ZYMER MEHANI : DUA T’PUTH, KOSOVË

DUA T’PUTH, KOSOVË

1.

Emrin kur ta thërras

Shqipet fluturojnë

Ngjiten në lartësi

Kur ta shkruaj vargun

Lulëkuqet lulëzojnë

Për mua e për Ty

Kosovë atdheu im-

Flamur kuqezi

Ylber i qiellit tim

2.

Ti je

Kështjellë

qëndrese

shekullore

Dhe ishe

Tempull

bese

stërgjyshore

Ke mbetur

Prehër

i rrahur

nga rrufeja

Dhe je

Këngë

e kënduar

në suksese t’ reja

3.

Lulëkuqe je prore

Plisbardhë n’histori

N’ qiellin tënd të kthjellët-

Flamur Kuqezi

-Asnjë bukuri

S’shëmbëllen me Ty…

Bijtë tu kështu thanë

Që për Ty u vranë

4.

Ti je nëna ime

N ‘ zemër m’ mbete peng

Sikur n’ tela t’çiftelisë,

O lulja e Shqipërisë!

Kam një dashuri

T’ruajtur veç për Ty!

Ti je imja nënë,

Besën ta kam dhënë

Se për ty jap kokën,

Pasha diell dhe hënë!

Se ti, moj lulëkuqe

Kuqezi Flamur

Gjithmonë je shqiptare

Kala gur mbi gur.

Sa herë kënga t’k’ndohet

Dashuria m’ shtohet

T’ ma falin dhe botën,

Për ty e lë kokën!

5.

Ti je fushë e paanë

Lulëkuqet ku tunden

Asnjëherë dallgë dhe rrebeshe

Moj mbretëreshë s’të mundën

Fushë e gjerë-je Kosovë kreshnike

Si n’ vargje të këngës

Për të qumësht e dashuri

Na dha zemra e nënës

Nëpër fusha, male e brigje

N’çdo cep-lapidarë

N’qiellin tënd valon i lirë

Flamuri Shqiptar.

Kosovë, moj nënëlokja jonë

Me kullat me gurë

Gjaku i bijve të ka hije

Te Shqipja n’Flamur.

Kosova-e jona plagë

Që nuk do trazim

Për të jetën çdo shqiptar

E fal me gëzim.

6.

Në fushat tua t’gjera

Armiku kaloi

Çdo gjë u mundua

N’gërmadhë ta shndërrojë

Në viset e tua

Vdekja u përgjak

Armiqtë t’u vërsulën

Ti s’u pate hak

N’kullat tua t’forta

U ndje fuqia e trimit

Armiqtë në ty kaluan

Me karvane t’ krimit

Ti prapë s’u dorëzove

Kokëlartë drejt në qiell

Ke zemër shqiptare

Rrofsh e qofsh përherë

7.

Në fushat e paanë

Të Kosovës si det

Lulëzojnë lulëkuqet

Ashtu si n’legjendë

Dhe emri u shkruhet

Me ngjyrë e hare

U këndohen këngët

Shqip në epope

Ato janë buzëqeshja

E kuqe e Kosovës…

Dhe na flasin shpesh

Për ndodhitë e kohës

Lulegjak – në lashtësi

Lulegjak-për mua e ty

Rriten me kokë n’qiell

Gjer në përjetësi

8.

Dua t’i këndoj këngët

Për trimëritë e tua

E në ballin tënd

Dua t’ puth, Kosovë!

Këngët dua t’i këndoj

Me zë shumë të lartë

Që të ushtojnë kudo

Në lug e në shpat

Të këndoj për Ty

Trimërinë tënde t’ artë

Të këndoj gatitu

Si ushtar para Flamurit

KOSOVË qofsh e fortë

Si Kala e Gurit!

---

MBUROJË PATE KRAHË VIGANËSH

(Ti, Atdhe!)

Sa furtuna të çmendura

Pamëshirshëm të rrahën

Sa dallgë të tërbura

Askurrë nuk të ndalën

Sa shekuj të rëndë robërie

I barte në shpinë

Për gjuhë, flamur e atdhe

Mbolle dashurinë

Sa gjokse e grushte burrash

T’mbrojtën me madhështi

Mic Sokoli, Adem Jashari-

E jona lavdi

Sa lulëkuqeve u ranë petalet

Nga erërat e stuhitë

Sa pëllumbave iu këputën krahët

Për liri dhe dritë

Sa ninulla kënduan nënat

Për bijtë tu flori

Sa petrita e shqipona

I fale për liri

Besën tënde kur e lidhe

E mbajte me çdo kusht

T’gjithë armiqtë seç i dërrmove

Me t’çeliktin grusht

N’histori udhëtimesh t’gjata

Ishe kështjellë qëndrese

Mburojë pate krahë viganësh

Para çdo pengese.

---

LULËKUQET E TUA

Tash e një mijë vjet

Me shpirtin ndër dhëmbë

T’goditën e t’rrahën

Stuhi e fërfëllëzë

Ngrica pate n’ gjak

N’zemër plagët ke

Dhe në shpirt acar

I Shqipes- atdhe

Ti ece me kohërat

Kundër pate erërat

RrEbeshet, furtunat

T’i shuan Pranverat

Tash e një mijë vjet

Shqipe në Bajrak…

Lulëkuqet eTua

Ende pikojnë gjak

---

NËNË TEREZËS

(Me rastin e shenjtërimit)

Nënë Terezë,

O e Madhja Nënë!

Ti ngre zërin

Ngrihesh n’ këmbë:

– Fëmijët bukë duan,

Duan dashuri.

– Ata kanë nevojë

Për mua, për ty.

Ata duan paqen

Jo dhunën, as tmerrin

Ata duan dritën

Jo skamjen, as terrin

Nënë Terezë, moj rreze

Shpëtimi dhe shprese

Me trup t’vogël fare

Por me zemër t’madhe

Bamirësia, Nënë

Nga zemra t’buron

Dashuri për njerëzit

Botës i dhuron

Kjo botë e pabesë

Herë prishet,

Herë digjet

Ndokund luftime,

Ndokund diskutime.

– Fëmijët duan bukë,

Duan dashuri!-

Ngre zërin e thua:

– Ndihmo, o njeri!

Prizrenin e lashtë

Shkupin ilirik

Prishtinë e Tiranë

I bekove, NËNË

Shenjtërimi Yt

Shqiptar’t po i nderon

Zgjohu Kastriot

Kombi po feston

Buzuku e Budi

Bogdani dhe Bardhi

Po thonë-Nënë Terza

Fytyrën na zbardhi

Je e madhe, Nënë,

Bijë e Kombit tim,

Bota shumë të do,

Jetë e mot nderim!

---

PËR TY, LIRI !

Shtatëmijë e shtatëqind vjet

T’kemi pritur Ty

Por Ti s’di ku mbete

Shtatëqind e shtatë shekuj

Me gjak të ujitëm

Por Ti s’di ku trete

T’pritëm t’dal’sh nga dheu

Nga deti a nga qielli

Ty moj RREZE DIELLI

T’pritëm të të sjellë era

Flaka apo zjarri

Shumë t’priti shqiptari

Ti s’mbine nga dheu

Nga qielli me fërtymë

Por nga gjaku ynë

Ty s’të solli era

Por flaka e zjarrit

E gjaku i shqiptarit

---

NËN RROTAT E TUA

Moj e ëmbla jetë

Si pelim e hidhur

Shekuj dhe epoka

Për qerre i ke lidhur

Nën rrotat e tua

Koha rrëshqet zvarrë

Peshë bartin me vete

S’di ku treten vallë

N t’rëndat rrotat tua

Epokat kalojnë

Me hapa të breshkës

T’ stërlodhur çalojnë

Ecë para me hapa

E kurrë s’kthehesh prapa

---

TRADHTIA – SI HIJA

Ngado që të shkoni, kot e keni

Ngado që të ikni, të mundur jeni

Hap pas hapi do t’ju ndjek si hija

Askund s’do t’ju lërë shteg tradhtia

Prandaj mirë mendoni, deputetë

Ju që na përfaqësoni në Kuvend

Të vendosur, mbrojeni tuajin vend

Mos u trembni, punoni me mend

Mos u ngutni, t’sigurtë qitne hapin

Hop! Mos bëni pa e menduar trapin

Assesi n’ shpinë mos qitni barrën

Se pastaj do ta bartni marren

Deputetë, atdheut dilni zot

T’jeni gati sikur dje, dhe sot

N’dëm t’atdheut mos veproni dot

Mos u ndani, por qëndroni tok

Deputetë, nëse keni frikë

Apo trembeni, ju mungon guximi

Në çdo mënyrë, nëse do të lajthiteni

Përgjithnjë ju do të koriteni

Mirë mendoni edhe çelni sytë

Mos t’ju rrejnë, t’ju mundin dredhitë

Kujdes t’keni se bëheni tradhtarë-

Tradhtia- si hija, s’ju ndahet gjer n’varr

Kudo që të jeni, ngado që të shkoni

Sa të jeni gjallë, sa do të jetoni

Gjithsecili tradhtarë do t’ju thotë

Do të rroni me turp në këtë botë

Prandaj logjikoni, me guxim shqiptari

Më mirë atdhetar se sojli tradhtari

Po ju them, guxim n’Parlament

Se përndryshe as kund s’keni vend

---

CILI JE?

(Bacë Adem Demaçit)

Je një trim

Syshqiponjë

I betuar

N’flamur tonë

Je dhe lis

Degashumë

Qëndrestar

Në furtunë

Je dhe yll

Që ndriçon

Anembanë-

Galaksion

Je pëllumb

Në fluturim

Deshe paqen

Pa mbarim

Je dhe dritë

Me rreze t’ arta

Gjeraqinë-

Shqipe me flatra

Je dhe këngë

N’tel t’lahutës

Gisht gatitu

N’çark të pushkës

Je dhe lumë

Që gurgullon

Për atdhe

Jetën jetëson

Je dhe bjeshkë

Majeborë

Djalë i popullit

Burrë arb’ror

Je dhe besë

Fjalë e artë

Krenari

Për gjithë shqiptar’t

Je dhe vuajtje

Për flamur

Qëndrestar

Në furtunë

Je dhe kullë

E fortë prej guri

Dhe kala

E zemër burri

Je luan

Për timin fis

Të rri bukur

I bardhi plis

O Shqiptar

E bir shqiptari

Je për komb

Margaritari

---

ATDHEU

Atdheu në zjarr

Ne tym e flakë

Flamur kuqezi

I ngjyer me gjak

Atdheu-këngë

Sot në liri

Atdheu-jetë

Plot ngrohtësi

Atdheu-mal

E det i thellë

Atdheu-lulëkuqe

Me kokë lart në qiell

---

TI, O SKËNDERBE!

Rroke shpatën

N’Kala t’Krujës

Shembe një lubi

Një kulçedër me shtatë koka

Një Perandori

Korre ëndrra pashallarësh

Dhe shekujt me pallë

Padishahë dhe jeniçerë

I grive palë-palë

Përkrenarja me dy brirë dhie

Bukur t’rri mbi kokë

Për lirinë e kësaj Arbërie

Me shqiptarët –tok

N’gjoks Flamurin Kuqezi

N’luftëra çlirimtare

Shpatë e rëndë shënoi lavdinë

N’historinë shqiptare

---

PËR TY, ATDHE

S’mund të rri pa t’thënë një varg

Se ty t’kemi DASHURI…

S’mund të rri pa ta shkruajt emrin

N’timen poezi

S’mund të ndalem pa t’thënë këngën

Lot m’shkojnë nëpër faqe

S’mund t’duroj pa ta shkruajt emrin

Në të miat vargje

S’mund të hesht e mos t’përmend

Tënden histori

Kryetrimin Skëndërbe-

E jona lavdi

S’mund ta ndal të zemrës vrull

Mori Shqipe malit

S’mund t’mos puth tëndin Flamur

Të Ismail Qemalit

Jo, jo s’mund ta ndali veten

O Atdhe i shtrenjtë

Pa i këndu’ Adem Jasharit

Prekazit të Shenjtë

S’mund të ndalem dot pa shkue

Porsi Gjeraqina

T’u bëj nderin dhe respektin

Vëllezërve Haradinaj

S’mund të stepem, më vlon gjaku

Me vrull të Petritit

Të përulem para t’madhit

Zahir Pajazitit

Saherë lapsin marr në dorë

Vargjet t’i rendis

Mendja m’fluturon në Vlorë

N’Shesh të Pavarësisë

Asnjëherë s’munda të shkruaj

Vjersha e ditare

Për pa m’ikë si vetëtimë mendja

N’Krujën legjendare

Kurrë nuk munda t’shkru’j një fjalë

Në t’miat fletore

Për pa thënë diçka për Lezhën

Besëlidhjen Malësore

Saherë vargun e ndërtova

Mendja m’thotë “Ndal, mik”

– Lart’so n vargje dhe në këngë

Prizrenin historik

S’munda kurrë t’i ndal dëshirat

Që flut’rojnë vrik

Ty atdhe t’pafsha t’BASHKUAR

O DJEP ILIRIK

---

S’ISHTE SI NE

(Dëshmorit të kombit, Nexhmi Llumnica-Komandant GJONI-i!)

Për t’atdheut liri të pushonte kurrë s’ donte

Në majë heshtash, shigjetash e thikash të prehta

Jeta e çelikoste si k’to maja e shkrepa

Thellë në të tijin shpirt,

Ç’ e plagoste robëria e rëndë e atdheut

E për liri kishte mall t’madh,

Zemër-Prometheu

E spiunonin dhe e përgjonin përherë, pa ndërprerë

Shpesh me fjalë të përzgjedhura e çonin gjer n’qiell

Sepse hipokritët e tradhëtarët si korbat vërtiteshin në erë

Dhe donin ta plandosnin për tokë me mllef e tmerr

Por ta thyenin e shkatërronin s’mundën asnjëher’!

Edhe me gurë shpesh e gjuanin, e qëllonin

Pastaj e fshihnin dorën, më besoni!

Bënë e ç’nuk bënë, as mendja s’jua thotë

Sepse dëshironin t’ia prishnin trutë në kokë

E t’mos mendojë për komb, as për shokë.

Prore u mësua me vrazhdësi, ashpërsi

Se ai nuk shëmbëllente me mua, as me ty

Jeta e kish mësuar t’qëndrojë n’vështirësi

Kish fuqi t’jashtëzakonshme, ish ndryshe disi!

Nga të ëmblat fjalë dhe lëvdata prekej dhe rëndë plagohej!

Dhe prej përkëdheljesh të ngrohta prore vetëm lëndohej!

E kur e shanin dhe shpifnin për të a përhapnin thashetheme,

Çuditërisht, përherë i fortë bëhej, si kala me bedene!

Edhe po ta shponin e grisnin me hushta e shpata,

Edhe po ta vrisnin e ta mbysnin me armët e gjata

Veç t’vërtetën e thoshte pandërprerë ky burrë,

Për të u sakrifikua e s’u dorëzua kurrë!

Sot në të historisë kombëtare i skalitur

Shkëlqen i Tiji emër – KOMANDANTI GJON

Monument i gjallë në çdo zemër qëndron

I kombit arbëror Dëshmor i lirisë

Për Kosovën Trime Kurorë e lavdisë

Heu, Nexhmi Llumnica, i Skënderbeut stërnip

i shpejtë si rrufeja, zemërfortë çelik

E munde një Perandori, në t’ 81-shit Pranverë

Në Ushtrinë Çlirimtare u rreshtove me nder

Bëre luftë o vëlla për t’shtrenjtën liri

Gjaku Yt qëndron n’Flamur Kuqezi

LAVDI, O DËSHMOR – E JONA LAVDI!

---

SYSHQIPES

(Dëshmores Ylfete Humolli-t)

Flokët ia ledhatonte e freskët një erë

Kur plagët e kombit lëngonin pa ndërprerë

Përherë gati ishte kushtrimi kur jepej

Ngrihej për Kosovën asnjëherë nuk stepej

Seç e ngriti zërin për t’lirin ATDHE

Kërkonte LIRI dhe një jetë të re

Porse gjakatarët me t’bishës tërbim

E këputën LULEN hiq pa hezitim

Ia prenë ëndërrimet shpersat ia këputën

Por, jo, jo barbarët SHQIPEN dot s’e mundën

Gjer në përjetësi trimëresha u ngrit

Për Kosovën nënë kurrë s’lu’jti qerpik

Sot te lapidari- plot lule dhe kurorë

Lavdi t’qoftë YLFETE bijë e DHEUT ARBËROR

---

PO TË MOS ISHIT JU

(VËLLA E MOTËR DËSHMORË, YLFETE E MENTOR HUMOLLI)

A do të ishim kaq të lirë

Po të mos ishit Ju

A do ta gëzonim sot lirinë

Po të mos qëndronit Ju

A do të ishte KOSOVA shtet

Po të mos flijoheshit Ju

Gjaku Juaj u bë dritë-

E jona liri

Lumë si nëna që Ju lindi

Për ne – KRENARI

Si dy Shqipe fluturuat

Përjetësinë fituat

---

NËSE DONI TA DINI

Nëse doni ta dini

Dashuri imja cila është

Pyetni lulëkuqet e Kosovës.

Pyetni kullat me gurë

E Shqipen në Flamur

Dashuria ime cila është

Nëse doni ta dini

Pyetne këtë tokë me varre

këto fusha dhe male

E Shqipërinë e Madhe

Nëse doni të dini

Për dashurinë time të shenjtë

Pyetne gjuhën, nderin,

E këtë atdhe të shtrenjtë

---

ARMIQTË

Në mugëtirë arritën

Me një tjetër gjuhë

Me të tjera veshje

Me litar e hu

Arritën një natë

Të bëjnë dhunë kudo

Këngët na i bënë vaj

Lojën tmerr pastaj

Në mugëtirë arritën

E gjuhën s’ua ditëm

Shpinën s’e përulëm

Në gjunjë s’u përkulëm

Me grushtat çelik

Me heshta, terlik

Me kobure, thika

U dolëm në prita

Ngado i dërrmuam

I vramë, i copëtuam

Me turp i dëbuam

Nga kanë ardhur, shkuan

SHQIPTARËT E EGJYPTIT DJE DHE TË SOTMIT KUDO

Në muajin Shkurt të 2016 u botua në Prishtinë nën përkujdesjen e Akademisë së Shkencave dhe Arteve të Kosovës libri “Nga historia e shqiptarëve të Egjyptit gjatë shekujve XV-XX” i autorit Muhamed Mufaku Arnauti.

Profesor Muhamed Mufaku ka lindur në vitin 1952 në Damask të Sirisë në një familje të shpërngullur nga Kosova. Prej asaj shpërngulje të shqiptarëve gjatë shekullit XX u formua në Siri një bashkësi shqiptare, e cila në vitin 2011 numëronte mbi 10’000 shqiptarë. Një pjesë e madhe e asaj bashkësië përbëhet nga shqiptarët e shpërngulur me dhunë nga Kosova në periudhën e luftrave ballkanike Tetor 1912 – Gusht 1913. (Ku ndodhen tani? Askund dhe të lënë nga shtetarët shqiptarë frikacakë në mëshirën e fatit; gjithkund dhe të flakur tej e përtej nga valët goditëse të predhave në luftën e tanishme në Siri).

Profesor Muhamed Mufaku u magjistrua për Histori në Universitetin e Prishtinës në vitin 1977. Ai u doktorua dy herë në Universitetin e Prishtinës, për Filologji më 1981 dhe Histori më 1986. Në vitet 1974-1987, ai punoi në Degën e Orientalistikës të Universitetit të Prishtinës. Më 1988 ai ishte bashkëpunëtor i jashtëm i “Enciklopedisë së madhe arabe” për gjërat që kishin të bënin me Shqipërinë dhe shqiptarët.

Gjatë viteve 1989-2016, ai punoi profesor i historisë në disa universite të Jordanisë dhe në periudhën 1995-2005 ai ishte edhe drejtor i institutit të shkencave politike në Universitetin e Jordanisë. Ai është anëtar i jashtëm i Akademisë Shkencore Arabe me seli në Damask, që nga viti 2005 si dhe anëtar i jashtëm i Akademisë së Shkencave dhe Arteve të Kosovës që nga viti 2010. Tani Muhamed Mufaku është profesor në universitetin Al al-Bayt të Jordanisë.

Prof. Muhamed Mufaku ka shumë botimë në shqip, libra dhe artikuj në gazeta, ka botuar gjashtë libra për shqiptarë dhe çështjen shqiptare në arabisht, ka përkthyer 20 libra shqiptarë në arabisht, në mesin e tyre “Antologjinë e poezisë bashkëkohore të Kosovës”, ka mbajtur kumtesa të ndryshme për historinë shqiptare në universitete të ndryshme, etj. Me rastin e 100 vjetorit të Pavarësisë së Shqipërisë, ai u nderua me Medaljen e Republikës së Kosovës për Merita Kombëtare.

Ky botim i parë i librit rrjedh nga një punë kërkimore, shkëncore, dokumentore, regjistruese, analizuese e krahasuese përgjatë viteve 1979-2015. Ajo punë u shoqërua me udhëtime në Egjypt dhe takime me njërëz të përlidhur me historinë dhe koloninë shqiptare të Egjyptit.

Në libër fillimisht endet e plotë historia e mamlukëve të Egjyptit të cilët, e thënë me fjalë të tjera, ishin jeniçerët e Egjyptit. Mamlukët, ashtu si përkthehet nga arabishtja, ishin robër të vegjël me origjinë nga vendet e Europës jugore, juglindore e deri të Kaukazit. Tradita e blerjes së atyre skllevërve të vegjël, rritjes, edukimit dhe stërvitjes si ushtarë filloi në shekullin IX.

Me kalimin e kohës ato u bënë aq të shumët dhe aq të aftë sa të ishin ato që zgjidhnin se cili do sundonte si Sulltan. Pikërisht në gjysmën e dytë të shekullit XV, në libër zbulohen dy sulltanë të Egjyptit shqiptarë (arnautë). Që nga viti 1250 e deri në vitin 1516 kur osmanllinjtë i mundën ato, mamlukët sunduan Egjyptin, Levantin dhe vendet e shenjta moslemane në Gadishullin Arabik.

Libri shpalos më pas praninë shqiptare gjatë sundimit osman nga shekulli XV e deri në fillim të shekullit XIX. Sepse, meqenëse prania e luftëtarëve shqiptare në Egjypt ishte aq e madhe saqë pikërisht më 1805 Mehmet Aliu, me origjinë nga Kavaja, dhe me mbështetjen e drejtpërdrejtë të 5000 luftëtarëve shqiptarë mori fuqinë e parë në Egjypt. Nën udhëheqjen e tij, ushtria egjyptiane ku shqiptarët ishin me mijëra dhe e komanduar nga oficerë shqiptarë mundi forcat osmanë të jeniçerëve, të mamlukëve të mbetur të organizuar në jug të Egjyptit dhe forcat vehabiste në Gadishullin Arabik.

Nën udhëheqjen e Mehmet Aliut, Egjypti pësoi ndryshime të mëdha gjë që sollën zhvillim dhe fuqi. Me katër përqind të popullatës ushtarë, ushtria egjyptiane nën komandën e Ibrahim Pashës, të birit të Mehmet Aliut, fitoi betejat kundër osmanllinjve dhe në Shkurt 1833 ajo arriti pranë Stambollit. Sulltani osman i kërkoi ndihmë Rusisë e cila e dha edhe ushtarakisht dhe u desh edhe ndërhyrja e Britanisë dhe Francës që të shpëtohej Stambolli i osmanllinjve dhe ushtria egjyptiane të tërhiqej.

Britania, Rusia, Prusia dhe Austria ndërhynë përsëri më 1839-1841 që ai të tërhiqej, sepse Mehmet Aliu po organizonte edhe kryengritje të shqiptarëvë në Europën juglinodre kundër osmanvëve. Si përfundim, nëpërmjet marrëveshjes së Londrës më 1841, Mehmet Aliut iu njoh mbretërimi dhe trashëgimi në Egjypt, Sudan, në zotërimet e tjera në Afrikë dhe Sinai, si dhe të largohej nga gadishulli arabik.

Kurse perandoria britanike krijoi disa të drejta ndërhyrjeje dhe leje veprimi, për shembull, kontrollin mbi Kanalin e Suezit, stërvitjen e ushtrisë egjyptiane, zbarkimin e ushtrisë britanikë që nga viti 1882, “kujdesjen” për trashëgiminë nga lashtësia (më saktë, dërgimin në Muzeumin e Londrës të gjetjeve të zbuluara me gërmime), etj.

Ai sundim mbretëror shqiptar i Egjyptit që pat filluar më 1805 vazhdoi si një dinasti sunduese deri në vitin 1952, ndonëse për shkak të ndërhyrjes së perandorsië britanike u tkurr deri brenda mureve të pallatit mbetëror. Mehmet Aliu pati titullin sundues Vali, që nga viti 1805 dhe vdiq më 1 Shtator 1848. I biri zuri vendin si Vali për dy muajt në vazhdim dhe më pas nipi i tij Abaz I u emërua Vali. Titulli Vali i sunduesve shqiptarë vazhdoi deri më 1867. Më pas të parët e vendit morën titullin Kediv deri më 1914, Sulltan deri me 1922 dhe Mbret deri më 1953.

Me hapjen e Kanalit të Suezit më 1869, shumë shqiptarë të tjerë vërshuan në Egjypt dhe pozitat e tyre qenë në të gjitha fushat. Prandaj ajo prani shqiptare në Egjypt qe shumë e vyer për Rilindjen Kombtare. Prandaj në Egjypt u botuan gazeta, libra, shkrime e poezi shqiptare të cilat u shpërndanë në tërë trojet shqiptare dhe u gdhendën në përmendoren e kulturës shqiptare. Në Egjypt ishin Thimi Mitko, Spiro Dine, Milo Duçi, Andon Zako Çajupi, Filip Shiroka, e të tjerë.

Prandaj teqeja bektashiane shqiptare e Kajros, me egzistencë në periudhën 1886-1965, ishte vendi ku takoheshin të gjithë, ku shpërndaheshin librat shqip, ku kuvendonin shqiptarët dhe ku mblidheshin ndihmat për refugjatët shqiptarë. Prandaj shumë refugjatë të kampeve të pasluftës dhe ato që i arratiseshin pushtimit të trojeve shqiptarë nga komunizmi sllav gjetën strehë në Egjypt dhe një pjesë në Siri. Prandaj në Egjypt qëndroi në vitet 1946-1955 edhe mbreti Ahmet Zogu i larguar nga Shqipëria më 1939 dhe libri e përshkruan gjërësisht atë segment historik.

Më 23 Korrik 1952, Lëvizja e Oficerëve Të Lirë arabë në Egjypt nën udhëheqjen e gjeneralit Mehmet Nexhipi dhe kolonelit Xhemal Abdyl Naseri nëpërmjet një grusht shteti përmbysi mbretërimin e të fundit mbret shqiptar Faruk I. Mbreti Faruk i bashkë më familjen u largua nga Egjypti dhe pjesën tjetër të jetës e kaloi në Itali ku edhe vdiq në Romë më 18 Mars 1965; pas dy javësh trupi i tij u varros në Kajro. Më 18 Qershor 1953, Egjypti u shpall Republikë. Pas asaj, për shkak të propagandës së ushtarakëve arabë kundra mbretërimit shqiptar dhe veprimeve të ndërmara prej tyre, kolonia shqiptare e Egjyptit filloi të shkërmoqej dhe shqiptarët të largoheshin familjarisht për në Europë dhe Amerikë.

Historia shqiptare e Egjyptit është një tjetër pohim se kultura shqiptare është aq e përbotshme saqë sapo zbulohet një tjetër dritare, pas hapjes së saj të shtrihet përpara një hapësirë shumë e madhe tokësore, detare, njerëzore, kulturore, e vetëdijshme dhe e pavetëdijshme, e botuar dhe e skalitur me forma të ndryshme, e tretur ose e lënë në harresë, e dukur ose e padalluar. Dhe libri “Nga historia e shqiptarëve të Egjyptit gjatë shekujve XV-XX” i Prof. Muhamed Mufaku hedh dritë pikërisht mbi fletë shqiptare të historisë mesdhetare të mbuluara nga errësira e viteve të mbyllur apo shekujve të shkuar.

Pse shkruhet e shkuara? Pse nevojitet? Pse është e domosdoshme? Çfarë duhet kërkuar në të? Si duhet shkruar? E shkuara nuk kthehet dhe nuk ndryshohet më, porse filli i muzave të saj ndihmon të krahasohet e shkuara me të tashmen. Që domethënë se e shkuara është e detyrueshme të shkruhet si ka qenë dhe si ka ndodhur, e vërtetë faktike e përlidhur, jo si dëshirë vetiake e tanishme si duhej të kishte qenë.

Libri i të kaluarës është histori e njerëzve dhe si i tillë është i domosdoshëm të botohet. Një libër me të dhëna për njërëzit dhe ngjarjet e shkuara është i pazëvëndësueshëm për të analizuar dhe matur me peshoren e çështjes shqiptare se çfarë prodhuan njerëzit si individë apo grupe shoqërore me sjelljen dhe mentalitetin e tyre të atëhershëm, si notuan ato në rrymat e kohës, si rrodhën ngjarjet dhe njerëzit, nga ku dhe drejt kujt.

Çfarë i mungoi ose e pengoi perandorinë shqiptare të Mesdheut Albanica imperium të dallohej ndër shekuj si e tillë? Çfarë flamuri valëvitej në duart e tyre? A futën në përdorim zyrtar gjuhë Shqipe? Çfarë ishte ndryshe më parë? Çfarë është e njëjtë tani? Çfarë mungoi dje? Po sot? Çfarë nuk është vënë re dje? Po sot?

Saimir Lolja

Ismet Tahiraj : NGJITAS VJEN DESHTIMI

NGJITAS VJEN DESHTIMI

Gjak ftohtë po marrë rrugën tënde,

në udhëtimin tim të trëndafilet

Me ngjyrë roze, jo pompoza,

vransirë balli, kalli filli vetëm, sugrai.

Përetej plepave të Rahovicës ku më kmesa nuk lëvizë,

as këmishë siç është zakoni

Bie hëna degë pishe,

shirat trentas shpojnë obmbrellë,

thyen kaçurrela

Udha ime u thinjë më gjasë nga ëndrra e shpresës,

ves i vetevetës, qyl i beretës.

Tunika e jote mbeti në preluding e lashtësisë,

as uragan do nuk e shemb,

as mine gurë që u është vënë

Nuk jo nuk di, as për gurët e mezhdave,

ku i ngulin këngës së vjershëruar

as gjallërimit imagjinar te motit lazdran,

kur fishkëllon dhe dehur kulme shtëpije rrexon,

ndalet dhe rreptas fillon.

Tash më damar në

Fushë grope tallazitet fat i prushëruar,

gocë grua mjerisht e harruar

Mos se unë te thashë edhe për lartësitë miopie te tyre,

si beze e kalbur, viteve

N’vrap ne derë

Dardanie na konak,

I shtinë gjezvet si dikur ne oxahak.

Në janar pse prushërove gjakut,

bardhësit verbuese të ngrira,

ikonë nuk u bëre

As faltore përurimi, ovale qendrimi,

e sa gjë më teper. Guzximi.

Pranvera te joshi,

po bryma te sosi e vrançi iku,

thep doli miku E nuk ngordhi kali,

hape shtigje pa udhë, ishe tejet e molisur.

Flokë shprishur.

Më trëndafila nuk gjasoj në dehje,

as rrëzellim shpirti,

s’ka kthim veç mashtrim

Bie kur mashtron udhën e Betimit.

Qershit bien në tokë,

nga tërbimi, buzëve shkrumbimi.

Sakt, mos u trembë nga etja as fama vërbuese,

se nuk ka gjë më shëmtuese

Se një cope baltë torturuese.

Dhuntia nuk është farsë e lëngezuar qe avullohet,

seç u shndërrua në

Fshehje mistershme

Në sterrë, ku ka pa gjembaçe dritë dite,¨

as ec e jak-pritje, në davaritje.

Dimrit gjithmonë ka bore

që fërfëlliza te ngulfatë ne derë te agimit,

Januare ktheju

Udhës Vetbesimit,

toka pa ferra s’ka udhë të sukseseve,

ngjitas vjen deshtimi.

Në të duam lule në degëza bulimi,

arë qe jep fryt e kombit ndriçminin,

stoike mbarim e fillimit

Ama mos u fshehë në hisën e keqpërdorimit,

mizë kali bezditë ty e shton pikëllimin

Nuk ec udhës se te jargimi, po sonteve te gëzimit.

SEKOND ÇMENDURIE

Mos eja më krande te ndizesh zjarrin,

ne çati fushe,

se më përvelon

E fjalët mbesin gazherit e gushes,

gjuha katranoset si diskurset

Dhe lloha me merr te me shtje ftohtë ne palcë ne kokë

Ejjj, humbi toruan,

qepujt argetohën,

veç puthjet i ngadalsojnë

Po ku te marr kohë vëtetime,

pa avansin tuaj te qendrimit

Si skile kur pështjellësh vrimave a gropave te kodrinës

Veç bie gjithçka,

as plug për lavrim as fare për arë

Ejj shterpë nataliteti ne iliri dije,

sekond çmëndurie

E lëmi me kaq se shurdhërinë

e ka vënë tampon zone sanxhak

Dhe uji s’ka bekim,

po koorr haraq…

KUR RREZOHEM NGA DARDHA

po urrezova

nga dardha

ç’më duhet

te më vijsh

në vizitë,

kur dje

as sot

ti nuk guxoje

te hipesh

n’qershi

ti merrje

kokërrat e kuqeluara

assesi.

e më hiç

patatën e nxehtë,

ta futesh në grusht.

e këtej shtiheshe

me urti trimi.

ne te shihnim

kur dilje ne breg

si mi i lagur.

përtej paçavuarëve

te sahanëve,

gjithmon gjendesh, ti.

krejt pa pritur

statuaj ishe aty.

2.

mos eja

kur rrezohem

nga dardha

zambaket e bardhë

thahen si nga mërdhirja…

Me poeten DIJE LOHAJ

DIJE NEZIR  LOHAJ

Dije Neziri Lohaj u lind më 10 shkurt 1965 nē Shkup. Aty mbaroi vetëm dy klasē të fillores, pasi familja e saj shpërngulet në Ferizaj. Këtu mbaroi shkollimin fillor dhe filloi të mesmin. Në vitin 1983, pushteti serb e dënoi me 3 vite heqje lirie. Pas burgut ne vitet filloi studimet, por komitetlinjte e atëhershëm ia mohuan tē drejtën për studime, duke e kinsideruar” tē papërshtatshme politikisht”. Ne vitet e nentedhjeta, regjistroi studimet ne Degën e Letërsisë dhe tē Gjuhës Shqipe ne Fakultetin e Filologjisë të Universitetit tē Prishtinës. Pas një procesi gjuqësor ne Feriza, më 1997, policia serbe kerkoi ta arrestoje me akuzën “ndihmë Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës”.

Ate vit gjykata serbe ne Prishtine e denoi me dy vite burg ne mungesë, prandaj i detyrua te nderpreje studimet dhe te qendroje ilegalisht ne Prishtine, ku me pas shume peripecive ajo migroi ne Tirane. Me 1999, kur u çlirua Kosova, Dija i kthye ne Kosovë, ku dhe i perfundoi studimet. Ajo tani është profesoreshë e gjuhës shqipe dhe e letërsise shqiptare ne shkollen “Gjon Serreqi” ne Ferizaj. Dije Neziri – Lohaj, grua, nënë dhe poete perjetoi gjendjen me te rende qe mund te perjetoje njeriu i idealeve te medha per atdheun. Në opusin e saj poetik, i tere shpirti i saj njerezor digjet flakë per nje ideal te madh te gruas poete, per vendon dhe kombin e saj, duke qene e shqtesuar edhe per tërë globin. Ka të botuar edhe librin pietik “Ëndrrat për atdheun”, Prishtinë, 2009, “Cunamët ua solla unë”, Prishtinë, 2013 dhe “Gjema e paqes”, Ferizaj, 2015. Ka ne doreshkrim edhe të katertin.
/Gjin Musa, gazetar.

Dije LOHAJ

NËPËR MERIDIANET E SHPIRTIT

Mos u ngut!
Po sillma fluturen e parë të pranverës,
Sillmi edhe ninullat e dashurisë
Dhe, eja të vrapojmë symbylltas pas vegimit tonë.
Të vrapojmë zemrës së heshtjes,
Që kur t’i hapim sytë,
Do e kuptojmë Se kot u trembem nga zjarri,
Kur, ai zjarr nuk ishte ndezur për ne
Për të na djegur mëkatin tonë,
Ai ishte drita nepër meridianet e shpirtit
Që nuk e pamë tek vraponim të egzaltuar…
A nuk të thash
Të mos i fshijsh gjurmët e mallit,
Të mos i matësh hijen e shpirtit
Edhe atëherë kur me thoshe:
Nëse një ndjenjë Nuk ma ftohë prushin e zemrës
Apo nuk më ngrohë në acar shpirtin,
Ajo për mua nuk është e bukur.
Nëse më jep ankth e jo qetësi
Atëherë nuk është e madhërishme.
Nëse mbjell dyshim e jo siguri
Ajo nuk është lule, por ferrë
Që dikur do t’i nxjerrë gjembat
E do të shpon epitafin e zemrës sonë…
Mos u ngut Se mjafton ta shijojmë natyrshëm
Qoftë edhe pa nxjerrë një pasthirrmë kënaqësie,
Se ajo që del nga fjala jonë
Është me e mangët se atë që ndjejmë meridianeve të shpirtit.

NË UJËVARËN E SYVE TË TU

Sytë e tu Më erdhën si gurgullim ujvare,
Më trazuan si valë deti
E u futën në urnën time të bërë hi.
Desha të pi gjithë atë ujë,
Ku laheshin ata sy çdo mëngjes
E të shuaja etjen Me zjarrin e gjirit.
Eh, ike ti,
Ike bashkë me sytë Bashkë me ujin
Drejt oqeanit të pafund.
Pa pikë force Të ndiqja gjurmen tënde
Në mesin e një koloriti valësh,
Vala mbulonte gjurmen, Unë shpupuritja valën
Qindra kilometra larg detit e bregdetit.
Zëri yt melodik u mishërua Me melodinë e Orfeut,
Buçet mbushur me dashuri gjigande,
E zemra ime e vogël,
Verbon terrin e natës,
Verbuar nga drita e ditës,
Por ata sy E bënë aq të ndjerë,
Më të ndjerë Sesa dashuria e pafund.
Aty u rilinda,
Ndeza flakën në cdo gurrë
E në cdo ujëvarë.
Vallë, gjithë ato zana të jenë shuar
Në atë ujëvarë,
Që shikimi yt kaq i thellë
Kaq i thellë
Të rilind shikimin tim.

MASHTRIMI

Oh, ndjenjat janë zjarr i ndezur,
Gjemba të mprehta trëndafili,
Djerrinave vjeshtës me shi.
Mashtrimi shtrihet me brymë,
Frymëmekur tradhtia,
Shkun yjet pamëshirë.
Oh, shteroi qiellin e tempujve hynorë,
Se mashtrimi sonte perpiu shpirtin tim
Thitha të panjohurën e zemrës sate?
A thua dashuria qenka krim?!!!

LULE E ËNDËRRT

Dashuria është lule prej ëndrre
Hapë e mbyllë petalet në dritë shpirti
Përmbushë universin me aromë të pafund
Ndodhet atje ku nuk e shoh
Vjen këtu ku nuk e prek
Buzëve marrosëse iu jep shëlbesën
Dhe rikthen fluturimin e ylbertë nëpër zemër
Me brishtësi puhie përkedhelë tiktaket
Në shtratin e fantazisë hedh vellon e lumturisë…
Dashuria pluskon me orkestrinën e afshit
Çdo tingull e renditë lehtas në pentagramin e shijimit
Ndjenjat fluturojnë dhe valsin e ngjizjes e joshin
E një dyjëzim magjiplotë si perlë trakton në ekstaza
Mbledh veshtrimet e tua dhe më mbulon mua
I palos një e nga një në sirtarë përgjërimi
Përbrenda i ndez qirinjtë e përndritjes
Dhe zjarrminë e në dy pllaja krahërori
Dashuria bëhet akord i magjepjes
Duke pritur aq gjatë Mungesën tënde…!
Por duke ditur se çdo kthim bëhet për hirë saj.

HAPAT T’I NUMËROJ

Si është e mundur që tani nuk shihemi?!
Dikur hapat ngatërronim në hedhje
Dhe përgjaknim gjunjtë në rendje për te njëri tjetri
Ulur mbi prehër të përkëdheljeve
Pastaj shëronim plagēt tona të kaltërta
Dhe nga pasioni i dashuror krijonim univers te ri e një botë tjetër
Mjaftonte për të prekur butësinë e shpirtit
Me melodinë e mëngjeseve në tërë përmasat e mrekullive.
E tani nuk më sheh e nuk të shoh dot
Kaq trishtim që pikon si shtrydhje mjegullore
Kaq dhembje për praninë e mungesës!
Dhe kuptoj se të kërkoj kur më përmendë një pasthirrmë
Një ngashëshrim në tërë stazat e pëgjumjes
Tek kur në ëndrra me faniten ata sy
Varur me rrinë si kokërra bojqershije…
Përtej pritjeve dhe vargmaleve të mallit
E tërë qenia ime me ankth ndjek ende hapat e tu si atëherë
E zemra pezull me rri tek kërcasin
Tiktaket e saj duke u djegur
Na ka mbetur vetem hiri
Tatuazhet e lëna nga ngjizjet tona që fosforojnë
Dhe përsëri dua ta ribëj sfondin dhe profilin e mishërimit
Dhe të ftoj solemnisht se hapat ende t’i numëroj
Të rikrijojmë si atëherë jehonat e hapave të numrueshëm
Dhe çastet tona të çmendura të dashurisë!

MAGJIA E DASHURISË

Unë dhe dashuria ka gjysme shekulli që jetojmë bashkë,
Po, kurrë s’e shuam magjinë e tiktakeve të shenjta
As kur si hëna u ula ngà errësira e trishtë
As kur si dielli perëndova nga cunamet gri…

AKUAREL I ZI

Si një gjethe e vetmuar
E trungut të lashtë,
Gjalluar kërkoj rrënjët nën hijen e tij,
E kush nuk e do dheun e atdheu,
T’i pushojë eshtrat,
Që shekujt i gërryen copë-copë?
E kush nuk e do gjuhën e nënës,
Ku dora e butë të përkund
Dhe belbëzon ninanana,
Në butësinë e pështjellakut të linjtë,
Endur me lëkurë nëne,
Edhe pse muzgjet lëshonin jargë pushteti
E mordja na sillej mbi kokë,
Tek futnim në gji heroizmat tanë,
Harronim ëndrrat e çakërdisura
Dhe ktheheshim te guri i vatrës
Edhe pse vajet na verbonin,
I fshinim sytë me pëllëmbë të nënës,
Lotin që rridhte si ujëvarë, e pinim,
Për të ngjallur derën e fikur,
Për të ndezur oxhakun e shkretë.
Jo, nuk kishte as ulërimë, as tmerr,
Që të fshinte imazhin tënd,
Se ishte frutë e mendjes,
Që rrënjët i kishte thellë e më thellë,
Që çdo ditë me forcë përtëritej
Dhe krejt shpenguar riprodhonte qelizën tonë…
Të stërmunduar në orët e misterta
Lebetitej errësira,
Nga pasqyra që zhdukej,
Gërryente edhe melaminë e murrme.

SIMFONIA E SHPIRTIT

Një ndriçim ylli lind fjalёn deri nё ekzaltim,
Një zgjim delli dёrgon ëndrrёn
Deri tek orbita ime pa kometë,
Dy sy falin rritën e urtësisë përtej horizontit
Dhe bëhen pluskim nën plazmën e gjakut shekujve,
Mund të rrëzohen shekujt deri në fund të kohës,
Për të fluturuar përtej saj,
Edhe lutjet mund të shuhen,
Që sjellin baladat e dashurisë,
Se sonte shpirti mё ka ikur,
E nuk mund ta arrij dot,
As me hapin e erёs,
As me kitarёn e zemrёs.
Mund tё marrёsh edhe gjysmёn tjetёr timen,
Sepse nuk ta thashё dot lamtumirёn,
As sot, as mot,
Se e pёrtejmja zgjohet brenda kokёs sime,
E qenia e saj e gurëzuar,
Nuk do tё harrojё elegjinё e shpirtit,
Se tani jam e lirё,
E zinxhirёt e prangave s’do tё vlejnё.
As atëherë kur do tё flasim me gjuhën e mallit,
As atёhёrё kur shkryqёzohet shpirti i kryqёzuar.

ZË DRITE POSHTË NJË VERBËRIE

E si do të shohësh
Verbërinë e syve të tu,
Në vjeshtën tënde të fundit?
E si do të mundohesh
Errësirën e tretur të një kohe
Ta zbardhësh përtej ardhmërisë?
Kot do të mundohesh
Të mbëltosh ylberin,
Shikimin e diellit me zë drite,
Me ato gropa
Të matësh largësinë
E verbërisë sate,
Burgut tënd të zi.
Do të shpupuritësh vitet e tua,
Siç shpupuritim
Hirin në oxhak me mashë
E do të mundohesh
Të gjesh një thëngjill
Të ditëve të nxehta,
Kur zjarri bubullonte
Në qenien time
Dhe kur në buzët e mia
Nxehej flaka.
Gropo në kafkën tënde,
Të hapësh varrin për vete,
Por ke fat që shkëndijat,
Që shkreptijnë nga eshtrat e mi,
Nuk i sheh dot me sy.
Duket se kjo paska qenë arsyeja
Që pëlqeve verbërinë tënde,
Në dimrin e parë,
Pa të filluar vjeshta jote e fundit.