Flori Bruqi:Pranë secilës pikë gjaku ndizet një Dritë

Brahim (Ibish) AVDYLI ka lindur më 1960 në fshatin Morinë të Malësisë së Gjakovës. Që në moshë të re u dha pas dy prirjeve: pas artit të fjalës dhe pas lëvizjes konspirative për lirinë dhe bashkimin e popullit shqiptar. I përket brezit të fundviteve të shtatëdhjeta dhe fillimit të të tetëdhjetave të letërsisë shqipe. Pas përfundimit të gjimnazit „Hajdar Dushi“ në Gjakovë i filloi studimet në fakultetin teknik, dega e arkitekturës. Nga shtrëngesat ekonomike dhe politike të organeve të pushtetit titist jugosllav u detyrua të emigrojë në Zvicër.


Më vonë, si student me korrespondencë në fakultetin filologjik vijoi studimet në Degën e Letërsisë dhe të Gjuhës Shqipe.
Prej vitit 1979 punoi vetmohueshëm për afirmimin e çështjes kombëtare shqiptare dhe mbështeti veprimtarinë atdhetare të emigracionit politik.Ka botuar shumë shkrime, artikuj, analiza dhe akte të tjera politiko-organizative. Gjatë viteve 1990-1995 ka udhëhequr revistën „Qëndresa“ në Zvicër. Brahim Avdyli qe ndër të parët që u vu në krahun e luftës çlirimtare dhe argumetoi fuqishëm domosdoshmërinë e organizimit të saj.


Shtëpia e tij në vendlindje, në Morinë të Gjakovës, u shndërrua në bazë të rëndësishme të UÇK-së, ndërsa i vëllai, Sadri Avdyli, ishte Komandant i Përgjithshëm i Shtabit Lokal të Morinës. Njësiti i Morinës dha një kontribut të lakmuar në luftën çlirimtare. Pas rënies së Morinës, autorit iu dogj biblioteka personale dhe shumë dorëshkrime. Ndër të tjera vlen të përmendet drama „Gremina“, romanet „Buka“, „Mjegulla“ dhe tregimet e shumta.

Pos botimeve në periodikun shqiptar ka publikuar këto përmbledhje:

Në hijen e Alpeve, poezi, Rilindja, Prishtinë, 1983
Buka e kuqe, poemë, Atdheu, Cyrih, 1990
Kur zgjohet Dodona, poezi, Rilindja, Prishtinë, 1992
Pasqyrë e përgjakur, poezi, Marin Barleti, Tiranë, 1994
Klithje nga fundi i ferrit, poezi, Onufri, Tiranë, 1997
Gjuha e dheut tim, poezi, Albin, Tiranë, 1999
Klithje nga fundi i ferrit, botim i dytë, Jeta e Re, Prishtinë, 2000
Baraspesha e humbur, poezi, Qëndresa, Gjakovë, 2003
Vragat e një kohe, prozë, Faik Konica, Prishtinë, 2005
Lëvozhga e vdekjes, Faik Konica, Prishtinë, 2007.
Setele Vesniciei/Yjet e Përjetësisë, BKSHR, Bukuresht, 2008

Është i prezentuar edhe në këto libra:

Rrjedhë e lë gjurmë, poezi e studentëve të Kosovës, Bota e Re, Prishtinë, 1983
Nebil Duraku: Shkrimtarët e Kosovës, 1945-1985, Rilindja, Prishtinë, 1985
Poezia dal Kossovo, Besa Editrice, Nardò (Lecce), Itali, 1999
Hasan Hasani: Leksikoni i Shkrimtarëve Shqiptarë 1501-2001, Faik Konica, Prishtinë, 2003.
Libri i tij i parë poetik „Në hijen e Alpeve“ ka hyrë në zgjedhje të ngushtë për shpërblimin „Hivzi Sylejmani“ që filloi të jepej në vitin 1983 për librin më të mirë të autorëve të rinj. Është fitues i vendit të dytë në konkursin letrar me rastin e 28 Nëntorit 1997, të organit të LPK „Zëri i Kosovës“ dhe i Penës së Artë në takimet pranverore të krijuesve shqiptarë të Diasporës, më 2001.
Brahim Avdyli është njëkohësisht anëtar i Lidhjes së Shkrimtarëve të Kosovës dhe i Shoqatës së Shkrimtarëve të Zvicrës (AdS).

Nga libri poetik:

“BARASPESHA E HUMBUR”

Qëndresa,
Gjakovë, 2003


FIDANET E FJALËS

Urdhëroni kohëra
bimët e shpirtit tim

rritur me vështirësi
në truallin e gjakut!

Nuk keni nevojë
të shpjegoni bukurinë-

mund t`a shijoni
në tërësinë e dhembjes që zgjon,

nga bërthama
e përtërirjes sonë
një kopsht fjalësh
është rritur përsëri-

digjet me etjen
e truallit në shpërthim

për ajrin e pastërt
dhe hapësirën e lirë!


VARGU IM

Të gropos thellë ndër damarë
e mbinë përsëri nëpër dhembje
atëherë kur më së pakut të pres,

të hedh përtej harresës
e rikthehesh me një kujtim të përtërirë
në gjolin e lotëve të mi,

të shkund për kërcyellin e fjalës
dhe mendoj se të kam ç`rrënjosur
nga trualli i dhembjeve

e ti, sërish nxjerrë pipa të rinj
nëpër çdo plagë shpirti...


BURIM I SHTERUR

Me hapat
që lëkunden nga malli
kthehem çdoherë
te një burim i shterur
i këngës sime...

As lotë nuk dalin
nga damarët e vargjeve
që kanë tretur stinët,

as gjama e ngrirë
në gëzimin e tharë
nuk dëgjohet!…

Shekuj paskan kaluar
në një pikë vetmie-
pranë kohës së heshtur

e zbrazëtirave
të lindjes së dështuar
janë rritur
drizat e egër etjes!


RROTULL

U ramë rrotull
e të përgjumur
rrathëve të ferrit,

të gjitha cerberëve
u ramë në kthetra


dhe u përgjakëm
deri në palcën
e dhembjes së madhe!…

Fati na ndihmoi
më shumë se dija,
se vetëdija

dhe shpëtuam
nga vetvrasjet
e shumëpritura!…


LËVOZHGA
E PIKËLLIMIT

Frymën t`a ndalë
po të mbështuall
në embrionin e dhembjes

nëpër buzë fjala të vdes
para se të shqiptohet,

ëndërrat e humbin
ngjyrën e shpresës-

durimi shndërrohet
në njollë të trishtë
të vetmisë që tallet
e krimbur pranë teje,

as vrimë nuk gjënë
për të plasur lotin-

rrjedha e ditëve bëhet
kortezh i pangjyrë
i hapësirës së ndrydhur…

Vetëm kënga e grisë
lëvozhgën e mallkuar!


KRIZA E POEZISË

Është krasitur nga metaforat,
nga përkushtimet serioze
të mendimit për të nesërmen,

në një lumë psherëtimash
qenka shndërruar poezia-

aventurat, përshtypjet e çastit
kanë vërshuar nëpër fushë
nën të cilat prore lëngon
faqja e blertë e bukurisë!...

Kjo është kriza e artit të fjalës,
zbritja në pikënisjen e ultë-

personifikimi, simboli, alegoria
nëpër fërfllizë më vinë
e më trokasin në portë!...

Këtu zë fill përgjithësimi
i vargut që përbiron
shqetësimet e zgjedhura të ditëve!


PËRMASAT
E SHTEGËTIMIT


Kam ecur pafund
nëpër shtegun e shqetësimeve
për ta gjetur njeriun e humbur

dhe kam ndihmuar ëndërrën e tij
që të mbijë e gjelbërt
në fushën e hapur të përpjekjes.

Nuk e di kush ka vrapuar më shumë
ditë e natë përmbi dallgë
me këmbët e qullura të këngës


diellin e fshehur për të zënë
përtej reve të mbarsura në vetëtima!

Shpesh kam braktisur vetveten
e shembur jam nga ankthet e mbledhura
nëpër skutat e ferrit

por kotjen e kam ndjekur nga sytë
vetëm gjumi të mos na zë
në prehrin djallëzor të dështimit!…

Nuk di kur jam nisur së pari,
nuk di kur jam ndalur së fundi
për të qetësuar unin e cfilitur,

zemrën e kam lëshuar prore në fluturim
që të vizatojë diellin e shpirtit
me krahët e praruar të dashurisë
në mes të horizontit

dhe ndjekur e kam pastaj nëpër kohë
deri në pikën e panjohur
të ngarendjes së pafund !…


RRËFIM INTIM

Bulevardi i të dashuruarve
shëtit gjithnjë pa mua
bulevardi im është mbushur me gjethe të rëna-

sa herë ka shëtitur për dore kohën e vrarë
është rrahur stuhishë
e lidhur në grykë
nga degët e zhveshura të dhembjes!...

Bulevardi im nuk ka ndërruar dy hapa gëzimi
pa ia ngrehur koha
një kurthë të fshehtë nëpër këmbë,

edhe nëse ka mbledhur
ndonjë shkëndijë në bebëza
qielli është shembur mbi kokë
duke na vënë nën shqelmat e egër të ditëve!

Një dëshirë e mbetur peng prore qanë në mua
derisa njerka kohë ma vjedhë
bulevardin e gëzimit,

përse vallë kjo dorë demoniane
m`i ndjek gjithnjë
zogjtë e lodhur të shpresave
nga nënqielli i ngrysur i shqetësimit?!…


PAMUNDËSIA

Vështirë të ndërtosh
kullat e shpresave
me rërën e zhgënjimit

dhe ëndërrat e bjerrura
t`ua bësh dritare,

vështirë të ngrehësh
bjeshkë mendimesh
që s`i dridhë tërmeti-

aty ku s`përfillet
ku s`të pranohet fjala;

uragan të jesh
pa valë që të ndjekin,
pa zemrën e madhe të detit!...

Edhe baltë të jeshë
është vështirë

kur të shqelmon E liga!


NË VORBULLËN E DITËVE

Ashpër ndeshen valët
në vorbullën e ditëve-

velat e përpjekjes
lundrës kryeneqe
ia shqyejnë pa mëshirë,

shpresat i përmbyten
në pafundësinë e harrimit.

Anija me profil dhelpre
përvidhet nëpër furtunë,

me zhdërvjelltësinë
e gënjeshtrave
krihët e vdekjes mashtron.

Liburnia e mbështjellur
në profil tufanesh
shtyllën e ëndërrës së vet
përpiqet ta shpëtojë,

harron Poseidonin
që dallgët i ndërsen
nga ishulli fqinj i tradhëtisë

ndaj, nuk u shpëton
kazmave të erës së përdalë

as ndërgjegjes së vrarë
të pashpirtësive!…


DHEMBJA
E KOHËS SË VDEKUR

Kur të vidhet mjeshtërisht
rinia e ëndrrave
e shtigjet e këngës mbyllen,

kur të thahet njomësia e ditëve
dhe të syrgjynojnë kot
në ishullin e vetmuar
të dhembjes që pëlcet,

kur vitet t`i vjedhin
e t`a të lënë vetëm skeletin
e një kufome të pështirë
të kohës së vdekur…

çka vlejnë konventat,
ligjet dhe të drejtat njerëzore
të mykura ndër sirtarë?!

Koha vdes edhe atëherë
kur prej saj nuk mund të nxirret
fryti i gëzimit,

kur prej saj nuk rrjedh
kënga dhe fjala e lirë
apo kur dashuria mungon!


ENGJUJT E HIDHËRUAR

Nuk i prek më vaji i nënave
për kufomat e zhdukura të fëmijve,

nuk i prek rënkimi i etërve
për bijtë e zhdukur nga lubitë
asaj nate të kobshme
mbi trojet e përgjakura të lirisë,

nuk i pikëllon as gjama
e atyre që ranë papritur
në zjarrin e çmendur të ferrit
që nën cytjet e Satanait mori frymë!

Nuk i pikëllon asgjë e dhimbshme
nga njëmijë dramat shqiptare,

madje as thirrjet e parreshtura
të atyre që mbijetuan të gjymtë
në emër të drejtësisë së pritur!…

Prandaj, nuk e di pse priremi
t`i shohim me flatra të bardha
ata që buzëqeshjet i kanë ngrirë
hapësirës së futur në kornizë

dhe vazhdimisht pështyjnë
mbi ëndërrën tonë të lirë!…


KRYEDEMONI

Përsëri po shitet
nën petkat e orakullit
aureolën e shkëlqimit
vetvetes duke ia ngritur-

kryedemoni dhelparak!

Tërë natën pastaj
kurthat e dredhisë
vrushkujve të dritës ua ngre

e vret e pret
duke fshirë me kujdes
gjurmët e ndërgjegjes së vrarë!

Mjegullën e verbërimit
e quan shteg të urtësisë

duke dashur të na kthejë
në stinën e kaluar
të dhembjes së pa fund,

ndërsa nëpër duar
ditët e vrara i rrjedhin
e kohës i digjen mushkëritë!...

Përsëri po shitet
nën petkat e engjullit
kryedjalli i tradhëtisë,

por, e nesërmja e këndellur
shtatë palë qiej
do t`ia shembë mbi kokë!


KRENARIA
E RRËNIMIT

Ende gjuha e zjarrit
me profil tufanesh
kullën e nderit tonë
e mbështjell,

ende përtypin
gojët e çmendura të flakës
dritaret tona të brejtura
nga krimbi i kohës që shkoi,

ende tymos
kulmi i dhembjeve tona
nën qiellin e ngrysur
të stuhive,

ende po shemben
trarët e qëndresës së brishtë
nga goditjet e papritura
të rrufeve...

Ndaj, vetëm ai-
i vetëshpalluri profet
i shpëtimit tonë

ka mundësi të dehet
me krenarinë e paturpshme
të rrënimit!

UDHA E SUKSESIT

Vie një zanë përëndimi
e ndërron vendin e gurëve
në votrën e pafajësisë fëminore
të vendlindjes sime.

I thotë hirushës sonë
se do ta bëjë mis bukurie
në mes të kodrave të tejkaluara
të konkurencës së plakur,

se do t`ia hapë udhën e suksesit
në tunelin e pafund të botës!...

Kjo ishte ëndërra e saj
që të dalë në mesin e margaritarëve
pa leckat e nderit
të së kaluarës që ka ndërruar
pamjen e mendimit.

Tani, në pasqyrën e ditëve
fytyrën e grisur të shpresave
e shiqon plot dhembje-

përtej xhamit oshëtinë
kaosi i fjalëve
që pikëpyetjet i gëlltit…

nuk e gjënë dot çelësin e kohës
për të hapur
kutinë e kujtimeve të ndrydhura,

ndaj, lotët i bien
në hirin e psherëtimave
dhe tretet ndër shqetësime
shtigjeve të përpira nga hapësira!


CUNGIMI I LIRISË (IV)

Liria
nuk guxon të jetë
rrokje e këputur,
torzo e fjalës
as klithmë
e ndrydhur në mes !

Liria
nuk guxon të jetë
ëndërr e bjerrë,
as kalë trojan
që futë tradhëtinë
në kalanë e djegur
të shpresave!…

Liria
nuk guxon të jetë
plaf i argjendtë
i mjegullave
që ulen mbi fushë
për të mbuluar
bjeshkët e rrënuara
të mendimit,


as cung i cunguar
i gjysmë këngëve
që këndohen
së prapthi!...


DREÇI I VERDHË

Së pari e futi bishtin
pastaj kokën dhe trupin
në shtëpinë tonë,

me buzëqeshje të shtirur
zu vend ballë oxhakut,

gjarprin e shtëpisë
e përpiu menjëherë
dhe strofullën mbaroi
në sytë e botës…

Pa i lodhur duart
më rrahu për vdekje
e më hodhi për dritare,

më përzuri përtej detit
tek brenë miza hekur!…

Me dy hapa më zuri
edhe në skaj të botës,

këlyshtë e saj tani
batërdisin qetësinë time
të fundit-

kohë e dreçit të verdhë
me fasadën e rrejshme
të bukurisë
që të gllabëron

e të përtypë ngadalë!…


LUFTË E HUMBUR

Pa dyshim
e kam humbur luftën
që kur djalli u fut
në shtëpinë tonë-

as mirëkuptim
as ndihmë nuk gjën
nga shpirtërat
e atyre
që paska pushtuar
e Liga!…

Pa dyshim
e kam humbur luftën,

por kapitullimin
për të gjallë
nuk e pranoj!


KASNECI I ZGJIMIT

A e patë të bredhë shesh më shesh
me zemrën e shndërruar në tupan
e mushkëritë e bëra rrëshiq

për të zgjuar kohën e fjetur
mëngjeset të mos vriten në pabesi,

duke gëlltitur lotin e plasur
përpëlitjeve kur nuk del fjala

duke zgjuar mendimet për të nesërmen
nata pa i ndrydhur nën shqelmat e territ?!

Ai gishtat i shtorri duke u rënë ditëve
për t`i shkundur nga kujtimet e hidhura
nga dhembjet e çasteve të vjedhura!...

Merreni përdore pra kasnecin e zgjimit
e shpjereni t`a ndjejë ngritjen e diellit
në altarin e pavdekësisë,

që t`i njohë shenjat e para të thirrjeve
në detin e harrimit të mos vdesim!


ZOGU I KËNGËS

Rob e patën zënë
drizat e stinëve të ndrydhura
të shterpëzimit,

dhembjet e përgjakën
furtunat e çmendura të dhunës
dhe etja e këngës...

ndaj, me cuklat e shpresës
e hapi shtegun e guximit
në strofullën e kërcënuar,

të mbledhur sa një vezë
në gojë të gjarpërit.

Qiellit të këngës fluturoi
duke mundur heshtjen e lidhur
lëmsh në fyt
nga vdekja e përpirë,

me sqepin e tij të vogël
shpoi në qiellin e fatkeqësisë
vrimën e cicërimës së lirë

nëpër të cilën rrjedhin
vrushkujt e dritës!...

MBIJETESA

Damarëve të jetës së ndrydhur
orakujt e dritës mbollën ca vargje,

ndjenjat e mbijetuara
i ngritën në këmbë
gjymtyrët e mbetura gjallë
nën shqelmat e pamëshirshëm të dhunës

dhe formësuan bërthamën
e këngës së pavdekshme!...

Kështu u ngrit shkalla e parë e guximit
për të ndërtuar kullën e qëndresës
e për t´ua zënë pritën
stuhive të çmendura!…

Tani mund të themi lirisht
se nuk vdiqëm tërësisht
se nuk qemë të humbur,

se gjallë na kishte mbajtur
një fitil i pashuar i këngës!


DASHURI E PAFUND

Mbi të gjitha përpëlitjet
dhe zhaurimat e brendshme
një mendim guduliset
poreve të lodhura të qenies.

Një ditë, do të lodhet penda
dhe vrapi do të ndalet
që të prehet në djepin e heshtjes.

Nuk kam shkruar shumë
por kam mbrojtur të vërtetën
dhe jam fare i qetë
në brendinë e fjalëve të mia.

Kështu, më gëzon fakti
që do të jem baltë e pluhur
nën këmbët e gjalla të brezave
që shqip do të më flasin
mbi poret e tretura të qenies.

Është kënaqësi të jesh baltë
apo kockë e gjetur në shesh
me të cilën do të lozë fëmiu
i nipit të stërnipit tim

dhe fjalët e para do të gugatë
në gjuhën tëndë të lashtë

duke thyer lëvozhgën
e dashurisë së pafund!…



Autorët B » Brahim Avdyli


Nga libri poetik ''KLITHJE NGA FUNDI I FERRIT''
E diel, 11-05-2008, 06:21pm (GMT+1)

Nga libri poetik:

''KLITHJE NGA FUNDI I FERRIT''

Onufri,
Tiranë 1997

dhe, botim i dytë,

Jeta e Re,
Prishtinë 2000.


KËNGA IME

Kënga ime - jeta ime e shastisur
t`u përgjakën gishtërinjtë e të ranë dhjetë lëkura
së renduri pas diellit me një strajcë ëndërrash
me një strajcë dhembjesh, dëshirash që pëlcasin
pa britmë e pa vaje, por që s`pushojnë së renduri
pas pulëbardhave në fluturim horizonteve të ngrysura...
Zgjaten shtigjet tua, zgjaten e kurr nuk sosen
gjithnjë e më pak jam unë- çdo gjë ta kam falur
bonjakja ime- këngë, bimë e etshme gjaku;
s`di ç`të bëj me dhembjen që të çel në çdo rremb
s`di ç`të bëj me pikëllimin tënd pipave të tharë
s`di ç`të bëj me lulet e vyshkura- jeta ime e vrarë
kur dridhen sahatkullat ndër shtërgata motesh,
pa plang e pa shtëpi jemi, ne, endacakë të përjetshëm
ikim nga harrimi, mashtrimet, dhuna, nga vdekja...
por askund fundi i kësaj odiseade, askund Itaka
me buzëqeshje të na shkrijë akujt ankthit e të mallit-
duart t`i ngrohim pranë vatrës- kurrë të braktisur,
të na përtërihet durimi, ty- zëri i shterur
nga fundi i ferrit duke klithur, lëndinës së shtrigave...
T`i mbledhim, moj, cuklat e dashurisë e kujtesën e grisur
edhe me gjysmë mushkërie mund të ecim kah e nesërmja
tash e dimë përmendësh pse u nemën bjeshkët
dhe mësuam të zbresim në det, të ngjitemi kah dielli
udhën e shkronjave e mësuam, shtigjet e fjalës
fanarët e shpirtit t`i ndezim tej- përtej oqeanit
qiell e dhé je për mua- prush e hi jam për ty
djep i ëndërrave të mia- rrita ime je ti,
ndaj të pëshpëris çdo natë dhe të shtrëngoj si fëmijë
jeta ime e shastisur, vdekja ime- poezi!...


PËRPËLITJE*

Ç`dhembje më e thellë
oj Nënë,
se dhembja e asaj që s`mund
ta them?!...


*I thirrur për të marrë pjesë në një orë letrare, të organizuar nga Klubi Letrar "Jeronim De Rada" i Fakultetit Filozofik, autori udhëtoi nga Zvicra në Prishtinë. Por, pasi pa se veglat qorre të UDB-së e kishin futur masën në darë të fuqishme dhe çdo pakujdesi mund t`i kushtonte shtrenjtë edhe autorit edhe organizatorëve, dhe duke mos u pajtuar fare me gjendjen e Kosovës dhe të popullit shqiptar në dhunën serbomadhe, poeti i thuri aty për aty këto vargje duke i lexuar tri herë radhazi, me shpjegimin paraprak, se kësaj radhe është i detyruar t`i lexojë disa herë vjershat e tij.

Ndër të tjera ai tha: „Dashamirë të fjalës së shkruar! Të gjithë sa jemi këtu, vargjet më të bukura i kemi të skalitura në zemër dhe nuk na duhet fletë për to. Vargjet që do t’ua lexoj sonte nuk janë të shkruara në letër. Ato më duhet t’i përsërisë disa herë, në mënyrë që t’i kuptojmë e t’i përjetojmë në tërësinë e tyre!“ Poezia u kuptua si një thirrje për „Kosovën-Republikë“, „Sofra e jonë“, pas saj, nënkuptonte mungesën e lirisë, ndërsa „Kuajt e hazdisur“ simbolizonte gjendjen e pazakonshme që po vinte. Ajo e mori shpërblimin më të mirë të jurisë: portretin e bukur të Jeronim de Radës.

Të nesërmen, revista "Zëri i Rinisë", me autor Halil Matoshin, shkroi një shënim në të cilin theksohej se me prezencën e disave nga diaspora, mbrëmja letrare, përpak sa s`u shndërrua në manifestim të hapur të nacionalizmit dhe irredentizmit shqiptar".


UNË DHE SIZIFI

Unë dhe Sizifi
nga dy skajet e kohës
shekujt i masim
e pesha e dhembjes
si dënim i përjetshëm
na rëndon.

Më duket se ai
ka më shumë fat
meqë zbret në fund
të përsërisë lojën-
sa herë i rrokulliset guri

derisa unë-
këngëtar' i shkretë,
marr e jap një jetë të tërë
dhe s'lëviz nga vendi
gurin e dhembjes!...


LUGETËRIT
E FJALËS

Sa herë flas
më thonë të hesht

sa herë hesht
nën dhunën e tyre
më yshtin të flas

vetëm po të lëviz
nofullat nga dëshprimi
ngërdhuzen tmerrshëm

matem t`i pështyj
më gërvishtin në fytyrë
dhe fshihen

përpiqem t`i harroj
kur dalin papritmas
plot egërsi...

O të mallkuar,
a do të kishte kuptim
ferri pa ju!


ORAKUJT
E RREJSHËM

Ei,
edhe poetët ditkan të bëjnë lajka,
të përhapin mashtrime,
të mbështesin Çezarin
e të lavdërojnë tiranët-
në emër të luftës për Liri!

Edhe poetët ditkan të jenë
si të gjithë të tjerët,
të yshten me të holla,
me shpërblime ndërkombëtare,
e të bëhen zëdhënës
të një të çmenduri tiran
maje Froni,

t`i mbulojnë tragjeditë
me perdet magjike të fjalës,
t`i kurdisin dramat e dhimbshme
të shekujve-
kur blihen!!...

O burrani,
mos u besoni kurrë
orakujve të rrejshëm-
krijuesve oborrtarë!


SYTË E ARGUSIT

Sytë e tu, Argus
i ka fryrë dhembja-
freskinë ua kanë tharë
marrëzitë e kohës.

S’ishte e lehtë të shije botën
duke ndërruar ngjyrë
dhjetë herë në ditë
si kameleoni,

s’ishte lehtë të shihje
demonë të nderuar si hyjni
dhe hyjnitë që grisnin munshkëritë
për të dëshmuar
shejtërinë,

s’ishte e lehtë
të përpije gjithë këtë pleh
që shitet për ar
midis bebëzave

e të masje
dioptrinë e hirësisë
çthjurjen e shekullit
pa guxuar të nxjerrësh
të vërtetën-

Argus,
sytë e tu i vrau shëmtia
në një kohë të pa kohë!


TRAJEKTORJA E FATIT

U linda në malësi
e u treta në mërgim

duke djegur veten
me vargje nëpër buzë
e kokën e lënë
peng për të nesërmen.

Për besë,
kudo shpërndava
dhembjen time të zjarrtë
e mbolla ëndërrat-
thirrjet për Lirinë!

Sa keq,
vështirë po na lëshon
kllapimi e vdekjes-

ndaj na ndjekin
këmba pas këmbë të Ligat!


SOFRA JONË

Sa bukur jemi mbledhur
rreth zjarrit të fjalës
në këtë natë,


zhishkë pas zhishke
këngë pas kënge
lidhni të gjitha hallkat e dashurisë

se plafin e errësirës
si dora perden
Rrezja
ka për të mbledhur-

sapo të fekset në zemra
Agu i Përjetshëm!

Prishtinë, 1986


MBIJETESA E VARGJEVE

Më të bukurat
humbën nëpër ndjekje-
bukurinë ua vodhën lubitë!

Më të zjarrtat
s’munda t’i mbaj-
zjarri i tyre përvëllonte kohërat!

Më të shtrenjat
si t’i nxjerr nuk pata-
bota qe mbushur plot kusarë!

Megjithate,
me ngjyrën e shpirtit
nëpër fletë gjurmët i lashë-

që të mos na shuhet Emri!...


GJURMËT E FJALËS

1. (Kontrolli)

Duke dëgjuar çka flas
duke dëgjuar çka flasin-

përditë shikohem në pasqyrë.


1. (Pasqyra)

Po të mos ishe ti-poezi,
çdo gjë do të shkëlqente

nga paturpësia!

2. (Kontrolli)

Përpëlitem,
copëtohem për njeriun

e njeri dorën s’ma zgjat!

3. (Ngushëllimi)

I vetmi ngushëllim
për zgalemin është

karvani që i shkon pas!


NË ORËN 22 TË NATËS

Në orën 22 të natës
bishat e shetisin njeriun nëpër rrugë,
e nxjerrin nga banesa
për të shkundur dhjamin e foteleve
dhe morrat e një qytetërimi të zvetnuar.

Në orën 22 të natës
vetëm unë i bie prapa qytetit
me laps në dorë-
asnjeri nuk ma kthen përshëndetjen
pos qenëve që ngërdhuzën
drejt meje!...

Në orën 22 të natës
koha e zbulon fytyrën e fshehur të ditës,
unë i vetmi lëviz midis qenve
dhe mas njerëzoren e lidhur për litar.

Ec pak më shpejtë biro, se ra mesnata
dhe s’mbetet kohë për ëndërrën tënde
-më flasin shkurt
shtyllat e dritës,

derisa mendohem
si mund të gdhijë
shekulli i ri?!...


SHQETËSIMET E NJË QYTETARI
TË RENDIT TË TRETË

Hyj në tramvajë dhe dua të ulem
kur padashas ia shkel bishtin një qeni.

Futem në zyren e banesave
të zgjedh (ndoshta) hallet e mëdha të banimit,
dhe shkel padashas bishtin e një qeni.

Futem në një varr modern, 3 me 2 metra,
përpiqem të marr frymë dy herë lirisht
fillikat me vetveten,
por, padashas ia shkel bishtin një qeni.

Dal me të dridhurat e një shpirti të trembur
dhe vrullshëm futem në restorantin e lagjes
sa për të qetësuar mendjen nga të lehurat-
kur prap një qeni bishtin ia shkel...

Oh, botë e qenosur,
si të shpëtoj nga të lehurat e tua?!

Zürich, gusht 1991


PËRTEJ AKERONTIT

E tërë jeta ime dënimit i ngjanë-
pranë syve kalon gëzimi dhe s`e mbërrij,
pranë gojës kalon jeta dhe s`e shijoj,
përpara shëtit e vërteta dhe s`më njeh,
anash gjallëron bota dhe s`më sheh,
prapa kurrizit bie fati, dhe s`më merr...

E tërë jeta ime një tmerri i ngjanë,
edhe pse kështu nuk vendosën hyjnitë
se vetë më dhanë ata brumin e zemrës,
demonët më vodhën një ditë pabesisht
e më shpien të lidhur përtej Akerontit...

Më lanë përherë në një vorbull deti-
as i mbytur isha, as i shpëtuar;
më lanë të vetmuar në një maje mali-
plot thirrje kisha, por i padëgjuar;
më mbyllën thellë në një shpellë guri-
pranë e kam zjarrin e dridhem vazhdimisht

i syrgjynuar së gjalli, ja kështu, në ferr-
shpirtin plot dritë e përrreth vetëm terr!


ASGJË NUK ËSHTË
JASHTË RREGULLAVE

Gjithçka që më ngjet, më ngjet se nuk njoh djallëzi
derisa djallëzia ka përlarë të dukshmen e të padukshmen;

gjithçka që më ngjet, më ngjet kur veproj ndershëm
sepse pandershmëria ka pushtuar hapësiarat e ditës
nëpër të cilat sot nuk kalohet me trëndafil në dorë;

gjithçka që më ngjet, më ngjet duke mbrojtur të vërtetën
pasi e pavërteta është bërë një dinosaur mishëngrënës
dhe rrezikon njeriun- të jesh a të mos jesh është çështja;

gjithçka që më ngjet, më ngjet me paramendim
dhe është pjesë e një strukture të zhytur në ligës...

pra, asgjë nuk është jashtë rregullave të lojës, or bir,
as edhe përmbytja që duhet të vie një ditë, patjetër!


QYTETI I VJETËRUAR

Kryq e tërthor i rashë qytetit
me ethet e halleve të mia-
kryq e tërthor të gjitha mendimeve
për të mos dalur mendsh.

Nga të gjitha rrugët
shtëpitë e plakura hijerëndë vështrojnë,
çatitë e zgjatura sa s’më pështyjnë-

ndër blloqe ka shterruar
damari i fundit i mirëkuptimit,
e asnjë pikë uji s’pikon
nga zemra e gurëve...

Kot e bjerrkemi rininë këtu
për tre franga në ditë,
dy sharje dhe biletën për të ikur
prapa diellit!...

Altstätten, dhjetor 1992


DRITARJA E NJË REFUGJATI

Parmaku prej dërrase
është nxirë nga fjalët e pa thëna-
rrezet i ka ndryshkur shkrumi i zemrës,

qëkrur midis tyre koha është ngrysur
sytë e xhamit më dritën s’e panë!

Me pështymën e nxirë në skaj të dritares
merimangat i kanë tjerrur ditët-

kornizat i brejnë krimbat pa pushim
deri sa ëndërrat zverdhen
mbi një gozhdë të ndyshkur në mur...

Kur ndonjëherë
thekshëm fërshëllejnë fërfëllazat
trarët e shtëpisë zënë të kërcasin

sikur thonë: „lene të qetë njeriun“-
me gjuhën e urtë të plakut.

Por, nëpër të çarat e dërrasave
vetëm thashëthemet rrjedhin
bashkë me përshpëritjet e përbuzjes së fqinjëve,

ato më të rrezikshmet
presin të hapet parmaku
që si koktejl shpërthyes të hidhen brenda!...

Wittenbach, mars 1993


MONODRAMË VETMIE

Shikoj pandarë sipërfaqen e shtrirë
deri atje- të malet e maleve-

nën mjegullën e hirtë të një dite vjeshtake
një botë e tërë zhgënjimesh trandet.

Nga bregu tjetër lodhshëm nisen zogjtë
mbi llamburitjet e vazhdueshme të liqenit,
sikur bartin me vete frymën time-

bregu i shpesës fare nuk shihet,
është vjeshtë, është fund, është dhembje...

Oh, ç’vekje e rëndë shtrihet mbi sipërfaqe
e tërë mosha në ngjyra vjeshte derdhet,

vetëm nëpër shigjetat e frymës sime
dhe ajri sikur pëlcet ashtu në heshtje
velin e trishtimit duke ua hedhur valëve!

Rorchach, tetor 1993


PAMJA NËPËR TË CILËN KALOJ

Deri sa u kaloj pranë
blloqeve të betonit-
peshën e tyre ma hedhin kalistrok
vetëm sa për t’më vënë në lojë.

Vitrinat e dyqaneve
më pështyjnë e më shajnë
për këpucët e shqyera
dhe rrobat që përditë i vesh.

Kalldrëmi lëviz
e përpiqet t’më rrëzojë
për të mos i ecur mbi kurriz
me gjithë shqetësimet e kësaj dite..

I huaj dhe i humbur
midis pëshpëritjes së rrugëve
që s’më përshëndetisin fare
dhe kokën e kthejnë mënjanë
për t‘mos më parë-

ja, kjo është pamja e përditshme
nëpër të cilën kaloj!


MONOLOGU I HEKTORIT
PARA SE TË VDISTE

1.

Kur e prunë
Kalin e drunjtë

mos i hapni dyert
i shqetësuar thashë
se në te fshihet
shkatërrimi ynë.

Të verbërit u ngritën
ik nga Troja, më thanë.

Mos u bë shkaktar
që sërish të derdhet
gjak mbi bedena,

derisa e shenjta paqe
në derë po troket!

2.

Dola vetëm
për të vrarë Akilin

midis atyre bishave
që ulurinin tmerrshën
pranë themeleve
të lirisë

dhe e pashë
në minutat e fundit
si po i digjte mashtrimi
kullat e Trojës!

3.

O Zot,
as plagët e mia
as zvarritja nëpër gurë
s’më kanë turpëruar
më shumë

se mallkimi
që nëpër duart tona
po futej n’kështjellë!


IKJA E KRISHTIT

U ngrit përsëri
lakuriq nga varri
ku të llangosur e shtrinë
pas kryqëzimit.

Nuk e panë
të ikte nëpër natë
nga „toka e shejtë“
për në Kashmir!

S’mund të qëndronte
mes atyre që kryqin
gozhdat e dhunën
për të shenjta i mbanin
nëpër duar,

andaj iku
dhe i la të kërkonin
dymijë vjet
shpëtimtarin!


PËRTEJ BRIGJEVE TË DHEMBJES

Ordi trishtimesh
janë ngjeshur mbi Adriatik,
vetëm sa s`kanë shtrydhur retë e dhembjes,

era thekshëm kaliron hapësirës së trazuar
e dimri shndërrohet në një suferinë të gjallë.

Dëborë nuk ka,
se dëbora nuk zë mbi valë,
pikëllimi ka ngrirë në shkallën tridhjetë nën zero

e s`kam fuqi të zgjoj ëndërrat e pritura të lirisë
s`kam fuqi t’i jap zë vargut që ka ngelur nëpër buzë-
se kënga më tretet në hapësirën e ngrysur të një dite!...

Ordi trishtimesh
janë ngjeshur sërish mbi Adriatik,
askund s‘e takoj Odiseun, as nuk ëndërroj Penelopën,

prej skajit në skaj përpëlitem papa Itakës sime
derisa përpiqem të marr me mend një Liburnë ilire
mbi dhembjen e pafjalë Poseidoni dallgët m‘i ndërsen!

Shtërgata të fuqishme ndjenjash m`i grisin velat e shpirtit,
kam frikë mos Ilirisë së përmbytur m’i zhduken gjurmët
duke i rënë detit anë e përtej me diellin e mërguar
dhe Itakën e lënë në pikëllim-

atje, përtej brigjeve të dhembjes që nuk duken!...

Adriatik, dhjetor 1995


FËMIJA I LINDUR
PAS EMIGRIMIT

Të atin e njeh
vetëm nga fotografia
varur në mur

që s’i përgjigjet
as kur i përlotur
i qëndron përballë.

Kaq i njomë
ka mësuar të mendohet,
ta shohë botën në sy
e vëllain e madh
të cfilitur...

Sidoçoftë,
i ka mbushur ca vjetë
por s’i kujt duhet
t’i përngjasë-

pasi dikush ia shanë
dikush ia lavdëron
babanë e rrejshëm

varur në mur!...


ORDITË E SATANAIT

Sikur s’do të mjaftonte vetëm një dhembje
qiellit të vendlindjes shpërthejnë rrufetë,
pandarë godasin portën e zemrës sime!

Sikur s’do të mjaftonte vetëm një dhembje
kurrizit të vendlindjes kalërojnë lubitë-
shtatë lëkura ia zveshin ditës,
ia krisin unazat për ta ndrydhur palcën
e nervit që mbanë gjallë emrin shqiptar!


Sikur s’do të mjaftonte vetëm një dhembje
orditë e Satanait i bien Kosovës
të gjithë përnjëherë, si t’i binin lodrës,
befasohen që u mbetet gjallë
midis duarve të përgjakura!...

Sikur s’do të mjaftonte vetëm një dhembje
çdo çast vjen nga një klidhmë e nëndheshme-

sa toka më dridhet nën këmbë nga trishtimi!


DY VARGJE
PËR LUGËN TIME

Me ty u lëpi
qeni i shekujve,
gjithmonë në racionin tim.

Shpesh iu dridhe në duar
megjithate, ai të lëpiu
si sot, si gjithnjë-
gajë nuk pate të qaheshe ti!...

Unë,
gabimisht u ula
në një tryezë me te!


RADIO PRISHTINA

Skutë më skutë kërkoj valët e tua
në asnjë kanal zërin s’ta dëgjoj

në më të thellin pus të fjalëve
t’u mbyt zëri vallë, durimi jo- kënga, dashuria!...

Klith një herë të paktën
vetëtima e klithjes ta qajë natën
deri në zemër të Evropës-

s’kapërdihet dot ky lëmsh rropullish mbi ty
pika sa nuk më bie për një këngë me çifteli,

athua forcë s’ke më
athua, s’ke zë?!...


PAFATËSIA

A T D H E,
ti djepi i të gjitha dhembjeve
ti- gasi dhe helmi im

e vetmja, e vetmja, e vetmja dashuri!

Në ty-pa fëmijëri
në botë-pa qetësi,
u çmenda larg teje pa hapësirë, pa liri-

dhe mijëra fjalë
mijëra mendime
të pashprehura më shuken në gji!...


PA TY

Pa ty, Kosovë
i ngjaj asgjësë që zvarritet
e s’arrin përtej hiqit!

Pa ty, fjala ime s’ka peshë
e sillet vetëm rreth humnerës!

As vaji, as kënga s’kanë zë
dhe s’dëgjohen përtej honit
që më rrethon si gojë ferri!

Pa ty, jeta dhe vdekja
e kanë të njëjtën ngjyrë-
vetëm dheu i yt më jep forcë
që ta mund të keqen!

Ndizni magmat e zjarrta
të zemrës sate, pra,

më ndihmo të shpërthej
mjegullën që na ndan!


VDEKJA
QË SE PRANOJ

Asnjë vdekje nuk e pranoj
asnjë vdekje që nuk është rënie
pranë altarit të fjalës,
pranë altarit të lirisë-

as vdekjen mbi lule,
as vdekjen mbi mëndafsh!...

Më e liga vdekje
kjo vdekje e përditshme,
as i gjallë as i vdekur tërësisht,

midis kërmës që të kafshon
dhe fjalës që të vdes nëpër buzë!...


KLITHJA IME

Klithja ime
është më tepër se dhembje
por kuje nuk është-

nuk e lënë të nënshtrohet
zemra e gjërë e Dukagjinit,
as maja e larë e Shkëlzenit të Gashit
mbi të cilin prekë
më së pari Dielli !

Klithja ime- vetëtimë që lëshohet
sa qel e mbyll sytë
mbi kokë të shtrigave,

gjëmim shungullues
i drangojve të malësisë
nëpër njëmbëdhjetë rrathët e ferrit!

Klithja ime
nuk është belbëzim frikacak
i atyre që dridhen nga hieja e vet-

është thirrje që zgjon
edhe ata që ranë
me fjalën liri nëpër buzë,

është kushtrim
për kush është trim
e ngrihet pip në këmbë

me peshën e gjakut të patretur !


ODE ZGJIMI

-Një popull që fle, vdes!

Ismail Qemali


Mbi krahërorin tënd Arbëri
Babiloni i dhunës muret i ka shtrirë,
në pesë pjesë zemrën ta ka ndarë!

Në njëren, vdekja tmerrshëm kaliron
palcën e jetës duke shkelur pa mëshirë,

në tjetrën, dhembja fuqishëm të mbërthen
sa herë e mbledh trupin e shkallmuar
dhe zemrës ndër fjalë i jep shpresë!...

Dhembjet tua, moj, edhe gurin e çanë,
bjeshkët i plasi durimi i tepruar-

mblidhe si Anteu fuqinë e shpirtit,
me gjakun e përtërirë munde agoninë-
toka e qielli do ta përfillin fjalën tënde,

sepse për hirë të lirisë pishat rriten në lartësi
dhe zogjtë fluturojnë- lumejtë degdisen kah deti,

nën dëborë kur gjëmojnë bjeshkët
nga zemra e gurëve po këtë fjalë e nxjerrin,
fëmija kur qan, qan sepse mungon ajo,

kohës i dalin thinjat pa dorën e saj
dhe jeta i mbyll kornizat e fatit
nëse në altarin e Lirisë nuk bien dëshmorë!...


LUTJET E MESIAS
MBI KALANË E SHKODRËS

O zot, fale këtë popull
nga mëkatet që bën vazhdimisht
mbi vetvetn,

por mos ia premto tokën e shenjtë
se tokë të shenjtë e ka Shqipërinë!

Dashuri fali për dheun e vet,
dashuri për gjakun
që po i shpishet,

shpëtoje nga coptimi
orakujt e rrejshëm
dhe përmbytja...

se tempullin e parë e ndërtoi për ty,
tempullin e parë për Liri!


SHPJEGIMI I TË KEQES

Vetëm një ngjyrë e keqja nuk e ka-
vetëm një formë dhembja që zgjon ajo,

Si kameleonit i ndërrohen ngjurat,
si reve të mjegullës- forma!

Dhe emra ka sa të duash dhuna-
emra që ta thajnë fjalën në gojë,

dhe duar që të godasin pa mëshirë
por nënshtrimin kurrë nuk e mbërrijnë ato!...


DIALEKTIKË

Sa më fuqishëm godet
dhuna, krimi, tradhëtia
aq më zëshëm jehon kushtrimi-

aq më e shenjtë,
me e nevojshme bëhet Liria!


SI MUND TË HYHET
NË SHEKULLIN E RI

Nuk hyhet
me gjuhën e Don Kishotit
as me Rrosinantin e Sanços

nuk hyhet
as me Kalin Trojan
dhe hingëllimen e tij të kobshme.

Shekulli i ri
nuk është arenë ku vriten gladiatorët
për të kënaqur Satananë !...

Nëpër trajektoren e tij
hyhet me zemrën e qelibartë
dhe Diellin e zbritur
në shuplakë të dorës,

hyhet vertikalisht
me guximin qytetar
për të mbrojtur të vërtetën !


ga poema

“BUKA E KUQE”

SHKSH “Atdheu”,
Zürich, 1990,

dhe libri i katërt poetik

“PASQYRË E PËRGJYKUR”,

Marin Barleti,
Tirane, 1994.

BRUMI I LIRISË

(Poemë )

-Protestës gjithëpopullore shqiptare
kundër politikës nacionaliste, hegje-
moniste dhe diskriminuese të Serbisë,
kundër terrorit shtetëror, dhunës dhe
krimeve të pafalshme të Jugosllavisë
mbi popullin tim- posaçërisht të rënëve dëshmorë-

me rrespekt e nderim të thellë,
Autori.

1.

Kosovë,
në brumin e ditëve tua
shlligat vjellin helmin e urrejtjes

gatuajnë kohën në ty
si bukë pelini

shlligat e rritura
enkas për këto çaste...

Larat
e shpluara mbi shpinë
janë alarmet e fundit
të një drame, apokalipse
që të pret...

2.

Helmi i tyre
terapi e pazakontë-

sa më shumë t`a shtuan dozën
në palcën e durimit
rezistenca, qëndresa të rritej,

e mbete bimë që s`vyshket
as me fletë as pa fletë

e mbete trung që s`thahet
as me pipa as pa degë...

megjithate,
fjalë e pathënë gjer në fund !


3.

Kush në botë
pat në magjen e fatit
kaq shumë tartull në miell

gërshërë nëpër gishta
shpata mbi kokë

kaq shumë dhembje në këngë
kaq ushujza në ballë
e kaq plagë,

kaq kinzla në ujë
gas kimik-helmik në hapësirë...

Kush në botë
Kosovë
pat kaq mjegull rreth sysh

e kaq Diell në zemër !?

4.

Unë t`i njoh moj
të gjitha përgjakimet tua,

t`i njoh se të janë puthja e parë
e çdo dite të re në ballin tënd

jetë i thënçin !

Se nëpër to prore kemi rrjedhur
shtegut të xhungllës, shtegut të ferrit

shteg i thënçin !

5.

Tash kalojmë nëpër Luciferr
nyja e fundit-
i nënti shpirt në trupin e së qenmes

është tel i hollë
mbi magmat e ndezura të mallkimeve
që ndanë të kaluarën e të ardhmen

sa fija e flokut larg flakës
sa fija e flokut larg hirit
sa fija e flokut
larg portës së bardhë
të shpëtimit

purgatori pastron-
pastroftë të zezat e fatit Kosovë
përgjithmonë !...

6.

Shlligat përreth teje
janë mendimet barbare për ty

të gjitha ligësitë
e fshehura e të pafshehura!

Nga hullitë e qelbura të nëntokës
Megera i ka mbledhur
me helmin e etjes së tyre
nga epshi, ankthi, mëria
të tharmë brumin e kohrave-

aq sa edhe shekujt
të sëmurën nga urrejtja !

7.

I ligu përligj ligësinë
e ligësia është shpirti i xhungllës.

Kur ringjallet ajo
çdo gjë thyen përmasat,
konceptet,
e parashikimet humbin
nga dendësia e botës së egër,

mishngrënësit gëlltisin jetën,
bari rritet për t`i fshehur gjurmët,
sytë e tokës kalben ngadalë,
demonët kthejnë ujrat në qelb...

Oh, Megera është Zot i Lig !
Hiqeni, hiqeni Megerën !


8.
Ajo kohërat do t`i çmendë
tartull duke u dhënë

Zot i prapësirave-
bukën e gënjeshtrave gatoi
me brumin e besimit të verbër,
dhe dushk për gogla shet.

Nëntoka e saj dhe Kosova
janë antinome,

Kosova mban Plis të Bardhë,
s`i duron fëlliqësirat, katranet
mbi horizontet e bardha të shpirtit,

Kosova
është pasqyre e përgjakur dashurishë
për të mbetur gjallë !


9.

Ajo
në sofrën e Zemrës
shtronte pogaçen e shpirtit
kuq si Diellin e ëndërrave të veta,

u lutej Zotrave
të mos ia hidhnin plafin e muzgut
pa një mik,
pa një yll në qivurin e bjeshkëve
për t`u bërë dritë,

shtronte raki rrushi
nga rrushi i zi
i syve të buzëqeshur
edhe në mjerim...

Kosova-
bujari e tepruar !

10.

E tash
hallemadhja nënë
ngjyen ditët në shëllirë,

mbledh fëmijët
me zemër të cfilitur,
ua ndan nga pak misërnike
nga një copë qepë
nga një kokërr djath...

Fëmijët e hallit pyesin
për tollat e kuqe të gishtërinjëve
për lotët e përgjakur
që i rrjedhin ,

ndaj lënë mënjanë
koret e përgjakura
e bredhin të pangrënë, të etur,

dalin nëpër dritaret e durimit,
lëshohen prej katesh
të dhembjes së tyre të pastërt
mbi tokën e ndotur
mbi tokën e gërvishtur thellë
nga dhëmbëzorët-

bredhin
me një fitil të hollë frymëmarrjesh-
gazi kimik përditë ua sos
nga pak mushkëritë

ngrehin gishtërinjtë lart
duke thonë:
- Ti ngrehim të dy duart,
Qielli të mos bie !

11.

Eh, fëmijët e Kosovës !
Janë zogj të përndjekur.

Asnjë pip të qetë s`ua lënë korbat
asnjë kënd të ngrohtë s`ua lënë retë
asnjë rrobe të pagrisur
s`ua lënë drizat e fatit
asnjë fushë me lule kosat s`ua lënë,

po po,
fëmijët e Kosovës
janë të predestinuar !

12.
Fëmijë të pa lodra janë ata,

vetëm në lozshin me gazin e fikur
vetëm në lozshin me emra të përbuzur
me të cilët i thërrasin,
me shpullat e ngjeshura,
me rafalet e kobshme
që i godasin,

me flamujt e melankolisë
duke paramenduar
pak gëzim në mënyrën fëmijërore,

po, ata s`kanë asnjë lodër
pos prindërve të përjashtuar nga puna,

ashtu janë vetë lodra
në duart e egra të viteve !

13.

Sidoqoftë,
a s`është privilegj kosovar
të kesh prindin në shtëpi,

sa kush është nisur nga shtëpia
e s`është kthyer me të gjitha gjymtyrët,
sa kush është nisur
e s`ka mbërrirë të kthehet në këmbë,
sa kush ka humbur rrugën
ditën për drekë
e ka mbërrirë në qendër të listave
nga të cilat kurrë s`ka dalur
i vërtetë,

sa kush...sa qindra mijë ?!

14.

Shumë të tjerë
u shtruan në sofrën e dhembjes,
ata s`janë më
për të ndarë bukën e idhtë të jetës,

të përcjellurit, të ndjekurit,
të privuarit nga kjo hapësirë fryme,

ata me nekrologjinë
e frymëmarrjeve të pëlcitura
në kush e di cilin çast të kobshëm
mbi truall,

qirinjtë e ndezur të rrugëve
dishepujt e dritës së rrugëve
apo shënjtorët e rrugëve të Dritës-

Ata, Lavdi Paçin !



15.

Ranë të puthin Tokën
një grusht dhe të shtrenjtë
për një buzëqeshje fëmijërore,

furtunave të krisura
gozhufin e shpirtit ua kthyen
hodhën rrufe klithmat
drejt shtëllungave të mnerit
e bulëzuan në çdo pip
nëpër çdo degë
nëpër çdo rimë të ndrydhur
këngësh,

ata e shkrinë
ngjyrën e gjakut
me brumin e ditëve që do vinë
që të gatuajnë
me tërë qenien
Buken e Kuqe të Lirisë !

16.

Se Kosova e thotë fjalën
pa iu dridhur buza

dhe vdes
te këmbët e mendimit të vet
si para lterit,

nuk pranoi kurrë
baltën e fjalëve
që s`ia deshi zemra-
Kosova
është tempull i flijimit
për të vërtetën !

17.

Më kot çirren
fantomët e natës

pështymën e mykur të shekujve
më kot e gjuajnë
mbi fytyrën e Diellit,

fantomët e vdekjes-
të mbështjellurit
në hekur e pancir,
në mjegullnajën e mizorisë-

Kosova
flet e vdes burrërisht !

18.

Pranë secilës pikë gjaku
ndizet një Kujtim

pranë secilës pikë gjaku
ndizet një Dritë

dhe me të gjitha
v e t ë D I E L L I !

FATMIR TERZIU – BLETA E KRIJIMTARISË SË SOTME SHQIPTARE

Unë (sado i vogël si krijues, ndihem gjigand ndërsa mbart autoritetin e lexuesit) do thosha për Fatmir Terziun: Organizëm i lindur për të pohuar të bukurën, të mirën, nektarin, lulen, gonxhen, sythin, të porsalindurën.


Novruz Abilekaj

Gorki (i madh sa dimensionet e artit të tij), dikur tha për poetin e ri Sergej Esenin: Organizëm i lindur për poezi.


Unë (sado i vogël si krijues, ndihem gjigand ndërsa mbart autoritetin e lexuesit) do thosha për Fatmir Terziun: Organizëm i lindur për të pohuar të bukurën, të mirën, nektarin, lulen, gonxhen, sythin, të porsalindurën.


Si bleta, pra. Bleta shkon te trëndafili, ulet mbi lule dhe përthith nektar. Nuk shpenzon fare vëmendje për gjembat. As për gjethet; qofshin këto në gjelbërim të plotë, qofshin të zbehta apo duke u tharë nuk i interesojnë bletës. Shkon bleta te trëndelina, te sherbela, te manushaqja, te lulja e bajames, te pisha, madje edhe te duhani. Gjithkund mbart nektar e polen, atë nektarin dhe polenin që na e servir si mjaltë e dyllë dhe ne e konsumojmë të gatshëm. Sikur njeriu-lexues (qoftë edhe dëgjues) t’i dinte vlerën njeriut ashtu si ia di bletës. Ndonëse kjo nuk ndodhë përherë, duhet të ndodhë me autorin e “Kritika ndryshe” që është ulur në pafundësi “lulesh” dhe jo vetëm për një çast; natë e ditë, ditë e natë.


*

Në fund të gushtit 2009, më erdhi në dorë përmbledhja “Kritika ndryshe”-vëzhgim në brendësi të prozës dhe poezisë shqiptare (pjesa e parë). Ishte dhuratë e drejtpërdrejt nga autori i përmbledhjes, z. Fatmir Terziu. E mora në dorë me kënaqësi duke pasur ndjesinë e shtrëngimit të dorës me njeriun e letrave dhe të ekranit të cilin e njihja vetëm nëpërmjet rrjetit internetik.


*

E lexova ngadalë. Postmodernizmi, funksioni estetik, arti i fjalës përcjell me modesti mendime e përkufizime të përafërta, por, pasuria më e veçanta është pasqyrimi i përvojave dhe modeleve postmoderniste për rastit unik Robert Lawrence Stine etj.

Pse ky autor kaq i suksesshëm quhet postmodern –pyet autori. Më tej përgjigjet me gjuhë akademikësh: Ato (librat e Stine) janë produkte të kulturës popullore të transformuar me stilin personal dhe me mjeshtëri në stilin e komunikimit modern.

Kështu pasurohemi për funksionin estetik të krijimtarisë, për artin e fjalës e më tej.


*

Është detyrë e gjithkujt që mendon se i ka dhuruar një pjesë të jetës së tij personale botës së krijimtarisë dhe të artit në përgjithësi të udhëtojë nëpër faqet e librit me vlera të sigurta “Kritika ndryshe” dhe të takohet me modernizmin, postmodernizimin, sentenca të gjigandëve të sotëm të kritikës artistike dhe të mendimit filozofik, me emrat më të shquar të letërsisë (dhe jo vetëm letërsisë shqiptare në botë). Gjithashtu do të prezantohet me dhjetëra krijues të rinj; të njohur, të njohur pak apo anonimë. Në çdo rast spikat misioni i Fatmir Terziut: Afirmimi i vlerave pozitive të çdo autori, kujdesi për të mos lënduar shpirtin e askujt dhe për të realizuar mjekimin e të metave me mënyra që nuk shkaktojnë qoftë edhe dhimbje minimale.


*

Në fund, ashtu si ka thënë Dr. Charlotte Crofts: “Shoh diçka më tepër se rëndësia për të lexuar”.

Më vjen ky vlerësim në dy trajta:

E para: Kritika ndryshe, kjo përmbledhje shumëdimensionale, e ka dhe do ketë vlerën e saj të padiskutueshme edhe pa u shtuar unë si lexues, edhe duke i kaluar anash qindra apo më shumë nga lexuesit-krijues deri të mbiprodhuar në ditët që jetojmë. Shikoni, nuk jam dhe nuk mund të jem aq fisnik sa Fatmiri, ndërsa humbas durimin dhe nënvizoj se krijuesit sot janë deri mbiprodhim. Kështu kam menduar dhe për mjaltin dikur, mjalti i krijuar me përzierje të nektarit të lules së duhenit më përcillte pak hidhërim nikotine, sido që quhej mjaltë dhe, jo vetëm quhej, shtrohej në tavolinë si mjaltë. Veçse, ngushëllohem me të vërtetën e përbotshme se nuk mund të jenë dy njerëz njësoj, ashtu si nuk mund të jenë njësoj dy gjallesa brenda një shpirti njerëzor, ashtu si nuk mund të jetë njësoj nesër i njëjti njeri i sotëm.


E dyta: Edhe pse e lexova (apo e lexoi ai tjetri) nuk ngjitet dot deri te lartësia e rëndësisë së librit si vlerë arkivore, si vlerë e përjetshme shkencore.

I ushqyer shëndetshëm me faqet e librit, falënderoj Fatmir Terziun për mundin e madh që i ka kushtuar informimit dhe formimit tim kulturor, për vizionin shumëplanësh që më përcjell duke më ndihmuar të orientohem nëpër shtigjet e krijimit, për shembullin vetëmohues të studimit dhe hulumtimit në lëmin e vlerave intelektuale shqiptare.

Në kthinat e hetuesisë në burgjet serbe,vdisnin patriotët

Nga Flori Bruqi

 

Ç’linin mangut hetuesit, e plotësonin gardianët

 

Rexhep Mala

Zemra e cila këndonte në zë edhe në brendinë e saj nuk mundi kush me ia ndalur dëshirën për të kënduar...Edhe në qeli kur isha, rrëfente Rexhep Mala "nuk kishte ditë që nuk këndoja edhe pse ishte rreptësisht e ndaluar, posa ndëgjonin zërin gardianët e burgut , vinin dhe më ndërprisnin por nuk mungonin as ndëshkimet nga gjakpirësit e ndytë, ata posa u largonin unë sërish filloja me zë të ultë e dalëngadalë më buronte një energji dhe e ngrisja zërin aq lartë , kujt’ i këndoja vall..?, popullit tim, heronjëve , dëshmorëve të rënë për Liri, qëndresës heroike të vëllezërve e motrave të mia shqiptarë".

Rexhep Mala, atdhetar, simbol i qëndresës kombtare shqiptare, hero i kombit nga Hogoshti, Komuna e Dardanës lindi me 26 mars 1951 nga e ëma Fahrije dhe i ati Mehmeti familje me kushte mesatare ekonomike por me një traditë shumë të pasur atdhedashëse e patriotike. Shkollën fillore dhe tetëvjeçaren në tërësi Rexhep Mala e kreu në Hogosht, më pastaj meqë i ati Mehmeti shpërngulet në Gjilan, Rexhep Mala e vazhdoi gjimnazin në Gjilan.



Si nxënës i vitit të III-të ishte ndër organizatorët e parë në organizimin e demonstratave të 1968-tës.

Në vitin shkollor 1969/1970 Rexhep Malajn e përjashtojnë nga shkolla me çrast Ai gjimnazin e vazhdoi në Preshevë ku edhe e kreu me sukses.

Në vitin shkollor 1970/71 me knaqësi të veçantë ushtroi detyrën si mësimdhënës në fshatin Marec të Prishtinës, mirëpo i etur për dituri dhe për të studiuar, ndërpreu punën dhe u regjistrua në fakultetin Ekonomik në Prishtinë, me plot sukses kryen vitin e parë të studimeve, ishte edhe në ilegalitet dhe pas një ndërprerjeje kaloi në Shqipëri nga edhe kthehet shumë shpejt me bindjen se duhet vepruar nga afër, rrugetimi, shkuarja-ardhja e tij në Shqipëri i kushton me burg që ndëshkohet nga Gjykata për kundërvajtje e Gjilanit, e burgosën plot 28 ditë, del nga burgu për të kaluar një kohë jasht shtetit të jugosllavisë (Francë, Gjermani, Itali dhe në Zvicër) të cilin Rexhep Mala s’e njohu kurr si shtet.

Heronjtë e popullit : Nuhi Berisha - Rexhep Mala

Denimi me 9-të vite burg

Rexhepi kudo që ishte, kado që shkonte dhe me këdo që ishte në shoqëri, kishte vetëm idealin e tij për një Kosovë të lirë dhe të pavarur por ishte në përndjekje nga barbarët hap pas hapi, me çrast si pjesëtar i Levizjes Nacional Çlirimtare ( LNÇ ) pikërisht ne vitin 1974 së bashku me Adem Demaçi -n (Grupi i Adem Demaçit) e shumë anëtarë të tjerë arrestohet dhe pas 9 muaj hetimesh denohet me 9 vite burgim të rëndë.

Në dosjet e SPB-së të Kosovës cekët kjartë se Rexhep Mala ishte ndër të burgosurit më të pathyer i cili më së gjati kishte mbajtur grevë urie, megjithëkëtë Ai arrin që edhe pse në kushte të vështira të shkruaj ditarin nga burgu “Kujtime nga Burgu” ku paraqet jetën shumë të vështirë dhe torturat më çnjrëzore mesjetare të UDB-së që kishin përdorur e ushtruar kundër tij.

Ndonëse ishte i papërkulur me qëndrimet e tij prej atdhetari, Rexhën e shetisin nëpër shumë burgje të ish jugosllavisë fashiste si në Prishtinë, Mitrovicë, Zenicë, Shtip, Idrizovë, Prizren, Foçë e në Mostar.
Më 23 maj 1983 pas 8 vitesh vuajtje e malltretimesh lirohet nga dyert plot egërsi dhe vuajtje të pashlyera ngase pjesën më të madhe të denimit e kishte kaluar i vetëm nëpër qeli të burgjeve të sipërpërmendura të cilat nuk arritën dot ta thyejnë apo të detyrojnë të jetë i urtë për pushtetin komunist që nuk e njohu kurrë në jetën e tij.

                                          Foto  nga  Mr.sci.Xhelil Neziri

Flaka e Janarit 1984

Doli nga ato dyer të ndyta dhe e gjen atdheun, Kosovën po aty ku e kishte lënë më parë, pas 8 vitesh Rexhep Mala nuk kishte dëshmi se diçka kishte ndërruar, jo… sërish të robëruar me çrast atë jetë me atë robëri Rexha s’e deshti kurrë dhe me plot energji futet sërish në rrugën drejt realizimit të synimeve dhe idealit të tij, gjen shokun e idealit Nuhi Berisha dhe futen prap në ilegalitet. Ndonëse në çdo hap i përcjellur, UDB-ja u bie në gjurmë por trimat lidhën besa-besën për t’mos u ra në dorë të gjallë gjelatëve. Në lagjen e trimave të Prishtinës , në një luftë të pabarabartë por me këngë dhe refale armësh me 11 dhe 12 janar 1984 ranë heroikisht për t’mos vdekur kurrë.

Rexhep Mala e Nuhi Berisha shquhen ndër figurat më të ndritura të qëndresës dhe sakrificës sonë kombëtare. Sot për veprën patriotike të Rexhep Malës me plot krenari flasin bashkëpunëtorët, bashkëluftëtarët, bashkëfshatarët dhe mbarë Kosova ndonëse emrin e Rexhep Malës e shohim në çdo flamur me shqiponjën dykrenare, e hasim në shumë rrugë të cilat me nderë e krenari mbajnë emrin e tij , e hasim në shumë sheshe e vatra edukativo-arsimore, kazerma e qytetit në Gjilan me krenari mban emrin e bërthamës së UÇK Rexhep Mala e Nuhi Berisha.


Më 11 janar të vitit 2008 në Bibliotekën Kombëtare Universitare në Prishtinë u promovua monografia “Rexhep Mala - Anteu i Lëvizjes Ilegale” , e autorit Selatin Novosella.

*****************

http://www.youtube.com/watch?v=uyngMJ0MI1M

 http://whatiexpect.in/index.php?option=com_video&Itemid=148&video=S2YWfTfYrFY


Kujtime nga burgu


Rashë në sy që nga bankat e shkollës fillore si liridashës, sepse e doja popullin tim, historinë e tij të lavdishme, sepse e doja Kosovën time dhe simpatizoja me gjithë shpirt Shqipërinë. Dhe, mjaftoi kjo që të më fusnin në burg. ”Më mirë ta kemi nën dry sesa të jetë nën vëzhgim tonë pë gjatë gjithë kohës”, kështu sigurisht funksiononte logjika e sëmurë e UDB-së. Tani e ndjë për detyrë që ta njoftoj opinionin e vendit dhe atë botëror mbi arrestimin tim, torturat çnjerëzore që janë kryer mbi mua me muaj të tërë, gjykimin dhe vuajtjen e dënimit. Po përpiqem që me aftësitë e mia modeste t`i përshkruaj të gjitha ndjesitë e mia. Bindja e plotë dhe besimi i patundur se e vërteta dhe drejtësia herët apo vonë do të triumfojnë, si shumë të burgosur të tjerë politikë shqiptarë edhe mua më bënë më të fortë, më të qëndrueshëm, më të papërkulur, para presionit të policisë fashiste jugosllave dhe vështirësive të shumta që më përcollën në burgje. Nuk jam as i pari dhe as i fundit që u dënova pa asnjë faj. Për ne shqiptarët në Jugosllavi kjo është gjë e rëndomtë. Prandaj, edhe pse në burg, dhe në kushte shumë të vështira, i përcjellë hap pas hapi nga gardianët e burgjeve, për fatin dhe përjetimet e mia si dhe të shumë të burgosurve të tjerë politikë shqiptarë në Jugosllavi, duke ngritur edhe në këto kushte zërin e protestës kundër këtij terrori e gjenocidi që po ushtrojnë fashistët e Beogradit kundër popullit tonë.

Arrestimi

Ishte dimër i ftohtë, kur një mëngjes herët, policët, si lukuni ujqish, kishin rrethuar shtëpinë time. Ishin të armatosur me pushkë e automatikë. Kishin zënë pozicione luftarake, të gatshëm për të shtënë në ne, në lëvizjen më të vogël. Që të gjithë qemë në gjumë, kur pa pritur filluan të kërcasin në dyerë, u mëshonin sa mundnin atyre me duar dhe me shqelma. Nuk prisnin as të vishemi. Posa u çelën dyert, u vërsulën si bisha të çartura dhe me armë të gatshme na shpërndanë nëpër dhoma. Filloi një bastisje sa rrënuese aq edhe e poshtër. Ishin shumë dhe nuk mund t’i përcillnim se mos na vidhnin gjë edhe pse ishim të varfër. Rrotulluan dhe përmbysën çdo gjë që patën përpara. Çirreshin si egërsira të uritura. Donin të fusnin tmerr e panik te njerëzit e shtëpisë, por dështuan sepse anëtarët e familjes sime e morën këtë si gjë të rëndomtë. Familja ishte mësuar me arrestime që nga gjyshi e stërgjyshi. Për ne nuk ishte hera e parë të arrestohej një anëtar i familjes. Udbashët me vegla e aparate gjurmonin, si qentë edhe në shportën e bërllogut se mos gjenin gjë. Pas disa orësh rrotullimi e përmbysjeje, si duket, e panë se po lodhen kot, prandaj m’i vunë kllapat që në dhomë. Njerëzit e shtëpisë më përcollën me grushtin lart. Tamam si përcillet luftëtari i lirisë për në luftë. Paj, edhe unë në luftë shkoja, në luftë me bisha që kanë pamje njeriu. Më futën në një makinë të policisë, para dhe prapa së cilës kishte makina tjera përplot policë të armatosur.

Paraloja

Para dyerve të UDB-së më nxorën nga makina dhe të rrethuar nga të gjitha anët më futën brenda. Më çuan në një zyrë, mu aty ku do t’i zhvillonin hetimet ndaj meje. Aty më bënë një bastisje detale: më zhveshën lakuriq, të poshtrit ! Thuajse nuk më kishin bastisur kur m’i vunë kllapat në shtëpi. Tërë ditën më mbajtën në atë dhomë. Gjer në orët e vona të natës. Askush s’më pyeste gjë. Një polic filloi ta luante rolin e njeriut të mirë duke më këshilluar : “Trego çfarë të dish dhe puna do të mbarojë me kaq, sepse këta do të të rrahin dhe do të të torturojnë. Mos e shkatërro shëndetin se je i ri. Nëse m’i thua mua të gjitha ato që i di, unë do të lëshoj që sonte të shkosh në shtëpi...” I thashë se nuk dija sgjë, madje as për çka më kishin arrestuar. Ai nuk më ngacmoi më. Një polic, që të nesërmen do të mësoja se ishte hetuesi im kryesor, kur hyri brenda më pyeti: “Ti je Kushtrim Guri, a” ? Po, i thashë. Duke u zgërdhirë si qen më tha:”Nëna në shtëpi e bënë miellin bukë, e ne atë bukë e bëjmë miell ! Mbaje mend këtë !” Qeshi me fjalët e veta si i marrë dhe iku. M’u kujtuan fytyrat e Gestapos hitleriane që kisha parë në filma. Kurrë farë dallimi nuk kishin prej tyre kriminelët e UDB-së. Siç mësova më vonë, ky ishte gjakpirësi A.S. kaq biseduan me mua ditën e parë. Policët ndërroheshin vazhdimisht, gjersa më në fund, rreth orës 23, më dërguan në burg.

Në burg

U kryen formalitetet rreth pranimit tim dhe nëpër korridorin e ngushtë të burgut më dërguan në birucë, siç i thonë ndryshe qelisë. Aty s’kishte asgjë tjetër veç një teneqeje me ujë dhe një qypi që quhej ‘kibëll’ e që shërbente në vend të një WC-je. Gardiani më çoi në qoshe të korridorit, ku ishin dy dyshekë të vegjël të shqyer e të ndyrë sa s’bëhet. Vetëm emri dyshek u kishte mbetur. Ishin edhe të përgjakur, sigurisht nga ndonjë i burgosur i torturuar. Kishte edhe dy batanie të grisura, të pluhurosura dhe të fëlliqura. Edhe këto ishin të gjakosura. ”Merri !”- urdhëroi gardiani. Ç’t’i bësh, me duhej t’i merrja. Në atë dimër të madh më mirë me to se pa hiç gjë. Posa hyra brenda në qeli u përplas dera pas meje, ndërsa shuli kërciti me kërcëllimë. -Kështu kërcitkan shulat e dyerve të burgjeve jugosllave ! -mendova me vete. Më duhej të mësohesha edhe me këtë, që tani e tutje për shumë vjet do të ishte pjesë e jetës sime.
Policia jugosllave, si çdo polici fashiste e antipopullore, ndjek e persekuton çdo patriot e revolucionar. Nga pamundësia për t’i zbuluar atdhetarët që luftojnë e veprojnë natë e ditë, kudo në Kosovë, UDB-ja arreston njerëz të pafajshëm liridashës, i torturon me metodat më shtazarake për t’i detyruar që t’i pranojë gjërat, të cilat as në ëndërr s’i kishin parë, e pastaj i hedh në gjyq dhe u shqipton atyre dënime të rënda. Ndiqen sidomos simpatizantët e Lëvizjes, nga frika se sot apo nesër mund të inkuadrohen aktivisht në të. Dikush mund të pyes se si policia mund t’i dijë simpatizantët e Lëvizjes. Fare thjesht. Serbomëdhenjtë janë të vetëdijshëm se populli ynë është i ndërgjegjshëm për gjendjen ku e ka katandisur politika e tyre fashiste. Populli shqiptar është i pakënaqur me pozitën e tij prej popullit të shtypur në Jugosllavi. Ai në këto kushte nuk sheh tjetër rrugë veç asaj të qëndresës, nëpërmjet së cilës duhet t’i realizojë aspiratat e veta historike. Prandaj s’është e vështirë të gjesh bazën e dyshimit serbomadh ndaj popullit tonë në përgjithësi. Kështu që nga bangat e shkollës fillore ndiqet dhe përcillet puna dhe sjelljet e çdo shqiptari në Jugosllavi. Pastaj mjafton që një pjesëtar i farefisit të ketë qenë në burg që edhe ti saora të figurosh në dosjen policore si kandidat potencial për ndjekje nga UDB-a jugosllave. Meqë bastisjet e shqiptarëve janë gjëra fare të rëndomta, mjaftojnë të gjejnë ndonjë libër të ndaluar, e këso këtu ka shumë…ndonjë broshurë, fletushkë apo gazetë ilegale, ku flitet për problemet jetike të popullit, ose ndonjë trakt apo afishe të shpërndarë nga Lëvizja, apo fotografi të nxjerra nga gazetat që kanë të bëjnë me Shqipërinë dhe të fusin në burg, të të torturojnë e mundojnë, që të tregosh atë që të ka dhënë apo që e ka shpërndarë dhe, bashkë më të të hedhin në gjyq dhe të dënojnë me vitet të tëra. Gjërat për të cilat njeriu në botën e civilizuar as që guxon të mirret në pyetje. Ndodhë kështu, sepse drejtësia dhe humanizmi ka kohë që e kanë humbur, veçanërisht ndaj shqipëtarëve, kuptimin e tyre në Jugosllavi.
Qelia ku më futën ishte e vogël sa s’bëhet, aq sa nuk mund t’i shtrija këmbët sa duhet. Tavani ishte i ulët, saqë kur ngrihesha e prekja edhe me dorë. Gjatësia e mureve nuk ishte e rregullt, sepse burgu ishte në formë rrethi. Tri të katërtat e rrethit ishin burg, ndërsa pjesa tjetër përbënte ndërtesën e UDB-së, një ndërtesë trikatëshe, mbi njëqind metra e gjatë. As lartësia e mureve të burgut nuk ishte e njëjtë, pasi që nuk kishte kulm, por një pllakë të pjerrtë plumbi e betoni. Dritarja ishte shumë e vogël. Nga jashtë kishte një xham tjetër të trashë e të errët, të larguar nga muri për 25-30 cm. Nga fundi i kësaj plase mund të shihja pakëz qiellin, por kurrë diellin. Kuptohet mes dy dritareve ishin grilat e hekurta. Me hekur e beton ishin edhe muret e tavani. Bënte ftohtë sa s’ka. Qelia kundërmonte erë qelbësire. Aty kishte buba të vogla dhe të mëdha aq shumë sa kurrë s’mund t’i zhdukje. U mbështolla disi me të dy batanijet, por të ftohtit më kishte hyrë në palcë. Edhe pse isha pa ngrënë dy ditë dhe bënte shumë ftohtë, lodhja bëri punën e saj dhe shpejt më zuri gjumi. Të nesërmen herët dëgjova një cingërimë të zgjatur zileje, që ishte shenjë për t’u zgjuar. Pak më vonë kërciti dryri i derës sime dhe rrapëllima e shulit. Me të bërtitura dhe ngërmime, një gardian më urdhëroi që dyshekët t’i paloja në qoshe, duke m’u ngërmuar se gjatë ditës është rreptësisht e ndaluar çdo ulje apo mbështetje në dyshek, ndërsa “çebet”, sipas rregullit, m’i qiti në korridor.
Nga 19 veprimtarë të përfshirë në Procesin gjyqësor të Prishtinës, në vitin 1975, drejtpërdrejt në shkrimin dhe shpërndarjen e trakteve dhe shkrimin e parullave antijugosllave, ishin të përfshirë vetëm Rexhep Mala dhe Ilmi Ramadani. Gjatë hetimeve të tmerrshme, as Rexhepi as Ilmiu, nuk do të pranojnë as edhe një fjalë të vetme me çka do të dënoheshin edhe 17 të arrestuarit e tjerë në krye me Adem Demaçin. Po ashtu, as gjatë procesit gjyqësor Rexhep Malaj nuk do të pranojë se i ka kryer aktivitetet për çka po gjykoheshin 19 veta. Në burgun e Idrizovës, në Maqedoni, në vitin 1977 e pyesin shokët Rexhep Malajn: “Pse Rexhep nuk e ke pranuar se ti dhe Ilmiu i keni kryer ato veprime dhe të liroheshin 17 të burgosurit e tjerë nga ky proces i montuar politik”. Rexhepi përgjigjet: “Kam qenë i bindur se si e pranova se unë dhe Ilmi Ramadani jemi kryes të veprave për të cilat dënoheshim, kurse 17 të tjerët nuk kanë të bëjnë asgjë me këto aktivitete, pra Adem Demaçi dhe shokët e tjerë, ata do të gjykoheshin patjetër. Por do të përfundojë Rexhepi, -sikur edhe gjysmën e Kosovës ta kishin burgosur dhe ta kishin qitur në bankën e zez, nuk do të kisha shkelur fjalën e dhënë për ruajtjen e sekretit”.
Pra gjatë ditës duhej të ulesha vetëm në dërrasat e kalbura të qelisë, që ishin të ftohta sa s’bëhet, pasi që nën to kishte beton. Dritarja nuk mbyllej sa duhej dhe binte nga veriu. Mund të merret me mend se ç’të ftohtë bënte. Në mur ishte e varur një letër. Ky ishte “rendi shtëpiak” i burgut, ku ishin edhe “të drejtat” që i takonin të burgosurit. Çfarë ironie ! Më vonë do të provoja me mijëra herë se ky ishte vetëm një formalitet cinik, sepse në praktikë i burgosuri nuk kishte kurrfarë të drejtash, sidomos i burgosuri politik, i cili ishte nën mbikëqyrjen e policisë politike, pa lejën e së cilës nuk i jepej as ujë. Pas pak ma sollën mëngjesin. Po çfarë mëngjesi se ! Vetëm ujë të nxehtë, të turbullt nga kafeja. S’kishte kurfarë shije, s’kishte as sheqer. E shijova, por u detyrova ta derdh në qyp kibëll. Bukë në mëngjes nuk jepnin. Vetëm në drekë të sillnin një gjysmë buke dhe ti haje kur të duash gjatë 24 orëve ! Pastaj më nxorën gjer te WC-ja. Duhej pastruar qypin dhe duhej marrë ujë për 24 orë. Aty kishte edhe lavabo ku mund të pastroheshin duart. Gjatë kohës, gjersa laja qypin dhe mbushja ujë, derën ma mbyllën me shul, sikur që mbyllej edhe qelia. Nuk vonoi dhe më morën e më çuan në UDB. Hetimet ndaj meje edhe formalisht filluan. Kisha dëgjuar se në UDB më parë fillojnë me lutjet dhe premtimet bashkë, me kërkesat për bashkëpunim, dhe vetëm pasi nuk do t’i arrijnë qëllimit do të fillojnë me kërcënimet dhe torturat. Prandaj rrija pak më shlirë. Mendoja q ët’i shoh se si i bëjnë këto paraloja para torturave. Por filloi krejtësisht ndryshe.

Fillojnë hetimet

Isha ulur në një karrige pranë derës. Në dhomë ishte një polic. Hyri hetuesi kryesor me dy-tre policë prapa. Meqë unë nuk ngrihesha në këmbë kur hynin dhe dilnin policët, nuk u ngrita as para këtyre. Hetuesi kryesor Asllan Sllamniku erdhi pranë meje dhe sikur të ishim miq më goditi lehtas me grusht në shpatullën e djathtë. Mendova : ç’bënë ky njeri kështu ? Mos don të bëhet thuajse shok i imi, por të menduarit ma ndali një shuplakë mbrapsht, ne e quajmë “magjupisht”. Ishte e rëndë që sytë xixa më nxorën. Meqë reagova në këtë të rënë, më mbërtheu për flokësh dhe, duke mos më lënë të ngrihesha nga karriga, filloi të më sjellë me dorën që e kishte të lirë. Ndërsa policët tjerë rrinin gati hyn bren. Nuk po çohesh në këmbë, kur po hyj unë brenda a ? Dije se këtu nuk je te shtëpia, por në UDB ! Duhet të ngrihesh në këmbë për çdo kë kur hyn brenda ! - më tha i poshtri dhe më urdhëroi të ulesha e të ngrihesha. Ia filluan pra, me kërcënime e me të rëna që unë të flisja nga frika, dhe ata të kryenin shpejt punë me mua:Ishin këto të rënat e para, sikur një racion para drekës së majme. Më vonë do të shihja se këto s’ishin asgjë nga ato që do të vinin më pas. Çdo pyetjeje i përgjigjesha me : nuk di, jo, s’kam parë, s’kam dëgjuar, se kam bërë as atë as këtë, etj. Më mbajtën gjer në ora 14 e 30 minuta dhe më çuan në burg. Edhe kur më merrnin në burg për hetime(lexo: torturime) dhe kur më kthenin në qeli m’i vënin prangat, edhe pse burgu, siç thashë ishte i ngjitur me UDB-në. Në qeli më priste fasulja e ftohtë (fasule e i thënqin se ishte e tëra me ujë me vetëm disa kokrra) dhe buka. Kishte 48 orë që s’kisha ngrënë fare dhe e hëngra tërë bukën që ma kishin sjellë, edhe pse ishte për 24 orë. S’vonoi as një orë pas drekës dhe më morën prapë në UDB. Tani kishin ardhur 4-5 hetues. Në përgjigjjen time të parë ‘nuk di’, kërciti grushti në barkun tim, më ranë me shqelm, filloi njëri të më bjerë duarve e pastaj trupit. Pasi u lodh, punën e tij e vazhdoi tjetri. Nga të rënat fytyrës, m’u çanë buzët dhe më shpërtheu gjaku për hunde dhe për goje. Nuk më linin as të merrja frymë. Më çuan shpejt e shpejt në lokalet të më pastronin gjakun nga fytyra e rrobat dhe më kthyen prapë. Më rrëzuan në dysheme, më urdhëruan të zbathaj këpucët dhe çorapat.

Në fallak

- Ta shohim tash në fallak se si do të përdridhet- tha hetuesi. Menjëherë e kuptova. E dija se ç’është fallaku. Këtë metodë e kishin përdorur që në kohët e lashta dhe inkuizicionet e kishës. Filluan të ëm binin në shputat e këmbëve sa mundnin. Njëri më mbante për krahësh e tjetri kishte hipur mbi mua dhe godiste me tërë fuqinë e tij shputave të këmbëve të mia. Kjo ishte edhe për ata një puën e vështirë fizike, edhe pse e bënin me ëndje të posaçme. Lodheshin dhe shkumbëzonin si kuajt. Po ata kishin një përparësi, sepse sa lodhej njëri, menjëherë e zëvendësonte tjetri, dhe kështu me radhë. Në dy mënyra më goditnin shputave. Ndonjëri më binte vetëm në njërën këmbë nga 15-20 ‘kërbaçë’ e pastaj po aq me tjetrën, e prapë këmbës tjetër dhe kështu gjersa lodheshin. Ndonjë tjetër më binte me radhë herë në njërën e herë në tjetrën gjersa lodhej. Kjo e dyta më dukej më e lehtë. Këtë gjë sigurisht se e dinin edhe ata, prandaj më goditnin herë në një mënyrë e herë në një tjetër. S’mbaj mend të ketë ndodhur që dy veta radhazi të më kenë goditur në një mënyrë. Kohë pas kohe, e sidomos kur e ndienin veten të lodhur më urdhëronin të ngrihesha dhe të shëtisja nëpër dhomë. Ishin këto mundime të mëdha të ecësh me shputa të enjtura e të goditura pa mëshirë sikur të ishin cunga me mish njeriu. Kur nuk ngrihesha, më ngritnin me shqelma e me kërbaç. Dhe prapë fallak. Prapë shëtitje nëpër dhomë, të rëna duarve me "pendrek", të rëna të forta me të dy duart në veshë përnjëherë, nga të cilat edhe sot më dhembin veshët. Të vetmin pushim e kisha kur pushonin edhe vet xhelatët. Dhe kështu vazhdimisht gjer në orët e vona të mbrëmjes.
- Kërkonin t’i identifikoja njerëzit që nuk i njihja fare dhe të thoja se ai është person që ka shpërndarë trakte apo që më ka dhënë material propagandistic për të lexuar. Kërkonin t’i pranoja aksionet që s’i kisha kryer dhe as q ëkisha lidhje me to. Kërkonin të pranoja se kam lexuar këtë apo atë libër të ndaluar, këtë broshurë, fletushkë, gazetë ilegale apo trakt e afishe të shpërndarë.
- Në ndërkohë, nga bisedat e hetuesve në mes vedi, kuptova se kishte edhe të burgosur të tjerë me mua.

Këmbët më dhembnin si drita e syrit

- Në qeli më priste pjata me makarona të ftohta dhe pa pikë yndyre. Kuptohet, bukë nuk kishte. Pjesën e bukës që e kisha për 24 orë e kisha ngrënë në drekë. Makaronat nuk haheshin, s’do t’i kishin ngrënë as derrat e uritur, aq shumë kundërmonin. Drita ishte fikur, s’kishte kohë të mendohesha më duhej të pushoja. Tërë trupin e kisha të dërmuar nga grushtat dhe kërbaçi. Këmbët më dhembnin si drita e syrit. Ishin enjtur aq shumë sa as këpucët nuk mbatheshin dot. Nuk di se si kam ardhur deri tek qelia. Kam ardhur vetë apo më kanë tërhequr nga krahët. Isha krejt i dërmuar, vetëm mendjen e kisha të kthjellët dhe e dija se si po veprojnë me mua, por krejt kjo ishte vetëm fillimi. Fundi ishte akoma larg. Shumë larg. Kisha dëgjuar se pak njerëz kishin mundur t’u qëndronin torturave të këtyre përbindshave me pamje njeriu. Isha i vetëdijshëm për pafajësinë time, por i dhashë vetes për detyrë të qëndroja gjer në fund, të mos tradhëtoja, të mos kallëzoja askënd dhe me asnjë çmim të mos pranoja akuzat e tyre.
- Duhej t’u jepja shembull edhe të tjerëve që do të vinin pas.
-
Në kthinat e hetuesisë vdisnin patriotët

Filluan kështu torturat shatzarake të policisë fashiste jugosllave. Këta nuk ishin hetues, po bisha, që s’kishin kufi në shfrenimin e instikteve shtazarake, ishin të uritur për mish njeriu ; të etur për të pirë gjak. Është fakt se kishte hetues që i thonin vetes “shqiptar”. Ishin këta tradhëtarët më të fëlliqur të popullit tonë, të cilët kryenin punët më ët poshtra. Hetimet i udhëheqte një shovenist serb, i specializuar për torturat më çnjerëzore dhe vetëm formalisht ishin vënë hetuesit “shqiptar”. E pse jo ! Kjo u duhej për propagandën e tyre të ndyer se , gjoja, në UDB punojnë shqiptarët dhe, nëse do të akuzoheshin përpara opinionit botëror për terror e represalje ndaj shqiptarëve, prapë të fajësoheshin shqiptarët, se ata punuekan në UDB. Në kthinat e kësaj UDB-je kishin vdekur, siç vdesin edhe sot, shumë patriotë shqiptarë nga torturat. Por, specialistët e rryer për krimet monstruoze, gjithmonë do të kujdesen dhe do të gjejnë mjekë që do të nënshkruajnë se nga ajo apo nga kjo sëmundje ka vdekur i burgosuri. Mjeku patriot shqiptar, Ali Sokoli-specialist i sëmundjeve të mushkërive, ishte ndër ata mjekë të rrallë që qysh atëherë mundi t’u bëjë ballë presioneve dhe me guxim t’u kundërvihet kërcënimeve të UDB-së, e për të mos nënshkruar se patrioti i pavdekshëm, Fazli Greiçevci, vdiq nga mushkëritë e sëmura ! Edhe pse UDB-ja do të gjente mjek tjetër për të dhënë diagnozë të tillë, populli do të mësojë shumë shpejt për torturat shtazarake dhe qëndrimin heroik të Fazli Greiçevcit, por edhe për qëndrimin burrëror të Ali Sokolit.

Rexhep Mala : Më torturonin udbashët shqiptarë e serbë

Rexhap Malaj herën e parë është burgosur në vitin 1968, për organizimin e demonstratave të atij viti në Gjilan, së bashku me Irfan Shaqirin, Ilmi Ramadanin, Xhavit Dërmakun dhe Ahmet Hotin.Herën e dytë është burgosur në vitin 1973, për kalimin ilegal të kufirit Kosovë-Shqipëri, së bashku me Sami Dërmakun dhe Isa Kastratin. Herën e tretë është burgosur në vitin 1974, po ashtu për kalimin ilegal të kufirit Jugosllavi-Austri. Ndërsa, herën e katërt është burgosur në vitin 1975 së bashku me Adem Demaçin, Skënder Kastratin, Isa Kastratin, Osman Dumoshin, Sami Dërmakun, Ilmi Ramadanin, Selatin Novosellën, Ilaz Pirevën, Irfan Shaqirin, Xhavit Dërmakun, Nijazi Korçën, Hetem Bajramin, Hasan Dërmakun, Fatmir Salihun, Sherif Masuricën, Zijadin Spahiun, Nazim Shurdhanin dhe Ahmet Hotin.

Gestapoja do t'ia kishte zili UDB-së

Më tepër se një muaj më merrnin në pyetje dy herë në ditë, para dite dhe në mbrëmje, pos të dielave, që me gëzim i prisja për pushim. Të torturohet njeriu një kohë të gjatë dy herë në ditë kjo zor të shihet e të dëgjohet. As në gestaponë hitleriane nuk i kanë torturuar kaq gjatë. Pastaj është fakt se mua nuk më kanë torturuar aq sa kam dëgjuar se i kanë torturuar të tjerët më parë. Në këtë kohë me torturat intensive nga dy herë në ditë, çdonjëri prej tyre po t’ua kishte lënë në dispozicion të zgjedhtë torturat apo plumbin, pa hamendje do të zgjedhtë këtë të dytin. Kështu do të shpëtonin nga torturat dhe të dilnin faqebardhë, sepse nga torturimi i parreshtur kishte njerëz që do të thyheshin përkundër qëndresës këmbëngulëse. Tërë kohën sa më mbanin në kthinat e UDB-së, 8-12 orë në ditë, kurrë s’më linin të ulesha në karrige e as të mbështetesha për muri. Më ulnin në karrigë vetëm atëherë kur ma fusnin lapsin me zor në dorë dhe më urdhëronin që të shkruaj për gjërat që s’i kisha parë as në ëndërr. Kur më ulnin në karrige më rrinin një para, një prapa shpine dhe dy anash. “Shkruaj”, - më bërtisnin, dhe posa përgjigjesha- s’kam çka të shkruaj, - më kërcitnin grushtat, shuplakat, pendrekët dhe shqelmat nga të gjitha anët. “Atëherë shkruaj për këto që po t’i themi ne”, - gërvalleshin udbashët, dhe posa përgjigjesha se “ato nuk janë të vërteta” më binin me tërë fuqinë me kërbaç duarve të cilat më parë m’i shtrinin në tavolinë.

Të lumtë, nëse qëndron !

Ata: “Shkruaj kush ka mundur të shpërndajë këtë afishe !”. Unë : Nuk di…Aq të poshtër e këmbëngulës ishin sa më thoshin se edhe derr të zi do të pjellësh se çare s’ke pa treguar. Si të duash, nëse do dajak, dajak do të japim. Ne kemi kohë dhe s’po na ngut kush. Nëse s’di të flasësh ne do të të mundojmë kështu nëntë muaj dhe ti nëse qëndron - të lumtë ! Deri sot kurkush nuk qëndroi, e qebesa s’do të qëndrosh as ti, se nuk më thonë kot “specialist”, A.S. - dhe më binte me të dy duart përnjëherë veshëve. Torturuesit kryesorë ishin dy-tre serbë, që emrat s’mund t’ua di, pasi që ishte një praktikë që shqiptarët hetues i thirrnin me emra serbë, e serbët me emra shqiptarë. Mund të mësoje, p.sh. se njëfarë L. e thërrisnin Ramush. Ishte kjo një metodë pune për të mos u identifikuar torturuesit nga ana e viktimave të tyre. Ai kryesori ishte një njeri i madh me trup, me kokë të madhe si derri, fytyrën e kishte vrarë lie me dhëmbë si të kalit. Tamam kriminel, specialist për tortura. Ata vinin vetëm kur bëheshin torturat më të mëdha dhe më intensive. Torturues ishin edhe: F.N., M.D., B.B., e shumë të tjerë që s’ua mësova emrat.

Këtyre duhet t’ua çajmë kokën

Fytyra m’u pat enjtur dhe e bërë mavi nga të rënat. Buzët i kisha të çara dhe nga çdo e rënë shpërthente gjaku. Duart dhe këmbët të enjtura sa s’bëhet më, s’mund t’i mbathja as këpucët dot, e në UDB shkoja me papuçe. Kur kërkoja që të më shihte dhe të më kontrollonte mjeku, refuzonin si të tmerruar. Kur më torturonin e linin derën pakëz çelë. Në fillim nuk e dija pse, por më vonë e kuptova. Donin që torturimin ta dëgjonin edhe të burgosurit tjerë në lokalet e UDB-së. Na torturonin me radhë. Kështu, gjersa torturohej njëri, të tjerët merreshin në pyetje nga ndonjë udbash, kuptohet edhe dyert e tyre ishin pakëz të çelura që të dëgjonin të rënat e shuplakave, të grushtave e kërbaçëve dhe britma e atij që torturohej. Të gjithë hetuesit dhe policët e tjerë, gjashtë-shtatë vetë, ishin në dhomën ku torturohej i burgosuri, dhe të gjithë me radhë ose bashkarisht merrnin pjesë në torturim. Të burgosurve tjerë u mbetej që të dëgjonin dhe të prisnin secili radhën e tij. Nuk kishte gjë më prekëse e më trishtuese se sa kur dëgjoheshin gjëmët e shokëve. Dhe kështu shkonin prej një të burgosuri te tjetri duke shfryrë ndjenjat shtazarake dhe gjithë mllefin e tyre personal mbi ne.
Më binin duarve aq sa duart nuk qëndronin më, dhe për të mos më lënë të pushoja ma mbanin dorën vetë dhe më goditnin pareshtur. Kur lodheshin duke m’i mbajtur duart, atëherë nga mllefi më godisnin ku mundnin nëpër trup. Posa lodhej njëri, e zëvendësonte tjetri menjëherë. Më kapnin me të dy duart për flokësh dhe ma përplasnin kokën për muri. Në këto momente torturuesit e nxitnin njëri-tjetrin. Shtazaraku bëhej gjoja human dhe i thoshte atij që më përplaste kokën për muri: “Mos kokën, ki kujdes po e lëndon !”, kuptohej me sy ia bënte të më binte edhe më shumë. Dhe ky përgjigjej: “Pse kujdes ? Këtyre duhet t’ua çajmë kokën”, dhe më përplaste edhe më tepër. Më kapnin për organe gjenitale dhe më bërtisnin në fytyrë: “Kemi me të tredhë” dhe më shtrëngonin deri në alivanosje. Ujin e mbanin çdo herë gati, që kur të më binte të fikët të më hidhnin ujë trupit dhe fytyrës, dhe menjëherë do të vazhdonin punën. Më fyenin me sharjet më të ndyra, më ofendonin, më përqeshnin, më pështynin. Ishin këto poshtërime të rënda, por e dija se duhej t’i duroja dhe në veten time mbushesha me urrejtje të shumëfishuar për këtë regjim fashist e terrorist. Dhe kam të drejtë të tregoj për trajtimin shtazarak të policisë fashiste jugosllave ndaj meje, ta çjerrë maskën false të shoqërisë “demokratike” e “humane” që e propagandojnë me aq bujë e që në realitet s’ekziston kurrfarë nuance demokratike në këtë sistem të dështuar që mbështet kryesisht dhunën policore.

Ç’linin mangut hetuesit, e plotësonin gardianët

Edhe disa gardianë të burgut famëkeq të Prishtinës ishin të zgjedhur dhe të ushtruar për trajtim brutal të të burgosurve politikë. Në orët e vona të një nate, kur më kthyen nga torturimet, nuk isha në gjendje t’i kapja me duar batanijet dhe i thashë gardianit që më çoi në qeli. Ishte një djalë i ri si unë, që të m’i hidhte “çebet” në duar, sepse vetë s’kisha mundësi t’i kapja, sepse gishtat m’i kishin shtypur ndër tortura. –“Merri vetë !”- m’u përgjigj ai. Duke mbledhur forcat e fundit mezi i tërhoqa batanijet dhe i futa në disa qeli. Shumë të dresuar këta qen roje ! Të mjerët ! Nuk kuptojnë çfarë lodrash të përgjakshme të të huajit që janë. Meqë bënte ftohtë i madh, pata arritur ta vjedh një copë batanije të vjetër, duke shfrytëzuar rastin kur gardiani u detyrua ta ngriste receptorin e telefonit. Ishte rrezik të më shihte, por nevoja më shtyri të rrezikoja. Mirëpo, pasi çdo herë nuk isha në qeli, pra kur isha në UDB, apo në nevojtore, gardianët hynin në qeli dhe bënin bastisje detale. Unë mundohesha që ta fshihja gjysmën e batanijes në dyshek por njëri e kishte zbuluar “fajin” tim dhe më kishte denoncuar në UDB. Kështu që, kur më kthyen në qeli, ma mori me brutalitet dhe duke u çjerrë më tha: “Ty s’të takon batanija, bile edhe këto që t’i kam dhënë i ke tepër”.

Pas torturave - dy ditë pushim në javë

Pas më tepër se një muaji filluan të më merrnin në pyetje dhe të më torturonin vetëm mbrëmjeve, pos ndonjë përjashtimi, intensiteti i torturave ishte i njëjtë, pos që të shtunave nuk më mirrnin fare. Tash i kisha nga dy ditë në javë pushim. Kishte të burgosur që s’kishin mundur t’u qëndronin torturave dhe ishin thyer. Kishin pranuar të deponojnë gjëra çfarë u kishin thënë hetuesit, dhe kishin nënshkruar deklarata shpifëse dhe vetakuzuese. Deponimet e tyre me dorëshkrimin dhe nënshkrimin e tyre m’i sillnin dhe m’i tregonin, bile edhe m’i jepnin t’i shihja nga afër. Duke hasur në pathyeshmërinë time, as me deponimet e nënshkruara nga vet të burgosurit, ata përdornin edhe kartën e fundit: ballafaqimin. Mendonin se po të më thoshte ndonjë nga të burgosurit ( të cilët edhe i njihja), se kisha bërë këtë apo atë punë, se kishte kryer punë bashkë me mua këtë apo atë punë, se kishte kryer bashkë me mua këtë apo atë detyrë, se i kisha dhënë për të lexuar ndonjë libër apo gazetë të ndaluar etj., unë do të thyhesha dhe do t’i pranoja deklaratat e cituara nga udbashët dhe përdhunshëm të nënshkruara nga të torturuarit. Më ballafaquan me një të burgosur. Me atë rast salla qe e mbushur me udbashë për t’i përcjellë reagimet e mia. Kur i hodha poshtë deponimet e të burgosurit, u tërbuan fare. Thashë se do të më shqyejnë, aq keq më mbërthyen dhe më goditën duke më bërtitur: “More gomar, more idiot, në sy të dëshmoi para të gjithë neve dhe thua se nuk është e vërtetë. Vetë ai kërkoi të ballafaqohet me ty, ne e sollëm dhe ti tani na nxjerr bisht !”. Por, unë isha këmbëngulës dhe vazhdova në timen, se s’ishte e vërtetë çfarë thoshte deponuesi i këtyre dëshmive të rrejshme. Si ujq të uritur m’u lëshuan, kush me kërbaç e kush me grushta e shqelma. Nuk besoja se do të shpëtoja i gjallë. Isha i përgjakur dhe i tëri i dërmuar. Atë natë më patën çuar për krahësh në qeli, edhe pse isha në gjendje disi të ecja edhe vetë. Pastaj ma sollën të burgosurin për t’u ballafaquar dhe për të më thënë se kisha bërë këtë apo atë punë më të, se unë njihesha me filan personin, etj. I hodha poshtë me indinjatë edhe shpifjet e përdhunshme edhe të këtij të burgosuri, sepse e dija mirë se ai dëshmitar i shkretë ka kaluar nëpër të gjitha këto që po kaloja edhe unë, prandaj është detyruar ndër tortura që të akuzoj veten dhe mua.
Bile, një fjalë që ai e përmendte vërtetë e kisha dëgjuar, por edhe këtë e mohova me këmbëngulje. Egërsimi dhe tërbimi i hetuesve barbarë s’kishte kufi, kështu që më torturuan më shumë se asnjëherë më parë. Më thoshin: - “A të tha në sy se ti njihesh me filan personin ?” Unë përgjigjesha: - “ Kjo që po e thuani ju dhe ai nuk është e vërtetë...” Ai duke më rënë: -“ Për ty të gjithë po gënjejnë, a ?” Unë: -“ Ai dhe shumë të tjerë janë të detyruar të thonë gjëra që ju ua diktoni…” S’mund të merret me mend tërbimi i tyre.

Buzëqeshja me zor

Në këto situata edhe pse të vështira sa s’bëhet, për mua ishte një kënaqësi e veçantë kur i shihja të tërbuar nga inati duke shkumbuar si qentë e qartur. Shpesh më ndodhte edhe të buzëqeshja, ani pse boll me zor buzët i kisha krejtësisht të çara. Çdo buzëqeshje, natyrisht, më kushtonte shumë shtrenjtë, por mjaftohesha me tërbimin e tyre. Kishin kaluar gadi tre muaj hetime dhe tortura intensive gadi për çdo ditë. Por pas ballafaqimeve intensiteti i torturave filloi të bjerë. Tani më merrnin në pyetje dy ose tri herë në javë. Edhe torturat ishin më të paktat. Pas një kohe, kur kishin kaluar afërsisht katër muaj, filluan të më merrnin në pyetje vetëm njëherë në javë. Më vonë edhe këtë e rralluan, por nganjëherë më thërrisnin për nënshkrimin e procesverbaleve të hetimeve, edhe pse këto ishin kryesisht mohuese. Gjatë kësaj procedure të nënshkrimit provuan për të fundit herë të më mashtrojnë në lidhje me disa persona, por as këtu nuk u përkula dhe qëndrova në deklaratën time të dhënë më parë. Për disa çështje edhe pse nuk kishin të bënin fare me mua, mora përgjegjësinë mbi vete, vetëm e vetëm t’i shpëtoja disa persona, për të cilët interesohej UDB-a dhe mezi priste t’i burgoste.




Nuhi Berisha, u lind më 3 tetor 1961 në Svircë të Dardanës (ish Kamenicë). Shkollën fillore e kreu në vendlindje, gjimnazin në Gjilan, ndërsa Fakultetin juridik dhe të Kulturës fizike i vijoi në Prishtinë. Ishte nxënës dhe student i shkëlqyshëm. Nuhiu kishte vizion të çartë për të ardhmen e Kosovës dhe guximin e duhur për të vepruar kunder regjimit të atëhershë qysh nga bangat e shkollës së mesme. Ndërsa si student me iniciativën e Rexhep Malës dhe të bashkveprimtarëve të tjerë formohet Komiteti i Studentëve në kuadër të Grupit Revulucionar, i cili do ti shërbejë Lëvizjës çlirimtare të shqiptarëve si bërthamë e parë për lëvizën e pranverës studentore të 1981-it. Rexhep Mala dhe Nuhi Berisha provuan të vihen në themelet e një organizimi të lëvizjes çlirimtare, që vepronte në kontunitet, kurse me 1973 fillluan veprimtarin e tij në botimin e gazetës "Zëri i Kosovës".


Nuhi Berisha dhe Rexhep Mala në mesnatën e 11 e 12 janarit 1984 ranë heroikisht gjatë përleshjes me forcat policore serbe në Kodrën e Trimave në Prishtinë.Shkolla fillore në Tygjec sot, mban emrin e Nuhi Berishës.

Vepra të botuara

• Pranvera e Luleve të Kuqe,1982(Zvicër)
• Mbi organizimin, 1983  (Zvicër)

Mathieu Aref, studiuesi i njohur francez ,pas botimit të librit të tij, "Shqipëria, odiseja e pabesueshme e një populli parahelen

A mos është i mbivlerësuar roli i grekëve në historinë e Gadishullit Ballkanik? Pas kaq shekujsh, pas imazhit të mrekullueshëm që grekët i kanë dhënë së kaluarës së tyre, është pak e vështirë të ngresh pikëpyetje për kulturën e madhe klasike të helenëve… Por, prej kohësh, studiues të ndryshëm nuk kanë ngurruar të ngrenë pikëpyetje mbi qytetërimin e lashtë grek. Vetëm pak kohë më parë, një studiues amerikan botoi librin "Athina e zezë", ku perëndesha e bardhë me sy ngjyrë deti, perëndesha e diturisë, mbrojtëse e Athinës, sipas tij ka një të kaluar afrikane… Mathieu Aref, një studiues, që tashmë ka tentuar t‘i kthejë përgjigje me studimin e tij prej vitesh këtyre pikëpyetjeve, nuk denjon të vihet në qendër të diskutimeve akademike, duke thënë se "është Shqipëria, ajo çfarë ai e quan odiseja e pabesueshme e një populli parahelen". Dhe ky popull i vogël, sipas tij, ka qenë populli i madh që ka ekzistuar para grekëve. Duket si një guxim nga ana e Aref, një "guxim" të cilin ai e argumenton me prova shkencore, të cilat kërkojnë të hapin një debat, që, sipas tij, synon rishkrimin e historisë. Historia e pabesueshme e pellazgëve, që, sipas tij, janë ilirët e mëvonshëm, të cilët u hodhën në një cep të historisë dhe shumë pak studiues u rrekën të merreshin me ta. Por, pikërisht nga pellazgët nis shpjegimi i gjithë asaj historie "të shkruar keq", sipas Aref, që e bën rolin e grekëve të mbivlerësuar ende në ditët e sotme. Më poshtë, Aref, pas debateve që ka ngjallur në nivele të ndryshme akademike, rrëfen disa nga tezat, që, sipas tij, vërtetojnë studimin e nisur kohë më parë, që i bën të ndihen mirë shqiptarët, por që "trazon" kulturën tashmë të konsoliduar greke.
"Shqipëria, odiseja e pabesueshme e një populli parahelen". Libri juaj sapo është përkthyer në shqip. Mund të na rrëfeni se çfarë do të thotë kjo për ju?

Qëllimi kryesor i këtij libri është vënia në vend e së vërtetës. Asaj të vërtete, mbi të cilën rëndojnë plumb 2500 vjet. Nuk kemi të bëjmë asfare me trallisje dhe teka personale, as me fantazime fluturake, aq më pak me shovinizëm, por me një tezë të përpunuar shkencërisht, me argumente të forta, në mos të patundshme, fakte historike të shënjuara, analiza dhe hulumtime të thelluara në disa fusha shkencore, bazuar në referenca të verifikueshme. Ky libër më ka kushtuar vite të tëra studimesh, mjaft mund e djersë, gjithashtu para. Pra, nuk e kam bërë këtë vëllim të madh pune për të bërë sensacion apo për lavdi vetjake.

Çfarë e shtyu Aref të merret me një studim të tillë, që në shumë qarqe letrare është quajtur edhe si një provokim, që ju kërkoni t‘i bëni historisë greke?

Si dhe për çfarë e kreva gjithë këtë punë? Para së gjithash, natyra më pajisi qysh fëmijë me një shpirt kritik, të zhvilluar dhe me kureshti të madhe. Të jetuarit në Egjipt, në një shoqëri kozmopolite, më ka dhënë përparësinë e vështrimit elektrik. Në themel ishte terreni pjellor dhe premisat e një rrugëtimi që do ta nisja disa vite më vonë. Njohja e gjuhës shqipe, e folur qysh në djep (sidomos dialekti gegë) e që zura ta shkruaj fare i ri, më dha shumë dorë. Studimet në gjuhën frënge (letërsi, filozofi, greqisht, latinisht, artet e bukura, gjuhët e huaja, arabe, angleze, italiane) po ashtu nuk janë të huaja ndaj këtyre lloj studimesh e kërkimesh. Shkëndija fillestare ishte dalja në dritë e librit të parë të Za////çharie Mayani, "Etruskët nisin të flasin", në 1961-in, pasuar nga i dyti, "Fundi i misterit etrusk" në 1970-ën. Ja një dijetar, joshqiptar, që ia mbërriti të hedhë dritë mbi misterin e popullit të madh etrusk, falë gjuhës shqipe, që për më tepër nuk ishte as gjuha e tij mëmë. Kjo gjë më tundoi, më befasoi dhe mbi të gjitha më mrekulloi. Qysh atëherë, e përgjatë tridhjetë vjetëve, jam vënë në përndjekje të këtij populli misterioz parahelenik, që, nga zbulimi në zbulim, më ka udhërrëfyer kah shqiptarëve. Pas kësaj periudhe të gjatë më është dashur më shumë se pesë vjet për të kryer pareshtur studime e hulumtime të thelluara në fusha nga më të larmishmet: histori antike, arkeologji, antropologji, etnologji, gjuhësi dhe mitologji. Të thuash të vërtetën nuk përbën në asnjë rast provokim. Ajo mund të lëndojë, të fyejë, por gjithnjë ia vlen ta thuash. Këtu, veçse vë në vend këtë të vërtetë, çiltërsisht pa paragjykime dhe me rigorozitetin më të madh intelektual. S‘kemi të bëjmë me larje hesapesh apo me sulme të paramenduara kundër Greqisë dhe popullit grek, për të cilin ruaj sqimën më të lartë. Një kërkues duhet të mbetet krejt i paanshëm. Ajo që kam bërë është një punë vetëm shkencore dhe jo keqdashësi ndaj cilitdo qoftë. A mos vallë është faji im që shqiptarët rrjedhin prej pellazgëve, të cilët për mendimin e të gjithë autorëve të Antikitetit kanë pararendur grekët në Ballkan, Egjipt e në Azinë e Vogël dhe që këta të fundit u detyrohen për një pjesë të madhe të qytetërimit të tyre? Ta quash këtë një provokim përbën në vetvete një provokim.

Cilat janë pikat e forta, që, sipas jush, argumentojnë atë që shqiptarët janë më të vjetër se helenët?

Ju më pyesni përse i konsideroj shqiptarët një popull më të lashtë se grekët! Thjesht sepse ata rrjedhin prej pellazgëve, të cilët, sipas vështrimit unanim të autorëve më të vjetër grekë (Hekateu i Miletit, Helanikos i Mitilenës, Herodotit, Tuqididit, për të përmendur këtu më të shquarit), u transmetoi grekëve mitologjinë, kultet, si dhe një pjesë të madhe të kulturës e gjuhës së tij. Do më kthehen e të më thonë se përse ata rrjedhin prej pellazgëve e jo prej ilirëve. Sepse, në fakt, s‘është veçse i vetmi dhe po i njëjti popull. Për shumë shqiptarë dhe për një pjesë të mirë të specialistëve të epokës komuniste, shqiptarët mund të rridhnin vetëm e vetëm prej ilirëve! Faktikisht, e për çudi, pak specialistë kanë ndërmarrë udhën e studimeve mbi pellazgët. Edhe pas pothuaj njëqind vjetësh vetëm tre shqiptarë kanë shkruar mbi këtë popull, Adhamidhi, Spiro Konda dhe Dhimitër Pilika. Dhe është shumë pak! Kur shumë studiues të huaj kishin kuptuar ndërkohë rolin dhe rëndësinë e pellazgëve para mbërritjes së grekëve. Përse pra ilirët e kanë prejardhjen prej pellazgëve? Këta të fundit kishin trevat e tyre nga Atlantiku deri në Detin e Zi dhe prej dy brigjeve të Danubit deri në Egje dhe në Azinë e Vogël. Emri i pellazgëve mbetet "një emërtim përgjithësues", duke qenë i përshkruar si popull i lashtë parahistorik, i quajtur emërtim përgjithësues" dhe duke qenë i përshkruar si popull i lashtë parahistorik i quajtur "shpellagji", që do të thotë njerëzit e guvave. Egjiptianët i quanin "pelesët" dhe hebrenjtë "peleshtim". Këto etnonimi na kujtojnë filistinët (pellesh...et, peleshet…im, domethënë "shpellagji"), që nuk është gjë tjetër veçse emri që u është dhënë prej semito-egjiptianëve. Ky popull i përbërë nga tribu të shumta mbante mjaft emra, por fliste të njëjtën gjuhë dhe kishte të njëjtat tradita: trojanët, dardanët, ligurët, lelegët, karientë, likenët, iberët, frigjanët, moskët, filistinët, trakët, ilirët, pikenët, daunientët etj. Për këtë arsye, (autorët modernë) i kanë konsideruar si popuj të ndryshëm. Sidoqoftë, ne do të gjejmë prova të shumta përmes emrave të mitologjisë (të shpjegueshme prej shqipes) dhe miteve parahelenike, që grekët i kanë pronësuar dhe përshtatur sipas nevojave të tyre prej kolonizatorësh, duke i bërë elementet themelore të qytetërimit të tyre: Zeusi u lind në një "shpellë" në Kretë. "I pari njeri" qe "pelazgos" i pjellë prej dheut, "kurerët" ishin rojet e foshnjës Zeus (ku u rrit…Zeusi), emri "autochone" shpjegohet sipas shqipes "Tokët tonë), Jonët (Herodoti) ishin pellazgë të shndërruar në helenë pas mbrujtjes me gjuhën greke etj. Për sa i përket emrit "Ilir", ai e ka bazën ashtu si dhe për Palasges prej "një emërtimi të përgjithshëm", që i përket të vetmit e të njëjtit popull me "tribu të panumërta": Peonët, Dardanët, Tribalët, Pelagonët, Penestët, Autoriatët, Enkelët, Thesprotët, Molosët, Kaonët, Panonët, Istrianët, Venetët (Enetët e Herodotit), Dalmatët etj. Faktikisht, autorët e antikitetit, si Herodoti i kanë klasifikuar banorët e Veriut të Greqisë si një "popull i pavarur" (popull i lirë). Ky emërtim është përgjithësuar për të na dhënë përshkrimin e kësaj mase të madhe tribuje, siç kanë qenë "ilirët", që do të thotë "libres": I lirë, të lirët? A nuk ka rrëfyer Plini i lashtë se populli ilir përbëhej nga më se 300 kombësi?! Herodoti, a nuk ka thënë për trakët (degëzimi lindor i pellazgëve): Trakët janë, pas Induve, populli me numër më të madh në botë, i cili, nëse do të ishte bashkuar mesvedi do të kishte dominuar botën. E kjo nuk është një stisje: ka fakte historike të pakundërshtueshme. E vetmja provë flagrante e ekuacionit pellazgë=ilirë=shqiptarë është gjuha. Nëse shqiptarët e sotëm do t‘ia mbërrinin të deshifronin shumë prej emrave të mitologjisë, toponime dhe gojëdhëna që qarkullojnë në Evropë, ky do të ishte përfaqësimi më i mirë i kësaj trashëgimie mijëvjeçare. Ilirët (degëzimi perëndimor i pellazgëve) kanë qenë kësisoj pellazgët e vërtetë, për sa që gjuha e këtyre të fundit është përcjellur te pasardhësit e tyre të drejtpërdrejtë, ilirët e mandej shqiptarët, ku gjuha (sidomos dialekti gegë) flitet ende sot e kësaj dite, qysh prej më se 3000 vjetësh. Për sa i përket "mikenasve" hipotetikë, në fakt ata ishin veçse pellazgë, për sa grekët ende nuk ishin shfaqur. Ky emërtim u krijua artificialisht nga Schliemann gjatë shkarjeve të tij për "mikenët". Në fakt, nëse ai do të kishte zbuluar gjurmët e tyre në Athinë, ata do të ishin quajtur "Qytetërim Athinas". Nuk ka asgjë shkencore në një të tillë përshkrim të një populli, që nuk ka ekzistuar kurrë nën këtë emërtim. Ndërsa për sa i takon linjës B, deshifruar prej Ventris e Chadwick, ajo bën fjalë për "pellazgjishten e lashtë" të ngatërruar me greqishten antike. Veç të tjerash, në një farë mase mund të thuhet se greqishtja antike (sidomos jonike, meqë jonët ishin pellazgë) ka rrjedhur drejtpërsëdrejti nga pellazgjishtja e lashtë me prurje greke, domethënë semito-egjiptiane. Ja sesi është sajuar historia e Greqisë parahelenike.

Idetë e hedhura nga ju janë interesante për shqiptarët. A mund të ketë iniciativa të tjera, jo thjesht libra, të cilat do të mund të bënin një ndryshim të historisë së shkruar?

Unë mendoj që aktualisht ka argumente të mjaftueshme, prova dhe elemente të spikatura, që u lejojnë historianëve, studiuesve dhe dishepujve të tyre të rishkruajnë historinë e Greqisë parahelenike. Nëse mund të them Greqia "parahelenike", kjo ndodh sepse historia e Greqisë "strico sensu" (ajo para shekullit VIII para Krishtit) është e njohur dhe e klasifikuar pothuajse saktë. Praktikisht është thënë gjithçka për atë Greqi "strico sensu", të cilës unë nuk mund t‘i shtoj dot asgjë. Pra, unë nuk kam absolutisht asgjë çka të them mbi këtë lloj Greqie (atë të Solonit, atë të Pizistratit apo Perikliut), veç faktit të të qenit të admirueshme dhe se njerëzimi i detyrohet për gjithë çka më të bukur e më me vlerë. Mirëpo pellazgët diç kanë lënë aty. Pikërisht këtë diçka historianët, linguistët dhe arkeologët tanë modernë nuk kanë denjuar ta shquajnë. Madje, një Greqi e tillë (pas shekullit VIII: arkaike, klasike, e helenistike) as nuk bën pjesë në studimet dhe hulumtimet që unë kam kryer në dy librat e mi. Kështu, nuk ka asnjë tregues që të provojë se Greqia ekzistonte para shekullit VIII para Krishtit. Ndërtimi i "tempujve", shfaqja e qytezave ("Polis"), konfederatat religjioze (amfiktionet), shpalosja e stileve arkitekturore (dorik, jonik, korintas), zhdukja e mbretërimeve dhe shfaqja e tiranisë, ekspansioni kolonial (emporion=tregje dhe apoikoi=koloni), krijimi i tempullit të Delfit, shfaqja e alfabetit dhe e të parave shkrime greke, shfaqja e lojërave olimpike, shekulli i artë i thënë i "Perikliut": gjithë këto ngjarje marrin jetë pas shekullit VIII. Sa për Homerin, të shumtë janë ata që mendojnë se nuk ka ekzistuar ose që nuk ka shkruar kurrë asgjë. Fakti thotë se ai nuk ka shkruar, pasi gjuha greke është shkruar vetëm nga fundi i shekullit VII. para Krishtit. Ai mundi të ekzistojë si rapsod. Për rrjedhojë, poemat e Homerit ("Iliada" dhe "Odiseja") mundën të shkruhen vetëm në shekullin VI, në epokën e Pizistratit. Këto poema epike kanë për origjinë traditën gojore, të përçuar nga brezi në brez prej rapsodëve pellazgë. Grekët i morën dhe i kënduan (duke i përpunuar për kauzën e tyre) me rapsodët e tyre. Keqkuptimi vjen prej faktit se ngatërruam gjithçka: Greqinë parahelenike (para shekullit VIII) me Greqinë në bllok (pas shekullit VIII). Le të mos harrojmë as faktin se studimet mbi pellazgët jo vetëm sikur u harruan, por edhe u mënjanuan plotësisht. Le të themi se disa studiues modernë (historianë, arkeologë dhe gjuhëtarë) kanë vënë në dukje se pellazgët përbëheshin prej popujsh të ndryshëm, mandej të zhdukur trup e shpirt, pa lënë as më të voglën gjurmë: etni e gjuhë! Ndërkohë që kjo etni vijoi me ilirët në Perëndim dhe trakët në Lindje. Ndërkohë që të gjithë autorët e lashtë lanë gjurmë të shkruara, sipas të cilave ky popull parahelenik ka pas qenë shumë i lashtë (njerëzit e parë) dhe që në kohën e Herodotit në shekullin V para Krishtit popullonin ende krahina të tëra (Arkadia, Argolida, Atika, Tesalia, Lakonia etj.), të kuptojmë ishujt (Kreta Lemnos, Lezbos dhe veçanërisht Samosin)!
Si e shihni historinë e Ballkanin sot?
Ka pak kohë që u konfirmua shprehja "baruti i Ballkanit" me luftën dhe problemin e Kosovës (e mbetur ende pezull). Mendoj se shpirtrat dhe mendësitë kanë evoluar ndopak dhe fantazma e luftës po largohet gjithnjë e më tepër, veç nëse qëllimësitë dhe pozicionet politike të Fuqive të Mëdha, sidomos Bashkimit Evropian, ashpërsohen ose ndryshojnë. Aktualisht, Kosova është një nga problemet më të thekshme në Ballkan. Pa rregullim paqësor, të barabartë dhe të drejtë, ndoshta s‘do të ketë kurrë paqtim në rajon. Sa për vete, jam për pavarësinë e Kosovës, sepse pas gjithë atyre fatkeqësive dhe krimeve (le të themi etnocid) dhe urrejtje mes dy popujve (serbë e kosovarë) nuk mund të bashkëjetojnë dhe të ndërtojnë së bashku një /////shtyhet që të mund të funksionojë. Me t‘u rregulluar ky problem, Ballkani mund të përfytyrojë në gjirin e Evropës së bashkuar një forcë dinamike dhe ndërtimtare për ardhmërinë e këtij rajoni të mbetur fatkeqësisht pa trashëgimi, i shqyer, i tollovitur dhe i izoluar pas shumë shekujsh pushtimi otoman dhe dekadash komuniste.
Shumë njerëz mendojnë se e kaluara nuk duhet trazuar
për hir të së ardhmes, ndërsa ju e trazoni atë. Për
çfarë shërben kjo?

Sigurisht që do të më bëhet pyetja se përse i trazoj kujtimet e vjetra, kur e ardhmja ka vlerë më tepër? Po, por e ardhmja është gjithherë e lidhur me të shkuarën. Nëse ne ekzistojmë, kjo ndodh sepse të tjera kanë ekzistuar para nesh dhe na lejuan të jemi ata që jemi, duke na dhënë atë që kemi më të çmuar. Kur kjo e shkruar mbetet në hijen ku është degdisur, e ardhmja mbetet e errët. Për çfarë shërben të zgjosh të shkuarën? Sigurisht për të kuptuar më mirë të ardhmen. Çështja që na intereson këtu, nuk është të flasim për një të kaluar të qartë dhe të kthjellët, por për një të shkuar që na mbahet e fshehur dhe që manipulohet për një kauzë të njëanshme.

Në kohët e sotme, idetë ndryshe apo përgënjeshtrimi i historisë është bërë si në modë. A keni pasur frikë se do të paragjykoheshit, kur nisët ta shkruanit këtë libër?

Jo, unë nuk jam tipi që ndjek modën. Kam aq karakter dhe personalitet sa për t‘u bërë ballë sirenave të demagogëve, paragjykimeve apo "publikisht e mirënjohur", sidomos kur përpiqen të të largojnë prej së vërtetës. S‘ndiej asnjë influencë në lidhje me këtë çështje. Një proverb francez thotë: "Me ba çka duhet, me ngja çka mundet". Kur nisa të shkruaj librat, mendova fill rezultatin përfundimtar dhe i thashë vetes: nëse gabohesh, nëse argumentet e tua nuk janë bindëse, nëse referencat nuk janë të verifikueshme, do të pësosh kundërshtinë dhe poshtërimin! Ndaj fillova të kërkoj "provën e së kundërtës", atë çka mund të vinte e të shqetësonte tezën dhe vërtetimet e mia shkencore. E pasi shkoqita gjithçka hollë-hollë, s‘gjeta provë për të kundërtën. Trondita qetësisht një seri të tërë studimesh dhe kërkimesh. Me ndërgjegje të lehtë dhe zemër të qetë, karvani im vazhdon më tej bindshëm.

Cili është Aref, jeta që ju bëni?
Është e vështirë për të folur për veten. Gjithë ç‘mund të them është se jeta ime s‘ka të bëjë me veprën time. Gjithsesi, do të flas qartë, veç për të thënë se përherë kam qenë ndër ata "të drejtët", në kuptimin më të fisëm të fjalës. Në jetën time private dhe profesionale e kam dënuar gjithnjë padrejtësinë prej nga vinte dhe cilado që të ishte. Integriteti dhe këmbëngulja ime, lehtësitë në përshtatje, bagazhi kulturor, guximi dhe korrektësia në punë më mundësuan të ushtrojë funksione interesante e të rëndësishme. Posti i fundit ishte drejtor i një filiali të një shoqërie të madhe franceze. Kam lindur në Kajro (ku kam kaluar njëzetë e tre vitet e para të jetës sime dhe kam kryer pjesën më të madhe të studimeve. Prindërit e mi kanë lindur në Shqipëri në krahinën e Matitm, më saktë në Rrembull. Kam dy vëllezër dhe një motër. Gjithashtu katër fëmijë, nga mosha 33 deri në 39 vjeç (tre djem dhe një vajzë). Jam pensionist që prej 1999-ës. Kam pasur disa probleme shëndeti ndaj dhe bëj kujdes. Merrem me administrimin e publikimeve të mia, me letërkëmbime e marrë pjesë herë pas here në konferenca. Kam shkruar dhe disa ese metafizike e filozofike (të pabotuara). Merrem, jo me shumë vrull me pikturë dhe poezi klasike (rreth 250 poema të pabotuara).

Mund të na flisni pak për lidhjet me Shqipërinë?

Lidhjet e mia me Shqipërinë kanë qenë të dobëta (ne kemi vetëm lidhje epistolare me familjen… veç nëse posta përgjohej prej autoriteteve shqiptare dhe nuk mbërrinte në destinacion) për arsye të largimit e të këputjes së shkaktuar prej komunizmit në Shqipëri dhe që nuk lejonte kollaj të vizitonte vendin. Sjell ndërmend kujën e nënës, kur mori lajmin e vdekjes të nënës së saj, motrës, vëllait e të të tjerëve. E s‘mund të rrija pa qarë bashkë me të. Por mbeta shumë i lidhur me mëmëdheun, për shkak të edukimit, rrënjëve dhe me gjithë ç‘mban barku. Në Egjipt, komuniteti shqiptar ka qenë mjaft i rëndësishëm (shpesh në përmbajtje kish njerëz me vlera të larta). Babai im ka pas njohur poetët Çajupin, Asdrenin, shkrimtarin Ernest Koliqi, kumbar i vëllait tim të vogël, Isa Boletinin (një nga heronjtë e pavarësisë së Shqipërisë), Mbretin Zog dhe familjen e tij etj. Mos mendoni as edhe një çast që i shkruaj librat e mi i ngarkuar me ndonjë ndjenjë shovinizmi. Po e përsëris atë që thashë më sipër, puna ime është para së gjithash shkencore dhe nuk përket brenda aspak prej ndjenjave. E dua Shqipërinë, por jam i drejtë dhe i paanshëm me historinë e saj, intransigjent me të.

A keni pasur kërcënime pas botimit të librit?
Pasi kam botuar dy librat e mi (2003-2004) nuk kam marrë asnjë kundërshti zyrtare për sa u përket tezave prej ndonjë sektori universitar apo shkencor… Sigurisht që asistoj shpesh andej-këtej me ndonjë reagim //////epidermik personash dyshues e madje armiqësorë, por pa nivelin e duhur e të mjaftueshëm kulturor për të debatuar mbi këto çështje të mprehta. Kritika është e thjeshtë, por arti i vështirë, thotë një proverb i famshëm. Zakonisht mbizotëron habia. Por, përmbajtja e librave të mi del prej shtigjesh të rrahura. Pedagog universiteti apo studiues rishtar është shumë normale që ata të shqetësohen prej këtij subjekti që i tejkalon: se kanë ndeshur në amfiteatrot e tyre universitarë këtë lloj teze. Ç‘nuk është normale është të kundërshtosh tezën pa sjellë as më të voglën "provë" të së kundërtës".

Të flasësh për Shqipërinë sot, në një moment kur ajo ende nuk e ka marrë veten nga plagët e komunizmit, kur ecejakja e saj drejt vendeve perëndimore sa vjen e bëhet më e vështirë, çdo të thotë ta paraqesësh këtë popull të vogël, si një popull nga më të hershmit e njerëzimit?

Mendoj se në mënyrë të tërthortë iu përgjigja kësaj çështjeje përgjatë kësaj interviste. Sipas gjithë asaj çka thashë, ripohoj se nëse Shqipëria është një nga vendet më të vogla, më pak e qytetëruara ose më e shpronësuara e Evropës, s‘duhet harruar se është "një popull i madh". (Shtet i vogël, por popull i madh!) S‘kemi aspak antinomy. Mund të jesh i varfër, por i fisëm. Së fundi, mund të thuhet se vijimësia etnike (me gjithë përzierjet) kulturore dhe gjuhësore (me gjithë ndërfutjet dhe neologjizmat) nuk reshti kurrë në këtë zonë ballkano-danubiane, me gjithë mësymjet e ndryshme dhe pushtimet romake, bizantine e otomane: shqiptarët jetojnë bash aty ku kanë qenë të paktën qysh prej neolitit. Por, fatkeqësisht historia shtangu në atë çka deshën të na bënin të besonim.

http://www.mekulipress.com/shkenca/shkenca.htm

Asdren Zajmi,
http://asdrenzajmi.blogspot.com
http://www.mjekesiadjedhesot.com

Folëm pak edhe diç bëmë…

Jorgo Sofokli Telo, i lindur në 6 janar 1945 në fshatin Konckë të Zagorisë (Gjirokastër), pas shkollës së mesme pedagogjike, mbaruar në Gjirokastër në 1963, vazhdoi studimet e larta në Institutin pedagogjik “A. Xhuvani” në Tiranë, fakulteti gjuhë-letërsi-histori, të cilin e mbaroi, duke përftuar diplomën e mësuesisë në vitin 1965.



Veç profesionit u angazhua tërësisht vit pas viti në veprimtari kulturore në shkollë e në fshatrat ku punonte si mësues, duke krijuar humor e satirë si lëndë e parë për estradat, koncertet tematike, krjoi shumë librete për mbasditet argëtuese, sidomos skeçe, parodi, kuplete gjer te tablo të zgjeruara; ndërkohë shkruante poezi, duke startuar qysh në vitet e arsimimit shtatëvjeçar e më tepër në të mesmen e të lartën, si pjesëtar ì rretheve letrare. Mjaft nga shkrimet në poezi a prozë ì niste që të pasqyroheshin në organet e shtypit të kohës që nga gazeta “Mësuesi”, “Zëri ì Rinisë”, “Hosteni” e gjer te organet periodike të rrethit, “Pararoja”, më pas “Java” e “Dita Jug” apo “Gjirokastra”, “Policia pranë” , duke shtuar edhe kontributin si redaktor apo zëvendëskryeredaktor ì gazetës “Pegasi”, organ ì Lidhjes letrare me të njëjtin emër ku Jorgoja vazhdon të jetë aktiv ì papërtuar e prodhimtar.

Ka shkruar dhe për gazeta të tjera rajonale.

Kontribut më të spikatur, ku është nderuar dhe me çmime, ka dhënë në fushën e krijimtarisë rapsodike.

Në periudhën para vitit 1990 u përpoq të botonte librat e parë, por ndeshi në zvarritjet burokratike të kohës e individëve redaktorë, që ì nxirrnin arsye nga më absurdet, por që ia prenë disa herë hovin krijues e sidomos atë botues Jorgos mjaft prodhimtar në fushën e letrave në vitet rinore të tij.

Vetëm në vitin 1998 mundi të nxirrte librin e parë poetik”Evë, moj, si u gënjeve?” që u pasua pas një viti me 3 libra të tjerë radhazi: “Bubushi e Dikushi” (poemë humoristike për fëmijë”, “Babi, keq mos të të vijë!” (poezi për fëmijë), “Verë dhe uthull” (fabula).

Kurse në vitin 2000 nxori librin e dytë poetik “Klithja e yjeve”; në vitin 2001 vëllimin e tretë poetik “Tingujt e shpirtit”. Vëllimin me epigrame “Humorpipereska” dhe librin me lirika: “Kumte dashurore” e nxori në vitin 2004.

Kurse në vitin 2005 doli me dy vëllime të tjerë: poemën epiko-lirike “Sfidanti legjendar” dhe romanin e parë “Hedhja e zareve”.
Në vitin 2007 sapo nxori fantareportazhin “Mysafirët e rinj të Çajupit” ose “Intervistë me Babanë e “Baba TOMORI”- t” dhe “Kush ì gjen, të lumtë ì them” (gjëegjëza e pyetje lodruese për fëmijë)

Në vitin 2009 botoi librin ''Diloiada'' (Poemë-Baladë), dedikuar familjes më të madhe zagorite e njëkohësisht më të persekutuarës nga vitet '44 e gjer në '90.
Ka mbaruar së hedhuri në kompjuter një vëllim me fabula e ka gati një vëllim me poezi të stilit “Hajku” si dhe një tjetër me novela e tregime e dy poema për fëmijë, por që mbeten hëpërhë dorëshkrime në sirtar për vështirësi mundësimi për botim e shtypshkrim.

Ndërkohë edhe si studius ka përgatitur përsiatjen e zgjeruar”E folmja zagorite porsi një flladitje” e të tjera dorëshkrime në miniaturë…Ka redaktuar mjaft libra që janë botuar prej disa autorëve të jugut.

Pasionin për të kontribuar në fushën e letrave e ka të pareshtur edhe pse përballet me pengesat e ligshta që ì sjell sëmundja e rëndë prej vitesh, duke u kapur fort pas kurajës, sedrës e dhuntisë për të shkruar e sidomos te dashuria dhe respekti për jetën.

Ka marrë pjesë edhe në dy konkurse ndërkombëtare në Greqi, ku ka fituar një çmim të dytë me fabul e një çmim të parë me poezi-poemth, respektivisht në vitet 2005 e 2006.

Aktualish edhe pse po hyn ne 65 vjetorin e lindjes se vet eshte nje mik i denje i internetit dhe ka dy Website ne te.

Njeri ka adresen: www.jorgotelo.tk; tjetri eshte ne riparim dhe eshte nmarre persiper performance e mirembajtje nga gjakovari Uke Zenuni me banim e pune ne SHBA.




Ç’KEMI THËNË E STËRTHËNË?!

A mban mend, hënëz e ngrënë,
Ç’kemi thënë
e stërthënë?

Sy ndër sy ndenjëm parmbrëmë,
Ç’kemi thënë
e stërthënë?

Përmbi bar te molla tëndë
Ç’kemi thënë
e stërthënë?

Folëm pak edhe diç bëmë…
Ç’kemi thënë
e stërthënë?

Na spërkatën zogjt’ me këngë.
Ç’kemi thënë
e stërthënë?

DEHUR NGA BUKURIA

Brenda kopshtrave të mia
Sulet vrap ujët nga vija.
Ç’i përdredh degët hardhia!
Luleplot vishet kajsia.
Dehur-o nga bukuria.

Refreni: (pas çdo vargu)
Rrituni, rrush e kajsi,
Kokrraplot me ëmbëlsi
Për mua dhe miqt’ e mi.

GUDULISJET

Vashë me fustan të bardhë,
Fap me sy, çëk – me qepallë.
Gudu-gudu-gudulia
Prush i ndez ndjenjat e mia.

Ku gjen më bukur, moj mike
Nat’ e dit’ me gudulisje!
Gudu-gudu-gudulia
Prush i ndez ndjenjat e mia.

Një gudulisje nën dorë
Ma jep me gishtin e hollë.
Gudu-gudu-gudulia
Prush i ndez ndjenjat e mia.

Me gudulisjet në injë
Sytë tanë vetëtijnë.
Gudu-gudu-gudulia
Prush i ndez ndjenjat e mia.

Le kur gudulis në buzë
Me buzët e tua shpuzë!
Gudu-gudu-gudulia
Prush i ndez ndjenjat e mia.

Vitet vinë edhe ikin.
Gudulisjet ndezin shpirtin.
Gudu-gudu-gudulia
Prush i ndez ndjenjat e mia.

PËRKËDHELITË

Dhelet e përkëdhelitë
Gosti janë për të rinjtë.
Kalon koha kili-vili…
S’i kursen këngët bilbili.
Kili-vili ikin orët…
S’njohin të velur rinorët.
Me kilikosje, përkdhelje
Edhe pleqtë s’kanë velje.
Ku ka mëri dhe urrejtje
Shteron jet’ e kësaj jete.
Me gaz e përkëdheli
Kalon shpirti mrekulli.

VOGËLUSHES

Sumbull e kësaj mëhalle,
vogëlane, vogëlane,
sumbullesha bukurane!

Para meje hapin ndale!
vogëlane, vogëlane,
sumbullesha bukurane!

Mos u ngut, ec me ngadale!
vogëlane, vogëlane,
sumbullesha bukurane!

Eja tek unë përfare.
vogëlane, vogëlane,
sumbullesha bukurane!

TESPIET

Duke ndenjur ndënë hije,
Rri e numëroj tespiet.
Tejembanë syt’ i shpie.
Stepem prej një bukurie.
Shpejt më njohu bukuria:
Lastarja nga Zagoria…
Sikur m’u kthye rinia.

Ç’U BËRE, MOJ DJALËRI?

Sa shoh veten në pasqyrë,
Sepse ,mbetem si i ngrirë.
Më tremb çdo rrudhë e çdo thinjë.
Mbetem me duart në injë.
Rri e fërkoj ndonjë brinjë.
Pres i ngeshëm pleqërinë.
Ku ta gjej prapë rininë?
Ç’u bëre, moj djalëri?
Vetëm shpirtin kam si ty.

PILIVESA

Dole herët në mëngjes,
Ç’ke, moj pili-pilivesë?!
S’lave dot as syt’ e zes.
Ç’ke, moj pili-pilivesë?!
Nuk i the një fjalë Nënesë.
Ç’ke, moj pili-pilivesë?!
Shkove në ledh të bahçesë.
Ç’ke, moj pili-pilivesë?!
Atje të priste një shpresë…
Ç’ke, moj pili-pilivesë?!
Bukuroshit i dhe besë…
Ç’ke. moj pili-pilivesë?!

KËMBËMBARI

Kur komshiu u martua,
isha një fëmijë i shtruar.

Në mushkën e nuses flokverdhë
Më rrotulluan tri herë.

Më zgjodhën si këmbëmbarë,
që të bënte nusja djalë.

Këmba ime mirë ngjiti:
Tre djelmosha nusja rriti.

EJA, THËLLËZË E DËLLËNJËS!

Malin zbret, mbushur me këngë,
Krahëshkruara thëllëzë
Eja, thëllëzë e dëllënjës,
Të dy tok t’ia marrim këngës!

Të pres te pjergulla tëndë,
Ku kam pjekur ca gështënjë.
Eja, thëllëzë e dëllënjës,
Të dy tok t’ia marrim këngës!

Të gëzuar ç’ma ke zënë,
Ma rrëmben shpirtin të tërë.
Eja, thëllëzë e dëllënjës,
Të dy tok t’ia marrim këngës!

Edhe zogjtë t’i mësojmë
Thëllëzorçen mos harrojnë.
Eja, thëllëzë e dëllënjës,
Të dy tok t’ia marrim këngës!

SHTEG PËR DASHURI

CJAPI:“Ftujake, pse m’u mërzite?
Unë të ndolla, ti më ike…
Syndërsy fjalët përplasen
Cjap larani me ftujaken.

FTUJA:“Cjap, o cjap vetullkafenjtë,
Mos m’u sul me brirë përpjetë!
Syndërsy fjalët përplasen
Cjap larani me ftujaken.

CJAPI:“Brirët janë lezeti ynë.
Me ta mbrojmë dashurinë.
Syndërsy fjalët përplasen
Cjap larani me ftujaken.

FTUJA:“Cjap laran, ç’e merr me vrap?
Nuk më kap dot me inat.
Syndërsy fjalët përplasen
Cjap larani me ftujaken.

CJAPI:“Lëri nazet, moj ftujake!
Të pres të më vish pasdarke!
Syndërsy fjalët përplasen
Cjap larani me ftujaken.

URATA DHE SOPATA

Një këng’ e vjetër ç’na thotë,
Për një prift me leshrat – okë?
Merrte rrugën për korie.
Mblidh e ha lajthi nën hije.
Tutje-tëhu syt i vërviste.
Na pa një sopatë nazike.
Sapo u kthye në fshat.
Rrotull seç iu mblodhën gratë:

“Na kthe sopatën, uratë!”
Që t’ua kthente, kujt i humbi,
Diç kërkonte Toto-lumi…
“Në doni, t’u jap naxhaken,
Më jepni buzën dhe faqen.”
“Ç’na kërkon, more i marrë,
Kur ne kemi burrat tanë?”

E PËRPIKTË NË TAKIME

Sot të dua, mikja ime
Të përpiktë në takime.

Ta thashë troç që në fejesë:
“Lyp nga vetja korrektesë.

Nëse njëri-tjetrin duam,
Ta nderojm’ kohën e çmuar.

MARRIM KËNGË THËLLËZORE

Djali:“Brodha malet rrëzë më rrëzë,
Sa të gjeta ty, thëllëzë!

Të dy:
Ref: “Thëllëza dhe thëllëzari, rritur-o me ujë mali
Marrim këngë thëllëzore, rrethuar nga lule bore. 1)

Vajza:

“Thëllëzar, me ç’të njoh unë,
Bukur do plekset kjo punë…

Djali:
“Do të t’mbaj thëllëz e borës
Si në pëllëmbë të dorës.

Vajza:
“Thëllëzar, sa t’më kesh mua,
S’do lëmë dallgë pa kaluar.

Djali:
“Me merak do rrisim zogjtë
Shëndetmirë, krahëfortë.

Vajza:
“Të pandarë na do jeta
Në t’përpjeta, tatëpjeta.

EJA, LOZIM PUÇI – PUÇI

Kolopuçja, kolopuçi
Nisën lojën puçi – puçi.
Ç’lojë e bukur
puçi – puçi!

Ç’u kënaqën me lëng mushti
Ndezën lojën puçi – puçi…
Ç’lojë e bukur
puçi – puçi!

Gjyshja plot gotat ua mbushi
S’ndalej loja puçi – puçi…
Ç’lojë e bukur
puçi – puçi!

Presin prapë të piqet rrushi,
Të fillojnë puçi – puçi.
Ç’lojë e bukur
puçi – puçi!

KËRTHINJA

Sa të pashë, ma dehe synë,
kërthinjë e mira kërthinjë!

Në zemër më paske hyrë
kërthinjë e mira kërthinjë!

Për ty nisa gjuetinë.
kërthinjë e mira kërthinjë!

Kalova brinja, shkëmbinjë,
kërthinjë e mira kërthinjë!

Seç të gjeta në lëndinë.
kërthinjë e mira kërthinjë!

U takuam me dëshirë.
kërthinjë e mira kërthinjë!

Hapëm shteg për ardhmërinë.
kërthinjë e mira kërthinjë!

Syt’ e duart na djersinë.
kërthinjë e mira kërthinjë!

Buzët seç na farfurinë.
kërthinjë e mira kërthinjë!

Për dasmën gjetëm ujdinë…
kërthinjë e mira kërthinjë!

PRUSHI I DASHURISË

Qoftë natë, apo ditë,
Dashuria nis tek sytë.
Buza-buzën e rrufis
Ndizet prushi i dashurisë.

Në shteg buzësh varen fjalët,
Siç varen në gjoks gjerdanët.
Buza-buzën e rrufis
Ndizet prushi i dashurisë.

Fjalët rrënjët kanë në zemër
Te një nuse , te një dhëndër.
Buza-buzën e rrufis
Ndizet prushi i dashurisë.

Jetë të gjat’ ka dashuria,
Kur merr drit’ nga Perëndia.
Buza-buzën e rrufis
Ndizet prushi i dashurisë.

DASHURI QIELLORE

Dy re zënë dorë për dore…
Dashuri krejt qiellore.

Ngjajnë retë si në garë,
Sa të zbrazen nga një barrë…

Njëra re që qe ezmerkë
Shiun nisi tatëpjetë.

Reja tjetër – lozonjare
Mashkull qe o shterpë fare.

Është verë, verë e nxehtë.
Mbetëm ne me syt’ përpjetë.

Nuk shikojmë fresk e shi,
Po s’bënë retë dashuri!...

Dhe zërin ngritëm përpjetë.
Me gjith’ shpirt uruam retë…

VAJ SYLESHËT

Hapni syt’ e hapni veshët!
Droga,droga – ja,
Droga, droga – jo,
vaj, syleshët!

Botës ç’iu shtuan syleshët
Çfar’ gatuan katraveshët…
Dhe të sotmit e të djeshëm,
Xhepat okë e boll të ngeshëm
Ata gjetën, çfarë deshën…
Shpuan damarët rrufeshëm.
Miell të mallkuar ngjeshën.
Qejf kërkuan, qejfin deshën.
Në fillim qeshën sa qeshën
Pastaj një nga një u zhveshën.
Seç u bënë si gollomeshët.
Nuk vonoi e u ngërdheshën.
Keq me vdekjen u përleshën
Ku i çon mushka kaleshët?
Botëgjorën ç’e përsheshën.
Droga, droga - ja
Droga, droga – jo

Vaj syleshët!
Stop, syleshët!



LESHNAJË

Në stanìn ku gatuheshìn lìgjet e yjeve
u mblodhën ngutshëm
shenjat e “Zodìakut”:
që nga pampersat e fëmìjëve
gjer te pufkat e plakut…
gjallesa të ujrave,
lìvadheve, pyjeve.
Përmìdìs patì dhe asìsh,
që s’kìshìn gojë,
sy e bìsht.
Çdolloj flìste në gjuhën e vet.
S’u morën vesh askurrë
(me sa pamë)
në ekran apo gazetë
nuk gjen veçse katrahurë
“Çorodìtje më të organìzuar
kjo botë nuk ka provuar.” -
ìa krìsën në kor rrezet dìellore:
- Ç’është kjo komedì tokësore?
Ç’të jetë kjo leshnajë,
dreqì ta hajë?!

Dìsa zunë vend
në mes,
dìsa përfund,
të tjerë –
në majë
Leshnajë… tëpkën…leshnajë…!


ZONJA DHE KONÌA

Një para një mbrapa
ecnìn në një pyllnajë.
Qorton zonja konen:
“Ç’më ecën zìgzag,
ec drejt dreqì të të hajë!
- Pa ulì dhe tì mbì ballë flokët
a shìkohet me tëre këte lesh
mbi kokë?!


DEPOZITAT E UJIT

Një dhjetë kuìntalshe
thìrrì me sa kìsh “takat”:
- Mbì pallatet me shumë kate
ne u ndodhëm më me fat.
U folì nga poshtë një \unak:
- Po kur s’u vjen ujì lart?
- Do marrìm
përrmjerrtarët në bark!


TË NJË GJAKU

U përfytën keqaz
dy palë këpucë.
(Njëra palë: hundëplloçë,
tjetra: tìp – majucë)

- Këtu kemì qenë.
Ju erdhët më pas, -
u shprehën ballëgjerat.
- Ulnì hundën së paku,
jemì të një gjaku.
- Sì, sì, sììì?
- Posìììì! Posììì!
Ne jemì të gjyshìt;
veç mosha na ndan.
Ju jenì të nìpìt
e një raft na mban.

Dhe majën – fëndyell
edhe mendjefyell
me përbuzje përqark vështruan.
Ballëgjerat s’u fyen,
veç trìshtìmìn shtuan…


KONKURSÌ

U çel konkursì në lëmìn ndjenjësor.
U turrën mëtìmtarët drejt skenës,
zunë vend qosh më qosh
edhe pse salla… fare bosh.
- Vetëshpallem “njëshì” –
folì ì parì seksì.
Pasoì puthja: “E ç’dërdìllìt, more,
për të mbërrìtur derì tek ty,
nuk e sheh që unë jam “çelësì”…
dìplomuar
qysh në prehìstorì.
Dìçka pëshpërìtën
pasìonet, vështrìmet, ledhatìmet,
gudulìsjet, cìmbìsjet e mìklìmet.
Nuk ì dëgjoì kush.
E morì fjalën zemra
kryetare e jurìsë:
- Çmìmì ì parë ì takon
dashurìsë.


DREDHJE E PËRDREDHJE

Dredh bìshtìn qengjì,
ëndshëm kur pì
tek e ëma e vet.
E dredh dhe konìa,
teksa qenushìn pret.
“Me dredhje e përdredhje
qenka e ngjìzur kjo botë e pasosur…”-
përflet një zë ì panjohur.
Më tepër e dredh macja
e kurvìckë tullumbacja…


FAJTORÌ

Dy dopjo
rakì rrushì
rrëkëlleu arìu
e u shkarrëzye
në një rrokullimë…
U kërkua fajtorì.
Vendosën e…
prenë hardhìnë.


MERAKU

Trokìtì gjelì te patoku avokat:
“Më thonë zoçkat:
- Ke lepurìn në bark!”
E dua një mendje.
- E kanë ato, o gjel,
një merak…
T’ì mbash në zemër
e jo në bark!
Kur tì sìllesh me to sì Sulltan,
ato do thërrasìn dìkë…
t’ìa dalìn mbanë…


OJ, Ç’PARALELE!

Nastradìnì kìsh vajz’e djalë,
Vajzën – gatì për në kalë…
Shkes’, ndërmjetës strehën dìnìn;
trokìtën te Nastradìnì.

Tak-a tuk në portë trokìtje;
(Nastro, grua – çuçurìtje):
- Kuptohet… do t’ì pres vetë
- Më mìrë le të shkoj unë.
- Ç’thua? Të na prìshësh punë?
- Ua ç’na thënke, efendì,
unë prìsh punë apo tì?
U ndìe fort një zë nga brenda:
“Çupa jonë ësht’ yll me shkëndla…
është shpìrt e sua trìmì.
Nga mendja?
Nastron e njìhnì…!
Fol e fol e padurìmuar
Zonj’ e Nastros pa pushuar…
- Prìt, moj! -Nastrua ìa ndal vrullìn,
duro, se rrëmbeva hurìn!
- Për çfarë hurì po më flet,
o rrënxaku për ìbret?
- Për atë që s’ta prêt trurì:
kur s’ndez fjala, gjëmon drurì…!
Ja, kështu pa ndesur sherr,
fjalën Nastrua fët e merr:
- E që thonì ju, moj zonja,
vajza jonë është më e sojmja,
domosdo dhe më e kolmja;
nga ç’gjallojnë në këto vìse,
pastërtore dhe amvìse.
Është e bukur, buzëburbuqe,
tëpkën e ëma për huqe…
Nuk gjen vashë më të mbarë,
s’do duronì për ta parë
Edhe gjashtë muaj me barrë!…
Do ta shìhnì;
s’ka të sharë!”

Kaq deshën mbleset dhe shkuan;
gatì sa nuk fluturuan
Zonj’ e Nastros nga përbrenda
Na ì kìsh veshët me rrëmba
edhe dolì më vërtìk
e të shoqìt ìu vërvìt:
“Pìkaaa për atë mendje llum;
shave vajzën, mor tutkun!
Na le vajzën pa martuar,
o budall ì shpartalluar!
- Dale, moj, ta marrìm shtruar,
harrove javën e shkuar,
sì shìtëm lopën e skaduar?
Askush tek ne nuk u qas,
veç kur thashë “E kemì barsë…”;
na e rrëmbyen nga duart;
jam apo s’jam ì zgjuar?!
- Mor të plastë ty kjo kokë;
na e bëre vajzën lopë! -
Ìu vërsul zonja me shkop.
Mbetì Nastrua sì zorzop.
Sì zorzop në prag të portës
Ngelì ì mençurì ì botës…
Më vonë nìsì ì ra kokës…


ZOGTHÌ

Zogthì ì dallëndyshes
ì ruhej furìsë së kalìt të qyqes.
Nga s’e prìste,
ìu avìt një çast lìgësìe:
Tok me çerdhen
edhe vetë zogthìn
asgjësoì një thupër fëmìje…


ETJE

Maçoku zìosh
nuk ndìhet ì qetë.
Nuk gjen karar
as me qenìen e vet.
Herë nduk bìshtìn,
herë mustaqet nduk,
herë pozìcìonohet
të turret me ngut.
Ì parì ndër të tjerët
ìnìcìatìvën merr…
S’ì pëlqen harmonìa;
kërkon vetëm sherr.


RÌNOVÌM

Dehur malì nga lëvdatat:
- Sì ndìhesh, moj fushë – plaka?
Tjetra dëgjoì e gajasì
e ç’kìshte në bark ìa plasì:
- Mos e mba kokën përpjetë.
Të mbetì trupì skelet,
përmbì ty pjerdhìn rrufetë!
Tì po plakesh, o dìtëzì.
Unë rìnohem…marr nga ty…


SHPËRFYTYRÌM

E përmbysura kupë e qìellìt
me tokën larushe nìsì kuvend:
- Të dërgoj pareshtur rreshje
e të pastroj anekënd.
Tì… tym, pluhur nìs drejt meje
sì dhe tokësoret sherre…
Më parë ç’të përmend;
je a s’je me mend?
Ìa pret toka kreshpëruar:
- Je selì e zotave,
o ì vetëbekuar,
veç s’je ì pamëkat.
Pse ì tejkalon dërgesat
e lagta e të thata?
Ç’më lypsen mua
bubullìma, rrufe e shtrëngata?
Ma drobìt kurmìn
pa kurrfarë pendese.
- Të dy, o tokë,
e shpërfytyrojmë veten!

BÌBLA E KURANÌ
Një dìtë shkurtì
me mjegull e pa dìell
Bìbël e Kuran
S’panë më
një “gram” qìell.
Me vìte të tëra
ranë në letargjì.
Porse mbìjetuan;
ato e dìnë se sì…
… Vonë u ngroh motì…
Shpejt u shpluhurosën.
Të ecnìn
dorë për dorë
thanë…
dhe vepruan,
sìç vendosën.

Dhe ecìn faqepastër;
s’ì pengon askush.
Për brenga e plagë
nuk rrëmbyen pushkë.
- Fìtuam të drejtën,
kur terrì u hoq.
- Po, vëlla,
falë durìmìt të pashoq.
Në raft bìblìotekash
rrìnë me fìnesë.
Kanë ç’të përcjellìn
te çdonjë krìjesë…


KËRTHÌZA

U derdhën kureshtarë
sytë në qendërbark.
- Mos u habìtnì! – tha kërthìza, -
tek më shìhnì nga lart.
- Sì duron, moj e uruar,
fshehur dhe… e padrìtëzuar?
- Eh, sì ju kam qenë dìkur
në fìllesë
pa mbulesë.
Nën dìell dìgjesha zhur.
Mandej ma zunë pamjen krejt.
E prapë koha
ndërroì “fletë”…
Çupëlìnat më nxorrën sërìsh
e frymë po marr lìrìsht.

Një zë afër kërthìzës:
“Mos, vallë, çupat
po vìhen në garë me dhìnë
me ìdealìn e rìkthìmìt
në orìgjìnë?!


GOTAT

Kundruall shoqja – shoqes
në pah qesnìn vetveten:
Njëra:- O, sa buzë në dìtë
mua po më qepen!
Tjertra: - Sa më puthìn në dìtë – netë mua,
nuk ka të numëruar.

Dëgjoì sa dëgjoì një gotë e vetmuar,
sì medìtoì pak,
ìa behu mbì banak:
- Kushedì pse s’ka ardhur sot
ì shkretì!
Dëgjomënì moj mburrake:
Gota… pa buzët e poetìt –
sì shkretëtìra në breg te detìt.
Kësaj ì them puthje unë
(dhe ra në gjumìn
ëndrrashumë)


ME … “TA LASHË!”

Fajtorë e dëshmìtarë
përballë “peshores” në radhë.
Akuzatore – një shtyllë tensìonì.
Duarlìdhur – një masë trìtolì.
Cjapì – kryetar gjykate.
Dhelpra – avokate.

Sì mbaroì procedura rutìnë,
lypì trìtolì pafajësìnë:
- Kapsola më shtyu në mëkat,
më kallì zjarrìn në bark.
- Ç’po flet kështu? Po fìtìlì…
nuk paskërka faj katìlì?
- Ç’thua, moj, ç’faj paskam unë?
Dy duar më vunë në punë…


GJARPRÌ

Lakohet e shpërdrìdhet gjarprì
Fsheh trupìn,
qet kokën nga një vërë:
- Pse më kenì ìnat të tërë?
Mëkatin….Tejstërgjyshì ìm
stërlashtë e ka bërë…
- Ì mallkuar do ngelesh gjìthsesì;
Helmìn…ende
pa lejë e mban,
mor zotërì!


ERASHKA

Flladìste gjallesat erashka:
“Jam e bukur,
joshëse,
e fortë.
Nuk kam dert
e nuk kam mort
kurrsesì.
E lìndur
për t’ju dhuruar freskì.
Veç… me një kusht:
Në donì të më kìnì për fresk
me dìtë, javë e me muaj,
mos më trandnì mua.
Trandnì kokën tuaj!


DY TRËNDAFÌLAT

Njërì – ì ìmët,
njomzak, ì pazë.
Tjetrì – shtathedhur,
me goxha kozmetìkë,
me palat e kadìfejta
një mbì një.
Ìmcaku nuk para bìnte në sy.
Veç… hundët e mjedìsìt
në lëvìzje ì vurì aì…
Bukuroshì
me fustanellën palë – palë,
sytë e shumtë bërì kureshtarë.
Pa njërì – tjetrìn
s’joshnìn kënd kurrfarë.
Drejt tyre pìkla e vesës
u mbërthye:
- Ju jenì një çìft ì përkryer!

ËNDËRRIM DJALOSHAR

Me urdhër magjik mblodha shtojzavallet.
Mes tyre ndriti si perlë një vajzë.
U bëra vigan dhe ì shtrydha malet.
Me floririn e tyre bëra një unazë.


BUKURIA

Bukuria ka joshje magjike
edhe kur përpiqesh t’ì largohesh
edhe të vetëquhesh
“President ì fanatikëve…”


NDALU PAK!

Tek shpërthen si rreze…tutje;
ndalu pak, vajzë “hajdute”!

Pse ia more dritën diellit?
Pse blunë e detit grabite?
Pse hirësin’ ia more qiellit?
Pse ngjyrat ylberit ia thithe?

Farfurinë e gushës së bardhë
edhe flokët krela-krela
tinnzisht Deas ia ke marrë.
Eh, sa “thesare” nga EVA!

Fshehur nën rrobat e holla –
njomështi e bardhësi.
Kujdes, mos të zërë kolla
nga të ftohtit, moj perri!

…………………………

Të rëndojnë shumë “grabitje”…
Ndaj ma rrite kërshërinë.
Ndalu pak, vajzë hajdute!
Më ke vjedhur dashurinë…


RINORE

“Po marr guximin, që t’ju shkruaj;
ç’do deshët më veç shpirtit tim?”
(E nisi kështu Tatjana pa u druar,
kur Onjegini priste pa durim.)

Edhe unë shpesh në mëdyshje…
(Ndoshta nga mosha… S’e kuptoj);
po të nis zemrën dallëndyshe.
Brenda një letre, mike moj!

Dhe kur ta marrësh këtë letër,
pa e lexuar, mos e gris!
Mbaj, sëpaku, një kujtim të zbehtë;
nëse s’të ngroh prushi ì dashurisë.


KUNADHES

Shumë ia paske frikën dritës,
kunadhe, mikesh’ e natës.
Me ata sy vetëtitës
më verbon gjithnjë pas darkës.

Qimebuta kadife,
le ta marrim shtruar-shtruar.
Pa më thuaj, mike, ç’ke?
Pse s’vjen ditën – vezulluar?

Ta dish mirë… syt’ e mi
dot nuk nginjen duke t’parë.
Edhe dora rehat s’rri,
pa të rrokur, pa të ngarë.

Dita është për çuçuritje.
Nata është për tjetër punë…
Të dyja duan zbavitje
dhe zbavitja s’të lodh kurrë.


ZENIT

Prehem në çlodhjen tënde
të blertë.
Këndoj me buzët e tua
hark-drite.
Ëndërroj
brenda gjumit tim të qetë.
Zgjohem
në mëngjeset e mia poetike.


FASADA

Sepse më ftoh kjo “nxehtësia” jote.
Sepse më zbeh ky zbukurimi yt…
Sepse më tremb me fjalë dashurore.
Sepse më djeg,
kur m’ì hedh dy syt’.

Diçka tjetër, duhej
të përndodhte.
Me joshjet më fsheh të vërtetën.
Mes buzëve diçka të lexohet…
Diçka si…tradhti e freskët…


NË KLASË

Ti bën sikur sheh
në tabelën e zezë.
Në fakt me bisht të syrit
më sheh mua.
Bën sikur dëgjon,
ç’flitet për shkencën.
Veç gjetkë përhumbin
mendimet e tua.

Vijon shpjegimi
e ti sikur s’ve merak.
Ul kryet e gjasme lexon mbi libër.
Unë ì gjori
çdo lëvizje tënden kap
dhe vargje hedh
mbi letrën e virgjër.


KËNGË QË S’SHTERON

Tek buzëqeshja jote
ì gjej strehë ëndrrës.
Tek qielli ì syrit tënd
ì bëj fole zemrës.

Te dëshira e pathënë,
te fjala që prushëron;
gjejmë veveten si këngë
si kënga që kurrë s’shteron.


NË PLAZH

Ì qortova retë shihedhëse;
u larguan turravrap.
Ì bëra zë detit gjithëdallgësh,
u shndërrua në puhizë e fllad.

Me forcën magjike të fjalës
shumëçka antiplazh e bëra zap.
Veç mendjen s’ia ktheva dot vashës.
Si mjegull më iku s’di sa larg.


PËR TEK TY

Eh, për të hyrë në zemrën tende,
m’u desh të hidhja goxha lumë.
Falë “Po-së” që me the në mbrëmje
dhe ujin e lumit e thaj unë.


NËSE

Ma thuaj,
nëse dëshiron diçka prej meje!
Ma thuaj,
nëse nuk do që të lozim së bashku!
Ma thuaj,
nëse dëshiron manushaqe!
Ma thuaj,
nëse do një këngë rinore!

Nëse s’do që të vallësojmë bashkë,
ma thuaj
Nëse nuk do që t’ì sodisim yjet nëpër natë,
ma thuaj!
Nëse nuk e pranon një puthje tinzare,
ma thuaj!
Nëse nuk më dashuron fare,
të lutem,
mos ma thuaj!


E ZGJEDHURA E ZEMRËS

Të përzgjedhurës së zemrës
dendurisht ì lija takim
në parkun mbretëror të ëndrrës.
Herë më vite e veshur në të bardha,
herë si bahçevane.
Disa herë e shoqëruae nga druajtja.
Më së shumti
Vetëm
Fare.
Sa netë të ylberta kam kaluar
me të përzgjedhurën e zemrës!
Nuk gjen vend më të bleruar,
se sa në Prakun mbretëror
të ëndrrës.


KUR DOJA TIMEN TË TË KISHA

Duke lënduar një zemër bujare,
pranove “fatin”
që të fali mblesi.
Sa shpejt iu bëre ti manare
të përzgjedhurit
të Universit.