Siguria është një nga çështjet që ka zënë axhendën politike të Shteteve të Bashkuara por dhe Bashkimit Europian.
Të shtunën e 27 janarit, tre ushtarë amerikanë u vranë në Jordani gjatë një sulmi me dron, që sipas Pentagonit u ndërmor nga grupet militante të mbështetura nga Irani. Por kjo situatë ka tensionuar akoma më shumë sigurinë, që tashmë është me e brishtë se kurrë. Lufta në Ukrainë, nga njëra anë, ajo në Gaza nga ana tjetër, por dhe sulmet e SHBA dhe Britanisë kundër rebelëve Houthi, që operojnë në Jemen, kanë nxitur një situatë të zymtë duke e bërë të pasigurt të ardhmen për shumë kombe, që tashmë janë me një këmbë drejt nisjes së një tjetër lufte botërore.
Një minë kjo me sahat, që mund të nisë edhe kësaj here, ashtu si Lufta e Parë Botërore: PO në Ballkan. E pse këtu?
Serbia, një vend me bindje pro ruse, tashmë në axhendën e saj, vijon prej vitesh betejën kundër Kosovës. Ideja e Sebisë së Madhe, në këtë shtet vijon të qarkullojë prej kohësh. Mosnjohja e Kosovës si shtet i pavarur dhe lobimet në arenën ndërkombëtare kundër Prishtinës, po tregojnë haptasi prej kohësh qëllimet djallëzore të Beogradit, që me mbështetjen edhe të Rusisë, po vijon të hedh shashka edhe në Bosnjë dhe Hercegovinë, ku përmes të besuarit të saj Milorad Dodik, ka nisur fushatën për ndarjen e Republikës Srpska. E nga ana tjetër, ka nisur dhe armatosjen. Por edhe pse ministri serb i Mbrojtjes tha se Serbia po merr masa që të mbrohet në rast nevoje, pyetja që shtrohet është se nga cili shtet rrezikohet Beogradi?
Deklaratat populiste, tashmë janë bërë zhargon në këtë shtet. Por nisma për armatosje e Serbisë erdhi fill pasi SHBA aprovoi kërkesën e Kosovës për ta furnizuar me raketat “Javelin”.
Por teksa BE dhe SHBA po ushtrojnë presion mbi Serbinë dhe Kosovën akoma më shumë pas sulmit terrorist në Banjskë, që t’i rikthehen edhe njëherë dialogut, vetë Brukseli dhe Uashingtoni, janë të paqartë sa i takon të ardhmes dhe sigurisht sigurisë. Italia nga njëra anë, është i pari shtet që ka hedhur në Union idenë e krijimit të një ushtrinë europiane. Kjo me argumentin se kontinenti Europian është më i pasigurt dhe më i pambrojtur se kurrë. Por a është ky një sinjal që mund të çojë në shpërbërjen e NATO?
Ende mbetet e paqartë, por duket se disa shtete europiane nuk po besojnë më tek Aleanca e Traktatit të Atlantikut të Veriut pas nisjes së luftës në Ukrainë. Por, nga ana tjetër NATO po vijon misionin e saj, ku për herë të parë, po kryen një nga stërvitjet më të mëdha ushtarake që nga koha e Luftës së Ftohtë. Stërvitje në të cilën marrin pjesë rreth 90 mijë trupa dhe në fokus janë manovrat mbrojtëse dhe sulmuese në rast se aleanca do të përballet me një agresion. Ku veç forcës, NATO po përcjell dhe një mesazh të drejtëpërdrejtë ndaj Rusisë, që prej kohësh po përflitet se gjatë verës së këtij viti do të ndërmarrë një seri sulmesh kundrejt Aleancës.
Por këto veprime ushtarake, duken sikur po i hapin rrugë një konflikti bërthamor mes shteteve. Konflikt që do të përfshi jo vetëm Europën por dhe Lindjen e Mesme si dhe kontinentin e Azisë. Kudo termi sigurisë është bërë më i ndjeshmi. Aq sa Republikanët në Kongres po e përdorin këtë cështje pasi e shohin si rrezik ndësa kërkojnë me ngulm tërheqjen e Shtëpisë së Bardhë nga këto konflikte duke mos miratuar paketën e ndihmës për Ukrainën e nga ana tjetër për Izraelin.
Vetë Donald Trump akuzoi administratën Biden për vrasjen e 3 ushtarëve (ngjarje e ndodhur në 27 Janar në Jordani) ndërsa theksoi se nëse do të fitojë zgjedhjet do të rikthejë politikat që do të rivendosin paqen dhe stabilitetin. Por a do të jenë zgjedhjet presidenciale të 2024 në SHBA ato që do të ripërcaktojnë të ardhmen e botës që tashmë duket më afër se kurrë drejt Luftës së Tretë Botërore, apo vetë Europa po e sheh veten të dobët përballë krizës që ka përfshirë shumë vende – si Italia me çështjen e emigrantëve, apo Franca e Gjermania me protestat e fermerëve dhe çështjet ekonomike – dhe po kërkon me ngulm më pak “përgjegjësi” në arenën ndërkombëtare, pas pasojave të lëna nga dy luftrat botërore, dhe se po përpiqet me doemos që të ruaj paqen përmes dialogut, pavarësisht kostove të mëdha që mund të jenë shkaktuar deri më tani.
Por, ajo që po ngjall më shumë paqartësi dhe pasiguri, për mua mbetet pikërisht BE që vijon të mos mbaj një qëndrim në unison për çështje që po cenojnë dhe rrezikojnë sigurinë në kontinentin europian, duke nisur nga rasti i Serbisë që mbetet një nga vendet më kërcënuese për sigurinë e Ballkanit, por jo vetëm.
*Redaktor në Departamentin e Lajmeve në Top Channel
Na duhet të theksojmë se Shqipëria etnike sot është një domosdoshmëri historike, sepse kjo krijon një risi zhvillimi në Gadishullin Ilirik dhe bëhet një interes i madh për politikën aktuale perëndimore…
Cila është vija e vërtetë e historisë së shqiptarëve dhe ajo e Shqipërisë.
Le të bëjmë ca pyetje:
Pse Rusia ka një inat patologjik për krijimin e shtetit të dytë shqiptar në Gadishullin Ilirik?
Pse Greqia nuk e pranon krimet që ajo ka bërë kundër çamëve?
Pse Serbia nuk e pranon që Kosova është shqiptare dhe nuk ka fare lidhje historike me të?
I.
Gjithmonë ne shqiptarët duhet të kujtohemi se bashkmi real i botës shqiptare në Gadishullin Ilitik, shpërbën tre shtetet sllave në këtë Gadishull: Serbinë, Malin e Zi dhe Maqedoninë.
Këtu po luan gjithçka; dhe e dini pse?
Por, për përgjigjen e kësaj pyetjeje ne gjithashtu duhet të kujtohemi se të tre këta shtete sllave janë krijuar nga tokat shqiptare, sepse agresioni sllav kundër shqiptarëve ka vijuar në mbi 200 vjet.
E gjithë Evropa e ka ditur këtë, por ka heshtur, ndërsa shqiptarët janë mbrojtur vetë. Heroizmi shqiptar pikërisht në këtë periudhe ka arritur kulmin.
Gjergj Fishta e shkroi kryeveprën e tij Lahuta e Malcisë pikërisht për këtë kohë heroike.
Dhe vitet ecën, dhe Shqipëria më në fund mezi mori 28 000 Km2 për të formuar shtetin e vet në vitin 1912.
Por, Çamëria dhe Kosova mbetën jashtë territorit të Shqipërisë.
Il.
Çfarë pritet të ndodhë në historinë e re të Shqipërisë?
Është pikërisht kjo që ka trembur edhe Beogradin, edhe Athinën, por edhe Moskën. Dhe është pikërisht kjo frikë trefishe që po krijon tensionin aktual të sllavëve me kërcënime, por është një përpjekje kërcënuese e kotë.
Askush nuk e përfill.
Rusia është në krizë në luftën e saj kundër Ukrainës.
Serbia është në krizë, në vakumin që i ka krijuar pavarësia e Kosovës.
Maqedonia ndihet e trembur, dhe pranoi që të drejtohet nga një kryeministër shqiptar.
Mali i Zi po tregohet asnjanës dhe po duket sikur po i lë udhë të lirë historisë proshqiptare që është në lëvizjen e saj të krijimit të Shqipërisë etnike; dhe pranoi të drejtohej nga një kryeministër shqiptar i quajtur Dritan Abazi. Një herë për një herë, mbiemri i kryeministrit të Malit të Zi është Abazoviç, por shpejt duhet të kthehet në rrënjën shqiptare Abazi pa prapashtesën “viç”; sepse kjo prapashtesë nuk është e mbiemrave me rrënjë shqiptare.
III.
Duhet ta theksojmë se historia progresive e një populli të shtypur, të plaçkitur, të shpërngulur me dhunë nga trojet e veta etnike, kur ky popull fillon rimarrjen e historisë së grabitur dhe historisë si pushtim territorial, kjo rimarrje vjen dhe bëhet një domosdoshmëri historike.
Ja, kjo është domosdoshmëria historike e rimarrjes së historisë së grabitur me dhunë të Shqipërisë, dhe kjo kohë është edhe rimarrja e territoreve të pushtuara, gjithë po në funksion të bashkimit shqiptar brenda territorit të gjerë të shqiptarisë, e cila në historinë që po vjen do të quhet – Shqipëria Etnike.
E pra, na duhet të theksojmë se Shqipëria etnike sot është një domosdoshmëri historike, sepse kjo krijon një risi zhvillimi në Gadishullin Ilirik dhe bëhet një interes i madh për politikën aktuale perëndimore dhe vetë politikën e Shteteve të Bashkuara të Amerikës, në konfliktin e saj me Rusinë.
Ja pra, kjo situatë politike do t’i hapë rrugë krijimit të Shqipërisë etnike në Gadishullin Ilirik, sepse tani është e qartë për këdo që, me krijimin e shtetit të dytë shqiptar – Kosovën, historia e Shqipërisë ka hyrë në rrugën e bashkimit etnik. Çdo proces i këtij lloji në histori, ka filluar me çlirimin e territorit më të madh të pushtuar. A nuk ishte Kosova një territor shqiptar i tillë?
Po Çamëria?
E pra…
Prisni, dhe ndihmoni në këtë proces i cili ne shqiptarëve po na risjell në kohën tonë historinë e humbur padrejtësisht nga pushtimi i gjatë greko – sllav i Çamërisë dhe Kosovës.
Por, Kosova erdhi… dhe ky është një fillim i ri historik…
“Mos na harroni se të djegun jena ne për Shqipëri!”. Këto janë fjalë që vijnë nga territoret shqiptare që ndër shekuj u mbuluan nga e vërteta, territore që sot po gërvishten nga një gazetar shqiptar, i cili parim jetësor e ka të vërtetën.
Një personalitet që dallon. I cili është ngritur si një mur mbrojtës duke e bërë të pamundurën në zbulimin dhe ekspozimin e rrënjëve shqiptare.
Atë, as nuk mund ta quash historian, as gazetar, Marin Mema është një hulumtues i pasionuar i historisë dhe kulturës shqiptare, një romantik i storjeve mbi territoret e humbura shqiptare. Një nga faktorët kyç që mund të nënvizojmë në këtë rrugëtim të Memës, është fuqia brenda vetes si dhe detyrimi që vjen nga thellësia e shpirtit që shtyn me patjetër drejt njohjes së të vërtetës, zbulimit të historisë dhe identitetit kombëtar.
Si një shkëndijë mbi qiellin e kombit tonë, Marin Mema po shtron një rrugë të ndritshme të dijes dhe kërkimit. Nëpërmjet gazetarisë së tij, ai ka krijuar një urë midis të kaluarës dhe së tashmes, duke hedhur dritë mbi ngjarje dhe figura të harruara nga historia zyrtare. Ai është një interpretues i veçantë i historisë shqiptare, duke na treguar se çdo ngjarje ka një kontekst të thellë dhe një lidhje me ngjarjet e tjera.
I thjeshtë në dukje, me një modesti të jashtëzakonshme, me një zë kumbues që tërheq vëmendje dhe të jep bindje, Marin Mema dhe unë u takuam në ambientet e KultPlus Caffe Gallery për të realizuar këtë intervistë që për mua është shumë domethënëse.
Marin Mema në KultPlus Caffe Gallery
Me një fjalor të pasur të cilin duket që e ka marr pak nga të gjitha tokat shqiptare ku i ka shkelur këmba, ai na rrëfen se çfarë e shtyu të fillojë këtë kërkim të thellë të identitetit kombëtar.
Të flasësh me Marin Memën është një sfidë për zemrën dhe intelektin bashkë. Atdhedashuria shpërthen si vullkan brenda teje dhe pavarësisht se sa përpjekje bën për të mbajtur ndjenjat nën kontroll, forca e tij, si një fuqi e natyrës së pashpjegueshme, tërheq çdo qelizë të ndjesisë patriotike brenda teje, duke treguar se dashuria për kombin është një flakë që nuk shuhet dot.
Kur flet për ‘Gjurmët Shqiptare’, që tashmë ka shënuar një dekadë, ai thekson se ky projekt i ka dhënë një eksperiencë të jashtëzakonshme dhe e ka frymëzuar të sjellë në pah shumë histori të harruara dhe të lëna mënjanë. Nëpërmjet kësaj pune, ai ka ndeshur shqiptarë që kanë ruajtur me zell dhe dashuri identitetin e tyre, edhe pse kanë përjetuar presion dhe tentativa për t’i asimiluar. Ai thotë se identiteti kombëtar nuk duhet harruar në errësirën e globalizmit dhe se mbështetja te rrënjët është kthesa e vetme drejt një kombi më të fortë.
Marin Mema, një personalitet i pasur me dije, nëpërmjet pyetjeve, na udhëzon në një udhëtim emocionues nëpër kohë dhe hapësirë, duke na sjellë para syve ngjarje dhe momente të ndryshme gjatë takimeve me shqiptarë që valët e jetës i kanë detyruar të deklarohen diku si kroat e diku di turq, por që dashuria e tyre për Shqipërinë, forca dhe sakrificat e tyre, të thyejnë shpirtin e të nxjerrin lotët, lotë të cilët duhet t’i kthejmë në mbështetje për këta njerëz që vuajtjen për atdheun e kanë përqafuar me dekada të tëra.
Misioni i Marin Memës tashmë është bërë një thesar i përbashkët kombëtar sepse ai na mëson se historia nuk është thjesht një varg ngjarjesh, por një rrugë e plotë që na lidh me të kaluarën dhe formon identitetin tonë.
Ai është një shembull i rrallë i një njeriu që ka vendosur të jetë pjesë e rrënjëve që i kërkon me aq përkushtim, sepse siç pohon edhe ai vetë, kombin duhet dashur me të mirat e të këqijat e veta.
KultPlus: Si nisi puna juaj për të nxjerrë në dritë të vërtetën mbi shqiptarët. Çfarë ju nxiti më shumë për të hulumtuar në këto terrene?
Marin Mema: Është diçka që ti e ke brenda vetes, e ke brenda shpirtit, brenda zemrës së mushkës, nuk e shpjegon dot, të vjen natyrshëm. Ti fillon të krijosh të dhënat e para, të marrësh informacionin e parë dhe kupton që ka pasur një tentativë të përhershme për t’i shuar elementë historisë tonë, të identitetit tonë kombëtar, për t’i zhdukur, për t’i mbajtur të mbyllura dhe atëherë ti përfshihesh plotësisht në një përpjekje për të nxjerrë sadopak në pah. E kam thënë shpesh, këtë e bëj jo për të sulmuar kombet e tjera, thjesht për të treguar më shumë për vendin tonë, për kombin tonë.
KultPlus: Gjurmë shqiptare tashmë ka shënuar një dekadë punë dhe ka shpërfaqë shumë fakte mbi vjetërsinë, kulturën, traditën shqiptare, krejt ky rrugëtim i këtij emisioni, sa ka plotësuar brendësinë e Marin Memës në kërkim të rrënjëve shqiptare?
Marin Mema: Mbi të gjitha më ka dhënë një eksperiencë të jashtëzakonshme. Më ka bërë që të sjell disa gjëra deri diku të reja, sigurisht dhe shumë gjëra tjera që ishin të thëna më parë nga puna e jashtëzakonshme e historianëve e studiuesve, por që ishin lënë mënjanë. Pra, këta historianë dhe studiues nuk kishin marrë asnjëri mbështetjen që duhej. Për mua ka qenë një eksperiencë e jashtëzakonshme dhe vazhdon të jetë një eksperiencë e jashtëzakonshme, sepse kam vizituar zona që nuk do t’i kisha vizituar dot kurrë nëse do të kisha punuar në një sektor tjetër. Domethënë, unë nuk arrij t’i harroj kurrë dot as eksperiencat në Nish, as në Mollëkuqe, as në Kurshumli, as në Prokuplje, as në Sanxhak të Pazarit e Ri, as në Tutin, Peshter, pastaj është pjesa e Çamërisë, është pjesa e shqiptarëve të Malit të Zi, e shumë vene të tjera. Domethënë është një eksperiencë e jashtëzakonshme që ti mund t’i hasësh në një moment të caktuar në libra, por në terren është krejtësisht tjetër. Pra, në terren ti gjithçka e kupton në formë të drejtpërdrejtë. Unë kisha lexuar deri diku për shqiptarët e Sanxhakut të Pazarit të Ri, por kur kam vajtur atje për herë të parë, ka qenë tjetër gjëja që kam gjetur. Është tjetër gjë kur i sheh prej afër.
KultPlus: Në të përditshmen, individët nuk dëshirojnë të gërmojnë në të kaluarën, jo gjithmonë e kaluara është e bukur. Por të kaluarën shqiptare do ta kishin lakmi shumë popuj, ju si e plotësoni këtë qasje?
Marin Mema: E kaluara jonë është një moment shumë i rëndësishëm, sepse derdhet shumë thellë në histori, por është dhe e dhimbshme, sepse gjithmonë kemi vuajtur nga kjo mungesa e organizimit, nga këto pushtimet e përhershme, nga kjo tentativa e gjithmonshme për të na mbajtur me një anë, për të na e shuar historinë dhe identitetin tonë, për të na e rrëmbyer këtë histori. Prandaj, unë sot gjithmonë kur flas për këtë gjë, përpiqem që të them që shiko, sot është momenti që ne të gjithë bashkë të përpiqemi për t’i nxjerrë në pah, për t’i nxjerrë në dritë këto vlera, për të mësuar përmes tyre. Një komb me themele më të forta, është një komb më i fortë. Sot, ka shpesh një tentativë për të thënë që iku koha e patriotizmit, iku koha e lidhjes me kombin, sepse bota është bërë globaliste etj, por ne po të shikojmë pak me kujdes sot, kombet më të fuqishme janë kombet më të lidhura me konceptin kombëtar, me rrënjët, dhe ne nuk mund të bëjmë përjashtim. Ne duhet të mbështesim rrënjët tona tek një histori që e kemi, me të mirë dhe të këqijat e saj, e kemi dhe jemi të detyruar që ta ruajmë dhe të mos ia falim askujt.
KultPlus: Përgjatë kësaj periudhe, cila nga tregimet e tua të ka rrëqethë trupin?
Marin Mema: Ka shumë. Kur kam qenë për shembull në Sanxhak të Pazarit të Ri, s’ia harroj kurrë fjalët e një të moshuari atje i cili nuk kishte qenë kurrë në Shqipëri dhe në fund të takimit tonë gjithmonë më thoshte: Mos na harroni se të djegun jena ne për Shqipëri!
Kurrë s’e kishte parë Shqipërinë, por thellë në shpirtin e tij vlonte dëshira dhe ndjenja e kombit. Ashtu siç një tjetër zotëri, që për fat të keq sot nuk jeton më, pasi bisedonte me mua, në një moment të caktuar më thoshte: Tash do të nxjerr ‘zastaven”. Dakord i them unë dhe vazhdojmë bisedën, ku ai prap vazhdon e thotë të njëjtën fjalë përderisa vazhdonte biseda dhe në fund, pa nga dritarja dhe hapi sëndukun dhe nxori flamurin kombëtar. Pra, ti kupton se sa e vështirë ka qenë për ta, por edhe faktin që ata brenda vetes e kanë ruajtur në një farë mënyre të qenit shqiptarë. Sigurisht, ka shumë momente tjera që unë jam emocionuar kur kam parë për shembull shqiptarë, të cilët për shkak të presionit shumë të madh, asimilimit shumë të madh, dhunës që kanë përjetuar, janë detyruar të mohojnë identitetin e tyre, pra t’i gjen dikë që të thotë: Unë jam me gjyshe e gjyshe shqiptare, nënë e babë shqiptarë, por vetë jam maqedonas. Pra, t’ia hasë këtë realitet, që është sigurisht pjesë shumë e dhimbshme. Por edhe më e dhimbshme akoma është fakti që për shumë nga këta shqiptarë që janë të asimiluar apo që kanë mbetur si në hije, nuk flitet fare. Pra, nëse ne flasim sot për Sanxhakun e Pazarit të Ri, për ta flitet fare pak, nuk diskutohet fare, pavarësisht se atje ka filluar një lëvizje shumë interesante e një grupi të rinj, të cilët po përpiqen të shprushin në rrënjët e tyre. Nuk duhet me pas frikë me tregu të vërtetat. Ne duhet të kërkojmë të drejta për ta, ata kanë të drejtë të jenë ata që i ka bërë Zoti, ata janë shqiptarë, pavarësisht se për shumë arsye sot deklarohen masivisht boshnjakë. Por, nëse ti bisedon me ta, ata e pranojnë që janë regjistruar si boshnjakë, por që janë shqiptarë. Edhe ata që nuk e pranojnë, po t’i gërvishtesh fare pak, në një moment të caktuar e tregojnë që janë shqiptarë.
KultPlus: Ju keni qenë në shumë zona ku edhe dokumentoni për të kaluarën tonë, në bazë të asaj se çfarë keni punuar deri më tani, sa përqind mendoni se keni prekë zonat shqiptare?
Marin Mema: Nuk e ndaj dot me përqindje, por them që kam prekur një pjesë të madhe të tyre dhe sigurisht kam ende shumë zona tjera për të prekur. Kam zona tjera në Mal të Zi që duhet t’i prek, kam zona tjera në Maqedoni që duhet t’i prek, kam zona tjera në Turqi që unë duhet t’i prek, sepse edhe atje janë shumë shqiptarë. Eksperienca pastaj më ka çuar të prekë shumë shqiptarët që kanë mbetur në Serbi, shqiptarët që kanë mbetur në zonën e Çamërisë dhe ato pjesët përreth sepse edhe aty kanë mbetur shqiptarët ortodoksë, myslimanë. Pra, deri diku kam prekur një lloj gjeografie, por them që ka ende shumë për të dëshmuar dhe për të rrëfyer në terren.
KultPlus: Përpos trojeve shqiptare, duke përjashtuar edhe arbëreshët, në çfarë lokacione të shteteve të huaja keni gërmuar për kulturën dhe lashtësinë shqiptare?
Marin Mema: Italia disa herë, sepse Italia ka edhe arbëreshët, ka edhe shumë fise ilire që kanë vajtur dhe kanë jetuar që në shekullin e tetë – nëntë para erës sonë janë vendosur në zonën e Salentos tek taka e Italisë. Italianët për fat e pranojnë këtë gjë, nuk e fshehin dhe unë kam pasur bashkëpunim të shkëlqyer me arkeologët italianë. Sigurisht, kam vajtur tek ata pak shqiptarë që akoma ruajnë identitetin shqiptar në Bullgari, kanë vajtur deri në Ukrainë, kanë qenë në Turqi. Pastaj kam qenë në Bosnje, kam qenë në Kroaci, tek arbëreshët e Kroacisë, kam qenë në Slloveni tek shqiptarët që ishin shuar në zonën në kufi me Italinë. Por sigurisht ka shumë e shumë, gjeografia është e gjerë, jam përqendruar në fakt më shumë tek trojet tona, këtu për rreth, sepse kam dashur ta prekë këtu realitetin.
KultPlus: “Arbëreshët e Zarës, gjaku ynë” është një tjetër dokumentar nga ju që ka shpalosur se si e kanë ruajtur arbëreshët e Kroacisë gjuhën, traditat, zakonet, këngët e mbartura brez pas brezi dhe historitë e jashtëzakonshme. Çfarë emocione përjetoni kur përballeni me këto fakte dhe këta njerëz?
Marin Mema: Secili prej tyre ka historinë e tij personale dhe ti kupton që ata kanë bërë sakrifica shumë të mëdha për ta mbartur gjuhën shqipe, për të mbajtur me shumë vështirësi trashëgiminë dhe kulturën shqiptare dhe ajo që shpesh kupton është që ne u japim shumë pak nga ajo që meritojnë. Pra, mbështetja që ne u japim sot është shumë e pakët, dhe nuk është vetëm tek shqiptarët e Kroacisë, është e njëjta gjë edhe tek arbëreshët e Bullgarisë dhe arbëreshët e Ukrainës. Arbëreshët e Italisë kanë qenë pak më ndryshe, në numër pak më të madh, më të mbledhur në zona të caktuara, shteti italian nuk ka qenë aq mbytës dhe kanë arritur ta ruajnë identitetin e tyre, por edhe ata sigurisht i kishin vënë ca kufizime vetes tyre, ata bënin martesa vetëm arbëresh me arbëresh, për të ruajtur identitetin. Por, këto zona në Kroaci, në Bullgari e në Ukrainë e kanë pasur një presion shumë të madh dhe pikërisht për shkak të këtij presionit shumë të madh, ne duhet t’i gjendeshim shumë më pranë. Për shembull, arbëreshët e Bullgarisë kanë mbetur tashmë shumë pak. Domethënë mund të kenë mbetur toponime, për shembull Arbanasit, po fshati Mandrica për shembull, sot ka vetëm një grup të moshuar që kanë mbetur dhe që e ruajnë gjuhën shqipe dhe me shkuarjen e tyre në botën tjetër do të humbasë gjithçka. Sigurisht duhet ta kem në fokus shumë shpejt Rumaninë që për mua është shumë e rëndësishme gjithashtu. Pastaj është Egjipti që ka qenë qendër shumë e rëndësishme.
KultPlus: Dokumentari i titulluar “Mashtrimi serb me objektet e kultit të krishterë në Kosovë”, ku tregohej sesi serbët kishin përvetësuar kishat iliro-arbërore, ka ngritur në këmbë gjithë shtetin serb. Reagime të shumta, kanë ardhur nga Serbia, si nga politikanë, historianë, gazetarë dhe opinionistë të ndryshëm të cilët edhe ju kanë akuzuar. Si veproni në raste të tilla, apo sa ndikojnë në punën që bëni?
Marin Mema: Nuk ka as njëlloj ndikimi, nëse njeriu shkon drejt të vërtetës dhe shkon e bën me pastërti dhe ndershmëri, nuk ka pse të ketë frikë as nga kërcëllitjet e dhëmbëve, as nga reagimet, as nga kërcënimet. Kjo është e vërteta, ata kanë një histori të mëhershme, që është historia e autoktonëve të këtushëm dhe pastaj, kur ndodhin dyndjet sllave dhe shumë shekuj më vonë, nis deformimi i historisë së këtyre objekteve të kultit. Kjo është e vërteta, i pëlqen apo s’i pëlqen dikujt, dhe ne për fat të keq shumë shpesh e kemi lënë pa treguar aq sa duhet. Ka studime shumë të mira të studiuesve shqiptarë, të historianëve shqiptarë, por që duhen mbështetur shumë fort që kjo çështje të dalë në dritë. Kështu që ne s’mund të heshtim se nuk i pëlqen një grupi të caktuar njerëzish. Ne gjërat tona do t’i themi.
KultPlus: Sipas asaj çka keni parë gjatë këtyre viteve punë, cilat vende shqiptare janë më të asimiluara?
Marin Mema: Mua më dhemb shumë Manastiri në Maqedoni, që ka qenë zemra e Rilindjes Kombëtare, shtëpia e Alfabetit, dhe sot ti gjenë shumë pak shqiptarë në krahasim me çkanë qenë, dhe ata shqiptarë që kanë mbetur, janë me të drejta të shkelura pa fund. Ashtu siç ke qytetin e Ohrit, që ka qenë mbi nëntëdhjetë përqind shqiptarë, ashtu siç kemi zona të caktuara në Mal të Zi, Tivarin shembull, Plavën e Gucinë. Pra, janë zona që kërkojnë dhe duhet të kenë shumë më shumë mbështetje për të rigjetur vetveten sepse janë qytete që kanë një rëndësi shumë të madhe në historinë tonë kombëtare. Ka edhe shumë qytete tjera, po mora vetëm disa shembuj.
KultPlus: Ju jeni shpërblyer disa herë edhe për punën tuaj mbi dokumentimin e popullit shqiptar, vulosë në një formë angazhimin tuaj apo çmimet tashmë nuk të bëjnë përshtypje?
Marin Mema: Çmimet janë një kënaqësi, janë një shtytje, pa diskutim. Por unë përpiqem të bëj punën time, jo për Marinin, për të marrë çmimin Marini, por përpiqem të vë një gur të vogël në një kështjellë të madhe, e quaj unë, që është kështjella e shqiptarizmës, ku secili nga ne mund të vërë një gur të vogël. Nuk e bëj për kënaqësinë individuale timen, nuk e bëj fare për këtë pjesë, unë do të doja vërtet që ti kem shërbyer kombit tim dhe kaq, që nesër, kur edhe unë të mos jem më, të thonë një fjalë të mirë për mua, kjo është pasuria më e madhe që lë njeriu, këtë quaj pasuri.
KultPlus: Po në një anë janë çmimet, po diku-diku je edhe i pa dëshiruar. Greqia para shumë vitesh të shpalli person “Non Grata”, në fakt ju luhate pak rehatinë?
Marin Mema: Ata janë mësuar të mos e thonë të vërtetën. Unë këtë raportin me të vërtetën e quaj të shenjtë. Është një raport që duhet ta ketë gazetari, se unë nuk e quaj vetën kurrë historian, unë e quaj veten hulumtues, por jam gazetar. Sigurisht, kam bërë vetëm punën time, asgjë më shumë. Kam vajtur dhe kam dëshmuar zona të caktuara se si e kanë pasur historinë, çfarë thonë dokumentet apo edhe shqipen që ka mbetur, e kam thënë shpesh me humor që “Nuk ua solla unë shqipen, unë shqipen atje e gjeta”. E kishin bartur në shtëpitë e tyre, duke folur brez pas brezi dhe e ruanin edhe sot. Mua më konsideruan dhe më dhanë një vendim të çuditshëm, “rrezik për sigurinë kombëtare”, se çfarë rreziku për sigurinë kombëtare mund të jetë një gazetar që armën e tij e ka penën, nuk e di. Megjithatë, budalliku më i madh është se duke shpallur Non Grata Marinin, mendon se pengon të vërtetën. E vërteta nuk pengohet. Se sot ti i shpall Non Grata Marinit, po ka pesëdhjetë, njëqind, dyqind, treqind studiues, hulumtues, gazetarë të tjerë të cilët do ta marrin përsipër dhe do ta bëjnë diçka të tillë, apo ka shumë bashkëpunëtorë të Marinit sot në Greqi që shteti grek nuk i shpall dot Non Grata, sepse pavarësisht se unë jam shpallur i tillë para njëmbëdhjetë vjetësh, ne kemi vazhduar të bëjmë emisione në Greqi, kjo tregon që ne kemi fije shumë të forta ende aty, pra nuk është zgjidhje kjo punë dhe mbi të gjitha, unë nuk do doja të bëheshin gazetarët grekë Non Grata, për shembull. Pse? Ne s’kemi gjë për të fshehur fare. Ne e kemi dritën e diellit, historinë tonë. S’i kemi rrëmbyer askujt, asgjë.
KultPlus: Po përpos grekëve, me cilin shtet tjetër pate telashe, kemi Serbinë, Malin e Zi, Greqinë, Maqedoninë e Veriut?
Marin Mema: Po, kam pasur përgjithësisht probleme në Serbi, madje dhe në udhëtimet e fundit. Mbaj mend, kur kemi qenë në disa fshatra shqiptarë përtej zonës së Beogradit, pra në zonën e Vojvodinës, fshatra shqiptarë që sot janë të asimiluar, por që e ruanin identitetin e tyre, ata kishin ardhur nga Kelmendi dhe ishin vendosur aty, janë vendosur në kohën kur ka qenë Perandoria Austro-Hungareze dhe kishin mbetur aty dhe për shkak të të përshtaturit me situatën ata deklaroheshin kroatë. Atje kemi pasur disa ngacmime, ndalesa të shpeshta nga policia serbe, por pastaj nga aty kemi lëvizur për Medvegjë, ku do të qëndronim një natë dhe aty na ka ardhur policia serbe në hotel që na ka kthyer përmbys gjithçka. Gjatë gjithë ditës pastaj na kanë ndaluar herë të tjera në vazhdimësi. Për fat, unë i kam dokumentuar që të mos duken si imagjinatë e imja. Pra, kemi përdorë mjete alternative, kamera të fshehta e mjete të tjera për t’i dokumentuar të gjitha këto lëvizjet tona dhe këto ndalesa. Kështu që kanë qenë në mënyrë të vazhdueshme këto ndalesa nga shtetin serb, siç edhe në Maqedoni, më së shumti në periudhën e qeverisë së mëparshme, që ishte një qeveri nacionaliste. Edhe aty kemi pasur ndalesa ku në Shkup mbasi e kemi mbaruar një dokumentar, njësia speciale Alfa na kanë ndaluar, na kanë mbajtur pesë-gjashtë orë.
KultPlus: Dhe në ditët e sotme, Marin Mema si ndihet për rrënjët e tij?
Marin Mema: Unë ndihem krenar për kombin tim! Me të mirat dhe të këqijat. Unë përpiqem të jem realist. Unë e di që ne kemi shumë vështirësi, kemi pamundësi, kemi mungesë meritokracie, kemi pa fund probleme, por, në të mirën ose në të keqen, ky është kombi ynë, ky është vendi ynë. Pra, hajde tani të punojmë të gjithë bashkë për t’i minimizuar dhe për t’i hequr këto të këqijat, për të punuar për vendin tonë. Nuk mund të themi ne tani, meqë ka gjithë këto probleme, ta hedhim poshtë. Jo, ne duhet të mësojmë, të punojmë gjithë bashkë për të minimizuar të gjitha këto probleme dhe për të qenë vërtet krenarë. Pra, të mos e duam kombin vetëm një ditë në vit, për festa, ta duam çdo ditë të vitit, të punojmë çdo ditë të vitit.
KultPlus: Po shqiptarët e ditëve të sotme, si janë në sytë e Marin Memës?
Marin Mema: Unë dua që shqiptarët të jenë më afër njëri tjetrit, të lënë problemet mes njëri tjetrit, të lënë përçarjet mes njëri tjetrit dhe të jenë më të afruar. Bashkë jemi gjithmonë më të fortë, është shumë e thjeshtë. Sado të përpiqen të na ndajnë, na përçajnë, të na vënë shkopinjë nën rrota, ne do të kuptojmë që ne jemi shqiptarë, kudo. E kam marrë shpesh si shembull një shprehje shumë të thjeshtë. Është një foto emblematike e Ismail Qemalit dhe Isa Boletinit, fotoja që qarkullon gjithmonë për festat e nëntorit. Tani nuk mund të vijë dikush dhe të na thotë: Prijeni këtë foto në gjysmë se historinë e keni ndryshe. Ne nuk e presim dot, aty është Ismail Qemali, burri i mençur i Vlorës, me Isa Boletinin, burrin e fortë dhe patriot të Mitrovicës, të Boletinit, krahut të Veriut, dhe ata janë bashkë, ne nuk mund ta presim dhe ta bëjmë historinë vet. Ne kemi një histori, një traditë, një trashëgimi, një kulturë dhe gjithçka do ta mendojmë bashkë.
KultPlus: Prej simboleve shqiptare, cili nga simbolet të prekë më shumë?
Marin Mema: Mua më prek çdo lloj simboli që lidhet me historinë, traditën, trashëgiminë dhe kulturën tonë. Sigurisht, flamuri kombëtar është flamuri kombëtar, pa diskutim.
KultPlus: Po nga lokacionet, cili më shumë shpërfaqë shqiptarin?
Marin Mema: Këtë s’e them dot, se do t’i diferencoja, gjithkund ka nga një copëz shumë të rëndësishme. Ti shkon në Prizren, po të emocionon Lidhja e Prizrenit, dhe ti shkon në Vlorë, dhe kupton se çfarë ka ndodhur në Vlorë, por ti shkon në Gjakovë dhe kupton se çka ka përjetuar dhe se ka qenë djep i Rilindjes. Pra, çdo cep i trojeve shqiptare e bart një peshë të rëndësishme. Ti shkon në Plavë e Guci, ku ata kanë bërë gjithë atë rezistencë. Po ti shkon në Tivarë dhe kupton çfarë sakrificë është bërë atje. Po ti shkon në Shkup dhe kupton që Shkupi ka qenë kryeqendër e madhe e shqiptarëve, pra secila ka pjesën e vet.
KultPlus: Populli shqiptar ndryshe ka nxjerr edhe shumë figura të rëndësishme, është një më i spikatur në brendësinë tuaj?
Marin Mema: Jo, nuk i ndaj dot, ka shumë figura të rëndësishme. Kur lexoni historinë e tyre kuptoni që kanë sakrifikuar gjithçka, kanë dhënë shpirtin, zemrën, kanë dhënë jetën, kanë dhënë pasuritë, kanë dhënë familjet e tyre, kanë dhënë gjithçka për të ndërtuar kombin dhe ne sot duhet minimalisht t’i respektojmë dhe t’i kujtojmë në mënyrë të denjë.
KultPlus: Si i shihni politikanët sot, ka të tilla figura me virtyte patriotike si këta që i përmendem më lart?
Marin Mema: Do doja që politika të ishte vërtet si ata burrat që përmenda pak më parë. Si ata rilindasit, ata që sakrifikuan gjithçka, pra të sakrifikojnë edhe këta të sotmit diçka për kombin, këtë do të doja unë. Kombi nuk ndërtohet me fjalë, kombi ndërtohet me vepra dhe kur ti kupton se sa shumë kanë sakrifikuar edhe njerëzit para, të vjen vërtet keq që nuk po sakrifikohet sot sa ata. Jo sa ata, por të paktën një minimum të atyre.
KultPlus: Dhe për fund, shqiptarët dje, sot dhe nesër?
Marin Mema: Shqiptarët dje me shumë probleme, të sulmuara nga të gjitha anët, me konflikte edhe mes tyre, me momente shumë të dhimbshme, sot me shumë probleme prap, me këto copëtime, me këto shkopinj nën rrota, me këto problemet që mbartim midis nesh. Nesër shpresoj që të mos kemi asnjë nga këto, që të jemi bashkë, të lëmë të gjitha këto probleme dhe ta shohim të ardhmen bashkë. / KultPlus.com
Bisedë me Anton Markun, poet dhe veprimtar për promovimin e letërsisë shqipe në Austri
Bisedoi: Mimoza Hasani Pllana
Mimoza Hasani Pllana: Marrëdhëniet letrare shqiptaro-austriake prej themelimit janë zhvilluar pa shkëputje. Meritë për këtë vazhdimësi janë padyshim shtetasit austriakë, por edhe ata shqiptarë, që kontribuan për promovimin dhe pasurimin e vlerave letrare të letërsisë shqipe, në këtë vend. Kjo trashëgimi e gjerë po vazhdon edhe me punën tuaj, duke qenë anëtar i Lidhjes së Shkrimtarëve të Austrisë, si dhe i klubeve letrare shqiptare dhe austriake, pëmes të cilave keni arritur të përktheni për lexuesin austriak një numër të konsiderueshëm të veprave letrare shqipe. A mund të na flisni për trendet dhe binarët e përkthimit të letrave shqipe, prej kohës kur jeni pjesë e kësaj fushe?
Anton Marku: Të shkruash do të thotë të mendosh, të dialogosh me vetveten, të hysh në thellësi të botës tënde, të komunikosh me të tjerët, të shprehesh për realitetin objektiv dhe atë fiktiv në mënyrë artistike. Personalisht, përpos disa sprovave, ende nuk kam filluar që aktivisht të merrem me përkthime letrare nga gjuha shqipe në atë gjermane dhe anasjelltas. Deri para dy viteve, krijimet e mia, qoftë në prozë apo në poezi, kam tentuar t’i përkthej dhe për shtatë vetë, ndërsa korrigjimet ia kam besuar një autori gjermanofolës, sidomos Peter Paul Wiplinger-it, njërit ndër shkrimtarët më të njohur austriakë, mik i shqiptarëve dhe anëtar nderi i Lidhjes se Shkrimtarëve dhe Krijuesve Shqiptarë në Austri ‘‘Aleksandër Moisiu’’ (LShKShA). Në dy vitet e fundit kam filluar që të shkruaj direkt në gjuhën gjermane dhe ato shkrime të ndryshme t’i lexoj po në këtë gjuhë para publikut austriak. Në anën tjetër, një pjesë e konsiderueshme e autorëve shqiptarë në Austri në dhjetë vitet e kaluara kanë përkthyer librat e tyre në gjuhën gjermane dhe atë proces e ka bërë të mundur, kryesisht nga Dr. Kurt Gostentschnigg, përkthyes, albanolog, poet dhe njohës shumë i mirë i gjuhës shqipe. Një përkthyese tjetër, shumë e mirë në Austri, është edhe Adrea Grill.
M.: Në takimet e ndryshme letrare ku ju jeni pjesë, anëtarët e Lidhjes së Krijuesve Shqiptarë në Mërgatë, të PEN Klubit të Austrisë dhe pjesëmarrës të tjerë prej komunitetit letrar nga vendet e ndryshme (pra në takimet e zakonshme me përfaqësim shumëkombësh dhe shumëkulturor), si vlerësohet letërsia shqipe krahas letërsive të vendeve tjera europiane, çfarë e përafron dhe e dallon?
A.M.: Në njëfarë mënyre autorët shqiptarë kanë sjellë risi në letërsinë austriake, si për nga temat që trajtojnë, stili i shkrimit apo qasja ndaj fjalës së shkruar, si shenjëzim estetik. Kjo dhe është një ndër arsyet kryesore që letërsia shqipe, jo dhe aq e njohur në këtë shtet, po vlerësohet çdo ditë e më shumë, si vlerë e shtuar.Me letërsinë e vendeve tjera europiane atë po e përafrojnë harmonia mes mendimeve, larmia e narracionit, meditimi reflektiv apo mesazhi artistik, por edhe pasuria e figurave stilistike, si metafora, simboli, krahasimi, etj. Dallimet, kryesisht kanë të bëjnë me faktin se letërsia shqipe që krijohet në diasporë është në një masë të madhe patriotike, politike e me tone melankolike, e cila shumë rrallë ia ka dalë të lirohet nga historia, temat e luftës dhe nostalgjia për ‘‘kohërat e vjetra’’. Ajo ende po ka vështirësi që të transformohet, reformohet dhe përshtatet me trendet dhe kahjet ligjërimore, që sot po ndodhin në letërsinë bashkëkohore, e cila sot shkruhet shkurt, qartë; është më dinamike, më reale, precize, shumëdimensionale, universale, më e hapur, më përparimtare dhe më avangardiste.
M.: Bazuar në përvojën tuaj disavjeçare në funksion të njohjes dhe promovimit të letërsisë shqipe në shtetin austriak, cilët janë autorët shqiptarë më të lexuar?
A.M.: Për fat jo të mirë, jo shumë shkrimtarë shqiptarë janë të përkthyer në gjuhën gjermane dhe të njohur në Austri. Përjashtim bëjnë emrat e mëdhenj të letërsisë shqipe, si Ismail Kadare, Martin Camaj, Ali Podrimja, Azem Shkreli, Rexhep Qosja, Fatos Kongoli, Besnik Mustafaj, Kasëm Trebeshina, Kim Mehmeti, etj. Nga brezi më i ri njihen veprat e Lindita Arapit, Beqë Cufajt, Shaip Beqiri, Jeton Neziraj, Ilir Ferrës, Anila Ëilms, Jeton Kelmendit, etj. M.: Si qëndrojnë marrëdhëniet tuaja me qendrat e mëdha shqiptare, sa bashkëpunoni me organizatat simotra: institucionet nga Kosova dhe Shqipëria? A.M.: LShKShA është bashkëthemeluese e Lidhjes së Krijuesve Shqiptarë në Mërgatë (LKShM), e cila u krijua në vitin 2013 dhe në kuvendin konstituiv, të së cilës morën pjesë autorë shqiptarë nga 13 shtete të botës. Që nga ajo kohë ne takohemi së paku dy herë në vit: një herë në Gjermani, ku gjendet dhe selia e LKShM dhe gjatë muajit gusht në Kosovë dhe Shqipëri, përgjatë ‘‘Muajit të Mërgatës’’. Deri më tani kemi mbajtur disa orë letrare, përurime librash, konkurse letrare, si dhe kemi botuar disa antologji, ndër të cilat vlen të veçohen ato për Shën Terezën dhe Gjergj KastriotinSkënderbeun. Po ashtu, edhe pse rastësisht, e jo shumë i strukturuar, nuk mungon bashkëpunimi me Lidhjen e Shkrimtarëve të Kosovës dhe PEN Klubin e Shqipërisë.
M.: Duke qenë se jeni poet dhe deri tani keni publikuar disa libra me poezi, si dhe jeni përfaqësuar në disa antologji në gjuhën gjermane, si e vlerësoni procesin e përkthimit të poezisë shqipe në gjermanisht; sa është e vështirë dhe e mundur që të ruhet origjinaliteti i poezisë shqipe gjatë përkthimit në gjuhën gjermane?
A.M.: Procesi i përkthimit në cilëndo gjuhë është sa specifik aq dhe kompleks. Përkthyesi duhet të jetë njohës shumë i mirë i të dy gjuhëve, mundësisht të jetë edhe vet krijues, t’i mbetet besnik sa më shumë që është e mundur orgjinalit, por dhe t’i japë vetes lirinë që të përdorë nuanca dhe variante alternative gjuhësore, që do ta pasuronin veprën, gjithnjë pa rrezikuar që të humbet kuptimi i saj. Konsideroj se një ndër të tillët ishte dhe tashmë i ndjeri Hans-Joachim Lanksch, që ka realizuar përkthime në gjermanisht të shumë autorëve të poezisë shqipe. Ajo çfarë në asnjë rast nuk do të duhej të ndodhte është përkthimi i drejtëpërdrejtë, fjalë për fjalë, i një teksti nga një gjuhë në tjetrën. Edhe mua më ndodh, që të kem përshtypjen se ndonjë nga poezitë e mia të shkruara në gjuhën amtare nuk e kanë fuqinë e njëjtë të shprehjes, estetikën, ngjyrën, tingullin dhe elegancën e njëjtë në gjuhën gjermane. Ajo, që në këto raste bëj është të lëviz apo zhvendos ndonjë fjalë, të shkurtoj apo zgjas ndonjë varg, apo dhe të përdor ndonjë sinonim, në mënyrë që në gjuhën tjetër krijimi të jetë sa më i kuptueshëm për lexuesin.
M.: Meqë janë disa vite që jetoni dhe veproni në Austri, si i vlerësoni marrëdhëniet shiptaro-austriake nga fusha e Albanologjisë dhe Filologjisë? Cilat janë ngjarjet dhe emrat më të spikatur austriakë, që gjatë historisë kontribuan në këto dy fusha për ndërtimin e urave në mes dy kulturave?
A.M.: Albanologët gjermanofolës, sidomos ata nga Austria ishin prijetarë të shkencës së albanologjisë, filluar nga Johannes Georg von Han, Gustav Mayer, Norbert Jokli, Franz Nopsca, Maximilian Lambertz, etj. Që në vitet e hershme të shk XVIII, ata treguan interes të jashtëzakonshëm, për gjuhën dhe kulturën shqipe, duke botuar studime mbi etimologjinë dhe fjalëformimin e shqipes; kërkime gjuhësore – kulturore historike nga fusha e shqipes. Po ashtu, një numër i madh i albanologëve të shquar shqiptarë, po ashtu studiuan në Austri. Ndër ta, si më të shquarit, dallohen: Eqrem Çabej, Aleks Buda, Gjergj Pekmezi, etj. Në lidhje me këtë temë, përmes hulumtimeve dhe shkrimeve të paraqitura në disa të përditshme tona, kontribut të madh është duke dhënë publicisti Hazir Mehmeti, i cili ka vite që jeton në Vjenë.
M.: A mund të na thoni çfarë jeni duke punuar aktualisht në funksion të njohjes së letërsisë shqipe nga lexuesi austriak?
A.M.: Me themelimin e Lidhjes së Shkrimtarëve dhe Krijuesve Shqiptarë në Austri ‘‘Aleksandër Moisiu’’, në vitin 2011, krijuesit shqiptarë në Austri, më në fund arritën të kenë: një adresë të tyre, një emër, një shenjë dalluese, një ‘‘kulm mbi kokë’’, qoftë ai dhe virtual. Lidhja u vu në jetë nga entuziazmi i themeluesve të saj dhe për një periudhë të shkurtër kohore arriti që të identifikojë, anëtarësojë mbi 30 krijues/e nga të gjitha rajonet e Austrisë. Në dy vitet e para të veprimtarisë së saj u organizuan më se 20 orë letrare në gjuhën shqipe, jo vetëm në Vjenë, por dhe në qytetet të tjera, si Linz, Graz, Salzburg, Wiener Neustadt, Baden, Kapfenberg, Knittelfeld, etj. Nga viti 2013 orët letrare, tashmë mbahen në të dy gjuhët, atë shqipe dhe gjermane. Që nga ajo kohë, anëtarët e Lidhjes kanë botuar mbi 40 libra individualë, ndërsa u publikuan edhe dy antologji të përbashkëta, po ashtu në të dy gjuhët ‘‘Illyrcum 1’’ dhe ‘‘Illyricum 2’’. Në anën tjetër u vendosën, u thelluan kontaktet dhe bashkëpunimi me shtëpi botuese, institucione shtetërore, organizata joqveritare, etj. LShKShA qëllim parësor ka promovimiin e kulturës, e sidomos artit dhe letërsisë shqiptare në Austri, si dhe krijimin e urave të miqësisë me autorë vendas dhe të huaj që jetojnë në këtë vend. Që nga viti 2013 marrim pjesë në manifestimet ‘‘Javët e Integrimit në Vjenë’’ dhe në ‘‘Muajt e Kulturës Shqiptare në Austri’’, madje duke organizuar orë letrare në gjuhën gjermane, e në të cilat ftojmë autorë gjermanofolës dhe me prejardhje të huaj, të cilët jetojnë në këtë shtet mik.
Anton MARKU, u lind më 1971 në Gjakovë. Shkollën fillore, të mesme dhe Shkollën e Lartë Pedagogjike ‘‘Bajram Curri”-dega gjuhë dhe letërsi shqipe, e mbaroi në Gjakovë. Studimet Universitare i përfundoi në Prishtinë, ndërsa në Vjenë përfundoi studimet master në shkencat politike. Jeton dhe punon në Austri, ku është anëtar i PEN Klubit të Austrisë, i shoqatës ‘‘IG-Autorinnen und Autoren’’, këshillit redaktues të revistës ‘‘Ëords and Ëorlds‘‘, i klubit letrar në Vjenë ‘‘Der Kreis’’, i Lidhjes së Shkrimtarëve dhe Krijuesve Shqiptarë në Austri ‘‘Aleksandër Moisiu’’ në Vjenë, i Lidhjes Ndërkombëtare të Shkrimtarëve IËA Bogdani etj. Ka botuar libra me poezi në gjuhën shqipe, disa prej të cilëve janë përkthyer edhe në gjuhën angleze, gjermane, ruse, arabe, kroate dhe rumune.
Ata janë shumica e autorëve që u shfaqën në mesin e shekullit të nëntëmbëdhjetë pas rënies së Romantizmit dhe ngritjes së rrymës Franceze të Realizmit.
Realizmi karakterizohej nga braktisja e ideve romantike pak dhe migrimi objektiv në shoqërinë bashkëkohore, veprimet dhe njerëzit e saj, me idenë e paraqitjes së një portreti të shoqërisë përmes letërsisë.
Realizmi, si term, filloi të përdoret nga piktura dhe trendi bashkëkohor në atë kohë për të bërë portrete më realiste. Por termi përshkonte letërsinë, në të njëjtën kohë që Honoré de Balzac ndryshoi paradigmat e romanit drejt një fundi më shoqëror dhe moral.
Stili francez Balzac përshtatet shumë mirë për të përcaktuar zhanrin, por ishte mjaft i rreptë ndërsa Realizmi Spanjoll ishte pak më fleksibël.
Epoka e artë e Realizmit Spanjoll konsiderohet të ketë qenë nga fundi i shekullit, gjatë te shtuquajturës
gjeneratë të viteve '80-ta.
Përfaqësuesit kryesorë të Realizmit Spanjoll
1- Benito Pérez Galdós (1843 - 1920)
Ky konsiderohet më përfaqësuesi i shkrimtarëve të lëvizjes. Kanarinë me origjinë, ai u vendos në Madrid para se të bënte 20 vjeç dhe vizitoi Parisin pak më vonë, duke ndjekur gjurmët e Balzac, një personazh të cilin ai gjithmonë e admironte.
Nga puna e tij nxjerr në pah koleksionin Episodet kombëtare, një seri shkrimesh në të cilat kujtesa e Spanjollëve gjatë shekullit të 19-të u mblodh si një kronikë përmes personazheve të tyre dhe mbulon periudhën nga 1873 deri në fillim të shekullit XX.
Mëshirë, Zonja perfekte Y Fortunata dhe Jacinta
Ata janë ndër romanet e tij më përfaqësues, dhe historia e tij letrare e bëri atë të propozohej për Çmimin Nobel në Letërsi.
2- Juan Valera (1824 - 1905)
Një njeri i rafinuar dhe i kulturuar, nga një familje fisnike. Ai është një nga shkrimtarët më të shquar të Realizmit edhe pse filloi të shkruajë në moshën gati 50 vjeç.
Romani i tij më i njohur është Pepita Jimenez, e cila ka të bëjë me një seminarist që dashurohet me një grua të re dhe është shkruar si një letër.
Literatura e tij merret me fenë dhe traditat e shoqërisë, pavarësisht se është ideologjikisht e largët nga të dy personalisht.
3- Leopoldo Alas “Clarín” (1852-1901)
Asturian në zemër, ai ishte një profesor në Universitetin e Oviedo, ku ai studioi Ekonomi. Nofka e tij "Clarín" vjen nga pseudonimi me të cilin ai nënshkroi artikujt e tij si i ri kur praktikonte gazetarinë.
Ai spikati në zhanret e tregimit dhe tregimit, me histori të tilla si Lamtumirë qengj Y Tub, megjithëse famën e tij e morën romanet Djali i tij i vetëm Y Regjenti, shkruar përkatësisht në 1895 dhe 1885.
4- Vicente Blasco Ibáñez (1867-1928)
Një autor shumë i kushtëzuar nga ideologjia e tij republikane, antiklerikale dhe e majtë. Ai ishte më i riu në grupin e shkrimtarëve spanjollë të lëvizjes Realizëm.
Me origjinë nga Valencia, ai jetoi në Argjentinë për disa vjet dhe luftoi në Luftën e Parë Botërore, një përvojë që shërbeu si bazë dhe frymëzim për punën e tij. Katër kalorësit e apokalipsit.
5- José María de Pereda (1833 - 1906)
Ai ishte mik i Galdós dhe iu përkushtua letërsisë dhe kultivimit të tokave të tij. Duke qenë më i moshuari në këtë grup, ai filloi shkrimet e tij nën tendencën tradicionale por u kthye drejt Realizmit duke vëzhguar evolucionin e zhanrit në Francë dhe rrethinat e saj.
Suksesi i tij ishte rezultat i formulës së përzierjes së mënyrave me një gjuhë karakteristike dhe vizionit të saj për njerëzit malorë.
Shkëmbinj lart Konsiderohet kryevepra e tij dhe ai konsiderohet një tregimtar i shkëlqyer për aftësinë e tij të lartë përshkruese.
6- Emilia Pardo Bazán (1851- 1921)
Galician nga A Coruña, ajo u dallua si Kontesha e Pardo Bazán. Kjo gjendje shoqërore e lejoi atë të stërvitej dhe zhvillohej si gazetare, romanciere, përkthyese apo dramaturg. Ajo ishte një grua shumë e kulturuar dhe me shqetësime feministe.
Në moshën 17 vjeç u vendos në Madrid, ku mund të fillonte të shkruante për media të rëndësishme të kohës.
Në 1879 ai botoi Pascual López, autobiografia e një studenti të mjekësisë, romani i tij i parë realist.
