Ish-presidenti i Greqisë ,Gjeneral Konduli, Gjergj Karaiskaqi: Nëna ime më fliste shqip, nuk dinte greqisht

 Gjeneral Konduli, Gjergj Karaiskaqi

Për sa i përket fqinjit tonë Ballkanik, është më se e njohur dhe për këtë dëshmojnë arkivat e Ministrisë së Jashtme, se marrëdhëniet tona (Shqipëri-Greqi – sqarim ynë) arritën gati-gati nivelin e një konfederate, më 1925 dhe 1926.

Që nga koha e Esat Pashës dhe Ahmet Zogut, miku më i përzemërt i Shqipërisë jam unë.

Që nga mosha e foshnjërisë flas gjuhën shqipe, pse e ndjera nëna ime, që më rriti, nuk dinte greqisht. Ajo ishte vajza e më të madhit pasanik të Megaridës, Andon Birbilit, në shtëpinë e të cilit në Salaminë, la frymën e fundit mareshali i paharruar Gjergj Karaiskaqi.

Rrjedhimisht, gjysma e gjakut tim është shqiptar dhe jam krenar për këtë. Admiral Kundurioti, tre Nikolaidhët, gjyshi biri dhe nipi, gjeneral Konduli, admiral Saqellariu, heroi i nëndetëses “L.Kconi” V.Lasko dhe shumë grekë të tjerë të përzgjedhur, janë që të gjithë me origjinë shqiptare dhe janë të njohura shërbimet që ata i bënë atdheut.

Paparigopulos shkruan se nga të gjitha racat që erdhën në Greqi, përzierja me gjakun shqiptar prodhoi amalgamën e shkëlqyer. Hidriotët, Speciotët, Miaulët, Sahturi dhe mijërat e luftëtarëve të 1821-shit e deri më sot, dëshmojnë vërtetësinë e mendimit të Paparigopulit.

Më 1914, me fillimin e Luftës se parë Botërore, u ktheva në Greqi nga Franca ku kreva studimet dhe iu paraqita Eleftherios Venizellos, atëherë kryeministër dhe ministër i Ushtrisë, i cili më emëroi përgjegjës të shtabit në Divizionin e 8-të të Prevezës.

Venizellos më tha në mirëbesim se ka vendosur të pushtojë befasisht Epirin e Veriut (Gjirokastrën, Sarandën, Himarën, Vlorën, shënim i A. Llalla). “Kam bindjen se do t’ia dalësh mbanë, pse flet edhe gjuhën e shqiptarëve”, shtoi. Atëherë isha major, shkova në Prevezë dhe pas pak ditësh mora një urdhër sekret, ku divizioni urdhërohej të pushtonte Epirin e Veriut, duke zbarkuar në portin e Sarandës. Politikani i madh, theksonte në veçanti nevojën e mbajtjes rreptësisht sekretet nga italianët.

Operacioni u krye me rregull të plotë dhe u pushtua vija e vjetër në veri të Gjirokastrës. Kur pas pak ditësh shkova në Athinë, kisha natyrisht një kuvend të gjatë me kryeministrin dhe mbeta i befasuar se ky politikan demonik, që kishte vetëm tre vjet në Greqi, kishte kuptuar plotësisht rëndësinë jetike që kishte për Greqinë Çështja e Shqipërisë.

Mendimet dhe këndvështrimi i Venizellosit, qenë bazat kryesore, ku mbështeta politikën që zbatova më 1925, e cila veç të tjerash kishte si rezultat të dërgoheshin djelmosha shqiptarë në Athinë për të studiuar në shkollën e kadetëve dhe atë të marinës.

Në fillim të korrikut 1925, marrëdhëniet me Shqipërinë u gjendën para krizës, për shkak të Çështjes së Çamërisë. Përfaqësuesi i Shqipërisë erdhi në zyrën time dhe më njoftoi se autoritetet greke në mënyrë të dhunshme, dhe pa marrë parasysh marrëveshjen, dëbojnë banorët shqiptarë të asaj zone (Çamërisë shënim A. Llalla) dhe nëpërmjet detit i dërgojnë në Azinë e Vogël dhe kundërshtimeve të tyre u përgjigjen duke u thënë se ata janë të shkëmbyeshëm.

Shqyrtova dokumentet përkatëse dhe u binda që deklarimi i ministrisë së jashtme greke nuk qëndronte, pasi Marrëveshja e Lozanës përcaktonte prerë se shqiptarët muhamedanë të Epirit konsideroheshin minoritet dhe jo të shkëmbyeshëm, si turqit e Thrakës, e të tjerë.

Për sqarim më të plotë të çështjes, i telefonova ambasadorit tonë në Londër, Kaklamonos, i cili kishte përfaqësuar Greqinë gjatë hartimit të Marrëveshjes së Lozanës dhe ai m’u përgjigj pa ngurrim se çamët nuk janë të shkëmbyeshëm dhe rrjedhimisht vendimi i ministrisë së jashtme nuk qëndronte.

Thirra me një herë drejtorin përkatës dhe ai tha diçka që më la me gojë hapur:

“Formalisht shqiptarët kanë të drejtë, mirëpo arsyet emergjence dhe qëllimi kombëtar na detyrojnë të dëbojmë shqiptarët për t’u zbrazur fshatrat e tyre dhe për t’u vendosur refugjatët tanë homogjenë që kanë ardhur nga Azia e Vogël. Nuk ia vlen të merremi me 5-6 mijë palo shqiptarë (“shqiptarë të këqinj” shënim i. A. Llalla) zoti Kryetar.”

Mezi e mbajta veten dhe nuk e nxora përjashta me shkelma diplomatin. Ndërkaq, sipas raporteve të autoriteteve policore në Epir po luhej një dramë e vërtetë; fshatarët duke qarë ndaheshin nga shtëpitë e tyre, ku kishin lindur dhe jetuar ndër shekuj dhe hipnin në anijet që do t’i shpinin në Azinë e Vogël. Dhashë urdhër të zbriten dhe të kthehen të lirë në fshatrat e tyre.

Shqiptarët, ashtu si gjithë popujt e pazhvilluar, kanë dobësi serioze, por kanë edhe virtyte të shkëlqyera. Ky fakt ishte shkaku që ndërmjet dy vendeve tona u vendosën marrëdhëniet kaq të përzemërta, të cilat morën, siç do shohim, pothuaj trajtën e një konfederate. Mbreti Ahmet Zogu, nëpërmjet një letre të ngrohtë, më shprehte mirënjohjen, që siç thoshte, nuk do ta harronte kurrë.

Dhe vërtetë, deri në ditën e largimit të tij nga froni, sa herë që vinte ndonjë përfaqësues shqiptar në Greqi, me porosi të Zogut, vinte dhe në shtëpinë time dhe më sillte përshëndetjet e Mbretit, duke më thënë në shqip “Vëlla i madh”. Dhe unë atëherëë nuk isha veç një gjeneral i çmobilizuar. Kjo është ajo që në shqipe quhet “Besa”.

Po t’i hedhim një vështrim të shpejtë në hartën e Ballkanit, mjafton për të kuptuar rëndësinë strategjike të Shqipërisë.

Për Greqinë, një Shqipëri mike dhe aleate përbënë një mburojë natyrore të madhe, kundër çdo sulmi nga Veriu.

Kur u vendosën marrëdhëniet miqësore dërgova si ambasador të Greqisë në Tiranë gjeneralin Aleksandro Konduli, bashkëqytetar i imi që dinte shkëlqyeshëm jo vetëm shqipen tonë, atë të Shqipërisë së Jugut, por edhe idiomat e gegëve. Brenda një kohe të shkurtër Konduli arriti të fitojë miqësinë e mbretit shqiptar, Ahmet Zogut, shkruante gazeta “Akropolis”, në gusht të vitit 1949, transmeton 27.al.

Brenda vitit u nënshkruan katër marrëveshje ndërmjet të dy vendeve; ajo konsullore, nënshtetësisë, bashkëpunimi tregtar dhe detar, për dërgimin e kriminelëve e të tjera. Përveç këtyre marrëveshjeve, kishin përparuar shumë bisedimet e fshehta.

Kufiri në mes të dy vendeve, në të vërtetë ishte hequr dhe djemtë shqiptarë siç e thashë dhe më sipër, u dërguan për studime në shkollën e kadetëve dhe atë detare. Në korrik 1926, pas bisedimesh të gjata, gjenerali Konduli arriti në marrëveshjen përfundimtare për çështjen e Bankës së Shqipërisë, Mbreti Zog pranoi si aksionere Bankën e Greqisë me 25% të aksioneve.

E kuptoni rëndësinë e madhe të këtij fakti. Nuk diskutohet fare se, po të ndiqej një politikë e studiuar dhe e qëndrueshme ndaj Shqipërisë, Shqipëria do të ishte jo armike, por do mund të ishte mikja më e mirë, më e çmuar dhe e vetmja besnike e Greqisë në Ballkan.

Nga pikëpamja racore shqiptarët nuk janë as mongolë, as sllavë, as turq. Është historikisht e vërtetuar se ata janë ilirë, pasardhës të pellazgëve.

Shqiptarët nuk kanë asgjë të përbashkët me italianët, me serbët, bullgarët, por përkundrazi, gjaku, traditat dhe zakonet, i ndërlidhin ngushtë me popullin grek.

Miauli, Kundurioti, Sahturi, Odiseas Andruços dhe mijëra grekë të tjerë me origjinë shqiptare luftuan me heroizëm për pavarësinë e Greqisë në kryengritjen e 1821.

Profesori i Universitetit të Mynihut, historiani Hertzbert, në librin e tij mbi historinë e kryengritjes, shkruan ndër të tjera: “Pak ditë pas ngritje së flamurit të kryengritjes, në prill 1821, 1.500 shqiptarë të krishterë, banorë të fshatrave të Dervenit, u mobilizuan nënkomandën e Haxhi Meletit në Korinth kundër Qamil Beut të tmerrshëm”.

Nuk qenë shqiptarë ushtarët që përmend Hertzberti, por ishin shqipfolësit gjyshërit e stërgjyshërit tanë që banonin në Vila, Kindira, Mandra, Elefsina. Qenë gjyshërit e gjeneralëve Nikolaidhit, Kondulit, Roka, të autorit të këtyre rreshtave, të admiralit Sakelariut, të heroit kombëtar Laska, dhe kaq e kaq grekëve të zgjedhur, me origjinë shqiptare.

A nuk kisha të drejtë, kur dëgjova drejtorin e përgjithshëm të thoshte, “paloallvani” (“shqiptar i keq”, shënim i A. Llalla) të thosha dhe unë se ministria e jashtme ishte një çmendinë? Kur fliste kështu drejtori i përgjithshëm, e marrë me mend se si qenë vartësitë e tij të afërt. Askush nuk e di se çfarë të papriturash na ruan e ardhmja.

E gjykova si detyrë të bëja përshkrimet e mësipërme, që të mësojë populli grek pamjen e përgjithshme të problemit. Nuk jam dakord me atë pjesë të shtypit, që shan dhe përbuz popullin shqiptar. Kam bindjen e patundur se shumica dërrmuese e popullit shqiptar nuk mban asnjë lloj përgjegjësie për prirjen kundër greke të qeverisë komuniste. Jam i sigurt se shumica dërrmuese e shqiptarëve nuk i dinë as si emra Marksin, Leninin, Stalinin e të tjerët.

Nga Mimoza Dajçi : Bisedë me regjisoren dhe biznesmen e suksesshme Znj. Mrika Krasniqi

New York, Tetor 2016

- Kënaqësi të jem me ju dhe lexuesit tuaj. Eshtë gjë e mrekullueshme që zëri shqip dëgjohet edhe në diasporën shqiptare. Kjo na bën të ndjehemi më afër atdheut dhe më afër njëri-tjetrit.

Znj.Mrika  Krasniqi për punën tuaj të suksesshme në fushën e artit dhe bisnesit si në SHBA, Kosovë e më gjerë, ju jeni nderuar me shumë Çmime e Tituj të Lartë nga vende të ndryshme të botës, së fundi edhe nga Kongresi Amerikan jeni nderuar me Medaljen "Gruaja e Vitit për vitin 2016", si i keni pritur këto Çmime, si jeni ndjerë?

- Secili çmim apo vlerësim ka rëndësinë e vet. Kur puna që bën vlerësoht, kjo të shtyn edhe më tej të vazhdozh tutje dhe të konfirmon se puna juaj ka vlerë, se njerëzit kanë nevojë për ty dhe prezencën tuaj në mesin ku operon, dhe mbi të gjitha të bën të ndjehesh e privilegjuar. Bashkë me privilegjin që të bën shoqëria vijnë edhe përgjegjësitë. Nuk mund të jesh e privilegjuar e të mos mbash përgjegjësi. Edhe çmimi i dhënë këtë vit nga Kongresi Amerikan më bëri të ndjehem e privilegjuar, por mbi të gjitha të mbaj përgjegjësi, që të punoj e kontriboj edhe më shumë, në mënyrë që punën time ta vë në shërbim të njerëzimit.

Diçka mbi Festivalin e Filmit në New York, si një risi e re për artëdashësit, si ju lindi kjo ide?

- Festivali nisi rrugëtimin e tij më 2012, pikërisht në 100 vjetorin e pavarësisë së shtetit shqiptar. Ne porsa kemi përfunduar edicionin e 5-të dhe po përgaditemi për edicionin e 6-të. Ndonjëherë duken thjesht numra, por në këto pesë vite ne kemi prezantuar mbi 200 filma të kinematografisë shqiptare dhe rreth 50 filma të kinematografisë internacionale. Kemi promovuar fushata senzibilizuese e humanitare. Kemi ngritur fonde e kemi zhvilluar aktivitete të shumta. Kemi krijuar ura bashkëpunimi e njohje ndërkombëtare. Të gjitha këto kanë ndodhur në kuadër të Festivalit Java e Filmit Shqiptar në NYC. Lindi si një ide me plot entuziasëm, dhe u shëndrrua në sukses me vlera reale, duke bërë kështu që filmi shqiptarë të ketë audiencën e tij pikërisht në kryeqendrën botërore të artit dhe kulturës.

Ju vini në SHBA me një eksperiencë pune në fushën e filmave, qofshin edhe ato dokumentarë. A mund të njohim lexuesit tanë me karierën tuaj profesionale në fushën e artit dhe biznesit?

- Jam autore, regjisore dhe producente e shume projekteve filmike. Kam studiuar Akademinë e Arteve në Prishtine, kam krijuar biznesin tim në Kosovë….Me pas ika në Amerikë për të ndjekur ëndrrën time. Më është dashur të punoj fort e fort për të arritur këtu ku jam. Por më duhet të bëj një përpjekje titanike për të notuar në këtë oqean kaq të madh. E kam thënë edhe më parë: Eshtë pak a shumë si historia e peshkut të madh dhe peshkut të vogël. Unë thjesht s’dua të përfundoj në barkun e ndonjë balene, prandaj po vazhdoj të punoj edhe më shumë, edhe më shumë….

Si një nënë e mirë dhe e kujdesshme për fëmijën tuaj, ju Mrika keni treguar gjithashtu interes edhe për fëmijët me probleme shëndetësore ku keni realizuar filmin me titull: "You are not alone" kushtuar fëmijëve me sindromin down, çfarë ju shtyu në realizimin e këtij skenari?

- Të kujdesesh për të tjerët është dashuri. Duke treguar humanitet e përkushtim për të tjerët që janë më ndryshe se ti përjeton mirënjohjen që na bën të ndjehemi të dashur e të dobishëm. Fundja, ne të gjithë kemi nevojë për dashuri.

Le të kthehemi pak mbrapa në kohë, por jo në realizimin e dokumentarit tuaj shumë të shikuar "Goli Otok", a mendoni së është një nga sukseset tuaja realizimi i tij, përsa i përket anës humane dhe vlerave historike?

- “Goli Otoku” është një histori e veqantë dhe një dramë njerëzore shumë e dhimbshme. Do të doja që ta bëja edhe pjesën e dytë, pjesën e tretë…për secilin personazh që keni parë në atë dokumentar unë mund të krijoj nga një ngjarje më vete. Për pos që dokumentari flet për pjesën historike të vuajtjeve e persekutimeve që pësuan shqiptarët e Kosovës në kohën e ish Jugosllavisë, mbi të gjitha janë fate të mijëra njerëzve. Këta njerëz akoma jetojnë me përjetimet që kaluan aty. Akoma askush nuk është dënuar për këtë padrejtësi, derisa njerëzit jetojnë nga të dyja palët… thjesht unë kurrë nuk jam pajtuar me ktë padrejtësi dhe akoma vazhdoj ti kujtoj ambientet e këtij burgu famëkeq. Jam në përfundim të një skenari për film të gjatë…mbase është e vetmja mënyrë për të rrëfyer çfarë ka ndodhur aty.

Ju gjithashtu njiheni për bamirësi, humanizëm, mbrojtjen kundër dhunës, kundër trafikimit të qënieve humane. A mund të ndalemi pak tek të gjitha këto fusha, ku ju keni operuar në ndihmë të njerëzimit?

- Unë kam përjetuar luftën e fundit të Kosovës dhe gjenocidin që kaluan bashkëkombasit e mi. Traumat që përjetuan femijet e Kosoves, ekzodin…pothuajse te gjithe mbetem pa shtepi e pa ardhmeri. Pastaj perfundimi I luftes solli shume tranzicion te pakompromis. Per shume vite Kosova u be sinonim I nje vendit me krim te organizuar, prostitucion e korrpcion. Vend ku nuk sundonte ligji e me nje arsim te shkaterruar nga periudha e sundimit serb.… Thjesht krijuam nje imazh shume te keq ne bote. Kudo qe shkoja neper festival nderkombetare me trajtonin ndryshe. Ndjehesha keq per kete gje. Dhe atehere kuptova se kam vetem dy zgjidhje: te pajtohesha me fatin duke u viktimizuar e duke fajesuar te tjeret, apo te punoja shume per te zhdukur keto paragjykime qe te isha nje pasqyre ndryshe per boten. Kjo ishte periudha vendimtare per mua qe me shtyu te perfshihem ne te gjitha keto fusha qe I permendet me lart.Shpresoj se kam bere sa dopak qe te permiresohet ky imazh. E kane bere edhe te tjere artist e sportist. Jo me kot thuhet se artistet dhe sportistet jane ambasadoret e nje vendi.


Cilat jane projektet tuaja per te ardhmen?

-Kam shume projekte per te ardhmen qe planifikoj, por aktualisht jame ne implementim te nje projekti nderkombetar qe perfshine nje Kontest per skenare. Projekti menagjohet nga kompanija ime Nil Production Corporate ne New York, ku me qe rast do ti ndajme $50000 per 15 fituesit e ketij kontesti. Besoj qe kjo eshte nje mundesi e mire per tu vleresuar puna e nje skenaristi. Kam punuar shume per ta jetesuar kete project. Shpresoj se do t’ me ipet mundesia qe edhe ne te ardhmen te prezantoj projekte te ngjashme qe te jene mbi te gjitha ne sherbim te tjereve.

– Libër nga Sejdo Harka, me analiza letrare, ese dhe portrete –

“MODERNËT E KOHËS”

Nga BARDHYL XHAMA, “Mësues i merituar”, shkrimtar

Mësuesi, gazetari dhe studiuesi Sejdo Harka, sapo ka botuar librin e titulluar ”Modernёt e kohёs” (Për autorë shqiptarë dhe të huaj). Në të, janë përmbledhur disa nga studimet dhe recensat e shkruara për autorë e vepra letrare, ese, skica e portrete figurash të kulturës dhe artit.

I diplomuar për gjuhë e letërsi shqipe, me përfundime të larta, autori i këtij libri ka një veprimtari të gjerë në fushën e arsimit, kulturës, gazetarisë e të kritikës, mësues e drejtues shkollash, në Përmet e Tiranë, korrespoendet i hershëm e bashkëkohor i shumë gazetave dhe i revistave dhe deri kryeredaktor i Gazetës “Mësuesi”, pranё Ministrisë sё Arsimit dhe Shkencës.

Kultura e gjerë letrare e gjuhësore, njohja e psikologjisë dhe e pedagogjisë, e ka bërë Sejdon të jetë vullnetfortë dhe gjurmues pasionant, në fushën e krijimtarisë letrare. Ai nuk ka rreshtur t’u pёrkushtohet krijimeve me vlerë, veçanërisht në fushën e studimeve letrare dhe të gazetarisë.

Fryt i një pune të tillë, të gjatë e krijuese, është dhe libri i tij i ri, ”Modernёt e kohёs”, që po e paraqesim shkurt pёr lexuesit. Ai ka vlera të shumëfishta. Në të, janë përmbledhur jo vetëm disa nga shkrimet më të bukur, të botuar në vite, në gazetat dhe revistat e kohës. por dhe shumë të tjerë, që janë shkruar kohët e fundit, posaçërisht për këtë libër. Pjesё e librit janё studime për shkrimtarë, nga më të shquarit e letërsisë sonë dhe të huaj, si dhe recensa për veprat e tyre. Përmendim, midis të tjerëve, shkrimin për Naim Frashërin, me titullin domethënës “Naim Shqipëria”; atë për Lasgush Poradecin si kolos i poezisë shqipe; për Ali Asllanin, me titullin “Koha është e maskarenjve”; për Sejfulla Maleshovën, poetin e dhimbjes së shpirtit etj.

Me mjaft interes dhe me këndvështrime të veçanta janë shkrimet për Dritëro Agollin (“Marrëzitë e kohës, në tehun e humorit të Dritëro Agollit”, “Dritëro Agolli i përdjekuri i dashurisë”); për Ismail Kadarenë (“Misteret e një darke”, “Mosmarrëveshjet e shqiptarëve me vetëveten, në këndvështrimin e I.Kadaresë, ”Monarku i letrave shqipe, në kujtesën e H.Kadaresë …); për Ben Blushin (“Historia në trillin krijues të Ben Blushit”, “Otello, që të mos vriste dashurinë, duhet ta kishte vrarë arapin” etj.).

Por vargu i shkrimeve është i gjatë. Ai vazhdon me shkrimet “Mallkimi i të mallkuarve”, për Enver Petrovskin; “Ëngjëj që mbyten nga djajtë”, për Diana Çulin; “Kur funeralet prihen nga arkimorte diktatorësh”, për Visar Zhitin dhe pastaj, me radhë, për Bashkim Hoxhën, Skënder Haskon, Bedri Dedjen, Koçi Petritin, Petraq Riston, Viron Konën, Niko Tyton, Thanas Dinon, Sokrat Habilajn, Rrapo Këlliçin, Kujtim Matelin, Ferdinand Dervishin, Haxhi Alinë e të tjerë.

Meritë e autorit është, gjithashtu, përfshirja në këtë libër e autorëve dhe veprave ndër më të mirat e letërisë botërore, të përkthyera në gjuhën shqipe. Përmendim këtu poezitë iraniane të Rumit, në shkrimin me titull “Rumi, shpirti i dashurisë njerëzore”; shkrimin për pozinë persiane, “Mesazhe universale, nga “Flladi i Orientit”; shkrimin “Esenini, gjeniu i lirikës ruse” ose shkrimet për librat “Lirika dashurie të sulltanëve” dhe “Gamorra”, të shkrimtarit italian, R.Savjano.

I përmendëm të gjitha këto, për të treguar se autori Sejdo Harka, me njohjen e gjerë dhe të thellë, që ka për letërsinë tonë dhe atë botërore, ka arritur të na japë një mozaik të vërtetë krijimesh, të përjetuara nga leximet e vëmendshme. Dhe, çka është e rendësishme, na i paraqet me një stil e gjuhë të qartë, të kuptueshme e të lidhur ngushtë me veçoritë e krijmtarisë të secilit, në prozë, në poezi, në dramë ose dhe në gjini të tjera.

Me interes lexohen dhe shkrimet: “Bedri Dedja, personalitet i madh i letrave shqipe”(për librin”Bedri Dedja, në kujtesën tonë”), “Një jetë për lirinё dhe arsimin” (për librin “Lame Xhama, ”Mësues i Popullit”), për librin “Pedagogji e zbatuar”” të Musa Krajës, për librin jetëshkrimor “Udhëtim nëpër vitet e jetës sime”, të Skender Haskos etj.

Një vend të vaçantë zënë punimet e këtij autori për shkrimtarë, krjijues e personalitete të rëndësishëm të shoqërisë dhe kulturës shqipare. Përmendim këtu shkrimet “Ministrja e parë shqiptare, që u persektua tërë jetën” (për Naxhije Dumen), “Thoma Deljana, ministri që guxoi të kundërshtonte Mehmt Shehun”, “I arti Bardhyl Xhama”,”Studuesi dhe publicisti i njohur Murat Gecaj”, “Legjenda e një jete, me emrin Skënder Hasko”, ”Viron Kona, njeriu që dhuron mirësjellje e kulturë”, etj.

Me mjaft interes lexohen, gjithashtu, shkrimet-ese: “A është çliruar Prometeu?!”, “Laokontët rrinë me yjet”, “Tej kufijve të legjendës”. Këto krijime, përveç se tregojnë njohuritë e thella të autorit dhe trajtim profesional, të gjerë dhe orgjinal, lidhen në mënyrë organike edhe me jetën e sotme, të vështirë e plot zikzake, të tranzicionit.

Sikurse e vëreni, në këtë paraqitje të shkurtër, nuk kishim si synim që të bënim vlerësimin kritik të këtij libri. Qëllimi është të parashtrojmë përmbajtjen e tij, autorët e problemet kryesore që janë bërë objekt i shkrimeve, aftësitë dhe dijet e gjera të autorit, shumllojshmërinë e ҫёshtjeve që trajtohen, gjithpërfshirjen e autorëve e veprave të tyre, kompetencën profesioale dhe shkencore, me të cilën ato analizohen, si dhe ndjenjat, emocionet dhe mesazhet, që Sejdo Harka kërkon dhe arrin që të përçojë te lexuesit, nëpërmjet këtij libri.

Sigurisht, lexuesit do të jenë të aftë ta gjykojnë e ta vlerësojnë vetë përmbajtjen e gjerë dhe mozaike të këtij libri, disi i veçantë në krijimet e viteve të findit.

Shpresoj se ky botim i ri do të pëlqehet dhe do të zërë vend në bibliotekat familjare e shkencore, por veçanërisht në bibliotekat e shkollave, ku nxënesit e të gjitha moshave dhe studentët e lendëve shoqërore, do të gjejnë materiale me vlerë për zgjerimin e njohurive të tyre , përmbi ato që marrin nga programet shkollore, veçanërisht për shkrimtarët e shquar shqiptarë. E, pse jo, mendojmë që ky libër paraqet interes edhe për mësues e pedagogë të profilit të letërsisë.

*******

Shënime për librin “Modernët e kohës” të autorit Sejdo Harka 

Nga Kujtim MATELI

Sejdo Harka paraqitet para lexuesit me librin “Modernët e kohës” si kritik letrar, studiues dhe eseist. Në të tri këto pjesë, kontributi i tij është i ndjeshëm dhe tregon për përkushtimin dhe punën e kujdesshme për të sjellë një vepër të arrirë. Në këtë kuptim ia ka arritur qëllimit dhe libri i tij është mirëpritur dhe vlerësuar.
Në këto shënime do të ndalem vetëm për kontributin që ky autor sjell për letërsinë shqipe si kritik letrar. Ka përzgjedhur nga letërsia botërore dhe ajo shqipe disa nga këto vepra dhe i përcjell tek lexuesi me dashuri dhe profesionalizëm. Kritiku i një vepre letrare ka karakter të dyfishtë: nga njëra anë i drejtohet lexuesit për ta përzgjedhur këtë vepër në leximet e tij, nga ana tjetër i drejtohet autorit duke vënë në dukje arritjet dhe mangësitë. Duke lexuar analizat dhe komentet e kritikut Sejdo Harka, të lind dëshira t`i lexosh këta libra, të komunikosh drejtpërdrejt me këta autorë nëpërmjet veprës së tyre. Qëllimi i komentit apo i analizës së një vepre letrare është që të përcjellë tek lexuesi përgjigjen e pyetjes: Pse ia vlen që ky libër të lexohet?
Ky libër fillon me poetin Iranian Molana Xhelaludin “Rumi”, i cili jetoi në shekullin e XII dhe në moshën 40-vjeçare u bë një nga poetët dhe dijetarët më të mëdhenj të kohës së tij. Universi i poezisë që ai krijoi u bë një urë e fortë midis Lindjes dhe Perëndimit.
Në analizën e Sejdo Harkës janë evidentuar të gjitha këto vlera që poeti persian mundi t`i përcjellë jo vetëm lexuesit të kohës së tij, por edhe brezave pasardhës, vlera që i shërbyen kombit të tij dhe gjithë rruzullit tokësor, sepse ato janë vlera që i drejtohen cilitdo, pavarësisht se ku ndodhet apo jeton. Poeti shkruan me dashurinë e mendjes dhe të zemrës. Ai kërkon që dashuria e tij të gjejë vend jo vetëm tek bashkëkombasit, por dhe tek bashkëkohësit e tij, kudo që të ndodhen. Ai shkruan për brezat e shkuar, por dhe për brezat që vijnë. Skruan për ata me të cilët ndan shqetësimet për vendin e tij si dhe në rrafshin global.
Poeti kërkon që çdo gjë e arritur të mos vyshket apo të thahet, por të ketë jetë sa vetë shoqëria njerëzore. Disa ia kanë arritur që mesazhet e tyre të jenë gjithëkohore dhe universale. Kritiku Sejdo Harka e evidenton poezinë e Rumit si një vlerë universale, që u drejtohen të gjitha vendeve të botës, si mesazhe paqeje dhe mirësie. Ai vëren se poezia iraniane, në rrjedhë të kohrave, ka nxjerë vazhdimisht poetë të përmasave botërore, tek të cilët kanë gjetur pika kontakti dhe poetët e botës perëndimore. Kjo është përmasa universale që krijon letërsia e një vendi, e cila i drejtohet gjithë njerëzimit. Vetmia që krijojnë shtetet mes tyre apo dhe armiqësia e tejskajshme që i ka çuar ato në konflikte të përgjakshme, asnjëherë nuk e kanë patur miratimin apo bekimin e letërsisë. Nëse mes shteteve numërohen raste të shumta kur komunikimi mes tyre ka qënë i ndërprerë, nuk janë të pakta rastet kur letërsia ka ngritur ura komunkimi mes popujve.
Kur kërkon të zbulosh vlera të një autori të njohur, është e vështirë të sjellësh diçka të re. Aq më e vështirë bëhet kjo, kur ke të bësh me autorë të përmasave botërore siç është Esenini. Ai është si Himalaja për letërsinë botërore. Do të mundesh dot të ngjitesh në të tilla lartësi për të parë diçka me syrin tënd, që dikush tjetër nuk e kishte parë më parë, kur dihet që lartësitë sulmohen nga të gjithë? Por Sejdo Harka ka guxuar. Ashtu siç ka bërë dhe me poezinë persiane, ku lexuesit i ka sjellë imazhe të pashkelura më parë, ka mundur të bëjë dhe me Eseninin.
*****
Letërsia e Rilindjes dhe ajo e Pavarësisë zënë një vend të rëndësishëm në faqet e librit “Modernët e kohës”. Sa herë përmendet letërsia e Rilindjes, mendja të shkon tek poeti Naim Frashëri që ka tërhequr vëmendjen e pothuaj të gjithë studiuesve dhe kritikëve të letërsisë sonë. Ai është bërë objekt dhe i kritikut Sejdo Harka. Është vështirë të flasësh për të, kur krijimtarinë e tij e kanë analizuar në të gjitha përmasat autorë me peshë në letërsinë shqiptare si: Ismail Kadare e Dritëro Agolli, Ali Xhiku dhe Rexhep Qosja dhe prapë asnjëri prej tyre nuk e ka eksploruar gjithë kuadratin e dritës që përcjellë vepra e tij. Përpjekja që bën autori i këtij libri, tregon se nuk kanë për të pushuar ndonjëherë analizat dhe komentet për veprën e tij të çmuar.
Ndaj syrit vëzhgues të Sejdo Harkës, nuk kanë mbetur as Lazgush Poradeci, Ali Asllani e Lame Kodra. Ata që interesohen për letërsinë e kësaj periudhe, nxënësit dhe studentët, mësuesit dhe pedagogët, do të gjejnë një material të pasur që hedh dritë mbi veprën letrare të këtyre shkrimtarëve.
***
Pasi ka jetuar një jetë të tërë me veprën e Kadaresë, si mësues në shkollat e mesme në Përmet dhe Tiranë ku jeton aktualisht, ka shkëputur tri nga veprat e tij me të cilat kërkon të komunikojë me lexuesin dhe si kritik letrar, duke shpalosur vlerat reale që krijojnë këto vepra në fondin e letërsisë shqipe dhe asaj botërore. E fillon me romanin “Darka e gabuar” duke e njohur fillimisht lexuesin me përmbajtjen e tij për të depërtuar pak nga pak në thellësitë e kësaj vepre për të kuptuar mesazhet që ajo përcjell për periudhën në të cilën jetojmë.
Eseja ” Mosmarrëveshja, mbi raportet e Shqipërisë me vetveten” është një përpjekeje e Ismail Kadaresë për të hedhur dritë mbi disa çështje që qëndrojnë ende me pikëpyetje. Edhe studiuesi dhe kritiku Sejdo Harka mundohet, ashtu si dhe Ismail Kadareja, t`i kthejë këto fjali pyetëse në dëftore. Po që të hiqet pikëpyetja, duhet të zbardhet çështja. Ja si mundohet t`i japë përgjigje njërës prej enigmave që shqetëson shoqërinë shqiptare.
“Sëmundja e shtrëmbërimit të realitetit te ne, për fat të keq ka lënë enigma për shumë ngjarje e probleme të rëndësishme për shoqërinë, kombin dhe historinë e tij. Historianët, të ndodhur përballë tymnajave dhe presioneve politike, kanë deformuar historinë. Albanologët e rinj kanë arritur të shtrembërojnë të vërtetën edhe për lëvizje epokale, si ajo e Rilindjes Kombëtare duke e quajtur atë ‘lëvizje të kokave të prera dhe e flamurëve të përgjakur’. Albanologët e rinj, edhe prejardhjen e gjuhës shqipe nga ilirishtja e quajnë mit. Po, edhe sikur të jetë mit, ai ka zënë rrënjë në shpirtin e popullit shqiptar. Thelbi i këtij miti është: ‘Mos më vrit, mos më shpërngul, sepse jam në tokën time’ “. (Sejdo Harka “Modernët e kohës, Tiranë 2015, fq. 81).
Interesant është dhe këndvështrimi i studiuesit dhe kritikut Sejdo Harka për librin e Kadaresë “Motive të Parisit”, ku fokusohen ngjarje politike e letrare dhe një përpjekje për zbardhjen e disa ngjarjeve historike për t`i dhënë Shqipërisë vlerën e merituar dhe siç thotë historiani Groult, në një bisedë me Kadarenë në Vatikan “Evropa duhet të mbështetet tek ky komb për emancipimin e Ballkanit. Kombi shqiptar është, në mos më evropiani, ndër më evropianët”. Ky konkluzion i historianit Groult, mbështet tek historia e Shqipërisë në mijëvjeçarët e shkuar, për të cilën ne shqiptarët, në vend që ta zbardhim, e mbajmë ashtu siç e kërkojnë fqinjët përreth nesh.
Dritëro Agolli ka zënë një vend të kosiderueshëm në këndvështrimin kritik të Sejdo Harkës duke na sjellë disa nga vlerat që ka poezia e tij humoristike, të cilat të bëjnë jo vetëm për të qeshur, por edhe të fshish nga mendja lakminë dhe ëndrrat e këqija. Nuk ka mbetur jashtë vëmendjes dhe motivi i dashurisë ,i cili konceptohet si produkt i harmonisë shpirtërore dhe asaj trupore.
Në fokus të kritikut kanë ardhur dhe romanet e shkrimtarit Ben Blushi, të cilët në median e shkruar dhe atë televizive kanë qenë objekt i debateve të shumta, ku morën pjesë kritikë të letërsisë, opinionistë, shkrimtarë e gazetarë duke e përqëndruar debatin në çështje të ndryshme që veprat e tij artistike kanë ngritur para shoqërisë shqiptare. Romani ” Të jetosh në ishull” solli para opinionit publik një realitet artistik për të cilin pati mjaft diskutime, të cilat kërkonin të zbardhnin, nëse shtrëmbërohej apo jo historia shqiptare në këtë roman. Debate ngjallën dhe romanet e tjera të tij: “Otello, Arapi i Vlorës” dhe “Shqipëria”. Analiza që Sejdo Harka u bën romaneve të Blushit tregon seriozitetin dhe profesionalizmin e tij edhe si kritik i letërsisë.
****
Është me mjaft interes këndvështrimi me të cilën ka parë disa nga autorët e trevave shqiptare si: Murat Gecaj në librin “Dorela”, i cili kërkon që gjithsecili të jetë një misionar që përcjell në breza dashurinë njerëzore dhe Skënder Hasko me romanin “ 6 muaj nga jeta e Besianit”, i cili është vlerësuar si: “ Libri më i mirë i Panairit të vitit 2005”.
Në këtë libër gjejnë pasqyrim autorë si: Visar Zhiti me romanin “Funerali i pafundmë” ku përcillen mesazhe filozofike që lidhen me jetën e vdekjen dhe Bashkim Hoxha ,me romanin “Hotel Ballkan” ,ku qënia njerëzore vështrohet si pjesë e universit.
Enver Petrovci vjen në këndvështrimin e kritikut Sejdo Harka me dramën “Mallkimi i të mallkuarve” , kurse Diana Çuli me romanin “Ëngjëj që mbyten nga djaj”.
Një vëmendje të veçantë ka marrë poezia e Koçi Petritit dhe ajo e Sokrat Habilaj për vëllimin poetik “Të kisha thënë për lotin…”. Në analizën e kritikut Sejdo Harka do të gjesh dhe disa autorë shqiptarë si: Petraq Risto e Viron Kona, Andon Andoni dhe Niko Tyto, Thanas Dino dhe Musa Kraja, Reshida Çoba, Haxhi Aliaj etj.
Me librin “Modernët e kohës” Sejdo Harka bën pjesë në atë numër të paktë që numëron kritika shqiptare. Kontributi i tij është mirëpritur nga lexuesi, i cili kërkon të evidentojë vlerat reale që krijon letërsia. Letërsia kërkon të vlerësohet dhe ky vlerësim kërkon që analiza të jetë sa më afër objektivitetit. Lexuesi i formuar ka nevojë për art të mirëfilltë letrar. Kritikut seroz i lind detyra që në morinë e librave të përzgjedhë ato libra që mbartin këto vlera dhe t`ia paraqesë lexuesit që të depërtojë sa më lehtë në kuptimin e veprës dhe mesazhet që ajo përcjell. Libri “Modernët e kohës” krijoi urën e besimit midis tij dhe lexuesit.

Shënime për krijimtarinë poetike të Merita Gjonit

SHPIRTI POETIK I NJË MËSUESEJE…

Nga Sejdo Harka

Merita Gjoni (Gjoka) ka mbi 15 vjet që e ushtron profesionin e bukur të mësuesisë.Por veprimtarinë e saj të përditshme ajo nuk e mbyll brenda katër mureve të shkollës.Krahas mjeshtërisë së mësimdhënies, ajo zotëron edhe artin e vjershërimit.Mësuesia, jo vetëm që nuk e ka penguar të krijojë, por dhe e ka frymëzuar të shkruajë poezi të bukura. Gati çdo ditë, ajo e mbyll duke shkruar. Krijimtaria e përditëshme dhe e shumëllojshme artistike,jo vetëm e relakson,por dhe e kthjellon dhe i shton forcat, për t’i zgjidhur problemet dhe hallet e ditës.

Pas librit të parë,”Abazhur zemre”(2011),kohët e fundit ajo rishfaqet përsëri para lexuesëve me vëllimin e ri poetik,”Me duar dashurie”.Vjershat e këtij vëllimi, kryesisht, janë lirika të mendimit dhe të ndjenjës, që shpesh ndërthurën me elementet e fotografimit të ngjarjeve të kohës dhe narracionin për to. Problematika e poezive të M.Gjonit është, sa e gjerë aq dhe e larmishme. .Shpirti poetik i kësaj mësueseje, lundron përmes dallgëve të vështira të jetës së përditëshme.Ai përpalset me rrymat dhe kundërrrymat antinomike të ndjesive shpirtërore të njeriut të ditëve tona.


Objekt i poezive të saj, janë bërë lindja dhe vdekja, mirësia dhe ligësia, liria dhe skllavëria, besa dhe tradhëtia, gjakmarrja dhe egërsia…Teknika e vjershërimit të kësaj poeteje të re është e shumëllojshme .Në poezitë e saj lexuesi do të gjejë edhe ëmbëlsinë e vargjeve e strofave të matura tradicionale ,edhe bukurinë e vargjve të lira e të bardhë modernë,të shkruar në monokolonë, të cilët për vetë natyrën e tyre nuk i kanë shpëtuar prozaizmit dhe hermentizmit. Edhe pse në disa poezi shfaqen dukshëm elementet e hermetizmit modern, shumë prej tyre përçojnë te lexuesit mendime dhe emocione të dretpërdrejta.

Poezitë e këtij vëllimi karakterizohen nga ndjenja e sinqertë dhe mendimi i kthjelltë.Metaforat dhe animizimet e shumta ,përçojnë te lexuesit mesazhe të ngrohta dhe me vlerë, për të sotshmen dhe të ardhshmen.

Ballinat e librit poetik të Merita Gjonit-Gjoka…

Një vend të dukshëm në këtë vëllim poetik zënë poezitë me motiv erotik. Dashuria, në poezitë e M.Gjinit, merr përmasa njerëzore.Ajo shfaqet sa individuale dhe e papërsëritshme, aq dhe gjithënjerëzore; sa e magjishme ,aq dhe tokësore. Në poezinë “Me duar dashurie”, me të cilën është pagëzuar libri i dytë i saj, dashuria merr fytyrën e muzës poetike, e cila duket sikur të rrëmben mbi krahët e saj, për të të shëtitur mbi mbrekullitë e botës.Në këtë poezi autorja, përmes heroit lirik, jo vetëm e ndjen dhe e përjeton shumë dashurinë, por dhe e nxitë të dashurin e saj që t’i shtrijë duart magjike, për ta rrethuar shtatin e saj të bardhë, “nga qafa deri në bel”. Në shpirtin e këtij “heroi lirik” të dashuruar, bashkëjetojnë edhe liria edhe gëzimi,edhe skllavëria edhe trishtimi, edhe mjalti edhe sheqeri, edhe helmi edhe zeheri. Në poezinë “Ne të dy”,dashuria gjallon brenda puthjeve të sinqerta dallgështërnguese. Për Meritën, dashuria është “magjia e shpirtit të pastër dhe të lirë”,”bardhësia dhe stolia e zemrës”.Dashurinë njerëzore ajo e thith si bleta punëtore nëpër lulet e bjeshkëve, për ta ruajtur në hojet e ëmbëla të mjaltit. Duartë e dashurisë së saj të lirë janë “zgjatime degësh të hazdisura/,që shtrihen drejt shtatit të bardhë”.Për të ,ajo që e nxit dhe e zgjon fillimisht dashurinë,është bukuria, simbol i së cilës ka qenë dhe mbetet femra. Por, shkruan poetja,”Kur bukuria kokulur rri/në llumin pa përmbajtje,/këmbët këmbehen/pa mendim/,edhe aroma e trëndafilit zbehet”. Ndërsa jeta dhe dashuria,shkatërrohet e ndalet. Dashuria, nga skllavëria dhe tradhëtia,”humbet stolitë”.Stolitë e dashurisë nuk janë bukuritë e akullta, pa shpirt dhe diamantet e shtrenjta,por”puthjet dhe përqafimet e zjarrta”.

Ashtu si për shumë poetë të tjerë, edhe për M.Gjonin sytë janë simbol i dashurisë dhe i tradhëtisë. Në hapësirat e tyre sa të vogla, aq edhe të mëdha,notojnë dete të thellë dashurie dhe tradhëtie.Në shumë vargje me motive erotike,autorja bën përkufizimin poetik të dashurisë.Për të, dashuria është ”kurorë me lule të freskëta lëndine,/shtegëtare që kërkon strehë të sigurtë,/muzë hyjnore e shpirtit”.Por, fatkeqësisht, ka raste që ajo tjetërsohet në “grenxë, që në shumë zemra gjezdis”.

Objekt i këtij vëllimi poetik janë bërë dhe disa dukuri të tjera shoqërore, si lindja dhe vdekja, ëndrra dhe shpresa,e mira dhe e keqja,liria dhe ngujimi,përgjumja dhe zgjimi. Ëndrrat e heroit lirik të poezive të M.Gjonit, për liri dhe drejtësi,fatkeqësisht edhe në ditët tona ,janë të fashitura e të grisura. Ato vazhdojnë të lëngojnë “nga plagët pa shërim,/që shtohen pa mbarim nëpër mote”(46).Kjo vjen , sepse edhe pse jetojmë në kohë moderne ,ditët ngujohen në zbrazdësi,ndërsa dielli fshihet pas rrjetave të merimangave helmuese.Është kjo arsyeja kryesore që koha dhe ditët gulçojnë nga aritmia dhe çorientimi.Gjatë rrjedhës natyrore ,ato verbohen nga mjegullsira e pabesia e “honeve dhe kartarakteve” të papritura.Për poeten ka dhe ditë, që “prehen në kurthe çengelësh”,të cilat si njerëzit fatkeqë, luten për shpëtim. Ditë të tilla bëjnë që e ardhmja,herë të mjergullohet e herë të ngrijë, “si bora në suferinë”.

Nëse lindja, në këtë vëllim poetik, konceptohet si proces ripërtëritjeje dhe zhvillimi,jeta paraqitet si një det me dallgë ,që herë trazohet dhe herë qetësohet. Njeriu, gjatë jetës, rend përmes rrëpirash e honesh. Ai rend drejt të paarritshmes ,duke kapërcyer shumë të përpjeta dhe të tatëpjeta.Ndërsa vdekjen M.Gjoni e trajton si dukuri tepër të dhimbshme, por jo tragjike. Edhe pse ajo paraqitet si një dukuri, që “çarmatos shpirtin e njeriut”, për ta zhytur “në akullnajat e gjarprinjëve”,ajo nuk mund të quhet fundi i botës. Jeta vazhdon të ripërtërihet e të ndryshohet.

Një tjetër poezi e bukur e këtij vëllimi është ajo me tiull, ”Futur në maskë”. Nëpërmjet saj, M.Gjoni dushon shpirtin binjak të njeriut të tjetërsuar. Tjetërsimi e bën njeriun”të shqyejë mendimet dhe të braktisë shqisat dhe dëshirat e veta”.Kurse “të ligjëve” ,ajo u vesh epitetet”mantel i palarë”,”gojë të mullirta, që përlyejnë të vërtetat dhe tjerrin merimangat e dështimit”.Për poeten, në shpirtin e kriminelit dhe mëkatarit mungojnë drita dhe meloditë e bukura.Ata mbjellin mbi tokë dhimbje ,varfëri dhe lotë,të cilët pikojnë mbi fytyrat fatkeqe,”si kripa mbi plagë”.Vrasësit e kohës ajo i quan “egërsira, që zhele kanë veshur” dhe “zemrën e shpirtin e kanë të zhubrosur”.

Fatkeqësisht,edhe bota e shoqëria e sotshme është trondiur nga ethet për pushtet e para! Njerëzit, që notojnë mbi ujëra të tilla të turbullta,u ngjajnë lukunive të uqërve,që për poltrone dhe para,brejnë eshtra dhe shpirtëra njerëzish. Armiqtë e njerëzimit janë “të idhët si varri, /të zinj si terri i natës,/plot gjëmba si iriqi”.

Autorja e ndjen thellë shqetësimin qytetar për luftën ndaj gjakmarrjes,si dukuri tepër negative e shoqërisë,fatkeqësisht edhe në ditët e sotshme.Në poezinë ”I ngujuari”, gjakmarrja shfaqet si një shtrigë, që ha bijtë e vetë. Ndërsa i ngujuari,viktimë e kësaj mortaje,paraqitet si një “ëndërr e fikur”,”truptretur dhe mushkëri nxirë”,”flokzi thinjosh e zemërngrirë”.Të vetmet ilaçe, që e shërojnë njerëzimin nga kjo mortajë vdekjeprurëse, janë pajtimi dhe falja.

Këtë vëllim, M.Gjoni e mbyll me poezinë”Zgjimi”,e cila është ndërtuar mbi bazën e një apostrofi metaforik ,që tingëllon si një thirrje qyetare, drejtuar gjithë njerëzimit, që ai të zgjohet nga apatia dhe gjumi letargjik, që mbjellin sadistët dhe egocentristët, për të trembur dhe sunduar mbi shoqërinë njerëzore. Përmes vargëzimit metaforik,ajo kërkon të zgjojë te lexuesit vetëdijen,që askush të mos guxojë ”t’i vjedhë ëndrrat”dhe t’u ndërtojë para syve “prita e gardhe”.

Së fundi, mund të themi se krijimtaria poetike e mëseses Merita Gjoni-Gjoka i ngjan një fëmije të shëndetëshëm, që rritet dhe zhvillohet vrullshëm.Ajo ka impuls dhe çiltërsi, ndjenjë dhe përjetim,vendosmëri dhe guxim për të sjellë para lexuesve vlera,mesazhe dhe ndjesi të bukura dhe emocionuese.

Sejdo Harka:Femra, forcë e madhe, krijuese e shoqërore

  

 Sejdo Harka  

Me forcën dhe dinjitetin e vetë, me energji të pashterrshme, femra shqiptare përpiqet që të ringrihet plot dinjitet njerëzor. Edhe ata, që përpiqen ta “vrasin ose ta dhunojnë”, ajo i “vret” me dashurinë dhe mirësinë e saj.

Të shkruash për femrat, do të thotë të shkruash për gjysmën më të mirë të shoqërisë njerëzore.Ajo është bërë simbol i bukurisë dhe i dashurisë,i gjenerimit të jetës dhe shoqërisë,i ëndrrave të bukura dhe besnikërisë…Gruaja është fytyra e vërtetë e shoqërisë.Si të jetë ajo ,ashtu është dhe shoqëria.Sa më e lirë, e ditur dhe krijuese të jetë, aq më e zhvilluar është shoqëria. Dijet e thella,mendja krijuese dhe virtytet e larta morale e shpirtërore të grave dhe vajzave ,e shtyjnë shoqërinë përpara .Ato kanë bukurinë e natyrës së virgjër,ëmbëlsinë dhe shijen e mushtit,shkathtësinë e bletës puntore dhe freskinë e vesës së mëngjesit.Ëndrra e tyre ka hapësirat e gjithësisë dhe kthjelltësinë e qiellit.

Zemra e tyre ka bardhësinë e borës dhe ngrohtësinë e diellit,shpirti i tyre ka ëmbëlsinë e mjaltit dhe krahët e pëllumbit. Me duart e tyre ato ndërtojnë e zbukurojnë,me mendjen e tyre krijojnë,me shpirtin e tyre të pastër ngrohin dhe shërojnë. Çajupi ynë ka shkruar: ”Më se rriten foshnjet,/ç’i rritë çiliminjtë? /Dashuri e nënës dhe përkëdhelitë”.
Janë këto disa nga arsyet që prof.Murat Gecaj,librin e tij të ri ose antologjinë, me titull kuptimplotë,”Për ju, krijuese”,ua kushton grave dhe vajzave krijuese, artiste dhe veprimtare shoqërore. Ai është një apel i fuqishëm, drejtuar mbarë shoqërisë ,politikës dhe gjithë lexuesëve:”Duajini e respektojini, ndihmojini e nxitini, në të gjitha fushat e jetës, gratë,nënat dhe vajzat tuaja,sepse pa to s’ka jetë e dashuri,s’ka progres dhe zhvillim!” Sepse, kush i pengon ato, ka dhunuar lirinë,ndërsa kush dhunon gruan, ka” vrarë” shoqërinë.
Ky libër, për vetë tematikën,këndvështrimin dhe stilin e tij,shënon një risi letrare.Objekt i këtyre shkrimeve është bërë krijimtaria dhe veprimtaria shoqërore e 62 poeteve e shkrimtareve dhe e 29 artisteve e veprimtareve shqiptare , të cilat punojnë dhe jetojnë brenda dhe tej kufijve të Atdheut,deri në Amerikën e largët e në Kanada.

Në këtë libër, vend të rëndësishëm zënë bisedat e lira me krijuese e artiste, ndër më të njohurat e vendit,diskutime e analiza për krijmtarinë dhe tematikën e librave të tyre,shkrime për përurim librash e dokumentarësh për jetën dhe vlerat e krijimtarisë e të artit të tyre. Siç shkruan dhe vetë autori,femrat krijuese kanë një botë të madhe e të pasur shpirtërore, të mbushur me mirësi e frymëzim. Në krijimtarinë e tyre lexuesi gjen bukurinë e shpirtit dhe sinqeritetin e ëndrrës,guximin e kohës dhe ëmbëlsinë e këngës. Ato lëvrojnë të gjitha gjinitë ,llojet dhe nënllojet letrare.Krijueset tona i këndojnë Atdheut dhe dashurisë,luftës dhe lirisë ,punës dhe ëndrrës, jetës dhe zemrës.Me veprat e tyre, ato fshikullojnë e satirizojë plagët e shoqërisë së sotshme ,që e detyrojnë femrën të dhunohet e të gjunjëzohet,të shitet si plaçkë tregu e të prostituohet.Në krijimtarinë e tyre ato qortojnë dhe fshikullojnë edhe vetëveten,për heshtjen dhe mungesën e guximit e besimit ,për divorcet pa shkak thelbësor dhe për luftën e pamjaftueshme për vetëemancipim,të bindura se liria e vërtetë,nuk dhurohet ,por fitohet me punë e talent, me përpjekje e dinjitet.

Krijimtaria e vajzave dhe grave shqiptare ka fytyrën e letërsisë moderne të kohës.Ajo dallohet për frymën njerëzore dhe sinqeritetin e rrallë,për stilin e zhdërvjelltë dhe gjuhën e gjallë.për mesazhet e bukura dhe frymëzimin spontan.Për të kuptuar më mirë ndihmesën, që jep femra shqiptare për modernizimin e letërsisë dhe artit ionë ,po ndalemi te disa nga krijueset dhe artistet më të spikatura që autori i këtij libri,prof.M.Gecaj i ka bërë objekt dhe personazhe të shkrimeve të tij.
Libri çelet me shkrimin –bisedë, që autori bën me krijuesen Liljana Kristuli,jo vetëm se ajo është një poete e talentuar dhe mjeke e njohur, atje ku jeton në Itali, ,por edhe sepse, bashkë me disa mike të tjera krijuese, L.Vladi, R.Çoba,E.Kame, T.Halilaj, S.Pllana e M.Agalliu, e kanë mbështetur botimin e këtij libri. Por dhe secila ka veçoritë e saj në librat e botuar.

Kështu, p.sh. Liljana ka botuar pesë libra dhe po përgatit librin e gjashtë.Poezitë e saj më të bukura i ka përmbledhur në librin “Pemë dhe gjethe”. Ndërsa në novelën “Gra të e harruara”,autorja fshikullon ata, që me cinizmin dhe papërgjegjshmërinë e tyre, kanë bërë që gruaja të nënvleftësohet,përbuzet dhe të harrohet.Krijimtaria poetike e kësaj krijuese dallohet për thjeshtësinë e vargut, qartësinë e mendimit dhe siqeritetin e ndjenjës.Liljana është dhe mjeke e pasionuar. Fryt i punës studimore është dhe libri i saj, “Unë dhe dializa”.

Për shpirt të gjallë poetik dallohet edhe krijuesja Angjelina Krasniqi-Bardhaj.Kur ajo ndodhet pranë valëve të Drinit të Bardhë,”Buzët i lyen me mjaltin e bletës”,ndërsa “Sytë i lan me vesën e mëngjesit” ..Ganimete Thaçi,ose siç quhet ndryshe, “Çika Hasjane”, nga që e ka përjetuar thellë dhimbjen e kurbetit,shkruan vargje të tillë emocionalë :”Këtu, në kurbet edhe sytë më janë tharë”.Në krijimtarinë e saj nuk mungojnë as poezitë erotike për dashurinë.Nga puthjet e sinqerta,shkruan ajo,”Ma mori flaka buzën” .
Për të na njohur me jetën dhe veprimtarinë krijuese të poetes Ilirjana Sulkuqi,e cila jeton në Amerikë,autori merr shkas nga dokumentari”Lirikë shpirti”,me skenar të K.Traboinit.Në krijimtarinë e saj të bollshme,përveç të tjerave,trajton temën e mbrojtjes së dinjitetit të gruas dhe të dashurisë njërëzore. Ndërsa Kozeta Zylo,vjen që nga përtej Atllantiku, në Tiranë, për të përuruar dy librat e rinj. Nëpërmjet librit,“Një fjongo dielli nga Nju Jorku”,ajo sjell te lexuesi shqiptar “diellin “ e lirisë së vërtetë të gruas amerikane. Edhe Majlinda Nana Rama dallohet për krijimtarinë e gjerë e të larmishme letrare dhe veprimtare shoqërore, si brenda e jashtë vendit.

Dy nga librat e saj më të lexuar janë”Hënë e qiellit tim” dhe romani ”Perandorët”.Për përurimin e librit më të mirë shqiptar, ajo ka organizuar edhe panaire libri,jo vetëm në Fier, ku jeton, por dhe jashtë Shqipërisë, si në Kosovë,Maqedoni,Greqi,Francë,Austri,Hollandë,Belgjikë.etj.Mësuesja e poetja Merita Gjoni shquhet për gjuhën e gjallë dhe vargun e zhdërvellët.Përmes magjisë së fjalës ,ajo kërkon tëshkallmojë çdo pengesë, që kërkon të zbehë syrin e saj të mprehtë.

Poezia e vajzës së talentuar Nafie Salhiaj,vjen te lexuesi e kthjellët dhe tepër emocionale,me ngjyrime të thella metaforike ,si dhe me mesazhe të fuqishme për jetën,dashurinë Atdheune për tërë shoqërinë.Me guximin e një vajze të emancipuar,nëpërmjet vargut”Mos ma trembni dashurinë”,ajo sfidon dhunimin dhe skllavërinë e femrës shqiptare.Rajmonda Meleçka,ose siç quhet ndryshe “Shota e dytë”,është jo vetëm krijuese e talentuar,por dhe një luftëtare trime për liri dhe drejtësi kombëtare .Ajo ka marrë pjesë, me armë në dorë, për çlirimin e Kosovës dhe në Maqedoni,pa iu trembur syri, as nga burgjet e torturat dhe e as nga plumbat. Një nga 13 librat e saj më të mirë është ai me titull”Mbollëm gjak dhe hodhëm rrënj”,me ngjyrime të thella popullore,që tingëllojnë si një himn i bukur për atdhedashurinë.Poetja Reshida Çoba,e cila edhe pse jeton në Los Anxhelos të Kalifornisë,mendjen dhe shpirtin e ka te vendlindja e dashur.Poezia e saj është tepër e çiltër, me ngjyrime të thella moderne,të mbush me emocione dhe dëshirë për ta lexuar me një frymë. Vëmendjen e lexuesëve ka tërhequr edhe krijuesja vlonjate Vilhelme Vranari ,sidomos me romanin “Dritëhijet e medaljes enigmë”, të redaktuar nga Fatmir Tereziu.Ndërsa publicistja Vjollca Spaho,pëveç librit studimor “Tej kufijëve të fjalës”, ka dalë me vëllimin poetik elegjiak,”Po të shkruaj”.Poetja Zyba Hysa e ndjen veten si pulëbardhë, që fluturon në hapësira të pafundme.
Kështu, me fjalë vlerësuese e mniratuese, mund të flisnim edhe për poete ose shkrimtare, që janë pjesë e këtij libri, me vlera të disaanshme. Të tilla janë krijueset: Kozeta Zavalani, Raimonda Moisiu, Lida Lazaj Eli Kanina, Zyrafete Manaj, Ermira Jusufi, Lumturi Ymeri, Mimoza Agalliu, Seli Murati,Vera Istrefi, Vitore Stefa, Vjollca Pasku, Vojsava Nelo, Enkelejda Tahiri etj.
Pjesën e dytë të librit, autori M.Gecaj ua kushton jetës dhe veprimtarisë së gjerë, interpertuese e kulturore të disa nga artistet tona. Me punën dhe talentin e tyre të rrallë, ato e kanë ngritur lart dinjitetin e Kombit dhe të femrës shqiptare.Në ballë të këtyre shkrimeve qendron” Artistja e Popullit “dhe “Nderi i Kombit”, Vaçe Zela.Zëri rrallë i kësaj këngëtareje,i ngjan një ujvarë e pandalshme mali,që zbret rrëmbyshëm për t’i dhënë frymëmarrje Himnit tonë Kombëtar. Shqiptarët,kudo që ndodhen,s’kanë për t’i harruar kurrë disa nga këngët e saj më të bukura, si”Fëmija e parë”,”Gonxhe në pemën e lirisë”,”Nëno, moj, do pres gërshetën”,”Valsi i lumturisë”…,të cilat janë bërë model dhe hit i bukurisë së këngës shqiptare.

Një zë i paarritshëm i këngës shqiptare, është dhe ai i Nexhmije Pagarushës, për të cilën flitet me nderim në këtë libër.Kënga e saj duket sikur buron nga thellësitë e tokës shqiptare ,si një melhem për të shëruar plagët e mahisura të Kombit Shqiptar, në shekuj. Gjithashtu, e papërsëritshme, për hapësirat dhe llojet e këngëve, që interpretoi, mbeti artistja dhe “Mjeshtrja e madhe”, Fatime Sokoli”,e cila është thirrur “Bilbilja tropojane”, por është dhe“valltarja flutur”, Xhevahire Gashi” etj..
Një vend të rëndësishëm, në shkrimet e këtij libri, zënë edhe disa nga emrat më të njohura të teatrit dhe kinematografisë shqiptare .E tillë është artistja e madhe, Tinka Kurti ,e cila ka luajtur 120 role të suksesshme, në teatër e kinematografi. Me respekt të veçantë shkruhet në këtë libër edhe për “Artisten e merituar”, të ndjerën Besa Imami. Për aftësitë e larta interpertuese ,ajo është vlerësuar me titullin e lartë,”Nderi i Skenës Shqiptare”. Në libër flitet edhe për piktoren e talentuar Lule Bajraktari (Suedi), drejtueset e pasionuara në arsim dhe edukim: Persa Grabova(Shkodër), Marie Brozi (Mirditë) etj.
Ashtu siç është nënvizuar, në të gjithë shkrimet e këtij libri ose kësaj antologjie, me autor prof.Murat Gecaj, publicist e studiues, femra shqiptare është jo vetëm krijuese e talentuar dhe interpertuese e rrallë ,por dhe luftëtare dhe guximtare e pamposhtur. Kur atë e pengojnë, si në punë, krijim e në jetë dhe synojnë ta gjunjëzojnë, ajo tregohet e paepur dhe guximtare. Me forcën dhe dinjitetin e vetë, me energji të pashterrshme, femra shqiptare përpiqet që të ringrihet plot dinjitet njerëzor. Edhe ata, që përpiqen ta “vrasin ose ta dhunojnë”, ajo i “vret” me dashurinë dhe mirësinë e saj.