shumë më gjatë se emrat e tyre
të përdhosur nga korrupsioni.
Prof.dr.Fatmiri, tani që po mbledh të gjitha
analizat, kritikat dhe vlerësimet që janë bërë për krijimatrinë time nga ajka e
profesionistëve të mirfilltë të penës dhe kritikës letrare, dalin në pah vlerat
e pamohueshme të të gjithë miqve të letrave, si, F.Terziu, M.Buçpapa, E.Ymeri, O.Grillos, T. Laços, D.Bubanit, Xh.Spahiut,
A.Kallullit, L.Grishtit, B.Leskaj, K.Tarelli, F.Minguli, Sh.Topollaj, V. Meça,
G.Lloidia, A.Habazaj; M.Prençi, F.Sina e dhjetra të tjerë për të cilët shpreh
mirënjohjen time të veçantë për secilin.
Juve pesonalisht, u jam mirënjohëse për gjithçka keni evidentuar
përmes sitës së kritikës tuaj brilante, veçanërisht, për librin me kritika “Liria
në optikën e letrave të Vilhelme Vranari
Haxhiraj”!
Ju uroj shëndet dhe suksese në artin e
bukur dhe të pazëvendësueshëm të letrave shqipe !
Me
konsideratë të veçantë,
Vilhelme Vrana.
Ps:
Ndoshta në verë i promovojmë të dy libra,t Kritikën tuaj dhe Mbretin Gent...Ku
i dihet! Mase na i bën Zoti mbarë një bisedë letrare mes miqësh rreth tryezës buzë
detit si dikur në Llogara.
Me sinqeritet, Vivra
Vlorë,
30.4.2023