Shkruan Vebi Xhemaili-Tetovë
Pollogu si një krahinë e vogël por tejet e rëndsishme njihet shumë heret në histori, posaçërisht ka qenë e përshkruar nga komandantë e strategë të luftrave të ndryshme që nga periudha ilire e deri më sot. Pastaj këto luftra vazhdojnë pa ndërprer me dyndjen e sllavëve në këto troje ku janë të njohura luftratë bizantine kundër plaçkitësve sllavë të cilët pasi e pushtuan Dardaninë me qytetet kryesore të saja: si Naisusin (Nishin) Skupin-Skopin (Shkupin) Manastirin u vërsulën drejtë Selanikut.
Qysh në atë kohë të hershme mesjetare në trevën e Pollogut gjendeshin lokalitete të shumta mbi 27 fshatra. Në anën e Sharrit më të njohura ishin këto lokalitete: Gradeci, (Draudrakum), Pirgosi (Piroku), Leshka etj. Si qendra më të njohura në Pollog kah shekulli XII përmenden Leshka dhe Piroku, të cilët kanë qenë qendra të rëndësishme ekonomiko-politike para shekullit XII. Kah fundi i këtij shekulli në këto anë kalojnë ushtritë e kryqëzatës së III të shoqëruara nga udhëheqësi i dinastisë serbe Nemanja Plak. Në këto rrethana këto vendbanime në Pollog me fshatrat e saj janë djegur deri në themel nga ushtria serbe e cila erdhi në këto anë për së pari herë si përcjellse e Komandantit Frederik Barbarosa, që në atë kohë ishte komandant i kryqëzatave. Ky kaloi nëpër fushën e Pollogut duke rrethuar Gradecin e lashtë, të cilin e mbajti të rrethuar për tre ditë rresht por nuk arriti ta pushton. Prej nga vazhdoi rrugën për në Kostandinopol kah Ohri.
Për lokalitet e lashta që kanë egzistuar në fushën e Pollogut flet edhe gjeografi i njohur arab i Idriz, icili në shekullin e XII i vizitoi Maqedoninë dhe fushën e Pollogut.Ky në këtë rast fshën e Pollogut e quajti Bollog.
Poashtu edhe studjuesit sllav merren me etimologjinë e fushës së Pollogut, duke e pagëzuar me emra të llojllojhëm me teza të pa definuara si duhet në aspektin shkencor. Ata mundohen që fushën e Pollogut ta spjegojnë sipas fjalorit të tyre sllav “Po-logu”, (Bozhja shuma)që do të thotë vend i pasur me male apo i mbuluar me male.
Fusha e Pollogut shtrihet në Perëndim të Shkupit dhe lidhte rrugët Prizren-Tetovë-Shkup dhe rrugën e vjetër Durrës Ohër Kërçovë Gostivar-Tetovë-Shkup.
Por rruga që çonë Shkup Gostivar Dibër, kjo rrugë që kalonte rrënzë Malit të Thatë mbi grykën e Dërvendit, duke u lidhur me Gostivarin e ka shfrytzuar shpeshherë edhe Leka i Madh siç e quqnin turqit Skënderbeun. në luftra kundër turqve. Me ardhjen e turqve ata e rriparuan këtë rrugë. Për këtë arsye më vonë nga popullata e kësaj ane u pagëzua Stamboll-Xhade.
Pas rënjes së Shkupit nën sundimin turk më 6 janar të vitit 1391, sipas studiuesve bullgarë, ndërsa studiuesi i ri shqiptar Mr. Qerim Dalipi, duke bërë një studim të mirfilltë shkencor në librin e tij, “Inkursionet osmane në trevat shqiptare deri më1402”, mbronë shkencërisht në mënyrë të argumentuar se Shkupi u pushtua nga ushtria osmane kah fundi i vitit 1391 dhe fillimi i vitit 1392 (më 6 janar 1392), duke u mbështetur në të dhënat e historiografisë më të re kohore.
Pas pushtimit të Shkupit edhe krahina e fushës së Pollogut me qytetet Gostivar e Tetovë, ra nën sundimin e ushtrisë osmane.
Pas rënjes së vendeve tona nën sundimin osman fillon një epokë e re e popullatës shqiptare nën adminisrtratën e Perandorisë turke. Në këto rrethana të reja politike u ndryshua në tërësi struktura e popullsisë shqiptare, duke u asimilur për turq, që flasin defteret osmane për regjistrim. Në këto dokumente turke për afërsisht deri vitin1455, Shkupi dukej kështu: me 511 familje muslimane dhe 339 familje të krishterë. ku shumica nga këta familje ishin shqiptarë të krishter, katolikë apo ortodoks.(V.XH).
Rreth vitit 1440 në Provincën e Maqedonisë dhe në disa krahina të Shqipërisë u zbatua krejtësisht sistemi timaro-spahilluk Në Shqipëri nuk ngeci asnjë lagje qyteti apo fshati pa u përfshi në njerin nga tri llojet e sundimit feudal:-has, zeamet, ose timar. Në fillim në Krahinën e Maqedonisë ishin: Pashësanxhaku, Sanxhaku i Ohrit dhe ai Qustendilit. Në gjysmën e dytë të shekullit XVI nga Pashasanxhaku u ndanë dhe u formuan dy sanxhaqe të veçuara i Selanikut dhe i Shkupit. Në kuadër të Sanxhakut të Shkupit u bashkuan nahitë e Shkupit, Tetovës, Kërçovës dhe Prilepit.
Pushtimi i tokave të Shqipërisë, fillon nga Shkupi, thotë studiuesi gjerman Peter Batrl, e cila u shoqërua me një rezistencë të fortë.
Por shumë shpejtë pas rrënjes së Shqipërisë nën sundimin osman, fillon shtimi i paknaqësisë duke u shoqërua me një varg kryengrytjesh,nga popullata shqiptare, duke filluar nga viti 1432 deri në vitet1438 nën udhëheqjen e disa feudalëve në Shqipërinë e Mesme e të Jugut.
Në vitin 1432 fillon kryengritja në Shqipërinë e Mesme e udhëhequr nga Andrej Topija, e cila u shua me gjak nga ushtria osmane. Sipas studiuesve sllav, kjo kryengritje është shtrirë edhe në mesin e shqiptarëve të Maqedonisë Perëndimore ku bënë pjesë edhe fusha e Pollogut, me qytetet Tetovë dhe Gostivar. Por më e theksuara është ajo e vitit 1440 kur Skenderbeu u emrua për drejtues (Sanxhakbej),të Dibrës me rrethinë, ku pati mundësi të kontaktojë me popullsinë e kësaj ane dhe të shohë disponimin e popullatës shqiptare për një kryengritje të përgjithshme.
Pas betejës së Nishit, Skenderbeu me 300 luftarë pas shtatë ditë rugëtimi arriti në Dibër, prej kah vazhdoi rrugën për në Krujë. Kjo ngjau më 13 nëntor 1443. Prej kësaj date fillon pavarësia e Shqipërisë dhe periudha më heroike e popupllit Shqiptar. Shënon në librin e vetë Vlladan Gjorgjeviçi. Ky armik i përbetuar i Shqipërisë e pranon Skenderbeun si komandant, por shton se ushtria e Skënderbeut përbahej nga popullata serbe, e cila në atë kohë e kishte vërshuar Shqipërinë nga të gjitha anët.Ndërsa për betejën e Nishit më 1443 nuk i përmendë fare hungarezët dhe Janosh Huniadin. Por potencon këtë betejë e fituan serbët.
Pas marrjes së Krujës Ushtria e Skënderbeut për një muaj çliroi tërë territorin që mbante dikur nën kontrollin e vetë babai i tij Gjoni. Duke u zgjeruar nga Dibra, Gostivari, deri në Tetovë. Pasi edhe nëna e tij Vojsava ishte nga fusha e Pollogut. Më konkretisht, nga qyteti i vjetër Iliro-Romak i ashtuquajtur Draudrakum, që nga Mesjeta e herëshme njihet me emrin e Gradecit të sotshëm. Pra, territori i i shtetit të Skënderbeut shtrihej në ato kufij që posedonte dikur babai i tij. Por i zgjeruar me një marrëveshje tregëtaro-doganore që lidhi ai më 1426 me Republikën e Raguzës, të cilën e ka nënshkruar në emrin e vetë dhe të djemëve të tij. Kufijt e këtyre zotërimeve përcaktoheshin prej Shufadaje në jugë të Lezhës, e prej Rodonit në bregdet deri në Prizren. Nga ana tjetër në zotërimet Gjonit bënte pjesë edhe Krahina e Rekës në Verilindje të Dibrës, që kufizohej me Gostivarin. Pra këto territore ishin të bashkuara deri në vdekje të Gjonit, që përafërsisht ka vdekur në mes viteve 1437-1440. Kjo datë e vdekjes së babait të Skënderbeut sipas historiografisë shqiptare nuk mund të merret si e saktë, pasi babai i Skënderbeut në bazë të burimeve më të reja ka vdekur më vitin 1437.
Pra këto territore Skënderbeu do të tentojë ti rruaj nga inkursionet turke në Maqedoni duke filluar nga gryka e Dërvendit që lidhë Shkupin me Tetovën deri në Liqenin e Ohrit, duke përfshi këto qytete: Tetovën, Gostivarin, Kërçovën, Strugën me rrethinën e Ohrit.
Kryengrytjet e shqiptarëve që shpërthyen gjatë këtyre viteve në Shqipëri kurr në këto troje sundonte babai i Skënderbeut. Dhe disa suksese të principatave shqiptare të cilat pastaj u shtypën me një egërsirë të paparë nga turqit. Këto veprime barbare lanë te Skënderbeu një zemrim të thellë shpitëror, me plotë trauma psikologjike, duke filluar moshat e reja të popullatës shqiptare e në veçanti në familjen e Kastriotëve e posaçërishtë në vetë Lekën e Madh-Skënderbeun. V.XH).
Në këto rrethana tejet të vështira kryengritëse e në veçanti feudalët shqiptarë nuk mund të duronin sundimin e e vrazhdë turk, kërkonin nga familja e kastriotëve që të dërgonin dërgonin njerëz të besueshëm te Skënderbeu në Adrianopojë, duke e ftuar që tëkthehej në në Shqipëri për vazhdimin e luftës kryengritëse për çlirim nga zgjedha turke e tërë Shqipërisë dhe bashkimin e principatave feudale në një shtetë të përbashkët me një mbret trashëgues.
Sipas disa burimeve më të reja italiane Skënderbeu ka qenë në Shqipëri para vitit 1440, menjëherë pas vdekjes së babait 1437-1440.Gjatë kësaj periudhe si duket sulltani e shton dyshimin në veprimin e Skënderbeut, për çlirimin e Shqipërisë. Prandaj sulltani jep urdhër për emrim të rri, që Skënderbeu të largohet nga Shqipëria dhe emrohet për Sanxhakbej në Nikopol, krahinë në Bullgari, që ishte më afër Edrenes dhe vetë sulltanit.Kjo argumenthet edhe në veprimtarinë diplomatike,të shtuar të Skenderbeut. Pasi ky kishte filluar ti shpeshtojë edhe kontaktet interne me Venedikun, Raguzën. Skënderbeu u përpoq të afrohej edhe me Napolin. Këtë veprimtari të dendur diplomatike e ka shënuar kronisti italian Donado da Lece.
Në bazë të këtyre të dhënave më të reja historiografike diplomacia e Skënderbeut kishte filluar më parë se ai të kthehet në Shqipëri në vitin 1443, duke i bërë të ditur fshehurazi mbretit Alfons,: “se ishte dëshira e tij ta çlironte Shqipërinë kundër turqve”. Pra Skënderbeu e kishte përgaditur terenin kundër turqve dhe priste momentin e volitshëm, Ky rast u paraqitë pas betejës së Nishit më 1443.
Në anë tjetër edhe papa Eugjeni i IV ishte shumë i interesuar për një kryengritje të përgjithshme në Shqipëri,se ai tani më ishte i bindur se me shqiptarët dhe Skënderbeun që kishte përsosur artin ushtarak në Turqi. Pasi ky ishte njohës i mirë i operacioneve luftrake të ushtrisë të turke, pasi ishte shkolluar së bashku me Mehmetin dhe në beteja ishte treguar më i mirë se ai.
Pra,Vetëm te Skënderbeu dhe heroizmin e tij egzistonte shpresa se do ta ndalonte depërtimin osman kah Italia dhe Europa qëndrore. Prandaj ai mbante lidhje intensive me peshkopët katolikë në të gjitha qytetet e Shqipërisë dhe me bujarët shqiptarë, Gjergj Arianitin, por edhe me Skënderbeun.
Thyerja e ushtrive turke në afërsi të Nishit i dha shkas Skënderbeut të të zbatonte planin e tij të përgaditur prej kohësh së bashku me 300 kalorës shqiptarë të repartit të tij dhe i shoqëruar nga i vëllaj Stanishi dhe nipi Hamza Kastrioti,të cilët pas disfatës së Nishit, e braktisin fronin dhe nisen në drejtim të Dibrës, ku arrinë për shtatë ditë. Duke marë me vete një ferman të remë kinse ia kishte nënshkruar sekretari i vulës së sulltanit që e shoqëronte Bejlerbeun Kasam Pasha, me të cilën urdhërohej Subashi i Krujës ti dorëzonte Skënderbeut kështjellën.
Skënderbeu kudo u pritë si çlirues, ai pasi e mori Dibrën, u nisë për në Krujë, kudo në viset e posa çliruara u hoq flamuri turk dhe u ngritë flamur i kuq me shkabën e zezë dy krerëshe. Pra kudo valonte flamuri i Kastriotëve.
Pas marrjes së Krujës, Skënderbeu u nisë në krahinat e Matit e Dibrës, ku bënin pjesë edhe fusha e Pollogut me qytetet Tetovë e Gostivar. Pra fuhsha e Pollogut bënte pjesë në zotërimet e Kastriotëve. Më 27 nëntor Skënderbeu arriti vetë në Krujë, të nesërmen më 28 nëntor1443 në saje të përkrahjes së madhe që gjeti, në popull, u shpallë zot i Principatës së lirë dhe të pavarur të Kastriotëve me qendër në Krujë. V.XH.).
Në çlirimin e shpejtë të principatës rol të rëndësishëm luajtën masat e gjëra popullore, thot Barleci në fjalët që u tha atë ditë krutanëve në Krujë: ”Lirinë mund ta kishit fituar me trimrinë tuaj edhe me një çlirimtarë tjetër, se Shqipërisë nuk i mungojnë burrat…Lirinë nuk u solla unë po e gjeta këtu në mesin tuaj…armët nuk ua ngjesha unë, po ju gjeta të armatosur, lirinë e kishit kudo, në krahror, në ballë, në shpatë dhe në ushtat…”
Pas mbajtjes së Kuvendit mbarë kombëtar në Lezhë ku për herë të parë u bashkuan shqiptarët në historinë tonë. Këtu në në këtë kuvend historik u krijua Shqipëria feudale. Kuvendi shpalli Skënderbeun për kryetar të saj. Që njëherit i takuan edhe ingerencat komandantit të parë të ushtrisë së parë shqiptare, si komandant i përgjithshëm” me titull”kapiten i Përgjithshëm” (Capitaneus Generalis).
Pas fitoreve të një pas njëshme të Skënderbeut, Sulltan Memeti i II vendosi që së pari ti jep fundë Kështjellës së fundit të Bizantit dhe sundimit të saj që përjetonte një krizë të mbrendëshme si politike dhe ekonomike. Sulltan Mehmeti vendosi që kësaj radhe të vazhdojë rrethimin dhe me sulmin e pestë arriti që ta pushtojë Konstandinopolin më 29 maj 1453.
Poashtu në anën tjetër sulltani vendosi të dërgojë në Shqipëri Ibrahim beun që të hakmirej për disfatën e rëndë që kishin pësuar Dalip e Hamza pasha një vit më parë në betejën e Modricës, më 21 korrik 1452 ku u zu rob vetë Hamza pasha nga vetë Mojsi Golemi, me një pjesë të ushtrisë dhe shtabit, pjesa tjetër e ushtrisë u vu në ikje.
Skënderbeu në një manovrim të të shpejtë ushtarak me Mojsi Golemin për dy orë arriti në fushë betejë të re në vendin e ashtuquajtur Meçad aritën të rrethojnë ushtrinë e Dalip pashës e cila numronte mbi 15 mijë ushtarë. Në këtë betejë të përgjakur u vra edhe edhe vetë Dalip pasha. Sipas kronistëve të kohës në këto dy beteja u vranë më shumë se 7000 ushtarë turq dhe u kapë një material shumë i madh luftarak.Ndërsa ushtria shqiptare humbi përafërsisht një mijë luftarë dhe shumë të plagosur.
Beteja e Parë e Pollogut
Ushtria turke e udhëhequr nga komandanti Ibrahim beu u nisë me 14 mijë ushtarë në derejtim të Shkupit, për të hyrë në Pollog, kah Gryka e Dërvendit. Ku e priste ushtria e Skënderbeut, dhe më 22 prill 1453 erdhi deri te beteja e njohur në histori si beteja e Pollogut.
Për këtë betejë të zhvilluar në fushën e Pollogut, na jep një përshkrim të hollsishëm për shtrirjen e Pollogut dhe kufizimin e saj. Marin Barleti në mënyrë të hollsishme e përshkruan fushën e Pollogut me rrethinë duke e cituar se ajo rrethohet me male rreth e përqark të ashtuquajtura “male të Pollogut. Sipas Barlecit turqit para se të vendoseshin në fushën e Pollogut më 22 prill kaluan qytetin e Shkupit qytet të turqve të ashtuquajtur-Shkup.
Por me keq ardhje mundë të konstatojmë se edhe studjuesit shqiptarë në studimet e veta Shkupin e përmendin si qytet të turqve. (Këta historian të cilët arkivistikën turke e përdorin si kallup, nuk është mirë të prezntohen si shqiptar). Por në këtë rast është e patjetërsueshme të theksohet se në statistikat turke kanë qenë të punsuar ekspert që dinin të favorizonin popullin turk dhe Perandorinë Osmane. Prandaj edhe statistikat turke flasin në favor të politikës së asaj kohe, “se popullata që banonte në qytetin e Shkupit në vitin 1455 ishte në përpjestim 2/1, me muslimanë”. Nga këta 516 familje, turke ndërsa të krishterë 339 familje, nga këta shqiptarë të krishterë,dhe një pjesë e vogël e sllavëve e të tjerëve.( V.XH).
Beteja e Pollogut u zhvillua në mes Gostivarit dhe Tetovës, Sipas Nolit beteja e Pollogut u zhvillua në afërsi të Tetovës.
Ushtria turke pasi e kaloi grykën e Dërvendit u vendosë rrënzë malit të Thatë në vijën Merrovë-Stërmnicë-mbi Zhelinë në drejtim të fshatit Çellopek. Në betejën me ushtrinë turke fitoi Skenderbeu me një taktikë tejet të përsosur ushtarake edhe pse ushtria turke ishte shumë më e madhe.
Skenderbeu sëbashku me Mojsi Golemin arritën në fushën e Pollogut në një kohë shumë të vështirë klimatike. Gjatë rrugës filloi një shi shumë i fuqishëm. Por Komandanti i Përgjthshëm shqiptar Skënderbeu dha urdhër që edhe në ato kushte të vështira të marrshohet nga Gostivari, nëpër fushën e Pollogut duke iu afruar malit të Thatë e më konkretisht Skenderbeu zuri pozicione në vijën në mes Çegranit dhe dhe fshatit Vollkovi, me pjesën më të madhe të ushtrisë u vendosë në hapsirën në mes fshatrave Tenovë –Radiovcë, përgjatë rrjedhës së lumit Vardar. Në këto kushte me shi pas një pushimi që bëri ushtria turke, Ibrahim pasha dha urdhër që të marrshohet nëpër fushën e Pollogut, në drejtim të Mokrës për në Dibër.
Në këtto rrethana tejet të papritura Skenderbeu e sulmoi ushtrinë turke të komanduar nga Ibrahim pasha, kurr ai fare nuk priste këtë sulm se mundë të sulmohej në fushën e Pollogut. Ushtria turke e ndryshoi drejtimin në vend që të niset kah Gostivari për në Dibër filloi të shkapërderdhet dhe të prapset ka gryka e Dërvendit në drejtim të Shkupit. Kjo grykë mbaron deri para dyerëve të Shkupit dhe është tejet e përshtatur për sulme nga të dy anëte rrugës. Në këtë betejë ushtria turke pësoi një disfatë të rëndë, duke lënë një numër të madh vrarë, që sipas kronistëve të kohës kalonte numrin mbi 3000 ushtarë dhe shumë të plagosur. Në këtë betejë u vra edhe vetë Ibrahim pasha. Merritor për suksesin e madh të kësaj beteje padyshim është edhe Mojsi Golemi. Pas kësaj beteje të shkëlqyer në Pollog, Skënderbeu u kthye në Krujë ku i vazhdoi bisedimet diplomatike me disa shtete të Evropës.
Në të njetin vit Mehmeti i II arrinë ta pushton Kështjellën e fundit të Perandorisë së Bizantit Kostadinopolin,(Islambollin), që sot njihet me këtë emër Stamboll. Pushtimi i Kostadinopolit nga Sulltan Mehmeti u futi frigën shteteve evropiane e në veçanti Venedikut dhe mbretit të Napolit, të cilët të vetmin shpëtim e shihnin vetëm te Mbreti i shqiptarëve Skënderbeu.
Këta shtete të Evropës nxitën Skënderbeun duke i premtuar ndihma të mëdha. Pasi vetëm në prisin e shqiptarëve ishin të bindur se mundë të mbrojnë Evropën nga invadimi osman.
Skënderbeu në këto rrethana të favorëshme diplomatike për Shqipërinë vendosi të rrimkëmbte vendin. Së pari të sanonte fortifikatat e shkatruara nga ushtritë turke dhe të rrikthente me ndihmën e tyre teknike së pari Svetigradin dhe Beratin. Me këto fortifikata dominuese në aspektin strategjiko-ushtarak, Skënderbeu ishte i bindur thellë se do të përgaditej më mirë mbrojtja e vendit nga sulmet e ardhshme turke. Për këtë arsye i thiri në konsultim me komandantët e vet.(këshillin komandues). Të cilët erdhën në përfundim që së pari të merret Berati e pastaj Svetigradi. Ndërsa vetë Mojsi Golemi kërkoi që të shkojë në kufij për të sigurar vendin nga ndonjë sulm i pa pritur nga ushtria turke.
Në këto rrethana kurr Shqipëria identifikohej me Skënderbeun nga goja e Papës si shpëtimtar i vetëm i tërë kristianizmit, papritmas u përhap lajmi se Mojsi Golemi ka tradhëtuar Skënderbeun, Komandantin më të madh në Historinë e Mesjetës dhe të mbarë Evropës. Nga kjo tradhti Skënderbeu pësoi një disfatë të rëndë ku humbi mbi 6000 bashkluftarë, para dyerëve të Beratit. Për këtë ngjarje të kobëshme, të komandantit më të besueshëm të Skënderbeut, Historianja ruse Smirnova për katastrofën e Beratit do shkruaj: “katastrofa e Beratit bani një jehonë të keqe për pozitën e Principatës shqiptare dhe për autoritetin e Skenderbeut shumë kush kujtoi se vepra e tij mbaroi”.
Vitet 1455-1456 janë vite tejet të vështira në Sundimin e Skënderbeut në Shqipëri. Pas Mojsi Golemit edhe nipi i tij Gjergj Stres Balsha u shiti turqve në tetor 1456 kalanë e Modricës për 30 000 dukatë të argjenta.Pas tij u largua nga Skënderbeu edhe Hamza Kastrioti bashkë me të shoqen e fëmijët. Ishin këto grushte të rënda për Skënderbeun që e tronditën shumë fortë, por nuk e thyen moralin e lartë luftarak të Skënderbeut.
Në këto çaste shumë të vështira për Komandantin shqiptar, e braktisën edhe diplomatët e huaj,të akredituar në zyrën politike pranë Skënderbeut në Krujë. Këta diplomat filluan të humbin besimin në rezistencën e mëtutjeshme në luftrat e Skënderbeut kundër turqve. Por këtë vuajtje shpirtërore Skënderbeut e tejkaloi me një fitore të shkëlqyer kundër tradhtarit dibran Mojsiut, i cili u nisë me 15 000 luftarë kah Maqedonia për në Dibër. Beteja zhvillua më 18-20 maj 1456 në fushën e Oranikut, duke i shkatruar një disfatë katastrofale mbi 10 000 të vrarë, ndërsa vetë Mojsi Dibra, pas dy muajve hiku nga Stambolli, pasi nuk munndë ti duronte fyerjet si shqiptar që i bërin turqit, u kthye në Shqipëri, ku Skënderbeu i madh ja fali jetën për tradhtinë e bërë.
Në këto rrethana tejet të vështira politike në Shqipëri, kurr shtetet e Evropës i kishin humbur shpresat për vetë mbrojtje. Papritmas në vitin 1456 kemi edhe një fitore nga Janosh Huniadi në Beograd, më më 6 gusht 1456 Për fat të keq të botës së krishter, pas këtyre betejave të shkëlqyera pas 7-8 ditëve papritmas nga ethet vdes Janosh Huniadi.
Pas vdekjes së Huniadit 1456, “Skenderbeu ishte njeriu më i rëndësishëm që mbronte integritetin e shteteve kristiane para turqve”.
Pushteti i Papës para së gjithëve filloi të shoh në Skënderbeun figurën më të rëndsishme udhëheqëse të planifikuar për komandimin e luftrave kryqëtare. Ky ishte shkaku që vetë Papa Kaliksti i III, këtë udhëheqës musliman e pagëzoi “Atleta Christi”.
Pas kthimit të Skenderbeut në vitin 1462 nga Napoli ku i siguroi Ferdinandit kurrorën mbretërore. Skënderbeu në Napoli themeloi edhe koloninë e parë shqiptare të udhëhequr nga Demetrie Pepesi.
Me kthimin e Skenderbeut në Shqipëri dhe ekspeditn e sukseshme të Skënderbeut në në Itali 1461-62 , Sulltan Mehmeti dërgoi tri ushtri për ta mposhtur Princin e arbërve dhe Komandantin legjendar Skënderbeun. Ky gjatë vitit 1462 zhivilloi tri beteja tejet të rëndësishme kundër turqve. Në drejtim të malit Mokra dërgoi Sinan Pashën, i cili u thye më 27 gusht 1462, poashu edhe krahu i majtë i kësaj ushtrie u thye pa arritur në Dibër, Husein beu.u kap i gjallë.
Pak ditë më vonë nga Kosova (është fjala për Shkupin që në atë kohë ende njihej si qendër e Dardanisë e pas beteës së Kosovës në vitin 1389 si qendër administrarivee Kosovës, V.XH).),u nisë edhe Jusuf beu me 18 000 ushtarë, por u thye në hyrje të Pollogut pa arritur në Tetovë .
Sulltan Mehmeti i II dërgoi edhe ushtrnë e III në krye me Karaxha beun i cili pa arritur në Dibër u thye shumë keq në shtator të vitit 1462 te beteja e Livadit (Livadhia e sodit), afër Strugës.
Beteja e II e Pollogut
Kjo betejë u zhvillua në verë të vitit 1462. Jusuf beu kësaj radhe tentoi me një manovrim që nga Shkupi të hy në Pollog, nga rruga e vjetër që lidhë Shkupin me Tetovën nëpërmes Grykës së Kaçanukut, për rreth lumit Vardar kah Kalaja e Orashjes, që me pzitën e saj straregjike është pika më dominuese në hyrje të fushës së Pollogut, që nga populli i vendit quhet Kalaja e Skënderbeut.
Komandanti i shquar shqiptar që në këtë kohë ishte shpallë mbojtës i tërë krisherizmit, nuk lejoi që ta mashtrojë një komandant nga Anadolli. Ky arriti ta ndaj ushtrinë e vetë në dy pjesë, duke sulmuar nga kalaja e Orashjes për rreth lumit Vardar ndërsa me pjesën dërmuese të kalorsisë e sulmoi ushtrinë turke mbi urën e gurit në fshatin Zhelinë në drejtim të grykës së Dërvendit. Ushtria e Jusuf beut e habitur nga ky sulm i furishëm i komandantëve të Skënderbeut nuk pati kohë që të zen pozicione për zhvillimin e luftës dhe filloi zbrapsjen e pa kontrulluar, ajo u tërhoqë përgjatë grykës së Dërvendit, ndërsa një pjesë e saj kah fshati Radushë që çon nëpër luginën e Vardarit për në Shkup, duke pësuar humbje katastrofale. Komanda turke tentoi në hyrje të Shkupit të bënë rezistencë ushtrisë shqiptare, por nuk pati sukeses. Pozita strategjike e kësaj ngushtice e vulosi fatin e betejës në favor të ushtrisë shqiptare.Pasi kjo zonë me pozitën që ka nuk lejon përhapjen apo zhvillimin e operacioneve luftarake dhe përdorimin e armatimit të rëndë, deri në hyrje të Shkupit. Këtë epërsi gjeostrategjike, komandantët e spikatur të ushtrisë sonë kombëtare të udhëhequr nga vetë Skënderbeu arritën ta ta shfrytzonin me përpikni deri para dyerëve të Shkupit, duke i sjellur një disfatë të rëndë ushtrisë turke e cila nga fusha e Pollogut deri në hyrje të Shkupit la mbi 2 000 të vrarë dhe disa qindra të plagosur.
Kjo betejë e shkëqyer e Skënderbeut në Pollog duke i dëbuar turqit deri ppara dyrëve të Shkupit i dha popullatës shqiptare kudo që ishte shpresën e çlirimit nga sunduesit turq të Anadollit.
Sulltan Mehmeti i dëshpruar nga disfata e Pollogut, me të shpejtë nisi një ekspedit tjetër ushtarake me një ushtri edhe më të madhe drejtë Shqiprisë nën komandën e Karaxha beut, shqiptarët të vendosur si çdo herë për të mbrojtur çdo pllëmbë tokë i dolën përpara te fusha e Livadit (Livadhisë), duke i shkëtuar një disfatë të rëndë. Pra këtë vit kalendarik kurr mbushen 540 vite të fitores së Pollogut, Dibrës dhe të Betejës së Livadhisë. Me plotë krenari këto fitore i përkujton: Tetova, Dibëra,Gostivari, Struga, e në veçanti Livadhia. Pra këto fitore janë të tërë popullit shqiptar, të udhëhequr nga prisi i ynë legjendar Skënderbeu.I cili në ato kushte të ngrytjes së vetëdies kombëtare arriti të themelon shtetin feudal shqiptar duke i bashkuar për herë të parë shqptarët nga të gjitha trojet etnike, nga Shkupi deri në Ulqin.V.XH)
Këto suksese në luftarake në Shqipëri dhe fitorja e Skënderbeut në Napoli, ku arriti vetëm me 2 500 ushtarë të mundë kundërshtarët e Ferdinandit, njëherit mikut më të sinqertë të popullit shqiptar dhe të vetë Skënderbeut, ku erdhi deri te forcimi i i aleancës shqiptaro-napolitane.
Këto fitore e forcuan pozicionin diplomatik të Skënderbeut në arenën ndërkombëtare.
Marrëveshja Shqiptaro-turke në Shkup
Paqa e Shkupit njihet në histori si një marrëveshje me rëndësi të madhe historike që u nënshkrua në mes përfaqësuesve të Skënderbeut dhe Mehmmetit të II në Shkup kah fundi i prillit 1463.
Kjo marrëveshje u nënshkrua me një afatë dhjetë vjeçar. Kjo paqë u pranua si tejet tragjike për shtetet e Evropës e në veçanti nga vetë papa Pio II, i cili ishte në atë kohë edhe nismëtar i lutrave kryqëtare kundër gjysëm hënës. Skënderbeu më këtë alencë të lidhur në Shkup, bëri një çmenduri në politiken e papës e në veçanti në diplomacinë e jashtme të Vnedikut. E cila disa vite me radhë nxiste Turqinë në luftë me Skenderbeun. Që të mbante nën hegjemoninë e vetë sferat e interesit në tërë bregdetin shqiptar me disa qytete të rëndësishme në zonën bregdetare. Paqa e Shkupit sipas historianëve të kohës është një e arritur fenomenale e diplomacisë së Skënderbeut, në forcimin e politikës së vendit në analet diplomatike. Që sipas analistëve të kohës, lidhja e kësaj marrëveshje në Shkup cilsohet si një fitore e shkëlqyer e diplomacisë Skënderbegiane, kundër një politike shterpe (e shpeshëherë poltroniste), që mbante deri në atë kohë Republika e Shën-Markut.V.XH).
Në këto rrethana të reja në Ballkan Shqipëria u bë vend merritor për forcat e shteteve Europiane. Tani Venediku për herë të parë kërkoi në vitin 1463 prishjen e traktatit të Shkupit, duke kërkuar publikisht që të lidhë aleancë me Shqipërinë dhe të ndihmojë ushtarakisht Skënderbeut,duke i ofruar mbi 1000 ushtarë dhe 5000 dukat për luftën që do të pasonte.
Historianja ruse Smirnova, thotëe këtë aleancë defakto Venediku ka pranuar Shqipërinë si shtet të pavarur në krye me Skënderbeun. Ajo në punimin e vetë Histori e Shkurtë e Shqipërisë pranon: se merrita kryesore për goditjen dhe qëndresën e që iu ba Perandorisë otomane, e cila asokohe ishte në lulzimin e saj të plotë , në Europën Juglindore, u përket popujve që bënë qëndresën më të fortë –Shqiptarëve Sllavëve të Jugut dhe Hungarezëve”.
Historiografia gjermane për emrin e Skënderbeut thotë se emri i Skënderbeut do të jetë simbol i rezistencës për brezat shqiptarë. Emri i Skënderbeut do të jetë në shfrytëzimin e kujtesës për bashkim të gjithë shqiptarëve. Ky personalitet i ynë kombëtar do të jetë personifikim edhe gjatë Rilindjes sonë kombëtare.
Lufta e Skënderbeut dhe bashkimi i popullit shqiptar në kohën e tij, do të shërbejë si fundament edhe krerëve të Lëvizjes sonë Kombëtare, duke filluar nga Lidhja e Prizrenit e deri më sot. Ata thirrën heroin që të vendosej së bashku me ta në llogoret e luftës çlirimtare që të frymëzonte në çdo hap me flamurin dhe me trimërinë e pashoq dhe urtësinë e tij.Ky kolos i historisë sonë kombëtare do të ngel si: simbol i rezistencës kombëtare për pasardhësit e tij, në luftë për çlirim e bashkim kombëtar të popullit shqiptar kudo që jetojnë.
LITERATURA
1.Jahja Drançolli Shteti Mesjetar i Gjergj Kastriotit Skënderbeut, Pejë, 2001.
2.Ali Vishko, Nahija e Gostivarit në gjysmën e dytë të shekullit XIX, “Jehona”, nr.8-9, Shkup.
3.Iliri i Albanci,(nauëni skupovi ) libri i 10, Beograd, 1988.
4.Vasil Kënçov, Izabrani Proizvedenija, Tom II, Sofija, 1970.
5.Qerim Dalipi, Inkursionet osmane në trevat shqiptare deri më 1402, Kërçovë, 2002.
6.Tetovo i tetovsko niz istorijata, I,Tetovo,1982.
7.Istorija na makedonskiot narod, Shkup. 1969.
8.Historia popullit Maqedonas, Shkup, 1983.
9.Peter Batrl, Albanien, Regensburg, 1995, (Përkthyer nga gjermanishtja 10.Lubinka Milenkoviq, botuar në Beograd në vitin 2001).
11.Historia e popullit shqiptarë, I, Prishtinë, 1969.
12.Burime të zjedhura për historinë e Shqipërisë, vëlimi i II, Tiranë, 1962.
13.Vladana Gjorgjeviça, Arnauti i Velike Sile, Beograd, 1913.
14.Vebi Xhemaili, Pushtimet e para serbe në Pollog, “Flaka”, më 16-19 mars 1993.
15.Gjergj Kastrioti Skënderbeu dhe lufta shqiptaro-turke e she. XV, Tiranë, 1967.
16.Muzafer Bislimi, Borbite na Skenderbeg so osmanlite so poseben osfrt na Makedonija, Shkup, 2001.
17.Marin Barleti, Historiae jetës dhe e veprave të Skënderbeut,Tiranë, 1964.
18.Fan Noli, Historia e Skënderbeut, Prishtinë, 1968.
19.Masar Kodra, Historia e Diplomacisë shqiptare, (vep.në dorshkrim).
20.Arsh-Senkieviç-Smirnova, Histori e shkurtë e Shqipërisë, Prishtinë, 1967.
21.Mahmut Hysa, Shqiptarët e Maqedonisë, Shkup, 1994.
22.Abas Ermenji, Albania, Romë, 1968.
23.Joseph Hameer, Historija Turskog Osmanskog carstva, Zagreb, 1979.
24.Tetovo i tetovsko niz istoriata, Tetvë, 1982.
2012/04/22
Pema gjenealogjike e Kastriotëve
Shkruar nga Entela Resuli
Burrë shteti, udhëheqës politik, prijës popullor dhe strategu ushtarak më i madh i kombit shqiptar, Heroi i vetëm Kombëtar. Është Gjergj Kastriot Skënderbeu. Kastriotët e Shqipërisë dhe pasardhësit e tyre tashmë përshihen në historinë botërore. Libra, romane dhe opinione të historianëve në mbarë rruzullin tokësor vështrojnë dhe formulojnë konsiderata superlative për të. Skënderbeu është testuar ndër 200 udhëheqësit më të mëdhenj të botës që nga fillimet e civilizimit e gjer në epokën moderne.
Fisniku dhe pasardhësi i Gj.Kastriot Skënderbeut që mban emrin e stërgjyshit, Giorgio Castriolo Skanderbeg (me banim familjar në rrethet e Napolit). Saktësisht nga viti 1432 deri 1963, por rrënjët e asaj peme gjenealogjike gjigante vijojnë ende të shtrihen më tej, madje gjer në ditët tona.
Familja
Rreth familjes së Kastriotëve dhe breznive të njëpasnjëshme gjatë 6 shekujve, disponohet një shkallë njohjeje e përciptë dhe e errët. Ndaj ky dokument sqarues i drejtpërdrejtë nga vetë familja e Kastriotëve plotëson një boshllëk tejet të ndjeshëm e të domosdoshëm për historiografinë mbarëkombëtare dhe diasporiale shqiptare. Sepse mund të përbëjë një dukuri unikale në historinë e përbotshme që një trung familjar të përfaqësohet pa ndërprerje, në vijimësi dhe nuk dimë gjer ku do të shkojë. Dhe, për çka e thellon rastin e veçantë dhe plot-meritueshëm shqiptar, kur nga ajo derë tepër madhore dhe e fisme si populli vet, rezultuan njëherësh sa e sa trashëgimtarë të denjë aq edhe prijës të qëndresës e të luftës së stërzgjatur antiosmane për çlirim, bashkësi, pavarësi, shtet-formësim e përparim!
Kastriotët vijnë si ndër familjet e rralla feudale – atdhetare. Ata zënë fill nga Kanina e Vlorës (1368), por me prejardhje nga Hasi dhe mandej u zgjeruan në dy Dibrat, përfshi Shqipërinë e Mesme. Zmadhimi territorial, fuqizimi ekonomiko-shtetëror dhe kontributet ushtarake për kombin shqiptar gërshetohen pazgjidhshmërisht me emrat dhe veprat e Gjon e Gjergj Kastriotit (at e bir), dy nga figurat më të shquara, ku padyshim Gjergji ose Skënderbeu qëndron si olimp në Akropolin e pemës së Kastriotëve. Nga dinastia e Kastriotëve përmenden edhe Gjoni II, djali i Skënderbeut; Gjergji II, nipi i Skënderbeut; si dhe Donika, bij e Gjergj Aranitit, bashkëshorte e Skënderbeut si pasues të idealeve shqiptare e të veprës kombëtare të Gjon – Gjergj Kastriotëve; Vjosava, gruaja e Gjonit dhe nëna e Skënderbeut, një pinjolle e sunduesve të Pollogut – Tetovë, por dhe Mamica, motra më e vogël e Skënderbeut.
Pema
Pema gjenealogjike e Kastriotëve siç shënohet në skemë mbart dy degëzime themelore:
I
Ajo shtyllore, që rrjedh me Gjergjin (Skënderbeun), me orientim fetar ortodoks. Dihet se familja e Skënderbeut pas vdekjes së tij dhe pushtimit otoman shtrëngohet të emigrojë në Italinë e Jugut. Ajo vendoset në pronat që iu dhanë nga Mbreti Ferdinand i Aragonës, si mirënjohje për ndihmën ushtarake që Skënderbeu nuk kurseu kundër princit rebelues të Tarantos (Giacomo Piçinino-s) dhe banorëve aleatë (gusht-dhjetor 1461), të cilët përkrahnin derën franceze d’Anjou që sundonte mbi Mbretërinë e Napolit. Prej pemës rezulton se Kastriotët në Itali gëzuan ndere dhe tituj fisnikërie të ndryshme e të shumta.
II
Degëzimi i dytë është dega e Topiajve të islamizuar i Toptanëve, si rezultat i martesës së motrës së Skënderbeut, Mamicës, më 1445, me Karl Muzak Topinë. Çifti lindi 3 djem: Gjonin, Gjergjin dhe i treti i islamizuar me emrin Ali bej Toptani. Pra, familja e madhe e Toptanëve të sotëm vijnë nga i pari Ali bej Toptani, djali i motrës së Gjergj Kastriot Skënderbeut. Në aneksin e Toptanëve për mungesë lidhjesh shekullore shënimet anagrafike për brezat pasardhës paraqiten me të meta dhe gjenerike.
Megjithatë dera e Toptanëve është shekullore e përmendur dhe rrjedh nga i pari Karl Muzak Topija (Princ i Arbërisë – Shqipërisë së Mesme). Ai përballë kërcënimit të Balshës II dhe Venedikut iu drejtua për ndihmë Turqisë, e cila dërgoi (1385) ushtrinë nën komandën e Hajredin Pashës, duke mundur Balshën në Lushnjë.
Siç shikohet me kujdes nga pema gjenealogjike, për çdo brez janë përjetësuar emrat e të parëve zëmëdhenj, Gjon dhe Gjergj. Për mirënjohje ndaj Arangozëve ato me emrat Ferdinand e Alfons.
Ato fal historisë janë parapëlqyer emrat e Pirros e të Akilit. Dhe për respekt të femrës shqiptare u përjetësuan emrat Donika, Maria e Mara. Pavarësisht nga degëzimi fetar, pasardhësit e dy palëve të integruar në shoqëritë dhe shtetet përkatëse, dhanë ndihmesa në përparimin e atyre dy kombeve pa harruar gjakun, tokën, gjuhën, zakonet dhe kontributet për mëmëdhenë.
Tërheq vëmendjen se nga burimi i Mamicë-Karl Muzak Topisë rrodhi edhe Ahmet Zogu (Presidenti i parë i Shqipërisë dhe i vetmi president në botë në moshën 32 vjeç).
Prej skemës del se Pinjotë jepen vetëm me vitlindje ose me të dy skajet e jetës (lindje-vdekje), ose pa vite për mungesë të dhënash burimore. Pavarësisht nga ndonjë mangësi për t’u shtuar, pema gjenealogjike e familjes së Kastriotëve do t’u shërbejë studiuesve dhe krijuesve në pasurimin e mëtejshëm të jetë-veprës së Kastriotëve, posaçërisht të Skënderbeut.
Shkrim me shkas: Gënjeshtrat shkencore të historianit Oliver Jens Schmitt
Nga Mr.sci.Flori Bruqi
Vepra e profesorit të historisë së Evropës Juglindore , pranë Universitetit të Vjenës,Oliver Jens Schmitt vjen e shqipëruar prej Ardian Klosit.
“Skënderbeu” është monografia e dytë e madhe për Arbërinë e shekullit 15, shkruar prej prof. Schmitt pas botimit në vitin 2007 të veprës “Arbëria Venedike”.
Në këtë vëllim kushtuar Skënderbeut, profesor Oliver Jens Schmitt, ka përdorur metodën e fokusimit shumëplanësh të protagonistit.
Në këtë vepër, Schmitt shkëputet nga jetëshkrimet tradicionale për Gjergj Kastriotin. Ndërsa analiza shkencore dhe dokumentacioni tejet i pasur mbështesin edhe më fort zbërthimin e një mitologjie që mbretëron prej njëqindvjeçari te ne.
Oliver Jens Schmitt, në veprën e tij, shkruan se jeta dhe kryengritja e Skënderbeut u bë dhe tragjedia e trevës së tij të prejardhjes, e cila si asnjë rajon tjetër i Ballkanit u shkretua e u shpartallua nga osmanët.
Ndërsa e quan gati emblematike vetminë e Skënderbeut në ditët e tij të fundit…
“Vetëm se bota pas tij nuk deshi të dinte për këtë fat tragjik, ajo dëshiroi një hero ngadhënjimtar në luftën për mbijetesë kundër perandorisë osmane. Kështu vazhdoi të jetojë Kastrioti i madh si hero vezullues në kujtesën e të krishterëve në Ballkan dhe në Perëndim, ndërkohë që u harrua se ai në të vërtetë ishte figura tragjike e një periudhe kur po ndryshonin kohët”, vazhdon më tej profesori i historisë në Universitetin e Vjenës.
....
Rikthehet Schmitt: 'Skënderbeu ishte Arbër'
Prof.dr. Oliver Schmitt është ligjërues i historisë së Evropës Juglindore në Universitetin e Vjenës. Ka lindur në Basel të Zvicrës më 1973-shin. Disertacioni i tij mbi "Arbërinë venedike", të cilin e ka mbrojtur në Mynih tek albanologu i njohur Peter Bartl, është një nga veprat më të rëndësishme për historinë e shqiptare të periudhës së mesjetës.
Për dallim nga vepra e lartpërmendur, monografia "Skënderbeu" ka ngjallur një debat të zjarrtë jo vetëm në qarqet intelektuale e profesionale, por edhe në shtresat e tjera të shoqërisë shqiptare, meqë figura e Skënderbeut për shqiptarët paraqet njërën nga figurat më madhore të historisë së tyre dhe që në kohën e Rilindjes Kombëtare u bë simbol i unitetit përtej feve dhe të tejkalimit të ndarjeve fetare midis shqiptarëve.
Intervistën me Prof. dr. Oliver Schmitt-in e zhvilluam gjatë qëndrimit tonë studimor në Universitetin e Vjenës dhe pasi më parë kishim lexuar dhe përpunuar deri në detaje librin "Skënderbeu", në mënyrë që të shtjellonin të gjitha dyshimet e ngritura rreth kësaj monografie.
Përshtypja e parë që fitohet është se shumica e kritikuesve të veprës nuk e kanë lexuar fare librin ose nuk e kanë kuptuar atë mirë, pasi temat kryesore të diskutimit nuk kanë të bëjnë aspak me librin dhe se diskutimi nuk ka një objekt.
Pavarësisht nga kritikat, libri i Schmitt-it është një nga librat më të rëndësishëm për figurën e Gjergj Kastriotit Skënderbeut, pasi për herë të parë, me një metodologji dhe interpretim dhe analizë brilante shkencore, na dalin të shpërbëra mite dhe ngrehina ideologjike njëqindvjeçare rreth heroit kombëtar të shqiptarëve.
Duhet theksuar se monografia "Skënderbeu" është rezultat i një punë të gjatë kërkimore-shkencore, që mbështetet në të dhënat arkivore evropiane, si dhe në literaturën e përzgjedhur në gjuhën shqipe dhe ndërkombëtare. Libri përpiqet t´i thyejë, së paku pjesërisht, traditat e rrëfimit romantik dhe ideologjik.
Për këtë qëllim, autori është mbështetur mbi shembullin e një vepre, e cila përshkruan një shoqëri të ngjashme nga ana strukturore, në cepin tjetër të Evropës, në historinë e heroit kombëtar të Uellsit, Glyn Dwr, të shkruar nga R. R. Davies në vitin 1995 dhe ku trajtohet lufta e këtij heroi rreth vitit 1400 kundër kurorës angleze, e që në shumë pika i ngjason asaj të Skënderbeut.
Në librin e Oliver Schmitt-it shohim se jeta e Skënderbeut nuk ishte një marshim triumfal, por një luftë e vazhdueshme për mbijetesë, e mbushur me beteja të shumta e dramatike kundër Perandorisë Osmane. Ishte karizma dhe strategjia e Skënderbeut që bashkoi arbrit në luftë kundër pushtimit osman.
Lufta e tij pati jehonë të madhe në Perëndim, atje ku dëshirohej një hero ngadhënjimtar në luftën për mbijetesë kundër Perandorisë Osmane. Kështu vazhdoi të hetojë Skënderbeu i madh si hero vezullues në kujtesën e të krishterëve në Evropën Juglindore dhe në Perëndim.
Historia e Skënderbeut nga Oliver Schmitt shihet si histori, në të cilën marrin pjesë shumë aktorë dhe dinamika e luftës nuk është vetëm arbër-turq, por shumë më komplekse.
Po të lexohet me kujdes libri për Skënderbeun, shohim se edhe në këtë vepër shkencore nuk cenohen asnjë nga shtyllat themelore të figurës së Skënderbeut, pavarësisht se kritikët e thonë me zjarr këtë gjë.
Libri nxjerr qartë Skënderbeun si një nga figurat më të rëndësishme të Evropës Juglindore, i cili pati ndikim të jashtëzakonshëm edhe në Evropën Perëndimore të asaj kohe.
Mbi të gjitha, në këtë libër askund nuk thuhet se babai i Skënderbeut ka qenë serb. Po ashtu, nuk thuhet se gjakmarrja ka qenë motivi i krejt luftës së Skënderbeut.
Nëse një motiv, qoftë ky edhe personal, mund të ketë qenë si shkëndijë për fillimin e një lufte, ai nuk duhet ngatërruar me krejt luftën e madhe 25-vjeçare të Skënderbeut. Dhe kush e lexon me vëmendje, këtë e pohon qartë edhe autori i librit, ashtu siç e thotë krejt qartë edhe në këtë intervistë se "Skënderbeu ishte shqiptar".
Për të njohur nga afër pikëpamjet e Oliver Schmitt-it rreth këtyre kritikave, por edhe për motivet dhe risitë që sjell ky libër, biseduam ekskluzivisht për gazetën "Koha Ditore".
Koha Ditore: Profesor Schmitt, pas librit "Arbëria venedike", të botuar vite më parë, tani së fundi doli nga shtypi monografia "Skënderbeu".
Por, për dallim nga libri "Shqipëria veneciane", që u prit në përgjithësi me tone pozitive, libri për Skënderbeun ngjalli një debat pro dhe contra, herë-herë me tone agresive, sidomos në Shqipëri, derisa në Kosovë gati ka kaluar në heshtje.
Si e keni vrojtuar debatin për librin "Skënderbeu"?
Schmitt: Po, keni të drejtë, libri "Arbëria venedike" nuk zgjoi vëmendjen në përmasat e librit për Skënderbeun, bile edhe nuk pati shumë recensione. Në përgjithësi ka pasur një interesim mediatik për librin e dytë dhe në këtë kuadër, shumë nga kritikat nuk kanë pasur një qasje të qëndrueshme shkencore, dhe nga ajo që kam lexuar, shumë njerëz, historinë e shohin jo si shkencë, por si një lloj objekti politik, që mund të manipulohet.
Ata mendojnë se historia mund të shkruhet si në romanin e njohur të Xhorxh Orwel, 1984. Por, historiani është një shkencor që ndjek një rregull, që posedon një metodë, përmes së cilës ai mund të kontrollojë rezultatet e tij shkencore.
Kritikët e lartpërmendur mendojnë se historianët gjithandej në Evropës mund të shkruaj historinë sipas interesave politike. Pse mendojnë njerëzit kështu?
Sipas mendimit tim, ky mendim rezulton nga përvoja që kanë përjetuar në Republikën Popullore të Shqipërisë dhe në Kosovë (kur ajo ishte në kuadër të Jugosllavisë socialiste, shënim i S. U), ku historia nuk mund të shkruajë në mënyrë të lirë, por ishte si projekt politik. P.sh. në Shqipëri, vetë Partia e Punës dhe personalisht Enver Hoxha kanë vendosur se çfarë është e saktë në interpretimin e historisë. Në këtë kontekst, historianët shqiptarë ishin të detyruar të bënin shumë kompromise.
Por, edhe sot, si në Shqipëri ashtu edhe në Kosovë, me përjashtim të veprës së Dritan Egros, që ka shkruar një libër të mirë mbi kritikën historiografike (Historia dhe ideologjia, Tiranë 2007), historianët nuk kanë debatuar publikisht se cili ka qenë roli i tyre në kohën e komunizmit, derisa në shumë vende të tjera kjo ka ndodhur, ose të paktën filluar si proces diskutimi.
A do të thotë kjo se historia shqiptare shkruhet sipas metodës dhe klisheve të së kaluarës?
Schmitt: Si në Shqipëri ashtu edhe në Kosovë, ka një kontinuitet nga e kaluara, të mënyrës së të shkruarit dhe të interpretimit ideologjik të historisë.
Pra, historia ende shpesh nuk shikohet dhe nuk shkruhet e pavarur nga politika. Pikërisht kjo është arsyeja pse edhe rreth librit tim ka pasur reaksione të tilla. Ose, nëse ju kujtohet një "skandal" pozitiv, rasti i gjoja zbulimit të dorëshkrimit të Teodor Shkodranit. Çka ndodhi?
Shumë njerëz i besuan kësaj dhe ishin të entuziazmuar, pasi mendohej se qe zbuluar diçka që atyre u pëlqente dhe menjëherë u vlerësua pozitivisht. Por askush nuk e kontrolloi dorëshkrimin dhe konfirmoi nëse kjo ishte e vërtetë.
Dhe çka ndodhi tash, pas promovimit të librit tim në nëntor të vitit të kaluar, një person, që në Shqipëri është shumë i njohur, doli në televizion dhe e vlerësoi negativisht librin, si dhe e cilësoi "sulm ndaj lirisë". Dhe njerëzit i besuan edhe kësaj.
Pra, në njërën anë, publiku i gjerë i besoi zbulimit të një dorëshkrimi të vjetër - i cili në realitet ishte ose një falsifikim, ose një gabim i rendë i publicistit që kishte botuar mbi atë - me një entuziazëm të madh, ashtu siç i besoi edhe teorisë së konspiracionit, se një historian i Perëndimit ka shkruar një libër me porosi, me qëllim për të dëmtuar një popull. Pra, besohet se mund të blihet një historian dhe ai mund të shkruajë një libër për të fyer apo rrënuar të kaluarën historike të një populli.
Në këtë linjë, debati për librin tim zgjati shumë dhe nga shumë njerëz që nuk e kishin lexuar librin në mënyrë intensive. Në përgjithësi, debati ishte emocional, ku u sulmua jo vetëm libri, por edhe autori, madje edhe përkthyesi. Debati mbi librin ndoqi mekanizma media dhe me këtë rast libri shërbeu si shkas për projektimin e stereotipeve ideologjike, por jo për të ndërtuar një kritikë përmbajtjesore dhe të argumentuar.
Më lejoni t´ju kujtoj rastin e Bullgarisë në 2007-ën, kur ndodhi një debat i ashpër pas publikimit të studimit të Ulf Brunbauer-it mbi ikonografinë e masakrës së Batakut (1876), me ç´rast u akuzua nga nacionalistët bullgarë se po e mohonte masakrën, edhe pse ai këtë gjë nuk e kishte pohuar, por ka dashur të studiojë vetëm ikonografinë e tij.
Debati dhe kritikat në përgjithësi u fokusuan në tri gjëra: tek emri Ivan i babait të Skënderbeut, tek motivi i gjakmarrjes në shpërthimin e kryengritjes dhe tek qëllimi se libri juaj demitologjizon figurën e Skënderbeut.
Schmitt: Nganjëherë kam përshtypjen se qëllimisht dëshirohej të mos kuptohesha. E ritheksoj edhe një herë për gazetën "Koha Ditore", se emri Ivan dokumentohet jo vetëm në burimet serbe, të cilët - sidomos disa kronika të shkurtra - janë të pakta dhe nuk janë kryesore për historinë e Skënderbeut, një fakt i njohur i gjithë historianëve profesionistë, por edhe në burimet greke (kronika e Laonikos Chalkokondyles-it) dhe latine (aktet të administratës venedike, e cila nuk kishte asnjë motiv për t´i sllavizuar emrat të fisnikërisë arbre). Gjithashtu, në librin tim askund nuk thuhet se Skënderbeu ka qenë serb.
E ripërsëris se, shqiptarët në mesjetë, ashtu edhe sot, bartën emra nga kultura të tjera. P.sh., emrat myslimanë nuk ndërrojnë përkatësinë etnike të shqiptarëve.
Emri në kohën e mesjetës, ashtu edhe tani, nuk tregon prejardhjen etnike, por vetëm influencën e kulturës së kohës, d.m.th., kultura bizantino-ortodokse në trajtën bullgare apo serbe, e cila kishte ndikuar jo vetëm shoqërinë arbre, por edhe rumunët.
Sipas librit tuaj, cila është prejardhja e Skënderbeut?
Schmitt: Në radhë të parë, përfytyrimi ynë modern për përkatësinë tonë etnike nuk mund të transferohet në mesjetë. Së dyti, Skënderbeu është ndjerë arbër dhe kjo është vendimtare, pasi identiteti përcaktohet ashtu si ndjehet individi.
Në të gjitha burimet arkivore, dokumentohet se ai është ndjerë si udhëheqës i Arbërisë dhe njëkohësisht ai ka qenë pjesë e aristokracisë ballkanike, duke qenë i miqësuar me shumë familje të rëndësishme të rajonit.
E ritheksoj se në tërë Evropën, aristokracia ka qenë ndërkombëtare, vetëm familjet e rëndomta nuk kanë pasur miqësuar me familjet e huaja. Dhe për mesjetën ishte praktikë lidhja e familjeve aristokrate.
Në këtë kontekst, edhe djali i Skënderbeut e martoi një princeshë serbe. Ndërsa sot, kjo shikohet si diçka negative, si pasojë e përvojës negative shqiptaro-serbe gjatë shekullit XX, nga ku ekzistojnë shumë paragjykime, por, siç dihet, në mesjetë nuk ka pasur konflikte shqiptaro-serbe.
Në mesjetë, për këto familje bëhej fjalë më shumë për prestigj, prandaj ishte shumë interesante që ta martosh vajzën e një udhëheqësi të fuqishëm, që ndoshta fliste gjuhë tjetër, sesa ta martosh një vajzë të varfër e që fliste të vyejtën gjuhë dhe kjo ishte praktikë në tërë Evropën.
Gjatë leximit të librit hasim në një konstatim interesant: fillimisht thoni se Skënderbeu rrjedh nga një ambient religjioz ortodoks, por në letrat e tij, të cilat ju i përmendi në libër, Skënderbeu gjithnjë në vetën e parë i referohet përkatësisë katolike. Në këtë kontekst, edhe më interesant del fakti se luftën e Skënderbeut nuk e përkrahu Kisha Ortodokse, por Kisha Katolike. Si i shpjegoni ju këto relacione?
Schmitt: Duhet pasur parasysh, Skënderbeu jetoi 63 vjet dhe gjatë jetës së tij përjetoi ndryshime të mëdha dramatike. P.sh., në fund të jetës mund të thuhet se ai ndjehej katolik dhe se gjatë luftës së tij kundër Perandorisë Osmane qëndroi shumë afër Kishës Katolike, ishte miqësuar me hierarkinë e lartë katolike, qëndroi në aleancë me Papën e Romës dhe udhëheqësit e kohës në Itali, por në rini ai erdhi nga brendësia e Ballkanit ku nuk kishte kishë katolike, pra, në Dibër nuk kishte kler katolik.
Megjithatë, në sytë e udhëheqësve ortodoksë serbë, babai i Skënderbeut shikohej si arbër (kulla që ndërtoi në Manastirin e Hilandarit në malin Athos, u quajt nga murgët serbë "kulla arbre (arbanaški pirg), ashtu siç shikohej krejt familja Kastrioti, pavarësisht se ishte ortodokse (Reposhi, vëllai i Gjergjit, vdiq si murg ortodoks në Hilandar).
Veç kësaj, në vazhdim të jetës së tij, Skënderbeu e kuptoi se mbijetesa e tij nuk mund të ndodhte pa përkrahjen e Perëndimit, pasi ndihma nuk po vinte nga fqinjët e tij ortodoksë, me të cilët, me serbët dhe malazezët, në fillim kishte bashkëpunuar, por të cilët u sulmuan nga osmanët, dhe për këtë shkak nuk kanë mundur t´i ofrojnë një mbështetje të vazhdueshme.
Por, pas betejës në Fushë-Kosovë (1448) d.m.th., pas dështimit të koalicionit të tij me Hungarinë, fuqinë më të rëndësishme në rajon, pasi rënies së shteteve ortodoksë dhe ballkanikë nën pushtimin osman (Bizanti, Serbia, Morea, Bosnja midis 1453 dhe 1463), Skënderbeu filloi të orientohet gjithnjë e më shumë kah Perëndimi, d.m.th., shtetet italiane, në radhë të parë mbretërinë e Napolit dhe shtetin e Kishës.
Në këtë kontekst, Skënderbeu gjithnjë e më shumë u afrua me Kishën Katolike, por nuk ka ndonjë dokument që flet se Skënderbeu u konvertua në katolik, megjithëse ai e ndjente veten si i krishterë dhe është legjitime ta cilësosh në vitet ´50-të dhe ´60-të të shek. 15, katolik.
Më ka bërë përshtypje në libër pjesa ku ju flisni për Skënderbeun si udhëheqës, strateg dhe diplomat me tipare më të veçanta në Evropën Juglindore. Ku i mbështesni këto pohime ose thënë më saktë, çka e dallon Skënderbeun nga udhëheqësit e asaj kohe?
Schmitt: Ky është pohimi thelbësor i këtij libri, që deri më tani nuk është diskutuar. Skënderbeu ka qenë një figurë e jashtëzakonshme jo vetëm në Evropën Juglindore, por edhe në Evropë. T'i rikthehemi pyetjes suaj, përse ai ka qenë një udhëheqës i veçantë?
Së pari, në aspektin ushtarak ai ka qenë një nga udhëheqësit e paktë ushtarako-politikë në Ballkan, i cili e ka studiuar me saktësi strategjinë luftarake të osmanëve.
Në anën tjetër, princërit bullgarë, serbë dhe të tjerët, i kanë luftuar osmanët në mënyrë konvencionale, me trupat e tyre zhvillonin beteja të hapura fushore, pastaj në qytete, dhe u shkatërruan nga ushtria osmane. Ndërsa Skënderbeu, dy gjëra i kishte kuptuar: së pari, vendlindja e tij ishte e varfër dhe kishte më pak ushtarë.
Së dyti, ai nuk zhvilloi beteja të hapura fushore, por me shkakësi shfrytëzoi natyrën dhe shumë herët e internacionalizoi luftën e tij kundër osmanëve, në një fazë të parë me fqinjët në rajon (deri më 1448-ën), sidomos me Hungarinë, dhe në një fazë të dytë (sidomos pas 1450-ës) më ndihmën ushtarake (nga Napoli) dhe ekonomike (nga Roma dhe nganjëherë nga Venediku).
Në këtë kontekst, ai ndërtoi raporte diplomatike me vendet fqinje, si dhe me shtetet italiane, me synimin që të siguronte mbështetje nga jashtë, sepse atij i duheshin armë, ushqime dhe para në luftë kundër osmanëve.
Në aspektin politik, nëse e krahasojmë me serbët, të cilët e ruajtën besimin ortodoks, por e humbën shtetin, përgjigjja e Skënderbeut ishte radikale dhe për këtë ai u afrua me Perëndimin katolik, pasi e kishte parë se vendet ortodokse ishin shumë të dobëta për të zhvilluar rezistencë.
Veç kësaj, e kishte të qartë se qëllimi i një kryengritjeje të suksesshme kundër osmanëve do të ishte vetëm shkatërrimi i Perandorisë Osmane, pasi e dinte se alternativa tjetër, një mbretëri e vogël përballë një Perandorie të madhe, gjithmonë do të ishte e pasigurt dhe nuk do të kishte shanse për mbijetesë.
Në anën tjetër, osmanët ndiqnin një strategji shumë të shkathët, nëse dikë apo shtet nuk arrinin ta nënshtronin, atëherë i ofronin krijimin e një shteti vasal, pastaj, pas disa vitesh e pushtonin gradualisht, ashtu siç bënë me serbët, të cilët pranuan vasalitetin (1448) dhe me këtë fituan disa vite (1459). Por, Skënderbeu i tha jo një oferte të tillë, pasi ai e dinte saktë si funksiononte kjo strategji, që pas një periudhe të caktuar vasaliteti, vendi i tij do të pushtohej nga osmanët.
- Një moment tjetër, që më ka përshtypje në këtë libër, është trajtimi i Betejës së Beratit, ku ju keni veçuar kontributin dhe veçantinë luftarake të Skënderbeut. Çka mund të thoni më tej për lexuesit për luftën e Skënderbeut në Berat?
Schmitt: Beteja e Beratit tregon veçantinë e figurës së Skënderbeut, i cili, për dallim nga udhëheqësit e atëhershëm, ishte udhëheqës ideal i luftës - sipas idealit të këngëve popullore, jehonën e të cilave mund ta gjejmë në veprën e Marin Barletit, - që dinte të mobilizonte dhe t´u dilte personalisht në ndihmë ushtarëve të tij.
Në aktet dhe dokumentet arkivore dokumentohet se Skënderbeu ishte një luftëtar i madh, nuk ishte udhëheqës i cili i dërgonte luftëtarët e tij në vdekje dhe vetë qëndron në kështjellë, por ai luftonte edhe vetë në radhën e parë të betejës dhe këtë e tregoi në Betejën e Beratit, kur në mesin e katastrofës ai i dëshmoi kualitetet si udhëheqës.
Ai, në Berat lufton deri në momentin kur u tërhoq luftëtari i tij i fundit dhe reaksioni i njerëzve të tij ishte i qartë: nëse udhëheqësi i tyre vetëflijohej, atëherë kjo i motivonte shumë. Ky rast tregon përse Skënderbeun e kanë ndjekur njerëzit edhe pse ishte rrezik, ngase ai ishte i pari dhe i fundit në luftëra.
- Zoti Schmitt, ju e dini se çdo libri i bën mirë kritika e argumentuar, ashtu si njeriut bari i mirë. Deri më tani a keni pasur ndonjë kritikë që keni thënë, epo kjo ia vlen të merret parasysh ose që ju ka shtyrë të mendoni për ndonjë korrigjim të pikëpamjeve tuaja.
Schmitt: Është një pyetje shumë e mirë. Nga kritikat e shumta që kam lexuar, kam parë se ka pasur shumë pak historianë profesionistë, që e kanë përpunuar librin.
Përpos Kristo Frashërit, nuk ka pasur historian profesionist që është shprehur në mënyrë kritike, por ai ka përdorur një qasje polemiste, ndërsa unë do të dëshiroja më shumë argumente dhe jo emocione. Tek të tjerët do të dëshiroja, ashtu si me ju që tani po diskutojmë në mënyrë kritike detaje të veçanta të librit tim.
Deri më tani debati është fokusuar në çështjen e emrit Ivan Kastriotit dhe në çështjen e motivit të gjakmarrjes së luftës së Skënderbeut. Ne kemi një dokument të besueshëm që flet qartë për motivin personal të kryengritjes, por lufta e Skënderbeut kishte arsye shumë komplekse, të cilat prezantohen me hollësi në këtë libër. Pra, është gabim nëse mendohet se Skënderbeu ka qenë një gjakmarrës ordiner.
Edhe diçka duhet sqaruar, në kritikat kundër librit, shpesh është thënë se autori ka përdorur kryesisht literaturë serbe, p.sh., se kam përdorur shumë Jovan Radoniqin, libri i të cilit nuk është monografi, por vetëm përmbledhje e dokumenteve, domethënë nuk janë interpretime të tij, por dokumente arkivore, të cilat ishin mbledhur nga Milan Shuflai.
Këtë libër, nëse dëshironi, mund ta përdorni në biblioteka dhe e shihni se është thjesht një përmbledhje e dokumenteve arkivore, sidomos nga Venediku, Milani dhe Barcelona. Çdo historian serioz e di këtë fakt.
Desha të theksoj që baza e diskutimit duhet të janë burimet, dhe shumë diskutues nuk i përdorin fare, por shfrytëzojnë vetëm versionin zyrtar të epokës së Enver Hoxhës, si prezantohet edhe në ditët tona në "Historinë e popullit shqiptar" ose në librat shkollorë. Çdo lexues kritik mund të verifikojë interpretimin tim duke studiuar burimet.
Unë jam gjithmonë i gatshëm për diskutim, por ai duhet të zhvillohet në një ambient shkencor, me metodat shkencore. Dhe një gjë e fundit: asnjë historian nuk mund të pretendojë që e di "të vërtetën" historike.
Historiografia është një proces afrimi i strukturave dhe personave të së kaluarës. Historiani duhet të deklarojë metodën e tij, burimet që përdor, dhe për këtë arsye historia nuk është një shkencë e "fshehtë", por e hapur; por kjo nuk quhet që leximi i një libri shkollor mjafton për të marrë pjesë në një debat shkencor.
1. Në libër keni përshkruar deri në detaje dhe me një lloj simpatie rrugëtimin e Skënderbeut për në Itali, respektivisht për pritjen që iu rezervua atje, për ndërhyrjen e tij në konfliktet e brendshme midis udhëheqësve të shteteve italiane.
Schmitt: Mirë që po më shtroni një pyetje të tillë, pasi deri më tani gjithmonë është thënë se Skënderbeu vetëm është përbaltur. Në renesancë Skënderbeu ishte një figurë shumë e popullarizuar. Në Itali u bë i njohur sidomos për shkak të këtij udhëtimi. Në këtë kapitull, për të cilin ju po flisni, janë pasqyruar kualitetet njerëzore të Skënderbeut, të cilat edhe sot janë mbresëlënëse.
Ka pasur shumë moskuptime kulturore midis renesancës italiane dhe Skënderbeut. P.sh., për Skënderbeun, shumë principe, si besnikëria, kanë qenë shumë vendimtare, derisa kjo në Itali ishte diçka relative.
Në këtë kontekst, Skënderbeu kishte shkuar në Itali për ta ndihmuar djalin (mbretin Ferrante) e një njeriu (mbreti Alfons V.), që e kishte ndihmuar atë. Kjo kishte shkaktuar befasi në Itali, pasi kjo nuk ishte praktikë, aleancat ndërroheshin sipas interesave të çastit.
Dhe kur e lexon këtë kapitull, është absurde të thuhet që Skënderbeu s´ka qenë arbër, sepse për të ideja e besës shërbente edhe si motivi për politikën praktike, ndërsa në sistemin feudal të Perëndimit, një vasal nuk ishte i detyruar automatikisht, d.m.th., pa betim të vasalitetit, t´i shërbejë birit të sundimtarit të tij.
Një çështje tjetër tejet interesante, Skënderbeu nuk ishte i korruptuar. Fisnikët italianë u përpoqën ta korruptonin, por kjo nuk qe e mundur, pasi për Skënderbeun, në rend të parë ishte ndershmëria e tij, jo ndershmëria retorike.
- Profesor, në kapitullin "kujtimi, harresa, rikujtimi", kam përshtypjen sikur nuk është tërhequr një linjë ndarëse mes instrumentalizimit të figurës së Skënderbeut nga regjimi komunist i Enver Hoxhës dhe përdorimit të saj në kohën e Rilindjes Kombëtare Shqiptare, si simbol unifikues i tri konfesioneve dhe si figurë mobilizuese dhe e ndërgjegjësimit kombëtar. Mendoj kështu, mbase ka mundur të bëhet një diferencim më i theksuar, pasi pikënisja dhe synimet e këtyre dy periudhave janë krejt të ndryshme.
Schmitt: Ekziston teza se ideologjia shtetërore e Enver Hoxhës, rrënjët e fuqishme i ka në Rilindjen Kombëtare, e cila më pas shumë është pervertuar, nga toleranca fetare në ateizëm, kur, siç thotë studiuesi Egin Ceka, fillon periudha e kultivimin të një të ashtuquajturi religjion civil rreth figurës së Skënderbeut (sidomos nga viti 1967). Sa më shumë që është izoluar Shqipëria, aq më shumë regjimi i ka përdorur nacionalizmin dhe kultin e Skënderbeut si një lloj religjioni shtetëror.
Në këtë kuadër u bë edhe konstruktimi historik i ngjarjeve, sipas të cilave Enver Hoxha dhe Skënderbeu ishin figurat kryesore të kombit shqiptar, respektivisht Enver Hoxha shihej si perfeksionues i asaj që e kishte filluar Skënderbeu, që në historiografi interpretohej sipas klisheve ideologjike. Në këtë kontekst, unë nuk do të bëj ndonjë ndërprerje, pasi duhet parë një lloj kontinuiteti në interpretimin dhe manipulimin e figurës së Skënderbeut.
- Ekziston bindja se librat e autorëve të huaj, si libri i Noel Malkolm, që ka shkruar historinë e Kosovës, ashtu si në vendet tjera, si në Serbi libri i Holm Sundhaussenit apo në Bullgari libri i Ulf Brunnbauer, kanë një lloj besueshmërie më të madhe, pavarësisht se ato fillimisht priten jo mirë dhe me kritika të ashpra. Pse ndodh kjo, ose thënë ndryshe, pse autorët vendorë nuk arrijnë të lirohen nga interpretimi etnokombëtar?
Schmitt: Në vendet e Ballkanit, në Kosovë, Shqipëri, Bullgari, Serbi e vende të tjera, studiuesit e huaj shikohen nga ky këndvështrim: nëse ata shkruajnë pozitivisht për të kaluarën e tyre, atëherë janë miq, ndërsa nëse shkruajnë në mënyrë kritike, atëherë ata janë armiq. Por, këto kategori nuk funksionojnë në shkencë.
Mua më njohin disa intelektualë shqiptarë dhe ata e dinë se unë kam dashuri të madhe ndaj kulturës shqiptare, por si shkencëtar, unë në rend të parë punoj me dokumente dhe metodat e mia shkencore. Pra, unë nuk mund të shkruaj një libër duke u nisur nga motivi i simpatisë apo i antipatisë.
Veç kësaj, shkenca gjithmonë është debat dhe jo e vërtetë absolute dhe studiuesi nuk mund të pohojë se ai ka monopolin mbi të vërtetën. Në këtë kuadër, jam optimist se kur lexuesi të ketë lexuar veprën time për Skënderbeun, do ta shohë se në këtë libër ai prezantohet si një figurë e rëndësishme, por në dimensionin real dhe jo siç paraqitet në librat shkollorë.
Në fund, jam i bindur që vetëm kontaktet më të ngushta midis historianëve të rajonit dhe historianëve perëndimorë mund ta ndryshojnë situatën aktuale, d.m.th., keqkuptimet dhe manipulimin e rezultateve shkencorë nga një pjesë e mediave.
Ky është një proces i gjatë, por për fat të mirë, ka tashmë filluar; desha të përmend vetëm programin austriak për doktorantët kosovarë; ashtu, shkencëtarët të rajonit mund të përdorin metodat të reja, të hyjnë në marrëdhënie më kolegë të huaj, dhe, duke braktisur izolimin (ose vetizolimin) që vazhdon të karakterizojë një pjesë të shkencës shqiptare, do të integrohen më mirë në botën ndërkombëtarë e shkencës.
Vepra e profesorit të historisë së Evropës Juglindore , pranë Universitetit të Vjenës,Oliver Jens Schmitt vjen e shqipëruar prej Ardian Klosit.
“Skënderbeu” është monografia e dytë e madhe për Arbërinë e shekullit 15, shkruar prej prof. Schmitt pas botimit në vitin 2007 të veprës “Arbëria Venedike”.
Në këtë vëllim kushtuar Skënderbeut, profesor Oliver Jens Schmitt, ka përdorur metodën e fokusimit shumëplanësh të protagonistit.
Në këtë vepër, Schmitt shkëputet nga jetëshkrimet tradicionale për Gjergj Kastriotin. Ndërsa analiza shkencore dhe dokumentacioni tejet i pasur mbështesin edhe më fort zbërthimin e një mitologjie që mbretëron prej njëqindvjeçari te ne.
Oliver Jens Schmitt, në veprën e tij, shkruan se jeta dhe kryengritja e Skënderbeut u bë dhe tragjedia e trevës së tij të prejardhjes, e cila si asnjë rajon tjetër i Ballkanit u shkretua e u shpartallua nga osmanët.
Ndërsa e quan gati emblematike vetminë e Skënderbeut në ditët e tij të fundit…
“Vetëm se bota pas tij nuk deshi të dinte për këtë fat tragjik, ajo dëshiroi një hero ngadhënjimtar në luftën për mbijetesë kundër perandorisë osmane. Kështu vazhdoi të jetojë Kastrioti i madh si hero vezullues në kujtesën e të krishterëve në Ballkan dhe në Perëndim, ndërkohë që u harrua se ai në të vërtetë ishte figura tragjike e një periudhe kur po ndryshonin kohët”, vazhdon më tej profesori i historisë në Universitetin e Vjenës.
....
Rikthehet Schmitt: 'Skënderbeu ishte Arbër'
Prof.dr. Oliver Schmitt është ligjërues i historisë së Evropës Juglindore në Universitetin e Vjenës. Ka lindur në Basel të Zvicrës më 1973-shin. Disertacioni i tij mbi "Arbërinë venedike", të cilin e ka mbrojtur në Mynih tek albanologu i njohur Peter Bartl, është një nga veprat më të rëndësishme për historinë e shqiptare të periudhës së mesjetës.
Për dallim nga vepra e lartpërmendur, monografia "Skënderbeu" ka ngjallur një debat të zjarrtë jo vetëm në qarqet intelektuale e profesionale, por edhe në shtresat e tjera të shoqërisë shqiptare, meqë figura e Skënderbeut për shqiptarët paraqet njërën nga figurat më madhore të historisë së tyre dhe që në kohën e Rilindjes Kombëtare u bë simbol i unitetit përtej feve dhe të tejkalimit të ndarjeve fetare midis shqiptarëve.
Intervistën me Prof. dr. Oliver Schmitt-in e zhvilluam gjatë qëndrimit tonë studimor në Universitetin e Vjenës dhe pasi më parë kishim lexuar dhe përpunuar deri në detaje librin "Skënderbeu", në mënyrë që të shtjellonin të gjitha dyshimet e ngritura rreth kësaj monografie.
Përshtypja e parë që fitohet është se shumica e kritikuesve të veprës nuk e kanë lexuar fare librin ose nuk e kanë kuptuar atë mirë, pasi temat kryesore të diskutimit nuk kanë të bëjnë aspak me librin dhe se diskutimi nuk ka një objekt.
Pavarësisht nga kritikat, libri i Schmitt-it është një nga librat më të rëndësishëm për figurën e Gjergj Kastriotit Skënderbeut, pasi për herë të parë, me një metodologji dhe interpretim dhe analizë brilante shkencore, na dalin të shpërbëra mite dhe ngrehina ideologjike njëqindvjeçare rreth heroit kombëtar të shqiptarëve.
Duhet theksuar se monografia "Skënderbeu" është rezultat i një punë të gjatë kërkimore-shkencore, që mbështetet në të dhënat arkivore evropiane, si dhe në literaturën e përzgjedhur në gjuhën shqipe dhe ndërkombëtare. Libri përpiqet t´i thyejë, së paku pjesërisht, traditat e rrëfimit romantik dhe ideologjik.
Për këtë qëllim, autori është mbështetur mbi shembullin e një vepre, e cila përshkruan një shoqëri të ngjashme nga ana strukturore, në cepin tjetër të Evropës, në historinë e heroit kombëtar të Uellsit, Glyn Dwr, të shkruar nga R. R. Davies në vitin 1995 dhe ku trajtohet lufta e këtij heroi rreth vitit 1400 kundër kurorës angleze, e që në shumë pika i ngjason asaj të Skënderbeut.
Në librin e Oliver Schmitt-it shohim se jeta e Skënderbeut nuk ishte një marshim triumfal, por një luftë e vazhdueshme për mbijetesë, e mbushur me beteja të shumta e dramatike kundër Perandorisë Osmane. Ishte karizma dhe strategjia e Skënderbeut që bashkoi arbrit në luftë kundër pushtimit osman.
Lufta e tij pati jehonë të madhe në Perëndim, atje ku dëshirohej një hero ngadhënjimtar në luftën për mbijetesë kundër Perandorisë Osmane. Kështu vazhdoi të hetojë Skënderbeu i madh si hero vezullues në kujtesën e të krishterëve në Evropën Juglindore dhe në Perëndim.
Historia e Skënderbeut nga Oliver Schmitt shihet si histori, në të cilën marrin pjesë shumë aktorë dhe dinamika e luftës nuk është vetëm arbër-turq, por shumë më komplekse.
Po të lexohet me kujdes libri për Skënderbeun, shohim se edhe në këtë vepër shkencore nuk cenohen asnjë nga shtyllat themelore të figurës së Skënderbeut, pavarësisht se kritikët e thonë me zjarr këtë gjë.
Libri nxjerr qartë Skënderbeun si një nga figurat më të rëndësishme të Evropës Juglindore, i cili pati ndikim të jashtëzakonshëm edhe në Evropën Perëndimore të asaj kohe.
Mbi të gjitha, në këtë libër askund nuk thuhet se babai i Skënderbeut ka qenë serb. Po ashtu, nuk thuhet se gjakmarrja ka qenë motivi i krejt luftës së Skënderbeut.
Nëse një motiv, qoftë ky edhe personal, mund të ketë qenë si shkëndijë për fillimin e një lufte, ai nuk duhet ngatërruar me krejt luftën e madhe 25-vjeçare të Skënderbeut. Dhe kush e lexon me vëmendje, këtë e pohon qartë edhe autori i librit, ashtu siç e thotë krejt qartë edhe në këtë intervistë se "Skënderbeu ishte shqiptar".
Për të njohur nga afër pikëpamjet e Oliver Schmitt-it rreth këtyre kritikave, por edhe për motivet dhe risitë që sjell ky libër, biseduam ekskluzivisht për gazetën "Koha Ditore".
Koha Ditore: Profesor Schmitt, pas librit "Arbëria venedike", të botuar vite më parë, tani së fundi doli nga shtypi monografia "Skënderbeu".
Por, për dallim nga libri "Shqipëria veneciane", që u prit në përgjithësi me tone pozitive, libri për Skënderbeun ngjalli një debat pro dhe contra, herë-herë me tone agresive, sidomos në Shqipëri, derisa në Kosovë gati ka kaluar në heshtje.
Si e keni vrojtuar debatin për librin "Skënderbeu"?
Schmitt: Po, keni të drejtë, libri "Arbëria venedike" nuk zgjoi vëmendjen në përmasat e librit për Skënderbeun, bile edhe nuk pati shumë recensione. Në përgjithësi ka pasur një interesim mediatik për librin e dytë dhe në këtë kuadër, shumë nga kritikat nuk kanë pasur një qasje të qëndrueshme shkencore, dhe nga ajo që kam lexuar, shumë njerëz, historinë e shohin jo si shkencë, por si një lloj objekti politik, që mund të manipulohet.
Ata mendojnë se historia mund të shkruhet si në romanin e njohur të Xhorxh Orwel, 1984. Por, historiani është një shkencor që ndjek një rregull, që posedon një metodë, përmes së cilës ai mund të kontrollojë rezultatet e tij shkencore.
Kritikët e lartpërmendur mendojnë se historianët gjithandej në Evropës mund të shkruaj historinë sipas interesave politike. Pse mendojnë njerëzit kështu?
Sipas mendimit tim, ky mendim rezulton nga përvoja që kanë përjetuar në Republikën Popullore të Shqipërisë dhe në Kosovë (kur ajo ishte në kuadër të Jugosllavisë socialiste, shënim i S. U), ku historia nuk mund të shkruajë në mënyrë të lirë, por ishte si projekt politik. P.sh. në Shqipëri, vetë Partia e Punës dhe personalisht Enver Hoxha kanë vendosur se çfarë është e saktë në interpretimin e historisë. Në këtë kontekst, historianët shqiptarë ishin të detyruar të bënin shumë kompromise.
Por, edhe sot, si në Shqipëri ashtu edhe në Kosovë, me përjashtim të veprës së Dritan Egros, që ka shkruar një libër të mirë mbi kritikën historiografike (Historia dhe ideologjia, Tiranë 2007), historianët nuk kanë debatuar publikisht se cili ka qenë roli i tyre në kohën e komunizmit, derisa në shumë vende të tjera kjo ka ndodhur, ose të paktën filluar si proces diskutimi.
A do të thotë kjo se historia shqiptare shkruhet sipas metodës dhe klisheve të së kaluarës?
Schmitt: Si në Shqipëri ashtu edhe në Kosovë, ka një kontinuitet nga e kaluara, të mënyrës së të shkruarit dhe të interpretimit ideologjik të historisë.
Pra, historia ende shpesh nuk shikohet dhe nuk shkruhet e pavarur nga politika. Pikërisht kjo është arsyeja pse edhe rreth librit tim ka pasur reaksione të tilla. Ose, nëse ju kujtohet një "skandal" pozitiv, rasti i gjoja zbulimit të dorëshkrimit të Teodor Shkodranit. Çka ndodhi?
Shumë njerëz i besuan kësaj dhe ishin të entuziazmuar, pasi mendohej se qe zbuluar diçka që atyre u pëlqente dhe menjëherë u vlerësua pozitivisht. Por askush nuk e kontrolloi dorëshkrimin dhe konfirmoi nëse kjo ishte e vërtetë.
Dhe çka ndodhi tash, pas promovimit të librit tim në nëntor të vitit të kaluar, një person, që në Shqipëri është shumë i njohur, doli në televizion dhe e vlerësoi negativisht librin, si dhe e cilësoi "sulm ndaj lirisë". Dhe njerëzit i besuan edhe kësaj.
Pra, në njërën anë, publiku i gjerë i besoi zbulimit të një dorëshkrimi të vjetër - i cili në realitet ishte ose një falsifikim, ose një gabim i rendë i publicistit që kishte botuar mbi atë - me një entuziazëm të madh, ashtu siç i besoi edhe teorisë së konspiracionit, se një historian i Perëndimit ka shkruar një libër me porosi, me qëllim për të dëmtuar një popull. Pra, besohet se mund të blihet një historian dhe ai mund të shkruajë një libër për të fyer apo rrënuar të kaluarën historike të një populli.
Në këtë linjë, debati për librin tim zgjati shumë dhe nga shumë njerëz që nuk e kishin lexuar librin në mënyrë intensive. Në përgjithësi, debati ishte emocional, ku u sulmua jo vetëm libri, por edhe autori, madje edhe përkthyesi. Debati mbi librin ndoqi mekanizma media dhe me këtë rast libri shërbeu si shkas për projektimin e stereotipeve ideologjike, por jo për të ndërtuar një kritikë përmbajtjesore dhe të argumentuar.
Më lejoni t´ju kujtoj rastin e Bullgarisë në 2007-ën, kur ndodhi një debat i ashpër pas publikimit të studimit të Ulf Brunbauer-it mbi ikonografinë e masakrës së Batakut (1876), me ç´rast u akuzua nga nacionalistët bullgarë se po e mohonte masakrën, edhe pse ai këtë gjë nuk e kishte pohuar, por ka dashur të studiojë vetëm ikonografinë e tij.
Debati dhe kritikat në përgjithësi u fokusuan në tri gjëra: tek emri Ivan i babait të Skënderbeut, tek motivi i gjakmarrjes në shpërthimin e kryengritjes dhe tek qëllimi se libri juaj demitologjizon figurën e Skënderbeut.
Schmitt: Nganjëherë kam përshtypjen se qëllimisht dëshirohej të mos kuptohesha. E ritheksoj edhe një herë për gazetën "Koha Ditore", se emri Ivan dokumentohet jo vetëm në burimet serbe, të cilët - sidomos disa kronika të shkurtra - janë të pakta dhe nuk janë kryesore për historinë e Skënderbeut, një fakt i njohur i gjithë historianëve profesionistë, por edhe në burimet greke (kronika e Laonikos Chalkokondyles-it) dhe latine (aktet të administratës venedike, e cila nuk kishte asnjë motiv për t´i sllavizuar emrat të fisnikërisë arbre). Gjithashtu, në librin tim askund nuk thuhet se Skënderbeu ka qenë serb.
E ripërsëris se, shqiptarët në mesjetë, ashtu edhe sot, bartën emra nga kultura të tjera. P.sh., emrat myslimanë nuk ndërrojnë përkatësinë etnike të shqiptarëve.
Emri në kohën e mesjetës, ashtu edhe tani, nuk tregon prejardhjen etnike, por vetëm influencën e kulturës së kohës, d.m.th., kultura bizantino-ortodokse në trajtën bullgare apo serbe, e cila kishte ndikuar jo vetëm shoqërinë arbre, por edhe rumunët.
Sipas librit tuaj, cila është prejardhja e Skënderbeut?
Schmitt: Në radhë të parë, përfytyrimi ynë modern për përkatësinë tonë etnike nuk mund të transferohet në mesjetë. Së dyti, Skënderbeu është ndjerë arbër dhe kjo është vendimtare, pasi identiteti përcaktohet ashtu si ndjehet individi.
Në të gjitha burimet arkivore, dokumentohet se ai është ndjerë si udhëheqës i Arbërisë dhe njëkohësisht ai ka qenë pjesë e aristokracisë ballkanike, duke qenë i miqësuar me shumë familje të rëndësishme të rajonit.
E ritheksoj se në tërë Evropën, aristokracia ka qenë ndërkombëtare, vetëm familjet e rëndomta nuk kanë pasur miqësuar me familjet e huaja. Dhe për mesjetën ishte praktikë lidhja e familjeve aristokrate.
Në këtë kontekst, edhe djali i Skënderbeut e martoi një princeshë serbe. Ndërsa sot, kjo shikohet si diçka negative, si pasojë e përvojës negative shqiptaro-serbe gjatë shekullit XX, nga ku ekzistojnë shumë paragjykime, por, siç dihet, në mesjetë nuk ka pasur konflikte shqiptaro-serbe.
Në mesjetë, për këto familje bëhej fjalë më shumë për prestigj, prandaj ishte shumë interesante që ta martosh vajzën e një udhëheqësi të fuqishëm, që ndoshta fliste gjuhë tjetër, sesa ta martosh një vajzë të varfër e që fliste të vyejtën gjuhë dhe kjo ishte praktikë në tërë Evropën.
Gjatë leximit të librit hasim në një konstatim interesant: fillimisht thoni se Skënderbeu rrjedh nga një ambient religjioz ortodoks, por në letrat e tij, të cilat ju i përmendi në libër, Skënderbeu gjithnjë në vetën e parë i referohet përkatësisë katolike. Në këtë kontekst, edhe më interesant del fakti se luftën e Skënderbeut nuk e përkrahu Kisha Ortodokse, por Kisha Katolike. Si i shpjegoni ju këto relacione?
Schmitt: Duhet pasur parasysh, Skënderbeu jetoi 63 vjet dhe gjatë jetës së tij përjetoi ndryshime të mëdha dramatike. P.sh., në fund të jetës mund të thuhet se ai ndjehej katolik dhe se gjatë luftës së tij kundër Perandorisë Osmane qëndroi shumë afër Kishës Katolike, ishte miqësuar me hierarkinë e lartë katolike, qëndroi në aleancë me Papën e Romës dhe udhëheqësit e kohës në Itali, por në rini ai erdhi nga brendësia e Ballkanit ku nuk kishte kishë katolike, pra, në Dibër nuk kishte kler katolik.
Megjithatë, në sytë e udhëheqësve ortodoksë serbë, babai i Skënderbeut shikohej si arbër (kulla që ndërtoi në Manastirin e Hilandarit në malin Athos, u quajt nga murgët serbë "kulla arbre (arbanaški pirg), ashtu siç shikohej krejt familja Kastrioti, pavarësisht se ishte ortodokse (Reposhi, vëllai i Gjergjit, vdiq si murg ortodoks në Hilandar).
Veç kësaj, në vazhdim të jetës së tij, Skënderbeu e kuptoi se mbijetesa e tij nuk mund të ndodhte pa përkrahjen e Perëndimit, pasi ndihma nuk po vinte nga fqinjët e tij ortodoksë, me të cilët, me serbët dhe malazezët, në fillim kishte bashkëpunuar, por të cilët u sulmuan nga osmanët, dhe për këtë shkak nuk kanë mundur t´i ofrojnë një mbështetje të vazhdueshme.
Por, pas betejës në Fushë-Kosovë (1448) d.m.th., pas dështimit të koalicionit të tij me Hungarinë, fuqinë më të rëndësishme në rajon, pasi rënies së shteteve ortodoksë dhe ballkanikë nën pushtimin osman (Bizanti, Serbia, Morea, Bosnja midis 1453 dhe 1463), Skënderbeu filloi të orientohet gjithnjë e më shumë kah Perëndimi, d.m.th., shtetet italiane, në radhë të parë mbretërinë e Napolit dhe shtetin e Kishës.
Në këtë kontekst, Skënderbeu gjithnjë e më shumë u afrua me Kishën Katolike, por nuk ka ndonjë dokument që flet se Skënderbeu u konvertua në katolik, megjithëse ai e ndjente veten si i krishterë dhe është legjitime ta cilësosh në vitet ´50-të dhe ´60-të të shek. 15, katolik.
Më ka bërë përshtypje në libër pjesa ku ju flisni për Skënderbeun si udhëheqës, strateg dhe diplomat me tipare më të veçanta në Evropën Juglindore. Ku i mbështesni këto pohime ose thënë më saktë, çka e dallon Skënderbeun nga udhëheqësit e asaj kohe?
Schmitt: Ky është pohimi thelbësor i këtij libri, që deri më tani nuk është diskutuar. Skënderbeu ka qenë një figurë e jashtëzakonshme jo vetëm në Evropën Juglindore, por edhe në Evropë. T'i rikthehemi pyetjes suaj, përse ai ka qenë një udhëheqës i veçantë?
Së pari, në aspektin ushtarak ai ka qenë një nga udhëheqësit e paktë ushtarako-politikë në Ballkan, i cili e ka studiuar me saktësi strategjinë luftarake të osmanëve.
Në anën tjetër, princërit bullgarë, serbë dhe të tjerët, i kanë luftuar osmanët në mënyrë konvencionale, me trupat e tyre zhvillonin beteja të hapura fushore, pastaj në qytete, dhe u shkatërruan nga ushtria osmane. Ndërsa Skënderbeu, dy gjëra i kishte kuptuar: së pari, vendlindja e tij ishte e varfër dhe kishte më pak ushtarë.
Së dyti, ai nuk zhvilloi beteja të hapura fushore, por me shkakësi shfrytëzoi natyrën dhe shumë herët e internacionalizoi luftën e tij kundër osmanëve, në një fazë të parë me fqinjët në rajon (deri më 1448-ën), sidomos me Hungarinë, dhe në një fazë të dytë (sidomos pas 1450-ës) më ndihmën ushtarake (nga Napoli) dhe ekonomike (nga Roma dhe nganjëherë nga Venediku).
Në këtë kontekst, ai ndërtoi raporte diplomatike me vendet fqinje, si dhe me shtetet italiane, me synimin që të siguronte mbështetje nga jashtë, sepse atij i duheshin armë, ushqime dhe para në luftë kundër osmanëve.
Në aspektin politik, nëse e krahasojmë me serbët, të cilët e ruajtën besimin ortodoks, por e humbën shtetin, përgjigjja e Skënderbeut ishte radikale dhe për këtë ai u afrua me Perëndimin katolik, pasi e kishte parë se vendet ortodokse ishin shumë të dobëta për të zhvilluar rezistencë.
Veç kësaj, e kishte të qartë se qëllimi i një kryengritjeje të suksesshme kundër osmanëve do të ishte vetëm shkatërrimi i Perandorisë Osmane, pasi e dinte se alternativa tjetër, një mbretëri e vogël përballë një Perandorie të madhe, gjithmonë do të ishte e pasigurt dhe nuk do të kishte shanse për mbijetesë.
Në anën tjetër, osmanët ndiqnin një strategji shumë të shkathët, nëse dikë apo shtet nuk arrinin ta nënshtronin, atëherë i ofronin krijimin e një shteti vasal, pastaj, pas disa vitesh e pushtonin gradualisht, ashtu siç bënë me serbët, të cilët pranuan vasalitetin (1448) dhe me këtë fituan disa vite (1459). Por, Skënderbeu i tha jo një oferte të tillë, pasi ai e dinte saktë si funksiononte kjo strategji, që pas një periudhe të caktuar vasaliteti, vendi i tij do të pushtohej nga osmanët.
- Një moment tjetër, që më ka përshtypje në këtë libër, është trajtimi i Betejës së Beratit, ku ju keni veçuar kontributin dhe veçantinë luftarake të Skënderbeut. Çka mund të thoni më tej për lexuesit për luftën e Skënderbeut në Berat?
Schmitt: Beteja e Beratit tregon veçantinë e figurës së Skënderbeut, i cili, për dallim nga udhëheqësit e atëhershëm, ishte udhëheqës ideal i luftës - sipas idealit të këngëve popullore, jehonën e të cilave mund ta gjejmë në veprën e Marin Barletit, - që dinte të mobilizonte dhe t´u dilte personalisht në ndihmë ushtarëve të tij.
Në aktet dhe dokumentet arkivore dokumentohet se Skënderbeu ishte një luftëtar i madh, nuk ishte udhëheqës i cili i dërgonte luftëtarët e tij në vdekje dhe vetë qëndron në kështjellë, por ai luftonte edhe vetë në radhën e parë të betejës dhe këtë e tregoi në Betejën e Beratit, kur në mesin e katastrofës ai i dëshmoi kualitetet si udhëheqës.
Ai, në Berat lufton deri në momentin kur u tërhoq luftëtari i tij i fundit dhe reaksioni i njerëzve të tij ishte i qartë: nëse udhëheqësi i tyre vetëflijohej, atëherë kjo i motivonte shumë. Ky rast tregon përse Skënderbeun e kanë ndjekur njerëzit edhe pse ishte rrezik, ngase ai ishte i pari dhe i fundit në luftëra.
- Zoti Schmitt, ju e dini se çdo libri i bën mirë kritika e argumentuar, ashtu si njeriut bari i mirë. Deri më tani a keni pasur ndonjë kritikë që keni thënë, epo kjo ia vlen të merret parasysh ose që ju ka shtyrë të mendoni për ndonjë korrigjim të pikëpamjeve tuaja.
Schmitt: Është një pyetje shumë e mirë. Nga kritikat e shumta që kam lexuar, kam parë se ka pasur shumë pak historianë profesionistë, që e kanë përpunuar librin.
Përpos Kristo Frashërit, nuk ka pasur historian profesionist që është shprehur në mënyrë kritike, por ai ka përdorur një qasje polemiste, ndërsa unë do të dëshiroja më shumë argumente dhe jo emocione. Tek të tjerët do të dëshiroja, ashtu si me ju që tani po diskutojmë në mënyrë kritike detaje të veçanta të librit tim.
Deri më tani debati është fokusuar në çështjen e emrit Ivan Kastriotit dhe në çështjen e motivit të gjakmarrjes së luftës së Skënderbeut. Ne kemi një dokument të besueshëm që flet qartë për motivin personal të kryengritjes, por lufta e Skënderbeut kishte arsye shumë komplekse, të cilat prezantohen me hollësi në këtë libër. Pra, është gabim nëse mendohet se Skënderbeu ka qenë një gjakmarrës ordiner.
Edhe diçka duhet sqaruar, në kritikat kundër librit, shpesh është thënë se autori ka përdorur kryesisht literaturë serbe, p.sh., se kam përdorur shumë Jovan Radoniqin, libri i të cilit nuk është monografi, por vetëm përmbledhje e dokumenteve, domethënë nuk janë interpretime të tij, por dokumente arkivore, të cilat ishin mbledhur nga Milan Shuflai.
Këtë libër, nëse dëshironi, mund ta përdorni në biblioteka dhe e shihni se është thjesht një përmbledhje e dokumenteve arkivore, sidomos nga Venediku, Milani dhe Barcelona. Çdo historian serioz e di këtë fakt.
Desha të theksoj që baza e diskutimit duhet të janë burimet, dhe shumë diskutues nuk i përdorin fare, por shfrytëzojnë vetëm versionin zyrtar të epokës së Enver Hoxhës, si prezantohet edhe në ditët tona në "Historinë e popullit shqiptar" ose në librat shkollorë. Çdo lexues kritik mund të verifikojë interpretimin tim duke studiuar burimet.
Unë jam gjithmonë i gatshëm për diskutim, por ai duhet të zhvillohet në një ambient shkencor, me metodat shkencore. Dhe një gjë e fundit: asnjë historian nuk mund të pretendojë që e di "të vërtetën" historike.
Historiografia është një proces afrimi i strukturave dhe personave të së kaluarës. Historiani duhet të deklarojë metodën e tij, burimet që përdor, dhe për këtë arsye historia nuk është një shkencë e "fshehtë", por e hapur; por kjo nuk quhet që leximi i një libri shkollor mjafton për të marrë pjesë në një debat shkencor.
1. Në libër keni përshkruar deri në detaje dhe me një lloj simpatie rrugëtimin e Skënderbeut për në Itali, respektivisht për pritjen që iu rezervua atje, për ndërhyrjen e tij në konfliktet e brendshme midis udhëheqësve të shteteve italiane.
Schmitt: Mirë që po më shtroni një pyetje të tillë, pasi deri më tani gjithmonë është thënë se Skënderbeu vetëm është përbaltur. Në renesancë Skënderbeu ishte një figurë shumë e popullarizuar. Në Itali u bë i njohur sidomos për shkak të këtij udhëtimi. Në këtë kapitull, për të cilin ju po flisni, janë pasqyruar kualitetet njerëzore të Skënderbeut, të cilat edhe sot janë mbresëlënëse.
Ka pasur shumë moskuptime kulturore midis renesancës italiane dhe Skënderbeut. P.sh., për Skënderbeun, shumë principe, si besnikëria, kanë qenë shumë vendimtare, derisa kjo në Itali ishte diçka relative.
Në këtë kontekst, Skënderbeu kishte shkuar në Itali për ta ndihmuar djalin (mbretin Ferrante) e një njeriu (mbreti Alfons V.), që e kishte ndihmuar atë. Kjo kishte shkaktuar befasi në Itali, pasi kjo nuk ishte praktikë, aleancat ndërroheshin sipas interesave të çastit.
Dhe kur e lexon këtë kapitull, është absurde të thuhet që Skënderbeu s´ka qenë arbër, sepse për të ideja e besës shërbente edhe si motivi për politikën praktike, ndërsa në sistemin feudal të Perëndimit, një vasal nuk ishte i detyruar automatikisht, d.m.th., pa betim të vasalitetit, t´i shërbejë birit të sundimtarit të tij.
Një çështje tjetër tejet interesante, Skënderbeu nuk ishte i korruptuar. Fisnikët italianë u përpoqën ta korruptonin, por kjo nuk qe e mundur, pasi për Skënderbeun, në rend të parë ishte ndershmëria e tij, jo ndershmëria retorike.
- Profesor, në kapitullin "kujtimi, harresa, rikujtimi", kam përshtypjen sikur nuk është tërhequr një linjë ndarëse mes instrumentalizimit të figurës së Skënderbeut nga regjimi komunist i Enver Hoxhës dhe përdorimit të saj në kohën e Rilindjes Kombëtare Shqiptare, si simbol unifikues i tri konfesioneve dhe si figurë mobilizuese dhe e ndërgjegjësimit kombëtar. Mendoj kështu, mbase ka mundur të bëhet një diferencim më i theksuar, pasi pikënisja dhe synimet e këtyre dy periudhave janë krejt të ndryshme.
Schmitt: Ekziston teza se ideologjia shtetërore e Enver Hoxhës, rrënjët e fuqishme i ka në Rilindjen Kombëtare, e cila më pas shumë është pervertuar, nga toleranca fetare në ateizëm, kur, siç thotë studiuesi Egin Ceka, fillon periudha e kultivimin të një të ashtuquajturi religjion civil rreth figurës së Skënderbeut (sidomos nga viti 1967). Sa më shumë që është izoluar Shqipëria, aq më shumë regjimi i ka përdorur nacionalizmin dhe kultin e Skënderbeut si një lloj religjioni shtetëror.
Në këtë kuadër u bë edhe konstruktimi historik i ngjarjeve, sipas të cilave Enver Hoxha dhe Skënderbeu ishin figurat kryesore të kombit shqiptar, respektivisht Enver Hoxha shihej si perfeksionues i asaj që e kishte filluar Skënderbeu, që në historiografi interpretohej sipas klisheve ideologjike. Në këtë kontekst, unë nuk do të bëj ndonjë ndërprerje, pasi duhet parë një lloj kontinuiteti në interpretimin dhe manipulimin e figurës së Skënderbeut.
- Ekziston bindja se librat e autorëve të huaj, si libri i Noel Malkolm, që ka shkruar historinë e Kosovës, ashtu si në vendet tjera, si në Serbi libri i Holm Sundhaussenit apo në Bullgari libri i Ulf Brunnbauer, kanë një lloj besueshmërie më të madhe, pavarësisht se ato fillimisht priten jo mirë dhe me kritika të ashpra. Pse ndodh kjo, ose thënë ndryshe, pse autorët vendorë nuk arrijnë të lirohen nga interpretimi etnokombëtar?
Schmitt: Në vendet e Ballkanit, në Kosovë, Shqipëri, Bullgari, Serbi e vende të tjera, studiuesit e huaj shikohen nga ky këndvështrim: nëse ata shkruajnë pozitivisht për të kaluarën e tyre, atëherë janë miq, ndërsa nëse shkruajnë në mënyrë kritike, atëherë ata janë armiq. Por, këto kategori nuk funksionojnë në shkencë.
Mua më njohin disa intelektualë shqiptarë dhe ata e dinë se unë kam dashuri të madhe ndaj kulturës shqiptare, por si shkencëtar, unë në rend të parë punoj me dokumente dhe metodat e mia shkencore. Pra, unë nuk mund të shkruaj një libër duke u nisur nga motivi i simpatisë apo i antipatisë.
Veç kësaj, shkenca gjithmonë është debat dhe jo e vërtetë absolute dhe studiuesi nuk mund të pohojë se ai ka monopolin mbi të vërtetën. Në këtë kuadër, jam optimist se kur lexuesi të ketë lexuar veprën time për Skënderbeun, do ta shohë se në këtë libër ai prezantohet si një figurë e rëndësishme, por në dimensionin real dhe jo siç paraqitet në librat shkollorë.
Në fund, jam i bindur që vetëm kontaktet më të ngushta midis historianëve të rajonit dhe historianëve perëndimorë mund ta ndryshojnë situatën aktuale, d.m.th., keqkuptimet dhe manipulimin e rezultateve shkencorë nga një pjesë e mediave.
Ky është një proces i gjatë, por për fat të mirë, ka tashmë filluar; desha të përmend vetëm programin austriak për doktorantët kosovarë; ashtu, shkencëtarët të rajonit mund të përdorin metodat të reja, të hyjnë në marrëdhënie më kolegë të huaj, dhe, duke braktisur izolimin (ose vetizolimin) që vazhdon të karakterizojë një pjesë të shkencës shqiptare, do të integrohen më mirë në botën ndërkombëtarë e shkencës.
Oliver Jens Schmitt sulmon historinë shqiptare!
Historiani Jusuf Buxhovi, i pranishëm në një debat të organizuar nga Forumi Rinor i Lidhjes Demokratike të Kosovës, së bashku me forumet rinore të partive politike shqiptare, ka qenë i ashpër në vlerësimin e tij për historianin zviceran, Oliver Jens Schmitt.
Ai u ka thënë të rinjve në politikë se shqiptarët nuk kanë nevojë të frikësohen prej madhështisë së historisë së tyre.
Sipas tij, është turp i madh që një historian si Schmitt ftohet të ligjërojë para studentëve shqiptarë, deputetëve të Parlamentit të Kosovës e zëvendësministrave kosovarë.
Oliver Jens Schmitt.
“Schmitt fyen edhe shkon aq larg sa thotë se as teoria ilire nuk ekziston dhe se historia shqiptare duhet të shikohet në kontekstin ballkanik. Kjo do të thotë se duhet të kthehemi në një çorbë ballkanike”, ka thënë Buxhovi.
Kohët e fundit të përditshmet shqiptare vluen prej qëndrimesh,ma së shumti polemike, ndaj kësaj vepre të historianit të ri zviceran Oliver Jens Schmitt. Me të drejtë autori i veprës dhe përkthyesi i saj A. Klosi, ftuen polemistat me e lexue ma parë veprën dhe mandej me ba debat. Na duket nji këshillë me mend, edhe pse u duk se përkthyesi në zjarrminë që kap shpeshherë opinionin publik në kësi rastesh, e ndiente veten paksa bashkëautor të veprës, kajherë tue e tërhjekë autorin e vërtetë në gjinin e polemikave, dhe tue paraqitë tezat e tija - ndoshta thjesht për arsye marketingu – në mënyrë të diskutueshme.
Po përpiqemi me rreshtue dy fjalë rreth kësaj vepre tue e pasë lexue ma parë, dhe tue u pasë mundue me kuptue me ndihmën e arsyes thelbin e saj, objektivat dhe rrugën që mton me çilë në lamijen e studimeve skanderbegiane.
***
Kur “Skënderbeu” nuk asht historia e Skënderbeut
Nga Ardian Ndreca
Historiani i ri Schmitt nuk e msheh se qëllimi i veprës së tij asht me çmitizue figurën e Skënderbeut dhe e me çlirue kështu përfytyrimin e gjanë popullor prej përrallash e dokrrash që janë rranjosë kahmot. Nji objektiv i lavdërueshëm ky, mbasi shkenca historike punon mbi fakte e mbi dokumente dhe përjashton kategorikisht vlerësimet metahistorike, emocionale, patriotike dhe gjykimet e bazueme në hamendje. Në ketë objektiv ban pjesë edhe orvatja e tij me interpretue arsyet e kryengritjes së Gjergj Kastriotit tue u nisë prej shkaqesh thjesht personale.
Ma së pari autori mundohet qysh në faqet e para me paraqitë “unitetin” skanderbegian si diçka të rrejshme, të paqëndrueshme, si fryt të nji përceptimi të mavonshëm të historianëve. Në këtë kuadër ai nuk ngurron me e quejt thjesht “pamflet” traktatin latinisht të Frang Bardhit, ku leksikografi i parë shqiptar, kundërshton tezat e Tomko Marnaviqit, simbas të cilit Skëndërbeu kishte qenë boshnjak. Schmitt ven në dukje me të drejtë, por pa nevojë, se asokohe konceptet etni/kombësi ishin mjaft të ngatërrueme dhe nuk kishte kufij të caktuem etnik, fetar. Ma së shumti - por këtë gja Schmitt-i s’e ven oroe - mund të flasim në mënyrë statike vetëm për kufijt fisnorë. Pjesa tjetër e përcaktimeve luhatet në natën e errtë ku të gjitha lopët duken të zeza, siç shkruente dikur nji filozof gjerman. Në fakt edhe pse historianit të ri shumë gjana i duken të errta, ai nuk ngurron me i ndriçue herë mbas here me nji dritë subjektive, të pazakontë për nji shkencatar, sidomos atëherë kur elementet i përshtaten teoremave të tija. Pra kemi nji ndërthurje aksiomash dhe teoremash. Për shembull nji aksiomë e Schmitt-it asht identifikimi i të jatit të Gjergj Kastriotit me nji sundimtar të arealit sllav dhe ortodoks. Pa hije dyshimit ai e quen atë: Ivan Kastrioti.
Le të bajmë nji hap mbrapa. Tek vepra “Arbëria venedike”, përkthyesi Klosi shenjonte paraprakisht: “I jemi shmangur prirjes për të shqiptarizuar emra mesjetarë si Juan (sic!) ose Andrea, që sot mund të jenë bërë Gjon ose Ndre; nuk dimë si kanë tingëlluar ata emra në atë kohë” (fq. 6). Si rrjedhojë e këtij arsyetimi në teksin në fjalë gjejmë për shembull: Joan Kastrioti, por ndeshim edhe në Pal e Lekë Dukagjini.
Çështja e emnave historikë në nji tekst shkencor nuk mund të jetë prerogativë e thjeshtë e përkthyesit, pse vetë natyra e librit përjashton gjykime të pathemelta si ato të masipërmet.
Ne sutor supra crepidam!
Në këtë rast autori mund ta kishte ndriçue përkthyesin e vet tue i kujtue se nji historian i mirëfilltë si Milan Šufflay dëshmon se qysh në vitin 1281 ndeshim në dokumente emna me trajta shqiptare: «ducam Gjinium Tanuschum Albanensem» (Milan Šufflay, Srbi I Arbanasi, Beograd 1925, f. 123) e kjo traditë vijon me «U doni Gjoni, i biri i Bdek Buzukut» në 1555 e deri në ditët tona.
Fakti që në vitin 1281 ekzistonte emni “Gjin” (shih edhe: Acta et Diplomata), kurse
në 1400 nuk ekzistonte emni “Gjon”, nuk përputhet me ligjet historike të gjuhës shqipe. Do të ishte qesharake me pohue gjana të këtilla, mbasi në të dyja rastet vepron i njëjti ligj gjuhsor.
Por edhe po të pranojmë kushtin paraprak të logjikës së Schmitt-it, pra tue u nis thjesht prej dokumenteve serbe për me përfundue se i jati i Gjergj Kastriotit përmendet vetëm si Ivan dhe si rrjedhojë ishte sllav – prapseprap ky silogjizëm nuk asht i rregullt, mbasi Šufflay na njofton se asokohe emni Ivan përdorej dendun edhe prej shqiptarëve.
Pra, sido që ta marrim gjykimi i Schmittit s’ka bazë logjike dhe shpërdoron pa kujdes ato pak të dhana që ka në dispozicion.
Siç shihet tek vepra e maparshme e Schmitt-it, Klosi përdor nji palë argumente e tek kjo e fundit përdoren argumente të tjera. Përfundimi asht se si autori si përkthyesi përdorin o formën Joan ose Ivan Kastrioti, por nuk pranojnë kurrsesi “për arsye shkencore” me e shkrue emnin e të jatit të Skënderbeut, në formën Gjon Kastrioti.
Lexuesi e kupton mirë se po të shihet në mënyrë thjesht abstrakte çështja, forma “Ivan” apo “Gjon” nuk do ta ndërronte thelbin e gjanave dhe nuk do të tjetërsonte qëllimin e luftës së Skënderbeut. Por në këtë libër përdorimi i trajtës “Ivan” rreket me e nxjerrë të jatin e Skënderbeut si pjesë organike e universit sllavo-ortodoks.
Šufflay na dëshmon që trajtën “Ivan Kastrioti” e gjejmë kryesisht në dokumentet sllave, e në fakt historiani zviceran nuk paraqet dokumente tjera, përposë atyne sllave për me mbështet tezën e tij.
Dyshimi i ligjshëm që lind asht ky: - a mjaftojnë dokumentet serbe për me vendosë përkatsinë etnike të babës së Skënderbeut?
Çështja e dytë asht feja. Schmitt-i thekson, sa herë që ka rastin me folë për të, se Ivani ishte ortodoks. Nuk paraqet dokumente historike për me mbështet ketë tezë, por niset prej pellgut hapsinor prej nga vjen Gjon Kastrioti, prej emnave të njerzve që banonin n’ato treva, prej përziemjes etnike dhe kulturore. Sigurisht Schmitt-i s’e ka fjalën për Krujën, ai flet për nji vend të pacaktuem me saktësi (mbasi hipotezat janë disa) dikund mes Dibrës dhe pjesës perëndimore të Maqedonisë së sotme. Pra, ai gjykon Gjon Kastriotin sundimtar të Krujës në bazë të disa të dhanave të vagullta fetare, kulturore dhe etnike të nji zone të shtrime që ndodhet mjaft larg prej Krujës në kohë dhe në hapsinë.
Milan Šufflay shkruen se në Krujë, me ardhjen e Anzhuinëve në Arbní në vitin 1272, merr fund ndikimi grek dhe dekretet e Papës qysh në vitin 1319 quejnë prijsat e amiljeve princnore të Muzakajve, Matarangvet, Arianitve, Blinishtëve, Jonimëve “dilecti filii” (bij të dashun) e “viri catholici” (burra katolikë. (Milan Šufflay, Srbi i Arbanasi, ff. 94, 95).
Qysh në 1167 Kruja kishte qenë me ndërpremje ipeshkvi katolike (Milan Šufflay, Srbi i Arbanasi, f. 88). Në vitin 1279 Kruja ka ipeshkvin e vet katolik, në vitin 1319 kryeipeshkvi i saj Andrea ban përpjekje paqtuese mes fisnikëve shqiptarë dhe Papës dhe titulli episcopus Croensis o Croyacensis dokumentohet dendun në këtë periudhë. Kurse historiani I ri Schmitt, tue u nisë prej dokumenteve serbe dhe atyne që janë filtrue nëpërmjet historiografisë serbe, përpiqet me argumentue se Ivan Kastrioti ishte sllav dhe ortodoks!
Mundet që i jati i Skënderbeut të ketë qenë edhe ateist, por për me mbështetë nji tezë të tillë duhen dokumente, e Schmitt-i nuk na ofron dokumente objektive historike për të pranue përkatësinë ortodokse të Gjon Kastriotit.
Ai thekson se prejardhja etnike s’kishte randësi, se nuk kemi burime të sakta (nuk mund të quhet burim historik përceptimi psikologjik i Arbër Muzakës, shih ff. 37-38), se kohnat ishin të turbullta, e megjithëketë pasiguri objektive ai zgjedh prejardhjen sllavo- ortodokse të Kastriotëve.
Asht, e theksojmë, nji zgjedhje e kryeme pa kritere shkencore, e lejueshme në nji roman apo në nji histori serbe për përdorim të mbrendshëm joshkencorë. Argumente të tërthorta për me vërtetue qenjën ortodokse të familjes Kastrioti, si përzgjedhja e emnit Gjergj për djalin e vogël (“Prindërit i dhanë një emër të pëlqyer në botën ortodokse” ff. 48-49) janë orvatje meskine, mbasi nji argument i tillë mund të kishte njifarë vleret joshkencore për emnat: Kritobulos, Manuel, Niqifor - por jo për emnin Gjergj, që asht deri edhe shenjt pajtor i Anglisë!
Autori trajton si të vërteta edhe hipotezat ma t’papërfillshme. Për shembull emni i Gjon Kastriotit shenjohet në pemën gjenealogjike të riprodhueme në tekst: Ivan/Hamza – tue dashtë me nënvizue se në fund të jetës ai ndrroi rishtas fenë dhe u ba mysliman. Ketë gja Schmitt-i e jep si te provueme, por kurrkund nuk na ka dhanë nji copë dokument apo dëshmi historike që ta mbështesin (shih: f. 217). Sigurisht, autori nuk ka asnji burim të sigurt historik, por kjo gja nuk e pengon me e marrë sikur të ishte e vërtetë.
Ka lajme për shembull që autori i thith prej autorëve sllavë. Ai përmend se pranë Ivan Kastriotit silleshin murgj të Malit Atos. Kjo e dhanë asht e marrun prej Jovan Radoni-it dhe Foti-it.
Mund të themi se “Skënderbeu” i Schmittit në gati gjysmën e të dhanave që përmban bazohet mbi përzgjedhjen e dokumentave të historianit serb Jovan Radoni, dishepull i Jireèekut dhe autor botimesh rreth mesjetës së Ballkanit. Radoni-i asht autor I përzgjedhjes së dokumenteve serbe, osmane etj. - që përban vijimin ideal të dy vëllime-ve të para të Acta et Diplomata.
Dikund Schmitt-i vëren en passant se Radoni ka qenë edhe “përfaqsues i nacionalizmit serbo-madh” (f. 490).
Mendojmë se militantizmi ideologjik nuk duhet ta ketë damtue punën përzgjedhëse të Radoni-it. Të paktën nji gja të tillë e shpresojmë, pse kështu edhe studimit të Schmitt-it s’do t’i kufizohej vlera që i buron prej bouquet-ës së Radoni-it!
Prej Radoni-it ai citon mjaft dendun në libër. Mund të themi pa frikë se 40% e citimeve të librit janë marrë prej Radoni-it dhe Spremi-it. Ky i fundit - historian jugosllav e bashkëautor i Historisë së Jugosllavisë gjatë kohës së komunizmit - ka hjedhë poshtë akuzat e tradhtisë së Vuk Brankoviqit në betejën e Fushë Kosovës.
Kudo gjejmë Radoni dhe Spremi, e Schmitt-i na duket si nji discipulus unius magistri (dishepull i nji mësuesi të vetëm).
Schmitt përpiqet me të gjitha forcat me e paraqitë Skënderbeun dhe kryengritjen e tij në nji ambjent të përziem sllavo-arbnor me besim ortodoks, për me i heqë karakterin thjeshtë arbnor kryengritjes së tij. Ndërkaq citon prej D. Frangut emnat e komandantave besnikë të Skënderbeut: Moisiu, Muzaka i Angjelinës, Gjin Muzaka, Gjon Perlati, Nikollë Berisha, Gjergj Kuka dhe Gjin Maneshi (ff. 131, 360). Ku janë serbët këtu, po bullgarët?
A po mos ishin thjesht oplitë dhe kuzhinjera në ushtrinë e Skënderbeut?
Çdo personazh arbnor i nji farë randësie duket se e shqetson autorin. Nuk ka çka i ban psh. Pal Engjellit, por Johan Gazuli e Pal Gazuli (sic) nuk i kujtojnë se në Shqipni ekziston ende sot nji fshat me emnin Gazull dhe se ka me qindra mbiemna: Gazulli.
Përkundër, ai shton: “Gazulët mund të shihen si një familje ballkanike diplomatësh” (ff. 141, 143).
A mos vallë ky asht çmitizimi i shumëpritun? Nji projektim i vagullt në kohë e në hapsinë, në natën e errtë ku të gjitha lopët duken njilloj të zeza!
Kleri ortodoks, pohon autori, e tradhtoi Skënderbeun gjatë gjithë kryengritjes; megjithatë antarë të këtij kleri - vijon ai - patën randësi politike për luftën e Skënderbeut, por ai nuk mbërrin me na përmend si bashkëpuntorë të prijsit kruetan veç nji murg prej Malit Atos që historia na e ka përcjellë pa emën deri n’ditët tona (ff. 133-134).
Megjithatë Skënderbeu vijon me u quejt prej Schmitt-it “i vetmi zot ortodoks i Ballkanit” a thue se Skënderbeu ishte nji vlladikë!! (f. 468).
Kah ana tjetër ai pohon se Skënderbeu bahet katolik kur betejat e tija zhvendosen në zonat e popullueme me katolikë (ff. 146-147). Kjo hipotezë do të kishte bazë në qoftë se Schmitt-i do të ishte i zoti me ndërtue hartën e përkatsisë fetare të popullsisë arbëreshe.
Por ai ma së pari nuk merr parasysh në ketë libër veprën e Farlatit dhe sigurisht që pa nji histori kishtare të rajonit s’mundet me ba fluturime të këtilla pindarike. Aq ma tepër nji determinizëm i tillë minimalist, ku gjeografia përcakton besimin, në nji rrypinë toke si Arbnia, na duket ma fort fryt i nji fantazie të plleshme sesa përfundim shkencor.
Megjithëse Skënderbeu asht “i vetmi zot ortodoks i Ballkanit” - vetëm kleri katolik nuk e ka tradhtue asnjiherë - pohon autori (f.220). Spjegimi i Schmitt-it asht ky: mbasi kleri katolik nuk njihte besnikërinë që rridhte prej lidhjeve të gjakut, ai i ndejti besnik Skënderbeut (f. 221). Pra, kleri katolik I ndejti besnik gjatë gjithë kohës (jo për nji kohë të caktueme, apo thjesht mbas vitit 1666) nji princi me të cilin s’e lidhte as feja dhe as gjaku?!
Por simbas Schmitt-it gjuha dhe përkatësia etnike nuk kishin randësi, feja ishte nji motiv dytësor (shih: ff. 251, 477-478), kurse suksesi në luftë mvarej prej pareve (f. 153). Simbas këtij arsyetimi Skënderbeu për 25 vjet qe ma i pasuni sundimtar në Ballkan dhe jo princi i vendit ma të damtuem e ma të shkatrruem prej luftet!
***
E metë e madhe shkencore na duket fakti se nji pjesë e madhe e librit të Schmitt-it asht e ndërtueme mbi hamendje.
Hamendje: Skënderbeu mori nocionet e islamit prej dervishëve bektashinj, prej këtej legjenda e Sari Salltikut mund të duket ma pak përrallore, pohon Schmitt-i. (f. 50-51).
Hamendje rreth gjuhëve që dinte Skënderbeu: simbas autorit ai na paska dijtë bullgarishten perëndimore, ndoshta serbisht, arbërisht, greqisht, turqisht, arabisht, persisht...(f.52). Sigurisht që këto janë hipoteza, për të cilat Schmitt-i nuk na jep burime të sigurta. Hamendje me nji fjalë, prej të cilave Skënderbeu na del nji koleg i Pico della Mirandola-ës dhe jo nji luftëtar.
Hamendje tjetër asht takimi i Skënderbeut me Huniadin (f. 55).
Hamendje janë lëvizjet e Skënderbeut drejt veriut të krishtenë, kur ai ishte ende tek Sulltani, për me thurë fijet e politikës së tij (f. 58).
Hamendje asht fakti se Skënderbeu I njihte planet e Huniadit dhe Brankoviqit në vitin 1443 (f. 68).
Hamendje janë dyshimet e Schmitt-it se armët që ndodhen në Vjenë nuk kanë qenë të Skënderbeut.
Ato armë mund të mos kenë qenë të Skënderbeut, por ai si historian duhet të prodhonte dokumentet përkatëse me mbështet ketë hipotezë.
Arsyetimi i Schmitt-it në ketë pikë asht tepër fëmijnor. Meqë shpata ka nji mbishkrim arabisht me gabime, dhe tue qenë se Skënderbeu e njihte mirë arabishten (hipotezë tjetër kjo) ai s’kishte si të përdorte nji shpatë me mbishkrime plot gabime (fq.123).
Pse, mos vallë nji shpatë me gabime shkrimi do të ishte ma pak e efektshme në luftën kundër osmanëve?! Po sikur Skënderbeu të kishte probleme me gramatikën arabe dhe të mos i kishte vu oroe gabimet e shkrimit tek shpata e tij?
Hamendja tjetër: rrethi i përkrenares - simbas Schmitt-it - asht shumë e vështirë që të jetë prodhue në shek. XV. Por, shton ai, brenat e dhisë ama janë të vërteta, pse ato kujtojnë Aleksandrin e Ri. Lexò: provojnë nji tezë të Schmitt-it të shprehun në nji artikull të tijin.
Po si ka mundësi që shpata dhe gjysma e përkrenares të jenë të rrejshme e brenat të jenë të vërteta!
Këtë gja e din vetëm autori.
Hamendje tjetër: mundet që popët ortodoksë të katundeve t’Arbnisë të kenë pasë qëndrim tjetër prej peshkopëve të tyne (f. 134).
Hamendje tjetër: Skënderbeu duhet të jetë paraqit (përpara vitit 1443) si mysliman sunit (f. 471).
Hamendje Schmitt-i paraqet edhe rreth popullsisë në trevat shqiptare. Qe arsyetimi i tij: në vitet 1536-1539 në Dibër osmanët numronin 44 mijë banorë.
Hamendje: në këto vite popullsia e Dibrës mund të ketë arritë nivelin e para pushtimit osman, pra para pushtimit osman atje banonin rreth 44 mijë banorë. Hamendje tjetër: në zonat e Matit dhe ultësinës mes Adriatikut e Krujës jetonin të paktën po aq njerëz sa edhe në Dibër.
Përfundimi: “vijmë në një vlerësim të kujdesshëm prej 90 mijë banorësh në trevat e sunduara prej Skënderbeut” (ff. 129-130). Quod erat demonstrandum!
Të gjitha këto hamendje, që marrin vërtetësi vetëm prej hamendësisë së tyne, duken si sistemi i parashikimit të motit për gjithë shekullin XV tue u nisë tek niveli i ujit në Adriatik.
Duket se historiani ka zbatue teoremën e dytë të Euklidit për me gjetë numrin e popullsisë përgjatë katetit dibran dhe matjan të kandit të drejtë të Krujës! Ky mekanicizëm mendor e kthen historinë në diçka qesharake, pa ide dhe pa mendime të mirëfillta.
Por xhevahiri ma i çmueshëm i këtij libri asht nji dokument i diplomatëve de Curte e Trivulzio drejtue dukës Sforza të Milanos ku pohohet se këta dy kanë ndie prej nji ambasadori të Skënderbeut në Romë se shkaku I kryengritjes së Skënderbeut kundër sulltanit ishte vrasja e të jatit të heroit tonë.
Kemi pra dy ambasadorë që ndigjojnë nji ambasador tjetër që i thotë Papës se ky asht shkaku i luftës. Asnji dokument papnor i njohun deri më sot nuk thotë se ai ishte shkaku i kryengritjes. Madje nuk ka dokumente historike të besueshme që i jati i Skënderbeut të jetë vra, aq ma pak tashti që, simbas vetë Schmitt-it, kishte ndrrue fenë dhe ishte nënshtrue fizikisht dhe shpirtnisht.
I gjithë libri rreket me çmitizue Skënderbeun tue u nisë prej kësaj letër. Kështu, hakmarrja, kjo përbamëse psikologjike e nxjerr Skënderbeun si nji naiv fatlum që luftoi me sukses për 25 vjet kundër fuqisë ma të madhe të kohës!
Asnji historian serioz nuk do ta mbështeste kurrë nji vepër mbi nji hipotezë kaq të paqëndrueshme. Por këtu ndoshta ka ndikue edhe nji narçizizëm i tepruem i autorit ndaj nji dokumenti që ka zbulue ai vetë, që e ka shty me u ngutë kaq fort!
Hamendjet e pafundme i rrijnë këtij libri po aq mirë sa i rrinë xhepat kostumit të nji të vdekuni. Nuk i shërbejnë për asgja.
Mungesa e logjikës në faqet e këtij libri asht mbresëlanëse.
Skënderbeu për me u hakmarrë për të jatin, ka kontribue në mënyrë aktive për me vra djalin e madh të Muratit II, Aladinin. Jo vetëm aq, por Skënderbeu shtin me e vra tue qenë larg prej tij. Pra, nji vrasje me porosi (shih: f. 58 passim).
Asnji dokument osman nuk akuzon Skënderbeun si vrasës të Aladinit. Vrasja e trashigimtarit të fronit do të kishte qenë akuza e parë për bukëshkalin, kronikat osmane të mbushuna me shamje kundër Skënderbeut do ta kishin përmendë pafundsisht!
Pyesim: kush ka fitue historikisht prej kësaj vrasje? Historia na thotë se ka fitue Mehmet Fatihu gjenial, djali i Muratit me nji skllave të krishtenë ose hebreje. Kështu shkruen F. Babinger-i. Aktorja tjetër asht serbja Mara Brankoviq, grueja e preferueme e Muratit e cila do të ruejë nji ndikim të madh tek Mehmeti edhe kur ajo do të tërhiqej në nji monastir ortodoks në Thesali.
Asht e dijtun se ka qenë traditë osmane që djali i madh i Sulltanit të faronte vllaznit tjerë për me sigurue pushtetin e vet, dhe Mehmeti tue e dijtë se ishte i gjykuem për vdekje i ka dalë para punës dhe e ka vra të vllanë. Mandej Mehmeti njihej si gjakatar i madh dhe i pandalshëm para asgjaje. Fakti që Mehmeti dhe Mara shkojnë mirë ma vonë, shtyn me mendue se mund të ketë qenë ajo që ka kurdisë planet. Por nuk ka asnji element objektiv historik që të na bajnë me pohue se Skënderbeu i vret djalin sulltanit për me u hakmarrë.
E gjithë kjo mesele asht prodhim i nji fantazie të ndezun, por pa asnji bazë historike dhe pa asnji themel logjik. Na habit fakti sesi ka mujtë Schmitt-i me ndërtue nji gja të këtillë. Absurd asht përfundimi simbas të cilit: përziemja e Skënderbeut në ketë vrasje asht e sigurt, kurse ajo e Mehmetit e dyshimtë (f. 61).
Historiani i ri Schmitt s’e ka kuptue apo ban sikur s’e ka kuptue, se motivi personal ishte motivi ma i fundit i ndeshjes mes osmanëve dhe Skënderbeut. Lufta në Egje, në More, në Peloponez, në Vllahi, Hungari – dhe vetë ftesat e herë mbas hershme të sulltanit drejtue Skënderbeut për pajtim, tregojnë se politika osmane e ngjadhnjimit shkonte shumë përtej zhdukjes nga faqja e dheut të nji rebeli që sundonte mbi male të zhveshuna, pa pasunina dhe pa tituj që mund t’i jepnin famë ngadhnjimtarëve.
Me pohue se hakmarrja ka qenë shkaku kryesor i luftës së nji populli për me qenë i lirë dhe i nji udhëheqësi për mos me iu nënshtrue sulltanit, asht si me pohue se të gjitha funksionet jetike: të trunit, të zemrës, të mëlçisë, mvaren kryekëput prej ngjyrës së lëkurës!
Filozofia e historisë (Meinecke, Dilthey, E. Meyer) na mëson se nji proçes historik, siç asht për shembull kryengritja 25 vjeçare e Skënderbeut nuk mund të trajtohen si të ishte nji “faida”, mbasi efektet e gjestit të Skënderbeut rrezatohen edhe në shekujt e mavonshëm deri në vjeshtën e vitit 1912.
Friedrich Meinecke e thotë qartë tek nji studim i tiji i vitit 1927 me titull: “Kausalitäten und Werte in der Geschichte”, se konceptimi antik i historisë, që zgjati deri në prag të Iluminizmit, shihte tek historia gjurmën e vendimeve dhe të veprimeve individuale, kurse konceptimi modern që ndjek hallkat e lidhjeve shkakore dhe të kavive meta-individuale të jetës historike, prihet kah nji ekuilibër i arsyeshëm.
Simbas Meinecke-s, nji interpretim i njianshën që sheh individualizmin dhe trajton nji arsye private si qendër të gravitetit të nji proçesi historik e kthen historianin mbrapa në kohë tek Tukididi dhe Herodoti. Pra, po të mendojmë se akejtë me të vërtetë sulmuen Trojën për me rimarrë Helenën do të kthehemi tek mendësia historike e Homerit. E njejta gja po të mendojmë se nji hakmarrje personale vuni Skënderbeun në krye të nji lëvizjes së përbotshme kundër osmanëve për 25 vjet!
Por edhe po ta pranojmë si të vërtetë faktin që i jati i Skënderbeut u vra prej sulltanit, sa princa dhe fisnikë prej Ballkanit i shërbejshin sulltanit, mbasi ky u kishte vra etnit! Ndër ta kishte edhe mjaft serb, prandaj Skënderbeu tue mos u hakmarrë nuk thyente asnji tabu.
Schmitt-i ka humbë drejtpeshimin, mbasi nji dokument i konfeksionuem prej vëzhguesash të huej pranë nji oborri si ai i Papës, në mungesë të çdo konfirmimi edhe të tërthortë, nuk ka ma shumë dinjitet shkencor sesa nji hipotezë e dobtë. Druhemi se historiani zviceran Schmitt në ketë rast e ka humbë fillin.
I pezmatuem prej entuziazmit të nji zbulimi madhor, sëmundje e randomtë kjo e diletantizmit shqiptar, ai ka përfundue në krahët e nji gnosis thjeshtëzuese pa baza logjike e historike. E kështu me nji hop të vetëm ai ka lane mbas doret kritikën e saktësisë (anàkrisis) të cilën na e porositë nxehtësisht J. G. Droysent tek “Historik” e tija.
Nji tjetër problem asht vetë Skënderbeu. Schmitt-i e quen atë e shokët e tij që u kthyen në atdhe: renegatë. Nuk e di nëse historian ynë e ka të qartë vlerën e këtij termi dhe nëse e kupton mirfilli se çka domethanë me u marrë peng! Pengu nuk asht nji shenj miqsijet apo krushqijet, madje detyra e nji robi të marrun peng, qysh se shndritë dielli mbi tokë, asht me fitue rishtas lirinë. Nuk ka asnji dokument, përveç hipotezave të Schmitt-it, ku të pohohet se Skënderbeu ndërroi fenë me vullnetin dhe me bindjen e tij të thellë shpirtnore. Gjasa ma e madhe asht që ai të ketë jetue si nji kriptokristian deri në çastin e ikjes, siç dëshmojnë edhe biografët e parë.
Mandej, përfytyrimi i Schmitt-it i nji actus fidei të Skënderbeut mbas kthimit në Arbni asht krejtsisht holliwoodian.
Vetëm kronikat e sulltanit dhe historian Schmitt (pjesa tjetër janë gjithsesi mbasardhës të kronikanëve të sulltanit), e quejnë Skënderbeun renegat. Na duket intuitive se nji njeri që nuk ia kthen shpinën vendit të vet dhe mendon për tokën amtare, për pronat dhe për njerzit e vet - simbas normave të qytetnimit nuk asht nji tradhtar. Edhe konventat moderne që rregullojnë trajtimin e robëve të luftës njohin të drejtën e robit me ikë dhe me fitue rishtas lirinë.
Historia nuk asht thjesht nji rreshtim datash e ngjarjesh, emnash dhe citatesh, duhet ma tepër, nevojitet shpirti i historisë, pse pa të datat e emnat janë gur vorresh që s’bzajnë.
Në qoftë se Skënderbeu asht renegat, atëherë pse autori quen renegatë edhe Hamzain dhe Ballaban Pashën? Ata, simbas logjikë së tij, duhet të ishin besnikë dhe heronj!
***
Ka nji maní në këtë libër me paraqit emnat, toponimet, termat e ndryshme në format e tyne sllave. Folëm ma nalt për emnin Ivan. Kemi mandej emnin Joan Muzaki. Toponimin Bila kamin (Guri i Bardhë, Ivan Balšiq (sic! shih. f. 150), Suva gora (Mali i Thatë, Dolgo berdo (Mali i Gjanë. Mandej emna të përveçëm: flitet për Golem Aranit Komninoviqin, kurse djali i Skënderbeut quhet Ivan (fq. 213). Prapë: Lukaris/Lukareviq, de Pozza /Puçiq (për mbaresat sllave të të dyve autori frymzohet tek Radoni, shih: nota 167, f.317).
Për me shkrue formën Golem Aranit Komninoviqi, Schmitt-i frymzohet rishtas prej Radoni-it (shih: nota 337, f. 196). Edhe pema gjenealogjike, e riprodhueme në tekst (f. 195) paraqet format e sllavizueme.
Pse? Vetë përzgjedhja e nji forme gjuhësore/etnike tregon se autori mban nji qëndrim të caktuem dhe përçanson historinë jo si nji shkencatar i paanshëm por si nji actor i vendosun me e kthye Skënderbeun sa në nji udhëheqës ushtarak makiavelik dhe të randomtë aq edhe në nji satelit shpirtnor të botës sllave!
Babinger-i, që asht historiani që na ka lane gjanat ma t’randësishme për familjen në fjalë (shih: Das Ende der Arianiten), në studimin e vet nuk e shton mbaresën sllave -viq ! Asht interesant madje fakti, se në pemën gjenealogjike t’Aranitëve, renegatët, pra ata që kanë tradhtue Arbnín, kanë mbetë pa emën e shenjohen thjeshtë: renegatë.
Zakonisht në pemët gjenealogjike paraqiten me emën edhe fëmijët e vdekun në moshë të mitun, të çmendunit e edhe kopilat, kurse renegatët shlyhen sepse kanë tradhtue tokën e vet.
Nji lajthitje (lapsus calami?) tjetër asht pohimi se Koncili i Firences i dha fund skizmës 400 vjeçare mes ortodoksve dhe katolikëve (f. 63). Jepet ideja se skizma mori fund. Dokumenti i 5 korrikut 1439, që sot ruhet në Laurenziana, u firmos gati prej të gjithëve (përjashto pak grekë dhe vendoste bashkimin mes grekëve (jo të gjithë ortodoksve, mbasi ma vonë do të ketë marrveshtje të veçanta me jakobitët dhe me armenët) dhe Kishës së Romës. Por fundi i skizmës nuk qe nji fund i vërtetë, Bessarioni e Pletoni nuk mjaftonin me bashkue dy kishat, siç e tregon historia deri në ditët e sotme.
Nji spjegim që s’bind asht çeshtja e titullit të Skënderbeut. Šufflay dishmon se Gjergj II Balshaj thirrej Princeps Albanie (sic - pse asht gjinorja e latinishtes së asaj kohe), Karl Topia thirrej catholicus princeps Albanie.
Kurse Skënderbeu thirrej Albanie Dominus (Schmitt, nota 113, f. 139) ose princeps catholicus (Schmitt, f. 331). Por ai ishte njeri i luftës - vijon Schmitt, ndryshe prej monarkëve të tjerë ballkanikë që jetonin në pallate, me kancelarë e me njerëz të dijtun (sic! shih: f. 472).
Po e lamë mënjianë këtë përfytyrim romantik, mbasi as krajl Nikolla në shekullin XX nuk ka jetue ashtu siç sheh andrra Schmitt-i për monarkët e Ballkanit gjatë shekullin XV.
Po kthehemi tek titujt. Simbas Schmitt-it, Skënderbeu mbetë pa titull pse ai ndihet i mvarun prej Bizantit dhe tue mos pasë nji titull prej tij, mbetë pa gja.
Por Bizanti, i cili në vitin 1453 do të shembej përfundimisht, nuk gëzonte ma as autoritet moral e as perandorak me i dhanë kujt tituj. Mandej mes Bizantit dhe Arbnis kishte hy si pykë fuqija osmane dhe asht absurde që nji princ praktik dhe i shkathët për me ba aleanca të priste me marrë titull prej nji perandorije që ishte në grahmat e fundit!
Pse duhej ta lidhte fatin e vet dhe famën në zenith me nji realitet që po perëndonte?
A nuk kishte nji burim tjetër titujsh në Perëndim?
Pse nuk mori titull prej Papës, kur ma vonë ishte ba i randsishëm për gjithë krishtënimin? Këtë gja nuk e dijmë, mbasi dokumentet që ka zbulue Schmitt-i për çeshtjet e randsishme nuk na thonë gja.
Por heshtja dhe padija jonë sot nuk provojnë se Skënderbeu s’e kishte të qartë se Papa asokohe ishte i vetmi autoritet që mund të jepte tituj. Në mars të vitit 1452 në Romë Papa Eugjeni IV kishte ba kunorzimin perandorak të Frederikut III.
Bekimi mbi “rota porhyretica” i Perandorit në mes të bazilikës së shën Pjetrit dhe dorzimi i drandofilles së artë i kishin tregue mbarë botës se kush kishte pushtet me kunorzue nji monark. Prandaj teza e Schmitt-it mbetë pa bazë dhe mbi të gjitha nuk spjegon sjelljen e Skënderbeut mbas ramjes së Konstantinopojës.
Në veprën e Schmitt-it gjejmë herë mbas here interpretime dhe vlerësime tendencioze.
Ai, për shembull, ushtron nji skepsi pirroniane ndaj Kuvendit të Lezhës (f. 77), gati-gati i duket e pamundun që arbnorët mbërrijnë me u mbledhë në kuvend dhe me marrë vendime politike. Rreket me provue se kuvendi dështoi, por harron se nji përfundim i tillë e ban ma të vështirë spjegimin e sukseseve të Skënderbeut. Asht interesant fakti se kur flet për dëshirën për liri që nxiti Kuvendin e Lezhës, autori e ven në thojza fjalën liri (shih f. 79), sikur kjo të ishte e marrun uha sub condicione. Sulmet e Skënderbeut kundër Arbnisë venedikase i duken pa kuptim dhe gjithçka shumëzohet me zero. (ff. 84-94).
Na vjen me pyet nga e din autori që “trupat rezerviste nga Dibra e sipërme llahtariseshin nga pamja e sulltanit” (f. 102), apo prej ku del se të krishterët jetonin të tmerruar në malësi ? (f. 135)
Schmitt-in duket se e skandalizon fakti që Skënderbeu dhe barinjt e tij (nuk e hup rastin me theksue se ushtarët e tij ishin barinj, a thue se ushtarët serb apo mercenarët spanjoll ishin orëndreqës apo kirurgë banin ekspedita plaçitëse në tokat e pushtueme prej turqve dhe digjnin e grabitnin (f. 121). A thue se në nji kohë kur komandantat e Skënderbeut të kapun prej Ballaban Pashës ripeshin së gjalli, ai duhet të vepronte në përputhje me konventat e Gjenevës?
Mandej nuk na duket se asht thjesht plaçka e preja motivi pse njerzit e ndiqnin Skënderbeun, siç don me na ba me besue Schmitt-i, mbasi ai vetë pohon se po ata njerz pranonin ma mirë me vra veten sesa me iu nënshtrue turkut (f. 147).
Autori e quen Ballaban pashën “fshatari plak” pse ishte me origjine fshatare, në nji kohë që Ballabani kishte luftue gjithë jetën e si fshatar s’i kishte mbjellë kurrë dy kokrra qepë! Asht si me quejt nipin e nji lundërtari të famshëm, por që s’ka lundrue kurrë: “detar i famshëm”!
Shpesh autori përdorë “due pesi e due misure”.
Për shembull: për të Barleci asht legjendar, por nuk ngurron me e citue, tue e nxjerrë si të besueshëm, kur prifti shkodran thotë se djemt matjanë rekrutoheshin për plaçkë (f. 130).
Në nji anë Barleci asht legjendar, në anën tjetër kronika e Carlo Tocco-s asht e besueshme! Sidomos kur prej saj citohen shamjet e poetit ndaj arbnorëve të quejtun “bari derrash”, a thue se grekët apo serbët ishin bari gamilesh! (f. 116).
Prej Barlecit merren dhe nënvizohen disa episode që do ta banin qesharak Skënderbeun. Psh. kali i tij derdh lot njeriu kur vdes I zoti, ose Skënderbeu ishte nji njeri gjysëm hyjnor! (f. 117).
A thue nuk e din autori se në të gjithë letërsinë kalorsiake perëndimore dhe byzantine gjejmë episode të këtilla, gja që nuk ia ul vlerat dëshmive të dorës së parë të Barlecit e të D. Frangut!
Paralelizmi mes cubit Tocco dhe Skënderbeut, asht i pa bazë, për vetë faktin se cubit Tocco i humb nami dhe emni, pse cubnia nuk asht ideal që përjetsohet në vetëdijen e popujve, kurse liria po.
Në libër citohet përmbledhja foklorike e Marin Sirdanit për me i ba nji lloj proçesi ndërgjegjes kombtare të shqiptarëve që ka mbart në shekuj idena aq antishkencore e antihistorike (ff. 119-120). Vetëkuptohet se rigoroziteti shkencor i Schmitt-it do të dëshironte që edhe folklori të shprehej në terma ekuacionesh matematike.
Historiani i ri Schmitt përmend unazën e Skënderbeut që kishte Leden (Ëçäá dhe mjellmën (në tekst shohin përçudnisht të shkrueme: Leiden). Menjiherë hipoteza absurde: mos nënkuptonte Skënderbeu Kastorin, djalin e Zeusit, pra a mos ndoshta kishte idenë e prejardhjes së vet hyjnore!
Në këtë pikë burimi i Schmitt-it asht rishtas mentori i tij Radoni (shih f. 128, nota 63).
Nji mendim kaq absurd dhe teveqel, nuk do të mund t’i kishte lindë Skënderbeut as po të kishte pasë njikohsisht dijet e Winckelmann-it dhe marrinë e madhshtisë së Neronit!
Këto janë hipotezat me anë të cilave historian Schmitt don me çmitizue figurën e prijsit arbnor?
Apo çmitizim domethanë me e kthye Skënderbeun në nji figurë qesharake?
Mund të themi se në këtë rast arma e pazakontë e historianit tonë asht kthye në nji boomerang dhe e i ka ra atij vetë.
Janë të pakuptueshme përfundimet e autorit: “Kështu fati i Gjergjit nuk mund të quhet aspak i jashtëzakonshëm. Fati i Gjergj Kastriotit ka mbetur i pashlyeshëm në kujtesën e brezave të mëpasëm vetëm për shkak të famës së tij të vonë” (f. 49).
Ne kujtuem se autori don me spjegue famën e Gjergjit tue nisë prej jetës së tij, pse për me spjegue famën e tij tue i nisë te vetë fama, na duket nji tautologji shterpë....
Subscribe to:
Comments (Atom)
Web faqja “Zemra shqiptare.net” është një blog antishqiptar
Web faqja “Zemra shqiptare.net” është një blog antishqiptar që editohet nga njëfarë ekstremisti dhe terroristi antishqiptar nga Shkodra, m...
-
Genci Gora NË SHKOLLË TEK SHTRIGA Shkarko falas Begzat Rrahmani VALËT E GURRËS Shkarko falas Mehmet Bislim...
-
Akademik Prof. Kujtim Mateli Pak histori derisa nisa t ë shkruaj librin “E vërteta për Dodonën dhe Epirin” (Pjesa e parë e para...
-
Search inside image Shkruan Akademik prof.dr.Flori Bruqi, PHD Search inside image Pak biografi për t’mos ju ardhtë mërzi…. Search inside ...
-
Kërko brenda në imazh Vrasja e Haki Tahës dhe heshtja e turpshme Haki Taha, u lind n...
-
Shkruan Akademik Flori Bruqi, PHD. Në historinë e popujve të Evropës, vështirë se mund të gjendet ndonjë popull që...
-
"Zëra nga burime të nxehta" mbetet një libër i veçantë i shkrimtarit Sabri Godo . Ai vjen për të dëshmuar se ka autorë dhe vepr...
-
Organizatorët e protestave antiqeveritare në Serbi kërkuan nga presidenti serb, Aleksandar Vuçiq, që të paraqesë planin e tij për Kosovën ...
-
Shkruan Akademik Prof. Dr. Flori Bruqi, PHD AAAS. Në Arkivin Qendror të Shtetit, Tiranë, në Fondin 144 – Koleksioni i hartav...
-
Kërko brenda në imazh Nga Flori Bruqi Ismail Kadare (28 janar 1936 - 1 korrik 2024) ishte akademik, politikan, ish-deputet i Kuvendit Popull...
-
Kush është Koço Kokëdhima ? Koço Kokëdhima nga Qeparoi i Himarës është njëri ndër biznesmenët më të pasur dhe të suksesshëm në...
