NË MBROJTJE TË PËRKOHSHME, 1.525 MONUMENTE

Është publikuar lista e trashëgimisë kulturore nën mbrojtje të përkohshme për periudhën 2015-16.

Tani shteti ka në mbrojtje 1.525 monumente për dallim nga përbërja e listës së kaluar, ku numëroheshin 1.441 të tilla.

“Trashëgimia kulturore në mbrojtje të përkohshme ka të njëjtat atribute me trashëgiminë kulturore në mbrojtje të përhershme.


Po ashtu, asetet e përfshira në këtë listë janë të mbrojtura edhe me ligj të veçantë, i kanë atributet mbrojtëse në aspektin ligjor të përcaktuar me ligjin e veçantë” thuhet në vendimin e Ministrisë së Kulturës, Rinisë dhe Sportit.

Ndarja e trashëgimisë kulturore është bërë në disa kategori, nisur nga kategoria e trashëgimisë arkeologjike, kategoria trashëgimisë arkitekturore, kategoria e objekteve të luajtshme, kategoria e peisazheve kulturore dhe kategoria e trashëgimisë shpirtërore.




(Floripress/Flori Bruqi)

________________________

 Mr. Prof. Nezir Beqiri: Kullat Shqiptare, djegia, rrënimi dhe ri ngritja e tyre

Në këtë shkrim do të shkruajmë për pasurinë gjithë kombëtare, për trashëgiminë kulturore, konkretisht do të theksojmë për Kullat Shqiptare dhe të kaluarën e lavdishme të kombit shqiptar duke kaluar nëpër etapa të ndryshme prej shumë dekadash. Kombi Shqiptar njëherit nuk do të humb kurrë trashëgëmin e të parëve e etërve të tij të ndritur, do të ruajë atë trashëgëmi të tij me plot devotshmëri. Po do jetë si një thesar me arë për gjeneratat e popullit që i takon. Së pari shprehim faleminderim të veçant për dhurimin e Librit Kulla Shqiptare nga i nderuari Prof. Dr. Fejaz Drançolli, të cilin me një pasion e dëshir të veçant e kemi lexuar dhe na ka lën një përshtypje shumë të lart dhe prej këti libri kemi mësuar shum njohuri të mëdha sa i përket rreth Trashëgëmisë Kombëtare Shqiptare dhe Kullave Shqiptare nëpër periudha të ndryshme kohore të egzistimit të tyre. Autori i respektuar në fjalë është i njohur sa i përket fushës së gjerë të trashëgëmisë kulturore shqiptare historike e kulturore të Kosovës dhe më gjerë të viseve Shqiptare. Dr. Fejaz Drançolli dhe më herët ka botuar botime të shumta si Historinë e Artit, Muzeologjin, Rrënimi i Kullës Shqiptare 2004, Trashëgëmia Monumentale në Kosovë. Dr. Fejaz Drançolli është ideologu i shumë nismave mbarë, dhe duke dhën një kontribut të lartë sa i përket njohurive profesionale. Prof. Drançolli pasuroi me këtë thesar të dijës tër kombin dhe me këtë vepër të çmuar si që është Kulla Shqiptare.

Për ngjarjet e Kullat Shqiptare në Kosovë, njohuri rreth këtyre monumenteve e vlerave kombëtare kemi në duart tona Librin unikat të Dr. Fejaz Dranqolli „Kulla Shqiptare“ i cili në asnjë çast nuk u ndal kurrë asnjëherë. Gjithë meritat madhore për këtë shkrim që përpiluam i takojn Prof të nderaur Fejaz Drançolli. Autori në fjalë na ka dhën njohuri shumë të përgjithshme dhe të qëlluara dhe është një udhërrëfyes i yni dhe i shumë gjeneratave të studiusve në Universitetin e Prishtinës. Prof i nderuar është një mësimdhënës shum modest dhe me njohurit e tij në ligjerimin e tij shembullor falë Zotit dhe angazhimit të tijë të denjë ne kemi arritur të kemi njohuri të përgjtihshme gjatë proçesit studimor akademik gjatë studimeve tona i jemi mirnjohës. Vlera e këtij Libri ka një begati shpirtrore të një populli të lashtë si që është populli Shqiptar.

Do të flsim për këtë periudhë të shkurtër që e shkatërruan, u plaçkitën, u rrënuan, u dogjën, mbi 500 kulla sot prej tyre ngelën vetëm muret konstruktive kurse disa të tjera u rrënuan në tërësi nga pronarët për shkaqe sigurie. Po këtu do të ndalemi në historikun e tyre të shkatërrimit njëqindvjeçar të kullës shqiptare e gjatë luftës shqiptare-serbe të viteve 1998-1999 në veçanti. Kjo e fundit ka një rëndësi të veçant, posaqërisht pas viteve 1999, kur kulla shqiptare si trashëgëmi kosovare pësoi në tërsi rrënime masive shkatrime e u dogjë në tërsi nga forcat paramilitare, policore ushtarake serbe. Po në këtë shkrim do të flasim në përgjithësi për rrënimin e kullave shqiptarte si në periudha të gjata historike nga shek. XVIII-XIX e më gjerë, e në dekadat e para të shek.XX që u rrënuan nga soldateska serbe po thua vetëm për tre muaj.
Do të flasim dhe për historikun e kullave shqiptare nga fundi i shek. XIX e deri në vitet 1998-1999. Po në këtë shkrimr do të flasim kryesisht për Kullat Shqiptare, në trevat shqiptare, që ishin dhe do të jenë me një rëndësi shumë të madhe.Ndër to do veqojm, sidomos kullat si në Rrafshin e Dukagjinit, Drenicës, Matit të Mirdites., dhe do të flasim për rrenimin e tyre. Do të cekim edhe disa kulla si të shtëpive të zjarrit banimit si në Strellc, e Istog, që ishin prezente qysh nga shek. XVIII e XIX, dhe janë me vlera të mëdha kombëtare, ndërtimi artikulturor, dhe që ze vendë kryesor në kulturën dhe traditën materjale të ndërtimtarisë shqiptare. Në kët shkrim flasim posaçërisht për Kullat si banesë shqiptare, duke përfshirë në territorin e Kosovës, të Shqipërisë Veriore, të pjesës verilindore të Malit Zi, dhe të Maqedonisë.
Por në theks të veqant do theksojm për rrenimin e tyre gjatë luftës së fundit që ishte në vitin 1999 në Kosovë ku një numër shum i madh është rrenuar, djegur prej Kullave Shqiptare sidomos në rrafshin e Dukagjinit. Autori i librit Kull Shqiptare me plot të drejtë jepë nëj pasqyrë të begatë dhe fakte se shqiptarët janë një popull me tradita të lashta ilire dhe janë autokton në trevat e tyre në këtë pjesë të Ballkanit. Kështu vepra e Dr. Fejaz Drançllit është një bagazh i dijës mbarë kombëtare po të flasësh me muaj të tër është si të fillosh prej së fillimi.
Vepra e tij ka një vlerësim shumë real të gjendjes së Kullave Shqiptare, të cilat ishin në vazhdimësi mikpritja e sofrës bujare të mbarë kombit shqiptar, dhe kështu autori jep një vlerësim të gjithmbarshëm dhe na dhuron njohuri të përgjithshme për Kulluat Shqiptare që ishin njëherit tradita mbarë kombëtare. Që po në këto Kulla janë lindur dhe u rritur shumë trima e trimëresha dhe ishin ato kulla fortifikatat dhe mbrojtja e dinjitetit dhe bazamenti i themeleve të kombit Shqiptar në mbarë hapsirat Iliro - Dardano - Shqiptare.

KULLA SHQIPTARE

Me ndërtimin e artitekturore, e në veçanti të kultures shqiptare, si të kultit e ashtu profane, e të karakterit publik shoqror e individual të banimit u murën shumë autorë të shumë profileve të ndryshme.Këtu flitet për të mirët kulturore në Kosovë gjatë pushtimit dhe pushtimit romak, bizantin, serb dhe osmanli nuk tregohen mbajtësit e kulturave ose ata I tregojnë si jo shqiptarë.Kultura materjale shqiptare jo vetëm që mohohet por, në kushtet e pushtimit serb, ndërsa pas Luftes së II botrore në veçanti, nga sistemi sllavo-komonist u shkatrrua shumë, u rrënua në forma dhe në mënyra të ndryshme, sidomos gjatë realizimeve të planeve urbanistike dhe të planifikimit hapësinor të qyteteve të Kosovës që kishin për qëllim edhe zhdukjen e gjurmëve të kulturës shqiptare.Po në rrënoja të objekteve iliro- shqiptare dhe të krishtera të kultit janë ndërtuar dhe ndërtohen objekte të reja ortodokse serbe që në fakt na ishin ato objekte iliro shqiptare të besimit krishter që i takonte pjesa dërmuese e kombit shqiptar.

Për kullat si banesa ekzistenciale fortifikuese shqiptare, kemi shumë mendime të laramishme e mjaft kundërthanje nga autorët sllav në veçanti ku i japin një koncept krejt tjetër, por ato janë vetëm trillime të tyre sepse në realitet është krejt ndryshe sepse ato na takonin ne shqiptareve me shekuj.Kullat si banesa të fortifikuara u ndërtuan edhe në territorin e Shqipërisë Veriore.
Banorët e këtyre viseve shqiptare, për tju përshtatur nevojave të kohës dhe jetës, realizuan banesat e fortifikuara të tipit kulla.Këto ndërtime u realizuan gjatë shek. XIX, ndërsa sidomos gjatë gjysmës së dytë të shekullit XX.si në pjesët e tjera të territorit shqiptar ku ishin karakteristike këto kulla, edhe në Shqipërinë Veriore, përkatsisht në trevën e Matit.
Kulla e Shqipërisë Veriore një tip artekturor që u bë mbizotrues në krahinen e Matit ishte ndër të tjera, objekt studimi i autorve F.B.Nopscha dhe R.Heberland. Kullen e Matit e të Mirditës studiuesit të në e shohin si një ndërtim jo origjinal dhe të importuar nga Perendimi. Por nxirret konklundimi se këta studiues nuk kanë pasur njohuri të duhura për kullën si ndërtim artikulturor në trashigimin kulturor materjal shqiptar.

Historiku i rrënimit të kullës shqiptare

Kulla si banesë shqiptare në studimin tonë është shqyrtuar me një theks të posaçëm. Duhet cekur se kulla, pos që ishte objekt shqyrtimi, analizve dhe studimemi i autorëve t huaj e shqiptarë gjatë përiudhave të ndryeshme, ka edhe një histori të veëantë. Fjala është për historikun e rrënimit më se njëshekullor të këtij objekti fortifikues familjar.Sipas dëshmive dhe shënimveve që zotërojmë, rrënimet e kullave shqiptare janë bërë në forma dhe mënyra të ndryeshme dhe ato filluan gjatë sundimit osman, përkatësisht në fazën e tretë dhe të katërtë të Rilindjes Shqiptare, por kemi raste edhe me herët. (F. Drançolli, Materiali, ditari nga njohja terrenit mbrenda viteve 1979/80) Një ndër shkaqët e shkaqet e shkatërrimeve të periudhës në fjalë ishin ekspeditat luftarake osmane kundër popullatës shqiptarte që luftonin për autonomi si dhe strehimi i Rilindasve në këto kulla. Banesa e tipi kullë, përveç vlerës së mirëfilltë të banimit, u bë gjatë Lëvizjes Kombëtare Shqiptare simbol i qëndresës dhe i luftës për liri e për autonomi.
Ajo qe shprehje e vetëdijes së lartë kombëtare për ruajtjen e kultivimin e trashegëmisë dhe të vlerave identifikuese, etnike të traditave shqiptare disa shekullore. Si dëshmi për këtë kullë, duhet cekur, si ajo e Isa Boletinit në Shalë të Bajgorës.
Vendbanimi i forifikuar familjar i Boletinëve, përkatësisht kullat e Isa Boletinit u shkatërruan tri herë në vitet 1830-1832; 1895 si dhe dy herë gjatë dekadës së parë të shekullit XX konkretishtnë 1908 dhe më 1912. Ndërsa dy rrënimet e fundit u bënë nga xhonturqit.Kulla ose Oda e Isait edhe sot ka mbetur rrënojë ku shihen trajtat e mureve ekzistues. Pra si shihet të pesë shkatërrimet e shekullit XIX dhe XX u nbëb gjatë periudhës së katër fazeve të Rilindjes Kombëtare Shqiptare.


Kulla e familjes Osdautaj në Isniq

Po këtë fat e përjetuan të rrënimit dhe kullat e Lugut të Baranit, si dhe banorët e këtyre trevave morën pjesë aktive në Lidhjen e Prizrenit 1878-1881. Në betejën e korrikut të vitit 1893 që u zhvillua në udhëheqjen e Haxhi Zekës kundër ushtrisë së madhe turke të cilën e komandonte Mustaë Çerkez Pasha, u rrënua kulla tri katëshe e Ali Bajraktarit. Kulla u godit nga artileria turke, meqë në të ishte vendosur Bajram Curri me vullnetarët e vet i kishte ardhur në ndihmë Haxhi Zekës. Kjo kullë më pas edhe u rindërtua. Kështu ishte edhe me disa kulla të tjera të Vranocit si dhe fshatrave të tjera të Lugut të Baranit.

Xhonturqit dhe sulmet e tyre ndaj Kullës Shqiptare

Ndërtimet fortifikuese arkitekturoe pengoni Portën e Lartë, sepse në rastre nevojë për mbrojtjen e interesave kombëtare shqiptare kulla shëndrohet në fortesë. Pikërishtë për këtë, Porta me qëllim të shuarjes së qëndresës luftarake, dërgoi ekspedita ushtarake për t’i shkatërruar, dhe për t’i rrënuar ose për të ndërhyrë në ndryshimin e formave arkitekturore të kullave në Kosovë, përkatësisht për hapur dhe për të rritur të hapurat dhe dritaret e dyshekllëkut e të odës së burrave, si dhe të pjesëve të tjera të kullës.


Gjithë kjo ekspedit në fjalë iu besua komandantit Xhavit Pasha kjo ekspedit u realizua në pranverën e vitit 1909, ku Xhavit Pasha me ushtrinë e madhe që e kishte shkatërroi shumë kulla në Isniq, rrënoi po dhe shumë të tjera në Pejë. Nga gjithë kjo ekspeditë, shumë kula të Pejës u shembën nga zjarri i artilerisë. Nga artileria turke u godit eshe kompleksi i kullave të Xhevat Beut në Pejë. Kompleksi në fjlaë, që gjendej në pjesën e Mëhallës të Pelivan Mejdanit, ishte një realizim nga shekulli XVIII-XIX.(Z. Cana, Lëvizja Kombëtare në Kosovë ( 1908-1912), Prishtinë, 1979 fq 79)Ndërtimet, përkatësisht „ kështjela“ familjare u granatuan nga kodra e njohur –Tabet e Pejes. Ky kompleks në gjendjen fillestare pos kullës tri katëshe, kazamateve, kishte edhe shtëpinë në kat, pra objektin familjar si dhe ndërtime të tjera përcjellëse ekonomike.
Gjithë tërë kompleksi ishte i rrethuar me mure avllie të realizuara nga gurët të përpunuar, të lidhur me llaç gëlqere. Kështu ishin edhe pjesët e tjera. Gurët u morën nga Ilixxha e Pejës. Në këtë kohë, kompleksi në fjalë kishte një sipërfaqe prej afro tri hektrarësh.

Mbretëria SKS (Serbo-Kroate-Sllovene), gjatë viteve 1918-1941 u djegi shtëpitë, e kullat e shumta Shqiptare nëpër fshatrat e Drenicës
Kullat shqiptare, pësuan rrënimet pos periudhave të përmendura, eshe gjatë sundimit të Mbretërisë SKS( Serbo-Kroate-Sllovene), gjatë viteve 1918-1941, pra mes dy luftrave botërore si dhe pas Luftës së Dytë Botërore (1945-1999). (F. Drançolli, Kulla Shqiptare .38,-111) Në periudhën e Mbretërisë SKS rrethanat shoqërore- politike ishin tejet të vështira dhe gjatë kolonizmit agrar të Kosovës me elementin sllav në veçanti. Reformat agrare borgjeze në Kosovë nuk kishin të bënin me realitetin, ndarjen e drejtë të tokës për fshatarët që e punonin. Kishte burgime të shqiptarëve pa vendime gjyqësore, internime nëpër kampe përqendrimi në në Serbi. Në kohë në fjalë kishte djegie të fshatrave, bombardime dhe turturime të shumë llojshme të shiqiptarëve. U dogjën shtëpitë, çardaqet e kullat e shumta nëpër fshatrat e Drenicës Llapit, Shalës dhe Dukagjinit. Sidomos pas 1924, sepse deri në vitin e cekur Azem Bejta ishte zotërues i vërtetë i Drenicës dhe kurë nuk lejoi të shkelë këmba e serbit nëpër këto anë.

Gjitha këto shkatërrime që janë bër ishin të papara deri në këtë kohë. Këto masa të ndërmarra kishin për qëllim shpërnguljen e shqiptarëve për në Turqi dhe pjesët e tjera të botës. (H. Bajrami, Rrethanat shoqrore dhe politike në Kosvës me 1918-1941, Prishitinë, 1981, fq. 5-70) Në kuadër të komplekseve në fjalë duhen cekur disa fshatra e qytete me ekzemplarë të kullave të veçanta: Nivokazi, Batusha, Brovina, Juniku, Deçani, Prielepi, Carrabregu, Strellci, Isniqi, Raushiqi, Vranovci, Istogu, Vrella, Peja, Dobrosheci, Buroja, e shumë e shumë fshatra të tjera të Kosovës. Gjatë ekspeditës së viteve të cekura u vlerësuan disa dhjetëra komlekse si dhe kulla të veçanta me qëllim të përcaktimit të cilësive, vlerave dhe rëndësive të shumëfishta të tyre si monumente të një arkitekture të banimit të një periudhe historike. Më pas u vunë në mbrojtje të shtetit. Por dhe u hapen dosjet e veçanta te kullave. Ndërsa për këto kulla nuk u mor asfarë mase mbrojtëse teknike, rigjeneruese dhe rivitalizuese. Me këtë u la të kuptohet se kjo ishte e tra në lidje me trajtimin dhe mbrojtjen e kësaj kulle, përkatësisht të komplekseve të fshatrave të sipërpërmendura më lart si dhe të qytetit të Pejës dhe më gjerë.

Kullat Shqiptare në shenjestër të vandalizmit serbosllav

Faza e dytë është kjo e luftës së viteve 1998/1999. Lufta na solli dëme të mëdha, pasojat e së cilës u manifestuan në të gjitha fushat, segmentet dhe problematikën e shoqërisë kosovare. Në këtë luftë pësoi popullsia, industria, ekonomia, arsimi, shkenca, kultura dhe arti.Trashëgëmia kosovare kishte dyfish fat të keq: koha ishte një ndër faktorët evidentë, por që në një mënyrë përballej me shumë vështërsi, por ka pasur dhe shkatrime të planifikuara nga pushtuesi serb, e planifikimet e tyre që ishin në një organizim nga ata posaçërisht gjatë realizimeve të planeve të planifikimeve hapësinore, të planeve urbanistike të qyteteve të Kosovës e që kishin për qëllim zhdukjen e komplekseve urbano-arkitekturale, ekzemplarëve të veçantë të objekteve të vjetra qytetare të banimit, dhe ndërtimeve të ndryeshme,.

Rrënimet e Kullave Shqiptare

Që ishin të vlerësuara dhe kishin vlera dhe rëndësi historike, arkitekturale, pikturale, ambientale, gjurmëve të lokaliteteve arkiologjike, gjurmëve të kulturës shqiptare e veçmas, kjo eë fundit që ndodhi pas luftimeve të para në Kosovë, 1998/ 1999. Kjo pasuri jetike shqiptare shumë shekullore e mjeshtërve dhe artistëve shqiptarë ishte në shënjestër të vandalizmit të pushtuesit të regjimit serb. Kjo, në mënyrë drastike dhe më së shumti, u shpreh gjatë luftës së viteve të sipër përmendur kur këto monumente masivisht u plaçkitën, u dogjën dhe u rrënuan nga forcat paramilitare serbe e nga policia dhe ushtria e rregullt serbo-sllave por është ndimuar edhe nga serbet lokal që kanë qenë banorë të Kosovës. Në këtë mënyrë u shkatrrua e u rrënua kompleksi i Mullirit të Haxhi Zekës në Pejë. Në vitn 1998 u granatua, u plaçkit dhe u dogj kompleksi i kullave në Deçan. Nga kompleksi i kullave në Deçan, i cili ishte krijuar në shekujt XVIII-XIX dhe pos një kulle tjerat nuk kan mbetur fare të gjtiha janë shkatruar nga pushtuesit serb. Rrënimet e këtyre viteve posaçërisht të vitit 1998 ishin një qëllim për shkatrimin dhe shfarosjes me përmasa të mëdha ndaj gjdo objekti që ka trashëgëmi shqiptare ato morën ho veçmas pas marsit 1999, kur u plaqktin, u djegën dhe u rrënuan në tërësi një numër i madh i trasëgëmisë etnokulturale shqiptare. (Gjersisht, Barbaria serbe ndaj monumenteve islame në Kosovë, shkurt, 98-qershor 99, Bashkësia Islame e Kosovës, Prishtinë 2000; F, Drançolli, Veprimi shkatërrues serb ndaj monumenteve ...fq 171-178.)
Rrënime, djegje, e shkatrime përjetuan edh ekomplekset ruraloarkitekturale të kullave në Nivokazx, Borovinë, Botushë, Smolicë, Junik, Carrabreg, Deçan, Prilep, Strellc, Isniq, Vranoc, Raushiq, Baran, Vrellë, Istogu i vjetër, si dhe kulla në Dobroshec të Gllogogocit, si dhe e vetmja kullë qytetare në Mitorvicë nga shek. XIX. Por edhe kullat e Pejes pësuan rrënime vandale nga forcat barbare serbo-sllave.Duhet cekur se pos komplekseve pësuan edhe konaqet, ekzemplarë të veçantë të ndërtimatarisë dhe të mjeshtërisë shqiptare, të cilat u dogjën po dhe këto në tërsi. Ne do të permendim dhe Kompleksin e Jashar Pashës-Haxhi Zekës, Kompleksi i Zenel Beut, Komleksi i Broqve, i Kurtulve, Kulla e Mahmutagve etj. Gjithë këto shkatrime të kulturës materiale e djgiet e pamëshirshme që bëri policia serbe dhe ushtria paramilitare dhe ajo e rregullt serbe ato nuk ishin parë ndonjëherë në këto vise e territore të banuara me shqiptar, dhe nuk ishin në historinë e njerzimit.
Populli serb me paramendim i nxitur deri edhe nga klerikët fetar që paturpshëm e quanin vetën „popull hynor e qiellor“ plaçkiti, dogji, rrënoi pa mëshirë shumë objekte, monumentale, me destinime fisnike dhe vlera të larta historiokokulturale. Por në të vërtet, ky ishte një realitet i hidhur për kombin tonë shqiptar, që ishte një katrahurë e përsëritur sa e sa herë populli shqiptar në shumë kohëra.

Po ashtu autori me origjinë sllave D. Petroviq u mor me çështjen e kullës si banesë shqiptare në Rrafshin e Dukagjinit, po ky autor mbështetet në studimet e etnologëve Nopscha dhe Hebreland. Ky studius duke mos shqyrtuar në mënyrën kritike mendime të autorve të cekur, jo vetëm që bie në përsëritje, por bën edhe lëshime të njejta lidhur me kullën shqiptare, ajo jo vetëm që është e mangët por është edhe jo e plotë dhe tejet subjektive. Njëherit ky studius në fjalë kullën shqiptare dukagjinase, siç e quan ai këtë kullë e sheh si një ndikim të kullës së Shqipërisë, por e përcaktuar për ndonjë krahinë shqiptare të territorit të Shqipërisë.

Sipas tij kullat në Plavë e Guci kanë ngjajshmëri shumë të madhe me ato në Kosovë, veçmas ndryshojnë paksa në disa hollësira të rregullimit të skemës në katin epërm.Petrovic vren edhe lidhjen në mes kullave si banesa të Rrafshit të Dukagjinit, të Shqipërisë Verore dhe të pjesës verilindore të Malit Zi.86 Por kjo lidhje e ngjajshmëri për ne është sa e kuptimt, po aq dhe logjike dhe e natyrshme, pra këtu kemi të bëjmë me kullat e trevave të caktuara të trojeve etnike të banuara kryesisht me shqiptar, që i ndërtonin vet këto kulla, banesa të tipit kulla, në kohë periudha dhe kushte shoqroro ekonomike e politikepërafërsisht të njejt. (Dr. Drançolli F Kulla Shqiptare Prishtinë 2001 fq.70) Kulla në të vërtet është një kështjellë e vogël, të cilën e ndërtuan më se shumti shqiptarët si rezultat i rrethanave jo të mira politike dhe sigurie të cilat ekzistonin në këto vise me shekujt e kaluar.Mendojmë se është me rëndësi të madhe të theksojmë se kemi Kullën në Llozhan të rilindasit tonë të kombit tonë të madhit Haxhi Zeka. Ky është një ndërtim masiv i realizuar në gjhysmën e dytë të shek. XIX për nevojat e rilindasit të kësaj ane, Haxhi Zeka.

Kulla ka një konstruksion masiv me dyshllek të fshehtë e të veçuar në anën jugperindimore të katit më të lartë, si dhe ballkaon që del në formë a në treshkallor në fasadën jugore. Kjo Kullë paraqet një ekzemplar të arkitekturës popullore të përshtatur për nevojat e rilindasit tonë Haxhi Zeka. Kullat si një ndërtim i arkitektures, tip banesash individuale shqiptare, në Rrafshin e Dukagjinit u paraqitqë në dhjetë vjeqarin e fundit të shekullit XVIII. Në Kullën e Haxhi Zekës në kompleksin e ashtuquajtur të Jashar Pashës si psh. Lidhja e Pejës 1899, nën udhheqjen e Haxhi Zekës u bënë shumë tubime si ajo e Lëvizjes Kombëtare Shqiptare, në Junik në Kullën e Avdyl Hoxhës ku ishin ideologët, luftëtarët e paepur të kësaj lëvizje. Kemi edhe Kullën e Isa Boletinit në Mitrovicë, ate të Mic Sokolit në Tropojë etj..Kulla e Rrafshit të Dukagjinit shton autori si rregull është tre deri në katër katëshe por kemi edhe në dy katëshe të ndërtuar në ato vise sidomos të Dukagjinit.Këto kulla janë të ndërtuara me tavane prej druri dollapët, trapazani, dera e odës e gdhendur dhe e punuar nga druri dhe shkallët po ashtu nga druri të punuar shumë mirë,porn ë rrethet e Pejës, Istogut, Deçanit e të trevave të Drenicës,kemi nga një palë shkallët nga ana e mbrendshme, a ndërsa në rrethet e Gjakovës dhe të Pejës i kanë pasur nga dy palë shkallë.

Kullat Shqiptare në Rrafshin e Dukagjinit në veprën Gjurmë e gjurmime të autorit Mark Krasniqi

Mark Krasniqi është një autor i shumë punimeve, kumtesave studimeve dhe veprave të shumta të dala shkencore, ku si një etnograf merret ndër të tjera, edhe me problematikën dhe çështjen kulturor edhe materjale, përkatsisht me Kullat e banesës shqiptare ku ndër to na mirret drejtpërdrejt me çështjen e Kullës në Rrafshin e Dukagjinit.Që i thekson në mënyrë më të mirë të mundshme për gjithë Kullat që egzistonin si në Dukagjin e Drenicë e rrethinat e trevave të territoreve shqiptare si në Matë të Mirditesë ku egzistonin një numër bukur i madhë tyre. Mark Krasniqi në veprën e tij na merret edhe për ndërtimin e Kullave për faktorët që ndikuan në lindjen dhe ndërtimin e tyre të këtij tipi a objekti të banimit në trevat e territorit të banuarë me shqiptarë, dhe thekson në mënyrë të kjartë se Kullat në Kosovë gjithmon i kanë ndërtuar vetëm shqiptarët.

Këto Kulla na tregojnë vetëdijen kombëtare gjithë shqiptare gjatë Lidhjes së Prizrenit 1878 lëvizjen çlirimtare që ishte në atë kohë dhe kishte detyra patriotike për të dalë nga zgjedha osmane, zhvillimin e raporteve të reja shoqrore kapitaliste, situatën politike, sociale dhe ekonomike, përkatsinë klasore, gjakmarrjen, ngatrresat mes vete, çetat e kaçakve që ishin të pranishme në atë kohë në malet e Bjeshkve të Nemuna. Mark Krasniqi para se të përqendrohet në kullat si banesë në Rrafshin e dukagjinit autori i rrespektuar i joni thekson se kullat në territorin e ballkanit shtrihen Greqi, Bullgari, në Rumani, në Maqedoni, në Malin e Zi, në Bosnje, në Dalmaci dhe në territore të banuara me shqiptarët.Por autori na thekson se Kullat në territorin e Rrafshit të Dukagjinit ishte një ndërtim i veçantë, dhe kemi familje që mirreshin me ndërtimin e tyre si janë ato familje të njohura si Begollët në Pejë, Kryezinjtë në Gjakovë, që kanë ndërtuar Kulla në qytete të veta. (Dr.Drançolli F Kulla Shqiptare Prishtinë 2001fq 105-109). Trashëgëmia është themeli i kulturës shqiptare. Ajo krahas gjuhës prezanton me përpikëmëri etnitetin dhe identitetin e popullit në fjalë. Pikërisht për këtë duhet t’u kushtohet një trjatim me qasje të mirëfillta shkencore. Këto vlera etnokulturore. Pos që shërbejnë si burim material për studimin e së kalurës, kanë rëndësi të madhe në hulumtimin e jetës së njeriut dhe ambientit ku jeton.

Kulla Banesa të Fortifikuara ishin dhe Shkolla Shqiptare

Në shekullin XVIII e XIX Kullat Banesa Shqiptare paraqitet si një tip i veçantë i përmendoreve materjale të kulturës së popullit shqiptar, kur këto ndërtimesh arkitekturore qenë të nevojshme dhe u realizuan në numër të madh si në fshatra, ashtu dhe nëpër qytete, si në Pejë, Gjakovë, Mitrovicë, Dibër, etj. Kullat luajtën një rol shumë të rëndësishëm në jetën e pronarve të objekteve, ku përveç banimit të antarëve të familjeve, u shfrytzonte edhe për strehimin e bagëtive. Ndërsa në rastë lufte apo mbrojtes së interesave kombëtare, personale dhe familjare, kulla u shëndrua në një fortesë të njëmendë, meqense këtë e shoqronte edhe elemente fortifikuese mbrojtje në rastë sulmi ndaj tyre u përdornin për mbrojtje.

Sikurse te çdo popull, po ashtu edhe nga gjiri i popullit shqiptar gjatë shekujve dolën mjeshtër, e kryemjeshtër dhe arkitektë të shquar që lujtën një rolë shumë të madhë dhe dhanë kontribut të lartë në ndërtimin e Kullave Banesave të fortifikuara të Shkollave Shqiptare. Kemi Kullën në Deçan Kulla dy katëshe, ate në Junik kullën dy katshe, e në Carabreg të Deçanit po edhe ajo është dy katshe,e Pejë ku e ndërtuan mjeshtrië shqiptar që I ndërtuan në periudha të ndryshme që ishin kryesisht për banim, që u ndërtuan në mënyrë masive në fund të shekullit XVIII e veçanërisht në shekullin XIX ju përgjigjë situatës së krijuar anarkisë së gjithmbarshme historike.116Këto lloj Kullash të fortifikuara u ndërtuan si në Malësin e Gjakovës, në rrethin e Gjakovës, rrethin e Istogut, po në krahinën e Matit të Mirditës, në trevat e Drenicës , Lurës, të Pukës, në Malsinë e Krujes.Këto objekte me rëndësi të fortifikuara u ndërtuan edhe nga shqiptarët e Malit Zi, përkatsisht në Plavë, në Guci dhe Vishnjevë.Nga gjithë këto Kulla kanë mbetur ajo e Regjepagajve në Plavë si dhe Kullat e Prenë Sokolit, kanë në katinë më të lartë galerit dhe dyshekllekët e drurit . Por natyrisht gjith këto kulla nuk janë në gjendje fillestre sepse kanë egzstusr si kushtet natyrore dhe atmosfrerike në këtë trevë dhe për atë arsye kanë një konstruksion të atillë si Kulla e Dedë Nikollës po ashtu është dy katëshe me dëshllekun prej guri, që del nga muri perimental i kullës në formë anëcakuKemi edhe kullën e Kara Mustafës. Në Dibër Në Maqedoni, si ajo Kulla e Sefedin Aga nga dibra dhe njhet si Kulla e Sefedin Agës nga Dibra që sot është pronar Asllan Lloga në katin e spërm ka fasadën perëndimore ka galerinë prej druri që është në nivelinë e katit të dytë por në mas të madhe kullat kanë humbur tiparët.
Kullat Shqiptare në Rafshin e Dukagjinit dhe në Malsinë e Gjakovës
Në Rrafshin e Dukagjinit ekzistojnë një numër i madh i ekzemplarëve të arkitekturës popullore, përkatsisht i kullave si banesa të fortifikuara që janë të ruajtura deri në ditët e sotme, dhe ku prej tyre edhe në një gjendje shumë të mirë. Këto lloj kullash i përkasin kryesisht fundit të shekullit XVIII e deri në dhjetëvjetshin e parë të shekullit XX. Po në Rrafshin e Dukagjinit si banesë fortesash gjatë periudhës së Rilindjesë Kombëtare gjeti një përkrahje dhe u ndërtua në një numër të konsiderushëm si në fshatra, po ashtu edhe në qytete.

Po në këtë kohë Peja dhe Gjakova, si qendra të Rrafshit të Dukagjinit, ishin të trazuara si në pikëpamjen politike, ashtu dhe në aspektin e pasigurisë. Por edhe jeta e tyre ishte e pasigurt e gjithë pasuria e tyre e fshatarve dhe qytetarve.Kemi edhe Kulla me dyshllek prej druri e njëkatshe në Deçan. Kemi kulla në rrethin e Pejës ku janë të ruajtura më së miri po edhe në fshatrat e Rrafshit të Dukagjinit ku kullën e gjejmë të rrethuar me avlli e gardhe, në oborrin e shtëpisë arrihet nëpër një derë të madhe dykanatëshe të drurit e cila ka një deriçkë, nga një materjalë i njejtë, në për të cilin kalojnë e kumunikojnë antarët e familjeve, e musafirët etj.Por kemi edhe Kulla që në katin e parë i kanë Ahurin i cili shërben dhe shfrytzohet për nevojat për strehimin e bagëtisë. Ky mjedisë, mund të jetë i ndarë, varsishtë nga lloji i shtazëve. Por elementet e përbërse të ahurit janë grazhdi dhe rrethanakui viçave. Grazhdi mund të jetë i ngritur nga gurët, nga materjali dru apo edhe i thurur me thupra, shtroja e tij mund të jetë me gurë me kalldërm ose me përbërje natyrore, por kjo mvaret nga tereni, ky katë përdhes i ka disa të hapura të vogla, deri katër në formë të frengjive që këtu kemi frengji të vërteta që kanë karakterin mbrojtës dhe kemi dritaret vetëm nga oborri, që shërbenin për mbrojte shërbenin edhe për ajrosje e dritëçuar këtë mjedis.Kemi dy porta tek ahuri që ishin të mbuluara me hark dhe me fasada të ndryshme. Portat nga mbrenda sigurohen me shul, por këtu kemi edhe shkallët e mbrendshme që shpien drejt katit më të lartë. Kemi kullën në fshatin Vrellë te rrethi i Istogut që është ahuri dhe shtëpia e zjarrit janë të ndara.

Kullat Shqiptare Simbol i Qëndresës

Kemi në katin e dytë Odën e Burrave e cila paraqet mjedisin kryesor më të pasur të ndërtimit. Kjo odë fiton nga efekti me oxhakun, dollapët, me dollapin e bukës, me tavanin, me raftet, me trapazanin dhe me derën e odës që i kushtohet një zbukurimi shumë të madhë sidomos të veçantë.Po këtu në këto oda kemi dekurimet e shumta dhe funksionale sidomos të atyre odave të burrave të fshatrave e që vlenë të përmendet se ato nuk janë të realizimit të njejtë artistik. Në pejë kemi Kullat të cilat janë punuar në gdhendje në dru me një trjatim të veçant e të posaçëm dhe me aftësi të rralla mjeshtrore të talentuar shqiptar.

Ndriçimi i këtyre odave bëhet përmes dritareve të mbuluara me hark dhe të realizuara nga gurët e gdhedur dhe kishin një estetik shumë mjeshtrore por ishte edhe gjendja materjale e pronarve u vrejke gjatë ndërtimit edhe pozita sociale e pronarit në kohën e ndërtimit të kullave.
Kulla Shqiptare ishte simbol i Qëndresës kombëtare
Banesa e tipit kullë, përveç vlerës së mirfilltë të banimit, u bë edhe gjatë Lëvizjes Kombëtare Shqiptare simbol i qëndresës dhe i luftës për liri të kombit tonë shqiptar. Kishte një shprehje të lartë të vetëdijes kombëtare për ruajtjen dhe për kultivimin e trashëgimit dhe të traditave shqiptare disa shekullore.Në Kosovë përkatsisht për të mbyllur elementet mbrojtëse, pra frangjit, njëherit për të për ti hapur dhe për ti rritur dritaret e dushekllëkuët e odave të burrave dhe pjesët të tjera të kullave, gjithë kjo ekspedit iu besua komandanitit Xhavit Pashës. Po kjo ekspedit u realizua në pranverën e viti 1909, kur shkatroi me ushtri të madhe Xhavit Pasha në Isniq që ai pasha i dëmtoi shuë kulla. Nga kjo ekspeditë shumë kulla të Pejës u shembën nga zjarri i artilerisë. Gjithë kjo u bë me qëllim të caktuar vetëm e vetëm për të ndalë Isa Boletinin. Po me këtë rast ndër të tjera, nga altileria turke u rrënua karollhania e kullës trekatëshe e Avni Rrustemit, që na ishte në fshatin Strellci Epërm, rrethi i Deçanit, me motavicionin se kishte qenë për konak Isa Boletini.
Kullat Shqiptare në trevat e Matit dhe të Mirditës
Në Shqipërinë Veriore, si në trevat e Matit, të Mirditës, kemi ndërtimin e kullave, si në viset malore ku turqit nuk arritën të vendosnin sundimin e vet të plotë.Po kjo e bëri të ruhën zakonet e e organiziminit fisnor, të cilat penguan zhvillimin e marrëdhanieve feudale në kuptimin e vërtet të tyre.151Po në këto rajone në shekullin XVIII-XIX sundonin feudalët Zogollaj, Çelaj, Allamanë, Buzhiqë dhe Skënderaj,gjithë këta feudalë si për qëllim e kishin që ti rrisnin pronat e tyre.Gjithë ata fshatar që kundërshtonin plaqkitjen e pasurisë së tyre ata feudal e bënin zhdukjen e tyre, dhe po këtë feudal në mesin e fshatarsisë bënin për çarje, futnin grindje, vrasje dhe hakmarrje në mes familjeve fshatare të kësaj krahine, pra të Matit.Sot në trevat e Matit të binë në sy kullat e fortifikuara dhe të vendosura larg njëra-tjerës, që ishin të forta e të larta e që veçohen nga karakteri i vet mbrojtës. Këto Kulla na paraqiten në një numër të madh fshatrash të kësaj krahine të Shqipërisë Veriore paraçiten në këto fshatra :Klos, Dars, Fulçet, Gurrë e Vogël, Shulbarter,Kurdari e Shelli, të gjitha këto kulla u vendosën në vende mbizotruese.

Kullat Shqiptare me shtëpinë e zjarrit në Strellc

Kulla si banesë shqiptare nga paraqitja e saj, e fundit në shekullin e XVII e deri në dhjetvjeçarin e parë të shekullin. XX ka kanë pasur një zhvillimin evolues dhe të panderprerë.Në gjysmën e dytë të shek. XIX ndërtimi I kullës në disa rajone u përhap edhe në shtresat e gjera fshatare e qytetare. Mirëpo, në raste të veçanta përpos derës së vetëme në katin përdhes, hapje të këtij lloji dhe formë ndërtimi arkitekturës kishin eshe në katin e parë Kemi komplekse të veçanta të kullave me shtëpi të robëve të antarve të familjeve, të ndara, të veçuara mes vete, kemi pasur në fshatin Strellc e përkatsisht të Strellci Epërm.Kulla më e njohur ka qenë ajo në rrethinën e Deçanit ku konkretisht i ka takuar familjes Rrustemaj, dhe e cila ishte në këtë rastë egzistonte kulla tre katëshe dhe shtëpia e robëve, kulla në shtrirjen e saj horizontale njëkatëshe, si ndërtim i fazës së dytë të sajë.Lidhja me kullën dhe me shtëpin e robëve është bërë me anë të urës së ndërtuar nga druri dhe në katin e parë si në rrethinen e Deçanit po edhe në gjysmën e shekullit XIX kemi ekzemplarë të njëjtë edhe në familjen Curri.
Kulla me shtëpinë e zjarrit në Istog
Kemi Kullën e shtëpisë së zjarrit të familjes Bajraj në Istog, ljo kullë ishte e njohur si kulla e Adem Bajrit, e cila është ndërtuar në një ndërtim brenda një faze dhe njëkosisht, ku kemi kulla një katëshe dhe dy katëshe shtrirhen në mes veti horizontale ishin të lidhura mes veti.175 Me dallim nga ajo e fshatit Strellc i Epërm, ky kompleks si tërsi e njohur është një ndërtim Brenda një faze dhe njëkosisht .Në rastin e këtij ekzemplari,ishin të ndërtuara prej materjalit të fort si prej gurit e prej drurit dhe kishin vlera të mëdhë të arkitekturës shqipëtareNë dhjetëvjetshine fundit të shekullit XIX na paraqitet edhe një ekzemplar i veçantë i kullave me shtëpinë e zjarrit si kompleks siç e kemi në rastin e kulles së shtëpisë së zjarrit në Istog.

Trashëgimia e Kosovës

Me njohjen dhe themeleimin në studimin e kulturës materiale dhe shpirtërore kombëtare, vetvetiu duhet të rritet edhe mirëkuptimi, toleranca për ruajtjen e kulturave të etnikumeve të tjera. Të theksojmë se niveli i kulturës së një populli tregohet në tolerancën ndaj së kalurës, në bashkëpunimin ndërnjerzor dhe ndërkombëtar në lidhje me ruajtjen e trashëgëmisë nga e kaluara qëndron si tërsdi e të gjithëve. Mosëruatja e mosinteresimi, rrënimi, mospërfillja e në anën tjetër të veçuarit me egoizmm të trasdhëgëmisë vetjake ose kombëtare kanë rëndësi dhe efekte të kundërta. Arti kultura, përkatësisht trashëgimia materiale shqiptare është më interes dhe vlera të veçanta mbarëkombëtare si dhe më gjerë.Trasëgëmia paraqet “skeletin dhe gjuhën” e popullit shqiptar. Sikurse njeriu që nuk mundet të qëndroj pa konstruksionin skeletor, ashtu edhe shqiptarët nuk kanë ardhmëri pa trashëgimi. Trashëgëmia kulturore ka rëndësi dhe vlera për vetë kosovarët. Ajo më së miri fet dhe dëshmon për të kalulrën e bujshme të shqiptarëve. Trashëgëminë etnokulurore duhet ta mbrojmë, ta studiojmë, ta konservojmë, ta restaorojmë, ta ta rivitalizojmë dhe ta publikojmë, me qëllim të kultivimit të traditës në ruajtjen deri në imëtësi të tyre. Trashëgimia e Kosovës ndër shekuj pa dallim etnie e fetare, në një masë të madhe është shfrytëzuar, kultivuar dhe ruajtur nga krijuesit e saj.

Në këtë shkrim kemi theksuar si më lart për Rrënimin e Kullave Shqiptare. Kosova si pjesë e territorit etnik shqiptar, duke filluar nga periudhat parahistorike, konkretisht nga neoliti e deri në ditët tona. Kullat Shqiptare në përgjithsi ishin në vazhdimsi nën shenjestrën e osmanlinjëve e posaçërisht gjatë Lëvizjes Kombëtare, Lidhjes së Prizrenit. Në periudhën në fjalë, ato shpesh u granatuan dhe u rrënuan, u djegën ose ju ndëruan trajtat e disa elementeve konstruktive. Këto rrënime ndodhën edhe gjatë kolonizimit me elementin sllav të Kosovës. Në kohën e cekur shqiptarët pos që u keqtrajtuan, u torturuan, u burgosën u shpërngulën ng atrojet e veta shekullore, edhe u vranë si dhe u dogjën edhe shumë fshatra me kulla shqiptare. Në disa kulla u vendosën kolonistët serb të ardhur nga viset tjera serbe në Kosovë. Por veqmas kjo lufta e fundit e viteve 1998-1999 ishte me plot shkatrrime, rrenime të tërsishme sidomos ndaj gjdo objekti, shtëpi e kullë shqiptare nga pushtuesi serbosllav.


Gjithë kjo pasuri jetike shqiptare shumë shekullore e mjeshtërisë së mjeshtrëve dhe artistëve më të dalluar shqiptar ishte për një kohë të gjatë në shënjestër të pushtuesit serb. Janë rrënuar këto Kulla si në Nivokaz Batusha, Junik, Carrabreg, Prilep, Deçan, Strellc, Raushiq, Vranovc, Vrell, në Istog të vjetër dhe komleksi i kullave të Hazhi Zekës në qytetin e Pejës.

Këto të gjitha ishin të programuara e planifikuar e bashkërënditura nga qarqet e caktuara të insitucioneve pushtuese serbe. Në këtë shkrim kemi veçuar Kullat tona shqiptare në trevat e mbar Kosovës e në veçanti të atyre në territorin e rrafshit të Dukagjinit si të Pejës, të Gjakovës, Istogut, Deçanit, e të krahinës së rrethit të Matit të Mirditës së Shqipërisë. Po në këtë shkrim kemi theksuar për Kullat si banesë shiptare ku kulla i ka përmbushur nevojat familjare si dhe ato mbrojtëse, në shekullin XVIII e deri në shek. XIX e deri në mbarimin e tij. Kulla në gjitha përpjekjet për çlirimin e këtyre tokave nga zgjedha osmane e deri në ditët e sotme ka dhënë një kontribut madhor kombëtar. Kulla luajti një rolë të veçantë në mbrojtjen e kultures e traditës shqiptare, që ja vlenë të përkujtojmë si Kullën e Haxhi Zekës, e Isa Boletinit, Azem Bejtës. Këto kishin një rolë historik dhe institucional ku në to u bën tubime të Lëvizjes Kombëtare Shqiptare, si ajo e Pejës më 1899 nën udhëheqjen e Haxhi Zekës. Gjithë këtë pasuri të mirfilltë kombëtare patëm rastin të kemi gjithë këto njohuri për Rrënimin e Kullave Shqiptare falë angazhimit të lartë të arsimdashësit të pedagogut e një profesionisti të dalluar që është njohës i gjitha monumenteve të trashëgëmisë kulturore që i përket traditës së lashtë Iliro Dardano Shqiptare. Autori i nderuar me plot energji të një kolosi si që është Dr. Fejaz Drançolli të misionit fisnik të tij, që njëherit ne si student të tij i shprehim falemindrim të lart dhe i urojm plot shëndet e gjitha të mirat dhe suksese të mëtutjeshme në të ardhmën për botimin po dhe në veprat tjera që Dr. Prof Fejaz Drançolli nuk do të ndalet dot po si valet e Detit.

GRATË QË KANË FITUAR ÇMIM NOBEL NË LETËRSI

Svetlana Alexievich është e para gazetare që fiton çmimin Nobel në letërsi. Ajo renditet e 14 në listën e femrave që kanë marrë këtë vlerësim nga Akademia e Shkencave në Suedi.

Si gazetare investigative, ajo është bërë e njohur me librin "Zëra nga Çernobili", ku ndër të tjera shkruan "Më tregoni një novelë të imagjinuar për Çernobilin, nuk ka asnjë sepse realiteti është më shumë sesa fantazi".

Për herë të parë një grua fitoi çmimin Nobel në letërsi në vitin 1909, Selma Lagerlöf. Është e njohur thënia e saj: “Asgjë në botë nuk mund t’ ju bëjë “make up” kur keni humbur dikë që ju ka dashur!”

Sipas një legjende të lashtë në Sardenjë, trupat e atyre që kanë lindur në prag të Krishtlindjeve kurrë nuk do të shpërbëhen në pluhur, por do të ruhen deri në fund të kohës. Kjo është një ndër thëniet më të famshme të fitueses së çmimit Nobel në letërsi në vitin 1926, Grazia Deledda.

Dy vite më vonë, sërish fituesja do të ishte një femër. Sigrid Undset është e fmashme për pikëpamjen e saj për shkollën: "Unë shkova në një shkollë sepse babai im ishte në dijeni se ditët e tij ishin të numëruara dhe ai ishte i shqetësuar për mua që të merrja një edukim të mirë e të ndiqja hapat e tij. E urreja shkollën aq intensivisht, ajo ndërhynte në lirinë time."

Të gjesh lumturinë në punë është si të zbulosh burimin e rinisë. Kështu shprehej fituesja e çmimit Nobel në vitin 1938, Pearl Buck.

Gabriela Mistral ishte fituesja e radhës femër në vitin 1945. Dashuro të bukurën, thoshte ajo, është hija e zotit në univers.

U deshën 21 vite që Nelly Sachs të sillte Nobelin e Letërsisë te femrat, në vitin 1966. Ajo thotë: "Ne e frymëzuam ajrin e lirisë pa njohur ndonjë gjuhë apo njeri".

Ndërsa më shumë se dy dekada më vonë, më 1991 femra e radhës fituese ishte Nadine Gordimer. Sipas saj, “e vërteta nuk është gjithmonë e bukur, por uria për të është gjithmonë e tillë”.

"Pasioni nuk është kurrë i mjaftueshëm e nuk është as aftësi. Nëse dëshiron të fluturosh duhet të heqësh dorë nga gjërat që të mbajnë poshtë". Kështu shprehet Toni Morrison, fituese e çmimit Nobel në vitin 1993.

Një tjetër grua e dashuruar me librat tiumfoi në vitin 1996. Wislawa Szymborska thotë: "Unë jam e modës së vjetër dhe mendoj se leximi i librave është mënyra më e mirë që ka shpikur njerëzimi për të kaluar kohën".

Në listën e fitueseve nuk mungojnë ato që mund mbështesin feminizmin. Elfriede Jelinek, fituese në vitin 2004, thotë: "Unë nuk luftoj kundër burrave, por kundër sistemit që është seksist”.

"Çfarëdo që ju jeni duke menduar për të bërë, bëjeni tani. Kushtet janë gjithmonë të pamundura". Kështu thotë Doris Lessing, fituese e vitit 2007.

Dy vite më vonë, sërish ishte një femër, Herta Müller. Sipas saj, çfarë nuk mund të thuhet, mund të shkruhet. Sepse të shkruarit është një akt i heshtur, një punë nga koka te dora.

Fituesja e fundit femër ishte në vitin 2013: Alice Munro. Është e famshme shprehja e saj: "Gjithmonë mbani mend se kur një burrë ikën nga shtëpia, ai lë gjithçka pas... Kur një grua largohet, ajo merr me vete çdo gjë që ka ndodhur aty".

Dy fjalë për nobelisten Svjetllana Aleksijeviç

Prof.dr. Eshref Ymeri



Shkrimtarja, gazetarja dhe skenaristja e filmave dokumentarë Svjetllana Aleksijeviç, me baba bjellorus dhe me nënë ukrainase, ka lindur më 31 maj 1948 në qytetin Stanisllav të Ukrainës, i cili pas vitit 1962 është riemërtuar Ivano-Frankovsk. Ka punuar si mësuese e historisë dhe e gjuhës gjermane. Ajo u bë shumë e njohur me librat që pati shkruar në gjininëe prozës artistike-dokumentare.

Libri i parë i saj titullohet “Lufta nuk ka fytyrë femre”, të cilin e pati shkruar në vitin 1983. Kjo novelë dokumentare, e bazuar në regjistrimin e rrëfenjave të grave pjesëmarrëse në luftën kundër agresionit hitlerian, qe botuar për herë të parë në revistën “Tetori” (Oktjabr) në vitin 1984. Një pjesë të atyre rrëfenja-kujtimeve censura i pati flakur nga libri, sepse autoren e akuzuan për pacifizëm, për natyralizëmdhe për errësim të figurës heroike të gruas sovjetike. Në botimet e mëvonshme, pjesët e hequra u rivendosën në libër. Në vitin 1985 libri doli nga shtypi si botim më vete, njëhohësisht në disa shtëpi botuese, me një tirazh të përgjithshëm që arriti në dy milionë kopje në fund të viteve ’80.
Libri i dytë titullohet “Dëshmitarët e fundit: një libër rrëfenjash jo për fëmijë”. Doli nga shtypi në vitin 1985 dhe në botimet në vijim qe titulluar sipas varianteve tënëntitullit “Solo për zëra fëmijësh”, “Njëqind këngë djepi jo për fëmijë”. Përkrijiminekësajvepre, autorjaështëmbështetur në kujtimet e viteve të luftës të atyre që e patën përjetuar atë në moshën e fëmijërisë.

Libri i tretë, me titull “Çunat prej zinku” u botua në vitin 1989. Në të pasqyrohen rrëfenja për agresionin e trupave sovjetike në Afganistan, të cilat përcillen me fjalët e nënave që humbën bijtë e tyre në atë luftë.

Libri i katërt që mban titullin “Të yshtur nga vdekja”, e pa dritën e botimit në vitin 1993. Ai i kushtohet problemit të vetëvrasjeve që lindi në epokën e ndryshimeve të theksuara sociale nëish-Bashkimin Sovjetik.

Në vitin 1997 shkrimtarja u dhuroi lexuesve librin e pestëme titull“Lutje (falje) për Çernobilin”. Kjo vepër ka në themel biseda me dëshmitarë të katastrofës së Çernobilit.

Në vitin 2013 shkrimtarja nxori nga shtypi librin“Koha second hend”, në të cilin trajton problemin e ndikimit të historisë së vendit mbi vetëdijen e qytetarëve dhe, më konkretisht, formimin e dukurisë së“njeriut sovjetik”.

Të gjitha veprat e shkrimtares Svjetllana Aleksijeviç formojnë ciklin “Zërat e utopisë”. Ajo po e vazhdon punën për këtë cikël.

Këtu do të ndalem shkurtimisht në veprën e parë të saj “Lufta nuk ka fytyrë femre”. Për krijimin e kësaj vepre, autorja ka pyetur më shumë se 800 gra që patën marrë pjesë nëfrontet e luftës. Pikërisht mbresat e tyre janë përfshirë në këtë libër. Pas botimit të librit, autores filluan t’i vinin letra edhe nga meshkuj që kishin qenë në vijën e parë të fronteve të luftës.

Në librat që i janë kushtuar viteve të luftës, në Bashkimin Sovjetik përshkruhen akte heroike që kanë kryer meshkujt. Ndërkohë, në operacionet ushtarake të ushtrisë sovjetike patën marrë pjesë më shumë se 1 milion gra dhe vajza, po kaq patën marrë pjesë në ilegalitet dhe në çetat partizane. Ato kanë qenë pilote dhe snajperiste, mitraliere dhe zenitare. Pas përfundimit të luftës, shumë prej tyre iu desh ta mbanin të fshehtë pjesëmarrjen në frontet e luftës, meqenëse konsiderohej se gratë në ushtri paskëshin qenë mendjelehta në marrëdhëniet me meshkujt.

Në parathënien e librit, autorja shkruan:

“Meshkujt flisnin për akte heroike, për zhvendosjen e fronteve dhe për komandantët ushtarakë, kurse gratë flisnin për tjetër gjë: për faktin se sa e tmerrshme ishte të vrasje për herë të parë, pas betejës të ecje nëpër një fushë, ku dergjeshin kufomat e të vrarëve. Ata dergjeshin, të shpërndarë gjithandej, si puna e patateve. Të gjithë në moshë të re dhe të vinte keq për të gjithë, qofshin ata gjermanë apo qofshin tanët, ushtarë rusë. Pas luftës, gratë duhej të përballonin edhe një tjetër luftë. Ato i mbanin të fshehura ditarët e luftës, dëshmitë e veta për plagët që kishin marrë, sepse duhej të mësonin përsëri për të buzëqeshur, për të ecur me taka të larta dhe për të dalë te burri. Kurse meshkujt i patën harruar shoqet e tyre të kohës së luftës, i patën prerë në besë. Ua patën grabitur Fitoren. Nuk e ndanë bashkë me to”.


Kryeredaktori i librit shkruan:

“Neve na dukej sikur fjalët për të vërtetën do të shërbejnë jo vetën si një nderim në kujtim të të gjithë atyre që nuk patën fatin të jetojnë në atë kohëtë lemerishme, por do të jenë edhe si një kundërhelm ndaj gënjeshtrës së madhe, ndaj fjalëve bombastike dhe ndaj patriotizmit të paqenë, të cilat sot janë edhe më të shumta sesa në vitet e rinisë sime. Ne do të dëshironim që njerëzit, të cilët çirren me fjalët “Po të jetë e nevojshme, do ta përsërisim”, të lexojnë se si ushtarakët e vijës së frontit e kanë përshkruar përvojën e vet ushtarake. Betohem për fjalë të nderit që ata nuk dëshironin ta përsërisnin” (Citohet sipas: Sergei Kuznjecov: “Nga libri i ndaluar i Aleksijeviçit”.
Marrëngafaqjaeinternetit“Gordon”. 10 maj 2015).

Në vazhdim do të jepen disa fragmente nga libri, të cilat censura nuk i pati lejuar të përfshiheshin në të:

Fragmenti i parë

“Unë kam shkruar për faktin se si pata shkuar të takoj një ish-partizane… E rënduar nga shëndeti, por grua e bukur ende, ajo më rrëfeu se si grupi i tyre (ajo ishte më e madhja dhe kishte me vete edhe dy çuna të moshës së pararinisë) kishte dalë për zbulim dhe rastësisht kishte kapur rob katër gjermanë. Bashkë me ta qenë endur nëpër pyll për një kohë të gjatë. Por në mbrëmjen e ditës së tretë, ata u gjendën të rrethuar. Ishte e qartë se me robërit gjermanë me vete, ata nuk do ta çanin dot rrethimin, nuk do të largoheshin dot. Dhe në këto përsiatje e sipër, merret një vendim: robërit duhen vrarë. Çunat s’janë në gjendje t’i vrasin: ata kanë tri ditë që po enden së bashku nëpër pyll dhe të jesh tri ditë me dikë pranë, qoftë ky edhe një njeri i huaj, prapëseprapë mësohesh me të, ai të bëhet i afërt, ti mëson se si ai ha, se si fle, çfarë sysh dhe çfarë duarsh ka. Jo, çunave s’u bën dora t’i vrasin. Këtë ajo e ka të qartë. Kjo do të thotë se i mbetet asaj për t’i vrarë. Dhe në këto fjalë e sipër, ajo sjell në kujtesë se si i pati vrarë. Iu desh t’i mashtronte të dyja palët: edhe çunat, edhe gjermanët. Me njërin nga gjermanët ajo shkoi gjoja për të marrë ujë dhe e qëlloi nga prapa. Pas kokës. Tjetrin e mori me vete për të mbledhur shkarpa… Përjetova një tronditje të thellë nga mënyra se si ajo rrëfente me qetësi për gjëra të tilla”.

Fragmenti i dytë

“Ne ramë në rrethim… Bashkë me ne ndodhet edhe komisari Lunin. Ai na lexoi urdhrin, sipas të cilit ushtarët sovjetikë nuk dorëzohen. Në mesin tonë, siç ka thënë shoku Stalin, nuk ka robër, ka tradhtarë. Çunat nxorën pistoletat… Komisari dha urdhër: “Jo. Jetojeni jetën, djema, ju jeni të rinj”. Dhe ia hoqi vetes”.

Fragmenti i tretë

“Po vazhdojmë sulmin… U dukën fshatrat e para gjermane. Ne, të rinj hesapi. Të fuqishëm. Katër vjet pa rënë në femra. Nëpër bodrume ka fuçi me verë. Ka meze. Kapim vajza gjermane dhe i… Dhjetë nga ne përdhunuan njërën… Femrat nuk na mjaftonin, popullsia kishte marrë arratinë nga sulmi i ushtrisë sovjetike. Mbërthenim vajza të reja. Njomëzake… Dymbëdhjetë-trembëdhjetë vjeçe… Nëse ndonjëra qante, e zhdëpnim në dru, i rrasnim diçka në gojë. Ajo kishte dhimbje, kurse ne shkriheshim gazit. Tani unë s’po e kuptoj se si mundja të… Çun me prejardhje nga një familje intelektuale. Por i tillë kam qenë. E vetmja gjë që na bënte të druheshim, ishin vajzat tona, nuk donim që ato ta merrnin vesh. Infermieret tona, gjithashtu. Nga ato na vinte turp”.

Fragmenti i katërt

“Shumë nga ne besonin… Mendonim se pas luftës do të ndryshojë çdo gjë… Stalini do t’i besojë popullit të vet. Por lufta s’kishte përfunduar ende, kurse trenat e ngarkuar me njerëz morën drejtimin për në Magadan. Trenat e mbushur me fitimtarë… Arrestonin ata që kishin rënë robër, që kishin arritur të mbijetonin nëpër kampet gjermane, ata që gjermanët i patën çuar në fronte pune, të gjithë ata që kishin parë Evropën. Se të gjithë këta mund të rrëfenin se si jeton populli atje. Pa komunistë. Si janë shtëpitë dhe si janë rrugët atje. Se kolkoze atje nuk gjen askund. Pas Fitores të gjithë e mbyllën gojën. Rrinin në heshtje dhe kishin frikë. si para luftës…”.

Fragmenti i pestë

“Më thirrën në shkollë… Një mësuese e kthyer nga evakuimi po bisedonte me mua:
- Dua ta çoj djalin tuaj në një klasë tjetër. Në klasën time mësojnë nxënësit më të mirë.
- Po im bir të gjitha notat i ka “shkëlqyeshëm”.

- Kjo nuk ka rëndësi. Çuni ka jetuar në një zonë të pushtuar nga gjermanët.

- Ashtu është. Ne kemi hequr kusure.

- Nuk e kam aty fjalën. Të gjithë ata që kanë qenë në zona të okupuara… Për këta njerëz ka dyshime. Prandaj edhe ju…

- Çfarë? S’po marr vesh asgjë…

- Ne nuk jemi të sigurt për zhvillimin e duhur të djalit tuaj. Ja, atij i merret goja…

- E di. E ka nga frika. Atë e pati rrahur njëoficer gjerman që banonte në apartamentin tonë.
- E shikoni… po e pranoni vetë… Ju keni banuar me armikun pranë...

- Po kush na e lejoi këtë armik që të na vinte deri te portat e Moskës? Kush na braktisi neve këtu, së bashku me fëmijët?

Mua po më kapte histeria. Dy ditë isha në ankth se mos mësuesja më denonconte. Por ajo nuk ma largoi tim bir nga klasa…”.

Në krejt përmbajtjen e këtij libri, përcillen mesazhe tronditëse për natyrën egërane të sistemit komunist në Bashkimin Sovjetik, i cili me dogmat e tij paradoksale kërkonte ta shpërfytyronte personalitetin e njeriut. Pikërisht edhe këto mesazhe kanë qenë tepër bindëse për jurinë, e cila më 08 tetor 2015 i akordoi Çmimin Nobel për letërsinë zonjës Svjetllana Aleksijeviç.

Veprat e Svjetllana Aleksijeviçit janë përkthyer në anglish, në frëngjisht, në gjermanisht, në suedisht, në polonisht, në kinezisht, në norvegjisht etj. Tirazhi i përgjithshëm i botimeve të huaja të librit që i kushtohet katastrofës së Çernobilit, pati arritur në më shumë se katër milionë kopje.



_________________________________


“Nobeli” 2015 shkon për një grua

Svjetllana Aleksijeviç është fituesja e çmimit “Nobel” në letërsi për vitin 2015, duke u bërë e para gazetare që vlerësohet me çmimin e madh në historinë e këtij çmimi



Svjetllana Aleksijeviç, gazetarja dhe shkrimtarja e njohur bjelloruse, është fituesja e çmimit “Nobel” në letërsi për vitin 2015, duke lënë pas emra të njohur të letrave, si Philip Roth, Haruki Murakami, Ismail Kadare apo Margaret Atwood. Emri i saj duket se nuk ka qenë surprizë për mediat, të cilat e kishin paralajmëruar herët si një nga favoritet kryesore. “Për të shkruarën e saj polifonike, duke e kthyer në monument të vuajtjes dhe kurajës në kohërat tona”, thuhej në motivacionin me të cilën Akademia Suedeze shoqëronte këtë çmim. 67-vjeçarja tashmë është fituesja e një çmimi prej tetë milionë korona suedeze (rreth 860 000 euro). Kjo është e parë në historinë prej më shumë se një shekulli të këtij çmimi që ai shkon për publicistikën. Kjo tregon një hapje të akademisë ndaj çështjeve të ndjeshme që janë sot, të cilat kanë të bëjnë me lirinë e medias. E lindur në Ukrainë, nga një baba bjellorus dhe një mama ukrainase, Svjetllana u rrit në Bjellorusi. Pas përfundimit të studimeve ajo nisi punë si gazetare në mediat lokale e më pas si korrespondente për revistën letrare “Neman”. Karriera e saj si gazetare do të kishte sukses pas reportazheve dhe intervistave me dëshmitarë të ngjarjeve dramatike, siç ishte Lufta e Dytë Botërore, lufta sovjetiko-afgane, rënia e Bashkimit Sovjetik apo përshkrimet e katastrofës së Çernobilit. Pas persekutimit nga regjimi i Lukashenkos, ajo largohet nga Bjellorusia në vitin 2000. Përgjatë këtyre dy dekadave ka jetuar në Paris, Gothernburg, dhe Berlin. Vetëm në vitin 2011 ajo do të kthehej sërish në vendlindjen e saj në Minsk. Librat e saj janë komentuar si një përshkrim i ndier dhe tepër dramatik i historisë sovjetike dhe pas saj. Intervistat e realizuara nga Aleksijeviç janë përshkrimi më i mirë i ngjarjeve historike që ka kaluar vendi i saj. “Zëra sovjetikë nga lufta e harruar” është një prej librave të saj, i përkthyer menjëherë në shumë gjuhë të botës dhe “Zërat nga Çernobili”. Tepër kritike dhe ndaj Rusisë së sotme, ajo ka botuar një sërë shkrimesh, ku analizon atë çfarë Putini dhe politika e tij po i japin vendit. “Unë jam një njeri që ka përjetuar vitet nëntëdhjetë. I përkas gjeneratës së Gorbaçovit. 25 vjet me radhë ne jetonim me shpresën se Rusia do të bëhej një vend më i mirë, mirëpo kjo nuk ka ndodhur. Rusia jeton në një marrëzi revanshiste. Një sondazh i bërë publik pak kohë më parë thotë se: nëse Putini do të kandidonte sërish në zgjedhjet e reja presidenciale, do të fitonte 80 për qind të votave. “Rusia është Putini, pa Putinin s’ka Rusi.” Këtë e besojnë shumë vetë. Të gjithë kanë nisur t’ia mbushin mendjen vetes se ne jemi njerëz të luftës, pasi nuk kemi njohur ndonjë gjë tjetër veç saj. Gjithnjë ne ose kemi marrë pjesë në një luftë ose na kanë përgatitur për një të tillë. Te ne mbizotëron një kult i luftës”, shkruante ajo në një shkrim pak muaj më parë. “Gruaja e luftës” ashtu si shumë analistë e quajnë, kërkon dhe beson tek e vërteta. Në librin e saj me titull “Lufta nuk ka fytyrë femërore”, të cilin ajo e përfundoi në vitin 1983, Aleksijeviç iu afrua kësaj përqasjeje me anë të intervistave që kishte zhvilluar më parë e që kishin të bënin me fatin e ushtarëve sovjetikë gjatë Luftës së Dytë Botërore. Zyra sovjetike e censurës “Glavlit”, e akuzoi atë pas kësaj se kishte njollosur “Nderin e luftës së madhe patriotike”. Si pasojë e “qëndrimeve të saj antikomuniste”, ajo humbi pas kësaj edhe vendin e punës. “Lufta nuk ka fytyrë femërore” doli në qarkullim vetëm në vitin 1985 me fillimin e Perestrojkës në ish-Bashkimin Sovjetik. Në bazë të materialeve e skenarëve të Svjetllana Aleksijeviç (rreth 500 regjistrime me zë) regjisori bjellorus, Viktar Dashuk, në vitet 1980-1984 shfaqi një film dokumentar me shtatë pjesë, që ruante po ashtu titullin e përmbledhjes së autores. Njëra nga pjesët e filmit në vitin 1983 mori dhe njërin prej çmimeve më të rëndësishme në Festivalin e Lajpcigut në ish-RDGJ, kurse regjisori në fjalë, në vitin 1985, u nderua me Çmimin Shtetëror të BRSS. Në të njëjtën kohë me librin “Lufta nuk ka fytyrë femre”, doli në qarkullim edhe vepra tjetër e Svjetllana Aleksijeviç, “Dëshmitarët e fundit” (1985). Në atë vepër, ajo tematizon, ndër të tjera, përjetimet e familjes së vet në luftë dhe ato nën diktaturën e Stalinit. Ndërkaq, ajo kishte intervistuar edhe më shumë se pesëqind veteranë sovjetikë të luftës në Afganistan dhe nënat e ushtarëve të vrarë. Titulli “Djemtë prej zinku” lidhet me ushtarët e vrarë, trupat e të cilëve silleshin në vendlindje në arkivole zinku. Nga viti 1992 ajo duhej të përgjigjej shpesh para një gjykate në Minsk; por nuk u burgos. Më pas erdhën disa vepra të tjera, njëra ndër të cilat lidhej me katastrofën e Çernobilit. Aleksijeviç është anëtare e një sërë shoqatash dhe është nderuar kësisoj disa herë nëpër aktivitete që lidhen me filma dokumentarë, gazetareskë apo letrarë. Me gjithë qëndrimin e saj opozitar kundër sistemit diktatorial të Presidentit Aleksander Lukashenka në Bjellorusi – ku telefoni i saj përgjohet e daljet publike i janë refuzuar – ajo preferoi të kthehej në Minsk, te vendi ku një ditë do të kthehej patjetër.
(Floripress/Flori Bruqi)


----------------------------------

RRËFIMI I SVETLLANA ALEKSEJEVIÇIT

Aleksievic po ashtu është vlerësuar me çmimet maksimale në Evropë Kurt Tucholsky Prize, “Andrei Sinyavsky Prize”, Leipzig Prize For the European Mutual Understanding 1998, “Herder Prize”


Për shkak të grindjeve me Llukashenkon Svetllana Aleksejeviç i është dashur të jetojë jashtë Bjellorusisë. Librat e saj janë të ndaluar në atdhe. Biseda është realizuar për lexuesin shqiptar në dhjetor 2011 në qytetin polak të kulturës, Wroclaw

Svetllana Aleksejeviç (Svetlana Alexievich) është shkolluar për gazetari në Minsk dhe e bëri këtë zanat praktikë jete. Sa për të sotmen, ajo ka vrapuar dje. Pesë librat e saj janë ngjizur në vitet e punës intensive në terren. Në Evropën Qendrore që është shtëpia e saj qyshse mërgoi si opozitare e regjimit të Llukashenkos, Svetllanën e vlerësojnë për dinjitetin njerëzor të shkrimeve të saj. Gjuhë pas gjuhe po zbulohen librat e saj të shkruar me një stil unik. Ajo quhet autore e një zhanri që vjen nga vendet e saj, Bjellorusi-Rusi: prozë e korit, roman i zërave. Librat e saj quhen në kopertinë thjesht reportazhe por metoda dhe natyra e shkrimit është më shumë se kaq. Nga dhjetëra qindra intervista me dëshmitarë Aleksejeviç rindërton njw rrymë historish të vogla që i fsheh perdja e teatrit të historisë, shifrat e saj. Kështu që vetvetiu Aleksejeviç shkruan jo konform të njohurës dhe të pranuarës zyrtarisht, prozën epike shumëzërëshe.

Me librin Fytyra jofemërore e luftës Svetllana është fituese e Angelus Çmimi për Letërsinë e Evropës Qendrore (çmimi më i rëndësishëm në fushën e prozës të përkthyer në gjuhën polake) që jepet çdo fillim dhjetori në qytetin e shumë etnive Wroclaw, në jugperëndim të Polonisë. Ndër shtatë finalistët kandidatë për çmimin 37 mijë euro, Ismail Kadare konkurronte me Qorrfermanin (i sjellë në gjuhën polake nga Dorota Horodyska si një triptik i tri romaneve të shkurtër otomanë).
Svetllana Aleksejeviç tregon për lexuesin shqiptar për Fytyra jofemërore e luftës (sërish në Poloni këtë vit, ajo mori Çmimin për Reportazhin që mban emrin e gazetarit Riçard Kapushinski).
Bashkimi Sovjetik humbi 27 milionë njerëz në Luftën e Dytë. Gra në front në Ushtrinë Sovjetike ishin rreth 1 milion. Gati 100 mijë u vranë. Këto gra mbrojtën atdheun e tyre jo Stalinin i cili i ka ofruar botës versionin e tij të luftës, thotë Svetllana Aleksejeviç. E vërteta vjen përmes vuajtjes së këtyre grave. Në shkollat sovjetike askush nuk na mësoi për të jetuar, na mësuan se si vdiset për atdheun.
Fytyra jofemërore e luftës janë rrëfime për ndjenjat bazë të njeriut në rrethana të pazakonta. Me fjalë të tjera të autores bjelloruse: Njeriu është një kafshë që nuk është projektuar për ngarkesa të tilla.

Intervista

Zonja Aleksejeviç, me këtë çmim që ju dhanë polakët, ata aprovojnë kredon tuaj që më mirë ta ndjekësh realitetin se sa ta krijosh atë.

Ky interes nuk është vetëm për polakët. Unë kam shkruar vetëm pesë libra që janë përkthyer në rreth 30 vende. Kjo tregon që njerëzit kanë interes për letërsinë dokumentare. Realiteti dhe koha kalojnë shumë shpejt, bota ndryshon po aq shpejt dhe shkrimtarët nuk kanë aq shumë kohë për të krijuar, për ta rikrijuar realitetin.

Libri Një lutje për Çernobilin më mori 10 vjet. Imagjinojeni: sikur ta shkruaja për më gjatë, do të ishte krejt tjetër libër dhe të tjerë ata për të cilët unë shkruaj. Kurse Fytyra jofemërore e luftës është shkruar gati 40 vjet të shkuara, kur koha rridhte më ngadalë. Mendoj se dëshmitarët janë të vetmit njerëz që mund ta tregojnë në kohë historinë. Prandaj njerëzit më besojnë.

Si u bë temë qendrore lufta sipas grave?

Unë kam lindur më 1948. Kam banuar për një kohë në fshat. Prindërit e mi ishin mësues. Më kujtohen tregimet nga fëminia për luftën partizane. Një në katër bjellorusë u dogj i gjallë ose u vra nga gjermanët. Në fshatin tonë këto histori i tregonin femrat. Në Bjellorusi, rreth 60 mijë gra luftuan në divizionet partizane. Ajo që dëgjoja dhe kujtoja nga tregimet në fshat ishte krejtësisht tjetër gjë nga çfarë na mësohej në shkolla për guximin, trimërinë, luftën heroike. Lufta më ka tërhequr shumë pikërisht për ato që dëgjoja nga dëshmitaret e mia. Prandaj doja ta përshkruaja luftën me sytë e tyre.

Atëherë, përse jofemërore?

Lufta gjithmonë ka pasur fytyrën e burrave. Unë mundohem të shpjegoj në këtë libër që, edhe si biosistem trupi i femrës nuk është krijuar për luftë, në ndërtimin biologjik të saj nuk është lufta por lindja. Për shembull: një grua e ka shumë të vështirë të ngrejë 50 kilogramë armatime e sende të nevojshme lufte; është e vështirë për një infermiere në luftë që të tërheqë një burrë të plagosur njëqindkilësh. Është e vështirë të imagjinosh gruan në këto raste dhe në kushtet e mungesës së mjeteve për higjienë personale, që nga pambuku për menstruacione, te gjimbajtëset. Edhe flokët më mirë ishin zero. Gjithçka në veshje ishte burrash. Këto ofronte ushtria.

Botimi i një libri kur dëshmitarët janë gjallë, ju ka kushtëzuar?

Kjo ka qenë një nga vështirësitë e botimit. Këto gra të popujve të ndryshëm nga Bashkimi Sovjetik më treguan hapur të vërtetën. Por ato mendonin që në libër unë do ti përfaqësoja si heroina. Për to unë isha si vajza e tyre që do ti mbaja gjallë në kujtime. Reagimi ishte i ashpër: “Ti nuk di si shkruhet për luftën!” më thanë. Gratë kanë pasur probleme me bashkëshortët. Shpeshherë kur shkoja në një shtëpi, burrat iu thoshin: “Shko ti në kuzhinë, do të flas unë se çishte lufta!”

Çndodhi me kthimin e gruas ushtare në shtëpi?

Filloi lufta e tretë. Prostitutë! Çfarë ke bërë atje në front? Ky nam i ndoqi. Femrat ishin të rëndësishme kur rusët dështonin në afërsi të Moskës. Iu duheshin infermiere, luftëtare, sepse Stalini asgjësoi kryesinë ushtarake. Pastaj, gratë ishin të nevojshme në emër të emancipimit, të barazisë, ushtare në mbrojtje të atdheut. Ndryshe nga burrat, femra nuk mund të kapej rob dhe as të burgosej. E megjithatë, në rast se binte në duart e armikut që kishte gjasë për ta turpëruar një femër, ajo gjithmonë ka pasur në armën e saj një plumb për veten.
Pas luftës burrat i braktisën, sepse ato nuk dinin të mbanin taka, të visheshin me sqimë, të ishin elegante, femërore si gratë që nuk kishin qenë në luftë.

Sa gra intervistuat?

Për çdo libër unë punoj 7-10 vjet. Kam udhëtuar në njëqind fshatra, katunde, qytete, republika, ku kam mbledhur rreth gjashtëqind rrëfime, nga të cilat kam zgjedhur dyqind, ato më të fortat, sepse jo të gjitha rrëfejnë bukur, me emocione.

Mbi çfarë metode punuat?

Me regjistrim, sepse kështu ridëgjoj të folurën, të vërtetën. E shkruara e humbet emocionin. Me këtë metodë kam shkruar 5 librat që unë i quaj libra zërash.

Përmend këtu edhe një libër për Njeriun e kuq. Heronjtë e këtij libri janë njerëz që tregojnë për periudhën e civilizimit gjatë komunizmit.

Çfarë është Njeriu i Kuq?

Është njeriu sovjetik i përpunuar në laboratorin e marksizëm-leninizmit, i cili ka menduar që mund të krijonte një parajsë në tokë, por këtë tokë e kthyer në një banjë gjaku. Ky është homo-socialisticus apo homo-sovieticus. Edhe ju keni përvojën tuaj në këtë drejtim dhe mund ta kuptoni shumë mirë si kemi jetuar dhe përse tani tek ne jeta nuk është normale.

Për njeriun e kuq kam intervistuar njerëz të cilët kanë menduar për vetëvrasje sepse ata nuk arrijnë ta mendojnë si mund të jetohet pa socializëm.

Në Shqipëri kemi të botuar nga zonat post-sovjetike vetëm një libër të Ana Politkovskajës. Ndoshta libri juaj mund të shohë dritën e botimit.

Mendoj se kjo përvojë do të ishte e nevojshme për Shqipërinë, sidomos ky libër për fundin e njeriut të kuq. Përvojat tona janë të ngjashme.

Është e vështirë të jetosh në Bjellorusi si intelektual në opozitë?

Për shkak të grindjeve me Llukashenkon unë duhet të jetoj jashtë Bjellorusisë. Aktualisht jetoj në Gjermani. Do të doja të kthehesha në Bjellorusi, por nuk e di. Klima është e rëndë, njerëzit burgosen. Librat e mi nuk botohen në Bjellorusi, botohen në gjuhën ruse dhe vijnë nga Rusia, nuk ka asnjë intervistë timen në Radio e TV. Shkurt, jam e ndaluar në vendin tim.

Svetllana është rritur në një fshat të vogël, nga prindër mësues, ka dëgjuar shumë histori nga njerëzit, por çfarë e mpreh vështrimin që sheh botën të zhveshur nga mitet?

Unë i përkas një brezi tjetër që u lind në vitet e para të pasluftës. Kam punuar shumë me vetveten për të qenë ndryshe, për të parë ndryshe. Kjo është zgjedhja ime.

Si e fitoni besimin te njerëzit?


Ti duhet të bisedosh me njeriun si me një mik. Unë shkoj te dëshmitarët e mi si njeri i cili do të kuptojë diçka. Për të dëgjuar diçka të re, duhet të pyesësh në mënyrë të re. Unë nuk koleksionoj tmerre, por ato ndjenja që e mbajnë njeriun ti tejkalojë tmerret e të mbijetojë në çdo rrethanë.

Libri

Lufta kundër nazizmit mori fund në maj 1945. Më shumë se një milion gra nga 15-30 vjeç morën pjesë frontin e luftës së dytë botërore, pilote, tankiste, dhe shumë pozicione të tjera. Pas fitores këto gra u lanë në heshtje. Në librin Fytyra jofemërore e luftës ato tregojnë për herë të parë në jetën e tyre, anën jo heroike të luftës që zakonisht nuk tregohen në historitë dhe kujtimet e veteranëve. Ato flasin për pisllëkun dhe të ftohtët, për urinë dhe dhunën seksuale, për ankthin dhe hijen e kudondodhur të vdekjes. Ato flasin në librin tronditës të Svetllana Aleksejeviç. Libri u çua për shtyp më 1983 por mbeti në sirtarët e shtëpisë botuese, i akuzuar për pacifizëm, natyralizëm dhe deglorifikim të heroinës sovjetike.
Pa dritën e botimit vetëm në perestrojkën e Gorbaçovit, më 1985, por autorja e ripunoi më 2002, duke rindërtuar pjesë që ishin hequr prej censurës dhe futi pjesë të tjera që nuk mundej në fillim. Është përkthyer në Gjermani, Britani, Francë, Greqi, Finlandë, Japoni, Kinë. Libri ka frymëzuar dokumentarë e performanca teatrale.

Biografi

Svetlana Alexievich një nga gazetaret më të shquara të Evropës, u lind më 31 Maj 1948 në Ukrainë në qytetin Ivano-Frankivsk në familjen e një ushtaraku. I ati ishte bjellorus e ëma nga Ukraina. Studioi gazetari në Universitetin e Minskut më 1967. Punoi disa vjet si korrespondente e revistës letrare Neman dhe drejtoi seksionin joletrar.

Ishte shkrimtari bjellorus Ales Adamovich që ndikoi në zgjedhjen e Svetllanës. Me librat Vij nga fshati krenar dhe Libri i rrethimit, ai aplikon një zhanër të ri për letërsinë bjelloruse dhe ruse njëherësh të cilin e quan roman kolektiv, roman-oratorio, kor epik. Ky është mësuesi kryesor i Svetllanës.

Dëshmitarët e fundit: 100 rrëfime fëminore i vitit 1985 nuk botohet menjëherë për të njëjtat arsye që censura kishte dhënë edhe për Fytyra jofemërore e luftës.

Shkruan Djemtë në zink 1989, për krimet e luftës sovjeto-afgane, Të magjepsur me vdekjen 1993, Lutja e Çernobilit: kronikat e së ardhmes 1997.

Alexiyevich thotë: Një sy ti hedhësh historisë së kohës sovjetike dhe post-sovjetike dhe shikon një varr masiv dhe një banjë gjaku. Një dialog i përjetshëm mes ekzekutorëve dhe viktimave. Revolucioni, gulagët, lufta e dytë botërore, lufta sovjeto-afgane e mbajtur fshehur nga njerëzit, rënia e perandorisë së madhe, e gjigantit socialist, toka utopike, dhe tani një sfidë e përmasave kozmike Çernobili. Një sfidë për gjithë gjërat e gjalla mbi tokë. E tillë është historia jonë. Dhe kjo është tema e librave të mi, rruga ime, rrathët e mi të ferrit nga njeriu te njeriu.

Ajo është vlerësuar me çmimet maksimale në Evropë Kurt Tucholsky Prize, “Andrei Sinyavsky Prize”, Leipzig Prize For the European Mutual Understanding 1998, “Herder Prize”.(Elsa Demo)

Protestat e malazezëve kundër Qeverisë së kryeministrit Milo Gjukanoviç

Më shumë se 3 mijë vetë kanë protestuar në Podgoricë duke kërkuar dorëheqjen e qeverisë së Malit të Zi, e cila udhëhiqet nga kryeministri Milo Gjukanoviç.

Opozita po kërkon një qeveri kalimtare deri në mbajtjen e “zgjedhjeve të përgjithshme”. Të mbledhur jashtë ndërtesës së parlamentit, e cila po ruhej nga policia, protestuesit kanë vendosur pankarta me mbishkrimet “dorëheqje” dhe “poshtë hajnat”.

Liderët e opozitës i kanë bërë thirrje protestuesve që të qëndrojnë para parlamentit deri në dorëheqje të qeverisë. Disa nga protestuesit kanë vendosur edhe tenda.

Gjukanoviç ka udhëhequr për tri mandate Malin e Zi, që nga viti 1990. Vendi me një popullsi prej 630 mijë banorë ka numrin e papunësisë prej 20%.

Në Tuz të Malit të Zi, është mbajtur një tubim proteste në mbrojtje të pakicës shqiptare në këtë shtet.
Protesta është mbajtur për ligjin që ndalon përdorimin e flamurit kombëtar, çështja e pronave dhe ndarjes së komunës së Tuzit si njësi më vete.

Anton Lulgjuraj, kryetari i Forumit Demokratik për Integrim, shpalos kërkesat: “Të themelohet komuna e Malësisë, të themelohet vetëqeverisja lokale, të kthehen pronat tek pronarët, të lejohen librat në gjuhën shqipe. Kryesorja është se ne kërkojmë që të lejohet përdorimi i flamurit shqiptar që me ligjin e fundit që ka hyrë në fuqi nuk lejohet.”

“Përdorimi i flamurit tashmë nuk lejohet dhe ky është problemi kryesor”, thekson deputeti Genc Nimanbegu.

Në çështjen e tyre shqiptarët e Malit të Zi kërkojnë edhe ndihmën e Tiranës zyrtare.

“Tirana zyrtare është zhytur në luftën për pushtet dhe i ka harruar detyrimet e veta. Ajo duhet të interesohet për pakicat sepse është e shkruar në Kushtetutë”, deklaron profesori Vasel Camaj.


Kjo është protesta e parë pas 6 vjetësh. Protesta e fundit në vitin 2006 u mbyll nga ndërhyrja e policisë e cila arrestoi 18 persona.

Protesta e shqiptarëve në Mal të Zi është mbyllur në mënyrë paqësore, por ata duken të vendosur në mbrojtjen e identitetit të tyre duke kërcënuar me shkallëzim të protestave nëse kërkesat e tyre nuk plotësohen.


**********

Mijëra vetë pushtojnë Podgoricën duke kërkuar dorëheqjen e kryeministrit jetëgjatë të vendit dhe premtojnë protesta të përditshme deri në rrëzimin e tij.



http://www.kurir.rs/region/crna-gora/video-mandic-odbio-krivokapica-i-upozorava-crna-gora-se-nalazi-na-ivici-gradanskog-rata-clanak-1981421



Mijëra njerëz u mblodhën para ndërtesës së parlamentit të dielën në Podgoricë në një manifestim masiv kundër kryeministrit Milo Gjukanoviç, të cilën e akuzojnë për korrupsion, praktika jodemokratike dhe manipulim zgjedhjesh.

Protestat e organizuara nga Fronti Demokratik, një aleancë e partive kryesore opozitare, e cila njoftoi se do të vijojë të protestojë në mënyrë paqësore çdo ditë në orëj 6.30 të mbrëmjes deri sa Gjukanoviç, i cili e ka qeverisur Malin e Zi me rotacion si kryeministër dhe president që nga viti 1991, të dorëhiqet.

Opozita po kërkon krijimin e një qeverie të përkohëshme për të organizuar atë që ata e konsiderohnë si “zgjedhjet e para të lira dhe të ndershme” në Malin e Zi”.


“Nuk ka shkatërrime, nuk ka dhunë,. Policët do të qëndrojnë me ne për disa net. Kjo do të ndodhë edhe në qytetet e tjera të Malit të Zi,” tha Andirja Mandic, udhëheqës i partisë pro-serbe NOVA.

“Ne nuk duam pushtet të fituar në rrugë por zgjedhje të ndershme. Në mënyrë demokratike dhe paqësore, ne do të fitojmë lirinë. Lufta sapo ka filluar,” tha ai.

Protestuesit kundër qeverisë ngritën disa dhjetëra tenda në parkun përballë parlamentit në mënyrë që protestuesit të kalojnë natën aty deri në manifestimin tjetër të planifikuar për të hënën.

“Ne do të qëndrojmë në plate [jashtë parlamentit] deri sa kërkesat tona të plotësohen. Ne nuk do të pranojmë shantazhe apo zgjidhje të pjesshmë,” tha Strahinja Bulajic, një nga udhëheqësit e Frontit Demokratik.

Sipas organizatorëve, rreth 400 vetë kaluan natën në tenda.

Gjatë manifestimit, protestuesit u dyndën në sheshet kryesore të Podgoricës nga qytete të tjera të Malit të Zi si Nikshiç, Kolashin dhe Berane. Duke hedhur sllogante antiqeveritare, shumica valëvisnin flamuj serbë.

Siguria qe e ashpër dhe barrikadat u ngritën përreth parlamentit si pasojë e frikës se protesta mund të bëhet e dhunshme. Por manifestimi u mbyll në paqe, nuk pati të ndaluar apo zënka.

Opozita po planifikon gjithashtu një seri manifestimesh kundër Gjukanoviçit në të gjithë vendin.

Koalicioni aktual qeverisës u krijua pas zgjedhjeve të vitit 2012. Ai përfshin Partinë Demokratike të Socialistëve, partia e Gjukanoviçit, Partinë Social Demokrate dhe tri parti nga minorancat. Zgjedhjet e ardhëshme parlamentare pritet të ndodhin pranverën e ardhëshme.


Në mënyrë që të financojë protestën, por gjithashtu edhe të rrisë pjesëmarrjen e qytetarëve, Fronti Demokratik nisi një fushatë financimesh të vogla me synimin e premtuar të “protestave të para të financuara në mënyrë demokratike për demokraci”.

Përveç malazezëve, fushata po kërkon mbështetje edhe nga diaspora e vendit si dhe aktivistë të huaj pro demokracisë.

http://www.kurir.rs/region/crna-gora/otvoreno-pismo-milovom-rezimu-ako-ovako-nastavite-vlast-ostaje-na-jednoj-a-gradani-na-drugoj-strani-clanak-1981661

http://www.kurir.rs/region/crna-gora/episkop-joanikije-opasno-je-braniti-se-silom-pendrecima-zatvorima-i-hapsenjima-clanak-1981829

http://www.kurir.rs/region/crna-gora/video-haos-u-podgorici-milo-razbio-protest-opozicije-zorom-poslao-policiju-da-rastera-demonstrante-clanak-1980239

http://www.kurir.rs/region/crna-gora/foto-nicim-izazvan-napad-milovi-policajci-prebili-milana-knezevica-predsednika-dnp-a-clanak-1980259

http://www.kurir.rs/region/crna-gora/video-haos-u-podgorici-milo-razbio-protest-opozicije-zorom-poslao-policiju-da-rastera-demonstrante-clanak-1980239

http://www.kurir.rs/region/crna-gora/svi-protiv-mila-narodne-proteste-podrzali-rusi-amerikanci-i-eu-clanak-1981647

http://www.kurir.rs/region/crna-gora/svi-protiv-mila-narodne-proteste-podrzali-rusi-amerikanci-i-eu-clanak-1981647

*******

Demarkacioni me Malin e Zi pritet të shkaktojë protesta


Ka mbetur çështje javësh kur Kosova e Mali i Zi, pritet t’i ndajnë territoret me vijë kufitare. Por dikush paralajmëron palët që të mos nguten me shënimin e këtij kufiri, pasi banorët e anës së Rugovës nuk do të pajtohen që t’u mbesin pronat jashtë territorit të shtetit të tyre.
Pas një pune të gjatë të komisioneve ndërshtetërore, paralajmërimin për demarkacion të kufirit e ka dhënë para pak ditësh vet presidenti i Malit të Zi, Filip Vujanoviq. Këtë e ka bërë gjatë një takimi që ka zhvilluar në Ulqin me zëvendëskryeministrin e Kosovës, Hashim Thaçi.

Edhe Komisioni Shtetëror i Kosovës për Shënimin e Vijës Kufitare konfirmon se së shpejti do t’i dorëzojë Qeverisë së Kosovës raportin për shënimin e vijës kufitare me Malin e Zi.

Por është dikush që i paralajmëron palët që të mos nguten me shënimin e këtij kufiri, pasi banorët e anës së Rugovës, nuk do të pajtohen që t’u mbesin pronat jashtë territorit të shtetit.

Është Ali Lajçi, i cili si vëzhgues dhe këshilltar në Komisionin e Kosovës për Demarkacionin e Kufirit me Malin e Zi, thotë për Tribuna Channel se së shpejti do të ketë protesta për këtë çështje nga banorët e asaj pjese.

Vijëzimet e caktuara nga kadastri dhe gjeodezia e Malit të Zi, sipas tij, janë të papranueshme për banorët e asaj zone.

“Këto vija depërtojnë nga 5 deri 8 kilometra dhe marrin bjeshkë dhe vendbanimet më të mira shfrytëzuese,”shprehet Lajçi.

Ai përmend zonën rreth vendkalimit kufitar të Kullës dhe atë në pjesën e Çakorit në Rugovë, si dy zonat më problematike.

E diskutueshme, sipas tij, vazhdon të mbetet edhe e gjithë vija kufitare përgjatë kufirit perëndimor të Kosovës, duke përfshirë edhe fshatrat rrëzë bjeshkës së Hajlës.

Sipas variantit të malazezëve, në këto dy zona, kufiri zbret deri tek Ura e Zhlebit në Kullë dhe deri në Kuqishtë dhe te Leqinati në Rugovë.

Lajçi kritikon delegacionin e Kosovës në Komision, të kryesuar nga Murat Meha, duke thënë se ky delegacion ka qenë pasiv dhe se gjithherë i ka pranuar propozimet e malazezëve.

“Prandaj të kenë kujdes në komisione parlamentare të gjithë mekanizmat, që të ndalohet sepse do të jetë problem dhe mund të ketë konflikt. Në këtë rast edhe Kuvendi i Kosovës i cili duhet ta ratifikojë këtë marrëveshje me 2/3 e votave duhet të ketë kujdes dhe duhet të mos i japë legjitimitet kësaj vije e cila është vetëm në interes të malazezëve dhe prekja e vijave tona hapësinore është e papranueshme”, deklaron Lajçi.

Por kryetari i Komisionit shtetëror, Murat Meha thotë se është duke punuar në ndërgjegje të plotë dhe ka bërë të gjitha hulumtimet e dokumentacionit relevant për shënimin e vijës kufitare.



“Sa i përket kësaj vije kufitare që është në gjatësi 79.15 kilometra, ajo është në përfundim. Opinionet e qytetarëve i kemi vlerësuar. E kemi analizuar të gjithë dokumentacionin dhe atë do ta bëjmë në mënyrë profesionale. Shqetësime natyrisht se kanë. Shqetësimet e tyre duhet të jenë të mbuluara me dokumentacion relevant përkatës shtetërorë dhe kadastral,”shprehet Meha.

Ai thotë se në 15 takimet me qytetarët dhe kryetarët e tri komunave që janë në vijën kufitare me Malin e Zi kanë diskutuar për shënimin e vijës kufitare, për të cilën thotë se është e pandryshueshme.

“Kosova nuk humb. Kosova e ka territorin e përcaktuar shumë qartë në hartat shtetërore jo në hartat që punojnë projekte të ndryshme sipas dëshirave, por me hartën shtetërore që i ka 10 e 887 kilometra katrorë. Kanë mbetur edhe pak kilometra, dhe shumë shpejtë do të përfundojë. Është një çështje që kërkohet edhe nga BE-ja për të treguar aftësitë dhe mundësitë e Kosovës për përkufizimin e shtetit sipas vijës e cila duhet të shënohet në terren”, tha Meha.

Një prej kushteve në udhërrëfyesin për liberalizimin e vizave është çështja e kufirit administrativ, sipas të cilit Kosova duhet të bëjë përpjekje për përfundimin e kufirit administrativ me Malin e Zi, në mënyrë të koordinuar me palën tjetër.