Pse u detyrova që t’i botoj rrëfimet e femrave të dhunuara?

 

Gjërat që nuk duhet harruar

Pjesë nga Libri i Luljeta Selimit i plotësur me video

Pse u detyrova që t’i botoj rrëfimet e femrave të dhunuara?

Njëra nga arsyet kryesore është se e vërteta mbi këtë kapitull mbase më të dhëmbshmin dhe më të ndjeshmin në tërë periudhën e luftës së fundit në Kosovë, po mbetet nën hije dhe se kjo e vërtetë duhet të plasohet në opinion sado e
dhimbshme dhe e rëndë të jetë ajo. Zaten e vërteta gjithmonë është e dhimbshme dhe e rëndë, e posaçëisht kur flitet për plagën më të madhe të çdo lufte, për dhunimet. Dhunimet ndodhin në çdo luftë dhe çdokund konsiderohen si krimi më i rëndë i saj. Edhe në te tri luftërat e fundit që ndodhen ne rajon, barbarët serbë ushtruan dhunime të papara, në Kroaci, Bosnje dhe së fundi edhe në Kosovë.Pra edhe në Kosovë përveq vrasjeve, dëbimeve, djegieve, rrënimeve,plackitjeve,kidnapimeve e burgosjeve ata bënë edhe dhunime.Dhunimet janë të rënda për çdo popull në botë e posaçerisht për popullin tonë sepse

morali është pjesa më e ndieshme e qenjes së tij. Gjatë punës sime në teren kamë parë nga afër se sa të renda janë përjetimet e të dhunuarave, sa e rëndë është kjo për familjet e tyre, për rrethin dhe për çdo shqiptar.
Njerëzit në Kosovë, nga më të rendomtët e deri tek pushtetarët e saj, iu shmangen dhe bishtërojnë bisedave rreth dhunimeve! Unë i kuptoj kosovarët pse nuk flasin, nuk shkruajnë dhe nuk bëjnë gati asgjë për ti zbuluar dhunimet! Por nuk i kuptoj
ndërkombëtarët që veprojnë ne Kosovë dhe e di se marrin donacione te majme për këtë punë dhe nuk bëjnë asgjë as për ti zbuluar dhunuesit e as për ti ndihmuar femrat e dhunuara.
Arsyeja tjetër që me shtyri ta botoj këtë libër me rrefime tronditëse të disa femrave të dhunuara është sjellja e palejueshme e
ayre që janë të thirrur të bëjnë diçka në këtë drejtim! Ata sillen sikur këtu
nuk kanë ndodhur as luftë, as vrasje, as djegie e plackitje as dhunime, as asgjë
prej gjëjë. Ose edhe më keq, sillen sikur dhunimet kanë ndodhur diku tjeter, e
jo këtu, para syve tanë dhe të botës!!!
Sot në Kosovë ka femra te cilat pas
përjetimit të dhunimit ndodhën në gjendje shumë të vështirë psiko-fizike dhe
materjale! Këto femra kanë nevojë për përkrahje, qoftë morale dhe materjale. Ato
duan trajtim të vazhdueshëm dhe përkujdesje mjekësore. Askush nuk bën asgjë për
To. Asgjë për këto femra nuk ndërmerr as Tribunali i Hagës punën e të cilit në
Prishtinë “e kryen” hetuesja ndërkombëtare e cila ka vetëm një detyrë: ti zbuloi
dhunimet që kanë ndodhur në Kosovë gjatë luftës.
Ajo që kosovarët do te
duhej ta dinin është se në Hagë kanë dëshmuar dhe do të dëshmojnë edhe shumë
boshnjake të tjera të dhunuara gjatë luftës në Bosnjë. Një gjë të tillë do të
duhej bërë të mundur edhe femrave kosovare. Atyre pra duhet dhënë rasti që para
Tribunalit të Hagës t`i denoncojnë kriminelët serbë. E di dhe i kuptoj femrat që
e kanë të vështirë ta bëjnë këtë, por një gjë duhet ta kenë të qartë: se krimi
nuk mund dhe nuk duhet të fshehet sepse ato do të detyrohen një ditë që vetë ta
thonë të vërtetën, sepse kjo nuk mund të mbahet e fshehur përgjithmonë. Është në
të mirën dhe interesin e tyre dhe prandaj ato duhet të rrëfehën sepse vetëm në
atë mënyrë mund ta nxjerrin helmin që mbajnë në shpirt.Për ato plagë që i bartin
më vete, të dhunuarat, duhet që, në radhë të parë, vetvetiu të përpiqën të
gjejnë sherim sepse gjendja e tyre shëndetësore dhe shpirtërore mund të mbetet
me pasoja aq më pare kur dihet se atyre u mungon edhe perkujdesja më elementare
profesionale dhe institucionale! Dhe vërtetë; si do sherohet një 14 vjeçare e
dhunuar dhe ta dojë sërish jetën?
Si të pajtohet me fatin një e re të cilën
e ka braktisur i fejuari vetëm pse e dhunuan barbarët serbë? Si do të pajtohet
me fatin e hidhur një nënë e re e cila pas përjetimit të dhunimit ka dështuar së
linduri dhe nuk do të mund të lind kurrë më fëmijë? Si do të sherohet nëna e
cila nuk mund të këthehet tek fëmijët e sajë sepse barbarët e dhunuan në sytë e
tyre dhe të anëtarëve të tjerë të familjes? Si mund t’i harrojnë të gjitha këto
femrat e dhunuara pa ndihmën e gjithmbarshme të shoqërisë kosovare? Si, si…???

Ndoshta kurrë nuk do t’i botoja këto rrëfime sikur të mos më thoshte një e
dhunuar në një mëngjes se ato përveq së janë të dhunura janë edhe të braktisura
dhe të fyera. Kur unë u përpoqa ta ngushëlloj, ajo më pëshpëriti:” ne që jemi
dhunuar dhe sot vuajmë jemi morali dhe pamorali i të gjithë kosovarëve! Edhe kur
jemi në mesin e të gjallëve, ne, sërish ndjehemi te vdekura! Edhe kur ecim
rrugës, e ndjejmë peshën e dhunimit, e shofim atë në sytë e njerëzve, të cilët,
ndoshta, kurrë nuk do të mund ta imagjinojnë së çfarë kemi perjetuar. Ne jemi
plaga e çdo njeriu , vuajtja dhe mungesa e çdo fëmiu. Edhe kur njerëzit qeshin,
pa kujtuar fare së ne ekzistojmë, ne mendojmë së ata qeshin dhe tallën me
tragjedinë tonë. Edhe kur lotojnë, shajnë e pështyjnë edhe atëherë ne jemi pjesa
më e dhëmbëshme dhe më tragjike… Ne sot jemi të braktisura, dhe pesha e çdo
gjëje që po ndërtohet në Kosovë rëndon mbi ne! Ne jemi gjaku, pluhuri dhe
pështyma e djeshme e sotme dhe e nesërme e Kosovës andaj dikush duhet ta ngre
zërin për ne. Po ta them, ngase ti mund ta bësh këtë, sepse ti cdo ditë mjekon
plagët tona. Dhëmbja jonë do të ishte akoma më e madhe po ta bëntë dikush për
tallje apo përfitime…”
me tha duke dashur që plagët e saja dhe të të tjerave
të jenë ndërgjegjësim për ne të gjithë. Duhet ta dimë të gjithë se liria e ka
çmimin e lartë dhe se nje hise të madhe të atij çmimi e kanë paguar edhe
viktimat e dhunimit. Ata që sot shkelin mbi varret e tyre (sepse shumë nga të
dhunuarat mëpastaj edhe janë vrarë e masakruar ) ,ata që sot shkelin mbi plagët,
dhembjet, lotët dhe tragjedinë e këtyre femrave, duhet ta dinë mirë se ato janë
pasqyra dhe fytyra e vërtetë e kosovarëve, duhet ta dinë se shkelin mbi pjesën
më të dhëmbëshme të lirisë së Kosovës. Turpi iu mbetet vetëm atyre që e shkelin
dhe përbuzin viktimat e kësaj tragjedie të hidhur. Le të kujtojnë vetëm njëherë
se si do t`iu dukej sikur kjo t`iu kishte ndodhur atyre më të dashurave, nënave,
motrave, grave apo vajzave të tyre të cilat i duan më shumë se sytë e ballit!
Duhet ta dimë të gjithë së ato kërkojnë ndihmë, përkrahje dhe trajtim të
përditshëm mjekësor, profesional dhe institucional. Le të jetë ky libër vetëm
një përpjekje modeste për të zgjuar interesimin dhe përkushtimin më të madh jo
vetëm në zbardhjën e të gjitha rasteve të dhunimit por edhe në trajtimin adekuat
të viktimave. Mbase do ndeshëm në thumb të kritikave të llojeve e natyrave të
ndryshme por konsideroj së e vërteta sado e hidhur të jetë duhet të dalë në
dritë në mënyrë që të mos harrohet as përseritet kurrë më.
E bashkëndjejë
dhembjën me të gjitha ato motra të mia nëse sadopak ua kamë lënduar shpirtin
duke ua rikujtuar sërish të kaluarën e hidhur për çka paraprakisht iu kërkoi
falje dhe mirkuptim.

Autorja

S’KAM FUQI TË KTHEHEM NË VENDLINDJE

” – Edhe sot e kësaj dite nuk e di se sa ditë kishin kaluar
kur policia serbe na hyri brenda. Aq shumë u frikësova por, shpëtova,nuk na
ndodhi asgjë. Na i dhanë tre minuta të dilnim nga shtëpia, dhe dolëm. Kur
arritëm në Pejë, policia na ndalën përsëri, na kërkuan nga 50 DM për person nëse
donim të vazhdonim për në Shqipëri. Ne kishim vetëm 200 DM, e ishim nentë veta.
“Kush do të shpëtonte? Cilin do ta ndalnin? Pyesnim në heshtje, ndërkaq babai ua
dorëzoi paratë dhe u tregoi se ishim nëntë veta. Na shikuan dhe pasi ia morën
nënës dhe mua unazat nga duart, na lëshuan. Në dalje të Pejës, na ndali grupi
tjetër i policisë. Edhe ata na kërkuan para dhe nuk do t’na lëshonin sikur një
familje nga Gllogjani të mos i jipte 200 DM. U nisëm. Disa metra më larg,
policia kishte ndalur kolonën që ishte e gjatë deri në kufi. Ata ishin banorë
nga fshatrat e Ferizajit, Suharekës, Rahovecit, Prizrenit, Malishevës e ndoshta
edhe të Gjakovës. Policia nuk lëshonte askë pa e kontrolluar dhe ne duhej të
prisnim në rrugë. Edhe pse nuk bënte shumë vapë, ishte vështirë të rrije e të
prisje aty. Nuk kishim as ujë e as bukë. Policia nuk na lejonte as të ktheheshim
por as të vazhdonim, madje as të uleshim. Ashtu në këmbë, të mbështetur në
njëri-tjetrin, qëndruam mbi 11 orë. Kishte rënë errësira e parë kur kolona
filloi të lëvizë ndagalë. Ishim aq të lodhurë, por, megjithatë, shpresonim se do
të arrinim të gjallë në Shqipëri. Rruga ishte e gjatë por, ajo u vështirësua
edhe më shumë kur gjatë natës filloi një shi i madh dhe mëngjesi gëdhiu i
ftohtë. Fëmijët të lodhur filluan të qanin, e policët ishin egërsuar shumë. Si
dukej, ata kishin humbur shokët e tyre diku. Kishim edhe dy-tri kilometra për të
arritur deri te kufiri,dhe në momentin kur arritëm tek vendi ku bëhej pengesa
për vazhdimin e rrugës, policët filluan të na kontrollonin sërish. Na preknin
trupit, kurse meshkujtë i rrahnin dhe i detyronin t’u jepnin para. Ne nuk
kishim, edhe herën e fundit na ndihmuan të tjerët. Kur vëllanë tim 12 vjeçar
filluan ta rrahnin, unë i ika nga dora e policit që po më kontrollonte dhe u
hodha mbi vëllanë. Doja që, së paku, një të rame t’ia marrë unë. Eshtë vëllau i
vetëm pas nëntë motrave. Polici që po e rrahte, më tërhoqi për flokët e gjata
dhe më drejtoi kah kryepolici i cili, në prani të kolonës, me majën e thikës
filloi t’mi zhvishte rrobat. Mi hoqi të gjitha në prani të babës, nënës,
vëllaut,burrit dhe fëmijëve të mij. Fëmijët filluan të qajnë me të madhe, por aq
u bënte atyre, dhe kryepolici më tërhoqi deri tek strehimorja e tyre e
improvizuar që ishte në afërsi të rrugës. Më hodhën mbi tavolinë, mi lidhën
duart për të, të cilën siç duket e kishin përgatitur enkas për t’i dhunuar
femrat shqiptare. E di që pasi filloi të më ç’nderojë, me kokë i rashë
tavolinës, kurse ata qeshnin e flisnin sikur të ishin në spektakël. Tërë këtë e
shihnin edhe të afërmit e mi, e shihnin edhe qytetarët e tjerë dhe tërë kolona e
gjatë që po lëvizte andej. Si në ëndërr më kujtohet kur i urdhëruan familjarët e
mi të ecin. Edhe sot më tingëllon në kokë zëri i nënës sime, e cila nuk kishte
dashur të vazhdojë pa mua. Edhe sot e kësaj dite nuk dihet se ku është. Më
kujtohet se përveç dhunimit, më goditën disa herë me kondak në kokë. Nuk më
kujtohet si, dhe kush më ka dërguar deri në Kukës, por e di se aty kam dëgjuar
edhe shumë klithma, dhe shumë gjëmë, shumë thirrje për ndihmë nga shumë femra të
tjera që i dhunuan. Në spitalin e Tiranës qëndrova e shtrirë 19 ditë. Gjashtë
ditë me radhë më kishte qëndruar burri tek koka, e unë nuk e njihja. Nga goditja
në kokë kisha harruar çdo gjë.Vetëm zëri i bijës sime 5 vjeçare që më thërriste
e qante pse nuk i flisja, më nxorri nga ajo komë, që edhe mjekët u befasuan. Sot
nuk kam fuqi të shkojë e të jetojë në vendin ku kam jetuar më herët me burrin
dhe fëmijët. Nuk mund të kthehem as në vendlindjen time, sepse nuk kam fuqi. Më
vjen turp për atë që më ka ndodhur. E kanë parë edhe qindra bashkëfshatarë të
mi. Unë kam pasur fatin të më kuptojë burri, por jetoj me dy plagë që nuk do të
më shërohen kurrë. Jetoj me plagën që ma morën nënën, dhe me plagën e dhunimit,
që është më e rëndë se vdekja”, – theksoi, në fund të rrëfimit, D.R. nga një
fshat i Pejës

Jeta ma këtheu shpinën atëherë, e tash vetëm e shikoj atë

Bedrija jeton e vetmuar, dhe çdo ditë heq të zitë e ullirit
për të siguruar kafshatën e gojës. Banesa ku ishte strehuar ajo ishte një banesë
e improvizuar mbi kulmin e një ndërtese në lagjen “Dardania” në Prishtinë.
Banesa gjysëm e errët, me mobile shumë të vjetra, toka pa mbulojë dhe banjo, e
parregulluar, ngjanin me shtëpitë e vjetra të fshatrave rurale në shumë komuna
të varfëra në Kosovë . Në një nga dollapët e pakët që kishte improvizuar në
afërsi të shtratit, ajo kishte lënë rrobat e saja të pakëta, disa libra, dhe
pothuajse hapësirën më të madhe e kishte lënë për disa fotografi që ishin gjysmë
të grisura dhe të përlyera. Ajo që binte në sy mbi të gjitha, ishte një nga
fotografitë e saj gjysëm e djegur të cilën ajo e kishte futur në një kornizë të
vlefshme. Fytyra e saj ndonëse e bukur, që larg të jepte të kuptosh se ishte e
mërzitur. Edhe gjatë përshëndetjes dhe fjalëve të zakonshme ajo e ulte shikimin
dhe mënyra se si vështronte njerëzit të jepte të kuptosh, se ajo ishte e
shqetësuar. Bedrija derisa po i largonte mbulojat e shtratit, dhe bënte një vend
të ulej, lëshoi një ofshamë dhe fshehurazi kafshoi buzën sikur donte të fshihte
diçka .
U ul në shtratin e vjetër që mezi i ngjante një shtrati, dhe pa
pasur nevojë t’a pyesësh asgjë me sytë e përlotur foli:“ e sheh këtë banesë?
Këtu jetoj tani dy vite. Do të pajtohesha për skamjen dhe mobilet e vjetra,
sikur të kisha një çmim më të lirë për qiranë. Unë për këtë qymez detyrohem të
paguaj çdo muaj nga 100 DM . Kështu kur nuk bie shi, nuk duket edhe aq keq. Po
kur bie shi, detyrohem ta tërheq shtratin në mes të dhomës, dhe në katër vende
në këtë dhomë, nëse mund ta quaj dhomë, detyrohem të vendosi enë që ta presin
shiun . Kështu e kisha edhe gjatë gjithë dimrit të kaluar. Merre me mend si mund
të ngrohet njeriu në këtë banesë, kur ka vrima, dhe të ftohtit depërton brenda.
Zot si po qëndroj….po ky nuk është halli im i vetëm. Nuk vuaj pse nuk kam
banesë më të mirë, pse jetoj me 240 DM aq i marrë nga puna si infermjere, dhe ka
raste kur detyrohem ta ha bukën thatë, edhe pa kripë…..halli im është i madh,
shumë i madh, e unë duhet të bëhem si të gjithë, të punoj, të jetoj dhe aktroj
për të mos u dhënë mundësinë njerëzve të kënaqen me fatkeqësinë time“. Deshti të
vazhdoj të flas edhe më Bedrija, por me duar mbuloi fytyrën e saj të bukur që sa
vinte e zverdhej edhe më dhe ashtu në heshtje qau për disa minuta. Qante dhe
herë pas here shtrëngonte duart e saj që i dridheshin dhe ajo përpiqej ti
fshihte duke i shtrënguar në mes vete, e herë duke i futur në mes të gjunjve që
i dridheshin. Në dhomën gjysëm të errët dënesja e saj behej edhe më e rëndë, dhe
lotët që i bashkoheshin në mjekërr sikur tërë botën e kthenin në epokën e rëndë
të luftës, e cila ende nuk ka marrë fund për të gjithë njerëzit. Bedrija shikoi
disa sekonda kah fotografia në kornizë , e mori atë në dorë dhe pasi mori frymë
thellë tha “ I sheh këta njerëz, janë njerëzit e mi më të dashur që kam pasur.
Është babai, nëna, vëllau im i vetëm dhe unë. Janë këto ditët kur unë isha
fëmijë, kur nuk kuptoja se çka po ndodhte rreth meje, kur unë me vëllanë
merresha me lojërat fëmijërore, dhe nuk kuptoja pse babai e kishte të
rëndësishme ti dëgjonte lajmet, të dinte çka po ndodhte rreth nesh dhe me ne .
Ai e dinte se koha që po vinte, për ne ishte e tmerrshme , se lufta ishte e
pashmangshme dhe, se për liri duhej sakrifica që për të ardhmen duhej punuar. E
unë si çdo fëmijë përpiqesha të kënaqesha me ato që kisha, pa e kuptuar se
policët që endeshin e plaçkinin çdo ditë në qytetin tonë, një ditë do të jenë
ata që do të ma marrin lumturinë mua, dhe njerëzve të qytetit tim. Babai
nganjëherë si në mahi na thoshte: nëse mua më ndodh diçka apo ndonjërit nga ne,
ata që mbesin duhet të vazhdojnë të jetojnë me lirinë që vjen, sepse liria do
sakrifica, liria do gjak dhe liria i ka rrënjët në gjak. Unë ato i shihja si
fjalë të urta të popullit pa e kuptuar se ato ishin udhërrëfim i vërtetë dhe pa
ditur ta kuptoj e pa menduar se ato ditë ishin shumë, shumë afër. Kur serbët
bënë masakër mbi Jasharajtë, babai na tha “ kjo është ajo që jam përpjekur të ua
sqaroj me vite , serbët janë të tillë, ata për ta mbajtur Kosovën të pushtuar,
bëjnë çdo gjë dhe po i njejti fat do ti ndjek edhe shumë familje kosovare.Derisa
të mbaroj lufta, Kosovës do ti bëhen edhe shumë familje dëshmore, do ti kushtoj
shumë shtrenjtë liria, por ajo duhet të vij me çdo çmim, sepse është koha e
fundit që ne kosovarët duhet të zgjohemi dhe ta marrim pushkën e lirisë në dorë.
Atëherë e kuptova se babai fliste tërë kohën për një luftë të afërt, por që edhe
unë si të gjithë fëmijët, frikën e mbaja por nuk guxoja të besoja se ajo do të
më ndodhte mua , mua që isha rritur e përkëdhelur nga familja dhe një ditë do të
mbetesha e vetmuar, krejt e vetmuar pa askënd në këtë botë… “ dhe vaji prap ia
ndali fjalët në fyt dhe këtë herë ajo u ngrit në këmbë dhe sillej nëpër dhomë e
trishtuar duke i fërkuar duartë mes tyre .
Pas masakres së Prekazit, babai
nuk e fshihte më nga ne fëmijët se ishte i lidhur me Ushtrinë Çlirimtare të
Kosovës, dhe se po punonte me komandën e tyre. Kishte edhe me nga dhjetë ditë që
nuk vinte në shtëpi. Kur vinte nuk i hiqeshim nga prehëri, edhepse as unë e as
vëllai im nuk ishim më fëmijë. Në shtator u vra dhe botën e shihja si të
rrënuar, si ferri vetë. Atë kohë mendoja se nuk ka asgjë në botë që do të më
bënte më të mërzitur. Muaj më vonë njerëzit e UÇK-së, na u lutën që ta lëshojmë
shtëpinë dhe të shkojmë në një vend më të sigurt, por nëna tha “ do të rrimë të
presim edhe ne, le të bëhet me ne çka të bëhet me gjithë Gjakovën” dhe aty
mbetëm.Kur filluan bombardimet dhe filluan ti vrasin njerëzit, nëna nuk fliste
asgjë , ndoshta atëherë e kuptoi pse duhej të vendoseshim në vend më të sigurt.
Ditën e katërt kur ushtarët serbë na erdhën në shtëpi pushkatuan nënën dhe
vëllanë. Mua më morën me vete, më dhunuan, dhe trupin tim e masakruan, për së
gjalli, e dogjen me cigare sa më nuk kam forcë ta kujtoj. Sa herë e zbuloj
trupin tim dhe shoh gjurmët e dhunimit sikur vdes diçka në mua dhe tani jeta ime
është shkatërruar përgjithmonë.
Tani, jetoj pa asnjë ndihmë edhpse do të
duhej dikush të mendoj pëe mua.

“JU LUTEM, ME LINI TE VDES!”

Kur ushtarët e sollën H.N. në spitalin ushtarak, ajo ishte në mes
jetës dhe vdekjes. Ndonëse mjekët ushtarakë nuk dinin si ta ndihmonin, pasiqë
ajo ishte e dhunuar, ata ftuan një mjeke femër që ishte në zonën tjetër. E tëra
ç`po bënìn ata ishte se po i jepnin gjak, ndonëse gjaku nga plagët vazhdonte t’i
rridhte. Mjekët donin ta shpëtonin me çdo kusht. Kur erdhi mjekja, ndonëse
gjinekologe e padiplomuar, vendosi që, edhe në ato kushte çfarë ishin, ta bënte
intervenimin kirurgjik. Mjekja tjetër ndërkaq, gjinekologe e diplomuar, kur i pa
plagët e vajzës, i tha: “mos e mundo, lëre të vdes. E sheh se kanë filluar t’i
dalin organet jashtë, unë nuk do t’i hyja një pune të tillë”. Mjekja e re, e
shqetësuar, fshiu djersët dhe iu drejtua koleges: “Do t’më ndihmosh apo jo”.
“Unë mendoj se është rrezik, ajo mund të vdesë”, foli prapë mjekja. Por,
megjithatë, filloi të përgatitet. “Ajo edhe ashtu do të vdesë, nëse nuk qepet
shumë shpejtë, prandaj, të lutëm më ndihmo, mos të humbim kohë”, – foli mjekja e
re e cila kërkoi ndihmën nga infermieret. Të gjithë në atë zonë tani ishin të
informuar për atë që po ndodhte! Mjekja e re ishte mike gati me të gjithë, por
ajo që e bënte të çmohej me tepër nga të gjithë ishte këmbëngulësia e saj.
Minutat ishin të gjata, jo vetëm për H.N. por edhe për mjeken, edhe për
ndihmësit… Më e rënda ishte se kur po mbushej një orë punë në atë sallë
operacioni, mbi atë zonë filluan granatimet. Tani mund të vinte ndonjë i
plagosur! Salla e vetme ndërkaq, ishte e zënë. Granatimet vazhdonin, kurse
ushtarët filluan mbrojtjen. Dy granata ranë në afërsi të spitalit. Mjekja e re
për një moment u tremb, por prapë vazhdoi punën. Çdo sekondë ishte luftë në
shumë fronte për te dhe për të tjerët. Ajo pa se mitra e vajzës ishte e shqyer
dhe se në organet gjenitale i kishin futur rërë, andaj vështirë e kishte ta
qepte, pa e pastruar mirë çdo pjesë të plagës. Kur e përfundoi qepjen e
brendshme, asaj iu duk se puna përfundoi, por po aq u shqetësua kur pa se edhe
në stomak kishte një plagë tjetër. Ndonëse e shqetësuar, mjekja përfundoi punën
me sukses. Ajo edhe pas operacionit nuk doli nga aty. Vazhdoi t’i qëndronte te
koka. Pasi e vështroi disa minuta, mjekja e re prapë e zbuloi trupin e saj dhe
filloi t’ia pastronte plagët e tjera. Ajo filloi nga këmbët e gërvishura, pastaj
u ndal në gjoks, ku në mes të dy gjinjëve kishte të vizatuar, me maje thike,
kryqin serb, dhe kur po pastronte aty, vërejti një copë xhami. E hoqi me kujdes,
e pastroi mirë dhe i vuri sipër një fashë. Pastaj prapë ia mbuloi trupin. Dhe,
kur në ditarin e saj filloi të shkruante diçka, H.N., me gjithë zërin e humbur,
filloi të gjëmonte. “Mos lëviz, të lutem, je e operuar!”, – i tha mjekja e re, e
cila nuk e ndante shikimin e trishtuar nga sytë e saj të zverdhur. “Pse?”, -
pyeti ajo dhe dy lot i ranë nga sytë. “ke qenë në rrezik, por tani gjithçka ka
përfunduar. Të duhet forca, ndaj të lutem, mos u mundo t’i kujtosh gjërat që të
kanë lënduar, tani vetëm mbylli sytë dhe përpiqu të pushosh”, – i foli mjekja,
duke menduar se ajo nuk e dinte që ishte operuar. “Pse ma bëre këtë, pse më
shpëtove? Të lutëm më le të vdes! Të lutem, ma bëj këtë shërbim! Te lutëm…”, – i
tha ajo dhe lotët vazhdonin t’i binin në flokë, e buza i dridhej pandërprerë.

Dëgjo: mos mendo por vetëm pusho tani! i tha mjekja, ndërsa ajo, duke
kafshuar buzën, tundi kokën në shenjë mohimi.

“E vetmja gjë që më ka mbetur janë fëmijët”

Disa ditë, pasi filluan bombardimet, burri im më tha: “Grua,
njerëzit po vijnë nga të gjitha pjesët e Kosovës dhe po shkojnë në Maqedoni e ne
po rrimë këtu. Po, sikur të na zënë të gjallë policët?”. E shikoja dhe sikur e
parandjeja fatkeqësinë që do vinte. Jeta me dukej si diçka e përfunduar dhe e
shkuar. I tërë trupi filloi të më dridhej. I përgatita fëmijët, mora ca ushqime
me vete dhe, kur po dilnim nga dera e oborrit, shikova edhe një herë nga shtëpia
dhe i thashë burrit: “Diçka më të vështirë nuk kam përjetuar, a do të mund të
kthehemi prapë në këtë shtëpi, t’i kthehemi jetës sonë?” Ai më shikoi, por nuk
m’u përgjigj, ndërsa unë qaja në heshtje që të mos i shqetësoja fëmijët. Pak
metra para se t’i bashkangjitemi kolonës që vinte nga mesi i Kosovës, na ndaloi
ushtria e policia serbe dhe e nxorën burrin nga vetura, duke e goditur me kondak
të pushkës. Fëmijët filluan të qajnë, qaja edhe unë. Por, kur m’u afruan mua e
më nxorën nga vetura, fëmijët filluan të qajnë edhe më shumë. Mua nuk më
goditnin, por më vështronin dhe silleshin vërdallë rreth meje. Pas pak e thirrën
dikë nga larg që të vinte. “E ke një peshk”, – i thanë. Nuk vonoi as dy minuta
dhe erdhi një me mjekër të gjatë dhe me sy të skuqur, të cilit, që nga larg, i
vinte era raki. Ai, duke e folur një shqipe të bastarduar, më tha: “Ti je
shqiptarja më e bukur që kam pare, dhe do të jesh shqiptarja më e bukur që do ta
kem në shtrat”. Unë fillova ti lutëm, qaja dhe nuk i ndaja sytë nga burri, ai
ishte para meje. Aty i kisha edhe fëmijët. “I dua ditët kur më luten e më
përulen shqiptarët, më vjen çdo gjë si ëmbëlsirë. Ti më je ëmbëlsira më e ëmbël
që kam pasur nga shqiptarët”. “Kjo është mësuese, ndaj ta shohim çka i mëson
shqiptarët”, – i foli një tjetër. “Aq më mirë. Merre kamerën se më nuk mund të
pres. Dua ta kem menjëherë”, – foli ai me mjekër dhe filloi t’i zhveshë
pantallonat. Dy nga ata m’i mbanin duart, kurse ai filloi të më zhveshë. “Do të
jap para dhe ari, vetëm këtë mos e bëni”, – u thashë unë dhe njëri ma lëshoi
dorën. “Shko dhe sillmi”, -tha, e unë shkova nga vetura t’i sjell. I mora dhe ua
dhashë, por qëndrimi i tyre nuk ndryshoi. As nuk ma lëshuan burrin e as mua. Ai
që e mori kamerën iu tha të startonin. Burri dridhej i tëri. Njëri prej tyre
filloi të më zhveshë e të tjerët qeshnin rreth meje. Kur ai filloi të më
ç’nderojë, burri provoi t’u ikë e t’më ndihmojë, por një tjetër, që kishte qenë
pas shpine, me automatik shkrepi në trupin e tij tërë karikatorin e automatikut.
Aq shumë klitha, klithën edhe fëmijët, provoja t’u ik, të bëj diçka, por ata
vetëm argëtoheshin me përpjekjen time. Nga vetura dolën edhe fëmijët. Ata u
hodhën mbi trupin e përgjakur të babait të tyre, e mua më çnderonin vetëm disa
metra më tej. Nuk ka fjalë, e as shprehje ta përshkruaj atë dhimbje e atë
nënçmim që ndjeja unë në ato çaste. Disa minuta më vonë, ai që mbante kamerën, e
drejtoi kah fëmijët mbi babanë e vrarë, për t’i regjistruar lotët e vajin e tyre
aty. “Edhe kjo na duhet, do të jetë skenë e mrekullueshme për stimulim të të
rinjëve”, – fliste njëri. Më vonë, fëmijët i futën në veturën e dikujt, kurse
veturën tonë e morën në oborrin ku ishin strehuar. Me mua lozën edhe disa të
tjerë dhe së fundi më mbyllën në bodrumin e një shtëpie aty afër. Aty më mbajtën
disa ditë, e kisha humbur edhe drejtëpeshimin, edhe fuqinë. Nuk gjasoja në një
njeri normal,më çnderuan prapë, nuk më kujtohet sa, por një gjë që e di, është
se kur më kanë hedhur në rrugë, më mori një familje, e cila më ndihmoi shumë.
Kurrë nuk ia harroj gruas që m’i lante plagët, kur unë flisja për dhunimin, ajo
më ngushëllonte. Ajo më ngushëllonte edhe për fëmijët, më premtonte se do t’i
gjente, edhe kur nuk dihej a i kisha fëmijët e gjallë. Ajo familje nga Ferizaj
më ka përkrahur e më ka ndihmuar shumë. Ata më ndihmuan edhe kur i gjeta
fëmijët, edhe kur u nisëm për në Kosovë. Në oborr gjeta vetëm rrënojat, dhe tani
jam edhe pa burrë, edhe pa shtëpi, edhe e çnderuar. Në jetë më mbajnë vetëm
fëmijët”, – tha me lot në sy mësuesja nga rrethi i Kaçanikut.

Jeta e saj
përfundoi në valët e Adriatikut

Ditën që ishin dëbuar nga shtëpia, ajo kishte qarë aq shumë, sa të
gjithë të pranishmit kishin thënë se do t’i pëlciste zemra.
“A do t’i takoj
më vëllezërit, a do bëhemi bashkë ndonjëherë më në tokën e Kosovës”, – kishte
pyetur ajo dhjetëra herë. Kur iu kishin afruar kufirit maqedon, e kishte ndalur
veturën dhe iu kishte bashkangjitur kolonës. Edhe kur të gjithë po flinin në
veturë, ajo rrinte zgjuar dhe herë pas here dilte të tymoste cigare. Të nesërmen
e ëma e kishte qortuar pse dilte jashtë e vetmuar dhe ajo vetëm e kishte
shikuar, pastaj me zërin e qetë i kishte thënë:
“Moj nënë, kjo ikje po më
duket si vdekje, andaj s’është gjë edhe po të më marrë ndonjë plumb”. I ati, që
ishte i plagosur, i thoshte:
“Bija ime, unë nuk do të qëndroj edhe gjatë. Ti
duhet të kujdesesh për familjen. Mos rri jashtë shumë, se po të panë shkijet,
vaj halli. Do të të marrin. Je aq e bukur dhe u bie në sy”. Edhe ditën e dytë
prapë H.S. nuk futi gjë në gojë. Ishte buzëmbrëmje. Policët serbë filluan t’ua
grabisin veturat shqiptarëve. H.S., nuk brengosej për veturën, por për babanë e
plagosur. Kur asaj i erdhi radha t’i nxirrte njerëzit jashtë, sikur u trimërua.
“Nuk e jap veturën, kam njeriun e sëmurë brenda”, – tha ajo. Kurse njëri nga
policët urdhëroi: “merreni bashkë me veturë”. E kotë ishte tani përpjekja e saj
që të dilte jashtë. Aty hynë dy policë që ia nxorrën familjarët jashtë. Derisa
familjarët mbetën jashtë, atë e dërguan në një shtëpi në Kaçanik, dhe ia lidhën
duart e këmbët. Të nesërmen në mëngjes ajo pa si i vranë dy të rinjë mu në atë
oborr. “Së paku nuk do të përfundoj në duart e tyre”, – tha me vete, duke
menduar se do ta vrasin. Nuk vonoi shumë dhe i erdhën po ata të dy që e morën me
veturë. “Do të lindësh fëmijë serbi, moj shqiptare”, – i kishte thënë njëri nga
policët. Ndërsa tjetri filloi t’ia prekë flokët që iu kishin shprishur në atë
dhomë të ftohtë. Ajo deshi t’i ikë, por dora e tij e fortë e tërhoqi për flokë
afër vetes dhe, si gjarpër i ftohtë, filloi t’ia prekë trupin e njomë. Kot u
përpoq t’i bëjë rezistencë. Ata ishin dy, ndërsa kjo duart i kishte të lidhura
me pranga. Ata e çnderuan derisa u ngopën, kurse ajo fytyrën e kishte të
përgjakur, sepse e kishin grushtuar disaherë në kokë dhe nga hundët i rridhte
gjak. Kur policët po dilnin nga dhoma, ajo i pështyu, por njëri nga ata e
tërhoqi zvarrë dhe i tha: “Kështu do ta kesh çdo natë, derisa të ma lindësh
fëmijën. Mos provo të bësh diçka, se familjen tënde e kam në dorë, a e ke
harruar këtë”. Ishte dita e pestë që ajo s’kishte futur asgjë në gojë dhe
shpresonte të vdiste sa më shpejtë. Kur po errësohej, barbarët i erdhën prapë.
Ajo e luste zotin të vdiste. Ata prapë e dhunuan. Dhe sërish, para se të dilnin,
i thanë se do të lindë fëmijën e serbit. “Ndoshta edhe do ta lindi, por ai do
t’më ngjajë mua, e do t’ju vrasë juve”, – u kishte thënë ajo. Njëri nga ata
ishte këthyer me rrëmbim dhe thikën e tij ia kishte futur në bark. Asaj i kishte
humbur vetëdija, por nuk kishte vdekur. Më vonë e hetoi se ishte e zhveshur dhe
e mbështjellë me një batanije. Vetëm pasi i hapi sytë disa herë, dikush i tha se
ishin në autobus dhe se udhëtonrin për në Shqipëri. Kur kishin hyrë në Shqipëri,
me helikopter e kishin dërguar në spitalin e Tiranës. Pasiqë e kishte të lënduar
shumë pjesën e barkut, ku ia kishin ngulur thikën, ajo duhej të dërgohej për
shërim në Itali. Atë natë, kur e dërguan në Durrës prej nga duhej të nisej për
në Itali, ajo nuk fjeti. Të nesërmen e gjetën të vdekur në valët e Adriatikut.

Tragjedi në një familje

Dhe, derisa unë po mendoja një polic që na rrinte pas shpine, tri
herë me revole shkrepi në trupin e djalit tim të vetëm. Klitha aq shumë, sa s’di
si nuk u shembën malet, si nuk e dëgjoi zoti klithjën dhe dhembjen time. Djali
ra përtokë dhe vdiq duke më shikuar, sikur kërkonte ndihmë nga nëna, e unë isha
aq e pafuqishme. “Ato ditë kur nisi lufta, aq shumë isha e shqetësuar, sa kishte
ditë të tëra që i kaloja me lotë e vajë. Burri im, as nuk shkonte t’u
bashkangjitej radhëve të ushtrisë sonë, as nuk na nxirrte nga fshati. Fëmijët si
fëmijët, kur dëgjoheshin të shtëna nga armët e rënda frikësoheshin, se shkrepjet
automatike më nuk u bënin përshtypje, luanin si të mos ndodhte asgjë. Unë, si
nënë që isha, përveç frikës nga ajo që dihej e shihej, frikësoshesha për
fëmijët. Kishte netë që, kur fillonin luftimet dhe dëgjoheshin të shtënat,
detyroheshim t’i merrnin fëmijët ashtu fjetur sic ishin ata e të iknim në malin
më të afërt. Nuk më hiqeshin lotët nga fytyra. O zot, sa lotë që derdha dhe
lutja ime e vetme ishte që të mos shoh kurrë të mu ndodhë ndonjë e keqe fëmijëve
të mi. Kur m’u plagos Nora, vajza e vetme, s’di si nuk vdiqa nga dhembja, ndërsa
motra ime me thoshte: Tani e ke vajzën trembëdhjetë vjeçe dhe më mirë një plumb
se të ta dhunojnë serbët, prandaj ki mendjën, kujdesu që, për të gjallë kurrë të
mos bie në dorë të armikut. Madje, ia pata parë për të madhe nënës sime, kur më
tha: “Unë e dëshiroj vdekjen e fëmijëve të mi, e jo të më bijnë në dorë të
shkaut, se unë e di çka bën shkau”. Dhe, derisa unë po ballafaqohesha me
problemet e vajzës, ditët iknin e burri im, si grua e ligë, kishte ditë që nuk
dilte as për dru. Kisha katërmbëdhjetë vjetë martesë me të dhe kurrë nuk më
ishte dukur më i marrë. Kur e nxorën vajzën e plagosur nga Kosova, qeshë liruar
dhe djalit nëntëvjeçar i thashë, para burrit: “Biri im, sikur të ishe pak më i
madh e të rreshtoheshim në radhët e UÇK-së, atje do të ishim më të sigurtë dhe
vetëm atje do të mund t’i shërbenim atdheut’. Djali ia kishte thënë të jatit,
ndërsa ai më tha: “Ti mund të shkosh, unë dua të vdes këtu, unë s’jam i pushkës,
do të rrij të vritëm si qyqar, e ti nëse shkon, nuk je më gruaja ime”. Që nga
ajo ditë, aq shumë më kanë munduar fjalët e tij, por llogaritja se zoti s’do të
ma kthente shpinën. Dhe kisha gabuar. Janari i 99-tës, filloi me luftime të
rrepta. Ne mbetëm në fshat me dy tri familje tjera edhe kur policët na u afruan
disa kilometra, e luta të tërhiqeshim, por ai tha: „Unë e djali do të mbesim
këtu.Nuk ta lëshoj djalin të ma marrësh, për shkak tëndin që po lëvizje të
merrje dru, m’u plagos edhe vajza“. „Po kush do të duhej t’i sillte drutë, çka
do të haje ti dhe fëmijët“, e pyeta ashpër dhe u shkreha në vaj. Mendova disa
orë se ndoshta është më mirë që mos t’i kundërshtoj, jam grua dhe pika e fundit,
nuk mund ta diktoj burrin, ndaj edhe heshta. Në mbrëmje, plumbat na vinin nga të
gjitha anët, nuk mbeti asnjë mur pa u shpuar, por zoti ndoshta deshi të mos
vdisnim aty. Kur u qetësuan pak gjuajtjet, mendova se po shpëtojmë, por ata na
kishin rrethuar.Burri im, kur i vërejti shkoi dhe hyri në kotec të pulave,
ndërsa unë e djali vetëm po rrinim të heshtur. Kur njeri nga ata erdhi dhe i ra
derës me këmbë, e kapa djalin për dore dhe i thashë: “Bir, çka do që të ndodhë,
përpiqu që të shpëtosh, unë mjaft kam jetuar”. Ai qante dhe nuk ma lëshonte
dorën, policia na nxori të dyve në mes të oborrit e brenda po kontrollonin mos
po gjenin gjëra të vlefshme. –“Ku e ke burrin? Nëse nuk na jep para dhe ar, do
të ta vrasim djalin. U përpoqa ta gjej pak ar, që e kisha, për ta shpëtuar
djalin, por burri i kishte marrë të gjitha me vete, edhe paratë edhe arin. I ke
edhe dy minuta, o arin, o djalin, më kërcënoheshin policët. Ai (burri), në
kotec, nuk bënte zë, e donte shpirtin e vet më shumë se djalin. Unë mbeta në mes
të oborrit, të shkoja te ai frikësohesha se do të ma vrasin djalin, të mbetesha
s’kisha para. Dhe, derisa unë po mendoja një polic që na rrinte pas shpine, tri
herë me revole shkrepi në trupin e djalit tim të vetëm. Klitha aq shumë sa s’di
si nuk u shembën malet, si nuk e dëgjoi zoti dhembjen time. Djali ra përtokë dhe
vdiq, duke më shikuar, sikur kërkonte ndihmë nga nëna, e unë isha aq e
pafuqishme. Dhe, kur mendova se do të shkojnë, njëri nga ata erdhi dhe m’i lidhi
duart prapa. E pashë burrin tim tek po shikonte dhe ende qëndronte pa lëvizur
aty. U ngrita pak dhe e mallkova, por polici që nuk po kuptonte çka thashë më ra
me këmbë, e unë u rrokullisa disa metra më poshtë. Ata folën diçka, që unë nuk e
kuptova dhe njëri nga ata u vërsul mbi mua. M’i shqeu të gjitha rrobat që të më
çnderonte. Burri im ende vazhdonte të shikonte herëpashere, e unë nga dhembjet
s’kisha më zë as të qaja. Më kujtohet që kur m’i zgjidhën duart, me një copë
druri i rashë njërit nga policët, por nga aty munda të ikë, vetëm disa metra më
tutje ngase aty kishte pasur edhe shumë policë të tjerë. Edhe disa nga ata, me
radhë, kanë luajtur me trupin tim derisa e kam humbur vetëdijen. Disa ditë më
vonë, më kishin marrë disa banorë të një fshati të afërm për t`mi mjekuar plagët
që m’i kishin shkaktuar me thika në trupin tim. Gjatë gjithë kohës së
bombardimeve vëllai dhe nusja e vëllait më bartën nga mali në mal për t`me
shpëtuar të gjallë. Katër ditë pasi përfundoi lufta, vëllai tjetër, i cili
kishte dëgjuar se me kanë vrarë, erdhi bashkë me burrin tim dhe pasi më shikoi,
më tha: “Më mirë të kishe vdekur, tani je pa fëmijë dhe pa burrë, është dashur
ta vrasësh veten, je fajtore që të dhunuan serbët”. “Unë fajtore! Ngase ti i
more paratë dhe nuk ua dhe barbarëve ta shpëtosh djalin tënd, unë fajtore që ti
nuk na le të dalim nga fshati edhe atëherë kur të gjithë e shifnim
rrezikun”,-pyesja dhe qaja. –“Motrën tënde e dhunuan ushtarët serbë dhe unë
s’mund ta kem më grua”, -i tha ai vëllait tim dhe eci, për të mos u kthyer kurrë
më, -përfundon rrëfimin e vet R.R., nga një fshat i Therandës.

Tmerri në
ditën e “gënjeshtrave”

S. S. nuk dëshironte ta fillonte rrëfimin para nënës së saj.Por
kur e ëma doli,S.S. e filloi rrëfimin …: “Nuk kam menduar kurrë se njeriu mundet
të duroj kaq shumë. Edhe për vete, por edhe për të tjerët, në raste të tilla kam
menduar se do t’i dorëzohenshin vdekjes. Unë në duartë e shkijeve rashë më 1
prill, në ditën kur shqiptarët po dëboheshin masovikisht. Kur me ndanë nga
familja, mendoja vetëm për ata po kur më dërguan në vendin ku ishin strehuar
policët dhe në tavolinën e përgjakur pashë flokë femrash, thonjë dhe veshje
femrash, e dita se çka do të më ndodhte. Më nuk shpresoja se e kam dikë në botë,
dhe çka do të ndodhte me të afërmit e mij. E kisha vetëm hallin tim. Dhe, kur
unë po mendoja dhe po frikësohesha se çka do të ndodhë me mua, më thirri një nga
ata që e udhëhiqte atë grup kriminelësh. Aty, mbi tavolinën e tij, kishte raki
dhe sytë e tij të skuqur e të qartur i tregonin të gjitha. Në gjoks kishte një
zinxhir me plot stoli dhe më tej në një qoshe të strehimores kishte përplot
veshje femrash. ‘Këtu duhet të zhveshesh e pastaj ta shoh a je për mua, për
eprorët ose për ushtarët’, më tha ai në gjuhën serbe derisa po pinte raki. Unë
po rrija aty, gjoja se nuk e kuptova, por ai ma ktheu këtë urdhër në shqip. E
shikova dhe, edhe pse e frikësuar i thashë “jo”. Ai hodhi shishen me raki dhe u
ngrit si i tërbuar. “Mua askush s’guxon të ma thej urdhërin, unë jam Dragan
Spasiq, unë jam njeriu që me dorën time kam prerë mbi 50 shqiptarë e ti,
kuçkë!”- klithte ai si i marrë. “Qenka rruga e vdekjes kjo”, mendova me vete dhe
kur ai më goditi me kondak pushke nuk qava.
E shihja gjakun që me rridhte
nga hundët por s’më dhimbsej jeta, doja të vdisja e jo të bija në dorën e tij.
Por, pas pak, ai u qetësua dhe i urdhëroi ushtarët e tij të më zhveshin. O zot,
nuk mund ta marrësh me mend se si ndihesh. “Duhet të vallëzosh, ec vallëzo”,-më
thoshte, e unë isha kërrusur e ulur, që të mos shihej trupi lakuriq . “E sheh
atë trup atje, do të ta bëj më zi”,- më thoshte ai e unë nuk e kisha vërejtur
trupin e një vajze të bërë copë-copë, në afërsi të rrobave të viktimave, të
cilave ata ua kishin bërë si mua. Nuk fola, por dy nga ata erdhën dhe me lidhën
për tavolinën e përgjakur. M’i lidhën këmbë e duar dhe më shikonin si bisha.
Dikur ai, shefi i tyre, u zhvesh dhe filloi të më ç`nderoj, të tjerët qeshnin e
flisnin çka u tekej, shikonin e talleshin, derisa unë përpëlitesha me vdekjen.
Ai u largua vetëm kur u ngop, për të vazhduar më tej edhe disa të tjerë. E
njëjta gjë më ndodhi disa ditë me radhë dhe pas disa ditësh më hodhën ashtu
lakuriqe buzë rrugës, ku kishte edhe shumë kosovarë të tjerë, që po iknin për në
Shqipëri. Vetëm kur vërejta se një grua po më mbulonte, pashë se trupi im ishte
i prerë me thika në shumë vende dhe se në trupin tim kishte të vizatuara disa
kryqe dhe shenjat e simbolit të kryekriminelit Milosheviq. “Mos më merr, më le
të vdes, të lutëm”,- i thashë asaj, por ajo më pëshpëriti ngadalë. Edhe pak
rrugë kemi deri në tokën nënë, ja e sheh rrugën”, përpiqej ajo të më ndihmonte,
kurse unë e shikoja rrugën që më dukej se po ecte me mua dhe shpresoja se po
vdisja, sepse për mua ajo ishte dhe mbeti rruga e vdekjes.

Nënës i plasi zemra

Kishte ditë që ishim në mal, ishte ofenziva më e madhe deri
atëherë në malet e Çiçavicës.Ishte pikërisht 22 shtatori i vitit 1998. Ne vetëm
nga familja jonë ishim 14 veta kurse në të gjithë fshatin rreth 70 njerëz. Nga
të gjitha anët na rrethuan, nuk kishim asnjë mundësi të iknim dikah e as të
siguronim ushqim. Ditën e tretë më nuk bënin punë pemët e egra me të cilat u
ushqyem. Fëmijët morën vajë e shumë sish u sëmurën rëndë dhe s’kishin asnjë
shpresë të mbeteshin gjallë sepse trupi po u vdiste pa ushqim dhe shpirtin ua
mbyste frika.
Ishte mesditë kur paramilitarët me koka të lidhura me shamia na
grumbulluan të gjithëve. Edhe fytyrat i kishin të ngjyrosura. I morën të gjithë
meshkujtë një nga një dhe i lidhën për drunjë. Më vonë, e sollën një kamion dhe
i mbyllën brenda. Mandej i morën të gjitha gjërat me vlerë dhe disa fëmijë që ne
të thyheshim dhe të tregonim së mos kishim fshehur diçka të vlefshme. Një grua e
cila kishte provuar t`ua rrembej automatikun atyre, ia morën djalin 2 vjeçar, ia
prenë veshin dhe tre gishtrinjë. Vëllau im provoi të reagoi edhepse me duarë të
lidhura. E morën, e vendosën para të gjithë të pranishmëve, e zhveshën dhe ia
prenë organet gjenitale. Zot, si nuk vdiça në atë çast. Nëna dhe nusja nuk
lëvizën e unë u nisa drejt tyre, por vëllau im si duket vdiç nga dhemmbjet dhe
më nuk e pashë tek ai as lëvizjën më të vogël. “Do të dhunoj me organin e tij!-”
më tha njëri nga policët, dhe dy të tjerët mi lidhën duart e më lidhën për
kamioni. E di se u përpoqa të bëj rezistencë por një goditje e fortë në kokë ma
humbi vetëdijen, dhe e di se kur më ka ardhur vetëdija kam qenë e tëra e zveshur
dhe e lidhur edhe më tej. Disa metra më tej po e dhunonin një grua a vajzë
tjetër të cilën nuk e njoha dhe para këmbëve të mija pashë nënën që po rrinte
duke qajtur. “Ta vranë vëllaun me gjithë nusen e tij”, më tha ajo në vend se të
më jipte kurajo! Ndoshta, këtë, ajo e bënte nga zemra e plasur. “Ndoshta është
më mirë që edhe ti të vdesësh”, se: “do ta kem më lehtë e vetmuar” -më tha nëna.
Ajo mandej filloi të mi thoshte disa gjëra që më dukeshin aq të parëndësishme
për momentin, dhe unë dridhësha, nuk di a kisha të ftohtë, frikë, apo trupi më
dridhej nga dhimbjet. Rreth nesh kishte plot njerëz të vdekurë e të pavarrosurë,
kishte aq shumë copa të gishtërinjëve, duarëve, veshëve saqë nuk e kuptoj edhe
sot e kësaj dite se si mund të flas për të gjitha këto dhe të jetoj. Më pas aty
erdhi një polic i cili më tha – “Pasi kishe qenë e virgjër do të të marrë për
grua, do vish me mua në Serbi, dhe atje do ta ngrehim një fole siç ka menduar
kryetari ynë, Millosheviq. Që djemtë serbë ti martojmë me shqiptare, që ato të
lindin fëmijë serbë dhe të gjithë meshkujtë në Kosovë t`i vrasim. Do ta lindësh
një djalë, më thuaj”- më thoshte dhe para syve të nënës filloi prapë të më
dhunoi.
Nuk di sa më ka maltertuar, por e di se kur i hapa sytë e kishte
tërë trupin gjak.Nëna këtë herë kishte qenë duke qajtur pranë meje . Më tej disa
nga gratë kishin renditur kufomat njërën pas tjetrës . Një grua u afrua dhe
përpiqej të më vishte diçka, nuk e kuptoja si nuk mërzitesha pse isha e zhveshur
dhe rreth meje kishte plot gra e fëmijë . Ndoshta nuk më punonte truri, ndoshta
isha e çmendur në atë kohë, por e di se më mundonin vetëm dhimbjet e barkurt dhe
turpi dhe ndjenja se isha aq e ndotur dhe e thyer nga dhunimi që ma bënë serbët.

Dikush më dha pak ujë. U ula dhe u vesha e tëra. Më nuk kisha asnjë ndjenjë.
Shikoja trupat e vdekur andej dhe nuk e kupoj pse kaq shumë e doja vdekjën .
Kisha më shumë dëshirë të vdes se çdo gjë tjetër. Nëna vetëm qëndronte afër meje
dhe qante, asnjë fjalë nuk e foli këtë herë. Një grua mu afrua dhe më tha që
t’ia lidhi plagët të birit gjashtë vjeçar që ia kishin këputur gishtrinjët. U
afrova por duart nuk më bënin punë. Mezi ia lidha me një copë këmishe që e ëma e
kishte gjetur diku . Më vonë i varrosëm të 18 trupat e vdekur. Nënën e kapi
temperaturë e lartë dhe krejt çka gjetëm në atë mal që t’ia ndalim temperaturën,
ishte një aspirin dhe një gotë ujë. Pasi e piu tha
“ gabova që e piva atë
ilaq, ndoshta do t’i gjindej dikujt, mua më plasi zemra dhe më s’më duhet asgjë.
Unë po vdes dhe po vdes zemërplasur më shumë për ty se sa për vëllanë e kunatën
tënde. Bija ime mbaj mend dhe trego nëse shpëton si duket do të jetosh gjatë, i
trego të gjitha, asgjë mos mbaj të fshehur” pas këtyre fjalëve edhe nëna më vdiç
dhe mbeta e vetmuar dhe e ndotur.-tha në fund vajza nga malet e
Çiçavicës.

Prova e burrërisë

Kishte ditë që kishin filluar bombardimet, ndërsa unë e burri
vetëm e
ngushëllonim njeri-tjetrin dhe para fëmijëve bëheshim se nuk kishim
frikë. Edhe njerëzit nga rrethi i Gjakovës që i kishim strehuar nuk jepeshin
para fëmijëve tanë dhe të tyre. Nuk kishim asnjë mundësi të dilnim jashtë
qytetit, ndërsa në qytet silleshin qindra e qindra ushtarë, policë e
paramilitarë. Me 29 mars, ata filluan të arrestojnë meshkujë në lagjën tonë. E
unë vetëm sa s’vdiqa nga frika. “Ç`të bëjmë? e kemi edhe djalin 12-vjeçar”, i
thashë burrit. “
Të presim çka do të ndodhë, ushtarët tanë nuk janë shumë
larg, ndoshta po vëzhgojnë çka po ndodh në qytet dhe i shpëtojmë më të
keqes”
Atë ditë buzë mbrëmjës, shkuam në shtëpinë e një miku në dalje të
Gjakovës. Aty nuk kishte pasur ushqim aspak. Dolëm unë e burri dhe kërkuam në
një familje aty afër dhe gjatë natës u bëmë bashkë katër familje. Kah mëngjesi,
për fat të keq, të gjithëve na kishte zënë gjumi. Policia e kishte thyer derën,
dhe të gjithë kishim mbetur të hutuar. “Para, ar, nëse doni të jetoni dhe mund
t’ju lëmë që të niseni për në Shqipëri menjëherë, me kusht që të mos ktheheni
kurrë më”. ‘
“Do të shkojmë, në mënyrë që t’i shpëtojmë fëmijët gjallë”,
pëshpëriti burri im ngadalë. Pastaj, ne të gjithë që kishim para, ua dhamë të
gjitha që kishim, çdo gjë të vlefshme, ar e veshmbathje. Edhe çantat na i morën
duke menduar se në to mund kishim diçka të vlefshme.
“Nisuni ju gratë,
burrat do të nisen pas gjysmë ore, pasi të bindemi se nuk janë ushtarë të
UÇK-së’. “Nuk ndahemi”, u thashë unë dhe e ndala hapin. Një djalë i një
familjeje që ishte strehuar tek ne kishte provuar të arratisej, por policët,
pasi e shohin shtijnë në të dhe e vrasin.
E ëma iu hodh në trup, por plumbi
që e mori i depërtoi prapë në trupin e djalit të saj. Dënesjet dhe klithjet
filluan të rriten dhe gruaja e plagosur nuk donte t’i shkëputej trupit të vdekur
të të birit. Barbarët serbë, të revoltuarë, i lidhën të gjithë meshkujtë ndërsa
neve, të gjitha grave na zveshi. Fëmijët, njëmbëdhjetë sa ishin, filluan të
qajnë, e në ndërkohë vdiç edhe gruaja e plagosur.
“Tani do të xhirojmë një
film të mrekullueshëm sepse na duhet për programin e natës të TV Prishtinës“,
tha njëri nga policët dhe mori në shtrat ta ç’nderoi një vajzë 15-vjeçare. Do të
doja të isha e vdekur, dua edhe tani kur më kujtohet se si vdiç vajza e re pas
gjysmë ore dhunimi, kur e dhunuan tre veta e tre të tjerë e mbanin. Më pas, ata
e dhunuan edhe gruan e një mikut tonë, e në fund edhe mua. Më kujtohet që kur ma
prenë gjirin e lusja zotin të ma merrte shpirtin, me gjithë zërin që kisha, por
vdekja s’më dëgjonte. E di se kur më hodhën në tokë, në atë shtrat e vunë një
femër të re, e cila kur filloi të klithë e të kërkojë ndihmë, ia hiqnin edhe
thonjtë! Në fund, pasi e dhunuan e morën me vete. Edhe meshkujt i morën me vete.
Unë arrita të jetoj, por jeta ime ishte dhe është ferr i vërtetë. Të gjithë ata
që ishin aty, bashkë me fëmijët e mi, e panë se si më ç’nderuan. Djalin ma morën
dhe as sot e asaj dite nuk di gjë për të. Burrin ma kishin burgosur dhe e liruan
katër muaj pasi përfundoi lufta. U gëzova shumë që shpëtoi dhe nuk kisha fuqi ta
mirrja në përqafim. Ai kishte parë se si më kishin ç’nderuar, kishte parë se si
ata po loznin me trupin tim, dhe unë ndjehesha e turpëruar, ndjehëm edhe sot. Ai
me përqafoi duke qarë, me ngushëlloi për djalin që na e vranë dhe mori edhe
vajzat në përqafim. Të gjithë qanim, qanin edhe të gjithë të pranishmit në
oborr. Kur u qetësuam pak, unë, prapë duke qajtur, i thashë: “Burrë, u bë mirë
që u këtheve, ky është gëzim i madh dhe e di se kulmi i kësaj shtëpie s’mbetet
pa zot. E di se vajzat tani kanë ku të mbështeten, janë shumë, gjashtë, dhe u
duhet një zë burri në shtëpi, e unë si grua e ç’nderuar duhet të shkoj, kam turp
të të shikoj në sy, kam turp të flas, kam turp të jetoj dhe tani që u ktheve ti,
dhe vajzat kanë mbështetje, mund të shkoj në gjini, që t’i të mos ndjehesh i
turpëruar”. Desha të flas edhe më, por lotët dhe dënesjet e mia, të vajzave dhe
të burrit, me ndalën.
”Jo grua, ti nuk do të shkosh askund, ti je nderi i
familjes, dhe nëse dikush është i turpëruar në këtë shtëpi, atëherë ai jam unë.
Nderin e familjes është dashur ta mbrojë unë e jo ti. Ti je e pafajshme, ti ishe
dhe je gruaja ime. Ti do të jeshë mburrja dhe krenaria ime, sepse ti nuk deshe
të ikësh pa mua, dhe unë, bashkë me të gjithë ata burra të tjerë të Kosovës, që
nuk e morëm pushkën, jemi të turpëruar, e jo ju, nënat që Kosovës ditët t’i
falni dhe t’i lindni djemë që ditën dhe guxuan t’i dalin zot Kosovës” më tha
burri im.
Unë B.B. nga Gjakova, edhe sot ndjehem e turpëruar dhe e ndotur që
më ç’nderuan, por jetoj me burrin dhe vajzat, duke shpresuar se një ditë do të
më këthehet edhe djali im i vetëm…

Plagët e cigares

R.N.-në nga rrethi i Prishtinës, pas mbarimit të luftës e
kishin gjetur të lidhur në lokalet e Fakultetit Juridik. Ajo muaj të tërë nuk e
kishte marrë vetën. Herë pas here kur i vinte vetëdija, ishte e thyer
shpirtërisht. Qante dhe fillonte rrëfimin e saj të tmerrshëm…
“ Pasi më
nxorën nga shtëpija, më dërguan drejt në lokalet e Fakutetit Juridik. Aty më
futën në një zyrë të profesorëve dhe më vunë prangat e më mbanin tërë kohën të
lidhur. Nuk më kujtohet sa ditë me radhë nuk kam ngrënë asgjë. Për çudi nuk
kisha uri, por vetëm etje edhe atë etje të madhe. Nga nevoja për ujë më ishin
qarë e përgjakur edhe buzët. Pas disa ditësh, kur më morën gjoja në pyetje,
njëri nga barbarët serbë më urdhëroi të zhveshëm. Unë refuzova. Njëri nga
policët më ra shuplakë dhe përnjëherë më pëlciti gjaku nga buzët e shkrumuara.
Tjetri nga “bosët” mu afrua dhe mori nga buzët e mia me gisht gjakun dhe e
lëpiu. “ Si duket, të gjitha shqiptaret e kanë gjakun e ëmbël, dhe unë me këtë
thikë, do t’i shijoj të gjitha…” tha me ironi, dhe me thikën e cila vezulloi
para syve të mi, filloi të mi prente rrobat, një nga një dhe… për një moment
mbeta e tëra lakuriq. Tentova të bëja diçka, por isha e pafuqishme. Dy nga ata
më mbanin, ndërsa njëri më dhunoi. Rezistenca ime e vetme, ishin disa gërvishje
me thonjë në fytyrën e dhunuesit…
”Do ta paguash shtrenjtë këtë, ti dhe
shqiptaret tjera që janë këtu, si dhe të gjithë ata që do të mbesin në Kosovë”
më tha paksa i hidhëruar, ndërsa njëri nga dhunuesit sërish më lidhi dhe më la
ashtu lakuriqe, ashtu si isha e rrahur dhe e dhunuar… Pas pak çastesh, ai e
urdhëroi njërin nga kolegët e tij t’ia ndiznin cigaren. Më ofroi edhe mua një
cigare… Ndihesha aq keq sa që për çdo sekond në vijim më bëhej se
vinte e më
lëshonte fuqia. Pasi pushoi pak, u afrua dhe më tha:
”Me quajnë Nenad
Stojanoviq, dhe nga unë do ta kesh një kujtim që do të shoqërojë tërë jetën.
Ndoshta ti do të dëshirosh të jetosh jetën si e re dhe e bukur që je, por unë
nuk do të lë gjatë kështu. Do të të vras ngadalë-ngadalë…” dhe ma ofroi
cigaren mbi gjinjtë e mi dhe e fiku ate duke më shkatuar plagë të rëndë të
djegies.
Pastaj e ndezi cigaren tjetër dhe sa herë donte ta fikte cigaren, e
fikte në trupin tim atë, dhe më digjte pak nga pak. Ashtu ma dogji trupin për
disa orë. Ishte një mizori e përcjellë me dhimbje ofshamë e britma, ishte një
torturë nga më të tmerrshmet që nuk e kisha parë as në filma e as nuk kisha
mundur të paramendoja se “njeriu” mund të veprojë ashtu kundër njeriut, pa qoftë
ai edhe armiku më i madh! Natën që pasoi mi zgjidhën duart dhe disa veta, të
tjerë më dhunuan me radhë. Nuk e di saktësisht sa vetë kanë luajtur me trupin
tim, por sot e shoh se në tërë trupin tim ka me qindra plagë që më kanë mbetur
nga djegiet me cigare, dhe nga thikat e tyre që prenin e shkruanin fjalë në
trupin tim…” R.N. e ndërpreu rrëfimin, sepse emocionet ishin të rënda për një
rrëfim të tillë dhe filloi të ofshajë duke qarë. Për R.N. jeta ka një kuptim të
hidhur sepse ajo mban vulën e cigares nga ato ditë prilli të thyer të vitit 1999
.

Do të doja të harroja çdo gjë

H.G nga Prishtina duke fshier lotët, me trupin që i dridhej si
purtek, duke shtrënguar duartë dhe duke shikuar herë kah vajza e herë kah
dritarja filloi rrëfimin e vetë të dhembshëm:“ Prishtina gjatë bombardimeve, për
herë të parë po e përjetonte luftën. Kur filluan ushtria, policia dhe
paramilitarët t’i nxjerrnin njerëzit nga shtëpitë e tyre vetëm atëherë ua besova
vatrave të luftës që ishte ndezur gjithandej Kosovës. Unë vetë, nuk ia kisha
hapur askujt derën, dhe kur na nxorën jashtë s’kisha forcë të trokas askund.
Dhe, nuk thuhet kot në popull se nuk ia beson kurrë i ngopuri të uriturit.
Mbahesha si intelektuale dhe isha lidhur ngushtë me ata që ishin kundër luftës
sepse ishim mësuar që të tjerët të vriten në demonstrata, të tjerët të dalin në
protesta, të tjerët të vuajnë e shpresonim se do të mund të fitonim në kurriz të
të tjerëve!!! Kur na nxorën dhe dëbuan nga shtëpija dhe ma morën burrin, e
dëgjova kur e mallkoi vetën që nuk kishte shkuar t’i bashkohej UÇK-së, dhe kur
po e futnin në veturë me zërin gjithë vaj tha: “Nuk e meritoj as të qahëm sepse
unë nuk po vdes si trim, si trimat me pushkë në dorë, por si një qyqar, si një i
marrë që nuk e përkrahu luftën Çlirimtare të popullit të vet. E di se kur po
nisej vetura, vajza filloi të qante me zë. Nga shtëpitë e tyre i përzunë edhe
fqinjët tanë. Edhe disa shtëpi të tjera i kontrolluan dhe pasi i morën
meshkujtë, neve, të gjitha femrave, na dërguan në shkollën fillore “Naim
Frashëri” . Ishim diku rreth 20 femra, dhe kryesisht të reja. Dy që ishin mbi 40
vjet i vranë menjëherë! E vranë poashtu edhe një plak tjetër. Natën e parë nuk
erdhi askush, kurse të nesërmen në mëngjes erdhën dhe na zhveshën lakuriq të
gjithave. Dy vajza të reja i morën dhe ne nuk dinim asgjë çka po ndodhte. Ato
nuk u këthyen kurrë
më. Të nesërmen erdhën disa ushtarë dhe morën shtatë nga
ato që u pëlqyen. Nuk e kuptoj se si nuk më plasi zemra kur ma morën vajzën. E
sollën pas pesë orësh të tërën të përgjakur. E kishin dhunuar, ia kishin prerë
trupin në disa vende dhe më tha me gjysëm zëri:
“Të lutem nënë merre një
karrige dhe ma mësho në kokë që të vdes dhe të mos ndjehem kështu e poshtëruar,
të lutem…” Klitha e qava por askush as që na dëgjonte, dhe askush as që donte
të dinte për ne. Dy ditë më vonë i morën edhe disa të tjera dhe nuk i këthyen
më. Të nesërmen më morën bashkë me vajzën time… Dhe njëri më ç’nderonte mua e
tjetri vajzën time. O zot, sa të pafuqishme që ishim! Vetëm atëherë e pashë pse
vajza ime e dëshironte aq shumë vdekjen. Nuk më kujtohet çka ndodhte me mua, e
kisha hallin e vajzës, dhe kur provova ti mëshoj njërit, më la nuk më ç’nderonte
më, por më lidhi dhe filloi të mi hiqte thonjtë me dana të rrymës. Vajzën time e
këthyen në dhomën ku na kishin
lënë, kurse mua më detyronin ti shiqoja të
gjitha femrat që po i dhunonin me radhë. E di se ishin më shumë se njëzet.
Kaluan disa ditë e unë qëndroja e lidhur dhe pa futur gjë në gojë, bile as ujë.
Disa ditë më vonë më hodhën në një bodrum bashkë me gjashtë gra të tjera të
moshës sime, kurse vajzat e reja i ç’nderonin çdo ditë. Veç zoti e di sa kam
qarë, bërtitur e vuajtur ato ditë sa isha aty tek po i dhunonin vajzat e reja! E
unë, detyrohesha ti shiqoja përpelitjet e atyre trupave të njomë, dhe ti dëgjoja
vaje, klithjet dhe britmat e tyre plotë dhembje! E ndaja dhembjen me to se më
dhimbëte shpirti im i plagosur. O zot, si nuk po çmendej njeriu kur po
përjetonte aq gjëra të tmerrshme? Kush thotë se njeriu çmendet nga tmerri? Kush
thotë se njeriu vdes nga dhembja? Nëse zoti ka thënë se njeriu duhet të jetoj ai
jeton pa marrë parasysh se çka ndodhë me të, vetëm tani e di fuqinë e zotit,
vetëm tani e di se çka ndodhë kur ai ka thënë se ti duhet të jesh viktimë. Apo
ndoshta zoti e ka humbur fuqinë mbi njerëzit, djalli i quajtur shka e mori
Kosovën në dorën e vetë dhe bënte çdo gjë që donte në ato pjesë të saj ku nuk
ishin djemtë e UÇK-së. E di se tani nuk kam të drejtë as ti përmendi, sepse unë
dhe familja ime nuk bëmë asgjë për ta, por po të mos shpresoja se ata djem do ti
thenin forcat serbe s’do të isha sot, s’do të mund të ishin as ato femra që aty
torturoheshin çdo ditë nga bishat që nuk ngopeshin gjak shqiptari. Kur më së
shumti lëndoheshim dhe torturoheshim i thonim njera tjetrës për ngushllim, zoti
asnjë tokë nuk e le pa shpëtimtarë ndaj edhe Kosova i ka djemtë që i morën
pushkët për atdheun dhe do ti dalin zot. Ndonjëherë deshironim që të mos vdisnim
të gjitha që dikush nga ne të mbetej e gjallë që nesër do të mund të rrëfente
për këtë që ka ndodhur. Kur më ç’nderonin serbët i kamë mallkuar edhe djemtë e
mij të cilët vetë i dërgova në perëndim që ti shpëtoj! I mallkoja pse ata nuk më
kundërshtuan dhe t’i marrin pushkët e t’i dalin zot atdheut. Edhe sot do të ta
thoja emrin dhe mbiemrin e plotë për opinionin e gjërë dhe për njerëzit, sikur
të mos i kisha djemtë që do të ndjeheshin të vrarë për së gjalli për atë që u
kishte ndodhur nënës dhe motrës së tyre. Kur u këthye djali i madh në një
mëngjes më tha: “ Nënë, edhe që ju kanë burgosur, rrahur e torturuar, është më
lehtë, pasi i keni shpëtuar dhunimit”, Unë menjëherë u alivanosa. Ai, ndërkaq,
as sot nuk e di se jemi të dhunuara që të dyja. Ai mendon se unë mërzitem për
burrin e vrarë dhe nuk e di të vërtetën se çka ka ndodhur me ne. Nganjëherë
dëshiroj të harroj çdo gjë që ka ndodhur! Por, a do t’ia dija vlerën lirisë
sikur t’i harroja këto të zeza? E di se edhe shumë kohë do të më mundojnë
përjetimet e hidhura që na i shkaktuan barbarët e Millosheviqit, por nuk dua të
vdes sepse do të dëshiroja që ta shihja pavarësinë e Kosovës! Dhe vetëm atëherë,
do të vdisja e qetë, sepse do të sigurohesha se nipat dhe mbesat s’do t’i vrasin
as dhunojnë kurrë më barbarët serbë…

Ecja në vdekjen e paralajmëruar

Arbenita nuk kishte arritur ta shihte kurrë më trupin e të
motrës, që kur i ndanë serbët nga kolona që ishte drejtuar për në stacionin e
trenit. Ajo, për ditë me radhë, nuk kishte mundur të besonte se motra e saj
16-vjeçare ka vdekur pas torturave që ajo kishte përjetuar nga serbët. Arbenita
rrinte e ulur çdo ditë me orë të tëra te dera e shtëpisë dhe priste! Priste, t’i
këthehej e motra. Gjatë kishin pritur hetuesit e Tribunalit të Hagës që ajo ta
fillonte rrëfimin e saj për atë që i kishte ndodhur asaj dhe së motrës më të re.
“Kur na ndanë policët e ushtarët serbë, me ne, kishte edhe dhjetëra femra të
tjera dhe as që më shkoi mendja se ata do të mund të na dhunonin të gjithave. Me
vete kisha pak para, me të cilat shpresoja t’i shpëtoja vdekjes. Kur na futën në
një shtëpi të bukur në lagjen e Arbërisë, mendova se vetëm do na plaçkisin dhe
do na lirojnë. Kur po binte nata, në dhomën ku ishim ne, pesë femra, erdhën
papritmas dhjetë policë. Na urdhëruan që të zhveshemi. Motra ime provoi të
kërcejë nga dritarja. Por, policët e kapën dhe filluan ta rrahin. I mëshonin aq
shumë sa mundnin gjoksit, barkut dhe organeve gjenitale. Kur ajo mbeti e shtrirë
në tokë, njëri me thikë ia hoqi të gjitha rrobat. Ajo, tani më, nuk kishte as zë
të klithte. Ne shihnim me ankth se si ajo gërrithte tokën me gishtrinjë dhe kur
provonte t’i mëshonte ndonjërit prej tyre, polici tjetër i mëshonte me kondak në
kokë. Kur ajo e humbi vetëdijen, unë arrita t’i iku nga duart policit që më
mbate mua dhe të tjerave në dhomë dhe na detyronim ta shikonim. Ajo nuk jepte
shenja jete dhe kur i hodha pak ujë, u përpoq të thoshte diçka. Unë po qaja dhe
polici që më mbante m’u afrua dhe më detyroi me maje të thikës të shtrihëm. Kur
e pashë se edhe mua do të më ç’nderoj, shpejt e mora një vazo,që ishte pranë
meje dhe i rashë në kokë. Ai u ngrit shpejt, më lidhi për tavoline dhe e bëri
atë që deshi… Nuk ka diçka më të rëndë që mund të të ndodhë në jetë! Diçka më
të turpshme dhe më fatale. Isha dhe mbeta e vdekur, edhepse vazhdoj të jetoj!
Kur desha të ikë, kur të njëtën gjë po ia bënin edhe njërës në dhomë, filluan të
m’i heqin thonjtë me dana. I sheh duart e mia? Ndoshta më beson! Po shpirti im
nuk mund të shifet dhe askush në botë kurrë nuk mund të besojë se si ndihet ai…
O zot, sa dhembje bartë me vete ky shpirti im i molisur, o zot….” –përfundoi
rrëfimin e saj Arbenita. Nga ajo kurrë më nuk e pashë motren time. Shumë ditë më
mbajtën aty dhe as vetë nuk di të tregoj se sa herë me dhunuan e sa vajza pashë
tek vdisnin në duartë e gjelatëve, ushtarë e policë. Nuk më kujtohet se kush na
nxorri nga aty. E di se pas luftës frigohesha të këthehësha në shtëpi. Ende nuk
mund të besoj se lufta ka mbaruar…

Caku i policëve ishte bunari i axhës!!!

Kishte disa muaj që kishte filluar lufta dhe unë e vetmja nga
familja jonë ende kisha mbetur në fshat. Isha e detyruar sepse kishim bagëti,
dhe ato, pas burgosjes së vëllezërve te mi, ishin burimi i vetëm i ekzistencës
sonë. Viti ‘99 me bllokoi dhe nuk kisha gjasa më të dalë nga rrethi i hekurt i
ushtrisë, policisë dhe paramilitarëve që kishin rrethuar Drenicen dhe
Dukagjinin. Përveç meje, në fshatin tonë kishin mbetur edhe katër vajzat e
axhallarëve, dhe më pas shtëpitë tona u shëndrruan në strehimore grashë e
fëmijësh. Gatuanim për më shumë se 30 veta, dhe me ne nuk ishte asnjë mashkull.
Kur na u afruan forcat e armikut, natën rrinim në malin më të afërt, e ditën
shkonim në shtëpi, pregatitnim ushqim dhe ushqenim bagëtinë. Dhe kështu, jeta
jonë nga të ftohtit, acari dhe frika ishte shëndrruar në një jetë plotë ankth e
tmerr. Pas disa ditësh filluam të sëmuhemi nga të ftohtit. Kështu, te ftohtit
dhe acari jetën në mal e bënin të padurueshme. Edhe ashtu forcat serbe na
hetonin kur e ndiznim zjarrin dhe vetëm na vështronin. Një ditë shkurti, kur
pesë nga fëmijët më të vegjël na u sëmurën u këthyem në shtëpitë tona. Forcat
serbe lëviznin vazhdimisht! Një grua nga rrethi i Klinës mori fëmijët e saj të
sëmurë, dy vajzat e rritura dhe gruan tjetër me tre fëmijë dhe iku. Mbetëm 21
femra të reja prej të cilave nentë ishin të mitura. Rrinim në shtëpi dhe nuk
guxonim ta ndeznim zjarrin në mënyrë që barbarët të mos kuptonin se ne jemi aty.
Ata sa vinin e shtoheshin. Edhe rruga, nga bora e madhe ishte bllokuar.
Thjeshtë, detyroheshim të qendrojmë aty. Pas disa diteve filluan të na hargjohën
edhe ushqimet. Ushqeheshim vetëm sa për ta mbajtur shpirtin gjallë, sepse, si
ushqim të vetëm kishim pak qumësht dhe fare pak miell. Nuk e di saktësisht
datën, sepse filluam adhe ne që ta humbim kontrollin me kohën. Edhe ushqimi i
pamjaftueshëm po e bënte të vetën! Dhe, papritmas e pa trokitur fare na u thye
dera dhe në dhomë na u futën ushtarë e policë serbë. Pa pyetur asgjë dhe pa
pritur se cili do jetë reagimi ynë, njëri nga ata filloi t’ia ledhatonte flokët
vajzës së axhës, Nerës, e cila ishte vetëm 14 vjeçare, e cila, edhe ashtu
frikësohej më së shumëti. Ajo ia shtyu dorën, dhe ai u nevrikos nga reagimi i
saj. “Unë jam zot për shqiptarët, dhe nuk duroj fyerjet”- tha ai, dhe i ra me
dorë aq sa pati fuqi Nerës së vogël. Ajo vetëm u kërrus, por nuk rënkoi. Ai
tentoi ta prekte prapë, por ajo iku jashtë. Ai urdhëroi ta lidhin! Dy nga
policët ia lidhën duartë! Ai u sul mbi të, dhe ia shqeu rrobat derisa ata të dy
po e mbanin. E shtriu në borën e ftohtë, dhe po e ç’nderonte. Ajo qante dhe
thërriste, por ne nuk guxonim ti afroheshim. Vetëm po shikonim të tmerruara. Një
automatik që e kishim të fshehur nën mbuloja nuk mund ta nxirrnim sepse ata
ishin aty. Kur shumë nga ata kishin drejtuar sytë tek ai që po e dhunonte motrën
tonë, motra e Netës, X që ishte më e pjekura nga ne e nxori shpejt automatikun
dhe shkrepi drejt barbarëve që ishin në dhomë. Të pestët ranë të vdekur, ndërsa
unë u plagosa në këmbë. Ata që ishin jashtë nuk reaguan, sepse menduan se shtinë
ata mbi ne, por kur kaluan afro dy minuta, tre nga policët tjerë hynë në dhomë
duke thënë se edhe ata janë të interesuar për lojë. Kur motra e Nerës që e
kishte automatikun në dorë deshi të shkrepë në një polic, nga jashtë njëri nga
policët tjerë e qëlloi dhe ajo vdiç në vend. Një nga ata e mori në dorë, dhe
pasi na urdhëroi që të dalim jashtë e hodhi trupin e saj në bunarin e axhës.
Edhe Neri më nuk po lëvizte! Ajo kishte vdekur. Njëri nga katilët po e ç’nderone
edhe ashtu të vdekur. Kur pa se si ne po e shikonim dhe kur vërejti se si po
qeshnin shokët e tij me të ashtu të zhveshur, trupin e saj e hodhi në bunar.
Pastaj mua më kapi për dore dhe kur fillova t’i rezistoj, me thikë më theri në
krahëror,dhe gjaku im pikonte në tokë, e me të binin dhe copat e veshjes. Unë
fillova të klithë dhe ashtu si në ëndërr pashë se një nga policët po e dhunonte
edhe G-në e cila ishte vetëm 13 vjeçe. Pas disa minutash që ai po e dhunonte në
borën e ftohtë, G përpiqej të rezistonte por ai me kokë i mëshonte sa mundte.
Ajo ishte e përgjakur e tëra dhe nuk mund ti duronte më dhimbjet. Nuk e kisha të
qartë a vdiq menjëherë, por derisa unë po qaja me sy të përlotur dhe me dhëmbje,
pashë se si i njejti serb që po e dhunonte G.-në, e hodhi atë në bunarin e
tmerrit. Pas pak e hodhën edhe Sh.-në, që unë nuk e kisha vërejtur se e kishin
dhunuar apo jo, por e di se në atë bunarë e hodhën të gjallë dhe të zhveshur.
Kur polici që po më dhunonte mua u ngrit ngase po dëgjoheshin të shtënat në
malin e afërt, unë ashtu gjysëm e zhveshur u fsheha pas disa luleve të vjeshtës
dhe “murit të gjallë“ shumë shpejtë sa asnjëri nuk më vërejti. Dy nga ata shtinë
në vajzat që kishin mbetur, dhe të gjitha mbetën të vrara, ndërsa dy nga ato
ashtu të vrara sërish i hodhën në bunarë. Ata ikën poshtë fshatit, e unë mbeta
përgjithmonë e lënduar . Edhe sot, edhepse jam gjallë sa herë shoh bardhësi para
syve më dalin skenat e tmerrshme që ma nxijnë jetën përgjithomë.

Ju e gëzofshi lirinë, mua më mbetet t’i qajë plagët

E.R. nga një fshat i Gjilanit, atë ditë, sa kishte hyrë në
aeroportin e Shiplit në Holandë. Fytyra e saj e zbehtë më shumë i ngjante një të
vdekuri se sa mbahej me të gjallët. Edhe plaga që ende i kishte ngelur në fytyrë
dhe po ia mbulonte tërë anën e majtë, tani iu kishte qelbur dhe kishte marrë një
ngjyrë të çuditshme. U ul në karrige ngadalë, dhe, kur pa kamerat televizive që
po xhironin e uli kokën dhe lotët e ngrohtë i ranë faqeve. Dukej se në trupin e
saj vetëm lotët kishin mbetur të ngrohtë. Gjithçka tjetër në të dukej e vdekur.
Kur u ngritën të dëbuaritë të shkonin me autobus për në kampin që ishte
pregaditur enkas për ta, ajo shtrëngonte grushat e dobët dhe vjedhurazi shikonte
se a do të mbetej dikush me të. Derisa turma e njerëzve të lodhur e të mërzitur
po ecte, ajo sa vinte e shqetësohej dhe çdo çast nga shqetësimi po i shpejtohej
frymëmarrja. Shqiptarja që po e udhëhiqte grupin iu afrua ta qetësonte, por edhe
ajo u pre kur pa se në sallë kishin mbetur shumë femra. Të gjitha ishin të
dhunuara. E.R. tani nuk qante vetëm për veten e saj, qante për fatin e të gjitha
shqiptareve fatkeqe si ajo. Sado që udhëheqësja e rrugës u përpoq ta qetësonte,
ajo e ndruajtur përseri pyeti: “Të gjtha këto kaluan nëpër duartë e kriminelëve
si unë?“, dhe lehtë i rrodhën për të satën herë lotët, si vargu i ikjeve nga
Kosova. Kur njerëzit që duhej të shkonin në kamp kishin shkuar, veturat e
ambulancës arritën. E.R. u ngrit bashkë me 16 femrat e tjera dhe hynë në vetura.
Ishte pamje e tmerrshme, të gjitha qanin, të gjitha shkonin nga aeroporti sikur
donin të thonin: “ mos vallë këtu ishte fundi i rrugëtimit të tyre , mos vallë
këtu do të treteshin eshtrat e të gjithë atyre që erdhën në këtë tokë“.Rruga, sa
ishte e gjatë, aq ishte edhe e vështirë. E.R. vazhdonte të qante në heshtje dhe
kur udhëheqësja e rrugës iu ul pranë, ajo i tha: “ Pse nuk na leni të vdesim, të
tillat si ne nuk duhet të jetojnë”.
“Dëgjo motër, jeta duhet të vazhdojë. Të
gjithë kemi plagë, kush më shumë e kush më pak”, tha udhëheqësja e rrugëtimit.

“Po pse të jetojë? Si të jetojë tani që… dhe deshi të thotë edhe diçka.
Trupi i saj dridhej si purteka, dhe frymëmarrja sa vinte e i shpejtohej.

-“Nëse vazhdon kështu, duhet të të jap barëra qetësuese. Duhet të qëndrosh,
ti je e gjallë dhe lutju zotit t’i kesh edhe njerëzit e tjerë të gjallë. Një gjë
gjithmonë duhet ta kemi parasysh, pavarësisht çka i ndodhë njeriut, jeta duhet
të vazhdojë” –më këshilloi ajo.
- Unë s’kam pse të jetoj, mua s’më jetohet.
Më ç’nderuanë para syve të babait e të nënës, dhe kur ata u përpoqën të më
ndihmonin, i vranë kriminelët serbë! I vranë vetëm pasi pasi ata panë se më
çnderuan dhe luanin me trupin tim. Pasi u larguan dy nga unë, njëri nga ata e
kishte lënë automatikun afër meje. E mora shpejt dhe kam zbrazur drejt tyre. Nuk
e di në kishte të vrarë, por të plagosur i pashë dy. Një tjetër që kishte qenë
në anën tjetër më qëlloi fytyrës me automatik. Më tërhoqi për flokë zvarrë, dhe
më pas para syve të mi e dhunoi mbesën time 14 vjeçare. E unë nuk kisha mundësi
ta ndihmoja. Kafshoja duart e mija nga ankthi! Një nga policët që kishte qenë
pak më tutje erdhi iu afrua shokëve të tij dhe pasi i pa se janë të vdekur, nga
shtëpia e vëllaut solli kunatën me tre fëmijët dhe i vrau. Ai nuk u ngop me aq.
Nga shtëpia tjetër nxori hallën dhe disa njerëz të tjerë që ishin aty, kryesisht
të paaftë për luftë, por edhe të plagosur. Pasi i vranë të gjithë meshkujtë,
gratë filluan ti ç’nderojnë . Kur polici i shfrenuar që kishte ç’nderuar mbesën
time 14 vjeçare, tha se ajo ka vdekur, halla ime iu afrua dhe kur e pa klithi aq
shumë, sa mu duk se filluan të qajnë male e fusha në gjithë Kosovën. Pas pak
barbarët serbë filluan të shtijnë pa kontroll, dhe kur u dëgjuan aq shumë të
shtëna ata filluan të ikin, sepse siç duket i kishin parë ushtarët e UÇK-së.
Sikur të mos na vinin në ndihmë ushtarët tanë, të gjithë do të ishim vrarë. Aty
mbetën të vdekurë dhjetë veta nga plumbi dhe dy veta nga dhunimet ndërkohëqë një
ishte i plagosur. Të dhunuara ishim tetë, të cilat kishim mbetur të shtrira.
Ushtarët e UÇK-së, po përpiqeshin të na ndihmonin dhe na ngushëllonin. Ndoshta
do ta donja më shumë jetën, por kur kujtoj se si shkoi im vëlla në UÇK, dhe se
unë u frikësova ti bashkangjitem dhe kur më gjeti të përdhunuar, e përpiqej të
më ngushëllonte i thashë: “ Vëlla ma jep një plumb të lutëm, tash po e shoh se
sa kamë gabuar që nuk kamë ardhur me ty”. Ai më shikoi dhimbshëm e më tha : “
Shko ti më parë e shero plagët tua se atdheu gjithmonë ka nevojë për njerëz”.
Dhe, tani mund të them:
“ Të tjerët e gëzofshin lirinë, mua nuk më duhet
jeta”.

Më shpëtoi shiu që binte rrëmbyeshëm

Shtatëmbëdhjetë vjeçarja R.S. e cila është nga rrethi i Obiliqit,
ndonëse nuk e ngriste kokën, plagët që i kishin mbetur në fytyrë nga të prerat e
thikave nuk mund t’i fshehte dot. Ato prerje në fytyrë, jo vetëm atë, por çdo
gjë rreth saj, sikur e bënin më të mjerë dhe më të merzitur. Ajo, e mërzitur
shtrëngonte duartë, kurse dridhjet që i shfaqeshin në trup ia ndalnin fjalët.
Edhepse dridhjet po i bëheshin gjithnjë e më të papërmbajtura, ajo mblodhi
forcën e fundit, kafshoi buzën dhe tha: “ Rrethina e Obiliqit e ndjeu luftën
menjëherë pas masakrës së Prekazit. Meqë nuk kishim mundësi të shkonim në ndonjë
vend më të sigurtë qëndruam në shtëpi. Kishte ditë që vetëm prisnim radhën, kur
do të na futej policia në shtëpi. Çdo ditë kalonin tanke dhe mjete të tjera
luftarake. Ata, kur pësonin humbje rrugës bënin gjithçka: vrisinin, kidnaponin,
dhunonin dhe krejt çka u tekej. Të gjithë banorët e vendbanimeve buzë
magjistrales Prishtinë – Mitrovicë ishin shumë të frikësuar, edhe ne poashtu.
Nga granatimet që bëheshin përreth, shpesh nuk mund ta bënim asnjë sy gjumë, e
as të fusnim bukë në gojë. Disa ditë para se të fillonin bombardimet, shkuam në
një fshat më tej, andej kah zona e Llapit. Atje kishte pasur më tepër se dhjetë
mijë banorë . Kur filluan bombardimet atje numri u rrit edhe më shumë, nuk dihej
çfarë po ndodhte. Nga të gjitha anët ishim të rrethuar. Shtëpitë e fshtatit
Barilevë, ishin shumë të vogla për t’i pranuar të gjithë ata njerëz, ndaj ditë e
natë qëndronim vetëm ulur, nuk kemi pasur mundësi që asnjë natë të shtrihemi dhe
të flejmë. Por, edhe po të kishim vend ndonjë i rritur vështirë do të fuste
gjumë në sy. Të gjithë prisnim të pashpresë, të gjithë shikonim kah fëmijët dhe
ndonëse askush nuk thoshte asgjë me gojë, të gjithë e shqiptonin vetëm një fjalë
me vete: “Sikur të na shpëtonin fëmijët”. Dhe erdhi dita të cilës iu druam aq
shumë. Bishat serbe arritën në fshat. Së pari na i morën të gjithëve stolitë
earit dhe paratë e pastaj filluan t’i ndajnë burrat nga gratë. Para syve ma
vranë vëllanë, sepse nuk kishte asgjë të vlefshme t’ju jipte policëve të
tërbuar. Unë vrapova drejt vëllaut, i cili më shikoi sikur deshi të më thoshte
diçka, dhe ai, i mbylli sytë përgjithmonë. Kraharorin ia kishin marrë disa
plumba, këmisha iu skuq shpejt nga gjaku, kurse unë shtrëngoja grushtat dhe
mallëkoja nepër dhëmbë e pafuqishme. Nuk di si nuk më pëlciti zemra në ato
momente. Një nga policët më tërhoqi për flokëve dhe më largoi nga kraharori i
vëllait. Nga aty na drejtuan për në Prishtinë. O zot, si ndjehej motra e cila po
braktiste trupin e vëllait të pavarrosur, dhe si do ta donte ajo jetën kur ia
vranë vëllaun para syve. “Më mirë do ta kishte po të shkonte ushtar”- foli nëna
nepër dhëmbë dhe vazhdoi rrugën duke e tërhequr për dore motrën e vogël. Ajo nuk
e këtheu kokën më as kah unë. Për krahu më mori një grua e atij fshati, por
hapat e mij sa ecja e bëheshin më të vegjël. E di që në një moment, dikush më
dha një pikë ujë dhe sikur u këndella pak, por ajo këndellje më ndihmoi shumë
pak.
Në hyrje të Prishtinës kishte dalë grupi tjetër i policëve. Ata, këtë
herë, nga kolona ndanin vetëm femrat. Aty më ndanë edhe mua. Gruaja që më mbante
për krahu kur po më ndanin më këshilloi: “Bëhu gjakftohtë, mos iu trego se ta
vranë vëllanë”.Dhe kur kolona po ikte një nga policët më lidhi dhe më dërgoi në
një nga shtëpitë e afërta buzë rrugës. Kur më solli aty, e luta të mi zgjidhte
duartë, por ai vetëm më shikoi dhe më përplasi për tokë. Në mbrëmje një tjetër
më mori me veturë dhe më dërgoi në pjesën tjetër të Prishtinës. Aty kishin qenë
edhe tre policë të tjerë. Njëri nga ata, sa arritëm aty filloi të më zhvishte. I
kisha duartë e lidhura. Vaji dhe lutja ime nuk iu bënte as përshtypje. Më
ç’nderuan dy dhe i treti u afrua dhe filloi të ma presë fytyrën, si të isha
djath e jo njeri. Gjaku i nxehtë rridhte vrullshëm në flokët e mi, dhe unë i
lutesha zotit që ai mos të ndalej por të rridhte sa më shumë, që të vdisja sa më
parë. Por, atëherë kur unë mendova se atyre nuk iu duhesha më, njëri nga ata u
sul mbi mua dhe përveç se më ç’nderonte, lëpinte gjakun tim, dhe u thoshte
shokëve:
“Ja unë po pi gjak shqiptari”. Vetëm Zoti mund të di edhe sa kohë
ata do të loznin me mua, sikur mos të fillonte një shi i rrëmbyeshëm. Ikën ata
dhe unë mbeta gjallë. Sot, edhe po të përpiqem ti këthehem jetës, e di që
çdonjëri që me njeh e di të vërtetën. E unë sa herë e prek fytyrën time ,
kujtimet e hidhura më rishfaqën, dhe jeta ime bëhet e pavlerë”.

Atë ditë qante edhe Prishtina

”As vetë nuk e di sa ditë kishte që kur kishin filluar
bombardimet”- e filloi rëfimin vajza nga Prishtina.” Ne rrinim të strehuar në
bodrumin e shtëpsë. Ishim i gjithë farefisi mbi 20 veta. Ushqim kishim siguruar,
por frika nuk na linte as të hanim e as të rrinim të qetë. Rrallëkush po dilte
nga shtëpia për të parë se çka po ngjante me të tjerët. Kuptonim nga diçka vetëm
nga radio dhe TV-të e huaja. Pas masakrës së Obiliqit, frika e bëri të vetën,
ajo na kaploi të gjithëve. Kishte ditë që po prisnim se kur do të na dëbonin
edhe neve nga shtëpia. Unë, dhe dy nuset e vëllezërve frigoheshim të dilnim dhe
të iknim jashtë Kosovës. Nuk ikëm as atëherë kur ikën pjesa më e madhe e
Kosovës. Ishte mëngjes i ftohtë dhe si për inat, të gjithëve na kishte zënë
gjumi. Trokitja në derë ishte aq e fortë dhe aq e tundëshme, sa për një moment
mu duk se u lëkund e gjithë shtëpia! Kur babi e hapi derën, disa policë me
shpejtësi u futën brenda, dhe, më së pari e rrotulluan dhe përmbysën djepin ku
ishte foshnja. Nusja klithi dhe kur iu afrua djepit të përmbysur, polici i ra me
kondak të pushkës dhe ajo u alivanos, e foshnja vazhdonte të qante e trembur.
Unë edhepse e frikësuar, iu afrova djepit . Kur provova ta marrë foshnjën, njëri
nga policët më kapi për flokësh dhe më nxorri jashtë shtëpisë. Aty pashë se në
oborrin tonë kishte sjellur edhe shumë meshkujë të tjerë. Ishin të rrahur e të
përgjakur, kishte edhe të plagosur, kishte fqinjë dhe të tjerë që nuk i njifja.
”Lidhi me këtë”- më urdhëroi një polic – e unë vetëm dridhesha. Nuk kisha fuqi,
por edhe nuk doja ta bëjë një gjë të tillë. Kur ai pa se unë po hamendesha,
filloi ti godasë ata me zingjirë, por ata nuk kishin fuqi t’u bënin rezistencë,
ngase përreth tyre kishte edhe dhjetëra policë dhe ushtarë të tjerë serbë që
ishin vënë në gjendje gatishmërie me armë në dorë. Unë kujtova se me atë skenë
do të përfundonte çdo gjë, por befas erdhi një kamion i mbyllur në të cilin i
futën meshkujtë një nga një. Mendova se aty do ti fusnin të gjithë, por barbarët
i ndanë meshkujtë nga femrat, dhe pas pak i sollën edhe disa të tjera. Nuk di sa
femra ishin saktësisht, por kur hyra në bodrum pashë se aty ishte plot femra,
dhe se brenda ishin edhe pesë policë serbë. “Sikur të kishim ndonjë armë“ i
pëshpërita një gruaje që nuk e njihja, në sytë e së cilës e pashë trimërinë.

”Tani edhe ju në Prishtinë po kërkoni armë, e ne në Drenicë na akuzuat pse
po përballemi me armikun, pse i kemi burrat në luftë. Tani është vonë, vazhdoni
edhe më tutje me mënyrën paqësore”- më tha ajo.
Unë po rrija ashtu e
shtangur pa kuptuar asgjë, kur në dhomë na u futën edhe disa policë të tjerë.
Ata na ndanë në dy grupe. Grupin e parë e dërguan dikah, e ne, gjashtë femra të
tjera mbetëm aty. Me grupin e parë që e dërguan ishte edhe nusja me foshnjën.
Nuk e di as sot ku i dërguan, nuk i gjetëm as ato as kufomat dhe nuk dihet se
çfarë saktësisht ndodhi me to. Vetëm zoti mund ta di atë. Kur po binte muzgu
njeri nga policët na urdhëroi që të zhvishemi, dhe aty erdhën disa policë që na
lidhën një nga një. Mua më dërguan në dhomën e pritjes, dhe vetëm kur erdhi
polici gjysëm i zhveshur e kuptova se do të më dhunonte. Vetëm atë ditë e
arsyetova luftën e UÇK-së, vetëm atë ditë e kuptova çka do të thotë kur populli
nuk është i bashkuar, kur po duhej që ne, me trupin tonë, ta paguanim
mosunoitetin e udhëheqësve tanë. Sikur të ishim të organizuar më mirë, nuk do të
ndodhnin dhunimet. Nuk do të ndodhnin të gjitha ato burgosje që u bënë. Oh zot,
sa e dëshirova vdekjen vetëm e vetëm mos t’a përjetoja ankthin dhe mos të isha
viktimë e dhunës së atyre që vranë e prenë, dhe që mua bashkë me shumë femra të
tjera na dhunuan barbarisht. E lidhur qaja e thërrisja, por askush nuk më
dëgjonte! Askush s’mundi të më ndihmonte. Policët ndërroheshin njëri pas
tjetrit, e unë duhej të duroja gjithçka, pasi nuk kisha mundësi të rezistoja. Në
ato momente, më të rëndat në jetën time, mu kujtua edhe ajo gruaja që më tha, se
nuk e kisha përkrahur Drenicën dhe UÇK-në. Ditën e shtatë i dëgjova dy policë që
po flisnin për një të vdekur, por nuk kuptova a flitej për ndonjë femër apo për
ndonjë polic. Atë natë kur e dëgjova derën që po hapej nuk e di për të satën
herë lotët ma mbuluan fytyrën, dhe trupi im filloi të dridhej edhe më shumë. Unë
frikësohesha nga policët, por kur dera u hap aty ngadalë hyri gruaja nga
Drenica, e cila ma hodhi një pallto dhe më tha: “Nëse nuk mund të ecësh, mos u
nis me mua sepse, së pari duhet ti vrasim rojet”. E di se jam ngritur në këmbë,
e më pas jam ulur përsëri. Ajo doli. Kur mendova se kishte ikur, erdhi dhe më
tha: “Të tjerat janë në duartë e tyre dhe s’mund ti shpëtojmë”. U nisëm, por nuk
mund të ecja shpejtë si ajo. Rrugicës pashë se edhe në shtëpitë e fqinjëve
kishte ende shumë policë. Kur dolën nga lagjia kishte zbardhur drita. U futëm në
një shtëpi,në të cilën gjetëm veshmbathje dhe ushqim por nuk më hahej. Aty kah
mesdita dolëm dhe shkuam në stacionin e trenit. Prishtina ishte më e heshtur se
kurrë më parë. Të dukej se nuk kishte asgjë shqiptare në të. Unë qaja për të, e
për vete, për njerëzit që ishin aty. Për të vdekuritë dhe për të gjallët, dhe
kur arriti treni filloi të bie një shi i imtë. Atë ditë, më bëhëj sikur qante
edhe Prishtina…

Ajo do të mbetet e çmendur pëgjithmonë

Atë mengjes, Drita nuk vërehej se a rrinte e heshtur apo e kishte
zënë gjumi, pas natës së rëndë që kishte kaluar. Ndonëse e motra i rrinte te
koka, ajo nuk i hapi sytë edhe për disa orë. Edhe kur i qeli sytë më nuk fliste
ajo. Shikimin e kishte drejtuar përtej dritares, dhe sikur po e analizonte lojën
e zogjëve që po luanin afër dritares së saj. Atë ditë ajo as nuk provoi të
lëvizte, se, ndoshta kishte nevojë të pushonte. Një medikament që e kishte
gëlltitur në mëngjes, besonte se mund të ketë ndikuar kaq shpejt, sepse një natë
më parë e kishte marrë të njejtin ilaç, por kishte pasur një natë të rëndë dhe
me shumë dhembje. Mjeku, i alarmuar, i kishte thirrur edhe familjarët e saj.
Mendonte se pas atij ankthi vështirë e kishte të ringjallej edhe një herë. Ajo
që binte në sy në shikim të parë ishte gërvishja e fytyrës dhe një plagë që nuk
mund ti hiqej kurrë, pastaj flokët e prera në mënyrë të çuditshme. Edhe plagët
në kokën e saj, sikur ia bënin më të vrazhdtë sytë e saj të kaltër si dy burime.
Ajo, tani e ndjente veten si një figurë që luhatej në mes jetës dhe vdekjes,
prandaj edhe fjalët e saj ishin të tilla. Ajo fliste për jetën, për atë që
kishte përjetuar, por edhe për vdekjen, si dhe për shumë gjëra të paqarta të
cilat ne nuk i kishim parë e përjetuar si ajo. Derisa mjekja nuk u afrua që t’ia
përkëdhelte dorën, ajo vetëm shikonte dhe një gurrë lotësh ia kishte mbuluar
fytyrën. Kur e pa e motra, vetëm kafshoi buzën dhe iku nga aty, në mënyrë që ajo
të mos e shihte duke qarë. Unë, kurrë më nuk do të mund të bëhem nënë, nuk do të
mund të lindi fëmijë, nuk do ta kem familjen time, s’do të kem mundësi ta dij se
ç’është dashuria dhe jeta e lumtur, kurrë më…E tëra me çka do të përballem do
të jetë vetëm zbraztësia shpirtërore, jeta pa njerëz përreth, gjithmonë do të
jem si e lidhur me litar si tani, me duar në pranga. Duart nuk mund ti lëvizë,-
dhe ti mjeke kërkon që unë të qetësohem! Dhe ti kërkon që unë të jetoj. “Kjo
është e pamundur”, fliste ajo sikur të ishte ndonjë njeri tjetër e jo ajo që një
natë më parë qante e klithte, thërriste e bërtiste aq, sa jo vetëm në spitalin
neuropsikiatrik, por dëgjohej edhe më tej. Nuk ishte e vështirë ta dëgjosh vetëm
vajin e saj, por edhe fjalët. Më e tmerrshmja ishte kur fliste për fëmijën që ia
kishin mbytur gjatë dhunimit. Ajo, ndonëse dihej që tashmë ishte çmendur, asgjë
nuk kishte arritur t’ia largoj dhimbjen e ëmësisë. Dhe, kur askush nuk e priste
një gjë të tillë, ajo e filloi rrëfimin e saj të trishtë: “Kur na ndalën, na
nxorën të gjithave nga vetura. Vjehrra që priste nipin e saj të parë, më
pëshpëriste ngadalë që të mos frikësohesha, dhe kur ata më vërejtën se jam
shtatëzanë më thanë:
“Të gjitha stolitë e arit nëse don të jetosh”.
Natyrisht, ua dhashë të gjitha, e kur nuk më mbetën më, njëri prej tyre më tha:

”Ky fëmijë, është edhe i imi, jo vetëm i burrit tënd”. Nuk thashë asgjë që
të mos i nxisja edhe më. Kur njeri nga ata erdhi dhe tha se do të më ketë, sepse
nuk paska patur kurrë në dorë grua shtatëzane, e aq më parë një shqiptare
shtatëzanë. Kur e pashë se ai i zhveshur po më afrohej, më lëshoi fuqia dhe po
mbahesha për vjehrrën. Dua ta kem, briti ai dhe i urdhëroi dy ushtarë të më
mbajnë. Ma shploi barkun dhe më tha se ose duhej të shtrihesha, ose do ma vriste
fëmiun në bark. Kjo ishte e tmerrshme dhe shumë-shumë e rëndë. Isha në muajin e
tetë të shtatzënisë! E luta në gjuhën e vet, duke thënë se, zoti është mbi të
gjitha dhe se për hir të tij të ketë mëshirë, por ai më ra fort në gjoks, e
pastaj në bark dhe u alivanosa. Kur u këndella pak, pashë se
ai po më
dhunonte, në prezencën e vjehrrës dhe burrit tim! Ndërsa kunatin e kishin vrarë,
dhe kunata po qante vajtonte për të! Ai më pështyu, dhe kur desha të ngritesha,
katili serb më ra fort me kondak në bark! Nuk di ta përshkruaj si u ndjeva, dhe
se a matet ajo dhembje me ndonjë dhembje në botë. Që nga ajo ditë dhembja dhe
tmerri nuk mu ndanë kurrë. Disa ditë më vonë linda në Luginën e Bllacës por
fëmija im ishte i vdekur. Gjakderdhja nuk mu ndal, ndërkaq, kur më dërguan në
Shkup më kishin operuar dhe ma kishin hequr mitrën, me arsyetimin se ajo ishte e
vetmja mënyrë që unë të mund të jetoja. Burri im kishte thënë që jeta ime vlen
më shumë, por e di se ai më nuk do të mund të jetoj me mua dhe as të më dojë!
Nuk kam më pse të jetoj, nuk kam pse të qetësohem, andaj mos më thoni të jem e
qetë, ju lutëm,- tha ajo dhe prapë filloi të shqetësohet, dhe sikur ta mirrte
magjia ajo filloi ta kërkonte fëmiun e vdekur, i cili vdiç për shkak të dhunimit
që iu nënshtrua e ëma nga ushtarët dhe policët serbë. Dhe, asnjë ngushëllim
asnjë fjalë nuk kishte kuptim përballë dhembjes së saj.

Më braktisi mua dhe fëmijët

Kur filluan bombardimet, prishtinasitë filluan të ikin. Unë nuk
kisha para, dhe më mungonte edhe guximi. Edhe gruaja e shtëpisë ku banoja nuk
iku, ngase ishte e shtyrë në moshë. Djalin dhe nusen i kishte dërguar disa muaj
më parë në Turqi. Ditët e para të bombardimeve frikësohesha shumë nga bombat.
Ndërsa për atë se çfarë po ndodhte në qytet, se si po ikte populli, se si
njerëzit po dëboheshin e detyroheshin t’i lëshonin shtëpitë dhe se çka po
ndodhte në Prishtinë dhe gjithë Kosovën, nuk isha e informuar ngase nuk kisha as
televizor e as radio. Ushqim kisha pak, kurse në atë shtëpi ku isha unë kishte
edhe qiraxhi të tjerë. Ata, një ditë para bombardimeve, kur kishin vendosur të
ikin, më thanë:
“Në kuzhinë i ke të gjitha, shërbehu, si të ishin tuajat”.
Aty kah mesi i prillit mu hargjuan thuajse të gjitha ushqimet dhe u detyrova të
hyjë shtëpi më shtëpi që të mos më vdisnin fëmijët nga uria. Atje i gjeta të
gjitha, por, pas disa ditëve, filloi ankthi i vërtetë. Atë mëngjes po i dëgjoja
klithmat e zonjës së shtëpisë dhe çirrjet e policëve. Sa çel e mbyll sytë, ata
ma thyen derën dhe u futën brenda. Fëmijët morën vajin dhe njëri nga policët
serb i mbylli në banjo. Fëmijët qanin, kurse dy nga barbarët më dhunuan dhe në
krah ma vizatuan kryqin serb. O Zot, sa herë iu luta zotit të vdes në ato qaste
tragjike. Më mbyste vetvetiu turpi, nënçmimi. Isha nënë e pesë fëmijëve, grua e
burrit, e ata loznin me mua. Pas afër një ore ata shkuan, kurse unë ua hapa
derën fëmijëve. Ata nuk më pyetën asgjë, sadoqë fëmiu i madh ishte 9 vjeç. Por,
të gjithë shikonin plagën në krahërorin tim. Pak më vonë erdhi edhe zonja e
shtëpisë dhe në praninë e fëmijëve, më pyeti: “a të kanë dhunuar?”. Unë nuk iu
përgjigja, por ia tregova plagën. “Mirë keni shpëtuar”, më tha ajo, “dy fqinjët
tanë i pushkatuan”. Policët serbë erdhën prap të nesërmen. Këtë herë, përveq
dhunimit, më rrahën mua dhe fëmijët. E mora sopatën dhe provova ta vras nëjrin
prej tyre, por kot. Ishin katër dhe njëri prej tyre më ra me kondak të pushkës
në kokë. Kur më erdhi vetëdija, fëmijët po qanin mbi mua duke menduar se kam
vdekur. Pas disa orëve mblodha fuqinë dhe kaluam në një lagje tjetër. Një plak e
një plakë më strehuan dhe m’i mjekuan plagët. Aty qëndrova derisa forcat serbe u
larguan nga Kosova. E mora vetën pak a shumë por në shpirt kurrë s’munda t’i
harroj ato që më kishin ndodhur. Kah fundi i qershorit u këtheva në Deçan. Tani,
çdo gjë që kisha patur, ishte djegur e bërë shkrum, ndaj ngrita një tendë në
oborr. Kur më erdhi burri, ia tregova të gjitha. Fillimisht nuk më tha asgjë,
por pas disa ditëve kur vërejti ankthet e mia në gjumë, më tha: “Grua, ti duhet
të shërohesh te psikologu. Ndoshta ti edhe je mësuar pa mua, por unë nuk jam më
burri yt i dikurshëm. Ajo që të ka ndodhur e di se ka ndodhë pa dëshirën tënde,
por ankthet e tua në gjumë më përkujtojnë çdo gjë që të ka ndodhur dhe e kam
vështirë të pajtohem me jetën”. Deshti të thotë edhe diçka, por të dy u shkrehëm
në vajë me orë të tëra. Të nesërmen muk ishte në shtrat, s’më kishte lënë as
letër, as fjalë. Iku duke na braktisur edhe mua edhe fëmijët dhe vetëm zoti mund
ta dijë a i ka shëruar ai plagët. “Unë do të jetoj me ato kujtime të hidhura që
më plagojnë më shumë se plumbi që vret”, tha në fund deqanasja, e cila edhe pse
me shumë probleme, nuk ua ktheu shpinën fëmijëve.

Rrëfimi i vogëlushes nga Dukagjini

Ajo ishte ulur në sheshin “Skënderbeu” dhe shikonte lëvizjet e
njerëzve. Ndonëse dita ishte e nxehtë, ato lëvizje sa vinin e shtoheshin. Ajo
shikonte sikur përpiqej të shihte përtej maleve e kodrave, sikur donte ta shifte
Kosovën e saj. Ai shikim do të vazhdonte ashtu në pafundësi, sikur të mos i
afrohej e ëma e ta luste për të ngrënë diçka. “Nuk dua të ha, mos më mundo të
lutem, jeta ime më s’ka kuptim”- tha ajo dhe kafshoi buzën, ndërsa lotët i
rrodhën faqeve.
E ëma e shikoi dhëmbshëm ndërkohëqe edhe ajo dukej e
përlotur. Nënëzeza po e shikonte të bijën që ndrydhte vehtën mes jetës dhe
vdekjës. Trupi i saj qëkurë kishte kaluar nëpër duartë e kriminelëve serbë
dhjetë ditë me radhë, e më pas tri javë në spitalin e Tiranës, nuk dukej më i
freskët. Së paku asaj i dukej ashtu. Natyrisht, ajo kishte nevojë për trajtim
psikiatrik por ngulte këmbë të dilte dhe të rrinte me orë të tëra duke i
vështruar njerëzit. Nuk ishte vetëm vështrimi i njerëzve, ajo që i bënte
kalimtarët ta vërenin, por edhe bukuria e saj përrallore. Mjekët, e këshillonin
që të mos shqetësohej, të ushqehej dhe ta merrte terapinë me rregull. Të kota
ishin përpjekjet e mjekëve ta bindnin të flasë për atë qe I kishte ndodhur, por
atë ditë të nxehtë në mesditë kur dy vajza të vogla iu afruan dhe po ia
përkëdhelnin flokët e saja të gjata sikur gjithçka ndryshoi. Asaj sikur iu
këthye për një çast buzëqeshja e humbur. E përkëdheli kokën e njërës, pastaj
tjetrës ia kapi dorën dhe e puthi në faqe. I shikoi disa minuta e pastaj nga
sytë e saj të kaltër filluan ti rrjedhin lotët si nga dy burime. Vajzat e vogla

u strukën, dhe asnjëra nuk u largua. Kur njëra nga vogëlushet po ia fshinte
lotët, mjekja që kishte ardhur nga spitali vetëm u ul afër tyre dhe po e
shikonte.
“E di pse ke ardhur doktoreshë. Çka do të fitoni nga unë, nga ajo
që unë do të flas me ju? Pse po më mundoni? A nuk ju mjafton ajo që në të
njejtën tavolinë ku u dhunova unë, vdiqën edhe tri vajza të tjera që u dhunuan
si unë?”… “Unë e kam humbur shpresën se ndoshta ka diku shkëndija jete për mua!
E vetmja shkëndi është të bëjë diçka për atdheun, për ato që vdiqën nga dora e
fëlliqur e shkaut. Kur e tha fjalën “shka”, ajo u shtang, dhe nofullat iu
shtangën, shtrëngoi grushtat e vegjël e të dobët… Lotët që i rridhnin si shi,
sikur e bënin edhe më të mjerë vogëlushen nga Dukagjini siç e quanin të gjithë
vajzën e bukur dukagjinase. “Dua të më thuash, se si ndodhi që ratë në duartë e
kriminelëve, kur ndodhi saktësisht dhe sa veta ishin me ty atje”- i tha
doktoresha, e cila më parë kishte aktivizuar aparatin për inqizim.

Vogëlushja prapë shikoi kah malet e Kosovës, sikur atje të shihte atë që
ndodhi, apo vetëm ashtu deshi ti rikujtonte të gjitha ato të zeza që i kishin
ndodhur dhe tha: “Shikoni, po flas, por më premtoni se do të më ktheni shpejt
atje”, dhe vazhdoi, “Kur na e dogjën fshatin, ato ditë të ftohta janari e tërë
popullata filluan të ikin. Megjithëse UÇK-ja insistonte të rrinim atje, dhe të
ishim nën mbrojtjen e saj, ne femrat e fshatit që nuk ishim mobilizuar vendosëm
të niseshim për në Shqipëri. Në afërsi të Smolicës na ndalën ushtarë e
paramilitarë serbë dhe pasi na plaçkitën ne nëntë femrave na ndanë nga kolona.
Tri ishin më të reja se unë, kurse tri ishin më të vjetra, në mesin e atyre edhe
një nuse shtatëzënë. Kur na morën me vete, na thanë se do të na pyesin për
UÇK-në. Disa minuta më vonë, pasi na futën në bodrumin e errët, e morën nusen
dhe ne dëgjonim vetëm klithjet e saj pa e ditur se cfarë po ndodhte. Klithjet u
dëgjuan edhe disa minuta më pas, dhe në fund u dëgjua vetëm një rafal i shkurtër
automatiku. Aty kishte përfunduar edhe jeta e saj, dhe këtë e kuptova pas tri
ditësh, vetëm atëherë kur më erdhi radha edhe mua të hyjë në bodrumin ku ishin
dhunuar edhe të tjerat para meje. Pasi më futën aty, mi shkyen rrobat, më
shtrinë dhe më lidhën në atë tavolinë të mallëkuar dhe ashtu, me duar e këmbë të
lidhura, më ç’nderoi njëfarë gjeneral Vujiq sa munda të lexoj në uniformën e
tij. Ditën e pestë arrita ti zgjidh duartë, dhe me sopatën që kisha me vete,
arrita ta lëndoj pak në dorë atëfarë “gjenerali” të fëlliqur, që luftonte me
gra, dhe si denim, më derguan të lidhur jashtë dhe më lanë në shi, derisa erdhën
edhe shumë të tjerë për t’më ç’nderuar. Ditën e parë që më dhunuan mua mbi
tavolinën e bukës, përballë meje i çnderonin edhe tri vajza të tjera dhe atyre
ua prenë edhe organet gjenitale të cilat më vonë vdiqën. As mua nuk më kujtohet
kur më lanë, kush më solli në Tiranë, por e di se e kam shumë të vështirë të
jetojë. Ndoshta, më lehtë e kam të vdes dhe të zhdukëm nga faqja e dheut. Më
thuaj, si ta ngushëlloj vetën, si ti dal përpara të dashurit tim, familjes ,
miqëve. Ata e dinë çka ka ndodhur me mua. Unë e di se do ta kem përkrahjen e
tyre, por tani trupi im është i ndotur, i fëlliqur. Dhe, jeta ime në këtë mënyrë
më duket më e vështirë se çdo vdekje” – tha vajza e Dukagjinit, e cila shikimin
prapë e drejtoi kah horizontet e Kosovës ku mbrohej nderi i shqiptarëve dhe
nderi i Kosovës .

Ankthi që nuk po përfundon

R.S. që ishte strukur në parkun e qytetit assesi nuk donte të
fliste. Vazhdonte ta gërrithte me duarë fytyrën, ndërsa thikën që mbante afër
vehtës e merrte në dorë vetëm kur i afrohej dikush.
”Mos mu afro, unë jam e
turpëruar, unë jam e turpëruar sa askush, jam e dhunuar nga kriminelët serbë
dhe, këtë më duhet ta pranoj para burrit, para fëmijëve, para të gjithëve”,
thoshte ajo dhe qante e dëneste pandërprerë sapo vërente tek i afrohej njeri!

”Po mirë, pse ikë nga unë, nga fëmijët, ne nuk themi asgjë”, i fliste
ngadalë burri, ndërsa dy vajzat binjake që ishin tani në klasën e gjashtë dhe
tashmë e kuptonin çka ishte dhunimi dhe e kuptonin poashtu se, pse nëna e tyre
sillej ashtu çuditshëm. “Do të doja të zhdukëm! Do të doja të mos jetoj, te mos
kurrë më shohin shqiptarët. Nuk mund ta imagjinosh se si është të të mbajnë të
lidhur për dy muaj e të luajnë me ty si të duanë kriminelët! Nuk e di se si ua
shkulnin thonjtë grave dhe vajzave, se si rrahnin e torturonin. Ashtu bënë edhe
me mua, ashtu bënë me të gjitha. Ishin njëmbëdhjetë të gjitha nën moshën 35
vjeçare. Dy vdiqën, i pashë me sytë e mij tek ua prenë gjinjtë! I pashë me sytë
e mi, se si pinin gjakun e tyre. I pashë se si e detyruan njërën prej vajzave që
të vallëzonte lakuriq që të mos e prisnin, por prapë e prenë se e
prenë.
”Zot,zot”, thërriste R.S. dhe nuk pranonte të hynte në shtëpinë e saj
edhepse e gjetën njerëzit tri ditë pasi kishin shkuar forcat serbe. Ajo mbeti
ashtu për ditë me radhë, sepse nuk donte të ndjehej viktimë, të jetonte me turp,
por fati deshti, që ajo pas disa ditëve të qetësohet, por jo plotësisht, ajo
ende jeton me shpirtin e lënduar, me plagën-dhembjet e se cilës kurrë nuk
pushojnë, me turpin që e shoqëron apo siç thoshte vetë: “Unë jetoj e vdekur dhe
më marrin për të gjallë! Unë jam vetëm njëra, vetëm njëra nga ato që kriminelët
u tallën me mua! Më s’dua të jetoj! A nuk e sheh se ato kujtime të hidhura po më
cmendin dhe se jeta më është bërë ferr! Pse po më mundoni? Pse nuk po më vrisni?
Ju lutëm mos më mundoni, unë më nuk kam forcë të jetoj, unë më nuk mund të
sillem sikur asgjë nuk ka ndodhur: Për të treguar përjetimet tona të hidhura, më
duhet edhe një jetë e tërë” -fliste ajo në ankth, dhe ankthi vazhdonte ta
ndrydhte jetën e saj…

Cilat janë shifrat e vrasjeve dhe dhunimeve?

Në Kosovë, numri i femrave të dhunuara sipas statistikave kap
shifra të ndryshme varësisht nga organizatat e ndryshme të cilat kanë bërë
hulumtime në këtë drejtim. Ato shifra sillen nga dymijë deri në dhjetëra mijëra!
Unë, gjatë punës sime me Organizatën Joqeveritare “Jeta në Kastriot” mund të
flasim për 2018 femra të dhunuara për të cilat përveq dëshmive gojore,
videogjirimeve, dëshmive me shkrim dhe fotografive kemi edhe raportet e mjekëve:
gjinekologë, infektologë, neoropsikiatër, si dhe raportet mujore të të gjithave
së bashku për ta konstatuar gjenedjen e tyre momemntale si dhe diagnozat e
secilës veq e veq bashkë me tërapinë e përdorur. Mosha e këtyre femrave është
kryesisht e re duke filluar nga 14 e deri të 44 vjeq. Ne, përveq se i vizitojmë
së paku një herë në muaj dhe kontrollojmë gjendjën momentale te tyre,
vazhdimisht kujdesemi që 209 prej tyre të cilat janë në gjendje më të rëndë
shëndetësore t`iu sigurojmë barna dhe ilaqe të nevojshme. Poashtu saherë na
jipet rasti ushtrojmë ndikimin tonë mbi organizatat e ndryshme qofshin ato të
huaja apo vendase, qeveritare apo joqeveritare në mënyrë që të kuptohet
domosdoshmëria e ndihmimit dhe trajtimit të kësaj kategorie të braktisur nga
shoqëria! Prej rreth 24.000 të vrarëve gjatë luftës në Kosovë 31.2 për qind janë
femra të të gjitha moshave dhe në bazë të të dhënave tona vetëm 1,3 për qind nga
numri i përgjithshëm kanë qenë në moshë të shtyer. Ndërsa tek ata që kanë
përjetuar trauma të të gjitha llojeve, problemet e shëndetit mental janë tejet
aktuale. Sipas hulumtimeve tona të bëra pas luftës, del se 62 për qind të të
hulumtuarëve kanë qenë buzë vdekjes, 49 për qind viktima të torturave apo
abuzimit, 42 për qind të ndarë nga familjet e tyre, 26 për qind kanë përjetuar
vrasjën e ndonjë anëtari të familjes apo farefisit, 10 për qind kanë qenë të
burgosur dhe 4 për qind të abuzuar seksualisht. OJQ-ja jonë ka ndihmuar aq sa ka
patur mundësi megjithatë jemi të vetëdijshëm së nuk kemi mundur as për së afërmi
t´i përmbushim nevojat e të dhunuarave. Projektet tona për të bërë më tepër në
këtë drejtim shpesh injorohen prandaj edhe njëherë shfrytëzojmë rastin t`i
thërrasim të gjitha shoqatat dhe individët që kanë mundësi dhe vullnet të mirë
që në të gjitha format e mundëshme t`iu dalin në ndihmë këtyre femrave në mënyrë
që t`ua rikëthejmë kuptimin e jetës me gjithë bukurinë e saj. Me duhet të them
se përveq punës sime, një ndihmesë shumë të madhe e ka dhënë edhe
bashkëdrejtuesja Myrvete Morina si dhe stafi ynë mjekësor dhe profesional. Gjatë
punës sime në teren kamë parë nga afër gjendjën e rëndë shpirtërore të të
dhunuarave! Ato shpesh, duke ngurruar të tregojnë, i ndryjnë në shpirt brengat
dhe vuajtjet derisa u keqësohet aq shumë gjendja saqë edhe ndihma dhe trajtimi
mjekësor është i vështirë. Prandaj ato duhet hapur zemrën sepse në këtë mënyrë
më së shumti e sherojnë vetvehtën por edhe ndihmojnë të tjerët që t`iu ofrojnë
ndihmë atyre. Gjatë punës sonë me këto femra por edhe gjatë punës sime si
gazetare kamë mundur të konstatoj se përveq femrave të dhunuara dhe atyre të
vrara ekziston edhe një numër i madh i atyre që konsiderohen të zhdukura!
Fatkeqësisht të dhënat flasin se shumica e femrave të vrara së pari janë dhunuar
e më pas janë vrarë, prandaj ndërkombëtarët kur gjykojnë për krimet e luftës në
Kosovë duhet ta kenë parasyesh se plagët e vdekjës së shumicës se femrave bartin
me vete edhe plagët e dhunimit. Dhe prandaj gjenocidi dhe dhuna e ushtruar mbi
popullin e Kosovës ka përmasa shumë më të mëdha sesa që japin të dhënat dhe
hulumtimet tona…

Seksi dhe arabet

 

Tradhti, prostitucion, marrëdhënie rastësore, homoseksualitet… Gjithçka është e ndaluar, por ndodh rregullisht në mënyrë të fshehtë nëpër shtëpi të ndryshme. Çdo gjë e treguar hapur nga një shkrimtare guximtare

E detyruar nga i vëllai, që në kulturën arabe shpesh ka më shumë pushtet se babai, Nahla u martua me Salimin, një burrë i fiksuar pas përmasave të penisit të tij. Ai e konsideronte të shoqen si pronë të vetën, por Nahla kishte një cilësi të jashtëzakonshme: mësoi të njihte sekretet e trupit të saj të bukur. Ajo filloi të rebelohej kundër rrobave të zeza që e ëma e detyronte t’i vishte për të ndëshkuar feminilitetin e saj. Megjithatë jeta i ndryshoi, duke i vënë në rrugën e saj Hanin, një djalosh të krishterë, me të cilin fshehtas bashkëshortit nisi një histori dashurie dhe me të zbuloi pasionin. Në të njëjtën mënyrë rrjedhin edhe historitë e mikeshave të saj, pak a shumë si telefilmi “Sex and the City”, por në versionin arab. Aziza, një vajzë tjetër arabe, e masakruar nga i shoqi që e rrihte nga mëngjesi deri në darkë, u bë prostitutë për të çliruar seksualitetin e saj të shtypur; Nadine, pasi kaloi nga një burrë te tjetri, e dhunuar dhe e shfrytëzuar, dashurohet pas femrave; i njëjti fat ka ndjekur edhe doktoreshën Souad, e cila pas një martese të lodhshme, mësoi nga Nahla alfabetin e erotizmit. Këto janë jetët e treguara nga një shkrimtare libaneze, Alawiya Sobh, në romanin e saj “Emri i saj është pasioni”. Ky është një reportazh intim mbi seksualitetin në botën islamike: fiksimi i meshkujve për burrërinë, masturbimin e femrave, përhapjen e homoseksualitetit, maninë e femrave për veshjet intime, fiksimet e meshkujve për prostitutat dhe viagrën, në një kulturë ku ekzistojnë 120 emra të ndryshëm për të përcaktuar penisin, sipas karakteristikave të tij dhe punës që po kryen në një moment të caktuar. Edhe organi seksual femëror mund të përcaktohet në shumë variante, por më i zakonshmi është “ngrënës”. Ndërsa fjala “liri” në arabisht është sinonim i “prostitutës”.

Sot Alawiya Sobh jeton në Bejrut, ku drejton një revistë për femra që quhet “Snob”, e përhapur në të gjithë botën arabe. Kjo është një revistë periodike mode, me artikuj për bukurinë, kirurgjinë plastike, mondanitetin dhe vlefshmërinë praktike mbi seksin, jetën në çift, punën, të drejtat e grave, por edhe intervista me njerëz të famshëm. Duke qenë se është drejtoreshë, rroga e Sobh nuk i afrohet as minimalisht rrogës së drejtorëve meshkuj që njeh. Ajo është një grua bukuroshe 56 vjeçe, e cila është mësuar të flasë ëmbëlsisht me të gjithë, por që gjithmonë mendohet mirë para se të përgjigjet. “Emri i saj është pasioni”, është romani i saj i tretë. I konsideruar skandaloz, libri është sulmuar nga klerikët e islamit. Për këtë arsye libri është censuruar në të gjitha vendet arabe, përveç Libanit, ku nuk ekziston censura. Gjithsesi në botën islamike romani është ndër volumet më të shitura. Lexuesit që vijnë në Bejrut nga Egjipti, Siria, Jordania e blejnë pa hezituar. Makinat kalojnë kufirin e Libanit për të arritur në vendet sekrete ku shitet romani i ndaluar. E njëjta gjë që ndodhi me librin e shkrimtarit Salman Rushdie, një bestseller në botën arabe. Sobh thekson se e ka shkruar romanin për të demaskuar hipokrizitë e shoqërisë “chador”: “Gratë veshin perçen, por pastaj jetojnë si të duan. Nga frika e paragjykimit nuk përballen kurrë me shoqërinë, të thonë jemi këtu, jemi të vërteta. Ajo tregon se pas publikimit të romanit i kanë shkruar shumë lexuese. Disa prej tyre kishin zbuluar një rrugë: “Dua ta jetoj jetën si protagonistja e librit tënd. Jam dashuruar me romanin, sepse kam gjetur aty një pjesë të vetes sime, por fatkeqësisht nuk mund të shprehem”. Të tjera, besimtare fondamentaliste, e kanë sulmuar, sepse e konsiderojnë trupin e tyre pronë ekskluzive të meshkujve. Sobh shpjegon se në letërsinë arabe, kur gratë shkruajnë, ndikohen nga ideja e meshkujve për trupin femëror.

“Heroina ime, pasi e zbuloi kënaqësinë me të dashurin e saj katolik, arrin ta përcaktojë qartësisht fuqinë e dëshirës së saj”. Gjatë gjithë martesës, Nahla nuk e kishte të vështirë ta tradhtonte të shoqin me burra të tjerë, ose t’i merrte para nga portofoli, sepse e quante një të drejtë. “E gjitha kjo është diçka e zakonshme në botën islamike, pavarësisht ligjit që dënon ashpër tradhtinë bashkëshortore”, thotë Sobh. Nahla nuk e ndjek të dashurin e saj në Paris dhe qëndron me të shoqin vetëm sepse ky i fundit mund ta ketë gjykatësin në anën e tij, mund ta ndalojë përjetësisht të shohë fëmijët. Megjithatë ajo nuk e ndërpreu lidhjen jashtëmartesore, sepse nuk donte të hiqte dorë nga lumturia. Ajo nuk beson në asnjë Zot, por vetëm, ashtu si shkrimtarja Alawiya Sobh, te gjërat që dëshiron trupi i saj.

Jawad, vëllai i Nahlas, që është fanatik i seksit, e njohu kënaqësinë vetëm falë artit erotik të prostitutave. Natyrisht jo vetëm nga filmat: “Në shoqërinë tonë prostitucioni, tradhtia, homoseksualiteti, seksualiteti imoral janë krime. Por meshkujt blejnë seks nëpër apartamentet e tyre private, hotele, në shtëpitë publike”, tregon shkrimtarja. “Ekzistojnë edhe miqtë e shtratit që takohen në raste të veçanta vetëm për të bërë seks. Tradhtia është një fenomen konstant dhe numri i homoseksualëve është tepër i lartë, për shkak të mungesës së marrëdhënieve mes meshkujve dhe femrave. Përqindja e lezbikeve dhe homoseksualëve që takohen në shtëpitë private të shteteve të ndryshme është shumë herë më e lartë në krahasim me shtetet e tjera të botës, për shkak të frustrimit. Kur një kulturë e ndëshkon seksin, njerëzit gjejnë shumë mënyra të tjera për të kënaqur trupin. Në shoqërinë islamike takon persona që flasin mirë dhe vetëm për besimin, por pastaj në fshehtësi bëjnë një jetë të shthurur”. Shtypja dhe hipokrizia bëjnë gjithçka të mundur. “Tregu i kanaleve pornografike lulëzon çdo ditë dhe fëmijët, ashtu si në Perëndim, e mësojnë shumë herët seksin përmes internetit”. Shkrimtarja pohon se nëpër sallonet arabe zonjat janë shumë të trukuara. “Gruaja tradicionale myslimane e koncepton veten si një kukull. Ajo është e fiksuar pas formave të saj dhe sa më shumë besojnë, aq më shumë i përdorin veshjet e kushtueshme intime poshtë “chador”-it, sepse e konsiderojnë trupin një mjet për të lidhur pas vetes meshkujt”.

Përveç grupit të shoqeve të Nahlas, që i hapen njëra-tjetrës siç bëjnë vajzat perëndimore në një kafene, në roman gratë (e sidomos mamatë) janë armiket më të mëdha të femrave të tjera. “Kjo gjë ndodh sepse në shoqërinë tonë femrat mendojnë se detyra e tyre e vetme është të bëjnë të lumtur burrat. Nuk janë të vetëdijshme se ekzistojnë edhe ato në këtë botë. E konsiderojnë veten pronë, kur bashkëshortët dhe vëllezërit kanë të drejtë të bëjnë ç’të duan me to. Vetëm femrat që e shohin veten si persona të vërtetë, arrijnë t’i bëjnë ballë shoqërisë”.

Sipas shkrimtares, kur të bien diktatorët arabë, partitë islamike dhe lëvizjet për të drejtat e njeriut do të ballafaqohen me njëra-tjetrën. Deri më tani në revolucionet e “pranverës arabe” gratë nuk kanë qenë të pranishme. “Tani e kanë një mundësi, por duhet të paguajnë çmimin. Asnjë burrë nuk të jep kurrë asgjë, duhet të luftosh dhe ta marrësh, përndryshe mbetesh aty ku je. Megjithatë, fillimisht duhet të kalojmë urrejtjen e myslimaneve ekstremiste, të bindura për detyrimet ndaj vëllezërve dhe bashkëshortëve. Fondamentalistet dhe vajzat e reja duhet të marrin shembull nga perëndimoret që i konsiderojnë burrat shokë”, shpreson Sobh.

Në librin e saj, shkrimtarja thyen një tabu tjetër: përshkruan kënaqësinë fizike të bërjes nënë dhe ushqyerjes së foshnjës me gji. “Në kulturën myslimane gratë nuk tregojnë kurrë se çfarë ndodh me një lindje, sepse trupi i tyre ndryshon dhe nuk u pëlqen më meshkujve. Megjithatë këtë nuk e bëjnë se nuk duan, por sepse u vjen zor. Në revistën time kam pyetur 200 nëna sesi ndiheshin kur ushqenin foshnjat me gji. Asnjëra nuk dinte si të ma tregonte, sepse në shtëpi nuk i kishin pyetur asnjëherë dhe kryesorja burrat nuk interesohen për argumentin në fjalë”.

Gjithashtu Alawiya tregon në librin e saj fiksimin e meshkujve për burrërinë e tyre: “E vetmja gjë që duan nga gratë është seksi. Nëse natën e parë të martesës nusja refuzon, babai i djalit futet në shtratin martesor për të marrë hakun e të birit për refuzimin”. Për këtë gjë shkrimtarja mendon se meshkujt arabë janë shumë të dobët. “Nëse nuk do të ishin, nuk do të tregoheshin kaq të dhunshëm dhe agresivë me motrat dhe gratë. Mashkulli i shtypur dhe i frustruar i shtyp gratë më shumë se ai i fuqishëm dhe i pasur. Të dominuar nga diktatorët, për t’u ndier meshkuj, kanë nevojë të mbysin gratë dhe motrat”.

Sobh shpreson që një ditë edhe femrat të ndihen të realizuara dhe të lumtura në botën islame. Por është e bindur se, nëse kjo ditë do të vijë, do të jetë një lumturi individuale, jo kolektive. “Edhe sot mund të takohen gra shumë të lira, që vishen në mënyrë provokuese dhe shkojnë nëpër klubet e natës. Por liria nuk është vetëm të dalësh me gjoksin zbuluar, por të zgjedhësh mënyrën se si të jetosh ëndrrat, të jesh një qytetare dhe jo një skllave. Vetëm me vetëdijen se çdo të thotë të jesh e lirë edhe këtu, femrat arabe mund ta përballojnë shoqërinë. Unë besoj në fuqinë e letërsisë, sepse ajo ndikon në jetën e gjithsecilit prej nesh. Kur lexon, ndryshon. Je një person tjetër para se të lexosh dhe një tjetër pasi lexon një libër. Vetëm kur të shprehemi lirshëm për veten, kemi ndryshuar”.