Kostumografia femërore dhe sfida për dinjitetin e folkorit burimor

Etnografi dhe folkor

Kostumografia femërore dhe sfida për dinjitetin e folkorit burimor

Dhjetë nga Miro Tërbaçet e këngës labe

Nga MSc. Albert Habazaj, studiues i Etnologjisë dhe Folkorit

Sfida e polifonisë femërore. Sikurse çdo lab, të gjithë tërbaçiotët e pëlqejnë dhe e duan këngën labe dhe sidomos këngën tërbaçiote, ndërkohë, kur Tërbaçi është i vetmi fshat në Labëri, që, siç thonë, ka 36 melodi. Si asnjë fshat tjetër në Labëri. Të gjithë tërbaçiotët këndojnë. Dhe këndojnë bukur. Kanë dhe një valle të rëndë, të fuqishme, të sertë, të bukur e të rreptë, burrërore, të madhërishme, trimërore, si gjëmim vetëtimash, me një strukturë si malet hijerëndë mbi krye. Në përgjithësi - si kudo në Lumin e Vlorës, Kurvelesh e Labëri. Në imtësi-ndryshe nga të tjerët. Në vijën melodike dhe interpretim magjik. Tërbaçi ka bërë shumë për bijtë e bijat e tij. Kur kemi patur nevojë e na është dashur, e kemi përdorur me ballin lart emrin e tij për ta nderuar me emrin dhe veprimin tonë në jetë. Kujtesa jonë historike i ka në kurorën e nderit të parët tanë të lartë: Lulo Habazin, “malin në mes të detit/ që i ktheu gjoksin dovletit” osman, Miro Tërbaçen me histori e këngë, “tërbaçiotja vajzë,/ që ormisi pashanë,/ se tërbeçtë haraçe/ hasmit nuk i dhanë”. U përulet me nderim të gjithë atyre bijve dhe bijave, që në rrjedhat e kohës ia mbajtën ballin të pastër, të pa ulur e më nder. Në kohë me diell e me furtunë. Në luftë për liri, emancipim e përparim. Edhe në kulturë. Edhe në folkor. Pikërisht ky motiv i lartë atdhetar dhe artistik, mblodhi bashkë (kësaj radhe) dhjetë gra, nëna e gjyshe, dhjetë vajza tërbaçiote të përkushtuara, të zonja me zë thëllëze e dinjitoze. Paska ngelur ende një atavizëm apo është ngulur ndër një pjesë tonën dhe një ves: Ne duam të jemi të gjithë në qoshe (pavarësisht e meritojmë e jo pak herë edhe pa e merituar). Duke pirë kafe me Pesën, Shpresa Kapo Çelaj, kushërirën dhe shoqen time, nga klasa e parë në të tetën, na shpreh merakun dhe shqetësimin, se kush kemi qenë dhe kush jemi?! Pse ramë në këtë gjendje, që, të paktën, të shkakton keqardhje? Kur Pesa merr vesh që vjen në Vlorë nga Greqia për pushime Nazua, më thotë të takohemi dhe të flasim të tre ç’duhet të bëjmë. Nazo Dautaj (Diana Ribaj) ka qenë marrësja kryesore e grupit të Tërbaçit. Shoqe klase me ne, angazhuar me këngën polifonike tërbaçiote, qysh në klasë të tretë dhe s’iu nda deri sa iku në mërgim. Vigane e famshme e këngës labe. Amazonë e pashoqe, e paarritshme, e papërsëritshme në zë. E madhe. Shoqe tjetër s’kish. Por…u largua. Erdhi për fat, sa për të ndezur zjarrin (hë për hë) dhe ta mbajnë ndezur bijat që janë në Atdhe, sipas mundësisë, në Tërbaç e në Vlorë. Nazua shfaqet në horizontin folkorik si kryeshqiponjë e malit të Çikës për këngën burimore tërbaçiote, në përsosmëri realizimi, e ngjizur me këngën si një harmonikë qiellore. Takohemi të tre dhe diskutuam edhe për hallet e dertet e këngës së Tërbaçit. Në këtë bisedë folëm për ringritjen apo formatimin e një grupi polifonik femëror. Se kush nuk ka ngritur grupe sot …e u shua Tërbaçi ynë, ai çikë Tërbaç, që kujt s’i ka dhënë emër. Dhe sot…u katandis kështu…, si trasta në degë. Tallen. E shpërdorojnë dhe, së pari ata, që ai u dha atë emër të lartë. Ja kështu mori udhë ideja e këtij grupi të veçantë. (Nuk do ta trajtojmë më tepër këtë çështje, sepse kohë më parë kemi publikuar shkrimin “Polifonia femërore-Grupi i Vajzve të Tërbaçit”). Në këtë grup, të quajtur Grupi i Vajzave të Tërbaçit, bëjnë pjesë 10 këngëtare tërbaçiote, që, mbas shumë provash, konsoliduan profilin e këngës grarishte të vendlindjes, duke ruajtur origjinalitetin e folkorit përkatës lokal. Ato janë, përkatësisht: Shpresa Kapo Çelaj (ditëlindja 1960, me shkollë të lartë), Liliana Rrapi Kapo (dtl. 1961, sh.l.), Hava Çelaj Muça (dtl. 1960, sh.l), Baftie Dauti Xhelili (dtl. 1963, sh.l.), Evgjeni Habili Seferi (dtl. 1964, me shkollë të mesme), Lavdie Goxho Xhaka (dtl. 1958, sh.m.), Vitore Shiroka Veraj (dtl. 1961, sh.m.), Antoneta Goxho Mehmetaj (dtl.1970, sh.m.), Liri Gaçe Shkurtaj (dtl. 1960, sh.m) dhe Madelona Mëzyraj Skëndaj (dtl. 1983, sh.m.). Polifona femërore është një prurje që sot i mungon Labërisë. Po bëhet gjithnjë e më e vështirë ruajtja e traditës foklorike e këto gra e vajza tërbaçiote, që janë për t’u përgëzuar, na paraqesin një pamje tjetër këngës tërbaçiote, botën lirike. Kënga e Tërbaçit është njohur sidomos për ngjyrat e fuqishme epike, për stilin recitativ e madhështor, për gjëmimin me breshëri artistike deri në përsosmërinë e epikës historike, sidomos me marrësat e paarritshëm Sinan I. Hoxha dhe Syrja N. Hodo. Ndërsa këto vajza, veshur me kostumet, që dikur vishnin nëpër dasma, gëzime e ceremoni festive gjyshet, nënat, hallat tona na shfaqen me lirikat e trëndelinta, sidomos në këngët dy vargjëshe, ku dallon tingulli lirik, aq i ëmbël e i shtrirë i labëreshës tërbaçiote. Tek grupi i vajzave të Tërbaçit evidentohet dukshëm dhe merr kështu një shkëlqim brilant karakteri sinkretik i foklorit për ta transmentuar brez pas brezi edhe me veshjen karakteristike të fshatit. Këngën e vlerësojnë si ushqim të shpirtit dhe, si të tillë, e ruajnë të pastër duke e çuar më tej. Këto dhjetë Miro Tërbaçe janë hedhur në krahë të Eposit folkorit, sikur të ishin shqiponjat e malit të Çikës.
Kostumet tradicionale të femrës tërbaçiote. Dikur, (botimet enciklopedikedhe ato historike lokale përmendin shekullin XVII), sipas traditës së vendit, gratë e Tërbaçit “kanë mbajtur fustan të gjatë të bardhë ose kafe, deri te qafat e këmbëve. Për nuset fustan i kuq, vajzat zakonisht të bardhë. Mbanin pallto leshi pa ose me mënga, që i thoshin xhoke, futë leshi, shami të ngjyera në bojë të kuqe, të verdhë për të rejat dhe me ngjyrë kafe ose të zezë për të moshuarat. Çorape leshi të gjata deri afër gjurit, të qëndisura me ngjyra të ndryshme, opinga prej lëkure ose këpucë me xhufka në majë, jelekët i qëndisnin me gajtane me ar, dhe i mbërthenin me folla prej argjendi ose bronxhi. Në vesh mbanin vathë të mëdhenj prej argjendi, ndërsa vajzat mbanin nga një fill dhe një rruazë…
Nga fundi i shekullit XVIII, veshja për gratë ndryshoi, dhe në vend të fustaneve të gjatë u përdorën çitjane ose tumane [ndikim i kulturës fetare islame, importuar e diktuar nga pushtesit osmanë. Shën. im, A.H]. Nga fillimi i shekullit XX filloi të përdorej veshja më e moderuar, sidomos nga burrat” . Xhokja ishte veshja e sipërme dhe e trashë prej shajaku për gra e për burra, pa mëngë ose me gjysma mëngësh a me mëngë të gjata të hedhura prapa, që shkonte deri në brez dhe që kishte zakonisht një pjesë me thekë prapa, e cila hidhej mbi kokë. Përdoreshin xhokë e bardhë (e zezë) dhe xhokë me thekë (me xhufka).
Këto gra të përkushtuara, me sedër të shëndoshë për shpirtin e vëndlindjes, vendosën me forcat e tyre të përgatiteshin seriozisht për këtë mision. Pasi u konsolidua grupi dhe mori formën e plotë, të pakthyeshme e të patjetërsueshme, menduan, diskutuan, pyetën dhe projektuan udhëtimin e tyre polifonik. Duke filluar nga kostumet, me vështirësi ekonomike, kursyen nga të ardhurat familjare, me sakrifica arritën të realizonin modelin e tyre të veçantë kostumografik. Kostumi i sotëm folkorik i Grupit të Vajzave të Tërbaçit përbëhet nga: 1. Fundi, i shkëputur nga polka, punuar me material atllas me pala, (pëlhurë e mëndafshtë, e lëmuar dhe me shkëlqim nga njëra anë) me ngjyrë të kuqe, i gjatë deri në fund të këmbëve; 2. Polka, me ngjyrë mente, pak a shumë si modeli i vjetër, me jakë si jakë marinari; (emri i kësaj veshjeje nuk ka të bëjë me vallen me ritëm të gjallë e të shpejtë, që kërcehet me masën prej dy kohësh dhe muzikën për këtë valle); 3. Jeleku, me material shajak i zi (që zëvendësoi xhoken), me qëndisje e stolisur me ornamente dekorative zbukuruese, mbërthyer me kapse; 4. Shamia, me material mëndafsh i hollë, një mente e lehtë, e dashur, jo e rëndë, e ëmbël.
Është respektuar tradita, duke futur ngjyrën e kuqe, kombinuar me ngjyrën e zezë, nga që janë ngjyrat simolike të kombit shqiptar, (si pjesëz e së tërës edhe të Tërbaçit). Në këtë rrafsh, është ruajtur paradigma folkorike novatore e Kujtim Micit, (sinonimit të folkorit, kulturës dhe arsimit në Tërbaç). Njëra nga këngët më të njohura të Krijuesit tonë ka dhe këto vargje sintezë të lirikës elegjiake, me të cilat nëna tërbaçiote i këndon me vaj e ligjërime djalit të rënë për liri: “Unë shaminë e zezë/ e preva shqiponjë./Ja qepa flamurit/ shokëve t’ua dërgojë…”. Kujtim Mici, për mendimin tonë, është konsekuent në vijën kombëtare të vargut vigan. Realizimi material i kostumeve ka si bazë nisje dhe plotësimi metaforën “Shqipëri, nuse bregdeti”, që është lajtmotivi poetik i këngëve të Krijuesit të fuqishëm artistikisht dhe vizionar. Fustani i kuq dhe i gjatë i nuses këngëtare, sot është rezonim i harmonishëm i traditës së njohur, së paku, qysh nga shek. XVII me risitë bashkëkohore, aq të hijshme, tërë dritë e shkëlqim dhe pa teprime.
Pasi kërkuam modelet ndër këngëtaret e vjetra të fshatit tonë e gërmuam në kujtesën tonë folkorike, përzgjodhëm variantin e duhur për të nisur udhëtimin e gjatë folkorik. Pas shumë këshillimesh, kostumet u punuan tek “Moda fashion” e zj. Linda Fejzaj në Vlorë. Sipas stilistes vlonjate Linda Fejzaj, me përvojë 20 vjeçare, (e cila ndihet krenare për origjinën e të parëve të saj nga Vranishti i njohur për histori e kulturë), kostumi femëror etno-folk i fshatit Tërbac, vjen i moderuar në shekullin e XXI, duke u mbështetur mbi origjinalin si dhe për të ruajtur origjinalitetin e tij. Kostumi femëror etnofolk i Tërbaçit është i përbërë nga:
1) Fundi akllas, mëndafshi i kuq, i gjatë deri tek kyçi i këmbës, organizuar me kufopjeta në bel, me qemerin 4 cm, dhe zinxhirin e fshehtë pas, ku përveç tij, janë edhe mbërthimi me folla ngjyrë argjendi;
2) Këmisha krem, ngjyrë mente, me hapje (tape) deri poshtë gjoksit, jakë ushtarake, mëngë të gjata me kapak, mbërthimin me kopsa në ngjyrën e copës, (pesë kopsa: tre në tape, dhe nga një tek mëngët). E veçanta vazhdon të ekzistojë edhe tek ky element, në pjesën e përparme në anë të tapës - shoqërohet nga dy tegela milimetrikë, të cilën e shohim edhe në pjesën e pasme;
3) Jeleku, përbërë nga stof 100% lesh, i zi, me gjatësi deri tek beli, qëndisur me fije ari përgjatë gjithë gjatësisë, shoqëruar përreth harkut të qafës, harkut të kavadures (krahut), si dhe në gjerësinë, ku konturohet fundi i jelekut, duke u mbyllur nga dy folla ngjyrë argjendi në bel, ku puthiten me qemerin e fundit;
4) Shamia e kokës, e zgjedhur ngjyrë mente, e njëjtë me këmishën, e një përbërje “chiffon”, (byrynxhyku, pëlhurë e bërë me fill të hollë mëndafshi), në formë trekëndëshe, shoqëruar me një kordon syzatori, ku identifikohen perlat e së njëjtës ngjyrë që qarkojnë gjithë gjatësitë - kaluar mbi flokë, shoqëruar nga pas veshëve, ndërsa dy cepat vijnë përpara;
5) Vathët prej floriri kokërr, që identintifikohen;
6) Këpucët lëkure me xhufka të kuqe, me mente në majë.
Po kush është zj. Linda Fejzaj? Me që ky kostum etno-folk u soll në kohë në ''Linda Fashion design'' nga e palodhura, e përkushtuara sfidante kombëtarisht në fushën e kostumografisë, zonja Linda Fejzaj, i takon nga ne mirënjohje qyetare ndaj punës korrekte në harmonizimin e bukur të traditës me kohën që jetëojmë. Me këtë synim paraqesim një abstrakt prezantimi respektor: Linda Fejzaj ka mbaruar studimet në Fashion Design…Më pas, ka studiuar për 8 vite kulturën etnografike, duke menduar për më tej, për të mos lënë në harresë kulturën etnografike, por për ta sjellë atë të moderuar, duke u kujdesur me përgatitjen e veshjeve Etno-folk të trevave të ndryshme. Ka një përgatitje të admirueshme në fushën e modës, si pjesë e sfilatave të shumta, dhe për më tepër stilistja e sfilatës më të madhe në Shqipëri ''100 modele në 100 vite Pavarësi'' - një sipërmarrje dhe sfidë, ku në skenë u ngjitën 100 modele të mbështetura mbi tabanin popullor, të gërshetuara me stilin modern, shumë herë edhe estravagant. Përgatitja e disa grupeve popullore të zonave të ndryshme dhe qyteteve të ndryshme, për më tepër, edhe personave apo grupeve në diasporë, i japin sigurinë për synimin që ka marrë përsipër të realizojë, për ruajtjen e pastër dhe çuarjen më tej të traditës, kësaj pasurie të mirë e përparimtare materiale popullore, angazhim ky i përgjithmonshëm i saj. Linda ka logon e saj, brenda dhe jashtë Shqipërie, me të drejtë të plotë ndërkombëtare. Ajo është marrë dhe specializuar për etnografi, pasi, siç shprehet me pasion, ka studiuar goxha gjatë në këtë fushë. Linda është gjithashtu poete dhe ndihet shpirti krijues i saj në punë, shfaqet edhe në modelin tonë të veshjes etnofolk, që u soll më e moderuar, sepse egzistonte hapësira për të respektuar detajet, duke e përmirësuar atë. Tek realizuesja krijuese besuam emrin që gëzon në qytet dhe fjalët e garancisë, se nuk huazon kurrë për realizimin e veshjes karakteristike, thjesht mbështetet mbi këto veshje, por t’i prurë më të moderuara; për të qënë më në kohë, siç janë limitet e gjatësisë apo aksesorët mbi jelek dhe këmishë.
Prezantimi i Vajzave të këngës. Pas organizimit në fillimgushtin 2016, mbas orarit të punës çdo mbasdite apo paraditeve të shtuna e të diela, grumbulloheshin e bënin prova në mjediset e Shkollës së Mesme Industriale “Pavarësia” në Skelë, falë dashamirësisë së drejtorit të palodhur e të respektuar Gent Boçi (se s’kishte hapësira të tjera për to Vlora…) vajzat bënin prova me kërkesë të lartë llogarie, me disiplinë artistike, e cila, në këto raste, vlerësohet më e rreptë se disiplina ushtarake. Prova e parë e Grupit të Vajzave të Tërbaçit, veshur me kostumin folkorik tradicional të polifonisë femërore të fshatit u bë më 22. 11. 2016. Kjo ngjarje entusiazmuese në këto kohë të paqarta gëzoi banorët dhe dashamirësit e shumtë të këngës karakteristike të Tërbaçit, duke uruar njëri-tjetrit që ta gëzojmë këtë thesar të fshatit tonë me ballin te Çika. Grupi i Vajzave të Tërbaçit prezantohet për herë të parë përpara publikut vlonjat dhe dashamirësve të polifonisë sonë, me rastin e festive të Nëntorit, më 26 nëntor në Teatrin “Petro Marko”, Vlorë, kur nderohet bashkorigjinasi ynë i ditur e i thjeshtë, i devotshëm si gjithë Tërbaçiotët, Mevlan Balili, sepse Labëria i nderon bijtë e saj, kur ata ia shpërblejnë me vepra të mira e të dobishme. Dekoratën e lartë “Mirënjohja e Labërisë” ia dorëzoi ai që qe dhe propozuesi kryesor i vlerësimit, prof. dr. Bujar Leskaj. Substancialisht, në përshëndetjen time u shpreha: “Labëria, me mal, me lumë, me det është një fortesë me dritë dhe dinjitet. Sot është Dita e Falënderimeve. Dita e të katër të vlerësuarëve:-Mirënjohje kolektive për fshatin Vajzë të Ali Asllanit e Perlat Rexhepit, respekt individual për të paharruarin arkitekt Pulo Nezho Dukati (pas vdekjes), si dhe për të respektuarit biznesmen Vullnet Sina Armeni dhe ing. Mevlan Muço Delo Balil Tërbaçi. Tërbaçi është një beden i labërisë. Mirënjohja më e madhe, kryemirënjohja për ne është për Shoqatën Kombëtare Atdhetare - Kulturore “Labëria”, “Nderi i Kombit”. Mirënjohje Labërisë, se Labëria është nderi ynë! Vajzat u paraqitën me dy njësi folkorike: me këngën “Himni i Tërbaçit”, me marrëse Liliana Rrapi Kapo, kthyese Liri Gaçe Shkurtaj, hedhëse Vitore Shiroka Vera dhe ia mbushin shtatë të tjerat, si dhe me “Elegji për Dragoin e këngës”, marrëse Baftie Dauti Xhelilaj, kthyese Liri Gaçe Shkurtaj, hedhëse Shpresa Kapo Çelaj dhe mban këngën me iso grupi. Kënga e dytë u paraqit edhe si nderim për Krijuesin Kujtim Mici, edhe si mesazh mosdorëzimi e besimi, që grupi do të vijojë me dinjitet udhën që ai u projektoi. Të gjithë shprehën fjalët më të mira për interpretimin dinjitoz të vajzave tërbaçiote dhe emocionet e fuqishme pozitive që i falën publikut. Kënga e tyre është e ndier dhe e vërtetë. Vajzat përgatiten me një repertor të pasur folkorik, kryesisht lirik burimor. Ato kanë plane të bukura. Kanë dhe tre valle grash, me dy variante: me tri hapa ose tri këmbë, si i thonë ato dhe me një këmbë. Natyrshëm e çiltërsisht na burojnë vargjet: Vallja kurorë dafine/ për dhjetë shqiponja mali/, dhjetë tufa trëndelile/, lum Tërbaç, kush ia fali! Dëshira jonë dhe fjalët e zemrës janë: Suksese në udhëtimin e gjatë folkoristik, në gjurmët e pashlyeshme të viganit të paharruar, Dragoit të këngës labe, Kujtim Mici! Siç uron nga Amerika e largët, i dashuri i këngës sonë Pelivan Barjamaj, dëshirojmë dhe ne, të këtushmit: Zëri i Miro Tërbaçeve të këngës qoftë trashëgimi dhe dhuratë për brezat!

Leksione nga Amerika Latine për korrupsionin e madh në Kosovë

Nita Shala | BIRN | Tiranë

Eksperienca botērore nē kriminologji konfirmon që ballafaqimi i zyrtarëve të korruptuar me turpërim publik, arrestim, ndjekje penale dhe dënim me burg thellon kulturën e ndëshkueshmërisë dhe frenon rastet e keqpërdorimeve me detyrën zyrtare në të ardhmen. Në rastin e përgjimeve, disa “shefa” të Kosovës meritojnë të hetohen dhe të provohet nëse vërtetë janë të fajshëm.



(

Nita Shala është Ph.D. Candidate në të Drejtë Ndërkombëtare në IHEID, Gjenevë. Ajo është gjithashtu OSFA-Alumni. Ka mbaruar studimet M.Sc. në Kriminologji dhe Drejtësi Penale në Universitetin e Oxfordit. Ka punuar si eksperte ligjore në disa raste të proceduara nga EULEX, për USAID, zyrën Anti-Korrupsion KEK – Kosovë, si dhe në Zyrën e Prokurorit në Tribunalin e Hagës për Krimet në ish-Jugosllavi. Interesat e saj kërkimore janë mbi garancitë për mos-përsëritje të shkeljeve të rënda të të drejtave të njeriut.

Protesta anti-korrupsion e qytetarëve të Prishtinës, pas publikimit të përgjimeve.

Një seri telefonatash të publikuara nga portali “Insajderi” konfirmojnë kapjen e institucioneve të Kosovës nga qeveritarë të korruptuar. Informojnë mbi pazaret me pronën publike, mënyrën se si janë ndarë pozicione të ndryshme drejtuese dhe lehtësinë dhe normalitetin me të cilin janë rregulluar dhe prishur tendera për përfitime personale. Edhe pse përmbajtja e telefonatave është shokuese, keqpërdorimet e pozitave zyrtare që këto regjistrime demaskojnë, nuk vijnë si surprizë. Eshtë korrupsioni i thellë që ka çuar Kosovën në varfëri të skajshme dhe mungesë të mundësive për jetë të denjë për qytetarët e saj, vërtetim i pasqyruar edhe në raporte të ndryshme të organizmave ndërkombëtarë.

Regjistrimet në fjalë informojnë shumë mbi mënyrat se si një grusht njerëzish që kanë kapur pushtetin, kanë vepruar duke influencuar në mënyrë të paligjshme vendimet në institucionet publike të pavarura, sikur të jetë gjëja më normale. Mund të konkludojmë që këta zyrtarë mbajnë të merituar medaljen e artë në olimpiadēn e korrupsionit.

Në qoftë se tashmë kemi konfirmimin e këtyre pazareve korruptive, çfarë është e natyrshme të ndodhë në vijim dhe cila është strategjia për të adresuar dhe parandaluar këtë fenomen?

Një rrymë mendimi kriminologjie konfirmon që mekanizëm eficent për luftimin e korrupsionit është turpërimi publik i keqbërësve, ndëshkimi i merituar i tyre dhe informimi i përgjithshëm për ekzistimin e rrezikut real për t’u ndëshkuar, në rast të përfshirjes në korrupsion. Në Kosovë, Agjencia Kundër Korrupsionit informon për ndjekje dhe procedim gjyqësor të paktë të rasteve të korrupsionit nga ana e gjyqësorit në Kosovë, por edhe ato pak raste kanë të bëjnë me korrupsionin e vogël.

Përgjigje nga Amerika Latine

Duke marrë parasysh numrin e lartë të skandaleve korruptive, kontekstet e vendeve të Amerikës Latine përbëjnë bazë me vlerë për të analizuar jo vetëm fenomenin e korrupsionit, por posaçërisht përgjigjen ndaj korrupsionit të madh.

Presidenti aktual meksikan, Enrique Peña Nieto u zbulua që banonte në shtëpi të ndërtuar dhe në pronësi të një kompanie ndërtimi që kishte përfituar mbi 80 kontrata të mëdha me qeverinë. Me zbulimin e konfliktit të interesit, çështja nuk kaloi fazën paraprake të shqyrtimit gjyqësor dhe u mbyll, pasi Presidenti dhe familja ndërruan vendbanim dhe hoqën dorë nga prona në fjalë.

Në Kili, djali i presidentes Michelle Bachelet u akuzua në vitin 2015 për përfitim në mënyrë të paligjshme të një kredie bankare në vlerë prej 10 milionë dollarësh amerikanë, një ditë pas rizgjedhjes së mamasë së tij. Dokumentet zyrtare informonin se si bashkëshortja e tij kishte përdorur këtë shumë për të blerë tokë, të cilën e kishte shitur me vlera përfitimi shumë të larta. Pas bërjes publike të skandalit, paturpësisht presidentja Bachelet informoi shtypin se “qytetarët e Kilit nuk përfshihen në skema korrupsioni” dhe konfirmoi që nuk planifikonte paraqitjen e dorëheqjes.

Në Guatemala, një investigim ndërkombëtar zbuloi afera disa milionëshe që implikonin direkt ish-presidentin Otto Perez Molina. I vënë në presion ndërkombëtar, ai u detyra të paraqiste dorëheqjen pas ngritjes së aktakuzës.

Në Peru, ish-presidenti Alberto Fujimori është aktualisht duke vuajtur një dënim me burgim prej 25 vitesh për aferat e paimagjinueshme korruptive që mendohet t’i kenë shkaktuar dëme financiare Perusë në vlerën e 4 miliardë dollarëve. Presidenti paraprak, Alan Garcia është hetuar për faljen kolektive që u bëri 400 trafikantëve të drogës, “me qëllimin për të zbrazur burgjet e tejmbushura”, sipas administratës së tij.

Rastet e mësipërme janë shoqëruar nga ndjekje penale, por hetimet kanë qenë të pjesshme dhe përgjithësisht, kanë rezultuar në pandëshkueshmëri apo ndëshkim të limituar të zyrtarëve të korruptuar. Shpeshherë, zyrtarët e implikuar kanë vazhduar me karrierën politike, pa ndonjë pasojë.

Në të kundërt, disa nga aferat korruptive të viteve të fundit në Brazil duken të jenë hetuar dhe proceduar seriozisht në instancat e gjyqësorit dhe personat përgjegjës, jo vetëm janë larguar nga pozicionet drejtuese, por kanë marë dënimin e merituar.

Në Brazil, ndjekje serioze penale

Në Brazil- vendin mikpritës të Olimpiadës së fundit, presidentja Dilma Rousseof u largua nga zyra në maj 2016 për shkak të keqpërdorimit të detyrës dhe është në proces impeachment-i para Senatit Brazilian.

Por një skandal edhe më i madh duket se konfirmon synimin serioz të Prokurorisë për luftë kundër korrupsionit, ai i lidhur me skemën Lavo Jato. Sipas akuzës, anëtarë të ekzekutivit kanë keqpërdorur detyrën zyrtare duke lidhur kontrata në emër të kompanisë publike të naftës “Petrobras” për një periudhë 10 vjeçare (2004-2014) duke përfituar miliarda dollarë dhe kaluar këto shuma në llogaritë personale të tyre apo në fondet e partive të tyre politike.

Aktualisht janë nën hetim shumë zyrtarë, përfshirë 13 senatorë, 22 deputetë federalë dhe 2 guvernatorë, përfshirë dhe deputetin Eduardo Cunha, që kryesoi impeachment-in kundër presidentes Rousseof.

Një studim mbi aferat korruptive në Brazil tregon se lidhur me korrupsionin e madh këto 5 vitet e fundit janë arrestuar mbi 160 zyrtarë të lartë dhe dënuar mbi 100 prej tyre. Ndër personat e dënuar me burg afatgjatë janë Macelo Odebrecht, CEO i mëparshëm i kompanisë më të madhe të ndërtimit në Amerikën Jugore, ish-drejtori i kompanisë publike “Petrobras”, Jorge Zelada dhe ish-arkëtari i Partisë së Punës, Joao Vaccari Neto.

Çfarë e veçon Brazilin nga shtetet fqinjë është forca me të cilën institucionet shtetërore – Prokuroria dhe Gjyqësori Federal – kanë reaguar ndaj korrupsionit të madh që implikon zyrtarët e lartë të shtetit.

Përgjigja ndaj korrupsionit në Kosovë

Në Kosovë, rastet e ndjekjeve penale të aferave korruptive të zyrtarëve të lartë janë kryer në mënyrë të pjesshme nga Prokuroria e Misionit të EULEX-it. Ndërkohë, Prokuroria e Kosovës është marrë kryesisht me raste të korrupsionit të vogël.

Duke njohur rëndësinë e merituar nevojës për të luftuar korrupsionin e vogël, është i domosdoshëm adresimi me intensitet dhe seriozitet i korrupsionit të madh, veçanësisht për dëmin financiar dhe social shumëfish më të madh që shkakton.

Në mënyrë ironike, skandalet janë shenjë pozitive, sepse tregojnë që ekziston përpjekja për të garantuar llogaridhënie dhe ndëshkim. Por një administrim publik i ndershëm bëhet realitet vetëm kur krijohet kulturë averzioni ndaj korrupsionit të madh dhe ekziston vullnet real i gjyqësorit për të luftuar korrupsionin.

Eksperienca botērore nē kriminologji konfirmon që ballafaqimi i zyrtarëve të korruptuar me turpërim publik, arrestim, ndjekje penale dhe dënim me burg thellon kulturën e ndëshkueshmërisë dhe frenon rastet e keqpërdorimeve me detyrën zyrtare në të ardhmen. Gjithashtu, është e vërtetë e njohur që lufta kundër korrupsionit fillon nga kokat e mëdha. Në rastin konkret, disa “shefa” të Kosovës meritojnë të hetohen dhe të provohet nëse vërtetë janë të fajshëm, siç lënë të kuptojnë regjistrimet në fjalë.

Gjithçka që ndodhi në gjykatat e Kosovës

Megjithatë gjyqësori gjatë vitit që e lamë pas ishte në kërkim të fitimit të besimit të qytetarëve, pasi gjykimet e pakta të “peshqve të mëdhenj” zvarritja e proceseve gjyqësore, përfundimi i disa rasteve të korrupsionit pa epilog fajësues, ose dënimet e ulëta e mosvuajtja e dënimit u japin shumë të drejtë atyre që ndihen të pakënaqur me gjykatat në Kosovë.
Rasti që bëri bujën më të madhe ishte ai i kryetarit të Gjykatës së Apelit Sali Mekaj.

Pasditen e 20 korrikut të vitit që lamë pas, kryetari i Gjykatës së Apelit, u arrestua nën dyshimin se ka kryer veprën penale keqpërdorim i detyrës apo autoritetit zyrtar.

Arrestimi i Mekajt humbi dhe dëmtoi edhe më shumë besimin e qytetarëve karshi institucioneve të drejtësisë, ndërsa Këshilli Gjyqësor i Kosovës si pasojë e fillimit të hetimeve pezulloi nga puna Mekajn deri në përfundimin e tyre.

Për Mekajn gjatë 2015-ës nuk pati as ngritje aktakuze, as përfundim hetimesh.

Gjatë vitit që shkoi aktakuza u ngritën edhe ndaj atyre që duhet të ngrënë akte akuzuese.

Kryeprokurorja e Prokurorisë Themelore të Gjakovës Shpresa Bakija u gjet në bankën e të akuzuarve. Ndaj sa u ngrit aktakuzë në gusht të vitit të kaluar nën akuzat për tri vepra penale, mes tyre edhe për zbulim të fshehtësisë zyrtare.

E arrestuar dhe me aktakuzë përfundoi edhe prokurorja e Prokurorisë Themelore në Mitrovicë, Vahide Badivuku.

Gjykime të ministrave e kryetarëve të komunave

Fatmir Limaj, Astrit Haraqija, Valton Beqiri, Ramadan Muja, Sami Lushtaku, Nexhat Demaku, janë vetëm disa nga zyrtarët që patën punë me gjykatat gjatë vitit 2015.

Fatmir Limaj, në vitin 2015 vazhdoi të mbetet i akuzuar. Këtë herë, akuzat kishin të bënin me kohën kur Limaj ishte ministër i Ministrisë së Transportit dhe Telekomunikacionit. Dy rastet në të cilat Limaj ishte i akuzuar, MTPT 1 dhe MTPT 2, u bashkuan në një rast të vetëm.

Limaj u deklarua i pafajshëm, ndërsa akuzën e quajti të ngritur me urdhër politik. Rasti aktualisht është duke u proceduar, ndërsa do të duhej të përmbyllet gjatë vitit 2016.

Limaj përpos rastit MTPT ishte pjesë e gjykimit për të tretën herë edhe në rastin Kleçka, për të cilin dy herat e kaluara ishte shpallur i pafajshëm, por pas ankesës së prokurorisë Gjykata e Apelit shqyrtoi “Kleçkën”.

Në listën e të dënuarve nga gjykata e shkallës së parë për vitin 2015, figurojnë edhe ish-ministrat e kulturës, Astrit Haraqija dhe Valton Beqiri. Që të dyve iu shqiptuan dënime relativisht të lehta me kusht.

Ramadan Muja përkundër se ishte dënuar nga Gjykata Themelore në Prizren në mars të vitit 2014 për keqpërdorim të detyrës, ai gati dy vite më pas vazhdon të jetë kryetar i Prizrenit edhe pse ishte gjetur fajtor dhe dënuar me dy vjet burgim me kusht.

Gjykata e Apelit, afër një vit e gjysmë pasi Muja ishte dënuar, vendosi që këtë çështje ta kthejë përsëri në rigjykim në Gjykatën Themelore të Prizrenit, duke e kthyer kështu rastin në pikën zero.

Por, kjo nuk ishte e tëra në rastin Muja gjatë vitit 2015. Në përmbyllje të vitit 2015, Gjykata Supreme e Kosovës i dha një kthesë interesante këtij rasti duke e rrëzuar vendimin e Apelit me të cilin lënda e Mujës ishte kthyer në rigjykim.

Sami Lushtaku, kryetari i Skenderajt në maj të vitit të kaluar u dënua me 12 vjet burgim nga gjykata, nën akuzat për vrasje të kryer në vitin 1998, ndërsa në rastin e njëjtë por për akuzat e keqtrajtimit të civilëve gjatë luftës me 6 vjet burg u dënua Sylejman Selimi.

Sylejman Selimi, ishte pjesë e grupit që u gjykua në rastin e njohur si “Drenica 2”, ku u dënua edhe me 8 vjet burg për keqtrajtim të të ndaluarve në Likovc.

Përpos Selimit, në këtë rast u dënuan edhe nëntë personat tjerë të “Grupit Drenica 2” që akuzoheshin bashkë me Sylejman Selimin. Isni Thaçi dhe Jahir e Zeqir Demaku u dënuan me nga 7 vjet burg. Gjykata në këtë rast dënimin prej 3 vjetësh ua shqiptoi edhe Agim, Selman, Driton e Bashkim Demajt dhe Fadil Demakut.

Pjesë e këtij rasti ishte edhe kryetari i Komunës së Drenasit, Nexhat Demaku. Ai u dënua me 3 vjet burg.

Kryetari i Drenasit, fajtor u gjet edhe Gjykata Themelore në Prishtinë edhe në një rast të një natyre tjetër. Ai është dënuar me 1 vit e gjashtë muaj burgim nga gjykata e shkallës së parë nën akuzën e keqpërdorimit të detyrës zyrtare në cilësinë e kryetarit të Komunës së Drenasit.

Për dallim nga Lushtaku dhe Demaku, ndonëse u gjet se Komuna e Shtërpcës kishte lidhur një aneks-kontratë që nuk ishte në përputhje me ligjin e prokurimit në Kosovë, kryetari i kësaj komune Bratisllav Nikoliq, dhe zyrtari i prokurimit i kësaj komune Agim Rexhepi, u shpallën të pafajshëm për keqpërdorim të detyrës zyrtare. Kryetari i trupit gjykues vlerësoi se të akuzuarit kishin qenë nën lajthim faktik dhe juridik.

I pafajshëm u shpall edhe kryetari i Komunës së Dragashit Salim Jenuzi dhe konsulli i Republikës së Kosovës në Sofje, Lulzim Rifaj. Të dy akuzoheshin për shpërdorim të detyrës zyrtare.

Pafajësia për shpërdorim detyre iu shqiptua edhe ish-kryetarit të Kamenicës Shaip Surdulli.

Gjatë vitit 2015, me aktakuzë u bë edhe një ish-kryetar komune. Mehmet Krasniqi ish-kryetari i Komunës së Obliqit, u akuzua për keqpërdorim të detyrës zyrtare. AI u deklarua i pafajshëm lidhur me aktakuzën. Rasti do të vazhdojë në vitin 2016.

Raste tjera në të cilat u përfshinë zyrtarë të ministrive dhe që zgjuan vëmendje gjatë vitit 2015 ishin gjykimet për Parkun e Biznesit në Drenas dhe për mbetjen e udhëtarëve pa aeroplan në Aeroportin e Prishtinës në vitin 2009.

Rasti i Parkut të Biznesit në Drenas përfundoi me dënimin e të akuzuarve, por dënimet u konsideruan si relativisht të buta. Nexhat Krasniqi, si ish-shef i prokurimit në Mistrinë e Tregtisë dhe Industrisë u gjet fajtor dhe u dënua me 26 muaj burgim me kusht, ndërsa Adem Zogjani me 10 muaj, Sadri Hykosmani me 8 muaj dhe Safet Fazliu 7 muaj burgime me kusht.

Të pafajshëm u shpallën të gjithë të akuzuarit edhe në rastin e udhëtarëve të mbetur në Aeroportin e Prishtinës. Dy zyrtarët e Ministrisë së Transportit, Nexhat Bala dhe Ismal Berisha u shpallën të pafajshëm për akuzën e keqpërdorimit të detyrës zyrtare.

Në këtë rast i akuzuar ishte edhe Besnik Mustafa, djali i kryeministrit të Kosovës, Isa Mustafa. Ai akuzohej për keqpërdorim të detyrës zyrtare, ndërsa në fjalën përfundimtare prokurori i Prokurorisë Speciale të Kosovës, Ali Rexha u tërhoq nga akuza ndaj tij dhe dy kolegëve të Besnik Mustafës, Shefqet Qerkinit dhe Seladin Ujkanit.

Në bankën e të akuzuarve në vitin 2015, u paraqit edhe drejtori i Drejtorisë së Arsimit në Komunën e Prizrenit, Nexhat Çoçaj. Ai akuzohet për keqpërdorim të detyrës lidhur me një manifestim në Komunën e Prizrenit. Ai u deklarua i pafajshëm lidhur me akuzën, ndërsa pritet që gjatë vitit 2016 të ketë epilog lidhur me këtë rast.

Terrorizmi

Të dyshuarit për terrorizëm, janë një dukuri relativisht e re për Kosovën dhe gjykatat e saj. Shumë të rinj kosovarë u bënë pjesë e luftërave me karakter religjioz në Siri dhe Irak duke u rreshtuar krahas organizatave terroriste.

Rrjedhimisht, të njëjtit pas kthimit në Kosovë u përballën dhe vazhdojnë të përballen me aktakuza për pjesëmarrje në grupe terroriste dhe vepra të tjera të ngjashme që lidhen me terrorizmin.

Rastet që bënë bujën më të madhe gjatë vitit 2015, janë rasti i Liqenit të Badovcit ndaj pesë personave të arrestuar te ky liqen në mëngjesin e 11 korrikut të vitit të kaluar. Fillimisht u ngritën dyshime për helmim të ujit, por këto dyshime nuk dolën të vërteta pasi që në aktakuzën që u ngrit më 10 dhjetor doli se qëllimi ishte helmimi i ujit por leximi i një deklarate besnikërie ndaj liderit të ISIS-it.

Rast tjetër i terrorizmit që bëri bujë mediatike ishte edhe rasti i Zeqirja Qazimit dhe të tjerëve. Zeqirja Qazimi dhe të tjerët akuzohen për vepra penale që ndërlidhen me terrorizëm. Zeqirja Qazimi dhe të tjerët kishin mohuar akuzat dhe deklaruar veten të pafajshëm.

Po ashtu ndoshta njëri nga rastet që bëri jehonën më ta madhe në Kosovë, është rasti i Slobodan Gavriqit. Ai ishte arrestuar në dhjetor të vitit 2014 dhe i ishin zënë rreth 12 kilogram eksplozivë. Ndaj tij ishte ngritur aktakuzë në korrik të vitit të kaluar. Rasti është duke vazhduar dhe pritet të ketë epilog gjatë këtij viti.

Raste tjera të rëndësishme

Viti 2015 kishte një llojllojshmëri të madhe të rasteve që u paraqitën në gjykatë. Ngjarjet politike në vend e veçanërisht ato që ndodhën në Kuvendin e Kosovës, rezultuan me arrestime të shumta të aktivistëve e po ashtu edhe të deputetëve të opozitës, ndaj disa për të cilëve u ngrit edhe aktakuzë.

Albin Kurti, Albulena Haxhiu, Donika Kadaj- Bujupi dhe Faton Topalli janë disa nga deputetët ndaj të cilëve u ngrit aktakuzë, u arrestuan dhe vuajtën edhe paraburgim. Gjithsej 13 deputetë të opozitës kaluna nëpër procedura policore e gjyqësore nën dyshimet për hedhjen e gazit lotsjellës në Kuvend.

Rast tjetër i rëndësishëm në vitin 2015 që mori epilog në këtë vit ishte edhe gjykimi për vrasjen e policit të njësisë speciale Enver Zymberi në korrik të 2011-ës. Radovan Radiqi dhe Millovan Vllaskoviqi u shpallën të pafajshëm për vrasjen e Zymberit.

Për dallim prej tyre, 6 policët e njësisë speciale të Kosovës, u gjetën fajtor dhe u dënuan lidhur me rastin e truprojave të Vulinit.

Gani Konjuhi u dënua me 1 vit e 6 muaj burg, ndërsa me dënime me kusht u dënuan Sabit Sadiku, Naim Durmishi, Nexhmedin Sahiti, Sevdaim Abdullahu dhe Ilmi Rexhepi. Ata akuzoheshin për keqtrajtim të disa personave gjatë vizitës së ish-shefit të zyrës për Kosovës në Qeverinë e Serbisë, Aleksandër Vulin në Kosovë më 7 janar 2013.

Me 3 vjet e 2 muaj burg dhe me 4000 mijë euro gjobë u dënua edhe Shefki Hallaqi, i njohur si “Sheki”. Ai nga Prokuroria Themelore në Prizren akuzohej për përdorim dhe armëmbajtje të armës duke sulmuar stacionin e Policisë së Kosovës në Prizren.

Rasti i Naser Kelmendit, i cili edhe pse i arrestuar në maj të vitit 2013, dhe i cili akuzohet për vrasje dhe narkotikë, nuk ka arritur të përfundojë gjatë vitit 2015, ndërsa kjo pritet të ndodhë në vitin 2016. Kelmendi vazhdimisht ka deklaruar se ndihet i pafajshëm.

Ngjashëm me Kelmendin po vazhdon edhe gjykimi i Enver Sekiraqës që akuzohet për nxitje në vrasjen e Triumf Rizës, ndonëse seanca fillestare lidhur me këtë rast ishte mbajtur në tetor të vitit 2014. Sekiraqa po ashtu asnjëherë nuk e ka pranuar fajësinë për veprat që i ngarkohen. Pritet që gjykimi të përfundojë këtë vit.

Rast tjetër, i cili ndodhi për herë të parë në Republikën e Kosovës, ishte edhe rasti i parë i shqiptimit të dënimit me burgim të përjetshëm.

Rast tjetër i rëndësishëm në Kosovë në vitin 2015 ishte edhe rasti i gjykimit të ish-deputetit Gani Geci. Ai akuzohet për vrasjen e Ruzhdi Shaqrit në gusht të vitit të kaluar.

Edhe pse gjatë 2015-ës kishte shumë gjykime të zyrtarëve të lartë, lëndët e të cilëve filluan, vazhduan ose morën epilog vitin e kaluar, dënimet e buta, dështimi i prokurorisë për të provuar fajësinë dhe si rezultat shpallja si të pafajshëm e shumë të akuzuarave, veçanërisht për korrupsion, e së fundmi edhe dyshimi edhe arrestimi i figurave kyçe të institucioneve të drejtësisë nuk kontribuuan në krijimin e besimit të qytetarëve në sistemin e drejtësisë.

Korrupsioni në gjykatat shqiptare

Sondazhi i Qendrës për Transparencë dhe Informim të Lirë është i pari që sjell të dhëna dhe vlerësime nga gjyqtarët për sistemin e drejtësisë.
Korrupsioni në gjykatat shqiptare vazhdon të mbetet problem kryesor. Këtë përfundim e kanë pohuar së fundi edhe vetë gjyqtarët në një sondazh të Qendrës për Transparencë dhe Informim të Lirë. Një pjesë e konsiderueshme e tyre pohojnë se sistemi gjyqësor është i korruptuar dhe pa integritet. Po ashtu pjesa dërrmuese e gjyqtarëve pohojnë se janë të pakënaqur nga pagat.

Qendra për Transparencë dhe Informim të Lirë publikoi sot një sondazh me gjyqtarët e shkallës së parë ku ata vetë e cilësojnë sistemin e drejtësisë shqiptare si të korruptuar dhe pa integritet. Në sondazhin që përfshiu më shumë se gjysmën e gjykatave të vendit, kryesisht në qytetet e mëdha, gjyqtarët deklarojnë se korrupsioni dhe mungesa e integritetit vijnë nga joshja e madhe për të favorizuar njërën palë në gjyq dhe nga ndërhyrjet e shumta të deputetëve, zyrtarëve të lartë qendrorë dhe vendorë për të ndikuar në vendimet e gjykatave.

Në sondazhin e Qendrës për Transparencë dhe Informim të Lirë morën pjesë rreth 60 për qind e gjyqtarëve; ose 177 gjykatës nga 305 gjithsej, të anketuar në 14 gjykata nga 23 gjithsej. Ekspertët mendojnë se përfundimet e studimit janë përfaqësuese për opinionin kritik që ata vetë kanë shprehur për gjendjen e sistemit të drejtësisë.



Rreth 25 për qind e të anketuarve deklarojnë se gjyqësori në Shqipëri është i korruptuar, ndërsa 58 për qind thonë se ky është vetëm perceptim, ndërsa rreth 18 për qind deklarojnë se gjyqësori nuk është i korruptuar. Gjysma e të anketuarve, 57 për qind, janë shprehur se sistemi gjyqësor është pjesërisht i varur nga politika, ndërsa 33 për qind e gjyqtarëve të pyetur mendojnë se ai është i pavarur prej politikës. Në po këto raporte janë edhe mendimet e tyre edhe lidhur me integritetin e sistemit gjyqësor.

Lidhur me rryshfetet, rreth 30 për qind e gjyqtarëve deklaruan se një herë, disa herë dhe shumë shpesh kanë patur oferta për pagesa për të favorizuar me vendime një palë në gjyq, ndërsa rreth 60 për qind e tyre deklaruan se nuk kanë pasur oferta të tilla. Por nga vijnë ndërhyrjet për favorizime në procesin gjyqësor? Gjyqtarët e anketuar thonë se ato vijnë 5 për qind nga qeveria, 5 për qind nga deputetët, 4 për qind nga presidenca, 31 për qind nga avokatët, 16 për qind nga zyrtarë të pushtetit vendor.

Dështimi apo zvarritjet e gjyqeve vijnë kryesisht nga mungesat e avokatëve si dhe nga mungesa e dëshmitarëve, ndaj ata kërkojnë ngritjen e një strukture të posaçme që t’i sjellë ata në gjyq. Gjyqtarët vlerësojnë se shoqëria civile nuk i ka ndihmuar aspak në punën e tyre, ndërsa media përbën presion në shumë raste.

Gjyqtarët e anketuar janë të pakënaqur me pagën, rreth 70 për qind e tyre, dhe të kënaqur janë vetëm 7 për qind. Po ashtu mbi 75 për qind e tyre ndjehen të pasigurtë dhe pak të sigurtë në vendin e punës. Gjatë anketimit gjyqtarët kanë treguar se si ata japin pagesa për të marrë shërbime mjekësore, administrative etj, duke rënë edhe vetë pre e korrupsionit.

Sondazhi i Qendrës për Transparencë dhe Informim të Lirë është i pari që sjell të dhëna, vlerësime dhe propozime nga vetë gjyqtarët për gjendjen e sistemit të drejtësisë, i cili perceptohet masivisht në opinionin publik si fusha më e korruptuar e jetës shqiptare, pas doktorëve dhe doganierëve.

Vonesa e shqyrtimit te lëndëve në gjykata, mundësi për zhvillim të korrupsionit

Instituti Demokratik i Kosovës (KDI), degë e Transparency Internacional në Kosovë, ka publikuar studimin më të ri “Pritja për drejtësi” i cili rithekson nevojën për kushte më të mira në gjyqësi dhe të angazhojë më shumë juristë për të zvogëluar numrin e lëndëve në gjykata. Raporti u diskutua në tryezën ku merrnin pjesë përfaqësues të gjykatave, prokurorisë, shoqërisë civile, etj.

KDI ofron këshilla ligjore për dëshmitarë, viktima dhe sinjalizues të korrupsionit, i cili shërbim gjatë gjithë vitit ka pranuar raporte të ndryshme nga qytetarët në lidhje me sistemin e drejtësisë në vend, e në veçanti me kohën që ata duhet të presin derisa çështja e tyre të merr epilog përfundimtar para organeve të drejtësisë.

Rastet që janë raportuar në KDI tregojnë që në gjykata vazhdon të mbetet një numër shumë i madh i lëndëve të vjetra e të pazgjidhura, madje edhe nga viti 1999. Nëse një palë, qoftë në procedurë civile, penale, administrative apo ekonomike nuk e merr drejtësinë në kohë të arsyeshme, atëherë detyrohet t’i drejtohet mënyrave të tjera zgjidhjes së çështjeve të tyre.

“Mënyrat e tjera nënkuptojnë rrugët joligjore si mitdhënia dhe favorizimi, që në vete përbëjnë korrupsion”, potencoi Florent Spahija, këshilltar ligjor në KDI.

E gjetura tjetër nga raporti është kostoja ekonomike që u shkaktohet palëve por edhe vet shtetit nga vazhdimi i pafund i gjykimeve për çështjen e njëjtë. Palët në këto raste dalin dy herë të dëmtuara, njëherë si taksapagues pastaj edhe si palë në procedurë.

Visar Sutaj nga KDI theksoi që të gjeturat janë bazuar në hulumtimin e realizuar nga KDI dhe analizimin e statistikave të KGjK-së në lidhje me menaxhimin e lëndëve nga sistemi i drejtësisë. Tutje i njëjti shtoi se “sistemit të drejtësisë i duhen më shumë këshilltarë ligjorë dhe bashkëpunëtorë profesionalë në mënyrë që të zvogëlohet numri i lëndëve dhe që qytetarët të marrin drejtësinë”.

Përfaqësuesi i Këshillit Gjyqësor të Kosovës z. Agim Maliqi tha se për shumë rekomandime që janë ngritur në raport kanë filluar aktivitete konkrete, është rritur numri i gjykatësve në gjykata themelore për të trajtuar lëndët e natyrave korruptive, ndërsa parashihet edhe trajnimi i tyre. Sa i përket llogaridhënies ai potencoi se ka gjëra që duhet përmirësuar, ndërsa theksoi se ligji i ri parasheh masa ndëshkuese më ashpra, p.sh. gjyqtarët tani mund të shkarkohen për shkak të mosperformancës.

Arton Demhasaj, drejtori i organizatës Çohu tha që dënimi me kusht për lëndët e korrupsionit është nxitje e korrupsionit, ndërsa masat ndëshkuese për lëndët e korrupsionit është e ulët dhe shqetësuese për parandalimin e krimit të organizuar dhe korrupsionit. Ai po ashtu vuri theksin te parashkrimi i lëndëve, si problem kryesor që vazhdon ta përcjellë punën e gjykatave.

Shërbimin për Këshilla Ligjore për viktima dhe sinjalizues të korrupsionit në KDI përveç mundësisë për të takuar direkt zyrtarin ligjor në zyrën e saj, ka edhe linjën telefonike pa pagesë 0800 77 777, ku qytetarët mund të raportojnë raste korrupsioni, qofshin si dëshmitarë apo viktima të këtyre rasteve. Gjithashtu formë tjetër e raportimit është edhe adresa elektronike info@kdi-kosova.org.


Lexoni :

http://www.akk-ks.org/repository/docs/Raport_Analize_2012%20(1).pdf

Gjykata Speciale do të hetojë edhe korrupsionin

Ismet Salihu, profesor i së Drejtës Penale, ka deklaruar se Gjykata Speciale nuk do të merret vetëm me ish-pjesëtarët e UÇK-së. Sipas tij, kjo gjykatë do të merret edhe me vrasjet që kanë ndodhur pas luftës në Kosovë dhe me çështjet e korrupsionit.

“Kjo gjykatë nuk është vetëm për UÇK-në, por për krimet e kryera gjatë vitit 1998, pas qershorit të vitit 1999, pra edhe pas çlirimit të Kosovës. Kjo gjykatë do të merret edhe me vrasjet që kanë ndodhur pas luftës, të cilat sigurisht janë duke u hetuar. Po ashtu, kjo gjykatë do të merret edhe me milionerët e ri, të cilët janë bërë milionerë për dy vjet. Pra, kjo gjykatë do të merret edhe me veprat penale të korrupsionit”, ka deklaruar Salihu.

Edhe pse zyrtarisht nuk dihet se sa do të jetë mandati i Gjykatës Speciale për krimet e pretenduara të UÇK-së, e cila pritet të themelohet së shpejti, profesori i së Drejtës Penale, Ismet Salihu, ka bërë me dije për “Epokën e re”, se mandati i kësaj gjykate mund të jetë më shumë se pesë vjet.

“Sipas statutit të kësaj gjykate, mandati i saj së paku do të jetë pesë vjet dhe do të jetë i pakufizuar. Pra, minimumi i mandatit të kësaj gjykate do të jetë pesë vjet. Mandati i Gjykatës Speciale mund të jetë 7, 10 e deri në 15 vjet. Pra, sa të ketë nevojë për t’i sjellë në mend shqiptarët dhe për ta sjellë në vend Kosovën”, është shprehur Salihu.

Ai ka vlerësuar se më mirë do të ishte që deputetët e Kuvendit të Kosovës të votojnë në favor të themelimit të kësaj gjykate.


“Më mirë do të ishte që deputetët ta pranojnë këtë gjykatë, sepse me vendos Këshilli i Sigurimit të OKB-së bëhet më keq. Edhe pse ne nuk jemi duke e kërkuar këtë gjykatë, por duhet të bëhemi kinse po e kërkojmë. Prandaj më mirë është ta pranojmë këtë gjykatë, sepse do të ishte më mirë edhe për histori, edhe për imazh të Kosovës”, ka deklaruar Salihu.

Pavarësisht kësaj, profesor Salihu ka thënë se Gjykata Speciale për krimet e pretenduara të UÇK-së nuk do të jetë nën juridiksionin e Kosovës.

Sipas tij, prokurorët dhe gjyqtarët e kësaj gjykate do të jenë ndërkombëtarë.

“Gjykata Speciale për krime lufte nuk ka lidhje me juridiksion të Kosovës. Kjo gjykatë krejtësisht do të jetë jashtë juridiksionit të Kosovës. Vendorët nuk do të kenë kurrfarë pushteti. Ajo çfarë do të jetë e Kosovës është Kodi Penal”, ka thënë ai.


Veprat që janë kryer gjatë vitit 1998-1999, sipas Salihut, do të gjykohen sipas Kodit Penal të ish-Jugosllavisë.

“Është parim i drejtësisë, se njerëzit duhet të dënohen në bazë të ligjeve që kanë qenë në fuqi gjatë kohës kur kanë vepruar në kundërshtim me ligjin. Aty nuk do të ketë shqiptarë-kosovarë. Krejt gjykatësit dhe prokurorët e kësaj gjykate do të jenë ndërkombëtarë. Nuk u zënë besë më shqiptarëve. Ata janë gërdit prej shqiptarëve”, ka deklaruar Salihu, duke shtuar se institucionet vendore të drejtësisë do të jenë vetëm në shërbim të ndërkombëtarëve.

“Kurrfarë juridiksioni nuk do të jenë as policia, as prokuroria dhe as gjykatat tona. Policia dhe gjykatat tona do të punojnë veç çfarë kërkojnë ndërkombëtarët. Pra, institucionet tona të drejtësisë do të jenë argat të ndërkombëtarëve”, ka thënë ai.

Në këtë kontekst, Salihu ka thënë se edhe të dënuarit nga kjo gjykatë, dënimin do ta kryejnë jashtë Kosovës.


“Ndonjë shqiptar apo kosovar dënimet do t’i mbajë jashtë Kosovës, nëpër shtete të tjera, sepse shqiptarët edhe burgjet nuk po dinë me i mbajt, i kanë prish krejt. Të burgosurit ditën po rrinë në burgje, por natën po dalin prej tyre”, është shprehur Salihu.

Çka mendojnë studentët dhe të rinjtë lidhur me pazaret që po bëhen në Universite

Ditëve të fundit në Universitetin e Prishtinës, “Hasan Prishtina” ka pasur arrestime, pezullime dhe shkarkime, nën dyshimet për afera korruptive. Në këtë valë të fundit të shpërfaqjes së dyshimeve për korrupsion, mediat e shkruara në Kosovë kanë publikuar mesazhe telefonike të disa personave, të cilët dyshohet se kanë bërë pazar me provime dhe regjistrime në disa fakultete.

Por, se çka mendojnë studentët dhe të rinjtë lidhur me pazaret që po bëhen në Universitet, flasin ata vetë për rubrikën e përjavshme “VOX”, të Radios Evropa e Lirë.

Berat Hasani, student i vitit të dytë në degën Biznes Ndërkombëtar, në prononcimin dhënë Radios Evropa e Lirës, thotë se Universiteti i Prishtinës e ka humbur kredibilitetin e tij, duke e marrë parasysh se tashmë po dihet që ka korrupsion brenda tij. Por, Berati thotë se atij personalisht nuk i ka ndodhur që dikush t’i kërkojë të holla brenda Universitetit.

“Jam student në vitin e dytë, Biznes Ndërkombëtar. Po ma merr mendja që i ka humbë kredibiliteti, për shkak të korrupsionit. Mendoj se studentët janë vetëdijesuar, edhe i shohin pak më larg gjërat. Unë personalisht nuk e kam pasur rastin të më kërkojnë të holla”, thotë Berati.

Studentja e Fakultetit Juridik, Florina Morina, mendon se besimi i opinionit në Universitetin e Prishtinës ka humbur për 60 për qind, pasi që tashmë po dihet që ka korrupsion brenda institucioneve:

“Po duket që ka korrupsion, sidomos pas ngjarjeve të fundit që ndodhën. Mendoj që deri në 60 për qind e ka humbur besimin, jo vetëm Fakulteti i Mjekësisë, por mendoj se gjithë universiteti e ka humbur kredibilitetin”, tha Morina.

Aferat korruptive në Universitetin e Prishtinës, “Hasan Prishtina” konsiderohen veprime të dëmshme, dëme këto, që sipas ekspertëve të arsimit janë edhe të pariparueshme.

Një tjetër qytetar, i cili nuk deshi t’i bëhej publik emri, thotë se raportimet rreth dyshimeve për korrupsion në universitet, ndikojnë negativisht te qytetarët, meqë konsiderohet institucion edukativ, institucion ku njeriu ngrihet profesionalisht.

“Rastet, në të cilat raportohen për shkelje të çfarëdo natyre qofshin, në procesin edukativ, në procesin e lartë të arsimit, e humbin kredibilitetin, sepse në mendjen e secilit qytetar, institucionet e arsimit portretizohen si institucionet për t’i edukuar gjeneratat dhe për t’i ngritur profesionalisht, por edhe për t’i luftuar d dukuritë e tilla. Prandaj, raportet si këto, që kanë dalë ditëve të fundit, lidhur me disa ngjarje në Fakultetin e Mjekësisë, si dhe në disa fakultete të tjera ndikojnë dukshëm negativisht në imazhin e institucionit të arsimit të lartë, siç është universiteti”.


Edhe Valdete Kastrati, studente në Fakultetin Ekonomik, mendon se gjithmonë në Universitete ka pasur padrejtësi dhe korrupsion.

“Unë gjithmonë kam menduar që ka dallavere në universitet, për regjistrime, blerje të notave. Por, tash, me ngjarjet e fundit që ndodhën dhe u bënë publike, mendoj se është degraduar, shumë duke filluar prej dekanatit, e deri te profesorët e asistentët”, pohon Valdetja.

Ndryshe, Agjencia Kosovare Kundër-korrupsion, është mekanizëm që merret me luftimin e dukurisë së korrupsionit. Drejtues në këtë agjenci thonë se kanë pasur disa raste të ngritjes së kallëzimeve penale që ndërlidhen me Universitetin e Prishtinës.

Lufta kundër korrupsionit është një nga sfidat më serioze përballë institucioneve të Kosovës, të cilat jo rrallëherë thonë se ndaj kësaj dukurie do të ketë zero tolerancë.


Për ta adresuar këtë fenomen, janë themeluar disa mekanizma, që për synim kanë parandalimin dhe luftimin e kësaj dukurie në shoqërinë kosovare.

Mendimin e saj rreth çështjes së aferave korruptive e jep edhe Tina, studente e Gazetarisë.

“Më herët kam dashur të studioj në Universitetin e Prishtinës, por për arsye të ndryshme nuk kam arritur dhe kam shkuar në universitet privat. Por, tash po e shoh që ai nuk ka ndonjë nivel dhe nuk ka ndonjë ndryshim, pasi që në UP po shihet që edhe asistentët mund të vendosin për nota të studentëve, e paramendojeni tash kur ata marrin vendime për studime të studentëve, dihet se çfarë hije e zezë i është dhënë universitetit. Edhe ashtu, UP-ja në disa gara që janë mbajtur me vendet e rajonit, ka dalë diku i 10-ti. Ngjarja e fundit që ka ndodhur, po e argumenton nivelin e studentëve dhe mësimdhënësve që punojnë në Universitetin e Prishtinës”, shprehet Tina.

Në raportin e fundit të “Transparency International”, organizatë kjo e cila merret me Indeksin e Perceptimit mbi Korrupsionin, Kosova ka shënuar ngecje, duke rënë nga pozita e 105-të, në atë të 111-të.