E verteta se kush jan shqipetaret dhe greket e lashte

Nga Margarit Nilo

Shenim:

Me falni lexus, ndoshta u veshtiresoi pak leximin se ini ambientu me ni shkrim disi me ndryshe, dhe une (j)am mundu ta shkrui si ne lashtesi (pa: ”h, q, j, ë, nj” qe (j)an fut me von ne shqipe). Kio menyr shkrimi gjen me let perputhien edhe me greqishten e lashte dhe leteson zberthimin etimologjik te fialve.

Diku mund te ket nevoi per ni interpretim disi me ndryshe te ndoni fiale, por parimi esht i nit, baza ne ndertimin e fialve jan dy foliet shqipe ‘’i = hy’’ dhe ‘’ri = ry’’, dhe kto dy folie jan baza ne ndertimin e gjith gjuheve(gluve). Kto folie (j)an vetem te shqipes, prandai them se shqipia(illirishtia) esht baza ne ndertimin e gjith gjuheve(gluve).


Ne parathenie ka disa gjana qe thuhen e rithuhen, por ma mir keshtu, se gjer me sot na e kan shkel istorin me kamb dhe tashti duhet ta ngulisim mir ne koke te verteten se kush (j)emi. Kjo e vertet del vetem nga zberthimi i gjuheve(gluve), i cili baet vetem me shkipen.

Ne istorin e lashte greke qe behet ne shokllat e mesme greke(ne Likio), ne kapitullin mbi romaket thuhet:

Romaket e quiten detin Ion = mare nostrum, pra deti Jon, emer qe e kishin ven me pare shqiptaret(illiret).

Ne faqet 45 – 100 te gramatikes se gjues se lashte greke, thuet se: greket e lashte e thirrnin niri – tietrin me ”o”, ”o Perikli, o Akili”; -tradit qe edhe sot e kan vetem shqiptaret, pavarsisht se gjutaret e sotem ”shqiptar” e kan hek(ek) rasen thirrore nga gramatika e gjues se sotme shqipe, ashtu siç kan be me zhdukien e shume fialeve fialformuse te shqipes se veriut qe i kan zhduk nga fialori i sotem i shqipes, duke prish dhe piesen tieter te mbetur ne fialor, duke zvendesu ”i” me ”j”, duke shtu kot ”h, ë, nj, etj”, kan be ç’esht e mundur per ta largu sa me shum greqishten e lashte nga shqipia, per ta mbulu te verteten, qe greket e lashte jan shqiptar(illir). Dhe vet emri ”ellin = illin = illir”, por esht me dialektin verior te fisit te Dorve(= gigeni), te cilet perdorin kryesisht ”i,in” ndai jugut qe perdor me shum ”i, ir; ri”, sikurse ”gegeni, -ne veri = gegeri, -ne jug; -shqipni, ne veri = shqiperi, -ne jug; -emni, -ne veri = emri, -ne jug”. Doret(gigenia) paten zbritie dreit jugut ne vitin 1200-900 para krishtit, sipas dy istorianve lashte greke qe beet ne shkollen e mesme Likio, pra sipas Irodotit e Thukidhidhit(faqe 77-78 e istoris se lashte greke te Likios, botim i 2007-2008).

Athina ka te dreit per Makedonin, por ”greket” duet te pranoin me pare qe jan shqiptar(=illin = illir). Emri ”illin” eshte ”illir”, por ne dialektin e Doreve(=gigenia), sikurse: ”shqipni, gegeni, emni, illini(ellini), i tyne”, -ndaj jugut qe thot ”shqiperi, gegeri, emri, illiri, i tyre, etj”.

Ne fialorin latinisht-greqisht te ”grekut” Stef. Kumanudhi, botim i 2005, faqe 654, fiala ”Macedonianus” thuet: Makedonasit kan ne fuqi ligjin mbi diemte(kur lind dial feston e gezoin te gjith). Por kio tradit edhe sot e ksai dite esht tradit vetem e shqiptarve.(aty pran esht dhe fiala ”mac-ellarius = vend i shities mishit”, qe tregon se romaket perdornin fialen e sotme shkipe ”mish = mac”, dhe greket e lasht perdornin fialen ”mis = mish”).

Ne vikipedhian greke thuet se emri i lasht ”fratria = çeta luftarake te organizu ne baz fisi, fshati e kraine” ishin tradit vetem e shqiptareve, dhe se ky emertim i lasht qe i shqiptareve, etj, etj.

Greket s’jan gje tieter veç se ajo pies e popullsise illire qe ietonte ne qytete ku mesoei gjuha e re qe u formulua me bashkime te fialve te shqipes(= illirishtes) me rastin e shkrimit te glues(rreth 800 viet para krishtit), ku u be dhe shtimi i disa mbaresave, psh:

Nekros(= i vdekur) = nek – ro – os = nuk – rro(ry, levis) – esht; -me greq. e sotme do qe ”dhen – zi – ine”.

Dramatopios(ai qe ben drama per teater) = drama – to – pi – os = drama – te – be – esht (dihet se ne lashtesin greke nuk kish ”ë” dhe ”b”); -me greqishten e sotme do qe ”drama – na – kani – ine”, perputhia eshte vetem me shqipen.

Baza në krii’min e gjues që në lashtësi kan qën foliet shqipe ”hy = i’ ”, dhe ”ry = ri’ ”, folie qe i ka vetem shqipia, të ndërtu’ kto folie me të gjith lloiet e zanoreve për të rrit diversitetin midis fialëve, që fialët të (j)en të dallushme nga nira-tietra. Kto folie kan të nitin kuptim pavarsisht se (j)an zanore të ndryshme(i, a, e, o, u; in, an, en, on, un; ir, ar, er, or, ur = hy; hyn; hyr; -dhe: ri, ra, re, ro, ru, rin, ran, ren, ron, run = ri, rin = ry, ryn), etj(pasi perfshien 5 ‘’I’’ greke dhe 2 ‘’o; ω’’), -te kthyme nga ”i” ne ”hy” dhe nga ”ri” ne ”ry” qe nge koa e futies se Turqis.

Shto ktu nyiet(niet) baze te shqipes ”k,t”; -folien ndimse ”(j)am”, por ne format ”a, e, i, o; am, em, im; as, is, es, os; ast, ist, esht, ost; etj”; -si dhe mbaresat e fialve qe u vendosen me rastin e shkrimit te gjues ne greqin e lashte, ne (illiri = illini).

Bashkeinglloret: ”t, th; d, dh” -(j)an derivate te ”t” dhe kan te nitin kuptim me ”t”, por jan ndar keshtu per ti ber fialet te ndryshme, qe te ken ndryshim e te en te dallueshme nga nira-tiera;

-po keshtu: ”c, ç, k, kh(x,-grek.), h, g, gj, x, xh, z, zh, j, q” te gjitha me kuptimin ”k = q”;

-dhe: ”p, b, f(ph), m, v” me kuptimin e sotem ”b”;

-si dhe: ”l, ll; -n; -r, rr; -s, sh”; -pra si bashketingellore baze jane pak (7 bashketingellore baze); -holl-holl te gjitha bashketinglloret mund te meren me kuptimin e nies(nyes) ”k = q”; -ku ”k,g,gj,etj” dhe ”t, d” jan perdorur edhe si nye ne ndertim te fialve.

Zanoret (j)an te gjitha me ni kuptim: ” i = 1- hy; 2- ish, esht; po; 3- jo”, -kto (j)an 3 kuptimet baze per te gjitha zanoret dhe qe u japin kuptim te gjitha fialeve, por (j)an te ndryshme, me qellim qe edhe fialet te been te dallushme nga nira-tietra, dhe jan 3 format qe perdoren qeniet e gjalla per komunikim qe ne gjenez(sikurse komunikojn edhe sot kafshet e shpendet ne det e ne tok). Komunikimi fillestar ka ken vetem me zanore(se zanoret kan mundesin e depertimit ne largesi), me von, me lindjen e nevojes per te shtu gamen e fialve, u be dal nga dal dhe futia e bashketinglloreve duke i kombinu me zanoret, por kto bashketingellore duke qen ne rrokie me ni zanore perseri ishin ne fungsion te formimit te folieve ”i=hy” dhe ”ri=ry”; -shifni volumin e tret te ”Fialorit special etimologjik te shqipes” ku skiarohen me kiart kto.

Më poshte po apim disa shembui te tier:

Akro’poli = a – kre – poli = a kre i polit, kreu i qytetit; -me greq. e sotme do qe ‘’ine – kefalo – poli’’, perputhia esht vetem me shqipen.

Presvi’a(= ambasa’da, trup diplomati’k) = pres(pris, prijs) – ve – a; -me greq. e sotme do qe: ”dhiefthinti’s, proe’dhros – va’lo – i’ne”, asnji përputhie, përputhia ësht vetëm me shqipen.(edhe fiala shqipe ”mbret = pret, pres = pris, prijs = pari – is = i pari esht”).

Euro’pi(= Euro’pa, -qe shqip e shkruin gabim ”Evro’pa”, -kur gjithe bota e shkrun ”Europe”) = E – ur – opi(pamia) = esht – hyr – pamia = perëndimi(e kundërta e ”orienti = ori(Dielli; pamia) – en – it”; -dhe ”Asi = a – si(shikim) – i(hy)”) = lindia/ -ose: ”as – i(hy) = asht – hyria = hyria, lindia e Diellit”.

Me greq. e sotme do qe: ”Europi = ine – bi – opi”, përputhia asht vetëm me shqipen.

Kali’ma(= mbule’së; kali’dhe) = ka – l – i(hy) – ma = qe – l – hy – ba = hyn, mbulon; mbules, kalidhe. Me greq. e sotme: ”pu – afini – bi – kani”, përputhia esht vetëm me shkipen.

Αpoka’lips = ap, hap + kali’ps(mbulesen) = zbuloi; zbulim; -ku: ”kalips = ka – l – i(hy) – b – is(ish) = qe – l – hy – b – ish = hyn, mbulon; mbulese”.

Dramatopi’os = drama – to – pi(be) – os = drama – te – be – esht = ai qe ben drama per teater. Me greq. e sotme do qe: ”drama – na – kani – ine”, asni perputhie, perputhia esht vetem me shkipen.

Ama’rantos = [a(jo) - maro'n - t - os(ish) = jo - maron - t - ish] – ajo qe nuk maro’n; qe nuk thaet, qe nuk vyshket; qe nuk shter/ lulia e pavdeksise qe mbillet ne vorre.

Presviti’s, presvi’s(= ambasado’r) = pres(pris, prijs) – vi – t – is = pris – ve – t – ish = prijes ve, udhëheqes(dreitus) ve. Me greq. e sotme do qe: ”dhiefthinti’s, proedhros – valo – na – ine”, asni përputhie, përputhia ësht vetëm me shkipen.

Shenim: Para fillimit te shkrimit (qe u be rreth 800 viet para krishtit), glua ka ken e folur pa mbaresat qe kam nenvizu me siper e me posht, kto mbaresa u shtun ne koen e shkrimit te glues, pra kur u shkru glua e plote per here te pare, rreth 800 viet para krishtit, kio pranoet edhe nga gjutaret ”grek”.

Glutaret grek akoma nuk e thon apur qe greqishtia e lasht zbertheet me shqipen, pavarsisht se ata ne fakt e bein kte zberthim me shkipen, nuk e thon esht shqip, por thon esht greqishte e lasht. Profesori i njiohur i gjuhes lasht greke ”Babinioti” ne ni emision qe quet ”tet a tet = ball per ball”, emisione qe epen pas ores nji te nates(per te mos i degjuar te gjith) i dha spiegim me shqipen fialve qe e pyeti dreitusia e emisionit ”mesa(=brenda) = me – so = be – sho = to vlepo” tha Babinioti; -dhe ”ekso(= jasht) = ek – sho = uk, nuk – sho = dhen to vlepo” tha Babinioti, pra e zbertheu me fial shqipe, por kur e pyeti dreitusia e emisionit se: nga e kan orgjinen kto fial ”be-sho” dhe ”uk – sho” ?, -ai i tha se jan greqishte e lasht, pra nuk i tregoi se ato ishin fial te shqipes.

Vazhdoim me disa shembui te tier:

Mesi’tis(= ndermie’tes, ai qe hyn ne mes per te zgjith ni problem) = mes – i(hy) – t – is = mes – hy – t – ish. Me greq. e sotme: ”mes-bi-na-ine” asni perputhie, perputhia esht vetëm me shki’pen.

Komiko’s(= komi’k, i humo’rit) = ko – m – i(hy) – k – os = qe – b – hy – q – ish = hyn, shpon, ngacmon. Me greq. e sotme: ”pu – kani – bi – pu – ine”, asni perputhie, perputhia ësht vetëm me shkipen.

Katara’ktis(= katara’kt, ui që bie nga ni lartesi në vendet malore; çdo gjë që bie(që rrëzohet) poshtë) = kato(posht) – ra – k – t – is = posht – ra(ry) – q – t – ish. Me greq. e sotme do qe: ”kato – e pese – pu – na – ine”, perputhia esht vetëm me shkipen.

Ko’nos – [k – on(hyn) – os = q – hyn – esht; -me greq. e sotme do qe: ‘’pu – beni – ine’’, perputhia esht vetem me shqipen] – trupi ne formen e ni koni gjeometrik(me baze te gjere e te rrumbullaket poshte dhe me mai nga siper).

Kono’pi(konu’pi) = mushko’na(= mushko’ia, mishko’ia) e ‘’konu’pit’’ = k – on(hyn) – opi = q – hyn – opi(vrim; thumb; sy, pamie, etj) = qe ben vrim, te shpon; -me greq. e sotme do qe: ‘’pu – beni – opi’’, perputhia si kudo eshte vetem me shqipen.

Konopi’on, konopie’ra – [kono’pi – on(hyn)/ kono’pi – er(hyr); -mbaresat ‘’οn; er’’ jan nga folia shqipe ‘’hy = i’’ por te ndertume me zanore te tiera, ne kte raste me (o = on(hyn); e = er(hyr)); -greqishtia e sotme thot ‘’beni’’, si kudo perputhia eshte vetem me shqipen] = rrietat qe vinin rreth shtratit te fieties ne Egjiptin e lashte per te kap mushkonat.

Nekros(i vdekur) – [nek - ro(rro) - os = nuk - ro(= ry; levis) - esht; -me greq. e sotme do qe: ''dhen - zi - ine'', asni perputhie, perputhia eshte vetem me shqipen] – i vdekur.

Afrodhiti – [afro - dita = ylli i mengjezit(qe lind afer dites); -me greq. e sotme do qe: ''koda - mera'', asni perputhie, perputhia esht vetem me shqipen] – aferdita, ylli i mengjezit.

Zeus(= Posidon) – [ze - u(hy) - is = ze - hy - ish = hyn ze, ben ze, gjemon; -me greq. e sotme do qe: ''foni - beni - ine'', asni perputhie, perputhia esht vetem me shqipen] – perendia e gjemimeve dhe vetetimave; dhe: ”Posidon = po – si(shi) – d – on(hyn) = bo – shi – t – hyn = hyn shi(ui)”.

Atina – [ati - in - a = Ati - yn - a(asht) = ati(zoti) - yn - asht; -me von u vu dhe emer femre ''Athina' ''; -me greq. e sotme do qe: ''pateras - mas - ine'', asni perputhie, perputhia esht vetem me shqipen] – Athina.

Ira – [ir - a = hyr - a = hyn, lind(= land, piell), krion, ben, prodhon; -me greq. e sotme do qe: ''beni - ine'', si kudo perputhia esht vetem me shqipen] – Ara, Dhe, Dheu(teu, toka), land(=lind, piell, ben, prodhon).

Deukalioni – [Dheu - ka - lioni = Dheu - qe - luan(tundet/shkatrroet); -me greq. e sotme do qe: ''gi - pu - lioni''; -si kudo perputhia esht vetem me shqipen(veriore), se ''gi(gji) = Dhe, Toke'' esht i dialektit te Ionve(fisit jugor te Illiris); -por tonin ne zhvillimin e Greqis se lashte e dhan Doret(gigenia) qe kishin zbrit ne Ioni ne 1200-900 para krishtit] – Shkatrrimi i dheut pas permbyties se madhe te koes se Noes(ndoshta ka pas lidhie edhe me renien e ndoni komete ne Toke).

Apollon(= dia, dios, dillos) – [ap - oll - on = ap(= ip, hip = lart) - yll - hyn = ylli mbi gjith yiet = Dilli, Dielli] – perendia me e lart nga gjith perendite (fiala ka qen per Di-ellin).

Dhimitra – [Dhe - mitera(= nena)] – perendia a Dheut; Dhe Mitera(Dheu Nen), atdheu, memedheu.

Delfus – [del - fus = del(= nxier) + fut = barku; kerthiza e barkut; mitra; -nga kio ka mar kuptimin greqisht ''a-delfus = vllezer = te ni barku''; -po keshtu: ''delfin = del + fin = del + futet = se delfini esht e vetmia kafshe detare qe noton keshtu''] – qendra e sheit e gjith grekve te lashte qe ndodhei ne Epir(ku: delfus = barku; kerthiza).

Gigeni’ – [gi + geni = Toke(=Dhe) + lind = lind ne kte Dhe, vendas, autokton; -qe vertetoet edhe ni here nga greket e lashte te fisit Ion se shqiptaret e veriut(Doret=gigenia) jan autokton ne kto troie(ne kundershtim me theniet e ''grekve'' te sotem)] – gigeni(gegeni, gegeri), i lindur ne kte toke, vendas, autokton.

Epir – [ep - ir(hyr) = ep(=ap, ip, hip = lart) + hyr = lart - hyr = vend i larte, vend malor; -a s'themi ne ''Shqiperia e Eperme(= siperme)''; -ku: ''eper = epir'' se diet qe ''ë'' nuk ka ekzistuar ne lashtesi] – Epiri, zona e Epirit(nga Durrsi deri ne Preveze te ”greqis”).

Ballkan – [balli - k - an(= jan; hyn) = balli qe jan, ne ball qe hyn = balli(te paret) jan; -se dikur illiret ishin te paret (ishin balli(apo ''illi = ylli'' i te gjithve)]- Ballkani, gadishulli i Ballkanit.

Albani – [alb - an - i(ish) = te bardh(alba) - hyn - ish; -thon se ''alba = i bardh'' vien nga romakia(latinishtia); -por ne se themi se romaket gjeten Alban ne Shqiperin e sotme, ne Angli dhe ne Kaspik, kio do te thot se ky emen(emer) qe illir dhe qe pararomak, ose ka qen emer i nit edhe per illiret edhe per romaket(se i niti trung qen, gjith Europa qe e trungut illir(illin) por kish edhe futie te fenikasve qe mereshin shume me tregeti(qe mendoi se (j)an çifutet e sotem))] – shqiptar, rrac e bardhe.

Un mendoi se duet te et e gabume fiala e me siperme italiane ”alban”, me e dreit duet te et fiala sllave dhe angleze ”allban” se kio esht fiala qe ben lidhien me fialen ”illin = illir” nga fiala ”all, yll, ill, illios = ylli; dielli, di-ellin”.

Ellin(=grek) = ellin(= illin = illir) = por esht me dialektin verior, sigurse ”gegeni = gegeri; shqipni=shqiperi; emni=emri; i tyne = i tyre, -thot jugu; etj”.

Shenim: Them se duet te ket ni lidhie midis fialve ”balli, ballkan; illi; ellin, illin; illir; Dilli(dielli); illios(=dilli, dielli, -shqip); Pella(p – ell(yll; illios) – a) = emri i Egjiptit te lashte.

Pra: ”balli = b – all(yll) – i(ish) = ylli (qe shkelqen) = balli”; – dhe: ”ballkan = balli(apo: ylli) – k – an(jan; hyn);

Ellin(illin) = ell(ill=yll) – in(hyn); -dhe: illir = ill(yll) – ir(hyr)” te cilat lidhen me fialen ”ill = yll”(se greket e lasht ”y” i epnin kuptimin e ”i”; -kurse ”y” u shqiptu keshtu si e themi sot qe nga koa e Turqise).

Pra ”illi = ylli/ dilli; illios = ylli; dilli, dielli”, -pra: ”(j)ane te paret = ylli(dilli, illiosi)”. Me gjithse si simbol i illirve ka qen shqipia me dy krena(ndoshta me par ka ken ”illi(ylli)”, apo ”dilli, illios = dielli”, ndai dhe macedonasit kishin si simbol ”Di-ellin”, me von me bashkimin e dy fiseve te mdhaia illire(Ionve ne jug) dhe Dorve(gigenia, -ne veri) u vendos shqipia me dy krena, qe simbolizon bashkimin e dy fiseve illire.

Kremidhe – [kre - mi - Dhe = kre - be - në Dhe] = qepa(kepa, kapa, koka); -diet ”q” u fut von ne shqipe nga Vaso Pasha(sipas librit mbi kongresin e manastirit).

etj, etj, gjith greqishtia e lasht esht bashkim i fialve te thieshta illire ku u shtun dhe disa mbaresa, fenomen qe ndodhi kur u shkru glua e plot per her te pare, rreth 800 viet para krishtit.

Ne lashtesi nuk kish shum rendesi zanoria, se pak a shum ato epnin te nitat kuptime, gje qe mund ta shikoim edhe te fiala ”ip = hip” e cila qe ”emer” dhe ”folie”. Ku ”ap = ip = ep = op = up = hip(folie)/ lart(emer)”; Pra pavarsisht se qen me zanore te ndryshme, ato kishin te nitin kuptim, duke vertetu ate qe kemi thene, se zanoret te gjitha ishin me kuptim te nit, dhe se kuptimet baze te tyre ishin 3: (i = hy/ish, esht, po/ jo), kto qen tre kuptimet baze per ç’do zanore me te cilat kan komuniku gjallesat qe ne gjenez(ne lindie, ne krii’m). Komunikimin nepermiet tinguive zanor e perdorin sot gjith kafshet ne det, tok dhe air. Se zanoret (j)an ato qe kan mundesin e depertimit dhe te komunikimit ne largesi; -vet fiala ”zanore = zan – or(hyr) – e = hyn(perçon) zen ne largesi”. Menyra e shprehies se tre kuptimeve baze (qe thame) me an te zanoreve, ka qen e dallushme nga menyra e thenies se tyre(e shpeit, e prer; e qet; e nervozuar, e gezuar, etj). Por me von, me rritien e nevoies per te rrit gamen e fialve, u be dal e ngadal dhe futia e bashketinglloreve duke i kombinu me zanoret. Sa me shum rritei nevoia per fial te reia, aq me shum shtoeshin bashketinglloret dhe kombinimi i tyre me zanoret.

Vazhdoim me disa kuptime fialesh te greq. lashte etj, qe zbertheen vetem me shqipen:

Glosa(greqisht, -shqip ”glua”) – [g - los - a = q - los - a = qe los, qe lun, qe levis; -me greq. e sotme do qe: ''pu - kunai - ine'', perputhia esht vetem me shqipen;

glua(ne shqip, rilindasit tan e shkrunin ''glua'') = [g - lu - a = q - lu(lun) - a; -pra tregon vetin e glus, qe lun, los, levis].

lingua(italisht) = [lin - gu - a = lun - qe - a].

linguish(ne anglisht) = [lin - gu - ish = lun - q - ish = lun, levis] = glua(= gjuha, -me deformimin qe i kan fut glutaret ”tan”).

Iatros(=doktor) = [iat(iet) - ro - os = iet - ry - esht = te ry ne iet, te sheron].

Venecia(=veneti) – [ne lashtesin greke quei ''uenet = ui - en(hyn) - et = ui - hyn - esht = vend i fut ne ui, vend me shume lageshti''; -qe tregon se Venecia e lasht ka ken Illire; -shiko fialorin romak te grekut Stef. Kumanudhi; -por romaket kan kthy shume raste nga ''u'' greke ne ''v'', si kemi kthyer ne gabimisht ''Europe'' ne ''Evrope''] – kraina dhe qyteti i Venecias.

Romaket jan te fisit verior te Dorve(gigenia). Illiret qen futur edhe me pare ne gadishullin italik, si nga veriu i Italis edhe nga jugu(nepermiet detit), por ishte futia e dyte masive e fisit te Dorve nga ana veri-lindore e Italis, aio qe krioi shtetin e fuqishem romak. Po te shikosh fialorin romak, ne te do vresh shume fiale shqipe(qe nuk i ka as vet italishtia e sotme, kurse ne shqip jan), dhe glua romake zbertheet e gjitha me shkipen, po keshtu mbaresat e fialve te glus lasht romake perputhen ma shum me shkipen se sa me vet italishten e sotme.

Edhe fiala ”Itali” = vital – i(ish) = vital, jetsor, i gjall, i shkathet – ish; -por ajo nuk esht ”Vitali” por ”Itali”; -pra esht shqip ”Ita – l – i(hy) = ita(ieta) – l – hy”; -ose ”ita(ieta) – al(an=hyn) – ish = iet – hyn – ish = hyn iet, ben iet; i gjall; ietsor; dinamik; -kto kuptime jan mar nga fialori romak dhe nxierin kuptimin shqip te fiales ”Itali”.

Dikush do thot qe illiret ben shum luftra me romaket. Po, illiret e fuqizuar ne itali donin te shtrinin sundimin ne gjith piesen tieter te Illiris, gje qe s’mund te pranohei nga te tieret(me gjithse edhe luftuan por edhe bashkpunun). Ne Angli ne kohen e Mbretit Lir, dy motrat luftonin kundra nira-tietres me ushtri te rregullt, per te zen fronin e mbretit, kio nuk duet te çudis askend. Sot ne Shqiperi po vriten vllai me vllan per ni rrip toke apo per ni vi ui.

Edhe ”nji” esht e shkru gabim ne shqipen e sotme, dikur ka ken ”ni”= in = hyn = hyria, fillimi, nisia; -sikurse jane edhe ne gjuet e tiera(ena, is, -greqisht; uno, -italisht; one, -anglisht; adin(at-in = asht – in(hyria), -në rusisht).

Shenim: Sllavet jane kryesisht dege lindore e fisit illir qe u largu qe ne 1100 para krishtit deri ne Siberi ku u perzie me rracen Mongole te Siberise(me Macuket e Mongolise qe ietonin ne Siberi). Po te shikosh gjith sllavet ne pergjithsi, jane me pak qime, hund shkurter e me mai perpiete, koke rrumbullaket, qe tregon orgjinen e tyre te perzier me Macuket mongol te Siberise. Kio rrac illire e perzier rikthehet prap ne shek. e 6 pas krishtit, pra rreth 1700 viet me vone. Natyrisht, aty ku erdhen u perzien edhe me illiret vendas te fisit te Dardanis.

Dardani – [dar(dor) - dan - i(ish) = dor - dan(dhan) - ish = popull dor dan(dhan), popull qe te ndimon, te ep doren; popull shpirt mir, shpirt gjer e xhentil; -por se kio shpirtgjeresi e shqiptarve duke i ndimu te tjeret, me von ka siell demtimin e vet shqiptarve, sikurse me serbet, qe i ndimun e i strehun aty si te pa stre qe erdhen nga Siberia, serbi tani u zgjerua dhe thot ik ti tashti nga shpia e nga vendi i jot se kjo tok tash asht e imia] – fisi verior i Illiris(Illinis), pra fisi i Dorve(gigeni = gi-geni = gi(tok) + geni(lind) = lind ne kte tok, vendas, autokton), kuptim qe epet nga greqishtia e lashte dhe verteton se Doret(gigenia) jan autokton ne ato troje, ne kundershtim me theniet e ”grekve” te sotem qe akoma nuk din kush jan vete, dhe na thon neve se gjoja kemi ardhur nga Kaspiku; -me gjuhen(glune) e jugut shqiptar esht ”gigeri, gegeri = gigeni, -thot veriu shqiptar”. Interpretimi i prof. Çabeit se ”dardan = dardh – han” esht i gabum.

Edhe ni fakt tieter, shpesh në sllavet(serbet) etj sllav do shikosh tek-tuk dhe lindie me pamie kreit mongole, gje që tregon orgjinen sllave te ardhies nga Siberia. Perse nuk lindin mongole edhe tek shqipetaret ?. Ky esht ni fakt i padiskutushem që nuk të le ma per me diskutu dhe që u ve piken të gjithave mbi orgjinen sllave, që jane ni perzierie e ksai dege te fisit illir me fisin mongol të Maçukeve të Siberis dhe se jan te zbritur prej andej, dhe ndoshta ”serb = siber(siberian)”. Ne fialoret e gluve te lashta greke e romake nuk ekziston fiala ”serb” qe tregon se ata nuk kan ken banor te Ballkanit, ekziston vetem ”serv = servil; sherbetor, skllav”, qe ndoshta lidhet edhe me emertimin e serbve, se serbet kur erdhen nga Siberia dhe u strehun ktu nga illiret vendas, ishin pa prona, pronat qen te illirve vendas. Por dal e ngadal ata u dynden ktu gjithni e me shume sa arriten tu thon Dardanve(illirve vendas) ikni qe ktu se kio esht toka jon tani. Pra bamirsia e Dardanve u shfrytezua nga te ardhurit, si tek istoria e gjarpit te ngrir qe fshatari e futi ne gji per ta ngrohur dhe per ta shpetu, por pasi u ngro mir ai e kafshoi fshatarin qe e kish futur ne gji.

Kosov – kose – o – v = kose – o(esht) – v = ve kose, mban kose. (tradita e kosovarve ka ken qe mbanin kose ne bres, kurse jugu i Shqiperise mbante spata te vogla ne bres).

Sa per dieni, vet jam nga jugu, por emri ”tosk” nga italishtia e vieter esht ”tosco = i hidhur; helm shum i fort”, pra e kunderta e e kuptimit te fisit verior ”dore; dor-dan = dor-dhan”. Pra ”tosk = i hidhur/ i keq; koprac, etj”, pra esht emertim i kundert me ate ”dor” dhe ”dardan” qe kish fisi verior i illiris.

Vazhdoim me element te tier te gjuhes(glues).

Greq. e sotme nuk ka elementet perberse te fialve te greq. se lashte, kta element perberes jane vetem te gjuhes shqipe;

-greq. e sotme nuk ka nyiet(niet) ‘’k, g, c, ç = q’’(por ka ‘’pu’’);

-nuk ka ‘’t, te’’(por ka ‘’na’’);

-nuk ka ‘’pi; ma; fa = bë, ba’’(por ka ‘’kano’’);

-nuk ka ‘’l, le; leshoi’’(por ka ‘’afino’’);

-nuk ka folien ndimese ‘’a, ash, asht, esht, isht, etj forma te ksai folie me te tiera zanore(por ka ‘’ine’’);

-nuk ka foliet ‘’i = hy’’; dhe ‘’ri = ry’’(bor ka ‘’bi’’), etj, etj, elemente baze qe formoin fialet e greq. se lashte dhe qe ekzistoin sot vetem ne gluen shqipe dhe qe fakton se kush jane greket e lashte orgjinale.

-nuk ka ”ek = hek”, ”ap = hap; jap; lart”, etj elemente fial formuse te greqishtes se lashte, te cilat i perkasin vetem shqipes dhe qe tregon se kush jan greket e lashte te vertete.

”Greket” nuk kan fare arsye pse te veçohen nga shqiptaret; -ne se shqiptaret kan ni far ndarie ”veri – jug = gigeni – toskeni = Doret – Ionet”; -”greket” jan ni perzierie e te dy ktyne fiseve qe u be ne 1200 – 900 para krishtit, dhe emni ”ellin = illin = illir” u vu prei Dorve te zbritur ne Peloponez, dhe se qen Doret(gegenia) ata qe bashkun gjith ”greqin” me emnin ”ellin = illin”, dhe se ishin Doret(gegnia) e zbritur ne Pelopones ata qe i dhan edhe tonin gjues(glus) se lashte greke.

Shenim: Ne lashtesi emri i Egjiptit ka ken ”Pella = vend me diell(auto)”; -pella = p – ell(yll; illios = diell) – a = ellin”, etj; -apo: ”Pella = piell – a = piell, ben, prodhon = vend i begat”; -”Pella = Egjipt” esht ne fialorin latinisht-greqisht, ribotim ne greqisht ne 2005(autori grek Stef. Kumanudhi)”; -ndoshta nga ka dal edhe fiala ”pellasgi”, se fisi jugor Illir (i Ionikve) kish shku ne Egjipt para 1200 se para Krishtit dhe ne 1100-900 para krishtit ri dolen perseri ne Lindien e Mesme te dy fiset Illire(Illine)(Doret dhe Jonet); -edhe sot, kraina ne te mait te lumit Nile(ne anen e shkretetires) quet kraina ”Toska”; -ni pies nga kta Illir te fisit Ionik qe kishin ikur qe me pare, u rikthyn me von perseri ne ”Pelloponez” me Danain ne krye. Kio duet te et edhe arsyia e emrit ”Pellopones = Pello(= egjiptian) – p – on(hyn) – es = Egjiptian – b – hyn – esht”; -si dhe orgjin e emrit ”pellasgi = pella(Egjipt) – as – g – i(hy) = Egjipt – asht – q – hy”; -por kta egjiptian qen illiret qe kishin shku me pare ne Egjipt dhe u rikthyn ne Greqi(Illiri) me Danain, (para zbrities Dorike ne Joni). Bile kta te kthyer, kerkonin per soin e tyre ne Athin, se u kishin then te paret qe ishin me orgjin nga Athina e Illiris.

A se kini ven re se kudo qe ka shqiptar ka edhe ”grek” ?.

Georgi ne Kaspik dhe Albani po ne Kaspik(illiret u hapen ne Lindien e Mesme dhe ne Europ qe ne 1100 para krishtit, rreth 1000 viet para romakve).

Shqiptar ne perendim te Turqis, po keshtu edhe ”grek” ne perendim te Turqis, po kio perzierie esht edhe ne Greqi, edhe ne Shqiperi, edhe ne Italin e jugut e kudo. Se jan dy fiset Illire(Doret=geget, e zbritur nga veriu dhe Jonet e jugut), bashkim qe u be ne shek. e 12-9 para krishtit sipas Irodotit e Thukidhidhit(historia greke e vitit par Likio, botim i 2007-2008, faqe 77-78). Dhe se ‘greket’ jan popullsia e qyteteve te atershme(Dor dhe Ion), ku mesohei kio glu e formulu me bashkime te fialve te shqipes(= illirishtes).

Emri ”grek” u vu von nga romaket, me par qe ”ellin = illin; illir”, dhe akoma me par qen qytete-shtet te Ilirise (Athina, Teba(Thiva), etj).

Emri ”Ellin = illin = illir” u vu nga nga fisi gegenisi(= i Doreve) te zbritur ne Peloponez pas 1200 se parakrishtit(sipas dy istorianve te lashte grek Irodoti e Thukidhidhi qe ietun ne shek e 5 para krishtit). Doret(= gegenia) kan pas dialektin e tyne, duke perdor me shum ”i, in” ndai jugut qe perdorte me shume ”i, ir, ri”, sikurse: ellin, illin = illir, ne jug; -gegeni = gegeri, -ne jug; -shqipni = shqiperi; -emni = emri; -i tyne = i tyre(thot jugu), etj, etj”; -dallim ka pas edhe ne perdorimin e ”v, f” ndaj jugut qe perdorte ”dh; th”; si: fem = them, -ne jug; -me vem foi = me dhem thoi; -fika = thika, -ne jug; etj.

Pra greket e lasht (Illinet=Illiret) kan pas dy fise(Ionet dhe Doret), dhe kto dy fise te mdhei edhe sot i kane pikerisht shqiptaret. Pra greket e lashte jan shqiptaret, por deri tani historia esht shtremberu dhe esht mbaitur e fshete nga shovinistet fqi dhe nga te korruptuarit(te blere nga agjentura e vendeve fqine) qe dreitoin shtetin dhe institucionet gjusore dhe te istoris kombtare shqiptare.

Edhe ni here:

Greket e than vet ne Tv Skai se kush jane.

Ata e thane se Greqia u çlirua nga Arvanitet dhe se shumica e Greqis fliste shqip, por me imponim te Europes dhe te princit gjerman te Bavarise qe u caktua te dreitoi Greqin e pas lufte me Turqin(Ludoviku, se i biri ”Otto” atere qe 17 vieç), nga qe ‘greket’ s’mereshin vesh ndermiet tyre, ashtu si ndodhi ne Shqiperi me princin Vid dhe me Ferdinantin ne Jugosllave. Duke pas deshiren per te ringjallur Greqin e lashte, ata nxoren nga kishat gjuhen e greqishtes se lashte dhe ja vun si kusht popullit ta mesonte per te ringjallur Greqin e lasht. Por megjithate ne mbarim te luftes se dyt botrore shumica e Greqise, Ishuit dhe e vet Athines fliste shqip (sipas vet vikipedhias greke dhe Tv. SKAI), me gjith ardhiet e shumta nga Turqia(me 1923-1924 u ndoqen nga Turqia 1,5 milion ”grek” qe zinin 54% te popullsis greke te atershme dhe duke ndiekur nikohesisht myslimanet shqip foles per Turqi e me vone per ne Shqiperi).

Pra lufta ne ‘Greqi’ pas ndiekies turqve kish me teper karakter fetar duke kunderven shqiptaret ortodoks kunder shqiptareve musliman, e nxitur kio edhe nga dreitusit Europian te asai koe.

Po te shikoni edhe flamuri grek ka si simbol kryqin, por paradoksi esht se vet kisha ”greke” ka si simbol te vetin (qe e mban brenda kishes) shqipen Illire me dy krena.

Me gjithate (thuet ne vikipedhian greke dhe nga Tv grek Skai) ne mbarim te luftes 2 botrore ne shumicen e ‘Greqis’ dhe vete Athines flitei shqip, duke menduar se flisnin greqishten e lashte,(ne fakt qe greqishte e lashte e formes me fial te ndara, e formes se para shkrimit te gjues ne greqin e lashte, se glua ne greqin e lashte u shkrua me bashkime fialesh te thieshta illire ku u shtuan dhe disa mbaresa).

Ne vazhdim te politikes per kthim ne gjuhen e greq. se lashte u vu edhe qeveria ‘greke’ e pas luftes, gje qe dal nga dal arriten ta kthein ne greqisht folse shumicen e popullates Arvanite.

Po ç’ishte kio greqishtia e lashte ?

Greqishtia e lashte s’qe gje tieter, veç se shqipe(= illirishte) qe u be me bashkime te fialve ku u shtun dhe disa mbaresa (a,e,i; as, es, is: ast, est, ist; k-is; k-t-is(=q-t-ish), etj), fenomen qe ndodhi ne kohen e shkrimit te gjuhes(rreth 800 viet para krishtit) ne kohen kur u shkru gjuha e plote per her te par, si:

Nekros(i vdekur) = nek – ro – os = nuk – rro(ry, levis) – esht; -me greq. e sotme do qe: ”dhen – zi – ine”;

Dramatopios(ai qe ben drama per teater) = drama – to – pi – os = drama – te – be – esht; -me greq. e sotme do qe ”drama – na – kani – ine”, -perputhia ne zberthim per gjith fialet e greqishtes se lashte esht vetem me shqipen dhe aspak me greqishten e sotme. Une kam dashur te gjei sikur edhe ni fial te vetme te thiesht qe te ndertoet me greqishten e sotme, por s’ishte e mundur, te gjitha dalin me shqipen.

Kio gjuhe(= glu), ne pergjithsi u mesua ne qytetet e lashta greke dhe u pervetsua mir pergjithsisht nga te shkolluarit e atershem. Ai qe e pervetsoi mir, ai e trasmetoi edhe te pasardhesit dhe e trashgoi deri ne ditet tona. Pra jan popullsia illire e asai kohe qe pervetsoi kte gjuhe te formulu me bashkime te fialve shqipe(= illire). Kio gje me teper u be me ndikim te popullsis illire Dore(= gegenia) e zbritur nga veriu i Illirise, ku edhe vet emri ”ellin = illin = illir” u vu prei dorve, dhe ”ellin” esht e dialektit gegnis. Ata kryesisht perdoin ”i,in” dhe jugu perdor ”i,ir”, psh: ”gegeni, -ne veri = gegeri, -ne jug”. Por aktiviteti dhe shkollat e shtetit te lashte grek u nderpren me pushtimet romake(edhe kta te fisit Ilir qen), pastai pushtimet sllave e turke. Keshtu qe, ai qe e mesoi mir ne fillim dhe e trashgoi, ata e ruiten deri ne ditet tona(dhe u vetquiten ”grek”). Pra esht e nita rrace illire. Pra greket e lashte te vertete jan shqiptaret dhe se greqishtia zbertheet vetem me shqipen e aspak me greqishten e sotme. E verteta duhet te dal ne shesh, shikoni dhe hisorin e lashte greke te vitit par likio faqe 77-78 botim i 2007-2008 se ç’thon istorianet e lashte greke Irodoti e Thuqidhidhi, ku thuhet se emri ‘ellin, illin = illir’ u vu nga Doret(= gegenia) qe kishin zbrit ne Peloponez ne shek 12-9 para krishtit. Shkurt greket e lasht jan shqiptar(= ellin = illin = illir), por eshte me dialektin e fisit te Dorve(= gigeni).

Por fai per kte te vertete esht i istorianeve dhe i gjutareve te dy palve(”grekve” dhe shqiptarve), qe nuk kan then kte te vertet istorike deri me sot. Mendoi se tanet e kan be edhe nga budallalleku, edhe se ni pies e mir qe kan dreitu kto institucione kan qen te shitur te agjenturat e huaia dhe kan punu per mbulimin e ksai te vertete e per te na nxier te ardhur offsaid ketu nga Kaspiku.

U çudita, ne Nentor te 2012 bem ni vizit ne muzeumin ton arkeologjik ne Tirane(te universiteti, pran QSU, te sheshi Nen Tereza) bashke me disa studius amator te Allbanologjis. Spikeria na çoi te ni harte e lashtesise dhe ne harte qe Illiria(Lezha e Shkodra) ???!!!.

Kam pare harte te Illiris edhe ne Greqi(jugosllavia dhe ni pies e veriut shqiptar), por harte te Illirise (te ber nga vet shqiptaret) vetem me Lezhen e Shkodren, une vetem ne muzeumin arkeologjik te Shqiperis kam par ???!!!; -kush i ben kto harta dhe i ve pa asni frik ne mes te muzeumit ton kombetar ???!!!. Nuk e kuptoi se i kuit esht ky shtet dhe nga kush komandoet ky shtet???!!!. Ja bera kte vreitie spikeres, ”ohu, paske shum llafe ti”, -me tha…???!!!, etj, etj qe tregoin se instiucionet dreituse te Akademis, gjues, arkeologjis dhe i gjith shteti shqiptar nuk komandoet nga shqiptaret por nga agjenturat fqinje.

Shenim: Ne muzeumin Amerikan qe u ndertu para 200 vietesh, esht dorzu ni harte e vieter e Ballkanit ku tregoet nga Austria deri ne Krete ”I LL I R I A”.

Ne harten e muzeumit ton kombetar, Epiri qe nga Preveza deri ne Durres(por ka ken grek na tha spikeria); -Makedonia nga bregdeti i Lezhes deri siper Durrsit dhe perfundonte ne Turqi; -i bei perseri ni pyetie: ”sipas mendimit tuai shkencor, ç’popull ka pas Epiri dhe Makedonia”, ”ohu” me tha ”mos pyet per kto, se jan probleme te nxeta, ne kemi pranuar qe Makedonia esht greke” -me tha; -”dhe Makedonia vinte deri ne bregdetin ton, midis Durrsit e Lezhes” -i thash; ”ohu” me tha perseri.

Me tei spikeria na tregoi ca zbulime arkeologjike ne Apollonin e lashte dhe tha gjith qef se ato qene ndertime ”elline = greke”, ”mir i thash, por ç’popull qen kta ellinet sipas mendimit tuai shkencor ? ”, -”ohu” me tha ”popui te ardhur nga deti thon”; -i thashe: dy istorianet e lashte greke Irodoti e Thukidhidhi thon se ”ellinet = illinet, illiret” qen ni bashkim i dy fiseve ”Ioneve, qe ishin ne jug” dhe ”Doreve = gigenia”, qe zbriten nga veriu i Ionise ne 1200 – 900 para krishtit, dhe se e gjith greqishtia e lashte zbertheet vetem me shqipen”, -”ohu” me tha perseri.

Degjova ne ni debat televiziv, se kur vinin te huai per te vizituar Apollonin edhe qendra te tiera arkeologjike, spikeri qe u fliste turisteve ishte grek, shoqerusi shqiptar kishte urdher nga ”tanet” qe te largoei qe aty kur flisnin e spiegonin spikerat e ardhur nga greqia(te cilet u spiegonin turisteve se ato qen toka greke e serbe) ???!!!, -vetem ni budalla nuk do kuptonte se kush po na qeverris.

Popull shqiptar, zgjou dhe çou e zhduke kte agjenture te rrezikeshme antishqiptare, mer ne dore vete fatin tend, mos leio te grabisi e te sundoi agjentura e vendeve fqine shoviniste.

Shqiptaret qe te dalin nga ku llum, duet pa tieter te marin vet ne dor fatet e veta, te ven ne dreitim te shtetit dhe te ktyre institucioneve te rinj patriot e me die.

Qellimi i ktyre dreitusve te kapur nga agjenturat e huaia, esht shkatrrimi i plot ekonomik, kulturor, shpirteror e kombetar i popullit shqiptare, per te mbulu ni te vertet te madhe istorike, se shqiptaret jan illiret, se shqiptaret jan greket e lashte te vertete(illinet).

”Greqia” per 15 viet rresht, ka pagu me pag te rregullt muiore çdo gjift, çoban, minoritar jo shqiptar qe banon ne Shqiperi, per te mar prei tyre votat dhe per te thene se jan shum ”grek” ne Shqiperi.

Mendoni se Greqia nuk ka investu ne kto institucione te rendesishme te Akademis, gjues, istoris, arkeologjis dhe me agjenturen e tyre qe e kan fut ne shtetin shqiptar ???!!!, -vetem gjiftet e çobanet kan paguar me pag te rregullt muiore per 15 viet rresht, mereni vet me mend se sa kan investuar ne sektoret e gjuhes, arkeologjis dhe akadamis ne Shqiperi, i kan bler me flori ???!!!.

Fiale te tiera:

Etnikos(= kombetar, i kombit) – [etni - k - os = komb(i kombit) - q - esht; -me greq. e sotme do qe ''etni - pu - ine'', -perputhia eshte vetem me shqipen].

ku ”etni = et – ni(nji) = esht – nji = nji rrac; komb”; -me greq. e sotme ”ine – ena”, -perputhia esht vetem me shqipen; -ose : ”et(eter) – ni(nji) = kan et(at) te ni rrace”.

Epidemia(= semundie infektuse qe i kap te gjith) = epi(= ipi, hipi; mbi; teper, shume) – dem – i(hy) – a = mbi – dem – hy – esht = hyn(ben) mbi – dem”; -me greq. e sotme do qe: ”pano – xalazma – beni – ine”, -perputhia esht vetem me shqipen; -ose ”epi(ipi, mbi) – d -e(hy) – mi – a = epi(ipi, mbi; shume) – t – hy – be – a = shum hyn(perapet), -me greq. e sotme do qe: ”pano – na – beni – kani – ine”, -perputhia esht vetem me shqipen.

Utopia(= qe nuk te baet, e parealizushme) = u(uk, nuk, jo) – to – pi – a = uk – te – be – a = qe u(uk) baet.(dihet se ”ë” dhe ”b” ne lashtesin ”illine = illire” nuk kish); -me greq. e sotme do qe ”dhen – na – gjini – ine”, -perputhia si kudo esht vetem me shqipen.

Energia(= energji’a) = en(hyn) – ergi(= pune) – a = hyn(= ben) – pune – a; -me greq. e sotme do qe: ”beni – ergi – ine”, -vec ”ergi” qe ne dialektin Dorik qe ”pono = pune” te tierat jan shqipe si e sotmia.

Se illinet(= illiret) kishin dy fise (Ionet dhe Doret(= gigeni)), dhe natyrisht qe kish edhe ndryshime dialektore. Sot me gjith kto shkolla, komunikim, telekomunikim e komunikacion dhe perseri ekzistoin dialektet, po atere kur nuk qen kto a s’ishin ma te shumta dialektet ?.

Iperbole(= e zmadhuar tei mase) = iper(= ip, hip, mbi; teper) – b – o(hy) – le = teper – b – hy – le; -me greq. e sotme do qe: ”iper – kani – bi – afini”, -perputhia si kudo esht vetem me shqipen.

Antidoto(= e kundert me diçka) = anti – d – o(hy) – t – o = anti – t – hy – t – o(= a, asht); -dhe: ”anti-dhoto(dhenie)”.

Labirinto(= vend me shum hyrie e dalie) = la – be – rin – t – o = la – be – ryn – t – o(a, asht); -me greq. e sotme do qe ”afini – kani – bi – na – ine”, -si kudo perputhia eshte vetem me shqipen. Mund te et dhe ”lapirinto = l – ap(shum, mbi) – rin – t – o”.

Aromatiko(= aromatik(a), gje apo bim me arom) = aroma – t – i(hy) – k – o; -me greq. e sotme do qe: ”aroma-na-beni – pu – ine”; -si kudo perputhia esht vetem me shqipen.

Ku ”aroma = ar(er) – o – ma = er – o – ma(ba; mba)”; -me greq. e sotme do qe ”anemo – ine – krata(kani)”; -si kudo perputhia eshte vetem me shqipen.

Profet(= qe i para fot(thot) gjerat) = pro – fet – o = para – fot(thot) – o; -me greq. e sotme do qe ”prin-pi-ine”, -si kudo perputhia esht vetem me shqipen; -‘’fot(=thot)’’ esht e gegerishtes.

Enigma(= e fshet, e pa zbulushme) = eni – g – ma = eni(hyn) – q – ba = hyn; e fshet, e mbulu; -me greq. e sotme do qe ”beni – pu – kani”, -si kudo perputhia esht vetem me shqipen.

Kroniko(= e kohes; qe ndoth shpesh) = kron – i(hy) – k – o = kron(= koe) – hy – q – o; -me greq. e sotme do qe: ”kron – beni – pu – ine”; -si kudo perputhia esht vetem me shqipen veç ”kron(= koe)” qe vien nga ”keros = ke(ko, koh) – ro – os = ko – ry – esht”; -dhe ”kron = k(o) – ron(ryn) = ke(ko) – ryn(shkon, kalon) = ko – ryn(shkon, kalon”; -me greq. e sotme do qe: ”pu – beni”; -si kudo zberthimi baet vetem me shqipen. etj, etj, nuk esht nevoja ti analizojm te gjitha por te gjith e kuptojn qe greqishtia e lashte zbertheet vetem me shqipen.

Natyrisht ka pas edhe dialekte me disa ndryshime fialesh te fisit Ionik ndai atij Dorik.

Zgjedhimi i folieve ”hy = i’, dhe ”ry = ri” -siç ka ken perdor në greq. e lashte(illini = illiri)”; -zanoret dhe kto folie te shkipes(te ndertume me gjith lloet e zanoreve), niet shkipe ”k,g,ç; d,t” dhe folia ”est = esht”, jane baza e ndertimit te fialorit gluesor te gjithe Europes, se shqiptaret(dy fiset illire ”Ionet dhe Doret(= gigenia)”), jan greket e lashte te vertete.

Ni nga gabimet me te mdha ishte hekia e dialektit te gegerishtes, duke zhduk bashk me zhdukien e sai edhe shume fiale te rendesishme fialformuse te greqishtes se lashte(mir menyra e te folurit, por fialet qe jan ende ne perdorim te perditshem perse i kan zhdukur nga fialori ???!!).

Folia ”hyj; hy = i’ ”.(shikoni dhe deformimet e bera ndai folies ”hy; hyj = i’ ” me shkrimin e ri te shkipes, ku (j)an shtu ‘’h; y; j; ë).

Menira Defto’re

Koha: E tashme E pa kry’er E kry’ e thieshte

sot - greq.lashte sot – gr.lashte sot – gr.e lashte

hyj -i’ hyja -i’-a hyra -ir-a

hyn -in hyje -i’-e hyre -ir-e

hyn -in hynte -in-te hyri -ir-i

hyjmë -im hynim -i’n-im hymë -im

hyni -i’ni hynit -i’n-it hytë -it

hyjnë -i’n hynin -inin hynë -in

Shiko dhe deformimet qe ndodhin ne shqip me futien e shkrimit te ri te shqipes, ku u shtuan ”h, y, j, ë”.

Menirat: Lidho’re(koha e tashme): Urdhero’re(e tashme)

të hyj -t-i’ hyr -ir

të hysh -t-is(hysh) hy -i;

të hyjë -t-i’

të hyjmë -t-im

të hyni -t-ini hyni -i’ni

të hyni -t-in

Folie tieter qe esht fial formuse qe ne lashtesi, esht folia e shkipes ‘’ri = ry’’; -por kte folie te shqipes e sho se esht zhdukur nga fialori i sotem i shkipes???!!!; -kio folie ‘’ri = ry’’ esht ni nga foliet baze te kri’imit te fialve te greq. se lashte dhe qe aktualisht esht ne perdorim te perditshem ne gjithe Shqiperine, dhe esht simotra e folies tieter ”hy; hyj = i’ ”; -perse esht zhdukur nga fialori qe kan ber gjutaret dhe ”akademiket tan”, kur ajo esht ne perdorim te perditshem dhe ne ni menyr krei normale ???!!!. ”OOO po s’esht nevoia” me than te instituti i gjuhes dhe gjutaret tan te fakultetit e te Akademis(S. Mansaku dhe R. Memushaj), ”deri sa esht folia hyi, skemi pse ta vem edhe ryi”, -me than. Shume e çudiçme kur i degjon kto fial nga profesoret dhe nga ”Akademiket tan” ???!!!. Sipas tyre ne duhet ti zhdukim gjith fialet sinonime dhe te lem vetem nga ni fial per çdo emertim ???!!!.

- See more at: http://tribunashqiptare.net/?p=19261#sthash.LfdgNTlL.dpuf

Poema ” Lulet e zeza” të Irfan Bregut

Esse nga Përparim Hysi



Nuk është aspak e lehtë që të flasësh për një Poet me staturë të bukur si Irfan Bregu.

Kjo ndodh për shumë e shumë arsye. Së pari, ke të bësh me një Poet me zë të veçantë që, kryesisht, shkruan poezi që kanë peshë të “rëndë”. Në gjininë e poezisë, ai lëvron, sidomos, poemat. Të më falë lexuesi, në përdor pak një gjuhë militare. Irfan Bregu përdor “artileri të rëndë” në poezi.

E ka filluar me poema qysh nga viti 1959 dhe, sado që po rend drejt tetë dekadave, ende shkruan dhe është aq vital, sa nuk ke se si mos habitesh. Dhe kjo çudi arrin në apogjenë e vet, atëherë kur e sheh o ballë për ballë, o përkarshi. Në këto mbi pesëdhjetë vjet që shkruan, ai, si të thuash, është “ngopur” me të tëra. Kur them kështu, jo se po hiperbolizoj gjëkafshë. Përkundrazi. Jam unë në hall që mos i hyj në hak këtij DITURAKU të LETRAVE SHQIP dhe mos e përqas,sadopak,ashtu si është DITURAKU Irfan Bregu. Atributin “Diturak” nuk e ka nga unë, por e ka fituar me djersën e ballit.



* * *



Në këtë mbigjysëm shekulli që shkruan, Irfan Bregu ka shkruar gati mbi 15 poema dhe, veç tyre (kjo ia rrit dhe ia zbukuron ballin e bardhë), është autor tekstesh për shkollat 8(sot 9-vjeçare); autor antologjish; autor fjalorësh disavëllimësh ( social-kulturor-artistik), ka botuar kritikë për vepra pedagogjike. Pra, i armatosur këmbë e kokë me dije. Saj këtyre dijeve, ka fituar gradën e Doktorit të shkencave. Po a mbarojnë “veçët” për Irfanin? Ka qenë gazetar deri në Kinë dhe ka patur një penë të mprehtë prej gazetari. Kaq them unë, sikur nuk janë pak që të mos vënë në vështirësi, kur merr penën e të flasësh për të. Ka patur metodë të tij të punës që kurrë mos ngutet kur shkruan,sikur ta ndjekë dikush me shkop. Matet dhjetë herë,e pret njëherë. Po prerja made in Irfan Bregu, është e tillë që nuk ka nevojë për gërshërë,po se po, por as dhe për gjëlpërë. Si “Versaçe në fushën e modës. I tillë është në varg. E vetmja “ngutje letrare” e tij, sa e kam lexuar unë,është ajo: “Liria erdhi vonë” ( Tri libra për Kosovën”). Se puna nuk priste. Dhe e botoi në vitin 2002. Kur them “ngutje”, e kam në sensin e mirë, se nuk e la të “staxhionohej” në kohë.



* * *

Nuk ka gëzuar shëndet të mirë, por, megjithaë, di dhe e sfidon sëmundjen. E vë poshtë me shkrime. Nga kjo anë, është për t’i qarë hallin për dy arsye: së pari, duhet t’u vidhet syve vigjelent të”gardianit” që ruan me xhelozi proverbiale qoft dhe një shqetësim. I shkruaj me shumë konsideratë këto fjalë, për zonjën e nderuar, Dirtën, bashkëshorten që nuk e lë Irfanin t’i afrohet qoft dhe për një çast kompjuterit, këtij mjeti kaq modern dhe të domosdoshëm për një njeri që shkruan. Po “gardiani” as nuk njeh kompromis. Më duket si një “martir”, të privuar nga një ofertë kaq e kaq me privilegje.

Dhe ky “martir” dërrmohet dhe nuk fle rehat vetëm e vetëm se do që kjo botë të bëhet më e bukur. “Gardiani” ia ka shtuar jetën Poetit dhe, saj asaj, ai jeton atë “komoditet” aq të ngrohtë për të na dhënë vepra cilësore. Nga një anë, si “martir” të kujton atë “shterparin” e Naimit që nuk i qasej “stanit”( kopmpjuterit) dhe, duke e vazhduar analogjinë time dhe pak më tej, më duket se Irfani ka të drejtën morale që në një nga veprat (ai “vidhet e vidhet”) që është duke shkruar, të shkruaj kështu: “Dritës, pa të cilën, kisha kohë që do kisha heshtur”. Postullati nuk është imi. E ka shkruar Lui Aragoni për Elsa Triolen. Dhe ja tek vjen një kohë që anallogjitë bëhen të prekshme dhe aktuale.



* * *

Irfan Bregu sapo e botoi poemën “Lulet e zeza”. Që në titull, është pak sinjifikativ. Kushdo do intrigohet dhe do thotë: – More, ç’janë këto “Lule të zeza?”. Unë e kam të lehtë ta them (këtë e thotë autori fare qartas!), por le ta lëmë pak kërshërinë ngrehur.

Irfan Bregu ka një shqetësim të madh qytetar. Ky shqetësim e bluan atë vazhdimisht,ashtu siç bluan një molë trarin. Irfani Poet është i një “mizure” të veçantë: është i obsesuar nga e drejta, liria dhe e vërteta. Tri këto kategori shoqërore janë emëruesi i përbashkët i gjithë poemës. Poeti e di mirë se nuk ka as liri dhe as demokraci, po u nëpërkëmbë e drejta. E vërteta. Ai bëhet promotor dhe, si të thuash, ashtu si Krishti e ka vënë kryqin mbi kurriz. Aq i obsesuar është pas këtyre tri komponenteve, sa “rob” i dijeve të tij skrupuloze, zë e rëmon që nga lashtësia me demokracinë e kohës së Perikliut e deri në ditët tona.

Unë nuk e kam atë “tagër” kaq të rëndë dijesh si të autorit ( për këtë autorit i kërkoj ndjesë), po për ta përqasur sadopak për këdo që nuk e ka lexuar këtë poemë me kaq vlerë, them se do jem në gjëndje.

Shtrohet pyetja e drejtpërdrejtë: – A ka demokraci dhe a është e drejta në atë shkallë që duhet në Shqipëri? Përgjigja është lehtë ta marrësh vesh, por Poeti me vargjet e tij di dhe ia jep lexuesit të gatshëm.

Në Shqipëri, për fat të keq, tri kategoritë(liri,e drejtë,e vërtetë) nuk e kanë fituar atë atribut që duhet të kenë. Kjo ndodh,- thotë Poeti,- se Shqipëria është si në mes Sillës dhe Karibdës. Se,siç thotë diku, kimineli i nxjerr gjuhën drejtësisë. Se pushteti, ndodh që bashkëpunon me krimin. Se, po të largohem pak nga konteksti i poemës, është ende aktuale ajo thënia e Hasan Zyko Kamberit, kur “Kadiut, po t’i dëftesh paranë, ters e vërtit sherjanë”. Për t’i rënë shkurt: tri obsesionet e Poetit Irfan Bregu janë ato”Lulet e zeza” që kanë mbirë në tokën shqiptare. Por vetëm kaq. Jo. Aspak. A ka një dritë që një ditë, këto “lul të zeza” të bëhen të bardha? Patjetër që ka. Dhe Poeti në 12 këngët e kësaj poeme, për këto mesazhe të bardha dhe këndon. Kjo “këngë” e Poetit është unike në llojin e saj. Kaq sa njoh unë letërsinë shqiptare, asnjëherë nuk kam hasur ( thënia ime të merret me rezerva!) që një poemë të shkruhet me distikë. NJë Mjeshtër kaq punëtor vjen si një risi e bukur në letërsinë tonë. Poeti tek shtron pyetjen që a mund të bëhet drejtësi në Shqipëri, nuk e lë pyetjen pa përgjigje. Përkundrazi. Ai apelon për drejtësi të pavarur nga pushteti dhe, për të treguar, se dhe në këtë drejtim ka patur juristë të tillë që dinë ta mbrojnë të drejtën me dinjitet. Shakarazi përmenden ata “gjykatësit ” e kohës së Zogut që dhanë dorëheqjen,kur “mbreti” tentoi që të vinte nën tutelë drejtësinë. Dorëheqja e Juristit të shuquar Manol Konomi në kohën e diktaturës është domethënëse. Por bukuria e gjithë poemës qëndron edhe në faktin tjetër, shumë sinjifikativ: aty, në poemë, krahas poetit, desh dhe me një jurist. Juristi, nga më të shquarit në vendin tonë,Profesor,doktor Muharrem Kushe. Aty, përmjet distikëve made in Saadi, flitet katërcipërisht për të drejtën. Muharrem Kushe është ai juristi i guximshëm që gjykoi “Zonjën e hekurt”, Nexhmie Hoxha. Silleni për një çast atë gjyq dhe do krijoni një bindje për këtë jurist sypatrëmbur. Muharrem Kushe është ai soj gjyqtari që i duhet Shqipërisë. Ai gjyqtar që,sado në majën e tribunalit gjyqësor, dha dorëheqjen e parevokueshme,se kur pa “mbretin lakuriq”, bërtiti si djali naiv i Andersenit. Unë si lexues mund të them vetëm kaq: po të kishim juristë të till që para ligjit të gjithë qytetarët janë të barabartë,atëherë edhe ” Lulet e zeza” të Irfan Bregut do bëheshin të bardha. Duk lakuar Juristin Muharrem Kushe, nuk është se po bëj njëanësi. Ju shikoni seç ndodh me gjyqet maraton për çështje aq të mprehta,sa jo vetëm të revoltojnë, por dhe të stresojnë. Natyrisht, Muharrem Kushe nuk është i vetëm. Por nuk ke se mos mbldedhësh buzët nga gjyqtarë që, për të njëjtën çështje, dje “kur qenë të djathtët” gjykuan në favor të njeriut afër pushtetit, dhe sot “kur janë të majtët”, pa pikën e turpit,marrin anën e e atij që dënuan dje. Kështu nuk ka si fle gjumë Poeti Irfan Bregu dhe këtë “pagjumësi” na i indukton neve, lexuesëve. Është një “pagjumësi” që na nxjerr gjumin dhe na bën mirë

Poetët ndaj paraprijnë. Këtë ka bërë dhe Irfan Bregu që sjell ka mesazhe të bardha.

Meditim rreth librit “Shtatori i gjëmës së madhe”

Kullat binjake që u dogjën pabesisht në agsholin e Shekullit të Ri!


Nga Këze Kozeta Zylo




Kopertina e librit të Skifter Këlliçit "Shtatori i gjëmës së madhe"


Ftesa nga shkrimtari i mirënjohur z.Skifter Këlliçi për të mbajtur një kumtesë në ceremoninë e promovimit të librit të tij të fundit: “ Shtatori i gjëmës së madhe” në kishën “Zoja e Shkodrës” dhe shtypur nga shtëpia botuese “Albin”, çuditërisht brenda sekondash ma errësoi ngazëllimin që të dhurojnë ftesa të tilla dhe para syve të mi u shfaqën retë e zeza, që mbuluan qiellin blu të New Yorkut, dhe njëkohësisht duartë tona që mbyllnim dritaret gjatë ditëve që u kthyen në muzg nga tymi i zi si vetë shpirti i mjerë i talebanëve. Mua më rrënqeth e zeza, ndërsa në trup më kalojnë një zjarr mornicash, nga çfarë pashë dhe përjetova bash mu në kërthizë të botës në New York.

Që nga ajo ditë trëmbem dhe bashkë me mua është trembur gjithë njerëzimi nga gjarpëri që stërpik me helm këtë botë të çakërdisur. Unë nuk besoj të kem faj në se marr këto ndjesi të tmerrshme, ngase dhe vete titulli i librit ka gjëmën brenda, ka gjëmën e madhe të 11 shtatorit, ka vdekjen e zezë të 3000 personave që u dogjën për së gjalli, ka vdekjen e tre shqiptarëve, gjakut tim, të cilëve për çdo shtator në kujtim të tyre une ndez qiri për t’i përkujtuar. Unë nuk besoj të kem përsëri faj, në se para meje nga ky libër vinë imazhet me krah korbash para kufomave të shumta, dhe që unë si një tjetër shqiptare e ardhur nga erërat e luftës së vitit të mbrapshtë në 97-ën për një jetë më të mirë, më të qetë, të shoh me sytë e mi dhe të përjetoj tragjedinë apo gjëmën e madhe siç e cilëson autori Këlliçi.

Shfleton faqet e librit dhe tronditesh nga egërsia e njerëzve, që mundohen të hanë dhe fëmijën qysh në sythin e mitrës!…Mund ta kesh përjetuar tronditjen, por kur lexon librin “Shtatori i gjëmës së madhe”, ndjen së brendshmi se autori sjell mesazhe paqeje, mesazhe mjelmash me pupla të bardha mëndafshi dhe çliron paksa jo vetëm lexuesit e tij, por dhe prindërit dhe të afërmit e tre shqiptarëve që humbën jetën në këtë tragjedi botërore.

Kujtesa mbarë popullore dhe veçanërisht e popullit amerikan nuk do ta harrojë kurrë tragjedinë që ndodhi në kërthizë të botës në Manhattan, por në se shkrimtaret nuk e hedhin në fleten e bardhë përjetimin e tyre ka rrezik që në brezat e mëpastajmë të harrohen dhe të krijohet një mjedis apokaliptik për historinë.




                                          Shkrimetari dhe publicisti Skifter Këlliçi

Mirëpo pena e shkrimtarit Këllici bëhet gati-gati si e një dëshmitari okular brenda qendrës ku ndodhi gjëma e madhe, ngase ai mjeshtërisht është futur brenda botës së mijëra njerëzve që u ndodhën aty pranë dhe që largoheshin si vetëtimë në mbrojtje të vehtes së tyre. Autori shkruan se ata donin të degdiseshin sa më larg që të ishte e mundur, sa më larg asaj ndërtese që deri para pak kohësh kishte qenë një bukuri e madhërishme…por tani ishte goditur pabesisht për vdekje dhe po lëngonte si drenushë bardhoshe në grahma që nuk dihej se kur do të sosnin!…

Nëpërmjet një gjuhe të kthjellët dhe të begatë, autori ka dhënë një studim artistik të thukët duke e futur lexuesin ndjeshëm brenda psikologjisë së viktimave që po përjetonin në ato orë të kobshme historike.

Në hapësirë, gjaku pikonte mbi pikëllimin e syve të tmerruar, ndërsa une thjesht si lexuese në kohën që komentoj më duket sikur fletët e të gjithë librit janë të veshura me cipë gjaku deri në oxhaqet dhe dritaret qiellore ku dhanë jetën bashkatdhetarët e mi të një flamuri dhe të një gjuhe…

Me një kontrast të fuqishëm autori ka dhënë nga njera anë tragjedinë dhe trandjen e njerëzimit, ndërsa nga ana tjetër turmat laramane fanatike, që qëndronin të ulur këmbëkryq mbi fushëtirën e rreth, të cilët hovën perpjetë dhe duke ngritur lart kallashnikovët që mbanin në duar zunë të çirreshin:

-Bin Laden, Bin Laden!

Kjo antitezë është lufta për jetë a vdekje midis qytetërimit dhe vdektarëve si Bin Ladeni, që autori metaforikisht e jep vendqëndrimin e tij dhe të talebanëve nëpër strofulla, dhe mua si lexuese më shfaqen zi, si ujqërit në strofullat e tyre…

Fanatikët dhe ekstremistët me liderët e tyre si Bin Ladeni dhe personazhi tjetër besnik në libër Khalid Sheik Muhamedi, përshkruhen me urrejtjen më të madhe, është urrejtja e mbarë globit për fondamentalistët që pranë zemrës së tyre lidhin gjerdanin me fishekë dhe bomba për të vrarë njerëzit si foshnja të pafajshme.

Janë këto hijena që shkaktuan një lumë dhimbjesh këtu e dhjetë vjet më parë dhe vazhdojnë të ndihen mbi kurmin e popujve dhe prindërve zemërdjegur.

Autori me shumë finesë flet për tolerancën që duhet të kemi midis njeri-tjetrit, sepse siç thotë Nënë Tereza në se nuk kemi paqe, kjo ndodh sepse ne kemi harruar që i përkasim njeri-tjetrit. Jam e bindur se lexuesi kur merr këtë libër në dorë, sekondi i bëhet shekull, dhe tehu i thikës së Bin Ladenit vazhdon të shpojë, ai ka pas një kope të tërë talebanësh që vazhdojnë të ushqejnë këlyshët e tyre me palcën e viktimave, ndaj dhe u betuan që atë ditë, ditën e gjëmës së madhe shkruan autori në libër dhe ja se si: - “A jeni gati, gati për këto bëma të shpërbleheni duke vajtur edhe ju si ata martirë të avionëve në parajsë? – këlthiti pas tij Bin Ladeni me sy gati të shqyer. E sërishmi turmat mendjeçartura ngritën lart kallashnikovët dhe e pasuan: – Që tani, o i dërguari i Muhamedit në tokë! Na thuaj ç’duhet të bëjmë që ta meritojmë këtë nder”….



Dhe kështu udhëheqesat e tyre vazhdojnë ende dhe sot të thurin plane për bëma të Xhihadit, për zjarret që do të hapin kudo ku jeton qytetërimi, atje ku është dielli… Autori me penën e tij ka ditur të orperojë dhe të futet psikologjikisht në mendjet e tyre, duke dhënë dy botë krejtesisht të kundërta, dy botë që njera e do me shpirt jetën, ndërsa tjetra e Bin Ladenit, e do po aq vdekjen sa ç’duan kundërshtarët e tyre jetën…

Bin Ladeni shfaqet dhe me aluçinacione sepse ai vetë vrau qetësinë e tij, pikërisht nga krimet e mëdha që kishte kryer, duke qenë në kundërshtim të hapur me mësimet e fesë, ndaj një ditë e di se në botën e përtejme do të jetë në ferr. Sytë e tij të frikshëm si nata, duken sikur duan të përpijnë gjithçka, biles dhe pirgun e gërmadhave, dhe ai, ai të ndriçojë si far para besnikëve talebanë të tij. Ato copëza gërmadhe thërrmoheshin në ujërat e oqeanit Atlantik, ndërsa hija e zezë e Bin Ladenit përpëlitet e përpelitet ndoshta një ditë gjer në zhdukje…

Hija e frikës do të zhduket në rast se njerëzimi dhe historianët nuk do të kenë një heshtje të eshtërt, por do të shkruajnë për çfarë panë dhe ndjenë, do të shkruajnë ashtu siç veproi pena e shkrimtarit Kelliçi që iu solli gjithë lexuesve këtë roman në përshpirtje të 10 vjetorit të gjëmës së madhe për njerëzimin…

Hija e frikës nuk mund të sjelle qetësi, pasi Paqja nuk mund të arrihet përmes dhunës, arrihet vetëm nëpërmjet të kuptuarit do të citonte Ralph Waldo Emerson. Është e pamundur që në çdo faqe të mos vishesh me një vello të zeze trishtimi, dhe nga larg të vinë si jehonë klithma viktimash, klithma zogjsh që shkojnë gjer në rrënjë të pemëve madhështore të parkut Kombëtar magjepsës në Manhattan, tek ato momente dramatike, psikologjike, ku avionet si llava të zjarrta dogjën kullat në agsholin e Shekullit të Ri…

MOS HARRESA PËR TRAGJEDINË E MADHE:11 SHTATORIT ’01 NE FAQET E NJË ROMANI TRONDITËS

Recesnison nga Prof. Dr. Mehdi Hyseni




Me krijimtarinë e shkrimtarit dhe të komentatorit të njohur sportiv të RTVSH-së, Skifter Këlliçi, jam njohur në fund të viteve ’60 me disa vëllime me tregime dhe sidomos nga fundi i viteve 80-të me romanin “Atentat në Paris”, ndër romanet më të mira të letërsisë shqiptare me temë historike, i cili asokohe arriti të depërtonte edhe në Kosovë e të pritej mirë. Arsyeja ishte sepse ky roman lartëson aktin heroik të atdhetarit të njohur, Avni Rustemi, i cili më 13 qershor të vitit 1920 me dy të shtëna vrau në mes të Parisit tradhtarin me damkë,Esat pashë Toptani, që gjoja në cilësinë e kryeministrit të Shqipërisë ishte gati t’u bënte lëshime tokësore ambicieve të fqinjëve dhe veçanërisht atyre serbë, që kishin pushtuar Shkodrën dhe vise të tjera shqiptare të Shqipërisë Etnike.


  
 Ballina e ilustruar e romanit “Shtatori i gjëmës së madhe”

Dhe ja, kohëve të fundit, pas kaq vitesh pata rastin të lexoj një vepër tjetër të këtij shkrimtari të njohur shqiptar-romanin me temë shqiptaro-amerikane “Shtatori i gjëmës së madhe “ (botoi “Albin”, Tiranë, 2010), i pari i këtij lloji në letërsinë shqiptare, që këtë radhë i kushtohet një ngjarjeje tjetër historike, por bashkëkohore dhe me përmasa mbarëbotërore-tragjedisë së 11 shtatorit të vitit 2001 në Kullat Binjake të Qendrës Tregatre të Nju-Jorkut, ku, si shkak dhe pasojë e sulmeve terroriste të fundamentalistëve islamikë mbetën të vdekur rreth 3000 njerëz të pafajshëm, nga të cilët, edhe tre bashkatdhetarët tanë, Rrok Camaj, Mon Gjonbalaj dhe Simon Dedvukaj.


Duke u bazuar në motive të jetës së këtyre bashkatdhetarëve autori, krahas personazheve të tjera amerikane, ose të ardhur nga vende të tjera të botës, frymëzohet dhe arrin të krijojë tre personazhe të reja, me një shtrirje gjeografike dhe përgjithësim ideoartistik edhe më të madh dimensional. Këta janë Besim Vokshi nga Kosova, Rrok Camaj nga trevat etnike shqiptare nën Mal të Zi dhe Mark Muzaka, arbëresh me prejardhje nga kjo familje e njohur feudale shqiptare, e lidhur ngusht me Skënderbeun, që së bashku me qindra e qindra familje të tjera shqiptare u detyrua që pas pushtimit turk të linte atdheun dhe të vendosej në krahina të Italisë së jugut. Dhe po t’u shtojmë këtyre edhe Sokol Kamën, ish-gazetar i RTVSH-së që ka emigruar në Amerikë pas vitit 1990, një personazh që na kujton vetë autorin e romanit “Shtatori i gjëmës së madhe”, kuptohet se lajtmotivet shqiptare me retrospektivat e personazheve na krijojnë idenë se brenda 188 faqeve të këtij romani që nuk janë shumë, lëvizin masive ngjarjesh të stuhishme historike që na shpien nga tragjedia e viseve shqiptare të Ulqinit, Hotit, të Grudës, të Plavës, të Gucisë, të Tuzit, që pas Kongresit të Berlinit të vitit 1878 ranë nën sundimin malazez, për të ardhur më 1913, kur pas Traktatit të fshehtë të Londrës, Kosova u gllabërua nga shovinistët serbë. Jo vetëm Kosova, por edhe territore të tjera të Shqipërisë Etnike.



Përfundimi që nxorëm me të lexuar pjesën e parë të romanit me titull “20 Maj 2001, pasdite, rreth orës 17.00”: këto personazhe nga bota shqiptare, si pasojë e këtyre fatkeqësive që kanë goditur kombin tonë në shekuj, i bashkon mërgimi në Amerikë, me shpresë se një ditë do të kthehen përsëri në trojet amëtare të Shqipërisë etnike. Kjo është njëra anë e medaljes, që e bën këtë roman të ketë së pari temë shqiptare e pastaj amerikane, falë retrospektivave, megjithëse ngjarjet zhvillohen në Amerikë. Dhe, nuk mund të ndodhte ndryshe, përderisa këta bashkatdhetarë të ardhur nga vise të ndryshme të Shqipërisë, jetojnë dhe punojnë në Amerikë, pra midis amerikanësh.



Dhe, është meritë e autorit që lidhja e shqiptarëve të mësipërm me amerikanë bëhet nëpërmjet Stiv Fergusonit, një gazetari të CNN-it, të këtij gjiganti televiziv me famë botërore. Ky gazetar, siç pasqyrohet në faqet e romanit, është ngjitur në katin e 107-të të së njërës prej kullave binjake për t’u njohur me kosovarin Besim Vokshi dhe me arbëreshin Mark Muzaka për të përgatitur një dokumentar televiziv kushtuar këtyre shqiponjave që me guxim të pashembullt , të futur në kosha, pastrojnë nga jashtë qelqet e kateve të larta të kullave binjake, në lartësi mbi 300 metra,kur këta kosha në dimër a verë lëkunden nga erërat si të ishin lëvozhga arre. Ndaj dhe dokumentari i tij do të titullohet “Shqipe mbi kullat binjake.”



I dashuruar dhe kureshtar për ta njohur historinë e Shqipërisë dhe Kosovës, të dëgjuar nga goja e miqve të tij shqiptarë dhe leximeve, sidomos të Besimit, i cili në vitet e 60-ta të shekullit XX, për t’u shpëtuar ndjekjeve të UDB-së, është arratisur nga vendlindja,në Shqipëri dhe atje përsëri i ndjekur nga Sigurimi shqiptar arratiset në Greqi, për t’u vendosur më pas në Amerikë, Stivi që kishte marrë me vete në kullë edhe të fejuarën, Zhaklinën, stjuardesë e një kompanie ajrore nga Bostoni, i fton ata në dasmën e tyre që do të bëhej më 20 shtator të vitit 2001.



Derisa në pjesën e parë të romanit kemi shtjellimin e ngjarjeve, pra të kësaj tragjedie dhe nyjën lidhëse të ngjarjeve të tjera, që do të pasojnë, në pjesën e dytë dhe të tretë të romanit kemi zhvillimin e këtyre ngjarjeve, sepse tani shfaqen pesë terroristët- Muhamet Ata,arkitekt që ka mbaruar studimet në Egjipt, Satem al Sukami, student në Fakultetin e Drejtësië në Universitetin Mbretëror të Rabatit në Arabinë Saudite, dy vëllezërit Vail dhe Rashid al Shakri, i pari mësues dhe i dyti punëtor mëditës dhe së fundi Abdul al Omari argat, edhe ai nga Arabia Saudite.



-Janë personazhe të sajuara këto? –Jo, aspak. Janë personazhe të vërteta, pra pikërisht pesë terroristë në njërin nga të dy avionët e rrëmbyer në Aeroportin Ndërkombëtar “Logan” të Bostonit, me të cilët u goditën dy kullat binjake të Nju-Jorkut. Natyrisht, të trajtuar artistikisht, madje me shumë realizëm.Nuk janë personazhe bardhezi, përkundrazi, kanë botën e tyre shpirtërore, kanë dilemat, sidomos vëllai i dytë, Vaili, kur mendon se së bashku me vëllain e parë, Rashidin, do të vdesin në këtë atentat terrorist, si viktima të premtimit bosh të Bin Ladenit, edhe ai personazh në këtë roman, gjoja se pas këtij aktflijimi, do të shkonin në parajsë, por, nga ana tjetër, do të lënë kërçure nënën burrëvdekur, që mezi i kishte rritur.Ose argati Abdul që kishte lënë në fshat gruan e re me fëmijën dyvjeçar, ishte stërvitur në kampet ushtarake të Afganistanit dhe, tani, sipas bindjes së tij të kot, po shkonte në parajsë. ”Vërtet në parajsë?”- pyet ai vetëvetën? Dhe, Abdul i dyshuar në vetëvetën humb durimin dhe besimin fantazmë, pasiqë bashkëterroristët e tij kishin vrarë përdhunisht dy pilotët, Muhamet Ata drejtonte avionin nga kullat, Abduli i sulet, përleshet me të ,por ishte vonë, tragjedia kishte ndodhur.



Dhe, pikërisht faqet që përshkruajnë meditimet e terroristëve,urrejtjen e tyre të pajustifikueshme si fundamentalistë, ndaj Amerikës, ndaj krishterimit, të mbrujtur që në periudhën e kryqzatave kundër islamit, për çlirimin e tokave të shenjta dhe Jerusalemit, të pushtuara nga turqit dhe, që jo rrallë përfunduan me krime ndaj popullsisë së pafajshme myslimane dhe çifute, pastaj urrejtja, gjithashtu e pajustifikueshme ndaj qytetërimit perëndimor,që gjatë meditimeve në avion shërbejnë për t’i shpirtëruar dhe për t’i hovëzuar terroristët drejt veprimeve të tyre kriminale antijerëzore,gjoja në mbrojtje të Islamit, ankthi i pasagjerëve,midis të cilëve edhe i Zhaklinës që si stjuradesë po kryente fluturimin e fundit nga Bostoni, për t’u martuar pastaj me Stivin në Nju-Jork, më 20 shtator, pra pas disa ditësh,ky ankth i pasagjerëve të mashtruar nga Muhamet Ata ,i cili me mikrofon tentoi rrejshëm t’i qetësonte të gjithë pasangjerët në avion, duke u premtuar se po ktheheshin sërish në Boston nga ku ishin nisur… dyshimi i Zhaklinës, e cila me celular njoftoi Stivin në zyrat e CNN-it se po ndodhte e kundërta, se avioni po i drejtohej njërës prej kullave, përleshja e pasagjerëve me terroristët, janë nga faqet më emicionuese të këtij romani që e mbajnë lexuesin me frymën pezull.



Dhe po t’u shtojmë këtyre epizodeve skenat ngjethëse në njërën nga kullat tashmë të goditura, ku po punonin Besimi me Markun, e shumë kate më poshtë edhe shqiptari i tretë, Rrok Camaj, zbritjen e trandshme të qindra e qindra punonjësve nga shkallët, kur ato shemben nga djegjet,për t’i djegur dhe shkrumbuar edhe ata vetë, plagosjen e Besimit, përpjekjet e Markut për ta shpëtuar atë, bisedën e fundit telefonike të Besimit me të birin, amaneti i tij- që ai me të ëmën një ditë të kthehen pa tjetër në Kosovën e lirë,vdekjen e tij, pastaj fluturimin e Markut, fluturim i vdekjes, nga njëra prej dritareve të kullës, kur sheh se nuk ka rrugë shpëtimi,ashtu si vite me parë, kur i mitur kërcente nga shkëmbinjtë e lumit që rridhte pranë fshatit të tij arbëresh,vdekjen edhe të Rrok Camajt, që, sidoqoftë arrin të dalë nga kulla që po shembej me një fëmijë të vogël, që për ta mbrojtur nga flakët, e kishte mbuluar me xhaketën e tij dhe ua dorëzon zjarrfikësve, si dhe skena të tjera ngjethëse, të përshkruara me gjuhë të zgjedhur artistike që mund ta gjejmë vetëm në prozën e Koliqit, të Pashkos dhe të Kadares,arrijmë në përfundimin se kemi lexuar kështu një roman shumë tronditës, shumë origjinal, me një kompozicion tepër të saktë harmonik, ku ngjarjet ndërsillen natyrshëm brenda pak orësh, herë te kullat binjake, herë në Aeroportin Ndërkombëtar “Logan” të Bostonit, nga ku u nisën terroristët dhe, ku punonte Sokoli, ish-gazetari i RTVSH-së, pra një vetëshembëllim-autori i romanit, i cili, kështu bëhet shqiptari i vetëm i këtij romani që shpëton nga kjo tragjedi.





Ja, sepse Stivi që ka transmtuar në CNN tërë kronikën e kësaj tragjedie, ku gjen vdekjen edhe e fejuara e tij Zhaklina, me të cilën do të martohej pas disa ditësh,kur Sokoli, pasi e ngushullon për humbjen e saj, e vlerëson për mjeshtrinë e treguar gjatë këtij transmetimi të drejtpërdrejtë për miliona teleshikues, Stivi pra, gjen forcën që t’i përgjigjet:



”S’është e vertetë, Sokol,…Ti mund të bësh shumë më tepër se ç’bëra unë.Ti mund dhe duhet të shkruash një roman,sepse ti je vetë pjesë gjalluese e tërë këtyre ngjarjeve që i përjetove dhe që po i përjeton…Dhe kujto, i dashur, se ashtu si grekët dredhisht pushtuan Trojën me kalin e drunjtë, ashtu edhe terroristët islamikë me dredhi rrëmbyen avionët dhe me ta goditën kullat. Por nëse ato ranë duke varrosur në rrënojat e tyre sa e sa viktima,me Amerikën kjo nuk do të ndodhë kurrë.Kjo tokë e bekuar nga perëndia do të mbetet prore tokë e premtuar për tërë ata që kërkojnë të gjejnë me këmbëngulje dhe vullnet , strehim, mbarësi, lumturi. Ja, përse ne amerikanët kemi të drejtë ta ndjejmë veten krenarë, edhe pse ajo ka rënë në mort, në atë mort për të cilin ti do të shkruash një ditë.”



Konsideroj se romani “Shtatori i gjëmës së madhe”, i autorit Skifter Këlliçi, me temë shqiptaro-amerikane, është një nga prozat më të fuqishme të krijuara në Shqipëri gjatë këtyre 20 viteve të fundit, duke qenë se, në fokus të shtjellimit të tij ka edhe një personazh kosovar që mbart problemet dhe hallet e Kosovës deri në ditët tona, meriton të botohet edhe nga ndonjë shtëpi botuese në Prishtinë.

Patosi heroiko-tragjik i një romani

Nga Prof Dr Klara Kodra


“Shtatori i gjëmës së madhe” ka një veçanësi, nuk bën pjesë në romanet e shumta që dalin sot në qarkullim dhe vënë në qendër formën si një kod që qëndron më lart se mesazhi, është një vepër që na transmeton një mesazh të rëndësishëm, aktual, dënimin e dhunës dhe terrorizmit, afirmimin e vlerave njerëzore në një kohë kur sundojnë kundërvlerat. Është një roman që përshkohet si prej një rryme të brendshme nga ngrohtësia njerëzore.

Personazhet e kësaj vepre luftojnë për të mirën dhe nuk janë aspak heronj të jashtëzakonshëm si në traditën romantike apo në skemat e realizmit socialist, po njerëz të zakonshëm që me trimërinë, stoicizmin dhe solidaritetin e tyre ngrihen në një lartësi heroike. Autori synon që mesazhin e vet ta mishërojë në formën e duhur, në karaktere të gjalla.

Shkrimtari i mirënjohur shqiptar Skifter Këlliçi

Kjo vepër i përket llojit të romanit – dokument ku realja ndërthuret me trillimin artistik. Është një roman në thelb realist, ndonëse shfrytëzon teknika moderniste si monologun e brendshëm dhe reduktimin e kronotoposit (ngjarjet përqendrohen në dy ditë, një ditë maji dhe dita e kobshme e njëmbëdhjetë shtatorit dhe zhvillohen në dy kullat binjake dhe njërin nga avionët e shtënë në dorë nga terroristët).

Vepra të kujton edhe tragjeditë greke për patosin tragjik, kondensimin e ngjarjeve brenda një kohe të shkurtër, kalimin nga lumturia në fatkeqësi të personazheve kryesore, gazetarit Stiv, së fejuarës së tij Zhaklinës, si edhe personazheve shqiptarë ku përfshihen edhe një kosovar dhe një arbëresh.

Ngjarjet në roman kanë një tragjicitet të tillë që e kalojnë çdo fantazi të mundshme shkrimtarësh. Në raste të tilla shkrimtarit i duhej të qëndrojë në lartësinë e realitetit të përshkruar dhe Skifter Këlliçi ka arritur ta bëjë duke e ndërtuar subjektin me një tension dramatik që sa vjen e rritet, duke gërmuar në shpirtin e personazheve dhe duke zgjedhur episode që zbulojnë aspekte të caktuara të karakterit të tyre si vigjilenca e Sokolit që mund ta parandalonte ngjarjen tragjike, episodin e solidaritetit të thellë njerëzor kur arbëreshi Marko përpiqet ta shpëtojë shokun e vet Besim, ajo telefonatë nga ferri që i bën ky i fundit familjes, heroizmi i heshtur i Stivit që kryen detyrën e vet si gazetar në një kohë që sapo ka humbur të fejuarën.

Kopertina e librit të Skifter Këlliçit "Shtatori i gjëmës së madhe"

Ndonëse disa personazhe luftojnë për triumfin e së mirës dhe disa të tjerë janë bartës aktivë të së keqes autori nuk i ndan personazhet në mënyrë manikeiane në pozitivë dhe negativë.

Protagonistët – Syivi dhe Zhaklina, personazhet e rreshtuar krah tyre, Sokoli, Besimi dhe Markoja, shoqet e tyre të jetës, siç thamë, janë njerëz të zakonshëm me zemër të madhe që e duan jetën dhe gëzimet e saj, po që dinë edhe të luftojnë kundër dhunës dhe ta presin vdekjen me stoicizëm.

Bartësit e filozofisë së dhunës, terroristët që zenë vend në dy avionët dhe Bin Ladeni jepen edhe ata me botën e tyre shpirtërore, një pellg errësire, po që qartësohet disi në sytë e lexuesit, fetarizmi i tyre i skajshëm për të cilin janë gati të flijojnë veten dhe të tjerët, një filozofi e vdekjes që i kundërvihet filozofisë së jetës. Te terroristi që pendohet në çastin e fundit vihet re fillimi i një kthese, një lloj ndriçimi shpirtëror që mund ta rigjeneronte, po qe se s’do të vritej nga shokët e vet.

Te figura e Bin Ladenit nënvizohet me të drejtë ambicia dhe etja për pushtet që maskohen nga sloganet fetarë të përdorur me mjeshtëri, po ndofta është i diskutueshëm vizatimi i këtij personazhi me tiparet e një mashtruesi të ndërgjegjshëm më tepër se me ato të një fanatiku ekstremist. Ky personazh mund të ishte më psikologjikisht po të jepej duke u besuar edhe vetë gënjeshtrave të veta dhe të mos shfaqeshin tek ai simptoma të ndërgjegjes së keqe që shfaqen në makthin në të cilin vetë Muhameti e dënon. Një fanatik fetar zor se do ta sfidonte me ndërgjegje profetin. Më e besueshme do të ishte sikur ai t’i mbushte mendjen edhe vetes se ishte ai luftëtari i guximshëm për fenë e vet që besojnë bashkëbesimtarët se është.

Një figurë e goditur negative është ajo e burokratit që i kundërvihet Sokolit dhe që zhduk çdo mundësi shmangieje të katastrofës.

Ky personazh ngjan po aq i neveritshëm sa terroristët. Autori di t’i kombinojë dialogët sa të natyrshëm aq edhe shprehës me monologët e brendshëm.

Në një moment të caktuar Këlliçi ndërthur imagjinarin me realen në episodin e kthimit imagjinar të Zhaklinës që sikur lidhet me legjendat popullore shqiptare dhe i ka rrënjët psikologjike në pamundësinë për të pranuar vdekjen e njerëzve të dashur.

Vlera e këtij romani qëndron te forca emocionale që shkon krah për krah me thjeshtësinë dhe qartësinë. Kjo vepër dëshmon për mundësitë që fsheh ende realizmi (kuptimplotë është një farë rilindjeje e realizmit në letërsinë evropiane pas post-modernizmit).

Romani dëshmon edhe për një rritje të pjekurisë artistike të autorit dhe bën pjesë në veprat dinjitoze që u frymëzuan nga një ngjarje skajshmërisht tragjike.

Jo më kot titulli i zgjedhur nga Skifter Këlliçi të kujton një roman tjetër edhe ai i frymëzuar nga një ngjarje historike që shprehu qartë përçarjen e të ashtuquajturit “kamp socialist” dhe izolimin tragjik të Shqipërisë nën diktaturë, “Dimri i vetmisë së madhe”.

Dhuna si kuçedër me shumë koka, ka forma nga më të ndryshmet, diktaturat e djathta ose të majta dhe terrorizmi – individual ose në grup. Letërsia, që siç ka pohuar Romen Rolani, i kundërvihet vdekjes (“Ku është vdekja arti s’është. Të krijosh do të thotë të mundësh vdekjen”) duhet dhe mund të luftojë kundër saj me armën e fuqishme të fjalës.

Cikël poetik nga Tini Qerragjija

Tini Qerragjija, e lindur më 01.09. 1974, në djepin e kulturës shqiptare, në Shkodër. Ka mbaruar gjimnazin në Shkodër dhe ka studjuar e mbaruar me sukses të plotë, mësuesinë, në Universitetin Luigj Gurakuqi. Meqë në rrethanat tona të tmerrshme të korrupcionit, s‘kishte mundësi të punësohej në profesionin e saj të shenjtë, tre vjet më parë, Tini u detyrua t’ia mësyejë mërgimit dhe u bashkua me familjen e saj, në Venedikun e mrekullueshëm në Itali, ku edhe sot jeton e vepron.

Që në moshën e hershme rinore, Tini kishte pasion leximin dhe filloi edhe të shkruajë. Qysh kur ishte në bankat e gjimnazit, filloi të shkruajë në revistën e shkollës dhe atë të kishës, afër shtëpisë së saj. Që në poezitë e para të Saj, vërehej rrezatimi i një ylli të këndshëm artistik, në Shkodër po vezullonte edhe një yll i ri poetik.

Është shumë normale dhe e arsyeshme të presim një poete të denjë nga Tini, sepse bota e saj është ndryshe nga moshataret e saj. Për atë parësore ishin librat dhe autorët klasikë, si: Viktor Hygo, Kamy, Kafka, Gibran etj. Ndërsa prej atyre shqiptar, më shumti i lexon Ismail Kadare-në, Dritëro Agolli-n, Mimoza Ahmeti-n, e shumë të tjerë...

Tini ende nuk ka botuar libër, por e ka gati në dorëshkrim dhe së shpejti do e kemi në duar librin e saj të parë. Ka botuar në shumë revista dhe dritare interneti, në Shqipëri, në Kosovë dhe në diasporë.

http://floripress.blogspot.com/2013/10/nga-tini-qerragjija-pertej.html

DENONCIM

Ai gjurmon mbetjet e frymës,
Që kacavirren mbi lëkurën e zhveshur
Nga pikmentet surreale,
Të fateve,
Që thepisen nën rrogoset
Plot ulërimë grushtesh...

Aty ku kufinjtë
Përpjesëtohen...
Pertej halucinacioneve,
Duke zberthyer....
Atë univers të zbarkuar arenash,
Ku zhigolot e shitur pushtetesh
Pjellin mjerimet pa ngjyrë
të shpirtit...

Të atij shpirti gri...
Që ende gjurmon, mbetjet e frymës,
Pertej kufinjve perverse, të mbijetesës...


BARIU

I paepur
Zvarritet mbi atë fole të përfolur
Omegash
Ku synimet lakmojnë
Lëvozhgat ovale të tempujve
Që zgjojnë
Atë thirrje zanafillash
Prej vizioneve primitive
Të fyellit
Që rreshton figurat analfabete
Të përlara nga brymat kolektive
Të varfërisë
Duke u luhatur në ato çengele vathash
Ku çastet shumëzojnë numrat e varur
Kurrizesh
Ndërsa ti
I shtruar piedestalesh
Plot hire arritjesh
Feston përtej lakimeve
Të tredhur dënesjesh
Në ato bankete interaktive
Ku vlerat rrëshqasin mbi kupën
E përmbysur të suksesit
Duke plaqkitur shënjestrat
E çaluara
Mes turmës të zbehur premtimesh
Në ato moçale manifakturash
Ku vula ushujzash
Shtrydhin burimet e shqufurta
Kundërmuar fryme


GJETHJA

Gjethja një pikëlim e kryqëzuar
Ciklesh,
Përkëdhel fundet e rrjedhshme
Të erës,
Mbi ato fëshfërima të uritura
Fotonesh

Ajo
Një lamtumirë e adhuruar
Liturgjike
E flijuar në atë manastir
Fosilesh,

Rizgjon filizat përtej
Lutjesh
Mbi ato bulza të drujta
Folesh,
Që e nesërmja i përqafon në ato
Auditore të gjelbërta...


JETËS

Jeta,
një rrjedhë e trashëguar formash,
lutet në ato gravitete
devocionesh,
mes dhimbjeve të lëçitura,
në banketet e shpëtimit,

Ku alternativat varen në kordonet
e tejdukshme të iluzioneve,

Ku fajet u shesin mirazheve
pasqyrimin e vërtetësisë,

Ku uria ngop bordelet,
duke kafshuar simetritë e shpirtit;

Ku gijotinat ngecin,
mbi idetë e zbathura të përparimit,

Ku perëndorët çiftëzohen
me politikën e arnuar pushtetesh,

Ku meritat mbarsen,
në mbështjella vemjesh,

Ku dashuritë binjakëzohen
me degëzimet siamesë të çudive,

Ku faljet internojnë të pafetë,
në ato brigje monoteiste…

Aty, ku
hapat e rritur shkallëzimesh,
ndalojnë pragjesh,
duke mundur metamorfozat
abstrakte të frikës…

KU ËSHTË PIANISTI?

Nga Kadri Tarelli 


Përjetim gjatë leximit të librit “Pianisti”

Më pëlqen muzika, por i anashkaloj krijuesit dhe biogafitë e tyre. Edhe për artistët, kujdesem pak që të mësoj të fshehtat e jetës së tyre të trazuar. Më shijon arti dhe krijimtaria e tyre, ndaj i vlerësoj edhe për shpritin rrebel. Thjesht dëgjoj muzikë, madje edhe kur lexoj, apo marr mundimin të shkruaj, e le në sfond me zë të ulët.

Shkrimtari shqiptar Kristaq Turtulli


Ma rekomanduan librin “Pianisti”, (novela), të shkrimtarit e romancierit të njohur Kristaq Turtulli, libër të cilin lehtësisht e gjeta në “Panairin e librit”, të organizuar në këto dit nëntori 2013, në Tiranë.
Në kopertinë, dy duar me gishtat nevrik lozin mbi tastierën e pianos. E përfytyroja ndryshe: një zotëri i veshur me stilin klasik, e leshra të të lëshuara e të shpupurisura, etj, etj. Më pëlqen. Është një zgjidhje artistike mjaft e goditur, pamje e papërcaktuar, për të thënë atë çka gatuhet brenda nëpër rreshtat dhe faqet e shkrimit “Pianisti”, që i ka dhënë emrin edhe vetë librit.


Tregimi rrjedh natyrshëm, qetësisht si ujët e lumit Vjosa në ditëtë ngrohta të beharit. Më kishte marrë malli të kujtoja shumë fjalë të përdorura kohë më parë, e tani të “harruara”, e të lëna mënjëanë si të pavlera. Nis me një telefonatë të largët, për një lajm të keq, për një person e histori të largët e të venitur nga vitet. E rrëfyer në vetë të parë, me një fjalor për t’u patur zili, larg gjuhës standarte, duket sikur ngjarja është reale dhe përjetuar, siç mund t’i ndodhë çdokujt, pavarësisht se ku, në fshat apo qytet. Është një formë mjaft e gjetur e shkrimtarit rrëfimtar, që të bën ta çosh deri në fund leximin, ta besosh, madje edhe të bëhesh ortak me personazhin kryesor, “mësuesin e rusishtes”, për të shtuar diçka që ai s’e thotë, ose që qëllimisht e le si në mjegull.



Nuk ka nevojë të përshkruhet përmbajtja. Ç’ kuptim ka të ritregohet? Rreth tre personazheve vërtitet e gjitha. I pari mësuesi i rusishtes, pastaj Belbani (më shumë duket si emër i pabukur, qëllimisht i sajuar) dhe më tej Poli, ose më gjatë Polikroni. Tipa krejt të ndryshëm të gjendur në një qytet të vogël dhe të puqur rastësisht, ose mjeshtërisht nga autori. Çudi si mund ta gjejnë muhabetin mes tyre? Po kështu ndodh në jetë, mbase më shumë në provincë, ku s’ ke ku përplasesh, veç tek klubi “Kuçi gota” dhe tek gota e rakisë, ose tek loja e bilardos, kur fatmirësisht gjendet një e tillë.

Këto s’para ngacmojnë ndjesi, pasi duken si një sfond i zymët i një pjese dramatike, që zhvillohet në një cep të botës dhe kaq. Edhe pakënaqësia dhe çfryrjet e mësuesit të rusishtes, duken të ftohta, pavarësisht se janë pjesë e jetë shqiptare, të atyre mijërara mësuesve që dekada më parë u degdisën dhunshëm në zona të largëta, në emër të detyrës dhe s’u shpërblyen si duhet, por që nuk u ngulën të krijojnë rrenjë. Nuk çudit njeri edhe Belbani, që me një kurs çfardo ishte përgjegjësi i shtëpisë së kulturës.

Vallë vërtet s’kishte tjetër!? Me një fjalë ishte emruar drejtues i jetës artistike e kulturore të qytezës, ku kisht edhe një shkollë të mesme. Të zakonshme të tilla ndodhi. Ndërsa ndryshe është Poli: i heshtur, elegant, i drejtë sikur ka përpirë okllai, do të shtonte nonjë korçar shakaxhi. Fshatar i çuditshëm ky, i hekurosur, me jakën e këmishës të ngritur, sqimartar dhe i kujdesshëm deri në vogëlsi, aqsa mos i prishej hekuri i pantallonave kur ulet diku.

Asnjë fjalë kush është e ç’ka në kokë. Enigmatik, sa bëhet i bezdishëm me heshtjen e tij. Vjen në çdo fund jave në qytet dhe kaq. Meritë e autrit që e le lexuesin të hamendësojë dhe të pyesë: More! Po ç’është ky fshatar, me pamje e veshje aristokrati, tamam si “dhija mes deleve”, që vjen e ikën si hije në jetë e rëndomtë të qytetit të vogël?

Lexon e lexon lexuesi, po pianisti s’po duket gjëkundi. Jetën e qytetit e trazon Dodona, vajza e doktorit, studentja që me orë të tëra luan në piano në shtëpinë e kulturës. Thashethemet mbushin dynjanë, ushqimi shpirtëror për gratë, që s’kanë me se të merren dhe rrëmojnë plehun, apo trazojnë hirin në vatrat e shtëpive të botës.

Dodona si në një çfaqje teatri, qëndron prapa perdes të vjetër e pangjyrë, apo mbledhur në një shtëllungë reje në ngjyrë të bardhë, që më së shumti bëhet gri, që endet në hapsirat qiellore pa kufi. Nuk duket në rrugica e as në qytet, nuk i a sheh kush fytyrën, ndërsa ndjehet çdo lëvizje e saj, çdo brengë, çdo psherëtimë, çdo lot i rrjedhur faqeve, madje edhe gjumi dhe frymëmarrja e mekur nga trishtimi. Dikujt i dhimbset, po të tjerët nuk e lenë në hallin e vet. Disa, sipas ligjeve të pashkruara të provinces, e shajnë, e mallkojnë, e dënojnë dhe ia nxijnë jetën.

Pikërisht në një çast pritje dhe padurimi çfaqet Poli “Pianist”. Habitet mësuesi i rusishtes, që më në fund e zbulon të fshehtën. Zemërohet Belbani, që doli në dritë mjeshtëria e Polit, mbase e dinte po nuk bënte zë. I ndjeshëm ndaj paafftësisë së vet, bëhet dru dhe gur. Ndoshta, është ai i paudhë, që i ka prerë rrugën artistit. Këtu lexuesi gjen shpjegim. Paraqitja dhe veshja e polit nuk është rastësi.



Një fund brilant i tregimit. Autori ka një frymëzim, që të ngazëllen. Të bën ta jetosh me shpirt të trazuar atë skenë, aq sa bëhesh njësh me të. S’ besoj se e ka sajuar. Lexojeni dhe do të bindeni. Më së shumti do të ndjeni kënaqësi të fjalës dhe rrëfimit të sinqertë.

Çdo lexuesi, duke përjetuar fundin e magjishëm, vetiu i lindin shumë pyetje, të cilat kërkjnë të dalin nga gryka e thesit mbushur plot:

Ç’e shtyu “Pianistin”, të mbyllet në vetvete e të ngujohet në një vend të humbur e të jetojë si asket?
Mos vallë ndonjë dashuri e shkërmoqur në vorbullat e jetës, ashtu si e Dodonës? Mbase!

Më tej akoma: kaq e fortë qënka dashuria!? Përgjigja:

Veç ai që e ka provuar prushin e saj, e di. Të tjerët hamendësojnë dhe rrëfejnë.

Kristaq ! Urime dhe falënderim për këtë libër kaq të bukur!
Suksese!

Kadri Tarelli
Durrës.