Flori Bruqi:Veprat e shkrimtarit Fatos Kongolit në botën e letërsisë kombëtare kanë vlera universale

Pas tetralogjisë "Burgjet e kujtesës" me romanet: "I humburi" (1992), "Kufoma" (1994), "Dragoi i fildishtë" (1999) dhe "Ëndrra e Damokleut" (2001), Fatos Kongolin vjen me "Lëkura e qenit". Një libër i jashtëzakonshëm, ku autori arrin nivelin më të lartë të prozës së tij.

Po kush është Fatos Kongoli?

Fatos Kongoli,lindi më 12 janar 1944 në Elbasan. Ka studiuar për matematikë, pjesërisht në Pekin, pjesërisht në Tiranë, ku është diplomuar në vitin 1967. Ka punuar për një kohë të gjatë si gazetar letrar dhe redaktor në Shtëpinë Botuese "Naim Frashëri". Është autor i një vargu librash. Librat e Kongolit janë botuar në Francë, Itali, Zvicër, Greqi, Gjermani, Poloni, Sllovaki, Bullgari e Serbi, me jehonë në disa nga gazetat dhe revistat më të mëdha evropiane si Le Monde, Le Figaro, La Stampa, Le Temps, Le Soir, L'Express, Magazine Littéraire, Der Tagesspiegel, etj. Është tri herë fitues i çmimit vjetor për librin më të mirë në prozë dhënë nga Ministria e Kulturës (1995, 2000, 2002), si dhe i çmimit Velia (2000). Është fitues i çmimit dërkombëtar "Balkanika"-2002. Është fitues, gjithashtu, i çmimit më të lartë letrar në Shqipëri "Penda e Artë" (2004). Shoqata e Botuesve Shqiptarë e ka vlerësuar me çmimin "Shkrimtari i vitit" për 2006-ën, ndërsa romani "Lëkura e qenit", përkthyer në gjermanisht, u shpall libri i muajit qershor 2006 në Gjermani.

Tituj të veprave

Fatos Kongoli

Tregime - 1978

Ne të tre (1985),

"Karuseli" (1990),

I humburi (1992),

Kufoma (1994),

Dragoi i fildishtë (1999)

Ëndrra e Damokleut (2004),

Lëkura e qenit (2003),

Te porta e Shën Pjetrit (2005)

Jetë në një kuti shkrepësesh, roman, 2007,

Karuseli, roman, 2007,

Bolero në vilën e pleqve, roman, 2008,

Iluzione në sirtar, roman, 2010,

Si-do-re-la, roman, 2011,

Njeriu me fat, roman, 2013,

Etj.Etj

Që në romanet e para pas rënies së diktaturës, Kongoli shpalosi me origjinalitet dhe nivel të lartë artistik aftësitë e tij si shkrimtar sa cilësor dhe prodhimtar. Si shkrimtar ai ka hulumtuar e përvijuar shtigje të reja në prozën e gjatë të letërsisë shqiptare.

Fakti që vepra e tij u bë e dashur për një masë të gjerë lexuesish të të gjitha niveleve flet për suksesin e padiskutueshëm të krijimtarisë së tij letrale, flet për talentin, pasionin dhe punën e tij të madhe për të përsosur mjeshtërinë e tij artistike, për të qenë një rrëfimtar bashkëkohor e modern, që i kapërceu me sukses kufijtë letrarë kombëtarë duke hyrë natyrshëm në universin letrar botëror. Sot krijimtaria e tij letrare është e përkthyer dhe botuar në mbi tetë gjuhë të huaja.

Jehona e veprës së Kongolit në shumë vende të Europës e më tej, krahas asaj në trojet shqiptare, është pasqyruar në mendimin kritik, nëpërmjet shtypit periodik e letrar, si Le Monde, Le Figaro, Le Temps, La Stampa, L’Express, Le Soir, Magazine Littérarire, The Guardian, The Independent, Der Tagesspiegel etj. 

Shtypi francez e ka përshkruar Kongolin si “një përzierje, e Beckett dhe Dostojevskit”

Çmimet prestigjioze që veprat e tij kanë marrë brenda e jashtë vendit, janë shpërblime të merituara, që mbushin me krenari çdo shqiptar, që ngrenë lart letërsinë tonë dhe e fusin atë me dinjitet në botën e letrave me vlera universale. Krahas shkrimtarëve të tjerë shqiptarë të njohur e të vlerësuar në botë, Fatos Kongoli është një emër më tepër që demonstron hapur pasurinë në rritje të letrave shqipe. 

 

Ndërsa njeh prozën e Kongolit nuk mund të mos kuptosh pse ai është kaq i njohur dhe i suksesshëm brenda dhe jashtë Shqipërisë. 

Fatos Kongoli duke njohur dhe përjetuar të kaluarën e dhimbëshme dhe tranzicionin e vështirë shqiptar, hyn në psikikën e personazheve të vet, për të zbuluar ndryshkun dhe mykun e grumbulluar dhe për ta nxjerrë atë në dritën e së vërtetës. Me aftësinë e tij krijuese Kongoli memorizon një botë, e cila për fat të mirë, është një dukuri në zhdukje. Dhe këtë nuk e arrin me parrullat e propogandës, por me gjuhën e gdhendur të artit. 

 

Drama e shqiptarit edhe në ditët tona shihet si vazhdimësi e një procesi të dhimbshëm shoqëror. Pa evidentimin e kësaj drame, pa zbulimin e rrënjëve ekzistenciale të saj, proza e tij do të mbetej një melodramë e rëndomtë ose një rrëfim analitik ngacmues.

Me lehtësi e zhdërvjelltësi shkrimtari lëviz e zhvendoset në kohë e hapësirë, duke vëzhguar me mprehtësi e intuitë një realitet të kapërcyer, por edhe një realitet që po përjetojmë. Paradokset e jetës shqiptare në penën e Kongolit shoqërohen me një ironi të hollë, por gjithsesi keqardhëse, që përcjell shtjellimin e subjektit dhe karakterizimin e personazheve.

Fatos Kongoli nuk është as himnizues, por as injorues i botës shqiptare. Ai mbetet në thelb një humanist i vërtetë. Vepra e Kongolit, siç ka vërejtur me të drejtë kritika letrare, shënon një hap të dukshëm drejt prozës moderne shqiptare. (Jozefina Topalli)

Një histori dashurie e rishfaqur në tri breza, një takim plot pikëpyetje e të panjohura me mijëvjeçarin e ri, një përpjekje për t'u çliruar nga dhembjet e së kaluarës. Po a është e mundur të shpëtojmë nga ankthi i hijeve tona? Në këtë libër haluçinant, ku fytyra e shëmtuar e botës vetëm rrallë lejon të shihet ana tjetër e medaljes me fytyrën e bukur të saj, Kongoli futet në skutat më të fshehta të qenies. Dhe e vetmja shpresë shpëtimi për individin mbetet dashuria njerëzore. "



Fragment nga libri Lëkura e qenit...

Një ditë ajo u shfaq në kuadratin e derës e tëra në ngjyrë vishnje, që nga flokët, xhaketa prej lëkure, çizmet e gjata me taka të larta ngjitur pas këmbëve, deri tek aroma e e trupit të saj, një aromë vishnje, siç m'u duk...Unë kisha mbetur te dera e dhomës i hutuar.
Ky hutim, kur ndoshta për herë të parë ndodhesha vetëm për vetëm me atë dreq vajze, më zbuloi bishën agresive të strukur brenda meje. Bisha nuk kishte ngordhur, siç kujtoja. Bisha qe gjallë. Sytë e saj shihnin format e trupit të Lorit, e përpinin... I shpërqendruar dola në korridor, nga korridori jashtë...si të doja të rrija sa më larg saj për të qetësuar bishën brenda meje. Pastaj edhe ajo doli...Me aromën vishnjë të kurmit.

Me buzët vishnjë që puthën faqen time para se të largohej nëpër shkallë. Duke më lënë me ndjesinë trullosëse të gjinjve të saj, që ishin mbështetur lehtë mbi gjoksin tim. Pas dyshimin më të largët se brenda meje kishte zgjuar një bishë. Pa e marrë me mend se që nga ajo ditë do të vinte rregullisht të më trazonte në ëndrrat e mia erotike....

--------------------

Tirana e vitit 1980. Një grup shokësh, sipas fjalës së dhënë, takohen me rastin e dhjetëvjetorit të mbarimit të maturës. Pjesa më e madhe e tyre, të shpërndarë andej - këndej, nuk e kanë parë njëri - tjetrin. Po ç\'ka ndodhur ndërkaq me secilin?

Në këtë roman të parë të tij, Kongoli shfaq prirjen e hershme për t'u marrë me "jetët e vogla" njerëzore. Dhe, përmes tyre, na sjell një tablo të hershme plot dritë - hije. Me dashuritë romantike, tepër të brishta e naive, përballë një realiteti plot ligësi; ku mjaftonte një letër anonime për t'ia nxirë jetën gjithkujt.

Më se dy dekada pas botimit të parë (1985), romani "Ne të tre", me personazhe rinorë, tingëllon gjithmonë i freskët, tërheqës, ashtu si në kohën kur u botua dhe u përpi menjëherë nga lexuesi. Sepse ishte një libër jo si gjithë të tjerët.

Fragment nga libri Ne të tre...

...Një gulç m'u mblodh në grykë. Kërkova Fredin me sy, por ai s'dukej gjëkundi. Ai kishte humbur midis njerëzve, që në heshtje shtyheshin për t'i marrë lopatat nga duart njëri - tjetrit. Pranë meje rrinte Vera, e zverdhur, e drobitur nga pagjumësia. Papritur ajo më zuri nga krahu, u mbështet tek unë dhe fshehu sytë e përlotur mbi supin tim. I tërë trupi i dridhej.

Mua m'u mjegullua pamja. Qëndrova si statujë, pa mundur të shqiptoja qoftë edhe një fjalë. Vera vazhdoi të dëneste, ngrohtësia e trupit të saj kaloi tek unë dhe ndjeva se përmes atij ngashërimi të dëshpëruar ajo sikur kërkonte të çlirohej jo vetëm nga dhimbja e Fredit. Ajo qante dhe mua më dukej se sot varroste edhe diçka tjetër. Ajo s'më mbante mëri. S'di sa zgjati ky takim i fundit, që i ngjante një përqafimi lamtumire. Vera u shkëput nga unë ashtu siç ishte mbështetur, papritur, si një hije që po largohej përgjithmonë...

Mbi librin I humburi....

Romani hapet me përshkrimin e ikjes së mijëra shqiptarëve, në mars të vitit 1991, nga Shqipëria. Ikje jo aq nga rreziku i persekutimit policor, ngase regjimi totalitar ishte në shembje e sipër, sa nga vendi ku ishin shtresëzuar pasojat e sundimit të këtij regjimi. Ikje prej gjurmëve dhe shenjave që mund të rikujtonin tmerrin e sundimit totalitar kah një botë imagjinare e bollëkut dhe lumturisë. Në këtë roman janë fare të rralla fjalët që do të sygjeronin drejtpërsëdrejti kontekstin politik apo natyrën e regjimit politik brenda të cilit çojnë jetën personazhet. Autori arrin të vërë në pah, me mjete letrare, atë që shquan botën e personazheve të tij. Njeri nga këto mjete ka të bëjë me figurat e ndryshme të kafshës dhe lidhjet e tyre me trajtat e vdekjes që shpalosen në këtë roman.

"Bolero në Vilën e Pleqve", romani i fundit i shkrimtarit të njohur Fatos Kongoli, u promovua të premten në mjediset e bibliotekës "Qemal Baholli", në qytetin e tij të lindjes, mes miqsh, shkrimtarësh dhe studentësh të universitetit "Aleksandër Xhuvani", nën kujdesin e Bashkisë së Elbasanit. 


Romani nuk bazohet në një fabul të mirëfilltë, por ngjan me një kronikë monotone, duke të intriguar në çdo moment. Në qendër të romanit "Bolero në Vilën e Pleqve" janë dy pleq në një vilë dhe një infermiere që kujdeset për ta.

Kongoli, duke sjellë në këtë libër prozën e tij më të përkryer, përmes rrëfimit të infermieres, zbulon misteret e saj, dramat e personazheve, me ndërlikimet, dëshirat e fshehura në një mjedis shpesh të egër, të pamëshirshëm, ku femra është më e pambrojtura.

"Bolero në Vilën e Pleqve" është romani i 10-të i shkrimtarit Fatos Kongoli. Ndër vite ai ka shkruar romanet "Jetë në kuti të shkrepëses", "Tek porta e Shën Pjetrit", "Dragoi i Fildishtë", "Ëndra e Damokleut", "Ne të tre", "I Humburi", etj.

Në fjalën e tij përshëndetëse Kongoli u shpreh se "sa herë vij në Elbasan ndjej diçka të veçantë, një kënaqësi të madhe, jo thjesht se jam me rrënjë e degë nga Elbasani, por kam edhe lidhje shumë të forta me Elbasanin. Kam punuar për tre vjet në Elbasan, si mësues në Shmil si dhe nëndrejtor i Gjimnazit "Dhaskal Todri".

"Traditat e qytetit tim, të cilat i kam marrë drejtpërdrejt nga prindërit, kanë luajtur një rol shumë të rëndësishëm në formimin dhe veprimtarinë time", tha Kongoli. 

Fatos Kongoli ka lindur në Elbasan më 1944, ka studiuar për matematikë. Është tri herë fitues i çmimit vjetor për librin më të mirë në prozë, i çmimit Velia (2000), si dhe fitues i çmimit ndërkombëtar "Balkanika", 2002. Në vitin 2004 është shpallur fitues i çmimit më të lartë letrar në Shqipëri "Penda e Artë". (Miranda Sadiku)

Letërsia e absurdit – Kamy dhe Kongoli

Për të gjithë e në të gjitha pikëpamjet kam qenë e jam njeriu kot, i humbur. 

Jam i humbur / I huaj ndaj të gjithëve.


I humbur jam midis qiellit të bardhë dhe monotonisë së ngjyrave.


Vepra e Albert Kamysë hapi rrugë të veçantë në letërsinë botërore. Letërsia e tillë, e absurdit, pushtoi gjeninë krijuese në shekullin XX. Termi kamyjen pati ndikim të madh tek autorët e mëtutjeshëm, duke e bërë aktuale temën e absurdit. Veçanërisht “I huaji” qe kulminacioni i dominimit. Kjo frymë u përhap edhe në krijimtarinë letrare shqiptare. Autori shqiptar që e realizoi mirë letërsinë e absurdit është Fatos Kongoli. Ndikimi kamyjen shfaqet në veprën e titulluar “I humburi”. Kamy evokon njeriun e huaj të shekullit XX, ndërkaq Kongoli njeriun e humbur të shekullit XXI. Shqipëria e viteve ‘70, në një periudhë gati 40-vjeçare, dominon romanin e Kongolit. Si rrëfyes të ngjarjes Kongoli ka narratorin Thesar Lumi. Rrëfimi zhvillohet duke u përcjellë me rrethanat dhe ngjarjet e kohës. Esencë janë ngjarjet personale, të heroit rrëfimtar, me përmasa absurde. Ideja e të humburit në këtë botë e përshkon tërë romanin e Kongolit. Rrëfimi hapet si tragjicitet shpirtëror i narratorit rrëfimtar. Shtyllat e absurditetit ndërtohen nga: kotësia e jetës, jeta pa motiv, koha e mbytur dhe qytezën e pluhurosur. Brenda këtyre kufizimeve, Thesar Lumi lëviz i humbur. Ky është konteksti që do të thuret deri në fund të romanit. 
E kaluara e personazhit të Kongolit, reflekton të tashmen e tij. E kaluar, e cila zgjeron absurditetin. Koha kalon vite në roman, ndërsa ngjarja zhvillohet në vijë të njëjtë. Njëtrajtshmëria bën që romani të funksionojë në mënyrë që prirja fëmijërore e Thesar Lumit të zbulojë mediokritetin e jetës. Jetë të cilën e jeton. Ai zbulon servilitetin e babait: “Im atë nuk ishte i fortë ishte frikacak”. Për herë të dytë, zbulon hipokrizinë e njerëzve të tij: “Ne rriteshim të bindur se ishim fëmijët më të lumtur në botë”. 


Për herë të tretë, zbulon që dajën e kishte të arratisur: “Dajën duhet ta urresh” e mësuan Thesarin. Mjaftonte për të, e për rrethin e tij fjala i arratisur. 


Zbulimet jetësore që Thesar Lumi i quan histori, do ta përcjellin si kob gjatë tërë jetës. Heroi përjeton zhgënjim shpirtëror kur i prishet imazhi për të atin. Babi përkulet para Xhodës. Babi në atë moshë nënkupton madhështinë. Te Thesari shuhet ëndrra e bukur fëmijërore. Xhoda hap rrugën e vuajtjeve dhe traumave të para. Si drejtor shkolle, metodë të punës ka rrahjen. Nga ai, “Ati e merr zanatin me rreh”. Ndërsa, heroi i romanit, nga ia merr zanatin e hakmarrjes. Thesari vret qenin e Vilmës (vajzës së Xhodës), që të vuajë Xhoda. Si rrjedhojë, Thesarit i imponohet loja e aktrimit, loja e maskave sikur gjithë të tjerët. (prindërit, mësuesit, drejtori etj.). Ai duhet ta luaj lojën me hipokrizi. Më tej, personazhit i duhet të jetoj me “minën biografike”, kur duhet ta mbajë të fshehur historinë e dajës së arratisur.


Kapitulli i fëmijërisë së Thesar Lumit do të mbyllet nga Xhoda. Vrasja e qenit do të zbulohet, ku me këtë rast Thesarit i duhet të zhduket. Xhoda luan rol vendimtar.


Shkurtimisht, fëmijëria e Thesar Lumit krijohet me personazhet: Xhoda, Vilma, Fagu. Vilma është personazh që bashkë me të atin, Xhodën do ta përcjellin kujtimin e heroit të romanit deri në fund, duke ndryshuar kthesat e jetesës së tij. Në këndvështrimin tjetër, Vilma do të jetë edhe mollë sherri për Thesarin. Fillimisht ajo shfaq urrejtje për të. 


Në pjesën e dytë ajo do të dashurohet përfundimisht. Imazhi i fëmijërisë i Thesar Lumit mbyllet duke iu krijuar heroit kompleksi i inferioritetit. “Pragun e fëmijërisë e kapërceva pikërisht me këtë zbulim: ekzistonte një ndjenjë që njerëzit e quanin inferioritet”.

Jeta e Thesar Lumit merr një kahje tjetër. Regjistrohet në fakultet me ndihmën e të parit të qytetit, Hulusiu. Ky i fundit ekspozon një shtresë tjetër njerëzish, që është gjithashtu thumbuese. Në këtë rreth të dyfytyrësisë, Thesari futë: babën, nënën dhe Hulusiun. Përgjërimi ndaj individit për interes përshkruhet shumë bukur nga fëmija. Këtu, fillon jeta studentore e Thesarit, e cila krijohet me: Ladin, Sonjën dhe sytë e bardhë.


Në periudhën e dytë të jetës Thesari do të ndeshet me një ambient tjetër kohor. Me shtresën e pasur. Do të futet “brenda rregullave të lojës”, por pa iu përshtatur atyre. Përmes Ladit, shokut të universitetit, Thesari do të njoftohet me kushërirën e tij, Sonjën 


(grua të cilës i ka vdekur burri dhe ka një djalë). Sonja dhe Ladi i përkasin shoqërisë së lartë. Kongoli, këtu do të gjejë një shteg që ta thumbojë “aristokracinë”, me sytë e të riut. Në ditëlindjen e Ladit, ai do t’i analizojë “të ftuarit në ekuilibër të llogaritur”, ku vetja do t’i duket majmun i kopshtit zoologjik. Do të vështrojë babanë e Ladit me mungesën e edukatës themelore të përshëndetjes. Në këtë rreth do të ndihet i huaj. Ndjena e të huajit do t’ia ndryshojë edhe thithjen e ajrit. Mundimi në këtë ambient aristokracie dhe feste rritet kur Thesari nuk mundet ta kalojë kompleksin e inferioritetit. Interesimin ndaj të ftuarve për të ishte zero.
Mungesa e rehatisë do të zhduket me shfaqjen e Sonjës. Shfaqja e saj do t’i ndryshojë ngjyrat. Aty do të lind dashuria “kobëmbjellëse”, si e quan Thesari. Në këtë festë të huajsh, Thesari do ta njofton djalin e ministrit, që e riemërton “Sytë e bardhë të lëngëzuar”. Ky do të jetë mollë shkatërrimtare e sherrit. (Ky është i dashuruar në Sonjën, dhe të kundërtën e njeh si humbje të tmerrshme. Si hetues i policisë do t’i lëshojë thumbat ndaj Thesarit duke ia zbuluar “minën biografike”, dajën e arratisur. Në këtë rast do ta shpëtojë Ladi, sepse që të dy emërohen me pozicione të larta dhe secili ia di tjetrit “thembrën e Akilit”).


Me gjithë dashurinë vullkanike të Sonjës, Thesari vazhdon të ndihet i huaj në gjirin e saj. Ai nuk do të kupton shumëçka dhe nuk do t’iu përkasë atyre, sado që jeton në të. Kjo ndjenjë e të humburit, i reflekton nga fëmijëria. Gjithmonë do ta konsiderojë veten si njeriun e dorës së fundit, duke e jetuar jetën e dyfishtë. Botën e mendon si hapësirë të zbrazët të absurdit, ndërsa vetën si njeri impotent brenda kësaj hapësire. Kjo ndjenjë e të huajit në këtë botë do ta përcjellë deri në ditët e fundit të rrëfimit të tij. 


Romani i Kongolit si frymëzim i romanit të Kamysë, ngjallë kureshtjen se: ku takohet heroi shqiptar, i Kongolit, me heroin e Kamysë? Duke ditur se dy personazhet e dy autorëve të përmendur jetojnë botën e absurdit. Gjithashtu, që dy personazhet rrëfejnë në vetën e parë, duke përshkruar gjithçka hollësisht, pa dalë përtej vetvetes. Ajo që ndryshon midis dy veprave, me gjithë temën e njëjtë, të absurdit, është që romanet shkruhen në dy pikëpamje të ndryshme, në vende, kohë dhe rrethanë të ndryshme. 


Temën e tillë Kamyja e ka realizuar duke e ndarë romanin në dy pjesë, brenda së cilës përshkruhen tri vdekje: vdes e ëma e Mërsoit, vdes Arabi (të cilin e vret Mërso) dhe në fund ndëshkohet me vdekje Mërso. Këndvështrimi i tij është i ndryshëm nga i të tjerëve. Ky tip karakteri rezulton më së miri në “vetëmbrojtjen” që bën në gjyq. Ai, asnjëherë nga dita e parë e arrestimit e gjer në fund nuk mendon për një zgjidhje. Nuk merr asnjë lloj mase për të dalë nga burgu. Sikundër ai e zgjeron absurditetin me mënyrën e deklarimit të së vërtetës: “I thashë se ndodhi rastësisht”. Dielli ishte arsyeja më e fortë për ta konkretizuar këtë rastësi. Vrasja e tillë është mister për të tjerët. Mërso ishte absurd edhe me mënyrën e të menduarit. Gjatë procesit të burgimit, harronte se bëhej fjalë për të. 

Nuk ishte i interesuar as për avokat. Mezi priste të mbaronte seanca e të kthehej në qelinë e tij. Ai ambientohet me mënyrën e jetesës, duke gjetur përkrahje në kujtimin e fjalëve të mamasë: “njeriu mësohet me çdo gjë”. Humbja e nocionit të kohës nuk kishte domethënie të madhe për të. Fjalët dje dhe nesër përbëjnë të veçantën për të. 


Karakteri i Mërsos nuk kuptohet kurrë gjer në fund. Këtu autori lë mundësi të ndryshme të interpretimit. Pikërisht ky moskuptim gjerë në fund arrin shkëlqimin e realizimit të Kamysë. Heroi i Kamysë nuk qan për mamanë e vdekur, duke mos shfaqur asnjë shenjë mërzie të natyrshme të njerëzimit. Pas ceremonisë së varrimit të mamasë, Mërsoja i lodhur mendon: “Kaloi edhe kjo e diel, mamaja ishte varrosur, unë do të rifilloja punën dhe tek e fundit, asgjë s’kishte ndryshuar”. Ai po ashtu pas varrimit takohet me Marinë, të dashurën. Mos ndjeshmëria e shfaqur për mamanë dhe takimi i menjëhershëm me Marinë, do të jenë mallkim për Mërsonë. Gjatë gjykimit, gjykatësit dhe të tjerët do të merren më shumë me të, me vdekjen e mamanë së tij, sesa me vrasjen e bërë. Në rastin e Mërsos, mollë sherri është vdekja e mamasë. Mënyra e sjelljes së tij, gjatë vdekjes së mamasë, provon për gjykatësit se Mërsoja, ishte kriminel. Ndërkaq, takimi dhe dashuria me Marinë do të jetë një shtytëse tjetër e këtij mendimi. 


Mërsoja i Albert Kamysë dhe Thesar Lumin i Fatos Kongolit, me gjithë absurditetin e jetës, dallojnë shumë. Kthesat e jetës marrin kahe të ndryshme te narratorët. Në thelb, Thesarit ia imponon pushteti të kalojë jetë të absurdit, të asgjësë, duke i mbyllur çdo shteg pa i lënë rrugëdalje. Mërsoi trefish është absurd. Fillimisht e dënon natyra - dielli, duke e bërë që të kryej vrasje absurde. Gjyqi i shtetit e dënon në fund me vdekje. Përfundimisht Mërsoi është i krijuar absurd, si natyrë njerëzore. Protagonistët e dy romaneve, “I huaji” dhe i “Humburi” janë të ndryshëm, bile shumë të ndryshëm, në aspektin e dashurisë. Mërsoja është i ftohtë në këtë kuptim, si në kuptimin e mamasë. Konkretizim, është pyetja e të dashurës, Marisë, nëse donte të martohej me të: “I thashë se s’më prishej ndonjë punë dhe se ne edhe mund të martoheshim po të donte ajo”. 


Në pyetjen e saj se a e dashuronte: “kjo nuk kishte aspak rëndësi, por padyshim që nuk e dashuroj”. Thesar Lumi është kontrast i madh në këtë aspekt. Sonja do të përpijë qenien e tij në kuptimin fizik të fjalës. Lumturinë me Sonjën, ai e quante absurde. Pa të dashurën, Sonjën, personazhit të Kongolit dita i bëhej shekull. Bota nuk kishte ngjyrë pa të. Kur rrethana i krijohet të mos e takoj Sonjën, Thesari mendon ta merr arratinë, të mbyllej në ndonjë shpellë, ta çonte jetën e eremit. Bota me Sonojen, hidhej në një humnerë ekstaze. Për të, ajo ishte gruaja qiellore. Lidhja me të fillon si dalldi, vazhdon si sfidë dhe mbaron si tragjedi. 

Ndonëse, ndryshe në pikëpamjen e dashurisë, Thesari dhe Mërso, protagonistë të dy teksteve të lartpërmendur do të kenë të njëjtin fat, në pikëpamjen e “normave të sjelljes”. Troç do të bien ndesh me “rregullat e lojës”. Në këtë humnerë ata i përkasin një bote tjetër. Janë të huaj për rrethin e normave/rregullave. Mërsoi nuk do të njohë rregullat dhe procedurat e jurisë, avokatëve, prokurorit dhe gjithashtu leximi i aktakuzës do të jetë i panjohur për të. Më tej, ai edhe do të jetë inferior ndaj kësaj procedure. Ai nuk mësohej me mendimin se ishte kriminel. Edhe ky fakt ishte i huaj për të. “Çdo gjë ishte kaq e natyrshme, kaq e rregulluar mirë dhe e luajtur me kaq thjeshtësi saqë unë pata përshtypjen qesharake se “isha i familjes”. Personazhi i Kamysë është jashtë këtij sistemi.


Thesar Lumi humb brenda aristokracisë së shtetit. Perceptimi i kësaj shoqërie, i këtyre rregullave, deklarohet mirë nga Sonja: “Ata janë kafshë, janë tigra para lepujve dhe lepuj para tigrave. Shoqëria jonë, monolite, siç thuhet, është e kalbur. Sepse atë e drejtojnë njerëz parvëny”. “Kjo është fatkeqësia e madhe e kombit”. Vështirë se do të shpëtojmë ndonjëherë nga parvënytë...”. Këtu flet Kongoli nën hijen e Sonjës. Thesari, Sonja, Ladi e tërë vendi, janë viktimë e këtij pushteti të banalizuar, të viteve ‘70.


Thesari është i humbur edhe brenda shoqërisë së re të krijuar: Ladi / Sonja. Brenda rregullave të tyre heroi i Kongolit, do të humbasë në hapësirë pa mundësi orientimi. Situatat e ndryshe e provojnë në shumë mënyra: “Për herë të parë i thashë vetes se këtu isha i huaj. Isha futur rastësisht në ingranazhin e jetës së ca njerëzve, të cilët, sado të afërt, prapë mbështjellshin si një mjegull enigme, që do të mbetej për mua e padepërtueshme”..


Fatos Kongoli dhe Albert Kamy kanë krijuar njeriun e absurdit në shoqëri të ndryshme. Thesari është “i humbur”, Mërso është “i huaj”. Dy heronjtë e romaneve “I Huaji” dhe i “I Humburi”, humbasin çdo lidhje me traditën e normën. Ata sillen të humbur dhe të pavlerë. Në rastin e gjykimit të Mërsosë kur turma garohet për të përcjellë procedurën, ky habitet sepse “Zakonisht njerëzit nuk ma vinin veshin”. Ndërkaq, personazhi i Kongolit jetonte nën mendimin: “Kam qenë dhe jam njeriu i dorës së fundit”.


Protagonisti i Kongolit komunikon me protagonistin e Kamysë edhe në aspektin fetar. Thesari dhe Mërsoi janë rritur pa ndjenja fetare, pa besim në Zot. Edhe me këtë mënyrë të të jetuarit janë të huaj ndaj rrethit. Mërso, gjatë qëndrimit në gjyq shumë herë ballafaqohet me priftin i cili mundohet ta ngushëllojë me besim në Zot. Mërso refuzon priftin. Shfaq mosbesimin për botën tjetër derisa e emërojnë “antikrisht”. Thesar Lumi në fillim të rrëfimit shfaq mungesën e kësaj ndjenje. As Thesari nuk e jeh Zotin. Nuk i njeh zakonet fetare.


Thesari e Mërso komunikojnë edhe në aspektin emocional. Ata arrijnë në fazën e shpërqendrimit, kur diçka ngacmon qenien e tyre. Thesari çekuilibrohet në ngrohtësinë e gjinjve të Sonjës. Mërso çekuilibrohet gjatë përfytyrimit të dashurive që kishte njohur.


Autorët e dy romaneve objekt, shpalosin botën shpirtërore dhe emocionale. 

Me përshkrime të hollësishme , rrëfime esenciale, veprime absurde autorët japin një jetë të vdekur. Jetë e cila ndërtohet mbi fatkeqësinë. E cila shkon drejt rrënimit. Dy autorët kanë në qendër një hero, me anë të të cilëve arrijnë të nënvizojnë absurditetin e kohës. Mërso dhe Thesari janë fatkeq secili në mënyrën e vet. Mërsosë i vdes e ëma, vret arabin dhe përfundon në burg. Gjysma e romanit jepet nën ethet e vdekjes. Sikundër, Thesari zbulon mediokritetin e jetës, zbulon servilitetin e saj, zhgënjehet në çdo fill të saj. Fillimisht ai është i torturuar nga Xhoda, drejtori i shkollës, pastaj hakmerret ndaj tij, duke e përdorur të bijën, Vilmën. Më vonë hynë në botën e aristokracisë ku jetën e ndërton nëpërmjet Ladit e Sonjës. Ladi përfundon me vetëvrasje, Sonja me arratisje, ndërsa ky mbetet më humbur se kurrë. Sytë e bardhë gjithmonë do ta kenë në përcjellje, Thesarin, si më vonë Sytë e kriminelit - Faguja. Ky i fundit është tjetër personazh që shfaqet në fillim të romanit të Kongolit. (Rrugaç i shkollës me bandë, i dashuruar në Vilmën). Në fund heroi i Kongolit do të ndeshte me të. Pas një lloj aventure të vogël me Vilmën, (më shumë me iniciativën e saj, sepse Thesari ishte i dehur nga dashuria për Sonjën) Sonja bën vetëvrasje, nga dëshpërimi që e dhunon Fagu. Në fund të veprës 


“I humburi” mbesin Thesari dhe Xhoda duke e vuajtur jetën, duke nëmur njeri-tjetrin. Thesari endet i vetmuar, duke u ndier si Buda, ndërsa, ferri i jetës së tij Xhoda ende, si një i krisur gjakpirës. Jetojnë si mallkim i njëri tjetrit. Pikëtakim i tyre mbetet varri i Vilmës. 


Thesar Lumi- shqiptar dhe Mërso - francez ndëshkohen në mënyra të ndryshme, i pari ndëshkohet duke mos vdekur i dyti me vdekje. 


Mërso në ditët e fundit ëndërron aromën e verës, fustanin e Maries, lagjen e dashur, qiellin e veçantë të mbrëmjeve. Se jeta i ka marrë një kahe tjetër, Mërso e kupton në momentin kur e kishte goditur arabin: “E kuptova se kisha prishur ekuilibrin e ditës, qetësinë e jashtëzakonshme të plazhit ku kisha qenë i lumtur”. Dy gjërat për të cilat mendonte nën pritjen e vdekjes ishte agimi (sepse ne mëngjes kryheshin pushkatimet) dhe lutja për falje. 

Sado që i humbur në këtë botë, heroi i Kamysë, kalon jetë të mirë. Me mënyrën e vet të të jetuarit, ndryshe nga ne, prapë ai është i lumtur në të. Me gjithë ftohtësinë e tij ndaj njerëzve, ai është i kënaqur shpesh herë me ta. Gjatë qëndrimit në burg, në disa raste, vërshon ndjeshmëria e Mërsos. Ai del nga vetvetja: “Me një shpërthim e një shikim aq triumfues në drejtimin tim, saqë për herë të parë pas shumë vitesh pata një dëshirë të marrë të qaja sepse e ndjeva sa shumë më përbuznin gjithë këta njerëz”. Pastaj kur Çelesta deklaron për të në mënyrë mbrojtëse, Mërsos i lindë ndjenja e parë në jetë për të përqafuar një burrë. Disa herë vërehet edhe mallëngjimi i Mërsosë për Marinë. 


Krahas Mërsos, Thesar Lumi ballafaqohet ndryshe me të jetuarit. Mërso me rrethanë e pa rrethanë është njeri i absurdit. Sikundër tij, Thesarit i kushtëzohet një jetesë e tillë. Një jetë absurde me përmasa të jashtëzakonshme. Dallon nga absurdi i parë, sepse ky është absurd i imponuar. Rrota e mekanizmit nuk e merr me vete Thesarin vetëm me një veprim, siç e merr Mërsonë, por atë e përcjellë në çdo hap. “Ne kemi kaluar një fëmijëri nën dajak e vazhdojmë të mbahemi nën dajak”, rrëfehet Thesar Lumi. 


Kur Mërso dëshmon para gjyqit që krimi i bërë ishte rastësi, gjykatësi shkruan dënimin, sepse mendon që: “Rastësia kishte marrë me vete shumë mëkate në këtë botë”. Te Kamyja dënohet rastësia. Por, në njëfarë mënyre dënohet një krim i bërë. Thesari nuk kryen krim. Pas një varg torturash provon ta plagos Fagun me thikë po dështon. Për herë të dytë mendon të kryej krim kundër “Syve të bardhe”, por nuk mundet. Nuk ishte i zoti ta vriste veten, edhe kur merr vesh për vetëvrasjen e Ladit. Ai është i ndjeshëm nga vdekja e të tjerëve. E përcjell era e gjakut kudo, pas vdekjes së Ladit, pushkatimit të babait të tij, zhdukjes së Sonjës dhe vdekjes së Vilmës. 


Thesari është më shumë i dënuar. “Tigri vdekjembartës i përgjonte të gjithë. Ishte koha kur askush nuk ndihej i sigurt. As të lumturit në lumturinë e tyre, as të mjerët në mjerimin e tyre. As torturuesit, as të torturuarit. As të mençurit as budallenjtë. As të drejtët, as maskarenjtë. Të gjithë ia kishin frikën tigrit, të gjithë ia kishin friken njëri-tjetrit”.


Personazhi i Kongolit është i humbur, i dënuar çdo herë. Ai është i tejndjeshëm. Kur mbetet pa Sonjen, çdo gjë e përcakton në raport me të. Nuk mund të çojë dashuri me Lindën, as ta dashurojë Vilmën. Ai nuk mundet ta kapërcejë Sonjën. Vilmën e dashuron në mënyrë tjetër, që as vet nuk e përcakton. Misterioze mbetet se gjithmonë në sytë e saj sheh sytë e Ladit. Një herë ai arsyeton edhe Fagun duke ndier keqardhje, duke menduar që edhe ai vuante në mënyrën e vet. Këtu ai e shihte edhe tragjikomedinë. Faguja bënte luftë me të për Vilmën, ndërsa, ky nuk e dashuronte. Thesari është karakter i butë. Asnjëherë ai nuk tenton të përfitojë nga shoqëria me Ladin. Ladi do të mbetet një yllësi tjetër dhimbjeje në qiellin e zbrazur të tij. Pranë dashurisë së Sonjës ai dëshironte të ishte Noa biblik dhe të merrte barkën së bashku me të dashurën. Në një rast tjetër veten e sheh si Martin Iden, pranë dashurisë së saj.

Personazhi i Kongolit, Thesar Lumi, e kërkon vdekjen, Orën e mallkimit e sheh gjithkund. Arsyeja që qëndronte në jetë ishte pamundësia për tu larguar nga ajo. Jetën e quante vdekje për së gjalli andaj i dukej torturë në amshim. Në këtë kuptim dënohet më shumë se Mërso i Kamysë. Ky i fundit e pret vdekjen, ndërsa Thesari nuk pret asgjë përpos vuajtjes dhe torturës. Nuk ka se ku të prehet, kur çdo gjë është e mbështjellë me heshtjen e vdekjes.“Në qytezë varej një heshtje vdekje”. Arrestimi i babait të Ladit përbën edhe fundin e Thesarit dhe lidhjes treshe”. Ladi/Sonja/Thesari. Gjendja e rëndë e shtynte Thesari në krizat e halucinacionit e të çmendurisë: “Rënkimet e Sonjës dhe dihatjet e syve të bardhë po me çmendin”. Për Sonjën nuk thuhet më asgjë. Ajo zhduket nën valët rrëmbyese të jetës. Ndoshta kishte mbetur në duar e djalit të ministrit. Ndoshta.....? Thesar Lumin e mbyt kjo mosdije. Këtë enigmë kishte refuzuar ta dinte, pasi nuk ishte i aftë të përdorte thikën. Gjendja shpirtërore e heroit të romanit “I humburi”, kishte marrë përfundimisht tatëpjetën. 


Temën e ngjashme të absurdit Kongoli e zgjeron edhe në veprën më të vonshme të tij: “Jetë në një kuti shkrepësesh”. Në krye të romanit është po ashtu heroi i humbur para mizioritetit të jetës. Kongoli në dy romanet e shtreson zbrazëtinë e jetës nën tehin e absurdit. Dy romanet e Kongolit realizohen përmes rrëfimit, në veten e parë dhe të tretën. Strukturat e dy rrëfimeve, të dy personazheve, të dy romaneve të Kongolit “i Huaji” dhe “Jetë në një kuti shkrepësesh”, ndërtohen si të ngjashme duke u ndërlidhur me periudha kohore: fëmijëri/rini dhe pjekuri. 


Libri “I huaji” i Kamysë dhe, libri “I Humburi” i Kongolit pra mbështjellin temën e njëjtë, por situatat dhe karakteret e ndryshme. Veçoritë e përbashkëta të tyre, kanë bërë që personazhet hero të komunikojnë në plot raste ndërmjet vete. Në këtë kontekst, të komunikimit të autorëve, e të heronjve hyn edhe vepra tjetër e F. Kongolit “Jetë në një kuti shkrepësesh”. Protagonisti i tij, Bledi Tereziu komunikon me Thesar Lumin. 


E në këtë mënyrë edhe me Mërsonë e Kamysë. Në “Jetë në një kuti shkrepësesh, Kongoli prapë shënon situatën absurde të kohës. Intensiteti i jetës, në dy romanet e Kongolit shtrihet në një dimension pothuajse të njëjtë. 


Bledi Tereziu zbulon në fëmijëri se banorët të tij nuk janë gjë tjetër pos një kor i krimbave të lidhur me historinë e bodrumit dhe të vjetërsirave. Ndërkaq, Thesar Lumi zbulon hipokrizinë e njerëzve të tij, Bledi kërkonte guaskën e kërmillit, Thesarit i qe futur gaforrja që ishte gati të shpërthente.


Në “Jetë në një kuti shkrepësesh” mbretëronin dy tema të absurdit: ajo e vrasjes së romes dhe jeta absurde nëpër të cilën kalon populli i heroit të veprës. Rasti i parë që cilësohet më i lehtë, bën që Bledi Tereziu të komunikojë me Mërsonë. Të dytë vrasin padashur. Absurdi i dytë në “Jetë në një kuti shkrepësesh”, kap tërë veprën “I humburi”, të Kongolit. Konkretizimi më i mirë është kur Bledi i lakmon Romës që ka vdekur, duke e nënvlerësuar jetën dhe duke mos i gjetur kuptimësinë. Ashtu ndodh edhe me Thesar Lumi, ai kërkon vdekjen në pamundësi për të jetuar. Në këtë kuptim, këta janë ndryshe me Mërsonë e Kamysë. Dy personazhet e Kongolit mundoheshin të arrinin ekuilibrin me botën, gjersa personazhi i Kamysë e kupton që e kishte prishur ekuilibrin.


Bledi Tereziu e ndan botën në: parahistorike dhe në atë moderne, ndërsa Thesar Lumi: në bardhë e zi, në bastardë e të fisëm. Njëri fshihej në bodrumin e vjetër të apartamentit, tjetri ishte i humbur në humbëtirë. Njëri përjashtonte gjithçka, tjetri shumëzonte njerëzit me zero.
Përfundimisht Mërso, Thesari, Bledi janë të huaj. Tragjikisht ata janë të huaj edhe ndaj familjes së afërt. “Sot më vdiq mamaja. Apo ndoshta dje nuk e di”, fillon rrëfimin Mërsoja. “Prindërit qenë mësuar me mungesa të tilla prej vitesh s’më pyesnin më ku veja e me se merresha”- fillon rrëfimin thesar Lumi. “Të shkretit prindërit e mi” i quan Bledi prindërit duke mos pasur afri me ta.


Xhoda është ankthi i Thesarit dhe me të do të ndeshet deri në fund. “Po qenka e thënë t’i shtyjmë ditët bashkë, si mallkim i njëri-tjetrit, derisa të mos jemi më as unë, i humburi, as ti, i çmenduri”. As sytë e bardhë.


Mërso përfundon: “Që të përfitoja nga gjithçka, që të mos ndjehesha i vetmuar, nuk më mbetej veçse të uroja që ditën e ekzekutimit tim të kishte sa më shumë njerëz të më prisnin me bërtitna e urrejtje””. “Të shkretit prindërit e mi”, përfundon Bledi Tereziu, të shkretit prindërit e mi...

Lexoni  nga Flori Bruqi :

Fatos Kongoli, një roman për veten

http://floripress.blogspot.com/2011/04/fatos-kongoli-nje-roman-per-veten.html

Fatos Kongoli, një roman për veten

http://www.noa.al/artikull/romani-i-kongolit-bolero-ne-vilen-e-pleqve-botohet-ne-frengjisht/313727.html

“Do të jem gjithnjë i pëlqyer prej teje. Unë përfaqësoj te ti të gjitha mëkatet që nuk pate kurajën t’i bësh”

Letërsi - “Do të jem gjithnjë i pëlqyer prej teje. Unë përfaqësoj te ti të gjitha mëkatet që nuk pate kurajën t’i bësh”, u thotë shkrimtari dhe poeti të gjithë atyre që e kanë lexuar dhe shpesh, edhe paragjykuar për preferencat e tij seksuale

Oskar Uajlld (Oscar Wilde) ishte një shkrimtar dhe poet irlandez. Ai u bë një nga dramaturgët më të shquar të Londrës në vitet 1890. Sot, ai kujtohet për epigramet e tij, romanin “Portreti i Dorian Greit”, dramat, rrethanat e burgosjes së tij dhe vdekjen e hershme. Në fund të shekullit të 20, ai u bë një ikonë e personave gej. Muaji tetor përkujton 160-vjetorin e lindjes së tij. Ai u përball me disa gjyqe për preferencat e tij seksuale mashkullore, dhe u dënua me dy vjet punë të detyruar për këtë gjë. Uajlld vdiq në Paris në moshën 46-vjeçare.

Shprehje të mençura

Ruaj dashuri në zemrën tënde. Një jetë pa të, do të ishte si një kopsht ku nuk bie dielli e ku të gjitha lulet janë vyshkur.

Kur isha i ri, mendoja se paratë ishin gjëja më e rëndësishme në jetë; tani që jam plakur, e di që ato janë vërtet.

Edukimi është diçka e admirueshme, por është mirë të kujtohet herë pas here se asgjë që ia vlen të dihet, nuk mund të mësohet.

Si pritet që një grua të jetë e lumtur me një burrë që këmbëngul ta trajtojë atë sikur ajo është një qenie njerëzore perfekte dhe normale njëkohësisht?

Një ëndërrimtar është ai që e gjen rrugën e tij, vetëm nga drita e hënës dhe ndëshkimi i tij është se e sheh agimin përpara së gjithë botës.

Femrat janë bërë për t’u dashuruar, jo për t’u kuptuar.

Shoqëria ekziston vetëm si koncept mendor; në botën e vërtetë ka vetëm individë.

Eksperienca është emri që u vëmë gabimeve tona.

Arti është forma më e fortë e individualizmit që ka njohur bota.

Shoh burra të dashuruar me gra. Ata u japin atyre një pjesë të jetës. Ndërsa gratë u japin burrave gjithçka.

Jam aq i zgjuar, saqë ndonjëherë nuk kuptoj asnjë fjalë nga ato që them.

Miqtë e vërtetë ta ngulin thikën në kraharor, jo në shpinë.

I vetmi ndryshim midis shenjtorit dhe mëkatarit, është se çdo shenjtor ka një të shkuar, dhe çdo mëkatar ka një të ardhme.

Njeriu nuk është vetvetja kur flet në emër të personit të tij. Jepi një maskë dhe ai do të tregojë të vërtetën.

E qeshura nuk është një fillim i keq për një shoqëri dhe është mënyra më e mirë për të përmbyllur një të tillë.

Një zotëri i vërtetë, është ai që kurrë nuk i lëndon ndjenjat e dikujt pa qëllim.

Asnjë artist i madh nuk i sheh gjërat siç janë. Nëse do t’i shihte, do të reshte së qenë artist.

Shumica e njerëzve janë si njerëzit e tjerë. Mendimet e tyre janë opinionet e dikujt tjetër, ata jetojnë një imitim, pasionet e tyre janë një citat.

Ambicia jonë duhet të jetë të sundojmë veten, mbretëria e vërtetë për secilin prej nesh dhe progresi i vërtetë është të dimë më shumë, të jemi më shumë dhe të bëjmë më shumë.

Burrat gjithnjë duan të jenë dashuria e parë e një gruaje, ndërsa gratë duan të jenë romanca e fundit e një burri.

Fali gjithnjë armiqtë e tu, asgjë nuk i zemëron më shumë se kjo.

Unë kam shijet më të thjeshta. Kënaqem gjithnjë me më të mirën.

Kujtesa… është ditari që ne të gjithë e mbajmë me vete.

Duke na përcjellë mendimet e të paedukuarve, gazetaria na mban në kontakt me injorancën e komunitetit.

Në fillim, fëmijët i duan prindërit, pas njëfarë kohe i gjykojnë ata, rrallë në mos kurrë, i falin.

Është absurde t’i ndash njerëzit në të mirë dhe në të këqij. Ata janë edhe kështu, edhe ashtu.

Jeta nuk është kurrë e drejtë dhe ndoshta më mirë për shumicën prej nesh që nuk është kështu.

Mënyra më e mirë për të hequr qafe tundimin, është t’i dorëzohesh atij. Mund t’i rezistoj gjithçkaje përpos tundimit.

Jemi të gjithë në hendek, por disa prej nesh shohin nga yjet.

E vërteta është rrallë e pastër dhe kurrë e thjeshtë.

Morali është sjellja që mbajmë ndaj njerëzve që nuk pëlqejmë.

Mes meshkujve dhe femrave, nuk mund të ketë miqësi. Mund të ketë pasion, armiqësi, dashuri, por jo miqësi.

I.D.

*Burimi: Brainy Quote

Edhe unë jam tepelenas!

Si u vra Ali Pasha, fjalët e fundit për Vasiliqinë…*




Për një javë të tërë, gjithçka dukej se po shkonte për mrekulli, kur, mëngjesin e 5 shkurtit, Hurshidi dërgoi Hasan Pashën për ta përgëzuar Aliun dhe për ta njoftuar se fermani i Sulltanit, i pritur me padurim prej shumë kohësh, më në fund kishte mbërritur. Kërkesat e ndërsjella ishin marrë në konsideratë, por do të ishte e përshtatshme, për dinjitetin e monarkut të tyre, që Aliu të shfaqte mirënjohje dhe nënshtrim duke e urdhëruar Selimin të shuante pishtarin fatal dhe të largohej nga shpella. Më këtë mënyrë, pjesa tjetër e garnizonit duhej të ngrinte fillimisht flamurin perandorak dhe më pas të evakuonte fortifikimin. Vetëm pas plotësimit të këtyre kushteve, Hurshidi mund t’i dorëzonte Aliut dekretin e nënshkruar nga Sulltani. Aliu u alarmua. Vështronte nga të katër anët i zënë në ankth. Me plot mëdyshje u përgjigj, me fjalët që i dilnin nga goja sikur belbëzonte. Përpara se të largohej nga kështjella, i kishte dhënë Selimit urdhër të prerë. Selimi nuk duhej t’i bindej asnjë urdhri, qoftë ky edhe i nënshkruar dhe i vulosur nga ai vetë, prandaj ai duhej të shkonte personalisht në kështjellë, me qëllim që të përmbusheshin kushtet e parashtruara. Aliu, mendjemprehtë, i zoti dhe dinak, nuk mund t’ia lejonte vetes të binte në ndonjë kurth të papritur, kështu që nuk pranoi menjëherë. Por me sa dukej po mundohej më kot të kundërshtonte një vendim të marrë tashmë. Otomanët, për t’ia mbushur mendjen, shpallën deklarata të tjera zyrtare. Ata u betuan gjithashtu mbi Kuran se ndaj tij nuk ishte kurdisur asnjë plan djallëzor, nuk ishte thurur asnjë komplot i fshehtë. Më në fund, duke iu besuar lutjeve të atyre që e rrethonin, ndoshta duke dalë në përfundimin se gjenialiteti i tij nuk mund të luftonte më kundër fatit, ai pranoi. Nxori një nuskë që e mbante të fshehur në kraharor dhe ia zgjati të dërguarit të Hurshidit, duke i thënë:

- Shkoni e tregojani këtë Selimit dhe do të shihni se si një dragua shndërrohet në qengj!

Dhe në fakt, me të parë hajmalinë, Selimi u përkul me nderim, shoi pishtarin dhe ra në tokë duke e ngulur thikën e vet drejt e në zemër. Në të njëjtën kohë, garnizoni u tërhoq, flamuri perandorak filloi të valëvitej mbi bedena dhe kështjella buzë liqenit u pushtua nga ushtarët e Serasqerit, të cilët brohorisnin si të marrë.

Ishte mesditë. Në ishull, Aliut i dukej se po gënjente veten dhe se kishte shpresa të kota. Zemra i rrihte me rrëmbim, por në fytyrë dukej i qetë, duke mos shfaqur trazirën e brendshme. Njerëzit pranë tij vunë re se ai herë pas here humbiste në mendime të thella, gogësinte mërzitshëm dhe kalonte pareshtur gishtat nëpër mjekër. Porosiste shpesh kafe dhe ujë të ftohtë, ndërsa sytë i hidhte vazhdimisht drejt sahatit. Me dylbitë vëzhgonte herë kampin, herë kështjellat e Janinës, herë vargmalin e Pindit, herë ujërat e patrazuara të liqenit. Nganjëherë sytë i shkonin edhe tek armët e veta e atëherë ato shndrinin guximshëm nga një zjarr djaloshar. Duke qëndruar pranë tij, truprojat mbushën armët; sytë i kishin fiksuar në molin e ishullit.

Ajo ndërtesë ishte e lidhur me një ngrehinë që mbahej në të katër këndet nga shtylla të drunjta, si një teatër i hapur, i ndërtuar posaçërisht për festa popullore. Gratë qëndronin në apartamente që gjendeshin në një distancë jo aq të afërt me ndërtesën kryesore. Gjithçka dukej e trishtuar, e vrenjtur, e heshtur. Sipas zakonit, veziri ulej përballë portës, në mënyrë që të ishte i pari që të takonte vizitorët. Në orën pesë u dukën anijet që po i afroheshin ishullit. Shumë shpejt u shfaqën fytyrat e zymta të Hasan Pashës, Omer Vrionit, Mehmetit – bartësit e shpatës së Hurshidit, myhyrdarit, dhe disa oficerëve madhorë, të gjithë këta të shoqëruar nga një numër i madh ushtarësh.

Sapo i pa, Aliu brofi vrullshëm në këmbë, me dorën në pistoletat që mbante në brez.

– Ndaloni aty! Ç’më keni sjellë? – i thirri Hasanit me një zë të furishëm.

– Vendimin e Madhërisë së Tij, Sulltanit! Nuk i njihni këto germa të ndritura?

Dhe Hasani nxori fermanin që zbukurohej nga një ballinë e praruar.

– I njoh dhe i nderoj.

– Atëherë binduni fatit tuaj! Merrni avdes! Lutuni Allahut dhe Pejgamberit të Tij! Kërkohet koka juaj …

Aliu nuk e la të mbaronte.

– Koka ime, – ia ktheu i xhindosur, – nuk do të dorëzohet si të ishte koka e një skllavi.

Pas shkëmbimit të shpejtë të këtyre fjalëve, u dëgjua një e shtënë pistolete që plagosi Hasanin në kofshë. Aliu, i shpejtë si drita, shtiu mbi myhyrdarin; truprojat qëlluan në të njëjtën kohë duke shtrirë përdhe disa oficerë. Osmanët e tmerruar dolën me vrap nga godina. Aliu, duke parë gjak që i rridhte nga një plagë në kraharor, ulëriti si një dem i tërbuar. Askush nuk guxonte të përballej me këtë njeri kaq të sertë që tashmë flakëronte i egërsuar, por të shtënat vinin nga të gjitha anët dhe katër prej truprojave të tij ranë të vdekur në këmbët e tij. Nuk dinte më ç’rrugë të merrte teksa dëgjoi ushtarët që po qëllonin pareshtur drejt tij nga poshtë dyshemesë prej druri. Një plumb e plagosi në brinjë, një tjetër që erdhi nga poshtë, e goditi në shpinë; këmbët iu morën, u var pas dritares dhe më pas ra mbi divan.

– Nxito, – i thirri njërit prej oficerëve të tij, – vrapo miku im dhe mbyte Vasiliqinë time të gjorë; mos e lër të bjerë në duart e këtyre maskarenjve.

Kur u pa se qëndresa ishte shuar, u hap dera dhe rojat vrapuan të hidheshin nga dritaret. I ndjekur nga xhelatët, bartësi i shpatës së Hurshidit hyri brenda.

– U përmbushtë drejtësia e Allahut! – tha kadiu.

Pas këtyre fjalëve, xhelatët e kapën Aliun nga mjekra dhe e zvarritën deri në oborr. Aliu ishte akoma gjallë. Ata ia vunë kokën mbi një nga shkallët dhe ia ndanë nga trupi pas shumë goditjesh me një jatagan të dhëmbëzuar. Në këtë mënyrë dha jetë Pashai i frikshëm.

Edhe koka e tij e prerë përçonte akoma një efekt njëherazi të tmerrshëm dhe të mahnitshëm, sa ata që e shihnin, mbeteshin të shtangur në vend. Kur Hurshidit ia sollën në një tepsi të madhe prej argjendi, ai u ngrit hopthi për ta marrë, u përkul tri herë përpara saj dhe, me respektin më të madh, i puthi mjekrën, duke shprehur me zë të lartë dëshirën se edhe ai vetë do të dëshironte të meritonte një fund të ngjashëm. Një adhurim i tillë për trimërinë e Aliut i prekte e i frymëzonte kaq shumë këta barbarë sa zhdukeshin nga kujtesa krimet e tij. Hurshidi urdhëroi që koka të parfumohej me esencat aromatike më të kushtueshme. Përpara se ta dërgonte në Stamboll, ai i lejoi shqiptarët t’i bënin nderimet e fundit ish-padronit të tyre.

Kurrë më parë nuk kishte pasur zi më të madhe. Gjatë gjithë natës, përfaqësues nga fise të ndryshme shqiptare nderuan me radhë kufomën, duke improvizuar këngë vajtimi tepër prekëse dhe shprehëse. Në agim, trupi, i larë e i bërë gati për ritet myslimane, u fut në një arkivol të mbështjellë me një pëlhurë të rrallë indiane prej kashmiri, mbi të cilin u vendos një çallmë e mrekullueshme, e zbukuruar me pendët që Aliu vinte gjatë betejës. Kalit të tij të luftës iu pre krifa dhe kafshës i vunë përsipër një mbulesë të stolisur ngjyrë vjollcë. Mburoja, shpata, armët e tij të shumta dhe stema të ndryshme u ngarkuan në kuaj. Kortezhi u drejtua për nga kështjella, mes thirrjesh ngushëlluese e të përzemërta të ushtarëve.

Një oficer i lartë, i caktuar për të organizuar ceremoninë mortore, në mënyrë që të ndjerit t’i jepej me nderimet e duhura lamtumira e fundit, shoqëronte të vdekurin mes njerëzve që qanin e çirreshin aq shumë sa vajtimet e tyre jehuan rrënojave të Janinës. Herë pas here shtihej me topa në shenjë respekti. Garnizoni që mbronte tashmë kështjellën, ngriti grilën me shufra hekuri që bllokonte portën kryesore, për të lejuar hyrjen e kortezhit, dhe nderoi ushtarakisht. Trupi i pajetë, i mbështjellë me qefin, u vendos në një varr ngjitur me atë të Eminesë. Pasi u mbush gropa e varrit, një imam u afrua për të dëgjuar konfliktin e supozuar mes engjëjve të mirë e të këqij, të cilët grinden mes tyre për zotërimin e shpirtit të të vdekurit. Kur më në fund imami deklaroi solemnisht se Ali Tepelena do të prehej në paqe mes virgjëreshave qiellore, shqiptarët, duke murmuritur me njëri-tjetrin, u shpërndanë si valë deti pas një stuhie.

Duke përfituar nga nata e kaluar, ndërsa epirotët nderonin trupin e të ndjerit, Hurshidi dha urdhër që koka e Aliut të futej në një peshtaf të argjendtë dhe të dërgohej në fshehtësi në Stamboll. Mbajtësi i shpatës së tij, Mehmeti, i cili kishte drejtuar ekzekutimin, do t’ia paraqiste kokën e Aliut, Sulltanit. Në këtë mision të rëndësishëm ai do të shoqërohej nga treqind ushtarë otomanë. E paralajmëruan të vepronte me shpejtësi, kështu që u nis përpara se të gdhinte dita për t’iu larguar sa më shumë arnautëve, nga të cilët pritej ndonjë sulm i befasishëm.

Më pas, Serasqeri urdhëroi t’i sillnin Vasiliqinë, e cila nuk pati fundin e parashikuar nga i shoqi. Ajo u hodh te këmbët e Hurshidit, duke iu përgjëruar që t’i shpëtonte jo jetën, por nderin. Ai e ngushëlloi dhe i garantoi mbrojtjen e Sulltanit. Vasiliqia shpërtheu në lot kur pa sekretarët, arkëtarët dhe administratorët e Aliut, të gjithë të prangosur. Kishin mundur të gjenin vetëm 600 qese me flori (rreth 25 milionë piastra) nga thesari i Aliut. Nëpunësit e tij qenë torturuar, me qëllim që të zbulonin se ku mund të ishte fshehur pjesa tjetër. Nga frika se mos e pësonte si ata, Vasiliqia humbi ndjenjat në krahët e shoqërueseve të saj. Ata e dërguan në çifligun e Bonilës derisa Porta e Lartë të vendoste për fatin e saj.

Korrierë në të gjitha krahinat qenë dërguar për të njoftuar vdekjen e Aliut. Madje, ata ia kishin dalë t’ia kalonin edhe eskortës triumfatore të Mehmetit. Ky i fundit, kur mbërriti në Grevena, u habit kur pa se e gjithë popullsia e qytetit dhe fshatrave përreth ishte mbledhur në pritje të tij. Këta nuk mund ta shkonin në mend se Aliu mund të binte pre e otomanëve, ndaj mezi u besuan syve kur e nxorën kokën e tij për ekspozim. Ajo mbeti e ekspozuar në shtëpinë e Veli Agës, ndërkohë që ushtarët u freskuan dhe pushuan. Kureshtja e popullit sa vinte e shtohej gjatë udhëtimit, ndaj u vendos një tarifë për këdo që donte të shikonte kokën e Aliut. Kështu, koka e vezirit të shquar u degradua në një artikull që u ekspozua në çdo zyrë postare derisa mbërriti në Stamboll.

Tashmë koka e atij njeriu që u pati kallur datën otomanëve, u shndërrua në relike dhe, më 23 shkurt, u ekspozua për publikun në portat e pallatit perandorak. Lindja e trashëgimtarit të shpatës otomane, një lajm që u përhap menjëherë me atë të vdekjes së Aliut, pas gjëmimit të topave, u prit me entuziazëm të papërmbajtshëm nga banorët e Stambollit. Grupe ushtarësh lëshuan thirrje triumfuese sapo një dokument iu ngjit kokës së Aliut. Ky dokument, në të cilin përshkruheshin krimet dhe rrethanat e vdekjes, mbyllej me këto fjalë: “Kjo është koka e Ali Pashës, tradhtar i fesë islame”.

Pasi i ofroi Hurshidit dhurata përrallore dhe shpërbleu ushtarakët trima, Mahmuti II e ktheu vëmendjen nga Azia e Vogël, ku djemtë e dëbuar të Aliut do të harroheshin nëse nuk do të zotëronin aq shumë pasuri. Një sulltan nuk denjon të merret personalisht me skllevërit e tij, kur ai mund t’i ndëshkojë ata me një urdhër të prerë. Kështu, Madhëria e Tij vendosi se kishte ardhur momenti që edhe bijtë e Aliut të ndaheshin nga kjo botë. Veli Pasha, më frikacak sesa një skllave e haremit të tij, dëgjoi i gjunjëzuar dënimin ndaj tij. Ky njeri harbut, i cili, në sarajet e tij në Artë, kishte kërcyer nën tingujt e një orkestre, ndërsa viktima të pafajshme torturoheshin mizorisht përqark tij, mori dënimin e merituar për krimet e tij. Më kot u puthte këmbët xhelatëve të tij, duke kërkuar mëshirë që të paktën ta vrisnin pa dëshmuar masakrat që mund t’u ndodhnin familjarëve të tij. Ai duhet të ketë duruar me pikëllim të thellë vdekjen e dy bijve që i vranë përpara syve të tij, Mehmetin, më të madhin, që shquhej për bukurinë e tij të rrallë, dhe Selimin, një djalosh i fisëm, meritat e të cilit mund të kishin siguruar një amnisti, nëse nuk do të ishte parashkruar një fat aq kobzi për familjen tepelenase. Pasi dëshmoi edhe vdekjen e vëllait tjetër, Sali Pashës, djalin më të adhuruar të Aliut, që e kishte bërë me një skllave gjeorgjiane në moshë të thyer, Veliu, duke gulçuar nga të qarat, u shtriu kokën fajtore xhelatëve.

Paskëtaj, xhelatët u morën me gratë e tij. Fatkeqen Zybejde, historia skandaloze e së cilës përflitej edhe në Stamboll, e futën në një thes dhe e hodhën në lumin Pursak. Katerina, gruaja tjetër e Veliut, dhe bijat e tij nga nëna të ndryshme, u morën zvarrë drejt pazarit dhe iu shitën në mënyrë poshtëruese barinjve turkomanë. Më në fund, këta xhelatë kishin për detyrë të bënin një inventar të pasurive të viktimave të tyre.

Por trashëgimia e Myftar Pashës nuk ishte një pre dhe aq e lehtë për t’u konfiskuar. Oficeri otoman që guxoi të prezantohej duke i zgjatur fermanin, ra si thes në këmbët e Myftarit që i futi një plumb ballit.

– Maskara! – bërtiti Myftari duke ulëritur si një dem i harbuar që sapo i ka shpëtuar thikës së kasapit. – Ç’të thotë mendja? Që arnauti vdes si një eunuk? Edhe unë jam tepelenas! Nxirrni armët! Shtini mbi ta, ndryshe na pret vdekja!

Me të thënë këto fjalë, ai u turr me shpatë në dorë drejt këtyre xhelatëve, të cilët u sprapsën. Myftari, në krye të cubave të tij, ia doli të ngrinte fortifikime përpara apartamenteve të tij.

Në ndihmë të xhelatëve erdhi një trupë jeniçerësh që avancoi drejt fortifikimeve me topa dhe armatime të tjera të rënda. Filluan luftime të ashpra. Fortifikimet e dobëta të Myftarit u bënë copë e çikë. I nderuari Meçe Bono, i ati i Elmaz Beut, besnik ndaj Myftarit, u vra nga një plumb në kokë. Pasi vrau një tufë armiqsh dhe pa që shokët e tij po binin një e nga një, Myftari, me shumë plagë në trup, i vuri zjarrin magazinës me barut dhe vdiq duke i lënë si trashëgimi Sulltanit një grumbull gërmadhash. Ky ishte dhe fati i pashmangshëm i tij. Në ndryshim nga babai dhe vëllezërit e tij, ai nuk vdiq nga duart e xhelatëve.

Kokat e bijve dhe nipërve të Aliut, që u dërguan në Stamboll dhe u ekspozuan në portën e pallatit, lanë pa mend turmat kureshtare. Vetë Sulltani, i mahnitur nga bukuria e Mehmetit dhe Selimit, qerpikët e gjatë dhe qepallat e mbyllura të të cilëve u jepnin atyre pamjen e ca të rinjve të hijshëm, të zhytur në gjumë të thellë, përjetoi emocione të forta.

– I kisha imagjinuar të vjetër si Aliu! – ia këputi ai marrëzisht.

Në fund, ai shprehu keqardhje për fatin e tyre.

IFIMES.-Bashkimi me Kosovën, u bë subjekt i debatit publik...

Instituti i Studimeve për Ballkanin dhe Lindjen e Mesme, me qendër në Ljubljanë të Sllovenisë, ka analizuar marrëdhëniet shqiptaro-serbe, pas incidentit në stadiumin “Partizani” të Begradit. Në analizën e IFIMES theksohet se “Shqipëria e Madhe” është një produkt serb, që fsheh ambicien e tyre për “Serbinë e Madhe”.

“Incidenti me dronin në stadium nxori në pah realitetin e marrëdhënieve mes dy kombeve dhe shteteve. Ndeshja që duhet t’i paraprinte vizitës së Kryeministrit shqiptar, Edi Rama më 22 tetor, tregoi se pavarësisht nga sesa shumë i pranishëm është shpirti i së ardhmes, ai i së shkuarës, është mjaft i fortë, aq sa të pengojë të ardhmen”, theksohet na raportin e IFIMES.

Përfundimi i ndeshjes Serbi-Shqipëri tregon gjithë kompleksitetin e marrëdhënieve në Ballkanin Perëndimor, duke vënë në pyetje gjithçka që është bërë për normalizimin e këtyre raporteve. Çfarë duhet bërë për të stabilizuar këto marrëdhënie dhe paqen në rajon? – pyet IFIMES.

“Fatkeqësisht, asnjë zhvillim nuk është arritur përgjatë viteve të qeverisjes së Sali Berishës dhe Boris Tadiç. Berisha kishte frikë nga ‘shqiptarët e tij’, po ashtu, edhe Tadiç i druhej ‘serbëve të tij’. Të dy kishin një të përbashkët: I drejtuan vendet respektive, duke lejuar sistemin e krimit dhe korrupsionit, të penetronte në të gjitha sferat e jetës sociale dhe politike. Nëse Zoran Xhinxhiç do të ishte ende gjalle, këto raporte do të ishin shumë ndryshe, jo vetëm sa i përket Shqipërisë, por edhe në lidhje me shqiptarët e Kosovës”, thuhet më tej në analizë.

Analiza vijon më tej, duke nënvizuar se Berisha përdori kartën nacionaliste, bazuar në idenë e krijimit të Shqipërisë së Madhe, duke sjellë reagime te fqinjët ballkanikë, sidomos në ato vende ku jetojnë shumë shqiptarë etnike.

“Bashkimi me Kosovën, u bë subjekt i debatit publik. Sali Berisha e nxori këtë tezë për të mbetur në pushtet, në përvjetorin e 100-të të shtetit shqiptar, në nëntor 2012. Uashingtoni zyrtar u kërkoi partive politike dhe liderëve të përqendroheshin tek prioritetet dhe integrimi euro-atlantik, është sigurisht njëri prej tyre”, theksohet në analizën e IFIMES.

Çfarë ndodh sot?

Rama dhe Vuçiç fituan zgjedhjet parlamentare me një shumicë të madhe: Rama në qershor 2013 dhe Vuçiç në mars 2014. SHBA dhe BE , veçanërisht Gjermania e pa këtë fitore në Shqipëri dhe Serbi, si pikë kthese drejt një bashkëpunimi më të madh rajonal. Megjithatë Shqipëria edhe Serbia, mbeten të dominuara nga aparati i fortë shtetëror, i trashëguar nga partitë paraardhëse.

Në fund të gushtit 2014, Kancelarja gjermane, Angela Merkel, priti në Berlin liderët e shteteve dhe qeverive të Ballkanit Perëndimor, në një konferencë për bashkëpunimin rajonal në Ballkanin Perëndimor. Synimi i konferencës ishte ndryshimi i situatës “njëra palë kundër tjetrës” në “të punuarit së bashku”.

Megjithatë, sinjalet e para të intolerancës, u shfaqën mes Kryeministrit serb dhe atij shqiptar. Tre ditë para Konferencës së Berlinit, Kancelarja Merkel bëri me dije se konferencën e përbashkët do ta mbanin ajo dhe Kryeministri shqiptar Rama.

Qeveria serbe e kundërshtoi këtë, duke u shprehur se nuk ishte dakord që Rama të ishte përfaqësues i Ballkanit Perëndimor. Edhe pse u spekulua se Vuçiç mund të refuzonte të shkonte ne Berlin, Merkel nuk e ndryshoi vendimin dhe konferenca u mbajt sipas planeve të saj. Rëndësia që Merkel i dha Edi Ramës ishte një sinjal i fortë dhe i qartë se Berlini kërkon të hapë një kapitull të ri në raport me Tiranën.

Pas incidentit të ndeshjes, në skenë hyri sërish Kancelarja gjermane, e cila u përpoq të zgjidhte tensionin mes Ramës e Vuçiç, natyrisht, larg syve të publikut. Rama konfirmoi, se pas ndërhyrjes së Merkel, ai dhe Vuçiç nuk kishin me probleme të komunikonin dhe vizita u shty për në 10 nëntor.

Angela Merkel investoi për të ndërtuar besimin mes Ramës e Vuçiç, duke i konsideruar si motori që mund të tërheqë gjithë Ballkanin Perëndimor në procesin integrues. Koha do të tregojë nëse investimi, do të jetë i vlefshëm apo një tjetër zhgënjim nga liderët e Ballkanit.

Por ndarjet janë prezente. Pas incidentit të ndeshjes, kryeministri serb Vuçiç i telefonoi zëvendëspresidentit amerikan Xho Biden, duke i kërkuar, nëse ishte me “Shqipërinë e madhe” apo “Serbinë normale”? Kryeministri Rama reagoi ndaj qëndrimit te Vuçiç duke thënë, se “Serbia normale do të jetë një realitet , vetëm kur Serbia reale, të kuptojë, se Shqipëria e Madhe është frika e tyre dhe jo projekti ynë”.

Në fakt kjo është e vërtetë, shkruhet në analizën e IFIMES. “Shqipëria e Madhe, nuk ka qenë kurrë projekt i shtetit shqiptar, por një produkt serb i përdorur si mbulesë për ambicien e tyre të Serbisë së Madhe. Një pjesë e madhe e shqiptarëve jetojnë jashtë kufirit administrativ, kryesisht në Maqedoni, Mal të Zi, Serbinë e Jugut dhe Kosovë. Megjithatë Shqipëria, në të kundërt nga Serbia, asnjëherë nuk luftoi me këto shtete për të kthyer kufirin etnik, që kishte para vitit 1913. Nga ana tjetër lider serb, Sllobodan Milosheviç, bëri luftë me Slloveninë, Kroacinë, Bosnjë-Hercegovinën dhe Kosovën, për të krijuar Serbinë e Madhe dhe për te mbledhur serbët ne një shtet të vetëm” – thuhet në analizë.

Edvin Kristaq Rama në Beograd më 11 Nëntor 2014 , ditën e krijimit të Serbisë së Madhe

Duket se vizita e Ramës në Beograd është kalkuluar me kujdes nga pala serbe, me djallëzi si gjithmonë (pse jo kur në krye të qeverisë shqiptare vegjeton një lopçar), veçse nëse ka pëlqim të ndërsjelltë. 11 nëntori, dita që  Edvin Kristaq Rama do jetë në pikun e vizitës në Serbi, është dita e mbarimit të luftës së parë botërore, krijimit të mbretërisë jugosllave, dhe zyrtarizimit përfundimtar të aneksimit të trojeve shqiptare.

Lufta e parë botërore filloi 100 vjet më parë (28 korrik 1914), kur një nacionalist serb vrau me atentat arkidukën austriak, Franz Ferdinand, dhe gruan e tij në Sarajevë, dhe përfundoi me fitoren e Serbisë më 11 nëntor 1918.







Ishte një luftë e startuar dhe kurorëzuar me triumf nga serbët (sidomos ndaj shqiptarëve). 11 nëntori  i vitit 1918 është një datë e errët në historinë e Shqipërisë, dhe e kundërta një ditë e lumtur në historinë e Serbisë.



Vetëm Esad  Pashë Toptani njohu totalisht 11 nëntorin 1918 , gjë për të cilën ai vuajti konseguenca fatale. Aleanca pro-shqiptare në rajon e udhëhequr nga Austro-Hungaria u deklarua humbëse në luftë.

Të shkoj një kryeministër shqiptar më 11 nëntor në Beograd është përtej të paparashikueshmes, është de facto e de jure njohje e pushtimit serb të tokave shqiptare, është firmosje e traktatit të aneksimit të Pashiçit të 1918-s.



Të shkoj një kryeministër shqiptar në Beograd ditën e krijimit të Serbisë së Madhe me toka shqiptare, në ditën e festës së tyre më domethënëse anti-shqiptare, është… nuk di çfarë emri t’i vesh kësaj, kurrë s’ka ndodhur. Jam totalisht i shokuar, çdo shqiptar duhet të jetë i shokuar…

Kjo do jetë harta që Rama do hedhë me drone në Beograd më 11 nëntor 2014 (harta e dy tradhëtarëve vs. dy heronjve të dronit të hedhur gjatë ndeshjes Serbi-Shqipëri)?



Sa më siper ishte harta që Pashici me Essad Toptanin dhe grekët konfiguruan pas përfundimit të Luftës I Botërore, por që fatmirësisht dështoi falë votës kundër amerikane në Konferencën e Paqes të Versajë.

Pak biografi mos t'ju ardhtë merzi:

Esat Toptani - simbol i tradhëtisë kombëtare
PDF Print E-mail
04 Shtator 2011
Esat Toptani lindi në vitin 1863 dhe u vra nga Avni Rrustemi më 13 qershor të vitit 1920 në Paris, Francë, ishte një politikan dhe kryeministër shqiptar. Esat Toptani detyrën e kryeministrit të Shqipërisë e ushtroi nga 12 tetori i vitit 1913 e gjer më 12 shkurt të vitit 1914 si dhe nga 5 tetori i vitit 1914 e gjer më 24 shkurt të vitit 1916. Gjatë viteve 1918 - 1920 Esat Pasha përpiqej që përmes aktivitetit të tij në mërgim në Paris, Francë të përfaqësojë Shqipërinë në Konferencën e Paqes përkundër asaj se delegacioni shqiptarë nuk e përkrahte. Gjersa në vitin 1920 ai po përgatiste territorin që të kthehej në Shqipëri, interesat e së cilës i paraqiste në Paris të cunguara, vritet nga Avni Rrustemi.


Jeta

Esati, i biri i Ali be Toptanit, lindi në Tiranë rreth vitit 1863. Vëllai i tij, Gani beu, ishte katër vjet më i madh, e i vëllai i Sadije Toptanit. Që në fëmijëri, ai dallohej për karakterin e tij të keq dhe gjaknxehtë; vëllai i tij i madh ishte jo më pak i tillë dhe babai i tyre ishte viktima e parë e karakterit të tyre të keq. Një ditë ata e mbuluan me një rrogoz të lagur me naftë dhe e kërcënuan se do ta digjnin. Në fakt Ali beu nuk ishte në rregull mendërisht. Esati ishte rritur në Tiranë dhe e kish zgjeruar rrethin e ndikimit të tij, gjë që i jepte mundësi të çlirohej nga rivalët (familja Jella) dhe ta shtonte pasurinë me mjete kurdoherë të paligjshme. Pasi gjeti mjetin për t'u vënë me dëshirë në shërbim të Hafiz Pashës, guvernator i Durrësit, ai u caktua kryetar i rrethit të Tiranës, post që i lejonte ta tepronte në veprime pa u dënuar. Rreth vitit 1895, ai u emërua nga Sulltani komandant i xhandarmërisë së Janinës; ky post i kushtoi atij 1500 lira turke të cilat iu paguan mareshalit Dervish Pasha. Atë që në Tiranë e kishte bërë në mnënyrë të paligjshme, filloi ta bënte hapur dhe në mënyrë zyrtare në Janinë. Dervish Pasha ishte në atë kohë i plotfuqishëm në Stamboll. Ganiu ishte favoriti i Sulltanit dhe Esati mund t'i lejonte vetes, pa u ndëshkuar, gjithçka, megjithëse ky post ishte sa fitimprurës aq edhe i rrezikshëm. Ai përuroi në Janinë epokën e përdorimit të bandave të cubave, që zëvendësuan 30 xhandarë me kuaj, të cilët i futi përsëri në punë, pasi mori prej secilit 25 lira turke. Gjatë Luftës Greko-Turke të vitit 1897, ai i grabiti të gjithë bagëtitë, të imëta e të trasha, që gjeti dhe pasi mbërriti në Janinë si guvernator i përgjithshëm i Osman Pashës, i dha një hov më të madh punëve të veta, duke shkuar deri atje sa mori rushfete madje edhe prej 20 frangash, duke rrëmbyer paratë e njerëzve të thjeshtë, të cilët i kërcënonte me syrgjynosje, duke futur hundët në çështjet administrative e të drejtësisë dhe duke nxjerrë përfitim nga gjithçka. Eshtë e pamundur të bëhet një listë për të këqijat, vjedhjet dhe grabitjet e tij.
Për këtë, ndër të tjera. mund të përmendim: ai arriti të grabiste manastirin (Teqe) e Peshtanit (rrethi i Përmetit); i grabiti 900 lira turke Baba Ahmetit, kryedervishi i Teqesë së Kostanit; 640 lira baba Abedinit, dervishit të Teqesë së Frashërit; 1200 lira vëllezërve Xhelal dhe Mehmet bej Këlcyra, 200 lira Abaz bej Vasiarit. Pas vrasjes së vëllait të tij Ganiut, Esati, duke menduar se rrezikohej, dërgoi në Konstantinopojë shërbëtorin e tij të quajtur Haxhi Mustafa, lindur në Krujë, i cili vrau Xhavit Beun, në mes të Urës së Gallatës. Vrasësi u arrestua, u gjykua dhe u burgos, por u trajtua me shumë butësi; ai, në burg, ishte një shef i vogël e pak kohë më vonë u lirua dhe u caktua rojë në Ministrinë e Drejtësisë. Nga kjo merret me mend se Hamit Beu ishte i kënaqur nga suprimimi i Xhavitit. Esatit, edhe pse i njohur nga të gjithë si autori i vërtetë i vrasjes, nuk u keqtrajtua aspak. Por, pak nga pak, marrëdhëniet e tij me qeverinë e përgjithshme të Janinës, Tatar Osman Pasha, u tendosën dhe për shkak të një skandali që ndodhi ndërmjet të dyve. Esati u transfema në Shkodër, gjithnjë me detyrën e shefit të xhandarmërisë. Ky ishte një rast për tiranin që t'u diktohej bashkëpatriotëve të tij, mbasi ai banonte në Tiranë, në vend që të banonte në qytetin e Shkodrës, në kryeqendër. Gjithashtu forca që kishte, i dhanë atij mundësi të bënte kërdinë kundër atyre që nuk i pëlqenin, atyre që mund të luftonin kundër fuqisë së tij, ose që me anë të pasurisë të tyre mund ta shqetësonin. Pikërisht në këtë periudhë nis me të vërtetë fuqia e tij në Tiranë e Durrës,sepse, duke persekutuar njerëzit e ndershëm, në të njëjtën kohë ai mbronte njerëzit e liq dhe u kërkonte ndarjen e përfitimeve të paligjshme që mund të arrinin këta të fundit; kjo ishte mënyra e tij për të garantuar sigurimin publik, ashtu sikurse kishte bërë në Janinë.
Ndryshimi i regjimit turk, në vitin 1908, e gjeti Esatin në postin e tij në Shkodër dhe me famën e një njeriu despotik, besnik ndaj Abdyl Hamitit dhe ndaj mënyrës së tij të administrimit, pra ai nuk mund të kishte marrëdhënie të mira me personat e regjimit të ri dhe duhej në mënyrë fatale të shinangej.
Por nuk i mungonte aspak shkathtësia: ai shkoi shpejt në Selanik, ku ndodhej selia e Komitetit Bashkimi dhe Progresi; thuhej se thonturqit e kishin dënuar me vdekje, por 500 lira turke, qendrimet e përulura dhe premtimet e rrema i dhanë atij mundësi të hynte në shërbim të shefave unionistë, të cilët e përkrahën dhe e ndihmuan të merrte mandatin e deputetit të Sanxhakut të Gjirokastrës për Parlamentin Osman. Esati, i cili dikur ia detyronte madhështinë e tij Abdul Hamitit, këtë herë duhej të mbështetej te armiqtë e Sulltanit. Pra ai e kishte vendin në Dhomën Osmane, duke mos marrë asnjëherë pjesë në të, duke mos dashur të luajë asnjë rol si deputet shqiptar dhe që shqetësohej tepër pak për mbrojtjen e interesave të kombit të tij; ai mbajti më tepër një qendrim servil me padronët e kohës, deri në atë pikë sa u caktua nga këta të fundit si anëtar i delegacionit që do t'i njoftonte Abdyl Hamitit rrënimin e pushtetit të tij. Esati njihej atëherë si një nga shefat unionistë dhe këto marrëdhënie të mira vazhduan për sa kohë që këta të fundit kishin pushtetin; dhe kur xhonturqit filluan të dobësohen, kur partia kundërshtare, e quajtur liberale, dukej se po korrte sukses, Esati e ndryshoi menjëherë kampin, duke u shprehur armik i Talatëve, i Xhavitëve dhe i Xhahidëve. Pikërisht në këtë çast nacionalistët e rinj shqiptarë hynë në lidhje me të në Stamboll: ai premtoi ndihmën e tij për lëvizjen antiturke që zhvillohej në Shqipëri (fillim i vitit 1912). Megjithatë. mbasi ia njihnin karakterin dinak dhe oportunist, nacionalistët u treguan të kujdesshëm dhe nuk u bazuan plotësisht në fjalën e tij. Kur shqiptarët, të cilët dolën fitimtarë në Shkup, arritën ta detyronin Dhomën të shpërbëhej dhe përgatitën formimin e qeverisë liberale të Myftar Pashës. Esati u emërua komandant i rezervistëve në Shkodër dhe me këtë detyrë ai mori pjesë në luftën kundër serbo-malazesve, që rrethuan qytetin e Shkodrës (1912-1913). Komandant i forcave të Shkodrës ishte koloneli Hasan Riza Pasha 1 konsideruar inteligjent e i paanshëm, dhe duke e kuptuar se shqiptarët (të mërzitur nga regjimi turk) do t'i ndihmonin malazezët, ai hartoi projektin për të ngritur flamurin shqiptar në Kështjellën e Shkodrës, me qëllim që të gruponte shqiptarët dhe t'i bënte ata të marshonin kundër agresorit sllav ose të paktën për të siguruar asnjanësinë e tyre. Në fakt, pavarësia e Shqipërisë u shpall në Vlorë (28 Nëntor 1912) dhe ishte fjala të bindeshin malësorët (malësorë të rrethinave të Shkodrës) se çështja e këtij qyteti ishte çështje e tyre. Në çastin kur Hasan Rizai do ta zbatonte këtë projekt dhe se ishte gati të merrej vesh me malësorët, ai u vra në mbrëmje përpara shtëpisë së Esat Toptanit, tek i cili ai sapo kishte qenë për darkë. Vrasësi ishte Osman Bali, shërbëtor dhe njeri besnik i Esatit. Për të shpjeguar këtë krim, duhet ditur se Hasan Riza ishte një kundërshtar i komitetit "Bashkim e përparim" dhe se ai donte të vinte kandidaturën e tij në Bagdad si deputet liberal. Nga ana tjetër, shefi i shtatmadhorisë së tij, nënkoloneli Kiameran ishte, së bashku me disa oficerë të tjerë, një fanatik unionist; Esati donte të shpëtonte nga Hasan Rizai, për ta zëvendësuar vetë atë dhe Kiemerani ishte i kënaqur të hiqte qafe një armik të partisë së tij; Esati dhe Kiamerani u morrën vesh deri në fund, domethënë deri në kapitullimin e qytetit, gjë që ndodhi në vitin 1913. Thuhej se Shkodrës i mungonin ushqimet por, nga ana tjetër, të rrethuarit ishin paralajmëruar se serbët që mbanin të rrethuar qytetin, në bashkëpunim me malazestë, sapo ishin larguar: pra ata ndodheshin përballë forcash të reduktuara dhe, për më tepër, mbretit Nikita i ishte dorëzuar ultimatumi i Fuqive të Mëdha për ta hequr ai vetë rrethimin. Esati, pra, kishte shumë mundësi ta zgjaste rezistencën edhe për disa ditë, por ai parapëlqeu të kapitullojë duke u mjaftuar të shpëtojë nderin e tij ushtarak. Por qysh nga ajo periudhë ka pasur zëra se gëzimi i Esatit kishte shkaqe të tjera nga ato të "Ndereve" ushtarake dhe se një shumë prej 600 000 frangash iu dha nga malazezët. Gjithashtu mbreti Nikita e princi Danillo e ndihmuan në ambicjet e tij personale; po ditën e kapitullimit të qytetit, malazestë përhapën zëra se Esati e kish shpallur veten mbret i Shqipërisë. Megjithatë Esat bej Toptani u mjaftua. në fillim, të tërhiqet në Tiranë, me ushtarë dhe topa që i solli nga Shkodra.
Ai gjatë viteve 1914 shërbeu si ministër i Punëve të Brendshme dhe i Luftës, nën Princ Vidin.
Emri i Esat Pashë Toptanit u përmendet në një letër të Kryeministrit Francez, Aleksandër Mileran (njëkohësisht edhe president i Konferencës së Paqes në Versajë) më 30 janar 1920, drejtuar Fuqive të Mëdha. Në letrën e tij ai flet për dëmet që i ishin shkaktuar Shqipërisë dhe Esat Pashë Toptanit dhe familjes së tij gjatë bombardimeve të Durrsit[1]. Në letër shprehet qartë se sipas Aleksandrit, fakti që Shqipëria qëndroi përkrah vendeve të Antantës ishte meritë kryesore Esatit, duke i dhënë këtij të fundit edhe një meritë të madhe ushtarake dhe morale. Me sa duket nga letra, Esat Pasha ka ndihmuar sistematikisht ushtritë serbe dhe kjo tregon një besnikëri të tij ndaj Fuqive të Mëdha. Kryeministri Francez nuk limitohet me kaq, por ai e falënderon komandantin shqiptar për ndihmën e tij të çmuar në Luftën e Selanikut. Në këtë betejë Esat Pasha operoi si pjesë e divizioneve franceze dhe supozohet se ai ka mbajtur peshën më të madhe në frontin prej 30 kilometrash të Frontit të Selanikut.
Letra është një letër lavdëruese, ku Presidenti i Konferencës së Paqes të Parisit shpreh shqetësimin e tij për humbjet e mëdha që kryetari i qeverisë shqiptare kishte pësuar. Me keqardhje dhe njëkohësisht me respekt, Aleksandër Mileran-it i vjen keq që ushtaraku shqiptar, të gjitha shpenzimet e qëndresës së luftës, iu desh t’i përballonte vetë.
Sidoqoftë nga burimet shqiptare, shikohet se Esat-i nuk gëzonte një reputacion të mirë në vendin e tij. Prof. A. Luarasi shkruan se “...pozita mbisunduese e Esat Pashës vinte ndesh me ndjenjat e shumë patriotëve shqiptarë...” duke vazhduar më tej se “...princi i huaj... do të mund të siguronte qetësinë dhe stabilitetin e brendshëm... duke mënjanuar Esat Toptanin...” Duket qartë se ai kishte shumë armiq; armiqësi e cila do t’i kushtonte shtrenjtë atij[2].
Kështu Esat Pashë Toptanit do t’i vidheshin shumë pasuri gjatë bombardimit të dyfishtë të Durrësit. Për më tepër, anijet ushtarake austriake do të godisnin pa kriter duke shkaktuar dëme të shumta edhe në godinat qeveritare. Shtëpia e tij u sulmua nga njerëz të armatosur duke dëmtuar rëndë rezidencën e personit në fjalë . Të tjera prona në emër të Esat Pashës do të grabiteshin dhe do të dëmtoheshin në mënyrë katastrofike. Në se kjo nuk do të mjaftonte gjatë periudhës katër vjeçare të luftës, Toptani nuk kishte përfituar asnjë rrogë qeveritare. Ushtria e tij ishte gjysmë e shkatërruar nga luftimet e gjata. Shumë ushtarë kishin vdekur, të tjerë ishin të gjymtuar, disa dezertuan dhe ata të mbeturit ishin moralisht të demoralizuar [ref. 9]. Vetë Esat Pashës iu kërkua që të linte Shqipërinë dhe të qëndronte në pritje të vendimeve të Konferencës së Paqes, e cila do të vendoste edhe për fatin e statusit të Shqipërisë. Në një gjendje të mjerueshme, Esat Pasha do të kërkonte një dëmshpërblim prej 10 milion frangash edhe pse nuk dihet shumë qartë në se do e merrte ndonjëherë shpërblimin e tij. Ndërkohë që Esat Pasha qëndronte i syrgjynosur jashtë vendit, Nikolla Pashiqi do ta mbështeste atë me një letër drejtuar Kryetarit të Sigurimit të Konferencës së Ambasadorëve në Paris[3].
Esat Toptani dhe Nikolla Pashiqi
Në këtë letër, Pashiqi shkruan indinjatën e tij për harresën që fuqitë e mëdha i kishin bërë këtij ushtaraku të lartë shqiptar që kishte sakrifikuar më shumë se sa mundej për Fuqitë e Mëdha . Kjo mbështetje ndaj tij nga ana e Nikollës shpjegohet qartë, pasi Esat-i i kishte dhënë një kontribut të paçmuar forcave serbe në luftime. Megjithatë Nikolla Pashiq tregohet Pesimist në lidhje me Esat Pashën. Në delegacionin sllav (11 janar, 1920), Pashiqi shpreh bindur se ai është për mbrojtjen e tij si një detyrim moral që ai ka[4].
Esat Pasha gëzonte privilegjet e qeverisë Franceze prej dy vjetësh. Me gjithë se në pamje të parë ai ngjante si një kartë e djegur, Esati simbolizonte akoma një kërcënim. Ai po i prishte edhe punë Mehmet Konicës, një përfaqësues i denjë ky i interesave shqiptare. Konferenca e Versajës e kishte ndarë mendjen për ta zhdukur Shqipërinë nga harta e botës dhe me sa dukej Toptani nuk shqetësohej shumë për sa kohë ai merrte fetën e tij të tortës[5]. Fundja nuk ishte hera e parë që Esati bënte akte të turpshme në kurriz të popullit shqiptar . “Pleqësia” e tij e famshme bëri çmos që të pengonte qeverinë e re të Ismail Qemalit. Ai ka luajtur rol negativ edhe në kryengritjet e jugut për tu mbrojtur nga sulmet greke. Në memorandumin e tij të shkruajtur në frëngjisht, Esat Pasha pretendon se ai ishte dënuar me vdekje nga Perëndoria Osmane kur ky i fundit, në Luftën e Parë Botërore përkrahu aleatët perëndimorë. Kjo sipas tij ishte arsyeja për tu quajtur “Pasha.”

Vrasja e Esat Pashës

Esati do të vritej më 13 qershor, 1920 nga atdhetari i shquar Avni Rustemi. Mbas një gjyqi të gjatë Avni Rustemi do të lirohej duke u shpallur i pafajshëm nga gjykatat e Shtetit Francez. Esat Pashë Toptani shikohet si një figurë tradhtare[6]. Vrasësi i tij Avni Rustemi, do të vritej nga njerëzit Ahmet Zogut, i cili kishte lidhje fisnore me Esatin[7].
Pashë Toptani nuk bëri asgjë për vendin e tij. Ai shikohet si një tradhtar i çështjes shqiptare dhe bëri vetëm në interes të vet . Madje edhe përkrahja e madhe që ai kishte në Dibër, do të vinte duke rënë. Esat Pash Toptani humbi shumë djem shqiptarë që ishin nën komandën e tij duke i syrgjynosur ata në beteja të përgjakshme pro-sllave dhe pro-greke. Prof. A. Luarasi shkruan: “Ishte e qartë që fuqitë e mëdha, që i bënë varrin qeverisë së Vlorës, mbështeteshin në elementë antikombëtarë si Esat Pasha, të gatshëm për të vënë në ankand pavarësinë e Shqipërisë. ”