Mr.sc.Flori Bruqi
Antropologjia (greqisht Ανθρωπολογία, άνθρωπος, ànthropos = "njeri" dhe λόγος, lògos = "njohuri, dituri, mësim") është shkenca që studion njeriun në të gjitha këndvështrimet dhe veprimet jetësore, qoftë shoqërore ashtu edhe kulturore dhe fizike.
Antropologjia apo njohuritë mbi njeriun, mbi zhvillimin e vetive trupore dhe shpirtërore të tij, bëhen në disa fusha si p.sh antropologjia biologjike para së gjithash merret me shoqëritë fisnore, këndvështrimi gjeografikë i llojeve të njeriut të sotshëm, (Racat e njeriut) si dhe zhvillimet individuale të njeriut së bashku me zhvillimet trupore të njeriut. Me studimeve si të qenies njerëzore, pozicionimit të tij si i veçantë në gjithësi, sjellja e tij ndaj mjedisit dhe natyra e dyfisht krijuese dhe trupore bëhen nga fusha e anatomisë filozofike.
Ndryshimet e fytyrës e të mënyrës së jetesës iu kanë rënë në sy vëzhgonjësve që në kohët më të lashta. Ndër dokumentat e hieroglifuar te egjiptianeve gjenden përshkrime të shumta popujsh që kishin marrëdhënie me nënshtetasit e Faraonvet. Bibla, në kaptinën e dhjetë të Gjenezës (të bërët) përmban një dokument të famshëm etnologjik të kohës. Ndër Grekë e Latinë, pastaj, kemi shënime të shumta e vepra të tëra ku fise e raca të ndryshme të dheut përshkruhen për bukuri duke u ndjekur një farë sistemi shkencor. Mjafton të përmenden emrat e Herodotit, Aristotelit, Tacitit e Plinit të Vjetër për të kuptuar se shumë ndër eksponentët e mendimit helenik e italik i kanë kushtuar me zell studime të vlefshme atyre shkencave që sot thirren etnografi, etnologji e antropologji.
Studimet shumëzohen gjatë Mesjetës dhe zënë vënët kryesor në numrin e diturive të kohës, atëherë kur Evropianët mundën të zbulojnë kontinente të reja dhe të hyjnë thellë nëpër ato që njiheshin edhe ndër kohët e moçme. Më në funt, në shekullin e nëntëmbëdhjetë, njoftimet e mbledhura mbi dukjen e mbi zakonet e njerëzve disiplinohen, caktohen vijat që duhen ndjekur për kërkimet e reja dhe arrihet, në këtë mënyrë, në shkencat e vërteta që përbëjnë historinë natyrore të njeriut.
Emri i antropologjisë është i vjetër : e përdor Aristoteli në kuptimin e fjalimit mbi njeriun e do t’a përdorin gjer në ditët tona filozofët me domethënien e një doktrine të natyrës njerëzore. Nga mesi i shekullit të shkuar ky skaj përhapet si sinonim i “historisë natyrore të njeriut” (Broca) dhe përhapja e tij bën që të lihet pas dore kuptimi filozofik.
Metodologjia e antropologjisë socio-kulturore konsiston në etnografinë, proces qe përfshin te jetuarit për një kohë te gjate midis objekteve te studimit. Antropologu i parë që përdori këtë metodë është Bronislaw Malinowski, gjatë studimit të tij të banoreve të ishujve Trobriand. Malinowski, antropolog polak i arsimuar ne Angli, konsiderohet si "babai" i antropologjisë socio-kulturore.
Antropologe të tjerë te njohur janë : Claude Levi-Strauss (i shkollës strukturaliste), Marcel Mauss, Emile Durkheim, Radcliffe-Brown (i shkollës funksionaliste), Mary Douglas (studiuese e teorisë kulturore të rreziku
Antropologjia fizike
This is a quality version of this pageshow/hide details
Antropologjia fizike ose biologjike synon t'u japë përgjigje pyetjeve mbi shfaqjen e njerëzve dhe evolucionin e tyre dhe mbi shkaqet e dallimeve fizike ndermjet tyre. Si objekt i antropologjisë fizike shërbejnë karakteristikat biologjike të individëve dhe të grupeve të njerëzve.
Nder këto karakteristika me interes antropologjik mund të përmenden :
Tiparet morfologjike te skeletit dhe te pjesëve te ndryshme te tij, morfologjia e trupit, pigmentimi dhe strukturat mbuluese
Tiparet e matshme te trupit dhe skeletit
Tiparet fiziologjike
Tiparet biokimike
Tiparet qe lidhen me përbërjen e trupit
ANTROPOLOGJI - JAKOV MILAJ “RACA SHQIPTARE”
Do të lexoni këtu pjesë nga studimi elitar i autorit profesor Jakov Milaj, shkëputur nga libri i tij lapidary ”raca shqiptare”, botuar në vitin 1944.E mbajtur në hije për më shumë se 50 vjet,kjo vepër,së voni,i rikthehet publikut shqiptar, për t’i dhënë atij një nga studiusit më virtuozë të antropologjisë, i vetëm dhe i pakalueshëm deri sot ndër shqiptarët në këtë fushë mendimi
Kush është profesor Jakov Milaj ?
Ai i takon asaj pjesës më të mire të themeluesve të shkencës dhe mendimit shqiptar,asaj pjese që i dedikohet mbijetesa e identitetit tone Jakov Milaj lindi në Fier më 25.03.1911.
Ai u shkollua në Gjimnazin e Shkodrës, ku e mbaroi atë sin jë nga nxënësit më të mire në vitin 1931.
Si nxënës Milaj, drejtoj Shoqatën Kulturore “BESA SHQIPTARE”.Punoj si mësues në Fier, sekretar komune në nënprefekturën e Kolonjës,më vonë redactor përgjgjës në organe te ndryshme të shtypit të Tiranës e sidomos në “VATRA” të TIMO DILOS dhe në revistën “PERPJEKJA SHQIPTARE” të BRANKO MERXHANIT.
Në këtë kohë ka formuar shumë njohje,ku spikat mbi të gjitha,miqësia e madhe me Millosh Gjergj Nikollën-MIGJENIN.Për ata,që kanë shfletuar në shtypin shqiptarë të vitit 1930, është e pamundur që të mos hasin emrin Jakov Milaj apo inicialet e tij J.M.
Falë erudicionit të tij,ai shkrunte në fushënetnografike,antropologjike,gjeografike, historike etj.
Në vitin 1934 i është dhënë e drejta e studimit në Fakultetin e Veterinarisë pranë Universitetit italian të Torinos.
Përkohësisht Milaj in dërpret studimet(1935) dhe kthehet në Fier,ku merr pjesë në Kryengritjen e Fierit…
Dështimi i kësaj kryengritje ishte fatal edhe për studentin Jakov Milaj.Rexhimi i atëhershëm i mbretit Zog e denon Miljan më burgim 101 vjet.Pas ndërhyrjes së organizatave të shumta ndërkombëtare,ai falet.
Më pas,migron nga vendi për në Torino të Italisë për ti vazhduar studimet e veterans të lëna në gjysmë.
Në ditët e fundit të jetës së poetit tone të mjerimit-Migjenit,Jakov Milaj,do të jetë pranë tij dhe të motrës në Senatoriumin e Tore Feliçës…
Madje,do të ishte ai,që do të sillte edhe fjalët e fundit të Migjenit dhe dorëshkrimet e fundit të tij,nga Spitali.
Në Shqipëri Milaj kthehet në vitin 1939,pasi kishte doktoruar veteranën në Torino.
Jakov Milaj do të punon në institucionet zyrtare dhe në qeverinë e atëhershme do të ishte pak muaj edhe Ministër i Bujqësisë dhe i Pyjeve.
Shkak për largimin e tij nga fotelja e ministrit ishte se Milaj, kërkoj që”pyjet e Shqipërisë të shkëputeshin nga kontrolli Italian dhe milicia italiane e pyjeve të zëvëndësohej më shqiptarë”Kuptohët se professor Jakov Milaj u detyrua të jape dorëheqjen nga Ministri.Pas Luftës së Dytë botërore,doctor Milaj punoj në Stacionin e Veterinarisë në Durrës,Bilisht,Fier etj.
Rexhimi komunist shqiptarë e dënoi (1945)profesor Jakov Milajn me 15 vjet burg të rendë,prej të cilave bëri gjashtë vjetë burg(1945-1951) dhe katër vjetë internim(1951-1955).Vdiq më 02.01.1997,në moshën 86 vjeçare.
Kryevepra e tij”Raca shqiptare” është shkruar në vitin 1944 dhe mbeti mbi 50 vjet në hije(deri në vitin 1997), ashtu si edhe autori i saj.
Në këtë vepër madhore,ai hodhi për here të pare rrugën për antropologjinë shqiptare.Vepra ka një karakter të theksuar shkencor,patriotic dhe kombëtar.
”Vepra doli atëherë ku në gjentikën shqiptare ishte gjendje thatësire.Si vepër,ajo është e para në llojin e saj e shkruar nga një autor shqiptar.
Në aspektin antropologjik,ky është i pari punim,i shkruar mjeshtërisht më një gjuhë të pasur dhe të pastër,ku del tipi fizik shqiptar dhe ecuria e tij evolutive në rrafsh kombëtar”kanë thenë shkenctarët e ndryshëm për “Racën shqiptare” të doktor Milajt.
Por vetë autori,më mire se kushdo tjetër e ka treguar misionin e tij në këtë vepër”Qëllimi i hartimit të kësaj vepre ka qenë që të nxjerrë në shesh disa të vërteta,gjer më sot të panjohura,mbi racën tone dhe t’u jape shkas,atyreve qe ndjejnë vehten të zotin,për t’ u marrë pak më tepër më biologji e anthrologji.
Përfundimet,që ka për të nxjerrë lexonjësi nga këto faqe janë të thjeshta dhe ,ndofta,të njohura intuitivisht prej shumë Shqiptarëvet,me gjithë se të mohuara prej të huajvet dashakeqë:se populli arbëror ka një origjinë të vetme të përbashkët:se është anas(autokton) në të gjitha viset ku banon sot; se as midis muslimanvet e kristjanvet ,as midis Gegvet e Toskvet nuk ka ndonjë ndryshim racor;e,më në funt,se ndihet nevoja për një politikë shoqërore që të synojë fuqizmin fizik të races shqiptare”.
Pa dyshim Profesori Milaj është pjesë më e mirë e studieuesve patriotë shqiptarë,i asaj pjese që i dedikohet mbijetesa e identitetit tone.
Një pasqyrë e shkurtër e hulumtuesve tjerë
Dihet se,të dhënat e para të antropologjisë shqiptare janë të formës përshkruese.Përshkrimin e pare të pamjes fizike e ka bërë F.Pouqueville(1805).
Të dhëna përshkruese antropologjike dhanë edhe J.Pisko(1894),P.Trager-i(1990),E.Durham(1905) si dhe F.Nopesa(1912) ...
Hulumtimet e mirëfillta antropologjike mbi shqiptarët janë bërë nga A.Weisbach (1868) i cili në Stamboll mati 17 meshkuj shqiptarë për të cilët gjeti lartësinë mesatare 1664 mm.L.Glück(1895) mati 30 shqiptarë kryesisht nga Kosova.A Haberland dhe V.Lebcelter(1916)matën 106 meshkuj shqiptarë nga zonat malore dhe 13 nga Fusha e Kosovës.
K.Dronçillov (1921)bëri një punim antropologjik në 112 shqiptarë nga Kosova dhe Maqedonia Perëndimore.
F.Luschan (1922) bëri matjen e kokës të 130 shqiptarë më banim në Turqi.
Si punim i plotë mbi antropologjinë e shqiptarëve mund të mirren matjet e bëra në 1.067 shqiptarë nga C,S.Coon(1930).Përveç të dhënave antropologjike në këtë punim janë pasqyruar dhe afktorët ekzogjen.Në bazë të dhënave që mblodhi,Coon-i përshkroi tipin dinarik të shqiptarëve dhe u mundua të shpjegoi prejardhjen e tyre ilire.
Zh.Gavrilloviq (1967) bëri disa matje antropologjike të kokës dhe trupit në mostren prej 201 shqiptarëve nga deçani(Kosovë).Fillet e para të hulumtimeve antropologjike ndër shqiptarë hasën në dy broshura e shkrimit Sami Frashëri”Njeri” dhe “Përsëri njeri”.
Punim më rendësi shkencor,si në matje ashtu edhe në përshkrushmërinë morfologjike të trupit dhe të kokës së populates shqipatre të Shqipërisë mund të mirrët punimi”Gjurmime antropologjike për shqiptarët”,i Aleksandër Dh.Dhima-s (1985).Autori në këtë punim jep të dhëna interesante për karakteristikat fizike të shqiptarëve.
Përveç të dhënave përshkruese të pamjës së jashtme(ngjyra e syve,çepallat,piloziteti trupor,ndërtimi muskulor i trupit,etj),autori jep velrat e disa matjeve trupore si dhe të kokës.
Ndër hulumtuesit e trevës sonë në këtë fushë studimi lypset veçuar edhe hulumtimet e reja në hapësirat antropometrike,lëvizore,fiziologjike nga Mustafë Aliu (1991), Hasim Rushiti (1999,2000,2001) ,Agron Rexhepi (1998),Abedin Bahtiri (2004), Ajvaz Berishës (2002), Flori Bruqi (2003,2004,2005) etj.
Mr.sc.FLORI BRUQI
JU RRËFEJ PËR RACËN SHQIPTARE(botim i viti 1945; ribotim 1997)
(Nga prof.dr.Jakov Milaj)
Shumë kohë përpara anthropologve,filologë,poetë,gjeografë,historjanë e udhëtarë të ndryshëm,që kanë kaluar nëpër Shqipëri,ose që kanë njohur,në ndonjë kënt të largët të Perandoris tyrke a të Ballkanit,ndonjë grup Shqiptarësh,nuk kanë përtuar të përshkruajnë sa më mire që të jet’ e mundur tiparet e këtij populli,që bie në sy për madhështi e bukuri.
Si na shihnin të huajt Ami Boue,si qindra të tjerë që s ‘po i përmendim,është prekur nga dukja fizike e Shqiptarëvet. Në veprën e tij”La Turquie d’Europe”(Paris 1842): “ata iu përngjajnë më shumë Grekve se sa Sllavëve dhe të kujtojnë tipat më të bukur të malësorvet zvicëranë më fytyrë vezake,më hundën e gjatë e të hequr,me trupin e tyre më shumë të hollë se të trashë e më trajtat e hedhura”.
Cypren Robert-i,që ka njohur vetëm gegët,në një studim të botuar në “Revue des deux Mondes” thotë se Shqiptarët kanë “sy të vegjël,shikim të drejtë e të ngulur,vetulla të holla,hundë të mprehtë,kokë të gjatë,ball të sheshtë,qafë tepër të gjatë,krahruar të rrumbullakët dhe pjesën tjetër të trupit të thatë e nervozë”.
Nga shkrimtarë të tjerë,dikush thotë se Shqiptarët i kanë syt e shkruar ose bojë qieli dhe flokët e verdhë e gati t ‘ artë; dikush tjetër-Pouqueville-i,për shëmbull-shkruen se syt i kanë te zezë.Këto shënime,me gjithë se në përgjithësi flasin mire për ne,qëndrojnë kaq lark njëri tjetrit sa të bëjnë të bësoshë se nuk ka një njësi fizike të tipit shqiptar.
Por,mos të rrojmë se këto nuk janë veçse verë të percipëshme e më të shumtën e herës,sentimentale.Vetëm në një pike,që të gjithë auktorët,janë të një mendimi:në bukurinë plastike të Shqiptarëvet.
Dhe ,kjo bukuri,pranohet edhe prej anthropologëve të vërtetë.Por,këta të fudit,hyjnë më thellë në shqyrtimin e veçorive trupore dhe pranojnë,me ndonjë përjashtim të vogël,njësin fizike të tipit shiptar dhe,bashkë me ketë,origjinën e njejtë të races sonë.
Por ,studimet më të plota mbi racën t‘onë,janë bërë prej shkënctarvet austriake A.Haberlandt e V.Lebzelter,prej Eeninger-it,prej studjonësit gjerman von Luschan dhe prej anthropologut zviceran Eugene Pitard.
Dy të parët,gjatë Luftës së Madhe u mblodhën në Shqipërin e pushtuar prej fuqive austro-hungareze.Bënë studime mbi një grup vullnetraësh,që shërbenin me armë në dorë për Fuqit Qëndrore dhe mbi një numër të vogël civilash e të burgosurish shqiptarë,që ishin kapur prej Serbëve.
Janë matur 140 vetë,të tërë meshkuj,madhor me verse njëzet vjeç e lart dhe,që të gjithë,më sa duket,t ‘ardhur nga krahinat e Gegëris.Studimet etyre u botuan më 1919 në “Archiv fuer Anthropologie”XVII,me titullin”Zur physischen Anthropologie der Albanesen”.
Mbledhjen e kësaj lënde ne nuk duhet t’a kërkojmë prej të huajvet,por prej vetë Shqiptarëvet.
Ndër emrat e autorëve të shumët q’u përmenden më lartë,lëxonjësi do të ketë vënë re se,ka edhe disa ballkanas që s ‘janë mjaftuar me studimin e racave të tyre,pork anë future hundën edhe në përshkrimin e races sonë.Për të zbuluar origjinën tonë dhe për të njohur vetvehten duhet t’i kushtojmë kujdesin e duhur studimit të races,që do të kishte për rendësi të barabartë,në mos më të madhe me studimin e gjuhës e të historisë.
Dallimet fizike,paprekshmëria e racës
Popujt që kanë patur të bëjnë me Ilirët gjatë shekujve kanë qenë kolonizatorë,pushtonjës ushtarakë ose migrantë endacakë.
Këta nuk kanë patur kontakt të barabartëme të gjithë turmën ilirike të përhapur në një trevë kaq të madhe.Por,ndërsa,ndrydhja e tyre ka qenë më forte për disa fise e vise,ka qenë shumë me dobët ose nuk është ndier aspak nder fise e vise të tjera.
Disa nga këta popuj,nuk kanë lënë gjurmë veçse në qytetrim: kurse disa të tjerë kanë lënë shumë gjak ndër fiset e pushtuara.Vetëm ai grup i Ilirve që më vonë u çuajt me emrin Shqiptar,qëndroi m’i pastërti dhe,me gjithë se e ndjeu mjaft ndikesen e qytetërimit të huaj,mbeti gati krejt i paprekur për nga raca.
Raca shqiptare nuk ka nxjerrë vetëm burra të pushkës,por edhe njerëz të mendjes e të shpirtit,filozofë,ligjëvënës,burra shteti,shkencëtarë,letrarë,dijetarë,poetë e artiste të mëdhënj.
Numrit të njerëzve të dëgjuar,që njihen si Shqiptarë,duhet t’i shtohet një numër tjetër shumë m’i i madh të panjohurishë,që janë mbajtur si pjellë e ndonjë populli tjetër dhe që ne nuk ua dime emrat.
Kontributin që kjo race i ka sjellë botës,në përpjesim më numrin e me kushtet në të cilat ka jetuar,nuk e vë prapa racavet të tjera fqinje.
Tregon,për kundrazi,se paja shpirtërore e sajë është e madhe dhe e shumanshme.
Sipas Pittard-it lartësia trupore mesatare e gegëve është 1.683 mm;ajo e Toskëve 1,673 mm.
Si shihet,grupi i Gegëve të Dobruxhës jep një lartësi mesatare 1 mm më të vogël nga mesatarja e Glueck-ut,pra gati të barabartë me lartësinë e kosovarve dhe 10 mm më e ulët nga ajo,që kanë gjetur Haberlandt-i e Lebzelter-i,ndërsa Wniger-i ka vënë re se”në mes të Gegëve e të Toskve nuk ka asnjë ndryshim në lartësin e trupit”.
Sikur të krahasojmë shtatin e Shqiptarvet me atë të popujve fqinj,dalin në dritë disa fakte shumë interesante.
Përtej detit Adriatik gjendet një nga zonat me njërëzit më të shkurtër t’Evropës.
Karta e Biasutt-it,e botuar në volumin e pare të veprës”Razze e Populi della Terra”,është një pasqyrë e saktë e lartësisë trupore të popullsive që banojnë kundrejt bregdetit shqiptar.
Që nga Ankona e gjer në thembër të çizmës italike,e gjithë pjesa qëndrore,jugore e ishullore e Gadishullit e’ Apeninevet,përmban njerz që kanë një lartësi mesatare prej 158 deri ne 162,9 cm,pra 6 deri 10 centimetra më t’ulët se atë të Shqiptarëvet.
Nga kjo kuptohet se:për sa i përket kësaj veçorije,kryqzimet midis Shqiptarvet dhe Italijanvet gjatë shekujve të kaluar duhet të kenë qenë shumë të kufizuara për të most hënë se praktikisht nuk kanë eksistuar fare.Në lindje të tokës së zënë prej popullit shqiptar gjendet Bullgaria.
E ndan prej sajë Maqedhonija më njerz race të perzierë,shumica e të cilëve e mban vehten si bullgarë.Bullgarët,sipas Wateff-it,kanë një lartësi mesatare prej 1.665 mm.
Përpjestimi i njerzve të lartë nga ata të krahinave lindore:ai arrin mesatarisht në 1.678 mm do me thenë në një lartësi krejt të barabartë me atë të Shqiptarvet që gjen Pittard-i,ose 15 milimetra me t’ulët nga ajo që na japin Habrelandt-i dhe Lebzelter-i.
Del ,pra,në shesh se ata q’i thonë vehtës Maqedhonas duhet të kënë shumë gjak shqiptar dhe,për sa i takon lartësis mesatare,ndryshojnë mjaft prej bullgarvet të vërtetë.
Treguesi qefalik dhe veçantitë
Në veri të Shqipëris ethnike ndodhen Serbë,Boshnjakë e Malazezë.
Që të tre këta popuj kanë trup më të lartë nga Shqiptarët.Për të parët Deniker-i jep shifren mesatare 1.709 mm,që mund të shtohet në studime të mëvonshme.Weissbach-u në 3.802 boshnjakë,që ka matur ,ka gjetur si lartësi të mesme 1.726 mm.
Lartësi thuaj se të barabartë me këta kanë edhe barabartë më këta kanë edhe Malazezët.
Në jugun e vendit tone gjenden Grekët,të cilët kanë një lartësi trupi gati të njënjëshme me ne:1.670 mm.
Kjo veçori e disa të tjera,që do të shohim më vonë,bëjnë të besosh se shumica e Grekvet,posaçërisht pjesa perëndimore,janë të një race me Shqiptarët,e bile,janë Shqiptarët,që kanë humbur gjuhën dhe,nëpërmjet shkollës e të Kishës,kanë trajtuar një ndjenjë kombëtare që,shpirtërisht,i ndanë prej nesh.
Gjatesija e gjymtyrve të poshtme,në grupin e matur prej Pittard-it,kalon prej 711 milimetra në 872 milimetra; mesatarisht kapet në 792,6 mmm; kjo gjatësi shtohet rregullisht në përpjestim më lartësinë trupore.
Raporti mesatar i gjatsis së shalëve në gjatsin e përgjithshme të trupit është 47,25.
Shqiptarët kanë pra bustin më të zhvilluar nga të gjithë popujt e Ballkanit;kurse gjymtyrët e tyre,megjthëse të gjata,vijnë pas gjymtyrëve të Sërbëve e të Tyrqve.
Weninger-i ka gjetur ndër Gegë një gjerësi koke që kalon prej 145-172 mm me frekuenca më të shumta në 147-170 mm edhe ndër toskë një gjerësi që kalon prej 148-179 mm; me frekuenca më të dendura në 151-171 mm.
Në materialin e studiuar prej tij është vërtetuar se Toskët e kanë kryet më të gjërë nga Gegët.
Tregonjësi qefalik është veçorija anthropologjike më e rendësishme;që bën të dallohet raca shqiptare nga racat tjera.
Është shumë i lartë dhe prandaj vërteton se populli i ynë është,në përgjithësi,shumë kokë-shkurtër.
Për serit e ndryshme të Shqiptarvet,që ka matur Pittard-i,tregonjësi mesatar arrin në 86,4 dhe për atë që ka matur Haberlandt-i e Lebzelter-i është pak më i ulët 86,14...
Është shum’ e vështirë të gjendet,për sa i takon knjë popull tjetër që të ketë veçorira më të dukshme,shkruan në librin e tij lapidar”Raca Shqiptare”,në ribotimin e vitit 1997 autori erudite prof.dr.Jakov Milaj.
Mr.sc.Flori Bruqi
LITERATURA E SHFRYTËZUAR:
1.Aliu,M.:”Razvoj morfoloskih obelezja skolske populacije i razlike u tim obelezjima na kronolosku dob., Doktorska disertacija,1992,Sarajevo.
2.Bozina,M.I.:Morfoloske osobine jugoslovenskih naroda,etnoantropoloski problemi,knjiga 11,Beograd,1990.
3.Bruqi,Flori.:”Delikuenca e të miturve dhe ushtrimet trupore,Flomed,Prishtinë,botimi 1,2003 dhe botimi 2,2004.
4.Bruqi,Flori.:Ndikimi sistematik i ushtrimeve fizike në strukturën e personalitetit të sportistit,Flomed,2003,botimi 1 dhe Flomed,2004,botimi 2.
5.Bruqi,Flori.:Dallimet në disa ndryshore fiziologjike ndërmjet studentëve sportiestë dhe jo sportiestë para dhe pas vrapimit 400 metra,Punim magjistrature,Prishtinë,2005.
6.Bruqi,Flori.:Ndikimi i ushtrimeve trupore në personalitetin e të rinjve,Prishtinë,2005,projekt
7.Bruqi,Flori.:Ndikimi i ushtrimeve trupore në fajshmërinë e adoleshentëve,Prishtinë,2005,projekt
8.Durakovic,M.M.,i suradnici,Morfoloska antropometria u sportu,Zagreb,1995.
9.Milaj,Jakov”Raca Shqiptare”,Tiranë,1945 dhe 1997.
Etj.
BESNIK PULA,Prishtinë shkruan në forumin Alb-shkenca.org dhe “Koha ditore”
Si dikush qe studion shkencat shoqerore jam i tronditur qe nje liber sikur ky i Jakov Milajt "Raca shqiptare" mund te lavderohet si kryeveper e shkences. Per dy arsye. E para eshte se libri ka si paradigme teorite tashme krejt te diskredituara, pseudoshkencore raciste qe mbeshteteshin ne ide gjoja evolucionare e qe argumentonin epersine gjenetike te races se bardhe karshi grupeve te tjera racore, te legjitimuara "shkencerisht" nga antropologet ne baze vecanerisht te matjeve te kafkes, vecorive te fytyres etj. si shenja qe zbulonin shkallen e zhvillimit biologjik e kulturor te grupeve njerezore. Kete histori te pseudoshkences raciste e dokumenton dhe diskuton mire Ste phen Jay Gould ne librin e tij "The Mismeasure of Man".
Tashme dihet historikisht se cfare kahje moren keto teori dhe cfare projekte politike ato mbeshteten, duke filluar nga legjitimimi i kolonializmit dhe shtypjes se eger te popujve jo-evropiane deri te Holokausti dhe eliminimi i miliona njerezve nga shkaku i gjoja "inferioritetit gjenetik" te tyre. Te njejtat paradigma teorike benin qe zyrtare te larte te shtetit serb ne shek. 19 te argumentonin se shqiptaret jane "njerez me bisht" duke i pershkruar shqiptaret si popull "primitiv" dhe duke i projektuar mbi shqiptaret konceptet raciste qe evropianet kishin zhvilluar ne kolonite e tyre afrikane e aziatike.
Kjo eshte pikerisht ajo qe shqeteson me teper se fakti qe libri mbeshtetet mbi baza joshkencore.
Te lavderohet nje liber i tille si nje qe ka karakter patriotik dhe kombetar (qe sic thote Elona eshte paradoksale, sepse shkenca nuk mund te kete karakter patriotik dhe kombetar) eshte te legjitimohet ideologjia raciste si perberese e identitetit shqiptar. Ky liber mund te sherbeje si dokument per te
kuptuar origjinen historike te elementeve raciste ne kulturen shqiptare, te tentimeve "shkencore" te intelektualeve shqiptare per ta antropologjizuar popullin e vet dhe per ta shikuar permes syve te
shkences raciste (dikush do te thoshte, nga pikepamja e kolonialistit), dhe te konstruktimit historik te identitetit shqiptar karshi forcave te racizmit dhe kolonializmit qe vinin nga Evropa perendimore, simptomat e
se cilave akoma mund te shperfaqen ne ditet e sotme. Pikerisht ketu mund te qendroje vlera e ribotimit te vepres, si nje pasqyre ku ne menyre refleksive mund te zberthehet procesi historik i perpjekjeve per
ndertimin e identitetit nacional shqiptar, por sigurisht jo si kontribut ndaj shkences dhe antropologjise.
Besnik Pula,shkruan:
Më 1938, Musolini vendosi që ta anashkalonte akademinë italiane dhe angazhoi një student të ri të antropologjisë, Guido Landra, që ta hartojë një platformë shkencore për racizmin italian. Studenti i ri, me bekimin personal të Musolinit, në korrik të atij viti nxorri një dokument me emrin "Manifesti i Shkenctarëve Racialë" (Manifesto degli Scientisti Razziali), i cili vendosi bazamentin ideologjik për politikën e mëtejshme raciale të regjimit fashist. Manifesti shpalli italianët "racë Nordiko-Arjane", konstantoi se italianët janë "racë e pastër dhe e veçantë", formuloi definicionin biologjik të racës dhe shpalli raca inferiore çifutët dhe afrikanët.
Aplikimi i teorive raciste përbrenda regjimit fashist italian përbënte një risi, pasi që deri më 1938 Musolini i kishte rezistuar teorive të racës që promovonte homologu dhe aleati i tij në Gjermani, Adolf Hitleri. Madje në një rast, Musolini gjatë një bisede private i kishte përshkruar ato teori si qesharake dhe të pavlefshme. Diçka e kishte bindur Musolinin që ta ndryshojë mendjen dhe menjëherë pas nxjerrjes së Manifestit, politika e regjimit fashist ndryshoi thelbësisht në raport me kolonitë afrikane dhe çifutët brenda Italisë, duke filluar një politikë persekutimi dhe represioni të haptë ndaj "racave inferiore" në bazë të një ligji racial të nxjerrë nga regjimi në po atë vit. Tani kur superioriteti dhe inferioriteti, pastërtia dhe ndotja e racave mund të vërtetohej shkëncërisht, ishte e natyrshme që shteti të ndërmarrë ve[imin dhe kategorizimin e njerëzve në bazë të “esencës” së tyre biologjike dhe gjenetike.
Pas prillit 1939, kur Italia kishte zbarkuar me trupat e veta në Shqipëri dhe bashkë me qeverinë e re shqiptare kishte shpallur Shqipërinë pjesë të "Perandorisë së Romës", aplikimi i teorive raciale gjeti terren edhe në "bregun e pestë" të Perandorisë fashiste. Megjithëse teoritë raciale kurrë nuk arriten shkallën e ndikimit brenda fashizmit italian sa kishin në Gjermaninë naziste, ato megjithatë orientuan një pjesë të politikës italiane, por edhe i dhanë bazë epistemologjike raciologëve të rinjë italianë si Guido Landra dhe Arturo Galandi, që kishin ndërmarrë hapa për klasifikimin e popullsive të Perandorisë në baza të origjinave dhe pastërtisë raciale. Galandi ishte ndër raciologët italianë që "zbuloi" se shqiptarët janë "racë arjane" dhe se si e tillë nuk meriton fatin e trajtimit inferior që kishin çifutët e Italisë apo popullatat arabe dhe etiopiane të pjesës tjetër të perandorisë fashiste. Sikur në pjesën tjetër të kolonializmit evro-perëndimor, teoritë raciale shërbyen si mjet "shkencor" për përcaktimin e identitetit dhe prejardhjes historike të popullatave të robëruara, për furnizimin e një baze gjoja "shkencore" për ta justifikuar rendin racist kolonial, i mbështetur mbi ideologjinë e "misionit civilizues", tani i armatosur me kredenciale biologjike dhe gjenetike për inferioritetin e popujve të shtypur dhe superioritetin e shtypësve.
Se teoritë raciale patën ndikim edhe brenda kolonive italiane si Shqipëria është shembulli i librit të Jakov Milajt "Raca shqiptare". Milaj rrekët që të identifikojë prejardhjen e asaj që ky e definon si "racë shqiptare", ku raca kuptohet si një bazament biologjik dhe gjenetik i shfaqjeve fizike dhe kulturore të një grupi njerëzor. Për Milajn, shqiptarët nuk përbëjnë vetëm komb kulturor, por edhe një popullatë që veçohet nga një prejardhje e veçantë gjenetike, që i bën shqiptarët të meritojnë cilësimin si "racë". Milaj, që kishte qenë ministër për bujqësinë në Qeverinë e parë fashiste në Shqipëri, nuk ishte antropolog, por në libër shkruan se ndjehej i cytur që teoritë raciale të gjejnë shprehje edhe në Shqipëri që të kuptohet "në baza shkencore" origjina dhe identiteti shqiptar.
Stephen Jay Gould në librin e tij "The Mismeasure of Man" ("Matja e gabuar e njeriut") hedh dritë mbi bazat false dhe pseudoshkencore të teorive raciale, të nocionit se kultura rrjedh nga biologjia, si dhe të metodave të klasifikimit të grupeve njerëzore në bazë të veçorive trupore (ngjyrës së lëkurës, formës së kafkës etj.). Dekada të tëra të punës së antropologëve dhe studiuesve të tjerë kanë dëshmuar se teoritë kishin karakter ideologjik e jo shkencor. Teorinë e vet për "racën shqiptare" Milaj e mbështet pikërisht në këtë traditë të dështuar të pseudoshkencës mbi racën, me të cilën ai tenton të vërtetojë "pastërtinë" e racës shqiptare dhe t’i vendoste edhe shqiptarët diku brenda hierarkisë së racave që kishin shpikur raciologët evropianë.
Kur merren parasysh dy fakte: e para, që teoritë racialë ka mbi pesë dekada që janë hedhur poshtë si të pabaza shkëncërisht; e dyta, që për më tepër, teoritë raciale i hynë në shërbim projekteve më të errëta të historisë perëndimore, përfshirë kolonializmit evropian në Afrikë dhe Azi dhe tragjedinë e Holokaustit; është jo vetëm shqetësuese por dhe tronditëse që një libër si ai i Jakov Milajt gjen një recenzurë krejt jo-kritike, madje lavdëruese në faqet e kësaj gazete (fjala është për artikullin "Thelbi i ekzistencës, të njohësh vetëvetën", të autorës Miranda Haxhia, Botuar tek Koha ditore e dt. 28 maj 2005).
Është shqetësuese që autorja abstrakon librin e Milajt nga konteksti historik (libri u botua për herë të parë më 1944) dhe reprodukon në mënyrë krejt jo-kritike teoritë e librit, duke u njohur atyre një status shkencor që në dukje të parë të lë përshtypjen e një tentimi për rehabilitimin e teorive raciste. Autorja (por edhe gazeta që e boton një artikull të tillë) do të përballej padyshim me një akuzë të tillë po të mos ishte i njohur për akuzuesin ambienti intelektual i cili prodhon artikulime të tilla që i shkruajnë elegji pseudoshkencës dhe teorive që shërbyen si justifikim ideologjik për disa nga epizodët më të errëta të historisë njerëzore. Është e vërtetë që në një ambient intelektual ku dominon një auto-referencialitet dhe provincializëm i vetë-zgjedhur (dhe jo i imponuar), mund të botosh edhe një trakt që teoritë raciste i quan mjet "për njohjen e vetvetës", se "raca ... ka dukje të brendshme shpirtërore", se raca krijon një "psikikë të veçantë" dhe se ajo gjen shprehjen më të lartë dhe më të pastër tek "gjeniu" -- që nuk është tjetër pos bazë ideologjike për diktaturën totalitare të një Duce-je apo Führer-i -- dhe do të botohesh pa u pyetur për asgjë nga askush, dhe atë mbi një rubrikë që mban titullin "Antropologji".
Kjo dukuri ka dhe një dimension tjetër. Botimi i recenzurave të librit sikur ai i Milajt (dhe vetë fakti i ribotimit të librit pas një gjysëm-shekulli) është pjesë e rrjedhës për rehabilitimin e figurave të përndjekura nga regjimi komunist në Shqipëri, prandaj edhe Haxhia e sheh të nevojshmë që ta nënvizojë faktin se Milaj ishte një nga të burgosurit politik të regjimit enverist. Mirëpo, tentimi për ta nxjerr historinë shqiptare nga kufijtë ideologjik dhe censura e historiografisë enveriste kalon në ekstremin tjetër, atë të rehabilitimit të ideologjive fashiste dhe njerëzve që ishin të afërt (qoftë në mendim, qoftë në veprimtarinë e tyre politike) me fashizmin dhe nazizmin dhe projektet e tyre kriminale politike. Një recenzurë jo-kritike që riprodhon në vitin 2005 teoritë e racizmit të fillimshekullit XX nuk mund të interpretohet tjetër pos si simptomë e një fryme revizioniste që historinë nuk do ta rishkruaj por thjesht ta përmbysë brenda raporteve ekzistuese, e që nga një pozicion izolacionizmi kulturor dhe shkencor do të merret me problemet e historisë dhe identitetit shqiptar.
(Autori është kandidat për gradën doktor në sociologji në University of Michigan, SHBA, ku specializon periudhën fashiste në Shqipëri)
------------------------------------------------
Në forumin virtual www.ktraboini dhe në disa të tjerë(Sport-ritmi i zemrës) mund të lëxoni
PASI KOLOMBI E KA THYER VEZEN...
Besnik Pulaj ben te mencurin duke e quajtur Dr.Jakov Milajn racist .
E lexova shqetesimin e shkrimtarit nga Prishtina Flori Bruqi, ne lidhje me denigrimin absurd e tejet cinik qe i ben Besnik Pulaj vepres se Dr.JakovMilajt " Raca shqiptare" duke e quajtur veper raciste, shqetesim qe e vleresoj te drejte sepse zoteriu kritizer ne fjale, flet me nje stil gjoja akademik, por ex-catedra me nje fjalor qe nuk i shkon pershtat kurrfare studiuesi sado zemerak te jete.
Zoti Pulaj duke e pare vehten ne dimensionin europian ngutet qe te perdore spaten e dardharit mbi nje intelektual shqiptar si Jakov Milaj (1911-1997),mjek dhe gazetar nder me te kulturuarit e mesit e shekullit te kaluar, jeta e te cilit ka qene nje mundim e travaje e pafund, i denuar nga regjimi i Zogut me 101 vjet burg dhe i denuar ne 1945 nga regjimi komunist me 15 vjet burg politik.
Duke u njohur me qendrimin e zotit Pulaj, ndryshe prej indinjates se shkrimtarit prishtinas, mua nuk me beri pershtypje fare sepse te tilla qendrime ai ka mbajtur qe ne vitin 1997 e ketej, neper ca linja interneti, ku shpaloste ca platforma fantazore dhe gjithnje kunder nacionalizmit si fryme kombetare e cila perkunder kesaj, per fatin tone, idene e shqiptarise e ka mbajtur gjalle neper shekuj.
Duke e shitur vehten si modern ky tip kritikuesi nuk e kishte per gje te polemizonte me kedo qe kishte fryme nacionaliste.
Po fundja cfare vleresime objektive mund te prese Kosova e mbare shqiptarizmi prej atyre qe shkojne ne shkolla te huaja dhe per te bere buje e korrur fame, bejne transplantime idesh pa marre parasysh rrethanat e vecanta qe ka nje komb e nje popull.
Nuk mund nje eksperience, sado e cmuar ne mendimin e nje hapsire tjeter kontinentale( qofte dhe ne Ameriken Veriore), te aplikohet ne nje terren qe ka te tjera karakteristika e tjera histori mardheniesh nderetnike sic ndodh ashper ne Ballkan.
Kesisoj transplatoresh, duke perfshire edhe ndonje organ shtypi apo mikroparti ne Kosove, ku vegjeton ky studiues, nuk e kuptojne se bejne montazhe jashte cdo lloj llogjike dhe prej ketyre mund te prodhojne kurrgje tjeter vec monstra idesh, qe e demtojne ceshtjen kombetare shqiptare e ketu rrezikun me te madh e ka Kosova nga disa hibride idesh qe vine perqark, vetem e vetem per te shmangur sa te jete e mundur qellimin e pavaresise apo bashkimin e Kosoves me Shqiperine si imediat historik.
Ne analiza qofte historike apo antropologjike,kushdo( duke perfshire dhe z. Pulaj), mund te kene
vrejtje per nje studiues si Jakov Milaj, se koha ka bere retushe, kane ndodhur ngjarje te medha ne
histori si Lufta e Dyte Boterore, qe ne kohen kur u shkrua e botua kjo veper nuk kishin dale plotesisht ne drite, por te besh te mencurin pasi Kolombi e ka thyer vezen eshte nje absurditet i pashoq, per te mos thene idiotesi ne fushe te mendimit kritik.
Jakov Milaj duhet gjykuar ne rrethanat kur akoma nuk diheshin plotesisht ngjarje te tilla si gjenociti i tmerrshem ndaj izraeliteve.
E per me teper nuk ka qene ideja e Jakov Milajt superioriteti i races shqiptare mbi racat e tjera, por per te zbukuar te vecanten, individualitetin qe kishte raca shqiptare e cfare nuk bie ndesh me vleresimet historike te te huajve qe kane njohur tek shqiptaret cilesi te larta qofte si luftetare qofte ne cilesite morale si besnikerine e mikpritjen.
Mirepo edhe pse disa studiues i bejne punet mbrapsht e mbare ne Kosove e ne Shqiperi po i mbajne me buke gjithndej e shkrimet e tyre publikohen me bollek e gjejne e mrekullisht edhe sponzor nderkombetar.
Absurde kjo, por fundja realiteti sotem eshte pjelle e nje absurditeti qe kapercyem e i cili nuk mund te na linte pa rudimente te tilla ala Pula, qe vene gisht per racizem tek intelektualet e shquar shqiptar, qe ka qene ne fate individuale poe edhe si popull e komb po aq te persekutuar ne histori prej greko-serbeve dhe po aq ngjashem ne tragjedi me fatin e izreliteve.
Sot Kosova pse jo dhe Shqiperia i ka themelet mbi qindramijra skelete eshterore te viktimave te
gjenocidit antishqiptar, prandaj te mos lodhet pinjollet e ideve te Enver e Fadil Hoxhe
internacionalisteve, qe te kerkoje gjelpera ne kashte, pra racizmin tone shqiptar qe vetem ndonje
delirant ne fushen intelektuale mund ta fantazoje,shkruan shkrimtari dhe publicisti i mirënjoftun
KOLEC TRABOINI,nga Bostoni/SHBA/...
Albert Nikolla,ne web faqen “Alb-Shkenca.org” me daten 13 maj 2005 shkruan:
Mendoj se zoti Besnik Pula ka shume te drejte.
Pavareisht se Jakov Milaj eshte nje personalitet e padiskutueshem, kjo nuk na jet te drejten qe te pranojme çdo thenie te tij si apsolute, pavaresisht se nese nuk e bejme kete autoriteti yne si "Race e Larte" bie paksa.
Personalisht mendoj se njeriu me adapt qe ka percaktuar racen tone me objektivitet eshte studiuse Kroat me Origjine shqiptare Aleksander Stipçeviç, i cili e percakton keshtu racen tone: Raca shqiptare ashtu si dhe te gjithe racat e tjera evropiane, eshte nje produkt i pese kulturave qe kane kaluar ne teritoret Ilirike, perkatesisht nje shartim Iliro-greke, iliro-greko-romak, me pas nje shartim Iliro-romako-bizantin, dhe ne fundi, nje prodikt Iliro-greko-romano-bizantino-tartar(Turk). Kjo teze eshte shkencore pasi bazohet ne elemente te redesishesh, si pushtimet e herepashereshme te trojeve shqiptare, ne levizjet dhe migracionin e popullateve te ndryshme ne drejtim te shqiperise, gjate gjithe periudhave historike, ne ekzistencen e disa tipave antropomologjike shqiptare si Tipi shqiptar mesdhetar, i shkurter, brun, me kohe te madhe dhe sy te vegjel, tipi shqiptar origjine kelte, i madh me sy blu deri ne kafe, dhe me kafke te madhe e shkatulla te gjera, (sy te medhej) kryesisht ne malesine e mbishkodres dhe ne kosove, dhe tipi shqiptaro-tartar me trup mbi mesataren koke relativisht te vogel, kembe te shtrembera, floke te zinj.
Evropa dhe kryesisht ballkani, ka qene nje kazan popujsh, dhe nuk ekziston ne asnje vend te evropes perfshire dhe Suedine, qe te kete nje race, te paster, qind per qind, (qofte dhe nentedhjete perqind te paster.)
Ne kete aspekt, me gjithe respektin per punen iluministe te Jakov Milajt, duhet te pranojme orgjinen fillestare nga iliret, dhe me pas revolucionin gjuhesor, gjenetik kulturor dhe lindjen e nje popilli te ri, shqiptar nga Arbereshet e pushtuar, qe fillon te kristalizohet ne shekullin e 17 e perfundon me Krijimin e shtetit shqiptar gjete kohes se Mbreterise.
Populli shqiptar nuk eshte nje mace laramane qe duhet ledhatuar,
populli shqiptar eshte nje popull i ri qe duhet keshilluar qe te mund te perparoje nen driten e Iluminizmit Evropian. "Ai qe te do, ta thote te verteten ne sy, ai qe nuk te do, te ben qejfin qe te qerrohesh e te bien ne gremine"- thote nje shprehje gjirokastrite.
Mr.sc.Flori Bruqi,”Sport-ritmi i zemrës,16 maj 2005.
Kush na qenka ky Besnik Pula?
z.Besnik Pula,na qenka nje "shkenctare" i OJQ-ve(Georgetown University in Washington,DC) i cili he per he “tentojë” per te kritikuar shkrimin tim te botuar ne “Alb-shkenca.org” etj., per librin (Raca Shqiptare)te prof.dr.Jakov Milajt.
Musafiret e paftuar ne forumin tone shkencore "Alb shkenca.org"(pa e lexuar fare librin e Milajt) keto dite derdhi lot krokodili duke e quajtur librin "jo shkencore",ndersa eruditin tone te madh (Jakov Milajn) e quan “”racist”!....
Emri i OJQ-istit tone te "njohur" z. Pula me disa serb tjere deshirojne ta kthejne" Kosoven ne vitet 74" gjegjesisht Kosoven deshirojne ta kthejne ne regjimet serbosllave...
Pra, ky harbut me disa cetnike tjere qe bashkepunon mendon dhe vepron kunder shqiptarise …
Une nuk kam ndermend te polemizoje me te ,ngase i njajti s’eshte i denje te polemizoje me mua dhe me vepren madhore te Jakov Milajt….
SOROS-sisti yne le te shes "dushk per gogla" sa te doje ne gazeten e Veton Surrojit ,ngase ai deri me sot nuk e ka lexuar mire “Racen shqiptare” te Jakov Milajt. …
Ju lumte -DJEMA -sorosiste! Me kosmopolitizem e perparojme racen tone!...Kërkoni nëse doni shkrimet e Pulës në webin google.com (Besnik Pula) se cfare shkruan me serbet per kthimin e Kushtetutes se Kosoves(74)...
Më të dt. 26.06.2005 “Sport-ritmi i zemrës” z.Enklid Milaj- nga Milano ,lidhur më temën e shtruar në disa forume dhe revista shkruan:Teoritë racore apo raciste
Letër e hapur drejtuar Muhamed Kullashit e Besnik Pulës për komentet mbi librin "raca shqiptare" të Jakov Milajt
1. "Ti gjysh do më shumë kosovarët sesa shqiptarët", i thashë një ditë tim gjyshi, ndërsa shëtisja me të dhe vëreja që përshëndeste me shumë dashamirësi disa njerëz që mbanin qeleshe kosove. Im gjysh më shkuli lehtë veshin e më shpjegoi se "nga veriu i Mitrovicës e deri në jugun e Prevezës, të gjithë ishim shqiptarë". Dhe pyetjes sime, nëse edhe Gjylja, që ishte aq e zezë, ishte shqiptare-Gjylja ishte një rome që me një thes të madh vinte e lypte në shtëpinë tonë - m'u përgjigj: "A nuk flet shqip, Gjylja?".
2. Pas reagimit emotiv ndaj artikujve tuaj, vendosa të rizbuloj gjyshin tim, jo plak 80-vjeçar siç e kisha njohur unë, por si kishte qenë në kohën kur mendoi e shkruajti "Racën shqiptare".
E duke qenë se unë nuk jam filozof, pedagog recitimi o doktorant në SHBA (pa specifikuar ku e në çfarë) e nuk mund t'i lejoj vetes të jap gjykime mbi "antropologjinë fizike", u limitova të hap enciklopedinë "Larousse" të 1923, për të parë sesa larg do të gjendej përcaktimi i "racës" së përdorur prej “racistit“ Jakov Milaj nga përcaktimi i kësaj enciklopedie jo raciste.
Por për përcaktimin e "racës" që bën të vetin J.Milaj, "Për këtë vepër do t'ishte më i përshtatshëm përkufizimi i Martial-it që iu shmanget rrymave politike, nuk lë përjashta pajën shpirtërore dhe i jep rëndësi kryesore historisë: "Thirret racë përmbledhja e një popullsie, karakteret psikologjike të së cilës, të fshehura ose të shfaqura (posaçërisht gjuha dhe vizat athropologjike përbëjnë, brenda historisë, një njësi të dalluar", (f. 13/Botimi i vitit 1944) ishte thuajse i njëjtë me ato të Larousse-it.
Atëherë, i kënaqur me rezultatin, hapa me ndrojtje një enciklopedi bashkëkohore multimediale, "Rizzoli-Larousse 2001", me mendimin e induktuar nga ju zotërinj, se pas 60 e kusur vitesh nuk do të gjeja më një përcaktim të termit "racë" për njerëzit. Por, tekstualisht atje, "Raca" përcaktohej në rendin antropometrik si "term i përdorur shpesh për komoditet klasifikimi, për të treguar një grup njerëzish që paraqesin një omogjenitet relativ të karaktereve somatik".
E atëherë, me më tepër guxim shfletova edhe një enciklopedi amerikane "Encarta 2002", e cila e përshkruan "Racën" si më poshtë: "Term i përdorur historikisht për të dalluar një popullsi nga një tjetër mbi bazën e elementeve biologjike. Të gjithë njerëzit i përkasin species homo sapiens. Koncepti i racës rrjedh nga ideja që speciet njerëzore mund të ndahen në grupe të ndryshme biologjike. Sidoqoftë, shkenca ka provuar që njerëzit nuk mund të ndahen në raca të pastra. Shumë shkencëtarë, sot e hedhin poshtë idenë e racës së ngurtë biologjike dhe e shikojnë njeriun si një proces në vazhdimësi. Pavarësisht nga kjo, raca persiston si një koncept i fuqishëm social e kultural, që përdoret për të karakterizuar njerëzit në bazë të diferencave fizike të dukshme e të sjelljes".
Mora frymë thellë. Përcaktimi i fjalës "racë" për njerëzimin vazhdoka të merret në konsideratë edhe sot e kësaj dite; nuk është, sigurisht, i njëjtë me atë që përdori, Jakov Milaj mbi 60 vjet më parë, por sidoqoftë nuk qenka herezi e, pavarësisht nga evolimi i saj, nuk qenka diametralisht i kundërt.
Nga leximet e mëpastajme arrita të kuptoj, që nga një anë ekzistojnë teoritë racore, e në anën tjetër ekzistojnë ato raciste. Që teoritë racore flasin për tipin, llojin e specien. Që teoritë racore janë shpesh keqkuptuar e keqpërdorur. Që nga keqpërdorimi i teorive racore ka lindur racizmi. E që "teoritë raciste" flasin për superioritetin e domosdoshëm të një race ndaj një tjetre dhe legjitimojnë shfarosjen e asaj inferiore.
Me këtë background, e rilexova librin e Jakov Milajt, por në fund nuk e ndjeva aspak veten t'i përkisja një race më superiore se ajo e serbëve dhe e grekëve, zotërinj, e nuk m’u ringjall asnjë lloj përbuzje për vllehët, jevgjit apo romët. Aq më tepër kjo, kur autori shkruan se "Çështja e racave superiore dhe e racave inferiore, që është rrahur aq fort dhe vënë në mënyrë gjenerike, nuk ka kuptim". (F.24, Botimi 1944).
Dëshpërimi im ishte i madh kur pashë se Muhamedin Kullashi, nga një anë përmend ndër emrat që kanë frymëzuar "racistin" Jakov Milaj, "racistët" Eugen Fiscer, F.Gall, Guenther e G.V. De Lapouge, që autori nuk i citon në librin e vet, nga ana tjetër, harron të shkruaj që "autori racist" ka përmendur në vitin 1944 edhe çifutin Norbert Jokl të vrarë prej nazistëve në vitin 1942 (f.44, Botimi 1944).
Por kritika juaj nuk mbaron me kaq. Në vazhdim theksoni se "Milaj nuk bën asnjë vërejtje ndaj kësaj politike shfarosëse, veç konstatimit se nuk është e sigurt se do të përfundojë me sukses".
U habita! Këtë vërejtje, Milaj e ka botuar në janar të 1944, kur nazismi kishte zaptuar Shqipërinë. Nuk e di ku keni jetuar e sa zemërluan keni qenë ju, Muhamedin Kullashi apo paraardhësit tuaj gjatë diktaturave, por të jeni i sigurt që vënia në dyshim e realizimit të "objektivit madhor", konsiderohej nga nazismi si krim, e për këtë ndëshkohej.
E së fundi, harroni qëllimisht, o nuk keni arritur të kuptoni, që Jakov Milaj nuk kishte marrë "racën e pastër" si premisë të punimit të vet, por kishte parapëlqyer të mbetej nxënës i Pittard-it, duke e cituar këtë të fundit thuajse 40 herë në veprën e tij.
Eshtë e vërtetë që autori përmend togfjalëshin "racë e pastër", por e përkufizon këtë togfjalësh duke thënë se, "asnjë popull evropian nuk është i pastër nga pikëpamja e racës. Luftërat mijëvjeçare midis fiseve, migrimet e popujve prej një vendi në një vend tjetër, përpjekjet e të fuqishmëve për të futur në dorë pasuritë natyrore që zotëronin popujt më të dobët, kanë shkaktuar gjatë shekujve përzierje kaq të shumta racash, saqë sot është e pamundur të flitet për pastërtinë e tyre të plotë. Por se përdorim me këtë kuptim përkufizimin e "racës së pastër", mund të themi me plot gojën se raca shqiptare është e pastër", (f. 141, Botimi 1944).
Për më tepër, ndërsa flet për “racën shqiptare”, Jakov Milaj, jo vetëm nuk mohon ekzistencën e minoriteteve, por arrin deri aty, sa shkruan që ato “nuk kanë asnjë ndryshim prej tipit dinarik; dallohen prej nesh vetëm për gjuhën. Hyjnë në grupin e tyre malazesët, bullgarët, grekët e kuçovllehët“. (f.126/ Botimi 1944)
3. Ndërsa ju, Besnik Pula, pohoni që autori i "Racës shqiptare" ishte fashist, pa i bërë pyetjen vetes çfarë do të thotë të jesh fashist. Përgjigjen nuk mund t’jua jap unë zotërinj, por mund ta gjeni në shtypin e kohës, ku Jakov Milaj shkruante herë me emrin e vet e herë me pseudonimin Horus.
Unë vetëm po limitohem t'ju kujtoj që Branko Merxhani, kryeredaktori i revistës "Përpjekja shqiptare", pas 7 prillit 1939, u largua nga Shqipëria, ndërsa bashkëpunëtori i tij, Jakov Milaj, që u emërua kryeredaktor i revistës pas largimit të Merxhanit, arriti të botojë vetëm një numër të kësaj reviste, se pastaj fashistët ia mbyllën.
Po zotërinj, Jakov Milaj ka qenë ministër i Bujqësisë së qeverisë së Maliq Bushatit në vitin 1943. Por para se të njollosni emrat, duhet të paktën të verifikoni se cili ka qenë konteksti historik në të cilin veproi kjo qeveri, cili ishte programi i saj. Pastaj për hir të së vërtetës, z.Pula duhet të shkruani se pas tre muajsh, ministri Jakov Milaj dha dorëheqjen. (A nuk është edhe ky një akt i guximshëm për kohët e fashizmit?). Dhe motivi i dorëheqjes ishte refuzimi i nënshkrimit të dhënies me koncension të pyjeve shqiptare italianëve. Faleni kësaj here Jakov Milajn, zotërinj, ai si ministër bujqësie nuk mund të bënte më tepër se të emëronte 30 zoteknikë e veterinerë të lartë të Shqipërisë në Kosovën “djerrë, por pjellore”.
E mos harroni, se në vitet '40, dy ishin kampet që ndesheshin me njëra-tjetrën. Nga njëra anë, nacionalistët, që duke shfytëzuar situatën e kohës, për herë të parë arritën të shihnin një Shqipëri të shqiptarëve, edhe pse nën hijen e rëndë të fashizmit, e nga ana tjetër, komunistët të themeluar nën kujdesin e Miladin Popoviç, të cilët që në projektet e tyre fillestare donin që kjo e fundit t'i bashkangjitej shtetit jugosllav.
E mos harroni zotërinj, nëse jeni seriozë e pragmatikë, që një Shqipëri e shqiptarëve në ato kohë të vështira, ishte e mundur vetëm duke rinunçuar diçka e duke paguar një çmim tepër të madh, d.m.th. duke bërë kompromise me njërin kamp.
A nuk duhet të paguajmë një çmim shumë të lartë e të bëjmë shumë kompromise edhe sot, që komuniteti ndërkombëtar të njohë pavarësinë e Kosovës?
Nuk e di, nëse me fjalët e mia ju kam mbushur mendjen që Jakov Milaj nuk ka qenë fashist e racist në vitet '30 e '40, por di që, në ato vite, shqiptaromadhi Jakov Milaj ishte mik i "malazesit" Migjeni e bujti në shtëpinë vet në Torino "internacionalistin" Asim Vokshi, që ishte nisur për në Luftën e Spanjës.
4. Për sa i përket rehabilitimit prej komunizmit, Jakov Milaj nuk ka nevojë për mëshirën e askujt. Jakov Milaj e kishte për nder të ishte lidhur në të njëjtat pranga me "fashistin" At Anton Harapi apo Bahri Omarin dhe jo vetëm i kishte falur me kohë persekutuesit e tij, por i mësoi edhe fëmijëve e nipërve të vet të falin, por mos të harrojnë.
5. Jakov Milaj e përdori "racën" në librin e tij, jo për të bërë klasifikime raciste, (më citoni një fragment në të cilin shkruhet se jemi superior ndaj grekëve e serbëve (f.126 botimi 1944), por për të bërë një diversifikim. E diversifikimi është pasuri.
Jakov Milaj e përdori "racën" për të bindur labin kokëfortë, që kosovari është po aq shqiptar sa ai, për t'i thënë shqiptarit të Mitrovicës që himarioti nuk është grek, për t'i mbushur mendjen të krishterëve me ortodoksë e integralistë, që edhe pse Muhamedin Kullashi e Mehmet Kraja kanë një emër që tingëllon aq turk, sa emri i një turku Stambolli, janë shqiptarë.
Jakov Milaj e përdori “racën” në librin e tij, për t’i thënë shqiptarit “anakronik” të djeshëm e të sotshëm, që të ketë besim te vetja e të njohë vetveten në një kuptim të ri. Patjetër, "Raca shqiptare" është një vepër që pasqyron edhe filozofinë, shkencën e terminologjinë e kohës së vet e të gjitha limitet e saj; që ka një titull që të sjell menjëherë ndërmend "racizmin"; që me relativitetin e kohëve të sotme shumë prej tezave të shkruara në të nuk janë më bashkëkohore e ndonjë edhe e gabuar.
Për fat të keq, teoritë mbi racën u degjeneruan, u keqpërdorën dhe u shndërruan shpeshherë në racizëm, duke prodhuar tragjedinë më të madhe të shekullit të kaluar. A mos vallë edhe doktrinat e shenjta si krishtërimi e islamizmi, kur janë keqpërdorur nuk kanë pjellë dhunë?
Sidoqoftë, sado dashakeqës o sipërfaqësor të jeni zotërinj, sado mos ta keni lexuar librin e të keni marrë guximin të gjykoni prej titullit të tij apo parathënies, nuk e keni të drejtën morale të gjeni "racizmin shqiptar aty ku nuk është" e ta radhisni emrin e Jakov Milajt mes atyre që kanë realizuar “shfarosjen e çifutëve”. Ndër reliket që ndodhen në shtëpinë ku banonte Jakov Milaj, është edhe një "hanuchia". Dhuratë, që miqtë çifutë të "racistit" Jakov Milaj, i bënë familjarëve pas vdekjes së këtij të fundit.
6. Një miku im çam, pasi lexoi shkrimet tuaja këto ditë, më tha: "Për sa kohë kosovarëve u duhej bashkim dhe identitet e ndryshmëri nga serbi, ata e kishin librin ungjill (fjalë të prof.A.Cetës, thënë në Fier, 1992). Tani që nevoja e do të hapen e të njihen nga bota e shkelen menjëherë".
Jo, - i thashë mikut tim, - nuk e shkelin kosovarët Jakov Milajn, pasi e dinë se, nëse Jakovi do të ishte gjallë e do të kishte edhe më të voglin dyshim, se libri i tij do të bëhej në çfarëdolloj mënyre pengese për njohjen e pavarësisë së Kosovës, do të ishte ai i pari që krijesën e vet të viteve '40 do ta kishte braktisur në hauret e harresës".
7. Kur nisa t'ju shkruaj këtë letër, isha i tronditur e druhesha se ajo do të dilte thjesht emotive. Por tani që e mbarova, vura re se më shumë se unë, ka folur Jakov Milaj.
“I dua kosovarët – i thoshte Jakov Milaj nipave të vet – pasi pa kosovarët, Shqipëria nuk do të ekzistonte”.
Enklid Milaj
Nipi i Jakov Milaj
Jurist pranë Studios Legale Internacionale "Lovells", Milano
-----------------------------------------------------------------------------------------
Më datën 14.05.2005. “Sport-ritmi i zemrës “z.ALBAN DUSHKU,shkruan komentin më titull : "PAK ME NDRYSHE PER JAKOV MILAJN "
Pseudoshkenctaret Besnik Pula,Albert Vlash Nicolla,Elona Pira,etj,ashtu sic beri plote 50 vjete regjimini komunist shqiptare per eruditin tone te madh-te ndjerin profesor dr.sc.Jakov Milajn dhe vepren e tij"Raca shqiptare"(botimi i pare 1945; botimi i dyte:1997).te njajtin avaz po e vazhdojne ca"shkenctare" shqiptare ne Forumin tone te mirenjohur "Alb-shkenca".Keta 3 harbute-musketare SOROSISTE apo KOMUNIST te rinj u munduan qe ne nje shkrim te tyre ta denigrojne veprimtarine e madhe te Jakov Milajt,duke e quajtur racist dhe vepren e tij "Raca Shqiptare"(punim pseudoshkencore).
Ju bejme me dije se Jakov Milaj,nuk ishte Adolf Hitler,Qubrilloviq,Andriq,Qosiq e Millosheviq siq pandehen ne nje shkrim keta "Shkenctaruca" duke torturuar opinionin shkencore ne "Alb-Shkence",pa e lexuar fare librin shkencore"RACA SHQIPTARE".
Prof.dr.Alban Dushku
Bleron Baraliu ,nga Prishtina publikon më datën 15.05.2005 shkrimin në ueb faqen “Alb-shkence.org”,ku shkruan :
Mendoj se Besniku ka te drejte vetem pjeserisht. Pajtohem me plote bindje se studimet shkencore nuk mund te kene karakter patrotik, mirepo nuk duhet refuzuar se rrjedhimet e nje hulumtimi shkencor mund te rezultojne ne perfitime kombetare dhe si te tilla te kualifikohen per nga natyra e kontributit patriotik, p.sh. hulumtimet amerikane ne kozmos dhe zbritja ne hene gjithmone kane pasur natyre patriotike per Amerikanet, ndoshta jo per karakterin e tyre(?!) por per arritjet e treguara. Ne anen tjeter, Besniku ka te drejte pjeserisht poashtu kur thote se paradigma baze e studimit antropologjik rreth percaktimit te vlerave te racave ka rene tashme kohe me pare dhe kur ka egzistuar si e tille ka qene paradigme jashtezakonisht social-regresive, mirepo nuk jam i sigurte nese Besniku ngutet ne gjykimin e librit para se ta lexonte ate. Nga permbledhja, kam mundur te kuptoj vetem se libri kerkonte te beje identifikimin statistikor te karakteristikave fizike te Shqiptareve dhe jo ti klasifikoj ata si superior apo te klasfikoj ndonje popull tjeter si inferior. Motivet e studimeve te tilla nga gjermanet, psh., kane qene te erreta, por kjo nuk mund te na shfrytezoje si paragjykim per studime tjera te kesaj natyre.
Ne fund te fundit te dhenat statistikore jane cfare jane, dhe une personalisht, megjithese matematicient me profesion baze, nuk i vleresoj keto te dhena si dicka me vlere te larte. Madje, tentoj te besoj se dobia dhe demi i konkluzave ne baze te studimeve statistikore nuk jane ne disproporcion te larte. Merr shembull deshtimet statiskore ne mjekesi, financa, dhe pothuajse ne cdo rrafsh tjeter social, politik, ekonomik te jetes. Te vleresojme relevancen e prezentimit te tyre dhe motiveve te nxjerrura nga Prof. Milaj na duhet opinioni i nje eksperti ose se paku dikujt qe e ka lexuar kete liber me vemendje.
Megjithate, me lejoni te ndalem per nje moment ne koncpetin e superioritetit te popujve. Te besosh qe te gjithe njerezit lindin te barabarte do te thote ti besosh nje doktrine te ngjashme me ate te Bibles. Ne kete aspekt nuk tingellon aq paaresyeshem! Mirepo, te besosh se njerezit mbesin te barabarte me ndryshimin e kohes dhe pavaresisht nga shpejtesia e ndryshimeve do te thote te jesh ndesh me cdo logjike te mundshme ne toke, nga ajo e Bibles se Vjeter e deri tek Teoria e Relativitetit. Ne kete kontekst, zhvillimet e popujve varen nga faktore historik te papermendshem, dhe vetem dogmatizmi komunist u mundua pasusksesshem te mohoj shkallen dramatike te ndryshimeve te krijuar nga vete fakti qe kultura te caktuara u zhvilluan ne rrethe te caktuara dhe shpeshhere me tipare unike. Kjo do te thote qe historia krijoi popuj te mire dhe popuj te keq!
Te thuash ate qe une shkrova ne fjaline e mesiperme eshte racizem fanatik, primitiv, i pandergjegjshem dhe i papranueshem, por, vetem nese nxjerret nga konteksti. Pse?! Sepse e mira dhe e keqja jane cilesi relative qe maten nganjehere dramatikisht ndryshe ne kultura te ndryshme. Per shembull, ne Afrike egizstojne kultura qe nje mysafiri mashkull ua dhurojne gruan e shtepise per te kaluar naten, intimisht! Kjo eshte e "keqe" dhe e papranueshme ne shumicen e kulturave perendimore, si i njohim ne. Per te mos e zgjatur shume, per te gjithe konformuesit e kultures se tyre kultura vetiake eshte me superiore ne bote, ne kuptimin e matjes se vlerave te se mires dhe se keqes. Si Shqiptar, populli juaj eshte detyrimisht populli me superior ne bote; perndryshe ju ose keni devijuar nga kultura e popullit Shqiptar, mendoni se ju dhe nje pakice Shqiptare e mbajne kulturen por shumica ka devijuar nga kultura bazike Shqiptare, ose jeni te bindur qe edhe popuj te tjere e percjellin te njejeten cilesi te kultures si populli Shqiptar, pak me mire ose pak me keq, pra egizton ose nje barazi ne botekuptimin tuaj ose inferioritet i nje populli apo tjeter.
Ne opinionin tim, ne sistemin e matjes se vlerave-- qe bazohet ne rezultat me te larte per faktoret e harmonise, solidaritetit, ndjenjave shpirterore dhe dashurise ndaj njeriut, kafshes dhe natyres, afinitetit ndaj respektimit te rregullave pa forcimin e tyre permes pushtetit diktatorial, e faktoreve te tjere me shume social dhe evulucionar ne karakterin e tyre e me pak ne zhvillime historike ekonomike/industriale mbi baza sistemesh sunduese, diktatoriale etj.-- pra ne sistemin tim te matjes te se "mires" dhe te se "keqes", matjes se superioritetit dhe inferioritetit te klaseve te njerezve qe per thjeshtesi po i ndaj ne popuj, populli Shqiptar eshte popull me superior se popujt tjere ne bote. Ky superiroritet, ne mendimin tim, eshte rrjedhoje e adaptimeve te detyrueshme historike, qe, ne kuptimin evulucionar i bene njerezit te afrohen me shume, te bazohen ne koncepte humane ne menyre qe te mbijetojne veshtiresite. Popuj te tjere, si Indianet, arriten ti afrohen vlerave humane permes sistemeve tjera, si ai i religjionit shume pozitiv Hinduist dhe Budist, por pavaresisht, duhet pranuar se egzistojne vlera unike per ti karakterizuar popujt, sepse po te mos egzistonte unikiteti i ketyre popujve ata as qe do te formoheshin ne pike te par. Dhe populli Shqiptar unikitetin e vet e gjene ne superioritetin e natyres se tij shoqerore dhe humane, pavaresisht prej egzistimit apo mungese se unkitetit fizik.
Ju pershendes me dashuri per te gjithe njerezit por me dashuri me te zjarrte per njerezit Shqiptare!
Flori Bruqi ,me 21.6.05 Alb-shkenca.org etj.
Në web faqen Alb-shkenca org më datën 21.06.2005. zhvilloj polemiken më titull: “Replike per shkrimin e B. Pules ne alb-shkence dhe Kohe ditore”
EDHE NJË HERË PËR LIBRIN “RACA SHQIPTARE” TË AUTORIT JAKOV MILAJT.
(Përkitazi më recensionin tim për librin “Raca shqiptare” të Jakov Milajt ,të botuar kohë më pare në disa faqe interneti:alb-shkenca.org; art-café;floart;flori-press;sport-ritmizemres si dhe shkrimit të z.Besnik Pula,i botuar më 20.06.2005 ., në “Alb-shkenca.org më titull:”Racë shqiptare apo racizëm shqiptar?”...)
…Kohë më pare në disa forume interneti publikova shkrimin tim më titull: “Recension për librin e Jakov Milajt “Raca shqiptare”,ku specializanti i sociologjisë për përiudhën fashiste në Shqipëri,z. Besnik Pula më shokë në mënyrë të paskrupullt sulmojnë Jakov Milajn dhe librin e tij “Raca shqiptare”.
Eruditin tone prof.dr.Jakov Milajn ,zoti Besnik Pula ,e quan racist,e unë them më plotë gojë se libri i tij nuk është racist dhe se Miljan nese dikush dëshiron mund të “akuzojë ” prap si në Kohën e E.Hoxhës si nacionalist shqiptarë.
Në këtë shkrim timin që po e postoj për forumet e sipërshënuara i kundërvehëm disa shkrimeve shumë të pamatura të kosmopolitit të “KAN”-it z.Besnik Pula e mendimtarëve tjerë sorosistë të “Kohës ditore”…
Lshtësia është konceptuar si problem kompleks që përmban çështje edhe të historiesë,kulturës,
civilizimit,gjuhës,origjinës së shqiptarëve.
Disa syresh mund t’i takojnë historisë dhe arkeologjisë e shumë të tjera u takojnë antropologjisë fizike,sociale dhe kulturore,antropologjisë por edhe filologjisë dhe disiplinave të tjera diakronike.
Ka midis këtyre problemeve që do të mund të ishin objekt i një discipline të vetme shkencore, por këte që po e shtrojmë – lashtësia kërkon procedim ndërdisiplinar ngase çështja e gjurmëve të lashtësisë është një ndër ato probleme që prof.dr. sc. Shefki Sejdiu i quan”…konvergjentë, andaj edhe duhet kundruar multidisciplinarisht e interdisciplinarisht,por që, njëkohësisht kërkon edhe konvergjencë metodash hulumtuese.”..
Sikundër që shihet edhe nga vetë titulli(“Raca shqiptare”,vërejtja e F.B),në këtë rast objekt i kësaj trajtese janë ca gjurmë antropologjike, etnokulturore dhe gjuhësore që hasen të shqiptarët ”,thotë profesor Sejdiu në shkrimin e tij”Gjurmë lashtësie antropologjike dhe gjuhësore te shqiptarët”(ARS,30 janar 2005).
Dihet fare mire se natyra antropologjike e popujve të Ballkanit,Europës dhe të popullit tone në veçanti siç kam shkruar kohë më pare në “ALB-SHKENCË” etj., për librin e Milajt, është hulumtuar nga shumë shkencëtarë- antropolog,historianë,gjeografë,sociolog,filolog etj.
Shkenëtari zvicran Eugene Pittard në veprën “ Les peoples des Balkans” ka trajtuar çështje të antropologjisë të popujve të Ballkanit,mendimet e të cilit janë të një rendësie të konsiderueshme.
Përshkrimin e pare të pamjes fizike e ka bërë F.Pouqueville(1805).Të dhëna përshkruese antropologjike dhanë edhe J.Pisko(1894), P.Trager-i(1990), E.Durham(1905) si dhe F.Nopesa(1912).
Në përshkrimet e tilla antropologjike vështirë mund të nxirren informata të sakta shkencore.
Hulumtimet e mirëfillta antropologjike mbi shqiptarët janë bërë nga A.Weisbach(1868) i cili në Stamboll mati 17 meshkuj shqiptarë për të cilët gjeti lartësinë mesatare 1664 mm.
L.Glück(1895)mati 30 shqiptarë kryesisht nga Kosova.
A.Haberland dhe V.Lebcelter(1916)matën 106 meshkuj shqiptarë nga zonat malore dhe 13 nga Fusha e Kosovës.
K.Dronçillov(1921) bëri një punim antropologjikë në 112 shqiptarë nga Kosova dhe Maqedonia Përendimore.
F.Luschan(1922)bëri matjen e kokës të 130 shqiptarë më banim në Turqi.
Si punim më i plotë mbi antropologjinë e shqiptarëve mund të mirren matjet e bëra në 1.067 shqiptarë nga C.S.Coon(1930).
Përveç të dënave antropologjike në këtë punim janë pasqyruar edhe faktorët ekzogjen (socio-ekonomikë dhe kulturorë).
Në bazë të të dhënave që mblodhi ,Coon-i përshkroi tipin dinarik të shqiptarëve dhe u mundua të shpjegojë preardhjen e tyre ilire.
Zh.Gavrilloviq (1967) bëri disa matje antropologjike të kokës dhe të trupit në mostrën prej 201 shqiptarëve nga Deçani (Kosovë).
Fillet e para të hulumtimeve antropologjike ndër shqiptarë hasën në dy broshurat e shkrimtarit Sami Frashëri”Njeriu” dhe “Përsëri njeri”…
Punim më rendësi shkencore,si në matje ashtu edhe në përshkushmërinë morfologjike të trupit dhe të kokës së populates shqiptare të Shqipërisë mund të mirret punimi “Gjurmime antropologjike për shqiptarët”,i Aleksandër Dh.Dhima(1985).
Autori në këtë punim jep të dhëna interesante për karakteristikat fizike të shqiptarëve.
Përveq të dhënave përshkruese të pamjes së jashtme (ngjyra e syve, çepallat, piloziteti trupor, ndërtimi muskulor i trupit ,etj.) autori jep vlerat e disa matjeve trupore si dhe të kokës.
Me aplikimine analizës faktoriale në hulumtimet antropologjike filloi një hulumtim më i suksesëshëm in dërlidhjes dhe ndikimit të ndërsjellë ndërmjet ndryshoreve të matura në të njejtën hapësirë apo në hapësira të ndryshme antropologjike.
Analiza faktoriale është aplikuar në hulumtimet e shumta ku është trajtuar ndërtimi dhe forma trupore e njeriut ( L . Rees , 1950, Milicerowa, 1951, M.Lorr dhe V.Fields,1954,W.Hammond,1957.).
Me matje antropometrike është marrë A. Skibinska ( 1970, 1977 ), Ferenc Bakoni ( 1968 ) , JosipBabiq ( 1986 ), Jan Babiak ( 1987 ), Xh. Stevanoviq (1990).etj.
Ndër hulumtuesit e trevës tonë ( Kosovë ) duhet veçuar hulumtimet antropometrike ,
morfologjike,fiziologjike dhe anatomike të popullatës tone si bije fjala hulumtimet shkencore të prof . dr. sc . Mustafë Aliu ( 1991 – 2005 ), Dr .sc. Agron Rexhepi ( 1998 ),Ass.Dr. sc.Ajvaz Berisha ( 2002, 2005) ,prof. dr.Hasim Rushiti(1999-2005), dr.sc.Abedin Bahtiri( 2004 ), Mr.sc.Flori Bruqi (2001- 2005), prof.dr.sc.Ibrahim Behluli( 1999-2005) ;prof.dr.sc.Bajram Nura (1999-2005) etj.
Më sa kam njohuri specializanti i perudhës fashiste në Shqipëri z.Besnik Pula (e replikuesit tjerë si Mehmet Kraja më shokë ) që i kundërvihën më dhe pa argumente librit “Raca shqiptare” të J.Milajt nuk kanë bërë ndonjë hulumtim apo matje në trevat tona…
Dijmë se “kandidati për doctor i shkencave sociologjike ” zoti Besnik Pula ,është në një shkrim të 2004-shit anëtarë i një shkrimi ( më ca serb etj)për kthimin e “Kushtetutës e Kosovës së vitit ‘74”(document punimi i atashuar )…
Kemi thenë edhe më pare se Jakov Milaj, hulumtues shqiptar i viteve dyzet të shekullit 20-të, në vepren e tij epokale “Raca shqiptare”,duke u mbështetur në hulumtimet e bëra nga Pittard dhe të tjerë,sjellë një tab. matjesh cefalike dhe kranimetrike të tre popujve të siujdhesës Ballkanike:të shqiptarëve,grekëve,sllavëve(serbë dhe bullgarë);
Tab 1.Skema e tipave cefalikë më përqindje(sipas J.Milaj)
POPUJT
1. Brakicefalë - Shqiptarët 79,50% 11,60% 8,90%
2.bC Mezocefalë-Grekët 48,98% 17,24% 33,70%
3.mC Dolikocefalë- Bullgarët 24% 22% 24%
4.dC- Serbët 29,8% 30,70% 39,20%
Siç shifet,në këtë tab kranimetrike,brakicefalia është shumë e lartë të shqiptarët,është e lartë të grekët,por mjaftë e ulët(në raport më shqiptarët dhe grekët)të sllavët, kurse dolikocefalia është mjaftë e lartë të sllavët, mesatare të grekët,kurse shumë e ulët të shqiptarët.Brakicefalia e lartë të grekët ka qenë e vërejtur nga antropologët Pittard,Deniker,Bataglia etj.
Ata shohin brakicefalinë dominante të grekët që banonin në përendim të maleve Pind (që nga Epiri dhe Etolia deri në Peleponezë, hapësira këto më përpara të banuara nga dorët),ndërsa,këta antropologë,dolikocefalinë e kanë pare me predominance të lartë në lindje të vargmaleve Pind deri në Atikë.
Sipas këtyre shkencëtarëve,të rumunët predominon tipi brakicefal,kurse të jevgët(ciganët) e këtyre ha[pësirave predominon dolikocefalia.
Shefki Sejdiu, si dhe disa antropologë tjerë të shekullit 19 brakicefalinë e shpjegojnë si cilësi të popujve aziatikë,por Renato Bosuti(sipas nesh dhe Jakov Miljat) si dhe antropologjisë bashkohore rrënjet e brakicefalisë i shofim në Europë.
Antopologu gjerman L.Swidetzky mendon që,alpidët( Keltët) dhe dinaridët(Ilirët)ka pasur një kalim nga dolikocefalia,pra ka pasur një process dedolikocefalizmi,përkatësisht brakicefalizmi.
Në skemën e mëposhtme do të rekonstruktojmë proçesin evolutiv të ndryshimeve cefalike nga shkalla primare e tipit cefalik me predominance dolikocefalike(DC) tek indoeuropianët në djepin e tyre,që supozohet të ketë qenë hapësira e Europës Veri-Lindore e që,tani,është karakteristikë e popujve nordikë(gjermanë,skandinavë) dhe atyre të Europës Veri-Lindore(sllavët).
Supozohët se ky process ka qenë i hershëm. Kalimi i tillë nga dolikocefalia në brakicefali i alpino-dinaridëve(keltëve dhe ilirëve) është konfirmuar edhe nga P.Bosch- Gmimpera, antropolog i dhjetëvjetshit të fundit të shekullit të shkuar.
........
Siq kemi shkruar herën e kaluar në “Alb-Shkencë”; “Art-Café” etj.,sa i përket lartësisë së trupit,sipas matjeve të shkenëtarëve,serbët janë të gjatë deri në mesatare,shqiptarët kanë gjatësi mbi mesatare,kurse grekët kanë gjatësi mesatare të trupit.
Si tek Ilirët ,ashtu tash edhe te shqiptarët,tipi dinarid apo Adriatik apo Ilirik është dominues si për kah forma e kokës dhe gjatësia e trupit,por edhe për kah ngjyra e lëkurës dhe syve; të shqiptarët dhe grekët hasen mjaft tipare edhe te tipit Mediteran.
Kjo natyrë antropologjike dinarido-mediterane e shqiptarëve mund të spjegohet me praninë shumë të hershme të protoshqiptarëve në Ballkan dhe Mediteran.
Sipas shkenctarit kosovarë prof.dr. sc.Shefki Sejdiu,për të kuptuar më mire karakterin dolikocefalik dhe nordikeve dhe europianëve verilindorë ,janë flokëverdhë dhe atë të alpideve dhe dinaridëve mezocefalikë dhe brakocefalikë ndihmon shumë rregulla e Bergmanit,sipas të cilës qenieve të gjalla për të mbijetur në hapësirë më klimë të ftohtë u nevojitet një masë më e madhe trupore,por mutatis mutandis,në hapësirat e ngrohta apo në ato me klimë të moderuar nuk iu nevojitet një masë e madhe(mbrojtëse e tillë).Sipas kësaj rregulle rezulton se populli Kelt dhe ai Ilir,me herët se popujt tjerë indoeuropianë u janë drejtuar hapësirave më klimë më të moderuar dhe më të ngrohtë,të Europës Qendrore dhe Mesdhetare(Mediteranit).
Ky konstatim mund të përforcohet me faktinse edhe të francezët si dhe tëshqiptarët përveç tipareve Alpiko-Dinaride hasen edhe edhe ato Mesdhetare(Mediteranë).
Në fund mund të pohohet se shumë ndryshime antropologjiko-morfologjike(tipare të kokës,trupit,ngjyrës së lëkurës dhe syve)janë të kushtëzuar nga factorë gjeoklimatikë dhe rrethana të tjera sociokulturore,historike,kontaketsh dhe raportesh substrato-adstrato-superstratike etj.
Të shqiptarët hasen gjithashtu gjurmë të lashta etnokulturore siç janë kuvada,kulti i diellit,kulti i gjarpërit,rite vdekjeje,si psh.mbyllja e syve të posavdekurit nga ndonjë i afërm i tij,rit ky i ngjajshëm më atë të italikëve të periudhës romake dhe veprime siç është gjakmarrja,e ngjajshme me viendettan korzikane apo ajo malazeze etj.
Në fushë të etnolinguistikës,përveç përdorimit virtual dhe simbolik sidomos të numrave 3,7,9,12 etj., që mund të hasen edhe të shumë gjuhë të popujve të hapësirës mesdhetare e më gjërë,të shqiptarët haste edhe një përdorim emotive i këtyre numrave.
Të hangshin shtatqind mi dreqen ! etj.Nga gjuhët e ballkanit shqipja është e vetmja gjuhë që akoma ruanë gjurmë të sistemit vigezimal si të dyzetë(2x20=40);më përpara,në shqipe,për të shprehur nocionet’’ 60” dhe “80”,janë përdorur strukturat vigzimale trezet(3x20) dhe katërzet(4x20).
Një logjikë e tillë e formimit të emrave haste edhe në baskishte (2x20=40); në galishte(2x20=40); 3x20=60;4x20=80)në oksitanishte dhe në frengjishte të vjetër(3x20=60;4x20=80;6x20=120 madje edhe 15x20=300);në frengjishten e re gjithashtu haste 4x20 =80 por edhe emra të tjerë të numrave të ndërtuar mbi këtë bazë për numrin ,psh.99 thuhet 4x20+10+9=99 etj.
Profesor Sejdiu shkruan : “… Në gjuhën shqipe gjallojnë struktura etnolinguistike apo më saktësisht antropolinguistike dhe kulturore që dëshirojnë se,që në lashtësi,kanë ekzistuar kontakte të protoshqiptarëve dhe të gjuhës së tyre,me popuj,gjuhë dhe kultura paraindoeuropiane të Mesdheut.Këto gjurmë hetohen të disa emra të sistemit të farefisnisë si elemente materjarkati,p.sh.tek emir motër(
…Dhe në vend të konkludimit; këto gjurmë të lashta antropologjike,etnokulturore,gjuhësore,racore që ndeshën të shqiptarët nuk janë sjellë këtu vetëm si fakte të ndara dhe të shpërndara ,përkundrazi në këtu jemi përpjekur që këto fakte ti shohim ne,pra zoti BESNIK PULA etj., si struktura dhe ne sisteme (jo) raciste.Pjesa më e madhe e këtyre elementeve dhe fakteve janë gjurmë dhe dëshmi e kontakteve direkte dhe e një jete në simbiozë,që në kohrat më të lashta,me popujt paraindoeuropianë dhe indoeuropianë si dhe me kulturat dhe gjuhet e tyre në hapësirat e Mesdheut.
Antropologjia (greqisht Ανθρωπολογία, άνθρωπος, ànthropos = "njeri" dhe λόγος, lògos = "njohuri, dituri, mësim") është shkenca që studion njeriun në të gjitha këndvështrimet dhe veprimet jetësore, qoftë shoqërore ashtu edhe kulturore dhe fizike.
Antropologjia apo njohuritë mbi njeriun, mbi zhvillimin e vetive trupore dhe shpirtërore të tij, bëhen në disa fusha si p.sh antropologjia biologjike para së gjithash merret me shoqëritë fisnore, këndvështrimi gjeografikë i llojeve të njeriut të sotshëm, (Racat e njeriut) si dhe zhvillimet individuale të njeriut së bashku me zhvillimet trupore të njeriut. Me studimeve si të qenies njerëzore, pozicionimit të tij si i veçantë në gjithësi, sjellja e tij ndaj mjedisit dhe natyra e dyfisht krijuese dhe trupore bëhen nga fusha e anatomisë filozofike.
Ndryshimet e fytyrës e të mënyrës së jetesës iu kanë rënë në sy vëzhgonjësve që në kohët më të lashta. Ndër dokumentat e hieroglifuar te egjiptianeve gjenden përshkrime të shumta popujsh që kishin marrëdhënie me nënshtetasit e Faraonvet. Bibla, në kaptinën e dhjetë të Gjenezës (të bërët) përmban një dokument të famshëm etnologjik të kohës. Ndër Grekë e Latinë, pastaj, kemi shënime të shumta e vepra të tëra ku fise e raca të ndryshme të dheut përshkruhen për bukuri duke u ndjekur një farë sistemi shkencor. Mjafton të përmenden emrat e Herodotit, Aristotelit, Tacitit e Plinit të Vjetër për të kuptuar se shumë ndër eksponentët e mendimit helenik e italik i kanë kushtuar me zell studime të vlefshme atyre shkencave që sot thirren etnografi, etnologji e antropologji.
Studimet shumëzohen gjatë Mesjetës dhe zënë vënët kryesor në numrin e diturive të kohës, atëherë kur Evropianët mundën të zbulojnë kontinente të reja dhe të hyjnë thellë nëpër ato që njiheshin edhe ndër kohët e moçme. Më në funt, në shekullin e nëntëmbëdhjetë, njoftimet e mbledhura mbi dukjen e mbi zakonet e njerëzve disiplinohen, caktohen vijat që duhen ndjekur për kërkimet e reja dhe arrihet, në këtë mënyrë, në shkencat e vërteta që përbëjnë historinë natyrore të njeriut.
Emri i antropologjisë është i vjetër : e përdor Aristoteli në kuptimin e fjalimit mbi njeriun e do t’a përdorin gjer në ditët tona filozofët me domethënien e një doktrine të natyrës njerëzore. Nga mesi i shekullit të shkuar ky skaj përhapet si sinonim i “historisë natyrore të njeriut” (Broca) dhe përhapja e tij bën që të lihet pas dore kuptimi filozofik.
Metodologjia e antropologjisë socio-kulturore konsiston në etnografinë, proces qe përfshin te jetuarit për një kohë te gjate midis objekteve te studimit. Antropologu i parë që përdori këtë metodë është Bronislaw Malinowski, gjatë studimit të tij të banoreve të ishujve Trobriand. Malinowski, antropolog polak i arsimuar ne Angli, konsiderohet si "babai" i antropologjisë socio-kulturore.
Antropologe të tjerë te njohur janë : Claude Levi-Strauss (i shkollës strukturaliste), Marcel Mauss, Emile Durkheim, Radcliffe-Brown (i shkollës funksionaliste), Mary Douglas (studiuese e teorisë kulturore të rreziku
Antropologjia fizike
This is a quality version of this pageshow/hide details
Antropologjia fizike ose biologjike synon t'u japë përgjigje pyetjeve mbi shfaqjen e njerëzve dhe evolucionin e tyre dhe mbi shkaqet e dallimeve fizike ndermjet tyre. Si objekt i antropologjisë fizike shërbejnë karakteristikat biologjike të individëve dhe të grupeve të njerëzve.
Nder këto karakteristika me interes antropologjik mund të përmenden :
Tiparet morfologjike te skeletit dhe te pjesëve te ndryshme te tij, morfologjia e trupit, pigmentimi dhe strukturat mbuluese
Tiparet e matshme te trupit dhe skeletit
Tiparet fiziologjike
Tiparet biokimike
Tiparet qe lidhen me përbërjen e trupit
ANTROPOLOGJI - JAKOV MILAJ “RACA SHQIPTARE”
Do të lexoni këtu pjesë nga studimi elitar i autorit profesor Jakov Milaj, shkëputur nga libri i tij lapidary ”raca shqiptare”, botuar në vitin 1944.E mbajtur në hije për më shumë se 50 vjet,kjo vepër,së voni,i rikthehet publikut shqiptar, për t’i dhënë atij një nga studiusit më virtuozë të antropologjisë, i vetëm dhe i pakalueshëm deri sot ndër shqiptarët në këtë fushë mendimi
Kush është profesor Jakov Milaj ?
Ai i takon asaj pjesës më të mire të themeluesve të shkencës dhe mendimit shqiptar,asaj pjese që i dedikohet mbijetesa e identitetit tone Jakov Milaj lindi në Fier më 25.03.1911.
Ai u shkollua në Gjimnazin e Shkodrës, ku e mbaroi atë sin jë nga nxënësit më të mire në vitin 1931.
Si nxënës Milaj, drejtoj Shoqatën Kulturore “BESA SHQIPTARE”.Punoj si mësues në Fier, sekretar komune në nënprefekturën e Kolonjës,më vonë redactor përgjgjës në organe te ndryshme të shtypit të Tiranës e sidomos në “VATRA” të TIMO DILOS dhe në revistën “PERPJEKJA SHQIPTARE” të BRANKO MERXHANIT.
Në këtë kohë ka formuar shumë njohje,ku spikat mbi të gjitha,miqësia e madhe me Millosh Gjergj Nikollën-MIGJENIN.Për ata,që kanë shfletuar në shtypin shqiptarë të vitit 1930, është e pamundur që të mos hasin emrin Jakov Milaj apo inicialet e tij J.M.
Falë erudicionit të tij,ai shkrunte në fushënetnografike,antropologjike,gjeografike, historike etj.
Në vitin 1934 i është dhënë e drejta e studimit në Fakultetin e Veterinarisë pranë Universitetit italian të Torinos.
Përkohësisht Milaj in dërpret studimet(1935) dhe kthehet në Fier,ku merr pjesë në Kryengritjen e Fierit…
Dështimi i kësaj kryengritje ishte fatal edhe për studentin Jakov Milaj.Rexhimi i atëhershëm i mbretit Zog e denon Miljan më burgim 101 vjet.Pas ndërhyrjes së organizatave të shumta ndërkombëtare,ai falet.
Më pas,migron nga vendi për në Torino të Italisë për ti vazhduar studimet e veterans të lëna në gjysmë.
Në ditët e fundit të jetës së poetit tone të mjerimit-Migjenit,Jakov Milaj,do të jetë pranë tij dhe të motrës në Senatoriumin e Tore Feliçës…
Madje,do të ishte ai,që do të sillte edhe fjalët e fundit të Migjenit dhe dorëshkrimet e fundit të tij,nga Spitali.
Në Shqipëri Milaj kthehet në vitin 1939,pasi kishte doktoruar veteranën në Torino.
Jakov Milaj do të punon në institucionet zyrtare dhe në qeverinë e atëhershme do të ishte pak muaj edhe Ministër i Bujqësisë dhe i Pyjeve.
Shkak për largimin e tij nga fotelja e ministrit ishte se Milaj, kërkoj që”pyjet e Shqipërisë të shkëputeshin nga kontrolli Italian dhe milicia italiane e pyjeve të zëvëndësohej më shqiptarë”Kuptohët se professor Jakov Milaj u detyrua të jape dorëheqjen nga Ministri.Pas Luftës së Dytë botërore,doctor Milaj punoj në Stacionin e Veterinarisë në Durrës,Bilisht,Fier etj.
Rexhimi komunist shqiptarë e dënoi (1945)profesor Jakov Milajn me 15 vjet burg të rendë,prej të cilave bëri gjashtë vjetë burg(1945-1951) dhe katër vjetë internim(1951-1955).Vdiq më 02.01.1997,në moshën 86 vjeçare.
Kryevepra e tij”Raca shqiptare” është shkruar në vitin 1944 dhe mbeti mbi 50 vjet në hije(deri në vitin 1997), ashtu si edhe autori i saj.
Në këtë vepër madhore,ai hodhi për here të pare rrugën për antropologjinë shqiptare.Vepra ka një karakter të theksuar shkencor,patriotic dhe kombëtar.
”Vepra doli atëherë ku në gjentikën shqiptare ishte gjendje thatësire.Si vepër,ajo është e para në llojin e saj e shkruar nga një autor shqiptar.
Në aspektin antropologjik,ky është i pari punim,i shkruar mjeshtërisht më një gjuhë të pasur dhe të pastër,ku del tipi fizik shqiptar dhe ecuria e tij evolutive në rrafsh kombëtar”kanë thenë shkenctarët e ndryshëm për “Racën shqiptare” të doktor Milajt.
Por vetë autori,më mire se kushdo tjetër e ka treguar misionin e tij në këtë vepër”Qëllimi i hartimit të kësaj vepre ka qenë që të nxjerrë në shesh disa të vërteta,gjer më sot të panjohura,mbi racën tone dhe t’u jape shkas,atyreve qe ndjejnë vehten të zotin,për t’ u marrë pak më tepër më biologji e anthrologji.
Përfundimet,që ka për të nxjerrë lexonjësi nga këto faqe janë të thjeshta dhe ,ndofta,të njohura intuitivisht prej shumë Shqiptarëvet,me gjithë se të mohuara prej të huajvet dashakeqë:se populli arbëror ka një origjinë të vetme të përbashkët:se është anas(autokton) në të gjitha viset ku banon sot; se as midis muslimanvet e kristjanvet ,as midis Gegvet e Toskvet nuk ka ndonjë ndryshim racor;e,më në funt,se ndihet nevoja për një politikë shoqërore që të synojë fuqizmin fizik të races shqiptare”.
Pa dyshim Profesori Milaj është pjesë më e mirë e studieuesve patriotë shqiptarë,i asaj pjese që i dedikohet mbijetesa e identitetit tone.
Një pasqyrë e shkurtër e hulumtuesve tjerë
Dihet se,të dhënat e para të antropologjisë shqiptare janë të formës përshkruese.Përshkrimin e pare të pamjes fizike e ka bërë F.Pouqueville(1805).
Të dhëna përshkruese antropologjike dhanë edhe J.Pisko(1894),P.Trager-i(1990),E.Durham(1905) si dhe F.Nopesa(1912) ...
Hulumtimet e mirëfillta antropologjike mbi shqiptarët janë bërë nga A.Weisbach (1868) i cili në Stamboll mati 17 meshkuj shqiptarë për të cilët gjeti lartësinë mesatare 1664 mm.L.Glück(1895) mati 30 shqiptarë kryesisht nga Kosova.A Haberland dhe V.Lebcelter(1916)matën 106 meshkuj shqiptarë nga zonat malore dhe 13 nga Fusha e Kosovës.
K.Dronçillov (1921)bëri një punim antropologjik në 112 shqiptarë nga Kosova dhe Maqedonia Perëndimore.
F.Luschan (1922) bëri matjen e kokës të 130 shqiptarë më banim në Turqi.
Si punim i plotë mbi antropologjinë e shqiptarëve mund të mirren matjet e bëra në 1.067 shqiptarë nga C,S.Coon(1930).Përveç të dhënave antropologjike në këtë punim janë pasqyruar dhe afktorët ekzogjen.Në bazë të dhënave që mblodhi,Coon-i përshkroi tipin dinarik të shqiptarëve dhe u mundua të shpjegoi prejardhjen e tyre ilire.
Zh.Gavrilloviq (1967) bëri disa matje antropologjike të kokës dhe trupit në mostren prej 201 shqiptarëve nga deçani(Kosovë).Fillet e para të hulumtimeve antropologjike ndër shqiptarë hasën në dy broshura e shkrimit Sami Frashëri”Njeri” dhe “Përsëri njeri”.
Punim më rendësi shkencor,si në matje ashtu edhe në përshkrushmërinë morfologjike të trupit dhe të kokës së populates shqipatre të Shqipërisë mund të mirrët punimi”Gjurmime antropologjike për shqiptarët”,i Aleksandër Dh.Dhima-s (1985).Autori në këtë punim jep të dhëna interesante për karakteristikat fizike të shqiptarëve.
Përveç të dhënave përshkruese të pamjës së jashtme(ngjyra e syve,çepallat,piloziteti trupor,ndërtimi muskulor i trupit,etj),autori jep velrat e disa matjeve trupore si dhe të kokës.
Ndër hulumtuesit e trevës sonë në këtë fushë studimi lypset veçuar edhe hulumtimet e reja në hapësirat antropometrike,lëvizore,fiziologjike nga Mustafë Aliu (1991), Hasim Rushiti (1999,2000,2001) ,Agron Rexhepi (1998),Abedin Bahtiri (2004), Ajvaz Berishës (2002), Flori Bruqi (2003,2004,2005) etj.
Mr.sc.FLORI BRUQI
JU RRËFEJ PËR RACËN SHQIPTARE(botim i viti 1945; ribotim 1997)
(Nga prof.dr.Jakov Milaj)
Shumë kohë përpara anthropologve,filologë,poetë,gjeografë,historjanë e udhëtarë të ndryshëm,që kanë kaluar nëpër Shqipëri,ose që kanë njohur,në ndonjë kënt të largët të Perandoris tyrke a të Ballkanit,ndonjë grup Shqiptarësh,nuk kanë përtuar të përshkruajnë sa më mire që të jet’ e mundur tiparet e këtij populli,që bie në sy për madhështi e bukuri.
Si na shihnin të huajt Ami Boue,si qindra të tjerë që s ‘po i përmendim,është prekur nga dukja fizike e Shqiptarëvet. Në veprën e tij”La Turquie d’Europe”(Paris 1842): “ata iu përngjajnë më shumë Grekve se sa Sllavëve dhe të kujtojnë tipat më të bukur të malësorvet zvicëranë më fytyrë vezake,më hundën e gjatë e të hequr,me trupin e tyre më shumë të hollë se të trashë e më trajtat e hedhura”.
Cypren Robert-i,që ka njohur vetëm gegët,në një studim të botuar në “Revue des deux Mondes” thotë se Shqiptarët kanë “sy të vegjël,shikim të drejtë e të ngulur,vetulla të holla,hundë të mprehtë,kokë të gjatë,ball të sheshtë,qafë tepër të gjatë,krahruar të rrumbullakët dhe pjesën tjetër të trupit të thatë e nervozë”.
Nga shkrimtarë të tjerë,dikush thotë se Shqiptarët i kanë syt e shkruar ose bojë qieli dhe flokët e verdhë e gati t ‘ artë; dikush tjetër-Pouqueville-i,për shëmbull-shkruen se syt i kanë te zezë.Këto shënime,me gjithë se në përgjithësi flasin mire për ne,qëndrojnë kaq lark njëri tjetrit sa të bëjnë të bësoshë se nuk ka një njësi fizike të tipit shqiptar.
Por,mos të rrojmë se këto nuk janë veçse verë të percipëshme e më të shumtën e herës,sentimentale.Vetëm në një pike,që të gjithë auktorët,janë të një mendimi:në bukurinë plastike të Shqiptarëvet.
Dhe ,kjo bukuri,pranohet edhe prej anthropologëve të vërtetë.Por,këta të fudit,hyjnë më thellë në shqyrtimin e veçorive trupore dhe pranojnë,me ndonjë përjashtim të vogël,njësin fizike të tipit shiptar dhe,bashkë me ketë,origjinën e njejtë të races sonë.
Por ,studimet më të plota mbi racën t‘onë,janë bërë prej shkënctarvet austriake A.Haberlandt e V.Lebzelter,prej Eeninger-it,prej studjonësit gjerman von Luschan dhe prej anthropologut zviceran Eugene Pitard.
Dy të parët,gjatë Luftës së Madhe u mblodhën në Shqipërin e pushtuar prej fuqive austro-hungareze.Bënë studime mbi një grup vullnetraësh,që shërbenin me armë në dorë për Fuqit Qëndrore dhe mbi një numër të vogël civilash e të burgosurish shqiptarë,që ishin kapur prej Serbëve.
Janë matur 140 vetë,të tërë meshkuj,madhor me verse njëzet vjeç e lart dhe,që të gjithë,më sa duket,t ‘ardhur nga krahinat e Gegëris.Studimet etyre u botuan më 1919 në “Archiv fuer Anthropologie”XVII,me titullin”Zur physischen Anthropologie der Albanesen”.
Mbledhjen e kësaj lënde ne nuk duhet t’a kërkojmë prej të huajvet,por prej vetë Shqiptarëvet.
Ndër emrat e autorëve të shumët q’u përmenden më lartë,lëxonjësi do të ketë vënë re se,ka edhe disa ballkanas që s ‘janë mjaftuar me studimin e racave të tyre,pork anë future hundën edhe në përshkrimin e races sonë.Për të zbuluar origjinën tonë dhe për të njohur vetvehten duhet t’i kushtojmë kujdesin e duhur studimit të races,që do të kishte për rendësi të barabartë,në mos më të madhe me studimin e gjuhës e të historisë.
Dallimet fizike,paprekshmëria e racës
Popujt që kanë patur të bëjnë me Ilirët gjatë shekujve kanë qenë kolonizatorë,pushtonjës ushtarakë ose migrantë endacakë.
Këta nuk kanë patur kontakt të barabartëme të gjithë turmën ilirike të përhapur në një trevë kaq të madhe.Por,ndërsa,ndrydhja e tyre ka qenë më forte për disa fise e vise,ka qenë shumë me dobët ose nuk është ndier aspak nder fise e vise të tjera.
Disa nga këta popuj,nuk kanë lënë gjurmë veçse në qytetrim: kurse disa të tjerë kanë lënë shumë gjak ndër fiset e pushtuara.Vetëm ai grup i Ilirve që më vonë u çuajt me emrin Shqiptar,qëndroi m’i pastërti dhe,me gjithë se e ndjeu mjaft ndikesen e qytetërimit të huaj,mbeti gati krejt i paprekur për nga raca.
Raca shqiptare nuk ka nxjerrë vetëm burra të pushkës,por edhe njerëz të mendjes e të shpirtit,filozofë,ligjëvënës,burra shteti,shkencëtarë,letrarë,dijetarë,poetë e artiste të mëdhënj.
Numrit të njerëzve të dëgjuar,që njihen si Shqiptarë,duhet t’i shtohet një numër tjetër shumë m’i i madh të panjohurishë,që janë mbajtur si pjellë e ndonjë populli tjetër dhe që ne nuk ua dime emrat.
Kontributin që kjo race i ka sjellë botës,në përpjesim më numrin e me kushtet në të cilat ka jetuar,nuk e vë prapa racavet të tjera fqinje.
Tregon,për kundrazi,se paja shpirtërore e sajë është e madhe dhe e shumanshme.
Sipas Pittard-it lartësia trupore mesatare e gegëve është 1.683 mm;ajo e Toskëve 1,673 mm.
Si shihet,grupi i Gegëve të Dobruxhës jep një lartësi mesatare 1 mm më të vogël nga mesatarja e Glueck-ut,pra gati të barabartë me lartësinë e kosovarve dhe 10 mm më e ulët nga ajo,që kanë gjetur Haberlandt-i e Lebzelter-i,ndërsa Wniger-i ka vënë re se”në mes të Gegëve e të Toskve nuk ka asnjë ndryshim në lartësin e trupit”.
Sikur të krahasojmë shtatin e Shqiptarvet me atë të popujve fqinj,dalin në dritë disa fakte shumë interesante.
Përtej detit Adriatik gjendet një nga zonat me njërëzit më të shkurtër t’Evropës.
Karta e Biasutt-it,e botuar në volumin e pare të veprës”Razze e Populi della Terra”,është një pasqyrë e saktë e lartësisë trupore të popullsive që banojnë kundrejt bregdetit shqiptar.
Që nga Ankona e gjer në thembër të çizmës italike,e gjithë pjesa qëndrore,jugore e ishullore e Gadishullit e’ Apeninevet,përmban njerz që kanë një lartësi mesatare prej 158 deri ne 162,9 cm,pra 6 deri 10 centimetra më t’ulët se atë të Shqiptarëvet.
Nga kjo kuptohet se:për sa i përket kësaj veçorije,kryqzimet midis Shqiptarvet dhe Italijanvet gjatë shekujve të kaluar duhet të kenë qenë shumë të kufizuara për të most hënë se praktikisht nuk kanë eksistuar fare.Në lindje të tokës së zënë prej popullit shqiptar gjendet Bullgaria.
E ndan prej sajë Maqedhonija më njerz race të perzierë,shumica e të cilëve e mban vehten si bullgarë.Bullgarët,sipas Wateff-it,kanë një lartësi mesatare prej 1.665 mm.
Përpjestimi i njerzve të lartë nga ata të krahinave lindore:ai arrin mesatarisht në 1.678 mm do me thenë në një lartësi krejt të barabartë me atë të Shqiptarvet që gjen Pittard-i,ose 15 milimetra me t’ulët nga ajo që na japin Habrelandt-i dhe Lebzelter-i.
Del ,pra,në shesh se ata q’i thonë vehtës Maqedhonas duhet të kënë shumë gjak shqiptar dhe,për sa i takon lartësis mesatare,ndryshojnë mjaft prej bullgarvet të vërtetë.
Treguesi qefalik dhe veçantitë
Në veri të Shqipëris ethnike ndodhen Serbë,Boshnjakë e Malazezë.
Që të tre këta popuj kanë trup më të lartë nga Shqiptarët.Për të parët Deniker-i jep shifren mesatare 1.709 mm,që mund të shtohet në studime të mëvonshme.Weissbach-u në 3.802 boshnjakë,që ka matur ,ka gjetur si lartësi të mesme 1.726 mm.
Lartësi thuaj se të barabartë me këta kanë edhe barabartë më këta kanë edhe Malazezët.
Në jugun e vendit tone gjenden Grekët,të cilët kanë një lartësi trupi gati të njënjëshme me ne:1.670 mm.
Kjo veçori e disa të tjera,që do të shohim më vonë,bëjnë të besosh se shumica e Grekvet,posaçërisht pjesa perëndimore,janë të një race me Shqiptarët,e bile,janë Shqiptarët,që kanë humbur gjuhën dhe,nëpërmjet shkollës e të Kishës,kanë trajtuar një ndjenjë kombëtare që,shpirtërisht,i ndanë prej nesh.
Gjatesija e gjymtyrve të poshtme,në grupin e matur prej Pittard-it,kalon prej 711 milimetra në 872 milimetra; mesatarisht kapet në 792,6 mmm; kjo gjatësi shtohet rregullisht në përpjestim më lartësinë trupore.
Raporti mesatar i gjatsis së shalëve në gjatsin e përgjithshme të trupit është 47,25.
Shqiptarët kanë pra bustin më të zhvilluar nga të gjithë popujt e Ballkanit;kurse gjymtyrët e tyre,megjthëse të gjata,vijnë pas gjymtyrëve të Sërbëve e të Tyrqve.
Weninger-i ka gjetur ndër Gegë një gjerësi koke që kalon prej 145-172 mm me frekuenca më të shumta në 147-170 mm edhe ndër toskë një gjerësi që kalon prej 148-179 mm; me frekuenca më të dendura në 151-171 mm.
Në materialin e studiuar prej tij është vërtetuar se Toskët e kanë kryet më të gjërë nga Gegët.
Tregonjësi qefalik është veçorija anthropologjike më e rendësishme;që bën të dallohet raca shqiptare nga racat tjera.
Është shumë i lartë dhe prandaj vërteton se populli i ynë është,në përgjithësi,shumë kokë-shkurtër.
Për serit e ndryshme të Shqiptarvet,që ka matur Pittard-i,tregonjësi mesatar arrin në 86,4 dhe për atë që ka matur Haberlandt-i e Lebzelter-i është pak më i ulët 86,14...
Është shum’ e vështirë të gjendet,për sa i takon knjë popull tjetër që të ketë veçorira më të dukshme,shkruan në librin e tij lapidar”Raca Shqiptare”,në ribotimin e vitit 1997 autori erudite prof.dr.Jakov Milaj.
Mr.sc.Flori Bruqi
LITERATURA E SHFRYTËZUAR:
1.Aliu,M.:”Razvoj morfoloskih obelezja skolske populacije i razlike u tim obelezjima na kronolosku dob., Doktorska disertacija,1992,Sarajevo.
2.Bozina,M.I.:Morfoloske osobine jugoslovenskih naroda,etnoantropoloski problemi,knjiga 11,Beograd,1990.
3.Bruqi,Flori.:”Delikuenca e të miturve dhe ushtrimet trupore,Flomed,Prishtinë,botimi 1,2003 dhe botimi 2,2004.
4.Bruqi,Flori.:Ndikimi sistematik i ushtrimeve fizike në strukturën e personalitetit të sportistit,Flomed,2003,botimi 1 dhe Flomed,2004,botimi 2.
5.Bruqi,Flori.:Dallimet në disa ndryshore fiziologjike ndërmjet studentëve sportiestë dhe jo sportiestë para dhe pas vrapimit 400 metra,Punim magjistrature,Prishtinë,2005.
6.Bruqi,Flori.:Ndikimi i ushtrimeve trupore në personalitetin e të rinjve,Prishtinë,2005,projekt
7.Bruqi,Flori.:Ndikimi i ushtrimeve trupore në fajshmërinë e adoleshentëve,Prishtinë,2005,projekt
8.Durakovic,M.M.,i suradnici,Morfoloska antropometria u sportu,Zagreb,1995.
9.Milaj,Jakov”Raca Shqiptare”,Tiranë,1945 dhe 1997.
Etj.
BESNIK PULA,Prishtinë shkruan në forumin Alb-shkenca.org dhe “Koha ditore”
Si dikush qe studion shkencat shoqerore jam i tronditur qe nje liber sikur ky i Jakov Milajt "Raca shqiptare" mund te lavderohet si kryeveper e shkences. Per dy arsye. E para eshte se libri ka si paradigme teorite tashme krejt te diskredituara, pseudoshkencore raciste qe mbeshteteshin ne ide gjoja evolucionare e qe argumentonin epersine gjenetike te races se bardhe karshi grupeve te tjera racore, te legjitimuara "shkencerisht" nga antropologet ne baze vecanerisht te matjeve te kafkes, vecorive te fytyres etj. si shenja qe zbulonin shkallen e zhvillimit biologjik e kulturor te grupeve njerezore. Kete histori te pseudoshkences raciste e dokumenton dhe diskuton mire Ste phen Jay Gould ne librin e tij "The Mismeasure of Man".
Tashme dihet historikisht se cfare kahje moren keto teori dhe cfare projekte politike ato mbeshteten, duke filluar nga legjitimimi i kolonializmit dhe shtypjes se eger te popujve jo-evropiane deri te Holokausti dhe eliminimi i miliona njerezve nga shkaku i gjoja "inferioritetit gjenetik" te tyre. Te njejtat paradigma teorike benin qe zyrtare te larte te shtetit serb ne shek. 19 te argumentonin se shqiptaret jane "njerez me bisht" duke i pershkruar shqiptaret si popull "primitiv" dhe duke i projektuar mbi shqiptaret konceptet raciste qe evropianet kishin zhvilluar ne kolonite e tyre afrikane e aziatike.
Kjo eshte pikerisht ajo qe shqeteson me teper se fakti qe libri mbeshtetet mbi baza joshkencore.
Te lavderohet nje liber i tille si nje qe ka karakter patriotik dhe kombetar (qe sic thote Elona eshte paradoksale, sepse shkenca nuk mund te kete karakter patriotik dhe kombetar) eshte te legjitimohet ideologjia raciste si perberese e identitetit shqiptar. Ky liber mund te sherbeje si dokument per te
kuptuar origjinen historike te elementeve raciste ne kulturen shqiptare, te tentimeve "shkencore" te intelektualeve shqiptare per ta antropologjizuar popullin e vet dhe per ta shikuar permes syve te
shkences raciste (dikush do te thoshte, nga pikepamja e kolonialistit), dhe te konstruktimit historik te identitetit shqiptar karshi forcave te racizmit dhe kolonializmit qe vinin nga Evropa perendimore, simptomat e
se cilave akoma mund te shperfaqen ne ditet e sotme. Pikerisht ketu mund te qendroje vlera e ribotimit te vepres, si nje pasqyre ku ne menyre refleksive mund te zberthehet procesi historik i perpjekjeve per
ndertimin e identitetit nacional shqiptar, por sigurisht jo si kontribut ndaj shkences dhe antropologjise.
Besnik Pula,shkruan:
Më 1938, Musolini vendosi që ta anashkalonte akademinë italiane dhe angazhoi një student të ri të antropologjisë, Guido Landra, që ta hartojë një platformë shkencore për racizmin italian. Studenti i ri, me bekimin personal të Musolinit, në korrik të atij viti nxorri një dokument me emrin "Manifesti i Shkenctarëve Racialë" (Manifesto degli Scientisti Razziali), i cili vendosi bazamentin ideologjik për politikën e mëtejshme raciale të regjimit fashist. Manifesti shpalli italianët "racë Nordiko-Arjane", konstantoi se italianët janë "racë e pastër dhe e veçantë", formuloi definicionin biologjik të racës dhe shpalli raca inferiore çifutët dhe afrikanët.
Aplikimi i teorive raciste përbrenda regjimit fashist italian përbënte një risi, pasi që deri më 1938 Musolini i kishte rezistuar teorive të racës që promovonte homologu dhe aleati i tij në Gjermani, Adolf Hitleri. Madje në një rast, Musolini gjatë një bisede private i kishte përshkruar ato teori si qesharake dhe të pavlefshme. Diçka e kishte bindur Musolinin që ta ndryshojë mendjen dhe menjëherë pas nxjerrjes së Manifestit, politika e regjimit fashist ndryshoi thelbësisht në raport me kolonitë afrikane dhe çifutët brenda Italisë, duke filluar një politikë persekutimi dhe represioni të haptë ndaj "racave inferiore" në bazë të një ligji racial të nxjerrë nga regjimi në po atë vit. Tani kur superioriteti dhe inferioriteti, pastërtia dhe ndotja e racave mund të vërtetohej shkëncërisht, ishte e natyrshme që shteti të ndërmarrë ve[imin dhe kategorizimin e njerëzve në bazë të “esencës” së tyre biologjike dhe gjenetike.
Pas prillit 1939, kur Italia kishte zbarkuar me trupat e veta në Shqipëri dhe bashkë me qeverinë e re shqiptare kishte shpallur Shqipërinë pjesë të "Perandorisë së Romës", aplikimi i teorive raciale gjeti terren edhe në "bregun e pestë" të Perandorisë fashiste. Megjithëse teoritë raciale kurrë nuk arriten shkallën e ndikimit brenda fashizmit italian sa kishin në Gjermaninë naziste, ato megjithatë orientuan një pjesë të politikës italiane, por edhe i dhanë bazë epistemologjike raciologëve të rinjë italianë si Guido Landra dhe Arturo Galandi, që kishin ndërmarrë hapa për klasifikimin e popullsive të Perandorisë në baza të origjinave dhe pastërtisë raciale. Galandi ishte ndër raciologët italianë që "zbuloi" se shqiptarët janë "racë arjane" dhe se si e tillë nuk meriton fatin e trajtimit inferior që kishin çifutët e Italisë apo popullatat arabe dhe etiopiane të pjesës tjetër të perandorisë fashiste. Sikur në pjesën tjetër të kolonializmit evro-perëndimor, teoritë raciale shërbyen si mjet "shkencor" për përcaktimin e identitetit dhe prejardhjes historike të popullatave të robëruara, për furnizimin e një baze gjoja "shkencore" për ta justifikuar rendin racist kolonial, i mbështetur mbi ideologjinë e "misionit civilizues", tani i armatosur me kredenciale biologjike dhe gjenetike për inferioritetin e popujve të shtypur dhe superioritetin e shtypësve.
Se teoritë raciale patën ndikim edhe brenda kolonive italiane si Shqipëria është shembulli i librit të Jakov Milajt "Raca shqiptare". Milaj rrekët që të identifikojë prejardhjen e asaj që ky e definon si "racë shqiptare", ku raca kuptohet si një bazament biologjik dhe gjenetik i shfaqjeve fizike dhe kulturore të një grupi njerëzor. Për Milajn, shqiptarët nuk përbëjnë vetëm komb kulturor, por edhe një popullatë që veçohet nga një prejardhje e veçantë gjenetike, që i bën shqiptarët të meritojnë cilësimin si "racë". Milaj, që kishte qenë ministër për bujqësinë në Qeverinë e parë fashiste në Shqipëri, nuk ishte antropolog, por në libër shkruan se ndjehej i cytur që teoritë raciale të gjejnë shprehje edhe në Shqipëri që të kuptohet "në baza shkencore" origjina dhe identiteti shqiptar.
Stephen Jay Gould në librin e tij "The Mismeasure of Man" ("Matja e gabuar e njeriut") hedh dritë mbi bazat false dhe pseudoshkencore të teorive raciale, të nocionit se kultura rrjedh nga biologjia, si dhe të metodave të klasifikimit të grupeve njerëzore në bazë të veçorive trupore (ngjyrës së lëkurës, formës së kafkës etj.). Dekada të tëra të punës së antropologëve dhe studiuesve të tjerë kanë dëshmuar se teoritë kishin karakter ideologjik e jo shkencor. Teorinë e vet për "racën shqiptare" Milaj e mbështet pikërisht në këtë traditë të dështuar të pseudoshkencës mbi racën, me të cilën ai tenton të vërtetojë "pastërtinë" e racës shqiptare dhe t’i vendoste edhe shqiptarët diku brenda hierarkisë së racave që kishin shpikur raciologët evropianë.
Kur merren parasysh dy fakte: e para, që teoritë racialë ka mbi pesë dekada që janë hedhur poshtë si të pabaza shkëncërisht; e dyta, që për më tepër, teoritë raciale i hynë në shërbim projekteve më të errëta të historisë perëndimore, përfshirë kolonializmit evropian në Afrikë dhe Azi dhe tragjedinë e Holokaustit; është jo vetëm shqetësuese por dhe tronditëse që një libër si ai i Jakov Milajt gjen një recenzurë krejt jo-kritike, madje lavdëruese në faqet e kësaj gazete (fjala është për artikullin "Thelbi i ekzistencës, të njohësh vetëvetën", të autorës Miranda Haxhia, Botuar tek Koha ditore e dt. 28 maj 2005).
Është shqetësuese që autorja abstrakon librin e Milajt nga konteksti historik (libri u botua për herë të parë më 1944) dhe reprodukon në mënyrë krejt jo-kritike teoritë e librit, duke u njohur atyre një status shkencor që në dukje të parë të lë përshtypjen e një tentimi për rehabilitimin e teorive raciste. Autorja (por edhe gazeta që e boton një artikull të tillë) do të përballej padyshim me një akuzë të tillë po të mos ishte i njohur për akuzuesin ambienti intelektual i cili prodhon artikulime të tilla që i shkruajnë elegji pseudoshkencës dhe teorive që shërbyen si justifikim ideologjik për disa nga epizodët më të errëta të historisë njerëzore. Është e vërtetë që në një ambient intelektual ku dominon një auto-referencialitet dhe provincializëm i vetë-zgjedhur (dhe jo i imponuar), mund të botosh edhe një trakt që teoritë raciste i quan mjet "për njohjen e vetvetës", se "raca ... ka dukje të brendshme shpirtërore", se raca krijon një "psikikë të veçantë" dhe se ajo gjen shprehjen më të lartë dhe më të pastër tek "gjeniu" -- që nuk është tjetër pos bazë ideologjike për diktaturën totalitare të një Duce-je apo Führer-i -- dhe do të botohesh pa u pyetur për asgjë nga askush, dhe atë mbi një rubrikë që mban titullin "Antropologji".
Kjo dukuri ka dhe një dimension tjetër. Botimi i recenzurave të librit sikur ai i Milajt (dhe vetë fakti i ribotimit të librit pas një gjysëm-shekulli) është pjesë e rrjedhës për rehabilitimin e figurave të përndjekura nga regjimi komunist në Shqipëri, prandaj edhe Haxhia e sheh të nevojshmë që ta nënvizojë faktin se Milaj ishte një nga të burgosurit politik të regjimit enverist. Mirëpo, tentimi për ta nxjerr historinë shqiptare nga kufijtë ideologjik dhe censura e historiografisë enveriste kalon në ekstremin tjetër, atë të rehabilitimit të ideologjive fashiste dhe njerëzve që ishin të afërt (qoftë në mendim, qoftë në veprimtarinë e tyre politike) me fashizmin dhe nazizmin dhe projektet e tyre kriminale politike. Një recenzurë jo-kritike që riprodhon në vitin 2005 teoritë e racizmit të fillimshekullit XX nuk mund të interpretohet tjetër pos si simptomë e një fryme revizioniste që historinë nuk do ta rishkruaj por thjesht ta përmbysë brenda raporteve ekzistuese, e që nga një pozicion izolacionizmi kulturor dhe shkencor do të merret me problemet e historisë dhe identitetit shqiptar.
(Autori është kandidat për gradën doktor në sociologji në University of Michigan, SHBA, ku specializon periudhën fashiste në Shqipëri)
------------------------------------------------
Në forumin virtual www.ktraboini dhe në disa të tjerë(Sport-ritmi i zemrës) mund të lëxoni
PASI KOLOMBI E KA THYER VEZEN...
Besnik Pulaj ben te mencurin duke e quajtur Dr.Jakov Milajn racist .
E lexova shqetesimin e shkrimtarit nga Prishtina Flori Bruqi, ne lidhje me denigrimin absurd e tejet cinik qe i ben Besnik Pulaj vepres se Dr.JakovMilajt " Raca shqiptare" duke e quajtur veper raciste, shqetesim qe e vleresoj te drejte sepse zoteriu kritizer ne fjale, flet me nje stil gjoja akademik, por ex-catedra me nje fjalor qe nuk i shkon pershtat kurrfare studiuesi sado zemerak te jete.
Zoti Pulaj duke e pare vehten ne dimensionin europian ngutet qe te perdore spaten e dardharit mbi nje intelektual shqiptar si Jakov Milaj (1911-1997),mjek dhe gazetar nder me te kulturuarit e mesit e shekullit te kaluar, jeta e te cilit ka qene nje mundim e travaje e pafund, i denuar nga regjimi i Zogut me 101 vjet burg dhe i denuar ne 1945 nga regjimi komunist me 15 vjet burg politik.
Duke u njohur me qendrimin e zotit Pulaj, ndryshe prej indinjates se shkrimtarit prishtinas, mua nuk me beri pershtypje fare sepse te tilla qendrime ai ka mbajtur qe ne vitin 1997 e ketej, neper ca linja interneti, ku shpaloste ca platforma fantazore dhe gjithnje kunder nacionalizmit si fryme kombetare e cila perkunder kesaj, per fatin tone, idene e shqiptarise e ka mbajtur gjalle neper shekuj.
Duke e shitur vehten si modern ky tip kritikuesi nuk e kishte per gje te polemizonte me kedo qe kishte fryme nacionaliste.
Po fundja cfare vleresime objektive mund te prese Kosova e mbare shqiptarizmi prej atyre qe shkojne ne shkolla te huaja dhe per te bere buje e korrur fame, bejne transplantime idesh pa marre parasysh rrethanat e vecanta qe ka nje komb e nje popull.
Nuk mund nje eksperience, sado e cmuar ne mendimin e nje hapsire tjeter kontinentale( qofte dhe ne Ameriken Veriore), te aplikohet ne nje terren qe ka te tjera karakteristika e tjera histori mardheniesh nderetnike sic ndodh ashper ne Ballkan.
Kesisoj transplatoresh, duke perfshire edhe ndonje organ shtypi apo mikroparti ne Kosove, ku vegjeton ky studiues, nuk e kuptojne se bejne montazhe jashte cdo lloj llogjike dhe prej ketyre mund te prodhojne kurrgje tjeter vec monstra idesh, qe e demtojne ceshtjen kombetare shqiptare e ketu rrezikun me te madh e ka Kosova nga disa hibride idesh qe vine perqark, vetem e vetem per te shmangur sa te jete e mundur qellimin e pavaresise apo bashkimin e Kosoves me Shqiperine si imediat historik.
Ne analiza qofte historike apo antropologjike,kushdo( duke perfshire dhe z. Pulaj), mund te kene
vrejtje per nje studiues si Jakov Milaj, se koha ka bere retushe, kane ndodhur ngjarje te medha ne
histori si Lufta e Dyte Boterore, qe ne kohen kur u shkrua e botua kjo veper nuk kishin dale plotesisht ne drite, por te besh te mencurin pasi Kolombi e ka thyer vezen eshte nje absurditet i pashoq, per te mos thene idiotesi ne fushe te mendimit kritik.
Jakov Milaj duhet gjykuar ne rrethanat kur akoma nuk diheshin plotesisht ngjarje te tilla si gjenociti i tmerrshem ndaj izraeliteve.
E per me teper nuk ka qene ideja e Jakov Milajt superioriteti i races shqiptare mbi racat e tjera, por per te zbukuar te vecanten, individualitetin qe kishte raca shqiptare e cfare nuk bie ndesh me vleresimet historike te te huajve qe kane njohur tek shqiptaret cilesi te larta qofte si luftetare qofte ne cilesite morale si besnikerine e mikpritjen.
Mirepo edhe pse disa studiues i bejne punet mbrapsht e mbare ne Kosove e ne Shqiperi po i mbajne me buke gjithndej e shkrimet e tyre publikohen me bollek e gjejne e mrekullisht edhe sponzor nderkombetar.
Absurde kjo, por fundja realiteti sotem eshte pjelle e nje absurditeti qe kapercyem e i cili nuk mund te na linte pa rudimente te tilla ala Pula, qe vene gisht per racizem tek intelektualet e shquar shqiptar, qe ka qene ne fate individuale poe edhe si popull e komb po aq te persekutuar ne histori prej greko-serbeve dhe po aq ngjashem ne tragjedi me fatin e izreliteve.
Sot Kosova pse jo dhe Shqiperia i ka themelet mbi qindramijra skelete eshterore te viktimave te
gjenocidit antishqiptar, prandaj te mos lodhet pinjollet e ideve te Enver e Fadil Hoxhe
internacionalisteve, qe te kerkoje gjelpera ne kashte, pra racizmin tone shqiptar qe vetem ndonje
delirant ne fushen intelektuale mund ta fantazoje,shkruan shkrimtari dhe publicisti i mirënjoftun
KOLEC TRABOINI,nga Bostoni/SHBA/...
Albert Nikolla,ne web faqen “Alb-Shkenca.org” me daten 13 maj 2005 shkruan:
Mendoj se zoti Besnik Pula ka shume te drejte.
Pavareisht se Jakov Milaj eshte nje personalitet e padiskutueshem, kjo nuk na jet te drejten qe te pranojme çdo thenie te tij si apsolute, pavaresisht se nese nuk e bejme kete autoriteti yne si "Race e Larte" bie paksa.
Personalisht mendoj se njeriu me adapt qe ka percaktuar racen tone me objektivitet eshte studiuse Kroat me Origjine shqiptare Aleksander Stipçeviç, i cili e percakton keshtu racen tone: Raca shqiptare ashtu si dhe te gjithe racat e tjera evropiane, eshte nje produkt i pese kulturave qe kane kaluar ne teritoret Ilirike, perkatesisht nje shartim Iliro-greke, iliro-greko-romak, me pas nje shartim Iliro-romako-bizantin, dhe ne fundi, nje prodikt Iliro-greko-romano-bizantino-tartar(Turk). Kjo teze eshte shkencore pasi bazohet ne elemente te redesishesh, si pushtimet e herepashereshme te trojeve shqiptare, ne levizjet dhe migracionin e popullateve te ndryshme ne drejtim te shqiperise, gjate gjithe periudhave historike, ne ekzistencen e disa tipave antropomologjike shqiptare si Tipi shqiptar mesdhetar, i shkurter, brun, me kohe te madhe dhe sy te vegjel, tipi shqiptar origjine kelte, i madh me sy blu deri ne kafe, dhe me kafke te madhe e shkatulla te gjera, (sy te medhej) kryesisht ne malesine e mbishkodres dhe ne kosove, dhe tipi shqiptaro-tartar me trup mbi mesataren koke relativisht te vogel, kembe te shtrembera, floke te zinj.
Evropa dhe kryesisht ballkani, ka qene nje kazan popujsh, dhe nuk ekziston ne asnje vend te evropes perfshire dhe Suedine, qe te kete nje race, te paster, qind per qind, (qofte dhe nentedhjete perqind te paster.)
Ne kete aspekt, me gjithe respektin per punen iluministe te Jakov Milajt, duhet te pranojme orgjinen fillestare nga iliret, dhe me pas revolucionin gjuhesor, gjenetik kulturor dhe lindjen e nje popilli te ri, shqiptar nga Arbereshet e pushtuar, qe fillon te kristalizohet ne shekullin e 17 e perfundon me Krijimin e shtetit shqiptar gjete kohes se Mbreterise.
Populli shqiptar nuk eshte nje mace laramane qe duhet ledhatuar,
populli shqiptar eshte nje popull i ri qe duhet keshilluar qe te mund te perparoje nen driten e Iluminizmit Evropian. "Ai qe te do, ta thote te verteten ne sy, ai qe nuk te do, te ben qejfin qe te qerrohesh e te bien ne gremine"- thote nje shprehje gjirokastrite.
Mr.sc.Flori Bruqi,”Sport-ritmi i zemrës,16 maj 2005.
Kush na qenka ky Besnik Pula?
z.Besnik Pula,na qenka nje "shkenctare" i OJQ-ve(Georgetown University in Washington,DC) i cili he per he “tentojë” per te kritikuar shkrimin tim te botuar ne “Alb-shkenca.org” etj., per librin (Raca Shqiptare)te prof.dr.Jakov Milajt.
Musafiret e paftuar ne forumin tone shkencore "Alb shkenca.org"(pa e lexuar fare librin e Milajt) keto dite derdhi lot krokodili duke e quajtur librin "jo shkencore",ndersa eruditin tone te madh (Jakov Milajn) e quan “”racist”!....
Emri i OJQ-istit tone te "njohur" z. Pula me disa serb tjere deshirojne ta kthejne" Kosoven ne vitet 74" gjegjesisht Kosoven deshirojne ta kthejne ne regjimet serbosllave...
Pra, ky harbut me disa cetnike tjere qe bashkepunon mendon dhe vepron kunder shqiptarise …
Une nuk kam ndermend te polemizoje me te ,ngase i njajti s’eshte i denje te polemizoje me mua dhe me vepren madhore te Jakov Milajt….
SOROS-sisti yne le te shes "dushk per gogla" sa te doje ne gazeten e Veton Surrojit ,ngase ai deri me sot nuk e ka lexuar mire “Racen shqiptare” te Jakov Milajt. …
Ju lumte -DJEMA -sorosiste! Me kosmopolitizem e perparojme racen tone!...Kërkoni nëse doni shkrimet e Pulës në webin google.com (Besnik Pula) se cfare shkruan me serbet per kthimin e Kushtetutes se Kosoves(74)...
Më të dt. 26.06.2005 “Sport-ritmi i zemrës” z.Enklid Milaj- nga Milano ,lidhur më temën e shtruar në disa forume dhe revista shkruan:Teoritë racore apo raciste
Letër e hapur drejtuar Muhamed Kullashit e Besnik Pulës për komentet mbi librin "raca shqiptare" të Jakov Milajt
1. "Ti gjysh do më shumë kosovarët sesa shqiptarët", i thashë një ditë tim gjyshi, ndërsa shëtisja me të dhe vëreja që përshëndeste me shumë dashamirësi disa njerëz që mbanin qeleshe kosove. Im gjysh më shkuli lehtë veshin e më shpjegoi se "nga veriu i Mitrovicës e deri në jugun e Prevezës, të gjithë ishim shqiptarë". Dhe pyetjes sime, nëse edhe Gjylja, që ishte aq e zezë, ishte shqiptare-Gjylja ishte një rome që me një thes të madh vinte e lypte në shtëpinë tonë - m'u përgjigj: "A nuk flet shqip, Gjylja?".
2. Pas reagimit emotiv ndaj artikujve tuaj, vendosa të rizbuloj gjyshin tim, jo plak 80-vjeçar siç e kisha njohur unë, por si kishte qenë në kohën kur mendoi e shkruajti "Racën shqiptare".
E duke qenë se unë nuk jam filozof, pedagog recitimi o doktorant në SHBA (pa specifikuar ku e në çfarë) e nuk mund t'i lejoj vetes të jap gjykime mbi "antropologjinë fizike", u limitova të hap enciklopedinë "Larousse" të 1923, për të parë sesa larg do të gjendej përcaktimi i "racës" së përdorur prej “racistit“ Jakov Milaj nga përcaktimi i kësaj enciklopedie jo raciste.
Por për përcaktimin e "racës" që bën të vetin J.Milaj, "Për këtë vepër do t'ishte më i përshtatshëm përkufizimi i Martial-it që iu shmanget rrymave politike, nuk lë përjashta pajën shpirtërore dhe i jep rëndësi kryesore historisë: "Thirret racë përmbledhja e një popullsie, karakteret psikologjike të së cilës, të fshehura ose të shfaqura (posaçërisht gjuha dhe vizat athropologjike përbëjnë, brenda historisë, një njësi të dalluar", (f. 13/Botimi i vitit 1944) ishte thuajse i njëjtë me ato të Larousse-it.
Atëherë, i kënaqur me rezultatin, hapa me ndrojtje një enciklopedi bashkëkohore multimediale, "Rizzoli-Larousse 2001", me mendimin e induktuar nga ju zotërinj, se pas 60 e kusur vitesh nuk do të gjeja më një përcaktim të termit "racë" për njerëzit. Por, tekstualisht atje, "Raca" përcaktohej në rendin antropometrik si "term i përdorur shpesh për komoditet klasifikimi, për të treguar një grup njerëzish që paraqesin një omogjenitet relativ të karaktereve somatik".
E atëherë, me më tepër guxim shfletova edhe një enciklopedi amerikane "Encarta 2002", e cila e përshkruan "Racën" si më poshtë: "Term i përdorur historikisht për të dalluar një popullsi nga një tjetër mbi bazën e elementeve biologjike. Të gjithë njerëzit i përkasin species homo sapiens. Koncepti i racës rrjedh nga ideja që speciet njerëzore mund të ndahen në grupe të ndryshme biologjike. Sidoqoftë, shkenca ka provuar që njerëzit nuk mund të ndahen në raca të pastra. Shumë shkencëtarë, sot e hedhin poshtë idenë e racës së ngurtë biologjike dhe e shikojnë njeriun si një proces në vazhdimësi. Pavarësisht nga kjo, raca persiston si një koncept i fuqishëm social e kultural, që përdoret për të karakterizuar njerëzit në bazë të diferencave fizike të dukshme e të sjelljes".
Mora frymë thellë. Përcaktimi i fjalës "racë" për njerëzimin vazhdoka të merret në konsideratë edhe sot e kësaj dite; nuk është, sigurisht, i njëjtë me atë që përdori, Jakov Milaj mbi 60 vjet më parë, por sidoqoftë nuk qenka herezi e, pavarësisht nga evolimi i saj, nuk qenka diametralisht i kundërt.
Nga leximet e mëpastajme arrita të kuptoj, që nga një anë ekzistojnë teoritë racore, e në anën tjetër ekzistojnë ato raciste. Që teoritë racore flasin për tipin, llojin e specien. Që teoritë racore janë shpesh keqkuptuar e keqpërdorur. Që nga keqpërdorimi i teorive racore ka lindur racizmi. E që "teoritë raciste" flasin për superioritetin e domosdoshëm të një race ndaj një tjetre dhe legjitimojnë shfarosjen e asaj inferiore.
Me këtë background, e rilexova librin e Jakov Milajt, por në fund nuk e ndjeva aspak veten t'i përkisja një race më superiore se ajo e serbëve dhe e grekëve, zotërinj, e nuk m’u ringjall asnjë lloj përbuzje për vllehët, jevgjit apo romët. Aq më tepër kjo, kur autori shkruan se "Çështja e racave superiore dhe e racave inferiore, që është rrahur aq fort dhe vënë në mënyrë gjenerike, nuk ka kuptim". (F.24, Botimi 1944).
Dëshpërimi im ishte i madh kur pashë se Muhamedin Kullashi, nga një anë përmend ndër emrat që kanë frymëzuar "racistin" Jakov Milaj, "racistët" Eugen Fiscer, F.Gall, Guenther e G.V. De Lapouge, që autori nuk i citon në librin e vet, nga ana tjetër, harron të shkruaj që "autori racist" ka përmendur në vitin 1944 edhe çifutin Norbert Jokl të vrarë prej nazistëve në vitin 1942 (f.44, Botimi 1944).
Por kritika juaj nuk mbaron me kaq. Në vazhdim theksoni se "Milaj nuk bën asnjë vërejtje ndaj kësaj politike shfarosëse, veç konstatimit se nuk është e sigurt se do të përfundojë me sukses".
U habita! Këtë vërejtje, Milaj e ka botuar në janar të 1944, kur nazismi kishte zaptuar Shqipërinë. Nuk e di ku keni jetuar e sa zemërluan keni qenë ju, Muhamedin Kullashi apo paraardhësit tuaj gjatë diktaturave, por të jeni i sigurt që vënia në dyshim e realizimit të "objektivit madhor", konsiderohej nga nazismi si krim, e për këtë ndëshkohej.
E së fundi, harroni qëllimisht, o nuk keni arritur të kuptoni, që Jakov Milaj nuk kishte marrë "racën e pastër" si premisë të punimit të vet, por kishte parapëlqyer të mbetej nxënës i Pittard-it, duke e cituar këtë të fundit thuajse 40 herë në veprën e tij.
Eshtë e vërtetë që autori përmend togfjalëshin "racë e pastër", por e përkufizon këtë togfjalësh duke thënë se, "asnjë popull evropian nuk është i pastër nga pikëpamja e racës. Luftërat mijëvjeçare midis fiseve, migrimet e popujve prej një vendi në një vend tjetër, përpjekjet e të fuqishmëve për të futur në dorë pasuritë natyrore që zotëronin popujt më të dobët, kanë shkaktuar gjatë shekujve përzierje kaq të shumta racash, saqë sot është e pamundur të flitet për pastërtinë e tyre të plotë. Por se përdorim me këtë kuptim përkufizimin e "racës së pastër", mund të themi me plot gojën se raca shqiptare është e pastër", (f. 141, Botimi 1944).
Për më tepër, ndërsa flet për “racën shqiptare”, Jakov Milaj, jo vetëm nuk mohon ekzistencën e minoriteteve, por arrin deri aty, sa shkruan që ato “nuk kanë asnjë ndryshim prej tipit dinarik; dallohen prej nesh vetëm për gjuhën. Hyjnë në grupin e tyre malazesët, bullgarët, grekët e kuçovllehët“. (f.126/ Botimi 1944)
3. Ndërsa ju, Besnik Pula, pohoni që autori i "Racës shqiptare" ishte fashist, pa i bërë pyetjen vetes çfarë do të thotë të jesh fashist. Përgjigjen nuk mund t’jua jap unë zotërinj, por mund ta gjeni në shtypin e kohës, ku Jakov Milaj shkruante herë me emrin e vet e herë me pseudonimin Horus.
Unë vetëm po limitohem t'ju kujtoj që Branko Merxhani, kryeredaktori i revistës "Përpjekja shqiptare", pas 7 prillit 1939, u largua nga Shqipëria, ndërsa bashkëpunëtori i tij, Jakov Milaj, që u emërua kryeredaktor i revistës pas largimit të Merxhanit, arriti të botojë vetëm një numër të kësaj reviste, se pastaj fashistët ia mbyllën.
Po zotërinj, Jakov Milaj ka qenë ministër i Bujqësisë së qeverisë së Maliq Bushatit në vitin 1943. Por para se të njollosni emrat, duhet të paktën të verifikoni se cili ka qenë konteksti historik në të cilin veproi kjo qeveri, cili ishte programi i saj. Pastaj për hir të së vërtetës, z.Pula duhet të shkruani se pas tre muajsh, ministri Jakov Milaj dha dorëheqjen. (A nuk është edhe ky një akt i guximshëm për kohët e fashizmit?). Dhe motivi i dorëheqjes ishte refuzimi i nënshkrimit të dhënies me koncension të pyjeve shqiptare italianëve. Faleni kësaj here Jakov Milajn, zotërinj, ai si ministër bujqësie nuk mund të bënte më tepër se të emëronte 30 zoteknikë e veterinerë të lartë të Shqipërisë në Kosovën “djerrë, por pjellore”.
E mos harroni, se në vitet '40, dy ishin kampet që ndesheshin me njëra-tjetrën. Nga njëra anë, nacionalistët, që duke shfytëzuar situatën e kohës, për herë të parë arritën të shihnin një Shqipëri të shqiptarëve, edhe pse nën hijen e rëndë të fashizmit, e nga ana tjetër, komunistët të themeluar nën kujdesin e Miladin Popoviç, të cilët që në projektet e tyre fillestare donin që kjo e fundit t'i bashkangjitej shtetit jugosllav.
E mos harroni zotërinj, nëse jeni seriozë e pragmatikë, që një Shqipëri e shqiptarëve në ato kohë të vështira, ishte e mundur vetëm duke rinunçuar diçka e duke paguar një çmim tepër të madh, d.m.th. duke bërë kompromise me njërin kamp.
A nuk duhet të paguajmë një çmim shumë të lartë e të bëjmë shumë kompromise edhe sot, që komuniteti ndërkombëtar të njohë pavarësinë e Kosovës?
Nuk e di, nëse me fjalët e mia ju kam mbushur mendjen që Jakov Milaj nuk ka qenë fashist e racist në vitet '30 e '40, por di që, në ato vite, shqiptaromadhi Jakov Milaj ishte mik i "malazesit" Migjeni e bujti në shtëpinë vet në Torino "internacionalistin" Asim Vokshi, që ishte nisur për në Luftën e Spanjës.
4. Për sa i përket rehabilitimit prej komunizmit, Jakov Milaj nuk ka nevojë për mëshirën e askujt. Jakov Milaj e kishte për nder të ishte lidhur në të njëjtat pranga me "fashistin" At Anton Harapi apo Bahri Omarin dhe jo vetëm i kishte falur me kohë persekutuesit e tij, por i mësoi edhe fëmijëve e nipërve të vet të falin, por mos të harrojnë.
5. Jakov Milaj e përdori "racën" në librin e tij, jo për të bërë klasifikime raciste, (më citoni një fragment në të cilin shkruhet se jemi superior ndaj grekëve e serbëve (f.126 botimi 1944), por për të bërë një diversifikim. E diversifikimi është pasuri.
Jakov Milaj e përdori "racën" për të bindur labin kokëfortë, që kosovari është po aq shqiptar sa ai, për t'i thënë shqiptarit të Mitrovicës që himarioti nuk është grek, për t'i mbushur mendjen të krishterëve me ortodoksë e integralistë, që edhe pse Muhamedin Kullashi e Mehmet Kraja kanë një emër që tingëllon aq turk, sa emri i një turku Stambolli, janë shqiptarë.
Jakov Milaj e përdori “racën” në librin e tij, për t’i thënë shqiptarit “anakronik” të djeshëm e të sotshëm, që të ketë besim te vetja e të njohë vetveten në një kuptim të ri. Patjetër, "Raca shqiptare" është një vepër që pasqyron edhe filozofinë, shkencën e terminologjinë e kohës së vet e të gjitha limitet e saj; që ka një titull që të sjell menjëherë ndërmend "racizmin"; që me relativitetin e kohëve të sotme shumë prej tezave të shkruara në të nuk janë më bashkëkohore e ndonjë edhe e gabuar.
Për fat të keq, teoritë mbi racën u degjeneruan, u keqpërdorën dhe u shndërruan shpeshherë në racizëm, duke prodhuar tragjedinë më të madhe të shekullit të kaluar. A mos vallë edhe doktrinat e shenjta si krishtërimi e islamizmi, kur janë keqpërdorur nuk kanë pjellë dhunë?
Sidoqoftë, sado dashakeqës o sipërfaqësor të jeni zotërinj, sado mos ta keni lexuar librin e të keni marrë guximin të gjykoni prej titullit të tij apo parathënies, nuk e keni të drejtën morale të gjeni "racizmin shqiptar aty ku nuk është" e ta radhisni emrin e Jakov Milajt mes atyre që kanë realizuar “shfarosjen e çifutëve”. Ndër reliket që ndodhen në shtëpinë ku banonte Jakov Milaj, është edhe një "hanuchia". Dhuratë, që miqtë çifutë të "racistit" Jakov Milaj, i bënë familjarëve pas vdekjes së këtij të fundit.
6. Një miku im çam, pasi lexoi shkrimet tuaja këto ditë, më tha: "Për sa kohë kosovarëve u duhej bashkim dhe identitet e ndryshmëri nga serbi, ata e kishin librin ungjill (fjalë të prof.A.Cetës, thënë në Fier, 1992). Tani që nevoja e do të hapen e të njihen nga bota e shkelen menjëherë".
Jo, - i thashë mikut tim, - nuk e shkelin kosovarët Jakov Milajn, pasi e dinë se, nëse Jakovi do të ishte gjallë e do të kishte edhe më të voglin dyshim, se libri i tij do të bëhej në çfarëdolloj mënyre pengese për njohjen e pavarësisë së Kosovës, do të ishte ai i pari që krijesën e vet të viteve '40 do ta kishte braktisur në hauret e harresës".
7. Kur nisa t'ju shkruaj këtë letër, isha i tronditur e druhesha se ajo do të dilte thjesht emotive. Por tani që e mbarova, vura re se më shumë se unë, ka folur Jakov Milaj.
“I dua kosovarët – i thoshte Jakov Milaj nipave të vet – pasi pa kosovarët, Shqipëria nuk do të ekzistonte”.
Enklid Milaj
Nipi i Jakov Milaj
Jurist pranë Studios Legale Internacionale "Lovells", Milano
-----------------------------------------------------------------------------------------
Më datën 14.05.2005. “Sport-ritmi i zemrës “z.ALBAN DUSHKU,shkruan komentin më titull : "PAK ME NDRYSHE PER JAKOV MILAJN "
Pseudoshkenctaret Besnik Pula,Albert Vlash Nicolla,Elona Pira,etj,ashtu sic beri plote 50 vjete regjimini komunist shqiptare per eruditin tone te madh-te ndjerin profesor dr.sc.Jakov Milajn dhe vepren e tij"Raca shqiptare"(botimi i pare 1945; botimi i dyte:1997).te njajtin avaz po e vazhdojne ca"shkenctare" shqiptare ne Forumin tone te mirenjohur "Alb-shkenca".Keta 3 harbute-musketare SOROSISTE apo KOMUNIST te rinj u munduan qe ne nje shkrim te tyre ta denigrojne veprimtarine e madhe te Jakov Milajt,duke e quajtur racist dhe vepren e tij "Raca Shqiptare"(punim pseudoshkencore).
Ju bejme me dije se Jakov Milaj,nuk ishte Adolf Hitler,Qubrilloviq,Andriq,Qosiq e Millosheviq siq pandehen ne nje shkrim keta "Shkenctaruca" duke torturuar opinionin shkencore ne "Alb-Shkence",pa e lexuar fare librin shkencore"RACA SHQIPTARE".
Prof.dr.Alban Dushku
Bleron Baraliu ,nga Prishtina publikon më datën 15.05.2005 shkrimin në ueb faqen “Alb-shkence.org”,ku shkruan :
Mendoj se Besniku ka te drejte vetem pjeserisht. Pajtohem me plote bindje se studimet shkencore nuk mund te kene karakter patrotik, mirepo nuk duhet refuzuar se rrjedhimet e nje hulumtimi shkencor mund te rezultojne ne perfitime kombetare dhe si te tilla te kualifikohen per nga natyra e kontributit patriotik, p.sh. hulumtimet amerikane ne kozmos dhe zbritja ne hene gjithmone kane pasur natyre patriotike per Amerikanet, ndoshta jo per karakterin e tyre(?!) por per arritjet e treguara. Ne anen tjeter, Besniku ka te drejte pjeserisht poashtu kur thote se paradigma baze e studimit antropologjik rreth percaktimit te vlerave te racave ka rene tashme kohe me pare dhe kur ka egzistuar si e tille ka qene paradigme jashtezakonisht social-regresive, mirepo nuk jam i sigurte nese Besniku ngutet ne gjykimin e librit para se ta lexonte ate. Nga permbledhja, kam mundur te kuptoj vetem se libri kerkonte te beje identifikimin statistikor te karakteristikave fizike te Shqiptareve dhe jo ti klasifikoj ata si superior apo te klasfikoj ndonje popull tjeter si inferior. Motivet e studimeve te tilla nga gjermanet, psh., kane qene te erreta, por kjo nuk mund te na shfrytezoje si paragjykim per studime tjera te kesaj natyre.
Ne fund te fundit te dhenat statistikore jane cfare jane, dhe une personalisht, megjithese matematicient me profesion baze, nuk i vleresoj keto te dhena si dicka me vlere te larte. Madje, tentoj te besoj se dobia dhe demi i konkluzave ne baze te studimeve statistikore nuk jane ne disproporcion te larte. Merr shembull deshtimet statiskore ne mjekesi, financa, dhe pothuajse ne cdo rrafsh tjeter social, politik, ekonomik te jetes. Te vleresojme relevancen e prezentimit te tyre dhe motiveve te nxjerrura nga Prof. Milaj na duhet opinioni i nje eksperti ose se paku dikujt qe e ka lexuar kete liber me vemendje.
Megjithate, me lejoni te ndalem per nje moment ne koncpetin e superioritetit te popujve. Te besosh qe te gjithe njerezit lindin te barabarte do te thote ti besosh nje doktrine te ngjashme me ate te Bibles. Ne kete aspekt nuk tingellon aq paaresyeshem! Mirepo, te besosh se njerezit mbesin te barabarte me ndryshimin e kohes dhe pavaresisht nga shpejtesia e ndryshimeve do te thote te jesh ndesh me cdo logjike te mundshme ne toke, nga ajo e Bibles se Vjeter e deri tek Teoria e Relativitetit. Ne kete kontekst, zhvillimet e popujve varen nga faktore historik te papermendshem, dhe vetem dogmatizmi komunist u mundua pasusksesshem te mohoj shkallen dramatike te ndryshimeve te krijuar nga vete fakti qe kultura te caktuara u zhvilluan ne rrethe te caktuara dhe shpeshhere me tipare unike. Kjo do te thote qe historia krijoi popuj te mire dhe popuj te keq!
Te thuash ate qe une shkrova ne fjaline e mesiperme eshte racizem fanatik, primitiv, i pandergjegjshem dhe i papranueshem, por, vetem nese nxjerret nga konteksti. Pse?! Sepse e mira dhe e keqja jane cilesi relative qe maten nganjehere dramatikisht ndryshe ne kultura te ndryshme. Per shembull, ne Afrike egizstojne kultura qe nje mysafiri mashkull ua dhurojne gruan e shtepise per te kaluar naten, intimisht! Kjo eshte e "keqe" dhe e papranueshme ne shumicen e kulturave perendimore, si i njohim ne. Per te mos e zgjatur shume, per te gjithe konformuesit e kultures se tyre kultura vetiake eshte me superiore ne bote, ne kuptimin e matjes se vlerave te se mires dhe se keqes. Si Shqiptar, populli juaj eshte detyrimisht populli me superior ne bote; perndryshe ju ose keni devijuar nga kultura e popullit Shqiptar, mendoni se ju dhe nje pakice Shqiptare e mbajne kulturen por shumica ka devijuar nga kultura bazike Shqiptare, ose jeni te bindur qe edhe popuj te tjere e percjellin te njejeten cilesi te kultures si populli Shqiptar, pak me mire ose pak me keq, pra egizton ose nje barazi ne botekuptimin tuaj ose inferioritet i nje populli apo tjeter.
Ne opinionin tim, ne sistemin e matjes se vlerave-- qe bazohet ne rezultat me te larte per faktoret e harmonise, solidaritetit, ndjenjave shpirterore dhe dashurise ndaj njeriut, kafshes dhe natyres, afinitetit ndaj respektimit te rregullave pa forcimin e tyre permes pushtetit diktatorial, e faktoreve te tjere me shume social dhe evulucionar ne karakterin e tyre e me pak ne zhvillime historike ekonomike/industriale mbi baza sistemesh sunduese, diktatoriale etj.-- pra ne sistemin tim te matjes te se "mires" dhe te se "keqes", matjes se superioritetit dhe inferioritetit te klaseve te njerezve qe per thjeshtesi po i ndaj ne popuj, populli Shqiptar eshte popull me superior se popujt tjere ne bote. Ky superiroritet, ne mendimin tim, eshte rrjedhoje e adaptimeve te detyrueshme historike, qe, ne kuptimin evulucionar i bene njerezit te afrohen me shume, te bazohen ne koncepte humane ne menyre qe te mbijetojne veshtiresite. Popuj te tjere, si Indianet, arriten ti afrohen vlerave humane permes sistemeve tjera, si ai i religjionit shume pozitiv Hinduist dhe Budist, por pavaresisht, duhet pranuar se egzistojne vlera unike per ti karakterizuar popujt, sepse po te mos egzistonte unikiteti i ketyre popujve ata as qe do te formoheshin ne pike te par. Dhe populli Shqiptar unikitetin e vet e gjene ne superioritetin e natyres se tij shoqerore dhe humane, pavaresisht prej egzistimit apo mungese se unkitetit fizik.
Ju pershendes me dashuri per te gjithe njerezit por me dashuri me te zjarrte per njerezit Shqiptare!
Flori Bruqi ,me 21.6.05 Alb-shkenca.org etj.
Në web faqen Alb-shkenca org më datën 21.06.2005. zhvilloj polemiken më titull: “Replike per shkrimin e B. Pules ne alb-shkence dhe Kohe ditore”
EDHE NJË HERË PËR LIBRIN “RACA SHQIPTARE” TË AUTORIT JAKOV MILAJT.
(Përkitazi më recensionin tim për librin “Raca shqiptare” të Jakov Milajt ,të botuar kohë më pare në disa faqe interneti:alb-shkenca.org; art-café;floart;flori-press;sport-ritmizemres si dhe shkrimit të z.Besnik Pula,i botuar më 20.06.2005 ., në “Alb-shkenca.org më titull:”Racë shqiptare apo racizëm shqiptar?”...)
…Kohë më pare në disa forume interneti publikova shkrimin tim më titull: “Recension për librin e Jakov Milajt “Raca shqiptare”,ku specializanti i sociologjisë për përiudhën fashiste në Shqipëri,z. Besnik Pula më shokë në mënyrë të paskrupullt sulmojnë Jakov Milajn dhe librin e tij “Raca shqiptare”.
Eruditin tone prof.dr.Jakov Milajn ,zoti Besnik Pula ,e quan racist,e unë them më plotë gojë se libri i tij nuk është racist dhe se Miljan nese dikush dëshiron mund të “akuzojë ” prap si në Kohën e E.Hoxhës si nacionalist shqiptarë.
Në këtë shkrim timin që po e postoj për forumet e sipërshënuara i kundërvehëm disa shkrimeve shumë të pamatura të kosmopolitit të “KAN”-it z.Besnik Pula e mendimtarëve tjerë sorosistë të “Kohës ditore”…
Lshtësia është konceptuar si problem kompleks që përmban çështje edhe të historiesë,kulturës,
civilizimit,gjuhës,origjinës së shqiptarëve.
Disa syresh mund t’i takojnë historisë dhe arkeologjisë e shumë të tjera u takojnë antropologjisë fizike,sociale dhe kulturore,antropologjisë por edhe filologjisë dhe disiplinave të tjera diakronike.
Ka midis këtyre problemeve që do të mund të ishin objekt i një discipline të vetme shkencore, por këte që po e shtrojmë – lashtësia kërkon procedim ndërdisiplinar ngase çështja e gjurmëve të lashtësisë është një ndër ato probleme që prof.dr. sc. Shefki Sejdiu i quan”…konvergjentë, andaj edhe duhet kundruar multidisciplinarisht e interdisciplinarisht,por që, njëkohësisht kërkon edhe konvergjencë metodash hulumtuese.”..
Sikundër që shihet edhe nga vetë titulli(“Raca shqiptare”,vërejtja e F.B),në këtë rast objekt i kësaj trajtese janë ca gjurmë antropologjike, etnokulturore dhe gjuhësore që hasen të shqiptarët ”,thotë profesor Sejdiu në shkrimin e tij”Gjurmë lashtësie antropologjike dhe gjuhësore te shqiptarët”(ARS,30 janar 2005).
Dihet fare mire se natyra antropologjike e popujve të Ballkanit,Europës dhe të popullit tone në veçanti siç kam shkruar kohë më pare në “ALB-SHKENCË” etj., për librin e Milajt, është hulumtuar nga shumë shkencëtarë- antropolog,historianë,gjeografë,sociolog,filolog etj.
Shkenëtari zvicran Eugene Pittard në veprën “ Les peoples des Balkans” ka trajtuar çështje të antropologjisë të popujve të Ballkanit,mendimet e të cilit janë të një rendësie të konsiderueshme.
Përshkrimin e pare të pamjes fizike e ka bërë F.Pouqueville(1805).Të dhëna përshkruese antropologjike dhanë edhe J.Pisko(1894), P.Trager-i(1990), E.Durham(1905) si dhe F.Nopesa(1912).
Në përshkrimet e tilla antropologjike vështirë mund të nxirren informata të sakta shkencore.
Hulumtimet e mirëfillta antropologjike mbi shqiptarët janë bërë nga A.Weisbach(1868) i cili në Stamboll mati 17 meshkuj shqiptarë për të cilët gjeti lartësinë mesatare 1664 mm.
L.Glück(1895)mati 30 shqiptarë kryesisht nga Kosova.
A.Haberland dhe V.Lebcelter(1916)matën 106 meshkuj shqiptarë nga zonat malore dhe 13 nga Fusha e Kosovës.
K.Dronçillov(1921) bëri një punim antropologjikë në 112 shqiptarë nga Kosova dhe Maqedonia Përendimore.
F.Luschan(1922)bëri matjen e kokës të 130 shqiptarë më banim në Turqi.
Si punim më i plotë mbi antropologjinë e shqiptarëve mund të mirren matjet e bëra në 1.067 shqiptarë nga C.S.Coon(1930).
Përveç të dënave antropologjike në këtë punim janë pasqyruar edhe faktorët ekzogjen (socio-ekonomikë dhe kulturorë).
Në bazë të të dhënave që mblodhi ,Coon-i përshkroi tipin dinarik të shqiptarëve dhe u mundua të shpjegojë preardhjen e tyre ilire.
Zh.Gavrilloviq (1967) bëri disa matje antropologjike të kokës dhe të trupit në mostrën prej 201 shqiptarëve nga Deçani (Kosovë).
Fillet e para të hulumtimeve antropologjike ndër shqiptarë hasën në dy broshurat e shkrimtarit Sami Frashëri”Njeriu” dhe “Përsëri njeri”…
Punim më rendësi shkencore,si në matje ashtu edhe në përshkushmërinë morfologjike të trupit dhe të kokës së populates shqiptare të Shqipërisë mund të mirret punimi “Gjurmime antropologjike për shqiptarët”,i Aleksandër Dh.Dhima(1985).
Autori në këtë punim jep të dhëna interesante për karakteristikat fizike të shqiptarëve.
Përveq të dhënave përshkruese të pamjes së jashtme (ngjyra e syve, çepallat, piloziteti trupor, ndërtimi muskulor i trupit ,etj.) autori jep vlerat e disa matjeve trupore si dhe të kokës.
Me aplikimine analizës faktoriale në hulumtimet antropologjike filloi një hulumtim më i suksesëshëm in dërlidhjes dhe ndikimit të ndërsjellë ndërmjet ndryshoreve të matura në të njejtën hapësirë apo në hapësira të ndryshme antropologjike.
Analiza faktoriale është aplikuar në hulumtimet e shumta ku është trajtuar ndërtimi dhe forma trupore e njeriut ( L . Rees , 1950, Milicerowa, 1951, M.Lorr dhe V.Fields,1954,W.Hammond,1957.).
Me matje antropometrike është marrë A. Skibinska ( 1970, 1977 ), Ferenc Bakoni ( 1968 ) , JosipBabiq ( 1986 ), Jan Babiak ( 1987 ), Xh. Stevanoviq (1990).etj.
Ndër hulumtuesit e trevës tonë ( Kosovë ) duhet veçuar hulumtimet antropometrike ,
morfologjike,fiziologjike dhe anatomike të popullatës tone si bije fjala hulumtimet shkencore të prof . dr. sc . Mustafë Aliu ( 1991 – 2005 ), Dr .sc. Agron Rexhepi ( 1998 ),Ass.Dr. sc.Ajvaz Berisha ( 2002, 2005) ,prof. dr.Hasim Rushiti(1999-2005), dr.sc.Abedin Bahtiri( 2004 ), Mr.sc.Flori Bruqi (2001- 2005), prof.dr.sc.Ibrahim Behluli( 1999-2005) ;prof.dr.sc.Bajram Nura (1999-2005) etj.
Më sa kam njohuri specializanti i perudhës fashiste në Shqipëri z.Besnik Pula (e replikuesit tjerë si Mehmet Kraja më shokë ) që i kundërvihën më dhe pa argumente librit “Raca shqiptare” të J.Milajt nuk kanë bërë ndonjë hulumtim apo matje në trevat tona…
Dijmë se “kandidati për doctor i shkencave sociologjike ” zoti Besnik Pula ,është në një shkrim të 2004-shit anëtarë i një shkrimi ( më ca serb etj)për kthimin e “Kushtetutës e Kosovës së vitit ‘74”(document punimi i atashuar )…
Kemi thenë edhe më pare se Jakov Milaj, hulumtues shqiptar i viteve dyzet të shekullit 20-të, në vepren e tij epokale “Raca shqiptare”,duke u mbështetur në hulumtimet e bëra nga Pittard dhe të tjerë,sjellë një tab. matjesh cefalike dhe kranimetrike të tre popujve të siujdhesës Ballkanike:të shqiptarëve,grekëve,sllavëve(serbë dhe bullgarë);
Tab 1.Skema e tipave cefalikë më përqindje(sipas J.Milaj)
POPUJT
1. Brakicefalë - Shqiptarët 79,50% 11,60% 8,90%
2.bC Mezocefalë-Grekët 48,98% 17,24% 33,70%
3.mC Dolikocefalë- Bullgarët 24% 22% 24%
4.dC- Serbët 29,8% 30,70% 39,20%
Siç shifet,në këtë tab kranimetrike,brakicefalia është shumë e lartë të shqiptarët,është e lartë të grekët,por mjaftë e ulët(në raport më shqiptarët dhe grekët)të sllavët, kurse dolikocefalia është mjaftë e lartë të sllavët, mesatare të grekët,kurse shumë e ulët të shqiptarët.Brakicefalia e lartë të grekët ka qenë e vërejtur nga antropologët Pittard,Deniker,Bataglia etj.
Ata shohin brakicefalinë dominante të grekët që banonin në përendim të maleve Pind (që nga Epiri dhe Etolia deri në Peleponezë, hapësira këto më përpara të banuara nga dorët),ndërsa,këta antropologë,dolikocefalinë e kanë pare me predominance të lartë në lindje të vargmaleve Pind deri në Atikë.
Sipas këtyre shkencëtarëve,të rumunët predominon tipi brakicefal,kurse të jevgët(ciganët) e këtyre ha[pësirave predominon dolikocefalia.
Shefki Sejdiu, si dhe disa antropologë tjerë të shekullit 19 brakicefalinë e shpjegojnë si cilësi të popujve aziatikë,por Renato Bosuti(sipas nesh dhe Jakov Miljat) si dhe antropologjisë bashkohore rrënjet e brakicefalisë i shofim në Europë.
Antopologu gjerman L.Swidetzky mendon që,alpidët( Keltët) dhe dinaridët(Ilirët)ka pasur një kalim nga dolikocefalia,pra ka pasur një process dedolikocefalizmi,përkatësisht brakicefalizmi.
Në skemën e mëposhtme do të rekonstruktojmë proçesin evolutiv të ndryshimeve cefalike nga shkalla primare e tipit cefalik me predominance dolikocefalike(DC) tek indoeuropianët në djepin e tyre,që supozohet të ketë qenë hapësira e Europës Veri-Lindore e që,tani,është karakteristikë e popujve nordikë(gjermanë,skandinavë) dhe atyre të Europës Veri-Lindore(sllavët).
Supozohët se ky process ka qenë i hershëm. Kalimi i tillë nga dolikocefalia në brakicefali i alpino-dinaridëve(keltëve dhe ilirëve) është konfirmuar edhe nga P.Bosch- Gmimpera, antropolog i dhjetëvjetshit të fundit të shekullit të shkuar.
........
Siq kemi shkruar herën e kaluar në “Alb-Shkencë”; “Art-Café” etj.,sa i përket lartësisë së trupit,sipas matjeve të shkenëtarëve,serbët janë të gjatë deri në mesatare,shqiptarët kanë gjatësi mbi mesatare,kurse grekët kanë gjatësi mesatare të trupit.
Si tek Ilirët ,ashtu tash edhe te shqiptarët,tipi dinarid apo Adriatik apo Ilirik është dominues si për kah forma e kokës dhe gjatësia e trupit,por edhe për kah ngjyra e lëkurës dhe syve; të shqiptarët dhe grekët hasen mjaft tipare edhe te tipit Mediteran.
Kjo natyrë antropologjike dinarido-mediterane e shqiptarëve mund të spjegohet me praninë shumë të hershme të protoshqiptarëve në Ballkan dhe Mediteran.
Sipas shkenctarit kosovarë prof.dr. sc.Shefki Sejdiu,për të kuptuar më mire karakterin dolikocefalik dhe nordikeve dhe europianëve verilindorë ,janë flokëverdhë dhe atë të alpideve dhe dinaridëve mezocefalikë dhe brakocefalikë ndihmon shumë rregulla e Bergmanit,sipas të cilës qenieve të gjalla për të mbijetur në hapësirë më klimë të ftohtë u nevojitet një masë më e madhe trupore,por mutatis mutandis,në hapësirat e ngrohta apo në ato me klimë të moderuar nuk iu nevojitet një masë e madhe(mbrojtëse e tillë).Sipas kësaj rregulle rezulton se populli Kelt dhe ai Ilir,me herët se popujt tjerë indoeuropianë u janë drejtuar hapësirave më klimë më të moderuar dhe më të ngrohtë,të Europës Qendrore dhe Mesdhetare(Mediteranit).
Ky konstatim mund të përforcohet me faktinse edhe të francezët si dhe tëshqiptarët përveç tipareve Alpiko-Dinaride hasen edhe edhe ato Mesdhetare(Mediteranë).
Në fund mund të pohohet se shumë ndryshime antropologjiko-morfologjike(tipare të kokës,trupit,ngjyrës së lëkurës dhe syve)janë të kushtëzuar nga factorë gjeoklimatikë dhe rrethana të tjera sociokulturore,historike,kontaketsh dhe raportesh substrato-adstrato-superstratike etj.
Të shqiptarët hasen gjithashtu gjurmë të lashta etnokulturore siç janë kuvada,kulti i diellit,kulti i gjarpërit,rite vdekjeje,si psh.mbyllja e syve të posavdekurit nga ndonjë i afërm i tij,rit ky i ngjajshëm më atë të italikëve të periudhës romake dhe veprime siç është gjakmarrja,e ngjajshme me viendettan korzikane apo ajo malazeze etj.
Në fushë të etnolinguistikës,përveç përdorimit virtual dhe simbolik sidomos të numrave 3,7,9,12 etj., që mund të hasen edhe të shumë gjuhë të popujve të hapësirës mesdhetare e më gjërë,të shqiptarët haste edhe një përdorim emotive i këtyre numrave.
Të hangshin shtatqind mi dreqen ! etj.Nga gjuhët e ballkanit shqipja është e vetmja gjuhë që akoma ruanë gjurmë të sistemit vigezimal si të dyzetë(2x20=40);më përpara,në shqipe,për të shprehur nocionet’’ 60” dhe “80”,janë përdorur strukturat vigzimale trezet(3x20) dhe katërzet(4x20).
Një logjikë e tillë e formimit të emrave haste edhe në baskishte (2x20=40); në galishte(2x20=40); 3x20=60;4x20=80)në oksitanishte dhe në frengjishte të vjetër(3x20=60;4x20=80;6x20=120 madje edhe 15x20=300);në frengjishten e re gjithashtu haste 4x20 =80 por edhe emra të tjerë të numrave të ndërtuar mbi këtë bazë për numrin ,psh.99 thuhet 4x20+10+9=99 etj.
Profesor Sejdiu shkruan : “… Në gjuhën shqipe gjallojnë struktura etnolinguistike apo më saktësisht antropolinguistike dhe kulturore që dëshirojnë se,që në lashtësi,kanë ekzistuar kontakte të protoshqiptarëve dhe të gjuhës së tyre,me popuj,gjuhë dhe kultura paraindoeuropiane të Mesdheut.Këto gjurmë hetohen të disa emra të sistemit të farefisnisë si elemente materjarkati,p.sh.tek emir motër(
…Dhe në vend të konkludimit; këto gjurmë të lashta antropologjike,etnokulturore,gjuhësore,racore që ndeshën të shqiptarët nuk janë sjellë këtu vetëm si fakte të ndara dhe të shpërndara ,përkundrazi në këtu jemi përpjekur që këto fakte ti shohim ne,pra zoti BESNIK PULA etj., si struktura dhe ne sisteme (jo) raciste.Pjesa më e madhe e këtyre elementeve dhe fakteve janë gjurmë dhe dëshmi e kontakteve direkte dhe e një jete në simbiozë,që në kohrat më të lashta,me popujt paraindoeuropianë dhe indoeuropianë si dhe me kulturat dhe gjuhet e tyre në hapësirat e Mesdheut.
