Gonzo gazetaria dhe fenomeni Arian Çani

Y.M

Hunter Stakton Thompson ka qenë një gazetar amerikan që vdiq para nja dy vjetësh. Ai ka mbetur në gazetarinë amerikane si formuluesi i Gonzo, një stili gazetaresk tepër të veçantë, ku pleksen nuanca tejet personale dhe ku saktësia e faktit dhe situatës qëndron në radhë të dytë pasi kryesorja është bërja e lexuesit që të ndjehet sikur ka qënë i pranishëm në ngjarjen. Ky stil mjaft i personalizuar raportimi e komenti që u bë ikonë e antikulturës në Amerikë, përmban shpesh një mosrespekt të dukshëm për fjalorin e kulturuar, përdhos e përqesh tabutë morale e shpirtërore të njerëzve dhe ka prirje të jetë kundër gjithëshkaje që zakonisht opinioni shoqëror e pranon si të natyrshme.

Arian Çani është lëvrues i gonzos shqiptare, për fat të keq një surrogato e zbehtë e asaj që prodhoi babagjyshi Thompson. Dhe kjo për faktin se ndërsa Hunter Stakton Thompson ka qenë një intelektual i shquar, me përvojë gazetareske e letrare (ka botuar disa libra), zoti Çani, për fat të keq ka një kulturë të kufizuar shumicën e së cilës e ka marrë “kur ishim të vegjël”. Por ky zotni di një gjë të rëndësishme: Po të dalësh kundër mendimit normal e të pranuar përgjithësisht nga njerëzit, bëhesh i famshëm. Le të të shajnë e të të kërdisin. Prapë, bëhesh i famshëm. Në atë botë të varfër shpirtërore ku jeton Shqipëria, është kollaj që ta shohësh veten me famë pikërisht për këtë.

Vini re emisionet e tij “Zona e lirë“, vini re shkrimet e tij kohët e fundit. Vini re edhe batërdinë e të sharave e përjargieve që qarkullojnë nëpër forumet shqiptare në Internet si të dala nga dora e tij (më faltë zoti, në mos qofshin të tijat!). A ka vërtet në të gjitha këto që përmenda gazetari serioze? Vështirë ta thuash. Paturpësia për të vënë në pozitë të vështirë të intervistuarit duke mos patur asnjë kufizim moral dhe një papërgjegjshmëri totale për cënimin e disa vlerave të çmuara që çdo shoqëri i akumulon në kohë e i ka të shenjta, e dalluan këtë individ dhe e bënë të famshëm në gjithë Ballkanin ( Ai u bë i njohur edhe në Greqi me intervistat bajate të një grekeje të pasur që i paskësh rënë në kokë një shqiptar).

Analizoni me kujdes shkrimin e tij në Panorama, 28 shkurt 2008, “Çfar luksi të fshish BYT... me NYT”. Shkrimi që bën objekt kryeministrin e vendit për një shprehje të papërshtatëshme e të pavend, hallakatet në fshirjen e byt... me gazetat e kohës komuniste, përmenden emrat e gazetave dhe vështirësitë që hiqte ky popull e sëmundjet që merrte nga ky proces intim. Dhe shkrimi nuk kuptohet pse është: për kryeministrin e papërgjegjshëm apo për kulturën e fshirjes së byt... me gazetë nga shqiptarët. Në fakt, zoti Çani që lakon aq shumë përdorimin e gazetave në procesin e byt...fshirjes nuk di një gjë (se po ta dinte, do ta thoshte). Harron atë se shqiptarët, si shumë popuj të tjerë, kanë patur kulturën e larjes me ujë të atij vendit rreth të cilit vjen rrotull zoti Çani. Letra higjienike është një kulturë më e vonëshme, që për hatër të së vërtetës, edhe pse është më konveniente dhe më e shpejtë, nuk ja kalon asaj të parës.

Çfar gazetari është ai që nuk tregon asnjë interes për ndërthurjen e jetës në vendin e tij, në hallet e atyre që vuajnë, në dështimin e politikave, në përçudnimin e njeriut dhe të mardhënieve njerëzore. A shikon ky njeri më larg se hunda e vet, apo është dashuruar me veten si një Narcis fatkeq që kujton se është bota?

Në vitin 1996, gazetari i shkencës Xhon Horgan shkroi librin “Fundi i shkencës”. Në të ai thoshte se si rezultat i daljes së kompjuterit dhe internetit, shkenca kishte marrë fund dhe ketej e tutje nuk mund te priteshin zbulime të rëndësishme. Libri bëri jehonë të madhe dhe atij ju kundërvunë shumë korifej të shkencës e zotërues të çmimeve Nobel. Më von, Horgan mbrojti legalizimin e psikodelikeve si LSD dhe meskalina dhe përsëri bëri bujë. Por edhe ky Horgani ishte një njeri që kishte mbaruar në Columbia dhe merrte vesh nga shkenca. Zoti Çani ynë nuk merr shumë vesh nga të gjitha këto, por di vetëm kartabythet. Ato i di mirë. Sepse po të kishte patur ca më shumë kulturë historike, nuk do t’i hynte asaj që të vinte shenjën e barazisë midis Kosovës dhe minoritetit shqiptar në Greqi, siç bëri ca kohë më parë në nja dy shkrime.

Problemi nuk është në se dikush ka një opinion të veçantë e ekstrem si zoti Çani. Sigurisht është e drejta e tij ta ketë si njeri (me gjasme) i lirë i një shoqërie (me gjasme) të lirë. Por puna është se a duhet lejuar ky opinion t’i shkojë i imponuar (se te ne po e tha gazeta, e tha mbreti) atij publiku që nuk është në gjendje ta gëlltisë atë opinion dhe të krijojë mbi atë një opinion të vetin ?

Unë mendoj se çdo njeri i lirë, nuk është i lirë se nuk ka një hu ku të lidhet por se ai hu ku lidhet ai, është trashëgimia më e përparuar humane që njerëzimi ka gatuar si një bletë e mirë. Të jesh i lirë pa asnjë koordinatë, ashtu siç pretendon se është zoti Çani, do të thotë të jesh rob i rastësisë, kuturusë e hiçit. Kjo botë ka parë shumë njerëz të famshëm. Fama ka mbuluar edhe njerëz të shquar për budallallëk, poshtërsi , krime e kotësira. E famshme është dhe Paris Hiltoni në botë. Por shumë pak të pafamshëm do ta donin e lakmonin famën e saj. Të famshmit e vërtetë janë tjetër. Ata janë në një panteon më vete që e ruajmë me nderim e përkushtim ne të pafamshmit e tjerë. Atje gonzoisti Çani nuk hyn dot me gjithë çudirat e tij ekstreme.

Ata fryhen si kaposhë...dhe “Mbreti lakuriq“.

Mbi mendimin ndryshe
Duke qenë se politikanët, shtetarët e lartë, udhëheqësit e shteteve e të partive vijnë jo nga ndonjë racë e veçantë qëniesh përveç racës njerëzore, ata kanë po ato sëmundje, huqe, vese kush më pak e kush më shumë, si të gjithë njerëzit. Eksperimentet psikologjike tregojnë se njerëzit janë të prirur ta shpërfillin kritikën. Ata tërhiqen më së shumti nga ata që i admirojnë dhe janë në një mendje me ta dhe në përgjithësi nuk i pëlqejnë ata që i kundërshtojnë, që mendojnë ndryshe dhe që i kritikojnë.

Kur vjen puna te shtetasit e zakonshëm, kjo mbase nuk prish shumë punë. Por është tjetër kur ky problem trajtohet tek udhëheqësit apo shtetarët e lartë. Këta të fundit i zgjedhin vetë ata që punojnë rreth tyre; zgjedhin ndihmësat, këshilltarët, vartësit. Në qoftë se kjo ushtri njerëzish rreth udhëheqësit apo shtetarit të lartë do të përzgjidhet sipas kriterit të mësipërm, pra më i miri është ai që të mban gjithmon ison e s’ta bën fjalën dysh, atëhere këta “Yes Men” bëhen një mur i rrezikshëm që e ndan udhëheqësin nga realiteti dhe bën që në kokën e tij të krijohet një pseudorealitet i gënjeshtërt. Kjo është një dukuri që ndodh shpesh udhëve të kësaj bote. Një proverb danez thotë se njerëzve të fuqishëm dhe grave të bukura nuk u bie ta dëgjojnë kurrë të vërtetën.


Kjo dukuri nxjerr krye edhe në shoqëri të përparuara e me traditë të thellë demokratike. Në SHBA kohët e fundit po diskutohet dëndur për njerëzit që rrethojnë presidentin Bush e që ndikojnë në vendimarrje të rëndësishme të shtetit më të fuqishëm të botës. Dy çështje të fundit të lakuara së tepërmi nga analistët e medias janë dalja nga Shtëpia e Bardhë e informacionit mbi Valeri Plejm, e shoqja e një ish ambasdori të SHBA që ishte kritik ndaj luftës në Irak, gjë që u bë sipas të gjitha gjasave për shpagim dhe pushimi nga puna i një sërë prokurorësh që gjoja nuk kishin pasur rezultatet e duhura, por që në fakt, del se nuk kishin prirje “pro-republikane”. Për çështjen e parë, është në proces gjyqësor një nga ndihmësit kryesorë të nënpresidentit ndërsa për të dytën, po kërkohet dorëheqja e prokurorit të përgjithshëm.


Në vende si Shqipëria, problemi është më traumatik. Politikanët aty nuk vijnë nga familje tradicionale politike apo të mësuara me bollëkun, mirëqënien dhe demokracinë. Ndaj ata transformohen shpejt e në mënyrë të çuditëshme dhe difektet në karakter u zënë fushën mbizotëruese të qënieve të tyre. Ata nxitojnë të bëhen të mëdhej, të ngjiten lart e më lart, të kenë pushtet absolut. Dhe vjen çasti që ata harrojnë pse janë aty ku janë. Na vjen në ndihmë këtu një aforizëm e mençur e poetit polak Vladislav Jirzhi Lec : ”Shpesh herë flamurmbajtësi kujton se është flamur”.


Është vërtet e çuditëshme se si transformohen politikanët shqiptarë. Kush i ka njohur jo shumë, po pakë vite më parë, kur kanë qenë të thjeshtë, të zakonshëm, habitet me ta. Ata fryhen si kaposhë, nuk i zë vendi vend, bejnë sikur të dëgjojnë, po nuk e kanë mendjen fare te ato që thua ti (kur nuk u intereson). Mbajnë kurdoherë përqark një tufë me lajkaxhinj e sahanlëpirës edhe pse e dinë se këta janë të tillë dhe ato që i thonë nuk janë të vërteta. Por qënia njerëzore qënkësh ndërtuar kësisoj. Psikologu danez, Roos Vonk, në një seri eksperimentesh ka gjetur se njerëzit janë të prirur ta besojnë lajkën që u drejtohet atyre edhe pse e njohin atë si mashtruese kur i drejtohet një të treti. Kjo, thotë Vonk, vjen nga që kur dikush thotë gjëra të mira për ty, ky vlerësim ngjit më shumë me sensin tonë intuitiv për vetveten, duke e bërë lajkën më të besueshme se kritikën apo mendimin ndryshe. Një tjetër psikolog sociologjist, profesori i Universitetit të Kalifornisë në Berkli, Filip Tetlok, ka analizuar këtë dukuri dhe ka gjetur se një pjesë e gabimeve të mëdha në histori ka ardhur nga përjashtimi i mendimit ndryshe. Ai mendon se udhëheqësit që e kanë inkurajuar mendimin ndryshe kanë marrë vendimin e duhur dhe kanë qenë më të suksesshëm se sa ata që këtë mendim e kanë shpërfillur e lënë pas dore.


Në Shqipëri problemi komplikohet edhe më nga prania e nepotizmit, krahinarizmit e partitizmit. Politikanët janë shpesh të detyruar të lajnë “borxhet” që kanë gjatë rrugës për të ardhur deri aty ku kanë ardhur. Kjo rrugë s’është kurdoherë e pastër dhe kostumet e tyre të modës kanë lënë shpesh fije të copës së tyre gjembave e ferrave. Dhe këto gjemba e ferra, pra njerëz të fisit, të klanit, të krahinës, të partisë, vijnë tani me atë fije në dorë dhe ja tundin përpara hundës. Dhe shpesh politikani ynë, e zgjedh stafin e tij prej këtij lloji. Dhe për ta, ai patjetër është dielli i botës, njeriu më i zgjuar që ka parë ky planet, kultura e tij është fenomenale dhe zemra e tij është e madhe sa e një hipopotami. Këta njerëz dinë të mbajnë vetëm iso. Ata prodhojnë raporte, informacione, të dhëna, fjalime duke i kanalizuar të gjitha sipas preferencës, opinionit e këndvështrimit të “bosit“ a “shefit“. Dhe kjo histori përfundon kurdoherë në atë moral që më madhërishëm se kushdo e ka shprehur Anderseni përrallëtar në parabolën e tij mahnitëse “Mbreti lakuriq“.


Mungesa e mendimit ndryshe në politikën shqiptare dhe në punën e çdo qeverie në Shqipëri, ka bërë që të prodhohet përditë kaq pezëm e armiqësi me të cilën habiten të gjithë misionarët ndërkombëtarë që vijnë të japin mend e këshilla. Të mësuar me lajkat e isot komode, udhëheqësit tanë e gjejnë kurdoherë mendimin ndryshe si ngatërrestar, prishapunës e që ka të bëjë me “ata“, pra me opozitën. Pa praninë e mendimit ndryshe në stafet e tyre, në ministritë, kryesitë e partive, parlament, kryeministri e presidencë, udhëheqësit shqiptarë kurdoherë do të degradojnë në ca autokratë të pështirë që jetojnë jashtë realitetit e nuk e njohin fare atë, që rendin pas qejfeve e kënaqësive edhe pse kanë premtuar të jenë shërbërëtorë të popullit. Nga flamurtarë të demokracisë, ata bëhen kështu pengesa më e sofistikuar për zhvillimet demokratike dhe jeta e tyre nuk është asgjë më shumë se një tollumbace demagogjie.

Filantropet Endrju Karnegi, Xhorxh Soros, Bill Gejts

Dhuntia e të dhënit

Të japësh për të tjerët në nevojë, është një traditë e lashtë që nga kolonistët e parë në SHBA. Filantropë të tillë si Endrju Karnegi, Xhorxh Soros, Bill Gejts e shumë e shumë të tjerë, kanë përjetësuar tashmë emrat e tyre në bëmat e ndihmës ndaj atyre në nevojë dhe në të mirë të komuniteteve të ndryshme. Sot bujaria ka arritur nivele të larta në Amerikë. Sipas aneksit të Uashington Post, Parade, në vitin 2006, dhurimet e bamirësisë i kaluan atje 295 miliard $, që është më shumë se prodhimi bruto i Norvegjisë dhe 12 miliard $ më shumë se një vit më parë. Rreth 68% e familjeve amerikane dhanë diçka për bamirësi në 2006. Në nivelin e lartë, 21 vetë gjatë këtij viti dhanë për bamirësi çeqe me së paku 100 milion $. Ndër ta janë Uorren Bufet që premtoi 85% (më tepër se 40 miliard $) të pasurisë së tij dhe Ofra Vinfri që dha 58 milion $ për arsimin në Afrikë. Sipas të dhënave, 65% e kontributeve që ndihmojnë të financohen kuzhinat e bamirësisë apo kujdesin e përditëshëm pa pagesë, vijnë nga familjet që fitojnë më pak se 100,000 $ në vit. Amerikanët që dhurojnë janë më të shumtë se ata që votojnë. Amerikani mesatar dhuron 2.6% të të ardhurave të veta. Njerëzit që fitojnë më pak se 50,000 $ japin mesatarisht 971 $ në vit për bamirësi, ata me të ardhura 50.000 deri 100.000, japin 1.918 $ dhe ata mbi 100,000 japin 3.975 $. Natyrisht Amerika ka edhe dukuri të tilla kur miliarderë e milionerë u lënë trashëgimi qenve e maceve, por kjo nuk është e zakonshmja. E zakonshmja është ajo çka thamë më sipër.


Pse japin vallë ata? Veç motiveve të veçanta personale, janë disa përcaktues të përbashkët që i bëjnë njerëzit të japin: bërja e botës një vend më i mirë për të jetuar, dhëmbshuria për ata në nevojë, apo një ndjenjë për të shpërblyer shoqërinë për fatin e tyre të mirë. Me librin e tij të fundit, “Duke dhënë: si secili nga ne mund të ndryshojë botën”, ish presidenti Klinton është bërë një ambasador i filantropisë. Pavarësisht nga të ardhurat që ke, thotë ai, pavarësisht nga mosha e aftësitë, ka prapë diçka që mund të bësh. Në vend të mendosh se kanë pllakosur problemet, bëj një gjë. Po të mund të ndryshosh jetën e një njeriu, ke bërë një gjë të madhe, thotë ai. Kjo është në përputhje me atë çka thënë e madhja Nënë Terezë: “Në qoftë se nuk mund të ushqesh 100 vetë, atëhere ushqe vetëm një.” Bamirësia nuk e ndryshon botën, por të paktën zbut dhimbjet e shumë njerëzve mbi dhe.


Dhuntia e të dhënit nuk është karakteristike për shoqërinë e sotme shqiptare. Gjatë këtyre 17 vjetëve, pas thyerjes së barazitizmit të pështirë e artificial komunist, pasuria e shqiptarëve u polarizua në mënyrë të skajshme. Tranzicioni, demokracia e tregu i lirë, nuk mund të favorizonin një lloj një njeri të thjeshtë në Gramsh, Bulqizë apo Pukë (duke lënë mënjanë të gjithë ata ç’qenë në fshat) nga dikush që punonte ta zemë, në tregtinë e jashtme apo në institucione të rëndësishme, në Tiranë. Pasuria u përfitua me mjete nga më të ndryshmet, me mbështetje politike, me dhunë, me spekullime e shkelje ligji, por edhe me punë të ndershme e me respekt të ligjit. Dukuri të tilla nuk qenë që ndodhën vetëm në Shqipëri. Kudo, në botë janë vënë re të tilla zhvillime, në etapa të caktuara.


Fuqia ekonomike e të kamurve bie në sy në zë qytetet e mëdha të Shqipërisë veçanërisht në zonën e metropolit Tiranë-Durrës. Vila luksoze me pishina e kopështe në tarraca, makina të prodhimit të fundit e pushime atje ku nuk hyet dot me kuleta rrogëtarësh të zakonshëm. Milionerët e rinj shpesh prishin pa hesap për kënaqësi vulgare e vanitoze, ata ndodh të mbyllin lokalet jashtë vendit, siç tregojnë, për ta bërë qejfin më vete, lënë miliona e miliona në kazinotë e vendit e botës, i mësojnë fëmijët e tyre të jetojnë jetën e snobit duke harxhuar pa hesap klubeve e orgjive. Ndërkaq, mijra e mijra të tjerë s’kanë bukë të hanë, luftojnë me skamjen e vështirësitë e përditëshme ku shteti, në vend t’i ndihmojë, nuk u siguron as minimumin që duhet të bëjë një shtet për shtetasit e vet. Ata jetojnë mes fukarallëkut e stresit që prodhon mungesa e rrugëdaljes, papunësia, privacionet e shumta, kriminaliteti dhe ligji i korruptuar. Kjo po sjell paprerë jo vetëm drama tragjike në jetën e shoqërisë shqiptare: vrasje, vetëvrasje, hakmarrje e krime të përçudëshme të padëgjuara më parë, por po deformon realisht edhe psiqikën shqiptare.


A nuk mendojnë vallë të kamurit shqiptarë se jeta e tyre do të ishte më e mirë në qoftë se edhe vendi ku ata jetojnë do të ishte sado pak, një vend më i mirë për të rrojtur? Të përqëndruar në egoizmin e tyre, ata shpesh herë harrojnë se nuk mund të ndërtosh një klimë perfekte lumturie në qoftë se pak metra larg teje ulërin mjerimi e skamja. Sado të ruhen e të mbrohen, shpesh herë ai përçudnim shoqëror që ndodh me shumicën e shoqërisë, i arrin dhe i godet edhe ata duke i vënë në qendër të dramave po aq tronditëse me fëmijët e tyre, gratë e ata vetë.


Shqiptarët tradicionalisht janë mbajtur për mikpritës e bujarë. Kjo është pjesë e legjendave patriotike. Ç’është e vërteta, shqiptari është bujar kur është i varfër. Zakonisht ai është bujar kur e sheh se ti je më në hall se ai. Një i varfër të pret duarhapur dhe e ndan varfërinë me ty po të jesh në hall. Po të kamurit? Vini re se ç’ndodh me atë që nuk bën vaki në botë: vijnë festat dhe çmimet në tregjet shqiptare rriten. Kaq të paskrupull janë këta tregtarët shqiptarë që medoemos duan ta shfrytëzojnë për të fituar më shumë edhe një rast të tillë? Veç kësaj, me pasanikët shqiptarë ndodh si me atë evgjitin e përrallës që ku u bë pasanik lyente dhe të pasmen me kos. E pra, ata prishin pa hesap për gjëra të kota dhe kurrë nuk japin gjë qoftë për komunitetin ku rrojnë qoftë për bashkëkombasit e tyre që fati u ka dhuruar skamjen e pamundësinë.


E pra, kujt t’i bjerë rasti të vizitojë Amerikën, do të shohë shkolla e spitale, parqe e muzeume, biblioteka e teatro të ndërtuara nga individë të shquar e pasanikë të vendit që nuk janë prona të familjeve të tyre por të mbarë komuniteteve e shoqërisë. Do të ndodhë kjo vallë dikur me Shqipërinë? A nuk janë edhe varfanjakët e sotëm në Shqipëri ata që kanë kontribuar për pasurinë e milionerëve të rinj në njërën apo tjetrën mënyrë? E pra, ku është sensi i mirënjohjes e përdëllimit? Le të mos harrojnë ata se jeta është tepër e shkurtër kur e jeton brenda egoizmit tënd të paskrupull dhe mund të zgjatet e të bëhet më e denjë për t’u rrojtur vetëm me altruizëm, bujari e me dhuntinë e të dhënit.
Y.M

Si t’i shkruajmë në shqip emrat e huaj?

Vitet e fundit në shqipen e shkruar po theksohet me të madhe prirja për t’i shkruar emrat e huaj ashtu siç shkruhen në origjinal. Për shembull: Pierre-Auguste Renoir, Langston Hughes, Dwight Eisenhower për të dhënë pak shembuj. Të kalluar në strukturat e lakimit të shqipes, këta emra do të duhej të shkruheshin për shembull: Renoir-in, Renoir-it, apo Hughes-in, Hughes-it apo Eisenhower-in, Eisenhower-it. E kështu me rradhë me shumë emra të tjerë.
Por fjala nuk është vetëm për emrat e përveçëm. Në gjuhën e shkruar shqipe po hyjnë një shumicë emrash që do të ishte qesharake të bëje përpjekje t’i gjeje të gjithave fjalën e përshtatëshme në shqip e aq më tepër t’i përktheje. Kështu ka mjaft fjalë që tashmë në shqip i shkruajnë si në origjinalet e tyre: site, click, scoop e shumë të tjera. Edhe këto do të jepnin një mish-mash të vërtetë po të lakoheshin duke ruajtur strukturën origjinale.
Ajo që të bën përshtypje në një prirje të tillë është se ajo po zhvillohet ndanë shurdhmemecërisë së gjuhëtarëve dhe kësisoj nuk gjen asnjë bazim shkencor në këtë rrugëtim. Ndërkaq ky stil i të shkruarit të emrave të huaj po duket në median e shkruar e në shumë botime. Dikush e shkruan emrin e huaj siç shqiptohet, dikush tjetër, siç është në origjinal. Duhet të kemi një normë për këtë?

Disa e quajnë si për fyerje të përdorësh për shembull në shqip në vend të emrave apo fjalëve të mësipërme, ekuivalentët e tyre siç shqiptohen, për shembull: Renuar, Hjuz, Ajzenauer ose fjalët: sajt, klik, skup etj. Pse injorantë jemi ne, thonë që nuk dimë si shqiptohet emri apo fjala, po qe se e lexojmë si në origjinal?

Këtu nuk është fjala as për injorancë dhe as për kulturë. Fjala është për përcaktimin e një rregulli bazuar në karakteristikat e gjuhës shqipe për futjen e emrave të huaj apo fjalëve të reja.

Disa gjuhë janë fonetike. Kjo do të thotë se mund të shohësh një fjalë të shkruar e të dish si ta shqiptosh atë ose mund të dëgjosh një fjalë dhe të dish të thuash e rradhë gërmat që e përbëjnë atë. Gjuhët fonetike kanë një marrëdhënie të drejtpërdrejtë midis shqiptimit dhe tingullit. Gjuha shqipe është një gjuhë fonetike.

Po të shohim fillimet e shqipes së shkruar do të vinim re se autorët e lashtë shqiptarë (hidhini një sy për shembull Pjetër Budit) e shkruajnë emrin e birit të Zotit, Krisht e jo Christ. Më pas Noli, shkruan Shekspir e jo Shakespeare dhe Don Kishot e jo Don Quixote apo Don Quichotte.

Shumë nga idhtarëve të të shkruarit origjinalist duhet t’u kujtohet se kontakti i gjuhës shqipe me kulturën e botës nuk është pas viteve 1990. Po t’i shkonim pas kësaj prirjeje, do të duhej të rishkruanim një numër të madh emrash të përveçëm që tashmë kanë zënë vend në regjistrin e gjuhës dhe do të ishte absurde t’i ndryshonim. Të tillë do të duhej t’i bënim Newton e jo Njuton, Chopin e jo Shopen, Rutherford e jo Radhërford, Picasso e jo Pikaso, Goethe e jo Gëte, Byron e jo Bajron, Chateaubriand e jo Shatobrian, Heine e jo Hajne për të përmendur sa më pakë prej tyre. Pastaj fjalë të tilla si kompjuter, raketë, satelit do të duhej t’i shkruanim: computer, rocket, satellite.

Po të shkonim më tej, u dashka të shkruajmë në shqip edhe emrat e vendeve ashtu siç shkruhen në gjuhët e tyre origjinale. Për shembull London në vend të Londër, New York, në vend të Nju Jork, Sevilla në vend të Seviljes (dhe në këtë rast do thoshim: Berberi i Sevilla-s!), Bordeaux në vend të Bordo(dhe do thoshim p.sh: verë e Bordeaux-it!), Lisboa në vend të Lisbonës e Utah në vend të Jutah e kështu me rradhë.

Mendimi im është se idhtarët e prirjes për të shkruar në shqip emrat e përveçëm dhe fjalë të tjera ashtu siç shkruhen në origjinal, lënë pas dore e harrojnë shumë gjëra. Harrojnë për shembull se gjuha shqipe që shkruhet me një modifikim të alfabetit latin nuk ka në repertorin e saj mjaft karaktere qe kanë gjuhë të tjera. Si pas teorisë origjinaliste, duhet që Washington ta shkruajmë tamam kështu. Po ku ta gjejmë W-në në shqip. Ja se e gjetëm, po si të shkruajmë ta zemë një emër origjinal në greqisht, apo turqisht, apo sllavisht, apo në arabisht a në gjuhët e tjera të lindjes? Mos duhet që ta shkruajmë me jeroglifet kineze emrin Mao Ce Dun? Po emrin e famëkeqit Karaxhiç mos u dashka ta shkruajmë Kараџић?

Pastaj ata harrojnë se jo të gjithe ne shqiptarët dimë gjuhë të huaja e mund t’i lexojmë ashtu siç duhet emrat e huaj të shkruara në shqip si në origjinal. Ndaj e gjithë kjo ndërmarrje është një kuturisje e kotë. Gjuha shqipe bazohet mbi parimin që lexohet siç shkruhet. Dhe edhe emrat e huaj dhe fjalët e reja që hyjnë në të duhet të futen të shkruara siç shqiptohen.

Por edhe kjo ka vështirësitë e veta. Një fjalë mund të shqiptohet në mënyra të ndryshme nga individë apo grupe të ndryshme. Dihet për shembull se ka ndryshime midis shqiptimit në anglishten klasike dhe anglishten amerikane. Edhe në shqip hyjnë sipas shqiptimit, emra e fjalë që s’janë korrekte. Në këtë rast janë gjuhëtarët gjykatësit e gjuhës dhe ata duhet t’i vënë këto fjalë e emra sipas shqiptimit të duhur. Hidhini një dy librit të famshëm të Roberto Savianos, Gomorra. Është tej mase i lodhshëm me konstrukte të tilla si: Edoardo La Monica-s, Voncenzo Verde-n, Giulio Ruggero-s, Mario Santoro-ja, Al Mahdi-së, që përkthyesit kanë përdorur me qindra tej e ndanë librit.

Dihet se gjuhët e shkruara evoluojnë më ngadalë se gjuhët e tyre korrespondues të folura. Kur regjistri i një gjuhe bëhet tepër i ndryshëm nga gjuha e folur, kjo shpie në dukurinë që quhet diglosi. Dhe kjo mund të ndodhë edhe me shqipen po vazhdoi në këtë rrugë. Ky problem është një S.O.S. për gjuhëtarët e shqipes.
y.m

Koha e Hyxhymit dhe shkenca në Shqipëri

Vjen një kohë për njeriun e aftë që lodhet e mërzitet nga një realitet që s’pyet e s’do t’ja dijë për përpjekjet e tij. Vjen një kohë që pasioni për punën i nxihet si një rulon filmi i hapur në diell dhe ai hiqet mënjanë i zhgënjyer dhe e shtyn jetën me gjëra të tjera më pak të rëndësishme. Kjo është koha kur mediokrit ngazëllehen, dalin nga skutat e anonimitetit dhe lëvrijnë plot energji e bërtasin “Hyxhym! Përpara për fitorje të reja!” Ka ardhur ora e tyre: koha e mediokrëve.

Ky skenar po ndodh me shkencën shqiptare, ashtu si me shumë fusha të tjera të jetës së këtij vendi që nuk i kanë munguar kurrë njerëzit e aftë e të zotë. Por veçse po t’i hidhni një sy tërë kulturës e dijenisë shqiptare në kohra, do të vini re se më të shquarit e saj kanë shkëlqyer më shumë jashtë vendit se sa brenda tij. Atje ata kanë gjetur kushte më të mira për punën e tyre, larg meskiniteteve e zilirave shqiptare, larg kurtheve politike dhe intrigave e nënështrimit ideologjik asfiksues të periudhave të ndryshme.

Regjimit komunist të Enver Hoxhës i duhej si fasadë një Akademi e Shkencave të cilën e ngriti në vitin 1972. Në përbërje të saj u përfshinë figura të shquara të shkencës shqiptare të asaj kohe, shumica me studime të larta të kryera jashtë vendit por që diktatura komuniste nuk i lejoi kurrë të shpalosnin vokacionet e aftësitë e tyre më të mira mishëruar në punën e mirëfilltë shkencore.

Në krye të viteve 1990, Akademia e Shkencave ashtu si e gjithë jeta e vendit u përfshi në reforma të vrullshme të projektuara më së shumti pa largpamësi e të zbatuara nga njerëz arrivistë që rrëmbyen lugët (apo garushdet) dhe ju turrën detit që ishte bërë kos. Veprimi më i shëmtuar për shkencën në qeverinë e parë demokratike dhe “peshqeshi” për mediokrit i Komitetit të Shkencave të asaj kohe me Z. Maksim Konomi në krye, ishte prishja e sistemit të gradave shkencore me dy shkallë dhe njësimi e kthimi i ish Kandidatëve të Shkencave, në Doktorë të Shkencave. Ky vendim i hapi rrugë vërshimit të papërmbajtshëm, të “Doktorëve” të shkencës që u bënë shpejt e shpejt “Profesorë“. Llogaritet se nga doktorët e profesorët e sotëm të shumtë që ka Shqipëria, mbi 95% ose kanë mbrojtur vetëm gradën e Kandidatit të Shkencave, që atë kohë ka qenë një normë e detyruar për të gjithë punonjësit kërkimorë-shkencorë dhe si shkallë e parë e kualifikimit shkencor, pa shumë pretendime për prurje origjinale, ose mbrojtën pas këtij vendimi vetëm një gradë të vetme dhe u bënë “Doktorë”.

Shkenca shqiptare njohu pas kësaj një serë ligjesh e kundraligjesh, statutesh e kundërstatutesh të miratuara e hedhura poshtë sipas rradhës së ardhjes në pushtet të demokratëve apo socialistëve. Vetë Akademia e Shkencave dhe të gjithë strukturat shkencore të vendit u politizuan dhe në krye të tyre u vunë militantë (ose xhaketa të vjetra ish komuniste, ose demokratë dalë nga anonimati). Flamurtarë dhe oligarkë të riorganizimit të të gjithë shkencës së vendit u bënë ca kuadro të shkencave bujqësore si Gjongecaj në vitet 1990 dhe Tafaj në vitet 2000.

Me riorganizmin e fundit, institucionet shkencore pothuajse morën fund duke u hequr nga vartësia e Akademisë së Shkencave dhe duke u bashkëngjitur tek Universitetet sipas ca kritereve të dyshimta e kaotike. Ishte e padyshimtë që këto institucione duhej të riorganizoheshin dhe kërkimi shkencor në Shqipëri duhej vënë në binarë të mbarë, por jo kësisoj siç i thonë: prish poçe e bëj kënaçe. Po të bisedosh me kuadrot e këtyre institucioneve, të gjithë të ankohen nën zë për humbjet e arkivave, prishjes së bibliotekave dhe shpërfilljes së kërkimit shkencor në vite, për shkarkimet nga puna dhe emërimet e reja pa kurrfarë kriteri veç atij partiak.

Dhe me që është koha e Hyxhymit, mediokrit nxorrën nga brezi lugët e mëdha (ose garuzhdet) dhe u turrën përsëri. U turrën drejt marrjes së gradave të larta doktorë e profesorë. Në qeverinë e sotme shqiptare më shumë se gjysma janë doktorë e profesorë. Po të shikonte e dëgjonte kaq shumë tituj shkencore Prof. Dr. deri tek kryeministri e presidenti, një alien i ardhur nga përtejbota, pasi t’i spjegoheshin se ç’ishin ato, do të thoshte se ky është vendi më frutdhënës për shkencën në gjithësi.

Ashtu siç është sot një biznes i leverdisshëm të bëhesh deputet, ashtu u zbulua si biznes edhe të qënët akademik. O burra pra të zëmë listat e të luftojmë për pensionet e akademikëve se tjetër gjë nuk na mbeti. Dhe na del në krye të Akademisë së Shkencave një farë peshëngritësi si Gudar Beqiraj, i aftë sigurisht për pesha të rënda e shkenca të lehta, së bashku me një aradhë mediokrish të tjerë ku rrallë spikat ndonjë shkencëtar i vërtetë që t’i vësh gishtin. Klikoni në Google Scholar emrin e kryetarit të ri të Akademisë së Shkencave dhe do të gjeni vetëm dy raporte informative. Asnjë punim shkencor.

Ky matematicien “i shquar” është përgjegjës për prishjen (jo tani që u bë riorganizimi, por me kohë përpara) të Institutit të Informatikës. Për vite me rradhë ky institut i kthyer në një ndërmarrje me drejtor Z. Beqiraj, mikun e patundur të ish kryeministrit Meksi por jo më pak edhe të kryeministrave të tjerë peshëngritës, ndihmoi të bëheshin kadastrat e Italisë nëpërmjet ca projekteve të dyshimta ku përfitonin personalisht si Z. Beqiraj dhe sipërmarrësit italianë.

Një tjetër “akademik” del në krye të kryesisë: Salvador Bushati, gjeofizik. Sikur dalin nga nëntoka këta akademikë. A thua se kontributin më të madh Shqipëria e paska në shkencat e natyrës që të ketë në krye matematicienë e gjeofizikë. Por zoti Bushati nuk ju fut më kot me hyxhym riorganizimit të shkencës dhe nuk punoi më kot nja ca vjet si rrogëtar i Akademisë, po të mos kishte shpresë të dilte në krye të saj. Aferim!

Veçse është e turpshme që në Shqipërinë e shekullit të 21-të, në krye të kësaj palo akademie janë ca lapangjozë që nuk u vijnë as te maja e gishtit mjaft prej atyre që kishte vënë Enver Hoxha në krye të akademisë së vet, që ndonse qenë gojëzënë e s’thoshin dot atë që mendonin, qenë të nderuar edhe në botë në fushat përkatëse të shkencave të tyre.

Në riorganizimin e fundit veç ca figurave të njohura si Agolli e Kadare, na futën në Akademi edhe ca shkrimtarë e poetë të tjerë si Kongoli e Spahiu. Po këta përse janë? Për shkencë? Po të jetë se janë për art, akademia duhet të quhet Akademi e Shkencave dhe Arteve që gjë nuk është quajtur. Një mishmash që s’e merr vesh qëni të zotin.

Por kjo gjë nuk po ndodh vetëm me Akademinë e Shkencave në Shqipëri. Vini re çfar “vlerash” po dalin në krye të universiteteve. Dhori Kule, një ish politikan i paskrupull që nuk gjeti më vend në politikë, ju turr me rradhë karrigeve të dekanit e rektorit dhe me një kurrikulum fare ordiner e mediokër për një shkencëtar e profesor të ekonomisë, mbretëron mbi arsimin universitar shqiptar. E vetmja gjë që thonë se bën mirë është ndarja e parave nga konkurset e pranimit dhe vendet e punës.

Nuk është e rastit që organizimet shkencore shqiptare më me vlerë sot po bëhen e zhvillohen jashtë vendit. Mjafton të përmendim AlbShkencën, që po kthehet në një organizatë të fuqishme shkencore me mjaft shkencëtarë të rinj shqiptarë që po shquhen me dinjitet në fushat e tyre përkrah shkencëtarëve më të mirë të botës. Vënë pranë saj, Akademia Shqiptare e sotme e shkencave mban erë myk e kutërbon mediokritet.

Po a mund të bëjë ndryshe zhvillimi i shkencës në Shqipëri? A mund të ndahet zhvillimi i saj nga zhvillimi i jetës së vendit? Kush ja ka ngenë asaj në këtë qerrata vend? Përveç ca posteve, ca rrogave e ca pensioneve që zhvaten prej saj, askush nuk është i interesuar tamam e siç duhet për të. Qeveria e politikanët kanë hyxhyme të tjera. Është koha e Hyxhymit të madh.

y.m.

Të investosh për kulturën është të investosh për të ardhmen e shoqërisë

YLBER MEMIA



Një shkrim i Betim Muços në Gazetën Shqiptare disa ditë më parë tërhiqte vëmendjen ndaj një pune të madhe që ka bërë me një qendër kulture një kompozitor i njohur i vendit, punë e cila nuk ka gjetur aspak ndihmën e inkurajimin e shtetit. Autori mendonte me të drejtë se shteti në Shqipëri bën pak për kulturën. Por po ta shohësh problemin më gjerë, del se shteti jo bën pak por nuk bën kurrgjë për kulturën.

Me përjashtim të disa strukturave të trashëguara nga e kaluara komuniste që mbahen ende nga shteti, nuk ka asgjë që të të bëjë të thuash se shteti financon e mbështet një kulturë të shëndetëshme e të vlefshme për njerëzit. Buxheti shqiptar për vitin 2010 kishte për ministrinë e turizmit, kulturës, rinisë e sporteve vetëm rreth 3.39 miliard lekë (ose rreth 23.64 milion euro) ose 1.4% e buxhetit total. Po të heqim mënjanë turizmin, kuptohet se ç'shumë mikroskopike mbetet vetëm për kulturën. Po këtë vit, ministria e kulturës, rinisë e sporteve e Kosovës (ku nuk hyn turizmi) kishte rreth 13.9 milion euro. Pra nga sa shihet, edhe në Kosovën me aq halle më të mëdha se Shqipëria, investohet më shumë për kulturën.

Pa u zgjatur shumë, për vitin 2007, vetëm Kenedi Center në Uashington DC, SHBA, kishte 38.71 milion USD nga buxheti i shtetit (pa llogaritur donacionet private).

Në Shqipëri financohen nga shteti (edhe këto me pikatore) vetëm ca festivale e organizime që bëhen për t'i treguar botës se sa bën vendi për kulturën, ca struktura si RTV shtetërore, Opera e Baleti, Teatri Kombëtar, Qendra e Filmit, Muzeu Kombëtar etj. Por vallë vetëm këto përbëjnë kulturën e një vendi? Dikush mund të thotë se kultura financohet edhe nga qeverisja lokale. Po a ja merr mendja ndokujt se mund të japin për kulturën buxhetet xhepashpuar lokalë?

Regjimi hoxhist-ramizist kishte mbjellë si kërpudhat nëpër fshatra ato që quheshin vatra kulture. Kishte nga një sallë kinemaje në çdo qytet apo qytezë, kishte biblioteka nëpër lagje. Në kuadrin e izolimit të plotë nga bota, ato i duheshin regjimit për të formuar njeriun e ri komunist. Ishin ashtu sië ishin, për faqe të zezë por tani nuk janë fare. Sot ato duhet të qenë zëvendësuar me salla kompjuterash e interneti, me vende të vogla e të mëdha ku të bëhej muzikë e të luheshin lojra, me biblioteka e cyberbiblioteka, me muzera e ekspozita arti e njohurish.

Ndërtimet e reja pa kriter e me lakminë e fitimit kanë gëlltitur e gëlltisin çdo pëllëmbë hapësire dhe nuk lënë vend fare për kulturën, dëfrimin, shlodhjen qoftë të rinisë qoftë të të moshuarve. Ç'u mbetet njerëzve? Vetëm televizori, përpara të cilit ulen e mpijnë mendjen që të harrojnë hallet e ditës. Por edhe ato zhurmojnë e ulërijnë budallallëqe e komercializma dhe t'i ngatërrojnë më keq trutë me politikë, politikë, politikë, me muzikë koti, kitche pseudoartistike e biseda e komunikime banale.

Problemi i krijimit të një shtrati të shëndetshëm kulturor është me mjaft rëndësi e urgjencë veçanërisht për rininë. Duke e lënë atë pa këtë shtrat, ajo do të gjejë të tjera "kultura" dhe do të bëhet pre e parazitizmit, drogës, zvetënimit dhe e krimit. Shumë mirë që në Shqipëri bëhen rrugë, shumë mirë që bëhen hidrocentrale por shumë keq që nuk investohet më shumë për kulturën e cila nuk është një gjë abstrakte por ka të bëjë me të ardhmen e shoqërisë. Ajo e manifeston veten në sjelljen e përditëshme, në punë, familje, veprimtari e sjellje, në mendimin shkencor e krijimin artistik, në ndërgjegjen e vetëkontrollin e njeriut, në çfardo marrëdhënie me të tjerët, në shoqëri, miqësi e dashuri.

Askush nuk lind i kulturuar. I kulturuar bëhesh nëpërmjet edukimit dhe një procesi të gjatë që vazhdon tërë jetën. Pra është shoqëria që ka për detyrë ta vërë individin në udhën e shtratin e kulturës. Dhe është shteti ai që duhet të gjejë më shumë mundësi e fonde për këtë qëllim. Njeriu i kulturuar është në interesin e shtetit e shoqërisë. Ai e kupton e ndërton marrëdhënie më të mira me shtetin se sa njeriu i pakulturë. I kulturuari bëhet partner i ndërgjegjshëm i shtetit në ndërtimin e një jete më të mirë, i pakulturuari kërkon vetëm ta vjedhë e të përfitojë nga shteti, të marrë e të mos japë.

Mendoni një Tiranë tjetër, me më pakë sorollatje të kota e kafene e klube të shumtë ku konsumohen kafe e alkohol por me më shumë salla leximi e interneti, salla shfaqjesh e lojrash. kurse gjuhësh të huaja. kurse vallzimi, klube shahu e arti, vende të vërteta ku të lozin fëmijët dhe ku të kalojnë kohën pleqtë. Shumë nga këto do t'i bëjnë me kohë sipërmarrësit privatë se shteti as që do t'ja dijë. Por është në të mirën e tij, të shtetit pra, t'i ndihmojë këto sipërmarrje dhe kur nuk financon direkt për to.

Ashtu sic janë ngritur televizionet e kinematë private, do të ngrihen në Shqipëri edhe muze private, teatro private e objekte të tjera kulturore që bashkojnë frymën e biznesit me idealin kulturor por shteti është koordinatori i madh e i pazëvëndësueshëm këtu për të mbështetur e orientuar këto nisma. Në vendet e përparuara asnjëherë nuk jepen leje ndërtimi për komplekse të mëdha pa parashikuar e detyruar ndërtuesin të marrë përsipër ndërtimin brenda tyre të objekteve social-kulturore.

Biznesmenë të fuqishëm bëhen në këtë mënyrë partnerë me shtetin jo vetëm në zhvillimin e mbarë shoqërisë por edhe në krijimin e një klime kulture që do ta shpinte më përpara këtë shoqëri. Janë ata që financojnë e mbështesin bashkë me shtetin teatrot e qendrat artistike, muzeumet e bibliotekat, memorialet e qendrat rekreative të komuniteteve. Kjo praktikë është ende e huaj për biznesmentë shqiptarë të cilët duhet ta mendojnë e ta vënë atë në praktikat e tyre, sepse investimi për kulturën është gjithashtu në dobi të biznesit e biznesmenëve. Një shoqëri me njerëz të kulturuar është e vetëkontrolluar, qëndron larg dhunës e jetës së kotë mbushur me qorrsokaqe njerëzore.

E pra, Shqipëria ka nevojë për shumë e shumë gjëra. Por bëni kujdes e mos e shihni kulturën si njerkë, të nderuar pushtetarë e politikanë. Bëni më shumë për të sepse do të ndiheni të shpërblyer e do të qeverisni edhe ju më lehtë e më me kulturë.

Rreth figures se Laokontit

Laokonti, Laocoonte (gre: Λαοκόων; lat: Laocoon) personazh i mitologjise greke, ishte i biri i nje te moshuari me njohur, Antenorit. Ishte nje Orakull dhe nje nga kleriket me te njohur te Apollonit.

Rreth figures se Laokontit qarkullojne legjenda te shumta po ajo me famshmja qe e prezanton me se miri historine e tij legjendare e qe njihet si version zyrtar thekson se, kur trojanet futen brenda mureve te qytetit, kalin e famshem, dhurate-simbol e grekeve per paqen e nenshkruar, Laokonti e pershkoi kalin me nje heshte mespermes e tha shprehjen e famshme “Timeo Danaos et dona ferentes” (i druhem grekeve edhe kur bejne dhurata)“. Poseidoni, qe mbante anen e grekeve e ndeshkoi Laokontin duke derguar dy gjarperinj te medhenj qe pasi dolen nga deti arriten dy bijte e tij dhe i mbeshtollen; ne ndihme te tyre erdhi Laokonti por pa sukses, gjarperinjte mbyten edhe ate dhe dy djemte e tij. Trojanet e moren kete ngjarje si nje shenje dhe vendosen qe ta fusin kalin brenda mureve te qytetit.

Laokoonti

Më shihni tek mbytem nga gjarpërinjtë
në muze të Louvrit në Madrid, Në New York
Para syve tuaj e aparate turistësh.
Qindra vjet kam që vuaj
nga që s'flas dot
Si të flas?
A mundet një nofull mermeri
të lëvizë një grimë, të korrigjojë diçka?
vini re syte e mi, te zgavrat e thella
një enigmë, si amebë të tharë atje ka.

Një të fshehtë të madhe ndrydh brënda gjoksit
para syve tuaj, në Paris, në Madrid.
Ah, do të doja dyfish të m'i shtonit,
veç sekretin e madhë të shkarkoja një ditë.

Tek më vini rrotull, unë them me vete
kaq të verbër të jeni sa të mos të ndjeni këtë,
që ky ngërç e ky ankth në qënien time
s'êshtë nga gjarpërinjtë, por nga një tjetër gjë?

Mijëra herë në mijra net e ditë
të vërtetën e frikshme përsëris pa pushim.
Me shpresën e marrë se nga kjo përsëritje
ndoshta mermeri peson një ndryshim.

Po s'ndërron ai kurrë.
Art i skulpturës
gënjeshtrën mbi të ka ngrirë përgjithnjë.
I mbërthyer në dëshminë e saj të rreme,
të vërtetën kujtoj e qaj për të.

Si çdo gjë e tmerrshme është i thjesht sekreti,
që brënda boshllëku i gjoksit mban.
Afroni, pra, kokat të dëgjoni të vërtetën,
mua s'më mbytën gjarpërinjtë por trojanët më vranë.

O, sikur të mundja gjithçka të tregoja.
Si do të ngrinit para meje si gur,
por une i dënuar mes rropamës suaj
moskokëçarëse
monologun të thurr.

Ju e dini se përpara Trojës ahere,
kali i drunjtë, dhuratë e grekëve u shfaq.
Ky kalë në dy grupe i ndau trojanët:
ta pranonin atë, ose ta flaknin sakaq.
Pajtim me armikun, ulërinin tradhtarët
mjaft më me luftë, zjarr edhe helme.
Erdhi koha që shpatat ti kthejmë në parmenda
armiqte ne miq erdh koha të kthejmë.

Në mbledhje të gjatë "pro" dhe "kundra" kalit,
unë "kundra", kryesova me tërbim.
Dhe juve ju kam thënë atëhere se hyjnit
gjarpërinjtë më dërguan si ndërshkim.

Ç'përralla kalamajsh, ç'trillim për budallenjtë
unë gjarpërinjtë do t'i mbrapsja me një shkelm.
Po ç'ti bëj fushatës së tradhëtarëve kundër meje
shantazheve, letrave anonime plot helm.

Ditë e natë e me javë polemika vazhdonte,
nga shtresat e mesme e gjer në qeveri.
Ishte vjeshtë.
Nën qiellin e hirnosur me erë
kali i drunjtë përjashta priste në shi.

Atë kalë unë i pari e kisha goditur,
ndaj,e dija, ate s'do të ma falnin përjetë.
Më në fund "vijë e butë" fiton mbi të "ashprën",
dhe ne "kokëfortët" na vunë në arrest.

Në burg, me gotën e ujit, në mesnatë
helmin na dhanë ata të pijmë
ata qe ulërinin kundër dhunës e shpatës
Që dinin të kafshonin tamam si gjarpërinjtë

Në mëngjez që pagdhirë në breg të detit
ma hodhën kufomën drejt mbi zhavor.
Rapsodet anembanë përhapën
version fals të gjarpërinjve hyjnorë.

Ky ishte mbarimi i polemikës për kalin,
ju e dini me Trojën se ç'ndodhi pastaj.
Tre mijë vjet rrjesht,
nga muzeu në muzera,
unë hamalli i mermertë, gënjeshtrën mbaj.

Tre mijë vjet...Akoma zjarret e Trojes
si floknaje e kuqe më rrinë në sy.
Po më i tmerrshëm se zjarret, kumet e vomet
ishte fundi fare,
kur u bë qetesi.

Troje e braktisur.
Gërmadhë
Hi i ftohtë
dhe poshtë ne të vdekurit shtrirë rresht.
Dhe papritur, në muzg sipër tokës se mardhur
u ndje diçka që atë çante përmes.

Ç'ishte kjo gërvimë kështu, kjo jehonë?
Vumë veshin. Kuptuam, grekët e ligj
përmbi qëndrën e qytetit me parmëndë lëronin
për të thënë se Troja përjetë vdiq.

Ja më në fund dhe parmënda e tyre.
Ah,plugu i saj si na çante më dysh!
Nga tradhëtia e Trojës, nga gjithë dhembjet,
ky kafshim i parmëndës më i hidhur ish.

T'i kthejmë shpatat më në fund në parmenda.
Kështu thërrisnin atëhere ata.
Midis fjalëve tuaja, si mallkim, si gjëmë
veshët me kapën edhe këtë hata.

Më kanë lodhur më shumë, besomëni, ca fjalë,
se kjo peshë e neveritshme gjarpërinjsh.
Ju, që gjer në hënë kini shkuar, si vallë
s'depërtoni dot deri në gjoksin tim?

Gumëzhina juaj si zhaurimë deti
më vjen nga çdo anë më përplaset në vesh,
nga copëra bisedash shumëgjuhëshe rreth meje
shqetësimet e mëdha të botës marr vesh.

Dëgjoj emra shtetesh të reja që kanë dalë,
emra kombesh e popujsh të rinj dëgjoj,
veç ai, i vjetri, i tmerrshmi kalë,
ashtu si atëhere ka mbetur njëlloj.

Prej patkonjve të tij unë rrënqethem akoma
dhe kështu në mermer i mbrojtur siç jam,
kurse ju, të panjohurit, ju prej mishi dhe kocke
vërtiteni mospërfillës nga salla në sallë.

Vërtiteni,
flisni për teatrin e për plazhet,
për gjithfare motorësh e gjithfarë qeverish,
pa ju shkuar mëndja që ai mund të shfaqet
në një ditë të rëndomtë, nje mëngjes me shi.

Ashtu si atehëre....
po mjaft,
u lodha.
Nga vërtitja juaj po më erren sytë,
nga rropama juaj veshët më gjëmojnë
në muze të Londrës në Louvre e Madrid,
në pafshi ndonjë ditë të bëhem copëra
nga marazi, siç thonë, të plas, t'ia bëj "krak"
jo kujtimet e Trojës, as gjarpërinjtë monstra,
po indiferenca juaj
do të bëhet shkak

Ismail Kadare