Esse nga Perparim Hysi

"Pirueta" të një diplomati"

     "Dritë-hijet" e një diplomati" të Agron Alibalit

            ( ese)

Nga  Përparim  Hysi

Me ftesë të botuesit Mehmet Gëzhilli, ditën e premte, më 16 dhjetor, isha në promovimin e librit të Agron Alibalit "Dritë-hijet e një diplomati". Promovimi u  bë në një nga sallat e Bibliotekës Kombëtare. Pjesëmarrja qe pak si unike: qenë  njerëz me intregitet, paksa të "rëndë": intelektualë që me penën e tyre kanë lënë dha vazhdojnë të lënë gjurmë në fushën  e letrave.

Në panelin drejtues, veç botuesit, Mehmet Gëzhilli, kishin zënë vend, drejtoresha e Bibliotekës Kombëtare, zonja Persida Asllani; Profesor-doktor, Pëllumb Xhufi dhe Profesor-doktor, Aleks  Luarasi. Veç panelit, promovimin e nderonin me pjesëmarrjen e tyre dhe ish-Presidenti,Alfred Moisiu; Profesor Nasho Jorgaqi, Profesor Xhevat Lloshi dhe  persona të tjerë me tituj shkencorë, të cilëve, pa dyshim, ju kërkoj falje që, nëse nuk i  lakoj, është veç nga mosnjohja ime.
                                               *    *    *  

Promovimin e hapi zonja Asllani, e cila, duke folur në "vija të trasha", mes tjerash, falnderoj dhe  autorin për punën e madhe voluminoze dhe aq cilësore, por, në të njëjtën kohë, edhe botuesin, zotin Gëzhilli që në një kohë rekord, ia  arriti që të botojë këtë libër, kur në 17 dhjetor është 74-vjetori i vdekjes  të FAIK KONICËS.

Pas fjalës së Zonjës Asllani, foli Profesor-doktor,Pëlumb Xhufi që, si të thuash, hodhi "kripën me karar" mbi gjithë atë punë aq hulumtuese të Agron Alibalit që, me një vullnet prej titani, nuk la bibliotekë të Amerikës, pa gërmuar dhe arriti të japë të plotë një diplomat aq "karizmatik", sa ç'ka qenë, në të vërtetë, FAIK KONICA!

Po me kërshëri u dëgjua ligjërata e Profesor-Doktor Aleks Luarasit. Tek dëgjoje këta ligjërues, edhe po  të mos kishe dëgjuar kurrë për një diplomat me karizmën e Faik Konicës, tashmë kishe marrë një informacion të bollshëm për të dhe ishe në gjendje që këto "dije" të përfituara, aty për aty, t'ua transmetoje dhe të tjerëve.

Në gjithë këtë promovim, pak më tepër se "bum", bëri fjala e botuesit,Mehmet Gëzhilli. Ky para auditorit, u paraqit jo vetëm si një botues dhe aq. Jo. Përkundrazi. Kishte sjell me vete dhe i tregoi auditorit,  diplomën e tij të vitit 1975, kur udhëheqës diplome kishte patur, të ndjerin,ISUF ALIBALI! Ky, ISUF ALIBALI, nuk ka qenë askush tjetër, por gazetar me emër ( më duket dhe jurist me profesion), të cilin, diktatura e internoi dhe e masakroi me gjithë familje. Nuk kishte përkim më të bukur: ish-studenti, Mehmet Gëzhilli, i paguan "doganën",  Profesorit të tij të ndjerë, duke u bërë promotor si botues, për librin e të birit,Agron Alibali.

Se ç'punë voluminoze ka bërë Agron Alibali, e tregoi vet autori, kur mori fjalën e tij, përshëndetëse. Vetëm përciptas tregoi atë "kalvarin" e familjes që u internua sa në fshatrat e Beratit e sa në ato të Gjirokastrës. Nuk kishe se si mos rrënqetheshe, kur autori tregoi  se"... nuk e linin të vazhdonte shkollën e mesme dhe, kur gjyshi më mori për ta vazhduar, asnjë nga bashkëshokët a bashkëshoqet e shkollës nuk më fliste me gojë. Kur hodhi sytë nga plateja, pa që qëndronte në këmbë një zonjë:- E vetmja,- tha autori,- që nuk ma ndau përshëndetjen qe kjo. "Kjo" qe as më pak dhe as më shumë, por Zonja Rina Domi ( gjithmonë kërkoj falje, nëse nuk e nominoj drejt, është veç fal kujtesës të një të moshuari si unë) që, për çudi,ishte nënëdrejtoresha e Bibliotekës Kombëtare. Pa dyshim, përkime të bukura dhe emocionale.

Autori, mandej, tregoi gjithë atë punë skrupuloze (më duket 12-vjeçare), duke ndjkeur gjurmët e një diplomati si Faik Konica. Në libër ai nuk është treguar subjektiv, por e ka dhënë FAIK KONICËN, ashtu të ditur dhe shumë "qibar" dhe, nga ana tjetër, paksa kontravers në mardhënie me kolegë dhe, po kështu, si diplomat që i shërbeu shtetit shqiptar nga viti 1926 e deri në vitin 1939, kur Shqipëria u pushtua nga Italia fashiste.

Natyrisht,  unë nuk jam në gjendje që të pasqyroj gjithshka paraqiti autori në auditor, por një gjë di ta them me siguri:

Libri "Dritë-hijet" e një diplomati është si të thuash, pasqyra me dimesione më të mëdha, kur Faik Konica shihet si në një "kaleidokop" me të gjithë avantazhet intelektuale (ai qe nga të rrallët si njeri i ditur), por, në të njëjtën kohë dhe në"piruetat" në çdo fushë të jetës së tij.

Një emocion  sa të dhimbshëm dhe aq të bukur në promovim, dha dhe nëna e autorit, ZONJA FISNIKE,ADIVIE ALIBALI alias MAMICA e njohur nga gjithë ata që kanë parë filmin "Skënderbeu". Ajo tregoi se jo vetëm e kishte nxitur të birin për të shkruar këtë  vepër me kaq vlerë, por ishte bërë"shoqëruesja" e tij në sa e sa udhëtime, për të bërë sa më të plotë figurën e Faik Konicës. Ajo tha se ishte krenare për djemtë e saj dhe, pa dyshim, theksin e vuri tek puna me aq përkushtim e të birit që, më së fundi, e nxori në dritë.

Por, siç  mendoj unë, më duket se pikat mbi i për këtë libër, sado që foli nga plateja, sikur i vuri Profesor Xhevat Lloshi që, si të thuash, bëri  anamnezën e këtij libri. Unë këtë libër,- tha Profesori,- nuk e kam lexuar, por ky është "libër tavoline" dhe atje do ta mbaj, që, sa herë të më duhet, të ulem dhe ta shfletoj.

Këto janë veç ca përshtypje të mia, por që të flasësh për Faik Konicën nuk është as e lehtë. Është, në përshtypjen time, sigurisht, më kontraversi: herë- herë të lë përshtypjen (flas për karakterin) e ujit që merr formën e enës ku e hedh. Veç ta shikosh në qëndrimin që mban me shokët e një ideali (edhe idealin e ndërron) apo dhe në mardhëniet me shtetin apo dikasterin nga varet, gjithmonë pretendon që t'u imponohet dhe të hiqet ZOT! Askush nuk duhet të "pipëtijë" para tij dhe,ç'nxjerrë nga goja apo nga pena e tij, kanë vlerën e një aksiome. Loz "arushë" me ministrinë  e jashtme, me presidentin dhe deri kur ai u bë mbret. Raportet, pothuaj, të diktuara nga "ZOTI". I vetmi diplomat në botë, historikisht, që për godinë amabasade, mban  dhoma në hotel që paguhen nga shteti shqiptar, sa frëngu pulën. Loz me financat dhe gjithmonë e vërtit "kandarin" nga xhepi i tij.

Raportet me kolegët ku e ku, pothuaj , që ta shtarin. Deri letër FBI kundër NOL "bolshevikut", për mos vazhduar  me të tjerë. Dhe nëse ndjek gjithë dinamikën e tij, s'ke se  si mos"alarmohesh" nga  ajo që vjell, për Ismail Qemalin, vëllezërit Frashëri( sidomos për Naimin) dhe nga goja e tij, edhe kur ka  thënë ndonjë fjalë të mirë, nuk e ka për gjë fare që ta anatemoj. Shpesh, tek shkruaj për Faik Konicën, më duket i ngjashëm me Oskar Waldin. Ky më duket në një pikë doganore,sikur tha:- Po ju lë gjeninë time!!!
                                       *    *   *  

Sido që është kaq kontravers, askush nuk mund të hedh poshtë meritat e tij që, kur i vë në kandar,  heq ato "kapërdisjet" që ia prishnin karizmën dhe mbetin se sa ka bërë për Atdheun, përmjet "Vatrës","Diellët" apo "Albania dhe, tek qëron egjërën nga gruri, ai mbetet karizmatik.

Të vjen mirë që, më së fundi, u zbuluan dhe dy romane të shkruara nga ai. Ai e la me gojën e tij që" ... biblioteka e tij, t'i falej BIbliotekës Kombëtare dhe, sado e cunguar, për bën një "Fond me vlerë" të Bibliotekës. Natyrisht, meritë e madhe, i takon AGRON ALIBALIT që, ende, është në kërkim të "fondit" të pagjetur akoma.
                                         *    *   *  

Unë e dua Faik Konicën dhe, ngaqë e dua, qysh në librin tim të parë "Regtimat e dashurisë", në "kolonën" "Njerëz që kam dashur dhe dua", kam shkruar një poezi të thjeshtë për të. Libri është botuar në vitin 2000 dhe poezia është në faqen 173. E kam shkruar më 25 prill 1996. Përfitoj nga rasti dhe po e sjell për lexuesin.

Faik Konicës

Burrë i ditur, i dëgjuar

Je paksa enigmatik

Falem sot para teje

Diplomat karizmatik.

Brodha shumë për të gjetur

(50-vjet të kam kërkuar?!!!)

Kurrë nuk ke për të vdekur

(Kë vallë kishe "lënduar?!")

Kutj i bënte hije emri

Vepra jote aq e çmuar

"Shqipëria- një copë shkëmb"

Historinë e ka "trazuar"

Pse i lije punët gjysëm?

Ç'demon të ndiqte nga pas?

O i madhi i Letrave SHqip

Fjala jote-gurelmaz.

Pak, të pëlqente vetmia

Pothuaj ishe një bohem

Por gjithmonë SHQIPËRIA

Qe ilaç e qe melhem.

Ndaj i hoqe lekët e rrugës

Ndaj i le me testament:

-Trupi yt, o BURRË I SHQUAR,

Në Atdhe, prehet i qetë.

Dhe tani, pas pesëdhjetë vjetësh

ATDHETAR! Fli i qetë!

Ne të kemi ms nesh

U plotësua një amanet.
   

   Fier, 25 prill 1996.

Duke i mbyllur këto përshtypje të mia, sa më vjen mirë për këtë vepër me vlerë të studiosit skrupuloz,zotit AGRON ALIBALI, aq jam mbushur shpresë se hulumtimet e tij do vazhdojnë dhe do të zbulojë të tjerë "thesarë" nga "miniera" made in FAIK KONICA!

                                 Tiranë, 19 dhjetro 2016

Shqiptaret zotrojne dhe genin tjeter bujqesore "J2"qe nga koha neolitike

Krijimi i  nendegzimeve te genit  "J2a  dhe J1a"  ne zonen Ballkanike, te banuar nga Shqiptaret e lashte.

Siç e kemi trajtuar ne forme te permbedhur  ne shkrimet e mesiperme, ku kemi thene se ne rajonet e Ballkanit,

perveç makro grupeve  te geneve “I”E” dhe (“R”-varjantin "para-R1b" te kohes  paleolitike), kemi dhe nje gen tjeter te vjeter me origjine paleolitike, i cili bente pjese me pare ne makro grupimin "para-(IJK)" qe rridhte nga "F" ( Indiane ).

Dime nga studimet e bera nga shkencetaret , se ne  gjenetiken njerzore  "J2" (M172) eshte nje nenklase  e aplogrupit  “J” te kromozomes  Y.  Mendohet se aplogrupi “J2” eshte i shoqeruar me shume me perhapjen e bujqesise  nga veriu i “gjysem henas pjellore”  “Mezza luna fertile”, nga Lindja e Mesme  ne  Anadoll  dhe nga kjo e fundit ne Ballkan.  Origjina e aplogrupit “J2” arrine kohen e  neolitikut 10- 8.500 vite me  pare,  por me nendegzimet e tij vazhdoj te perhapej deri ne 3.500 vite me pare, ne te gjithe kontinentet me emigrimet, kolonizimin dhe tregtine.  Ky u perhap ne rruge toksore dhe detare.

  Figura Nr-1 (Perhapja e Genit  "J1")

  Figura  Nr-2 (Perhapja e Genit "J2")

Siç e kemi shpjeguar me pare “J” u shkeput nga ky grupim qe ne rajonet e Lindjes se Mesme dhe shkoj drejt Arabise. Ndersa me vone ne kohen neolitike, pasi u nda ne dy nengrupe kryesore, te destinuar qe me pas te  beheshin "J1" dhe "J2", ju rikthye Europes dhe Azise. Keshtu dhe ky gen me nendegzimet e tij kaloj ne jug Kaukazit marrshoj drejt Turqise se  sotme dhe ndoshta aty e pati stacionin e pare,  pasi ne Turqi ky arrine vlerat me te larta ( si porte e hyrjes ne Europe),  por nuk u mjaftua me kaq,  ai kaloj Bosforin dhe u perqendruar ne rajonet e Egjeut (Greqia e sotme) dhe me pas u perhap ne teritoret qe sot banohen nga popullsia e Shqiperise, Maqedonise, Serbise, Bosnjes, Rumanise…e tjere.

Tani siç e pohuam me siper,  po pasqyrojme nje tabele te   genit bujqesore "J2" te  popujve te ndryshem te Europes. Ja nje varjanti  te    geneve  “J” me nendegzimmin "J2". Keshtu kemi   nje renditje qe vjen gjithnje ne rritje per popujt te perfshire ne tabelen  Nr-1

Nr	Etnite ( popujt)	%	Nr	Etnite  (Popujt)	%
1	Basket (Spanjolle )	7	16	Gjermanet	17
2	Sicilianet	9	17	Ceket	17
3	Sardet	9	18	Danezet	17
4	Romaket e Toskanet	9	18	Polaket	17
5	Shqipetaret	11	20	Finlandezet	18
6	Greket	11	21	Careliani	18
7	Galiziani	12	22	Estonet	18
8	Spaniollet	12	24	Ruset	18
9	Portugezet	12	25	Bullgaret	20
10	Islandezet	12	26	Rumunet	20
11	Norvegjezet	12	27	Irlandezet	22
12	Suedezet	12	28	Angleset	22
13	Austriaket	15	29	Galezet	22
14	Zvicerrianet	15	30	Cornovaglia	22
15	Bavarezet	15	31	Francezet	22

Tabela Nr-1. Perhapja e geneve "J2" tek popujt e Europes

Tabeta e mesiperme  ka te beje me ADN (mt),  neolitike frekuente  ne  Europe, nga ku  kemi perbersit e geneve “J” te permledhura ne nedegzimet e tyre, nga ku verehet se ai Shqiptar eshte ne vleren e frekuences11%. Por nese i referohemi nje studimi tjeter te publikuar ne (www.igenea.com), verejme se geni shqiptar “J2” ka nje  nje frekuence prej 15%, gjithashtu po sipas ketij burimi jepen te dhena dhe per  Maqedonet 20%, Greket 14%, Serbet  9% dhe Boshnjaket 5%.  Ashtu  si dhe per genet e tjera,  zona kryesore ku ky gen “J2” eshte perhapur ne  Ballkan eshte  zonen Egjeo-Adriatike-Danubiane, pra trekendeshi (Shqiperi/Maqedoni)-Greqi-Rumani. Naturisht ky gen qe trashegohet sot tek keto popullsi eshte me baze te vjeter neolitike, ai i ka fillesat e tije te pakten 10-8.000 vite me pare.

Nese i referohemi tabeles se ekzpozuar me siper ( Nr-2), verejme se Shqiptaret kane  nje vlere te ADN miticondriale neolitike  “J” qe radhitet nder  vlerat me te ulta, ku nder to  perfshihen, Basket (Spanjolle)7%, Sicilianet, Sardet, Romaket dhe Toskanet 9%, Shqiptaret e Greket 11%. Sipas   tabeles shohim se  ne ishujt e Mesdheut ( Sicili e Sardenje ) ky gen kap nje vlere prej 9% ne Italine e jugut  dhe te qendres ( Toskane ) ruan po kete vlere. Pra keshtu, kemi te bejme me nje shperndarje homogjene  ne Itali. Ne Greqi kap vleren prej 11% dhe peraqitet e njejte si ne Shqiperi. Bullgaria dhe  Rumania ruajne vlera te njejta prej 20% gati sa dyfishi i Shqiperise dhe Greqise.  Ne veri te Europes kap vlerat me te medha. Ne ishujt britanike 22%, çka tregon se keto popuj ruajne genet neolitike “J”  sa dyfishi i Shqiptarve dhe Grekeve. Ndersa Basket e (Spanjes) te cilet e kane rreth  7% jane mbartes te ADN neolitike miticondriale te genite “J” ne nivelin me te ulet ne Europe. Keshtu persa i perket diferencave gjenetike te  ADN mitocondriale (mt) mund te radhisim disa etni te jugut te Europes dhe ato Ballkaniko-Mesdhetare. Nese trajtojme keto diferenca verejme se Shiptaret nuk kane  diference me Greket kane nje diference te vogel prej 2% me Toskanet, Sicilianet dhe Sardet ( tabela Nr-2).

Kjo tregon se rajoni gadishullore i Greqise,  Ishujt e Italise se jugut dhe rajonet Shqiptare ne kohen e neolitikut kane  mikpritur nje popullsi pothuajes te njejte homogjene, genet e se ciles trashegohen deri ne ditet tona.  Nje ngjashmeri e duke u bazuar tek kjo diference gjenetike, verehet dhe me popujt Baske rreth 4%. Duke marre per baze ndryshimet e vogla distanziale midis ketij aplogrupi, natyrshem na del perfundimi, se Shqiptaret neolitike jane me te afert gjenetikisht me Greket, Sardet, Sicilianet, Toskanet, Latinet dhe  Basket.  Ndera vlerat me te larta ky gen “J” i arrine ne zonen e Thrakes se vjeter (Bullgari e Rumani), nga ku mund te supozojme,per nje faze te kultures Danubiane.

Perhapja e genit “J2” (Shqiperi,Greqi ,Itali dhe tek Basket).

Nr	Etnite (popujt)	%	Nr	Etnite (Popujt)	%
1	Shqiptaret	11	4	Sardet	9
2	Greket	11	5	Sicilianet	9
3	Toskan/Romaket	9	6	Basket	7

Tabela Nr-2  (genet “J2)

Turqia  eshte vendi me pjesen me te madhe te popullsise me "J2" rreth  25% burrave Turq jane mbajtes te “J2”. Sipas studimeve te koheve te fundit, duke e marre te kombinuar dhe me “J1” 1/3 e popullsise Turke perfshihet ne aplogrupin “J”. Aplogrupi “J2” eshte  gjetur ne jug lindje te Europes,ne menyre te veçante ne Italine e Jugut, dhe ate te qendres ,ku  me frekuence me te larte  “J2”,krahasura me vendet e tjera te Europes   eshte gjetur ne germadhat e Etruskeve Antike. Gjithashtu dhe ne Europen perendimore, ne France, dhe gadishullin Iberike, ka frekuenca te njejta.  Pra verehet nje hallke lidhse genetike, midis Etruskeve  te vjeter, Turqise (Lidias se lashte nga mendohet se kane ardhur Etrusket) dhe popujve Iberike (Spanjes e  France jugore),nga mendohet se rrjedhin Basket.

Pra dhe ne pehapjen e ketij geni, duket se ka funksionuar, drejtimi kryesore, siç e kemi trajtuar me pare: brigjet e Adriatikut-Veriu i Italise-Jugu i Frances-Iberi.Kjo ka qene nje ure lidhese e perhapjes se kulturets bujqesore dhe te ketij   geni, ashtu siç ishin dhe genet e tjera. Perhapja e tij eshte eshte perqendruar ne Azine perendimore dhe ne Jug-lindje te Europes. Aplogrupi "J2" eshte gjetur kryesisht ne Veri te Mesapotamise, ne Mesdhe (perfshi Jugun e Europes dhe Veriun e Afrikes ), ne rrafshnalten Iraniane dhe ne qender te Azise, ne Greqi, Gjithashtu eshte frekuente ne Kurdistan me 28%, ne  Irak 25%, ne Liban me 25%. J2 eshte gjithashtu prezente ne nje frekuence me te vogel ne Jordani, in Siri, Izraele, Turqi dhe ne jug te rajonit te Kaukazit. Frekuenca e Aplogrupit "J2" pergjithsisht bije duke u larguar nga veriu i Mesapotamise, duke sjelle vetem 6% tek Europianet dhe me pas frekuenca e tij bije dramatikisht, kur leviz drejt veriut te Mesdheut.

Disa nenlinja te “J2” jane gjetur dhe ne jug te Kaukazit  (Gjeorgi, Armeni, Azerbagjian), Iran, Azine qendrore dhe Azine  e Jugut. Nenlinja e  “J2a” pikerishte  “J2a1b1” jane gjetur ne Greqi dhe ne   Anadoll,  si dhe ne jugun Italise dhe ndoshta jane te shoqeruara me emigrimet e Pellasgo-Lelegeve dhe perhapjen e mevonshme te  Heleneve. Nje tjeter element i rendsishem i perhapjes se aplogrupit “J2”  duket se humbet nga lindja e Mesme drejt Perendimit dhe kryesisht duke pershkuar nje rruge detare ose bregdetare, siç eshte zbuluar ne koncentimet e larta midis popullsive te brigjeve te Detit Mesdhe, Brigjeve Euro-aziatike dhe atyre Afrikane dhe ne menyre te veçante pergjate brigjeve lindore te Mesdheut ne Europe.

Kjo shperndarje mund te jete me konforme  ne drejtimet datare, qe ne  kohen  Neolitike  ose  pas-neolitike ne teritoret e  Lindjes  se Mesme, si dhe me pas gjate emigrimeve te "popujvete detit", ashtu dhe  gjete shkembimeve tregtare Fenikase ose perkundrejt kolonizimit Grek.  Ne menyre tipike popullsite moderne te Jugut te Lindjes se Mesme ( ne menyre te veçante ajo e gjuhes arabe),  kane frekuencen me te larte te paraenteles me  aplogrupin “J1”. Ne popullsite ne veri te Lindjes se Mesme, si ne  Liban ( vendi i Fenikasve te vjeter ), Europe dhe Indi, kemi te perhapur nengrupin  “J2”.  Ja nje tregues nyje qe dimostron lidhjen Europe-Indi-Lindje–veriu i Lindjes se Mesme.  “J2” eshte i lidhur me popujt e vjeter te teritoreve te Greqise se sotme  (Pellasget), por me pas dhe Helenet dhe Fenikasit ndersa “J1” eshte i lidhur me Arabet dhe Hebrejt sipas mendimit te studjuseve, por qe nuk na tregohet menyra, se si mund te jete ralizuar kjo lidhje.

Aplogrupi “J2” ka demostruar qe ka nje shperndarje me teper ne veri te Lindjes se Mesme, nese krahasohet me "J1" qe eshte me i perhapur ne Jug te Lindjes se Mesme. Kjo na sugjeron se perfshirja e “J2” midis popullsive moderne te Europes, ne Azise qendrore dhe Jugore, duhet te reflektoje perhapjen demografike Neiolitike nga Lindja e Mesme dhe se  popullsia e origjines mund te jete nisur me teper se ne çdo drejtim tjeter, nga zona e lindjes Anadolliane ose nga veriu i Masapotamise, duke i lejuar nje  mundesi me te vogel rajoneve te jugut.  Keshtu ne  na lihen te hapura dy varjantet.  Por ne nje studim te ri, (ne mars te vitit 2008)  kerkusit  shkencore genetike kane demostruar se  "geni (Aplogrupi “J2a”) eshte  i lidhur me popullsite antike te  Kretes", qe sipas meje nuk eshte gje tjeter veçse popullsia e vjeter  para Pellasge dhe me pas  Pellasge. Studjuesit gjenetike kane ekzaminuar; "relacionet midis popullsise se zones Anatolike", qe sipas meje  nuk eshte gje tjeter veçse Lelege (degzim Pellasg), Egjeut (ku shtrihet Greqia e sotme ) dhe ishullit te  Kretes.

Pra Kreta e lashte na demostrohet si epiqendra e krijimit te “J2a”, si nje nendegzim i “J2” te ardhur nga Lindja e Mesme nepermjet Bosforit. Keshtu  e thene me shkurt,  “J2a ka lindur ne Krete”. Po nga ky studim  i  (2008), ka dale  dhe nje e dhene  qe duhet te merret ne considerate: Aplogrupi “J1b”(M12) eshte i shoqeruar me Greqine  neolitike  rreth, 8.500-4.300  vite prkr dhe eshte llogaritur, qe  ky aplogrup gjendet Kreten moderne (3,1%) dhe ne Greqine kontinentale (Maqedonine greke 7,0%; Thesali 8,8% dhe Argolide (1,8 %).  Pra, a nuk kemi nje perputhje te kesaj perjudhe, qe perkon me me fillimet e civilizimit te Kretes, me nje popullsi mbartese e geneve te nenlinjes,”J1b” qe sot gjendet tek Arabet dhe popullsite Hebraike, siç e theksuam dhe me lart?

Une mendoj se kjo pyetje e ka nje pergjigje! Nese duam qe ketij perfundimi studimi ti japim me te verete ate pergjigje qe meriton, un ne fillim mund te them se ai  ka nje domethenje te jashzakonshme, pasi veterton prezencen e nje nendegzimi te nje geni, i cili na paraqet ne zemer te Europes, si nje gen Hebraiko-Arab. Po si mund te kete ndodhur, lind pyetja me te drejte?  Me lart pame se ky gen arrinte nje vlere (“J2”=25%)  ne  Turqi. Ky fakt  ne pamjen e jashtme nuk ben ndonje pershtypje te madhe pasi, po te marresh varjantin se ky  gen ka ardhur nga ato vende ne Europe, kjo eshte e pranushme logjikisht, pasi Hebrejt kane qene perhapur ne te gjithe Europen dhe Azine.  Por nje gje eshte interesante dhe duhet te terheqe vemendjen eshte pikerisht koha qe kane percaktuar shkencetaret, qe i bije te pakten (8.500-4.300 ) vite prkr, si dhe vendi ku ky gen,  arrinte frekuencen me te larte. Kjo e dhene eshte shume domethense, pasi siç e pame  me siper, vleren me te larte kjo nenlinje genetike “J1a” e  arrine ne Thesali ( rreth 9%).

Pra a mos duhet te mendojme, se ky gen mund ta kete pasur bazen fillestare te  lindjes ne kete teritor, ku u zhvillua dhe civilizimi i pare ne zonen Egjiane dhe perbente barthamen filestare te civilizimit,  qe me pas do te kristalizohej si Pellasg dhe pas shume kohesh u rrezatua dhe ne  ne drejtime te tjera?  Mendoj se perdersa, patem ne Krete nje nelinje te “J2a”, i cili kishte ardhur nga Lindja e Mesme nepermjet Bosforit si nje linje e "J2" gje e cila gjandej dhe ne dhe Anatoll me po kete linje.  Kjo siç e theksuam krijoj nelinjen e saje “J2a”; pra mendoj se  keshu mund te kete ndodhur dhe  "J1" mund te kete marrshuar ne po te njejtin drejtim, pasi dhe kjo gjendet ne Anatoll tek popullsia Turke dhe pastaj me nje nendegzim te saj, mund te kate kaluar  ne Egje duke u perqendruar ne Thesali me krijimin e “J1a”. Keshtu qe  kjo e fundit, mund te jete  krijuar ne ato  teritore dhe me pas mund te jete perhapur ne drejtime te ndryshme se bashku me emigrimet e popujve qe e mbanin kete gen, duke pershkuar  te gjithe mesdheun nepermjet emigrimeve dhe  kolonizimit.

Por ne mbeshtetje te kasaj ideje, nje fakt me terheq vemendjen. Ky ka te beje  me ate teze te parnuar tashme nga shume studjes se; kur populli i  lashte Iliro-Thrako-(Pellasg/Leleg), u be zot i lundrimit, Mesdheu  gejndej ne dore te tyre. Keshtu  genet e ketij populli dhe te ketij civilizimi, mund te jen mbjelle ne te gjithe mesdheun dhe kontinentet. Nese i marrim si te verteta te dhenat e datimit, mund te pohoj me bindje se, (8.500-4.300) prkr,  nuk ka patur mundesi qe te kishte nje njedegzim te ardhur si “J1a” pasi, vete ne Turqi dhe pertej saje, ekzistonte i ardhuri ishte  "J1" dhe kuptohet se "J1a" i perket nje ndarje te mevonshme.  Keshtu  ka shume mundesi qe ky te jete nje gen autokton Thesalian, i cili pasi eshte shperndare dhe ne rajonet perreth dhe ka depertuar dhe ne Krete dhe ma pas mund te  kete emigruar  dhe ne drejtim te Anadollit, ku mund te kete kete marre rrugen per ne Lindjen e Mesme, duke u perhapur ne brigjet e Afrikes se Veriut ashtu siç kishte bere me pare dhe geni “I” (Dinarik), me nendegzimet e tij, si dhe genet e tjetra, qe do ti trajtojme ne te ardhmen.

Kjo mundeson qe ti jepet propabilitet idese,  se dhe  ky gen i cili fillimish ishte ne perberje te makro para grupit (IJK) ne Lindjen e Mesme, te jete  kthyer  si nje "para-J1,2" * ne rajonet e Turqise se sotme Anatoll dhe me pas eshte  zhvilluar me "J2a" dhe "J1a", siç e trajtuam me lart ne rajonin e Kretes dhe Thasalise. Zhvillimi i kulturave bujqesore ne zonen Egjiano-Thasaliane, patjeter qe ka te beje me keto gene perfshi  dhe genet  e tjera bujqesore (E3b dhe E1b1), te cilat u  perhapen dhe keto ne perjudhen  e neolitikut. Por kemi dhe nje fakt tjeter kurjoz; pasi, na del se Hebrei  Sefraditi (banore te gadishullit  Iberike) ne menyre aprosimative, kane dy here me shume "J2" se sa  "J1", ndersa Hebreit  Ashkenaziti kane gati nje proporcion te njellojte te "J1" e "J2".  Pra dhe vete hebrejte i kane ne perberje te dy keto ne linja te genit kryesore "J". Po pse mund te kete ndodhur kjo?  Mendoj se duhet te nisemi nga ato qe njohim per tekaluar tek e panjohura!

Keshtu qe dime  nje fakt tjeter interesant, se rreth vitit 1.200 prkr, por  ndoshta dhe me pare, kemi perjudhen kur populli i madh Pellasgo-Leleg u shperbe. Te ashtuquajturit “popujt e detit” (Filistinet), te cilet vershuan drejt Egjyptit, por pasi nuk munden qe te ralizojne pushtimin e tij  u detyruan qe ti drejtohen brigjeve te Libanit, Sirise dhe Palestines se sotme dhe keshtu  perfunduan dhe ne zonen qe i dhane emrin qe quhet Palestine. Dihet tashme se atje gjeten fiset Hebarike dhe se atje pati  perzjerje e asimilime popullsie, por genet mbeten te pacenuara. Kjo gje ka ndodhur dhe ne zonen e Libanit, ku kishin bazen etnike Fenikasit e vjeter dhe atje ka patur perzjerje te popullsise me "popujte detit", pra me Pellasget, pasi vete Libani sot ka frekuenca te ngjashmerise  gjenetike te ketij geni. Keshtu qe ne kete rast (Pellasget detare), mund te kene qene mbartesit e dy varjanteve te geneve,"J1,2"  qe ishte geni kryesore  Anatolik ( Lelege), "J2a" qe u parhap ne Egje e "J1a" qe mund ta quajme ai  Thesal qe u zhvillua ne qender te Thesalise e cila qe mund te kete qene qendra kryesore e fazes se pare te  civilizimeve Egjiane.

Duke marrur per baze te gjitha kato  qe analizuam me lart, mund te dalim ne nje perfundim  permbledhes se,  siç na rezulton  nga te gjithe te dhenat gjenetike, ku gen ”J” i ndare ne "J1" dhe "J2"  eshte pothuajze prezente ne te gjithe zonen mesdhetare eshte i mbjellur ne Afriken e veriut, ne Lindjen e Mesme ( Iran Irak... ), ne Mesdheun veri-lindore duke perfshire Libanezet (Fenikasit e vjeter), zonen e Palestines zbret deri ne Indi, ne rajonet  e Kaukazit, ne Azi, ne rajonin Anadollian (e ashtuquajtuara Turqia Europiane), ku kap shifren me te larte, perfshin te gjithe Greqine, Thraken  ishullin e Kretes, Shqiperine, Maqedonine e perfundon deri ne Serbine e sotme dhe Bosnje dhe me gjere, nga ku duke ju referuar nje shifer te permbledhur varjon nga (5%-20%). Origjina e tij eshte neolitike  ( 8.500 – 4.300 prkr).  Pra duke  pare rajonet ku eshte perhapur ky gen, verejme se dhe ky si te gjithe genet e tjera ka pershkuar te njejtin drejtim; Lindja e Mesme-Kaukaz-Bosfor-Egje-brigjet Adriatike. Frekuencat me  te larta ky i ka arritur ne zonen e Anatolliane.  Eshte veretuar tashme perhapja e nendegzimeve te tij, ne trekeneshin Anatoll-Krete-Rajonet e Egjeut, perfshi Thesaline dhe me nje shtrirje dhe drejt Shqiperise dhe Maqedonise, si eshte pranuar tashme nje vjetersi e ketij geni, qe nu i kalon 10.000 vite me pare.

Po kete rruge ka ndjekur dhe genet “E” me nendegzimete tyre te destinuara qe te krijoheshin ne teritoret qe sot banohen nga Shqiptaret, siç e kemi shpjeguam me hollsi ne shkrimet e tjera, nga ku Shqiptaret zotrojne sot mbi 45% te ketij geni duke mbajtur vendin e pare ne Europe dhe si nje totale, te geneve bujqesore,ku Shqiperia ze vendin e pare me 74% . Por  per ta thene me fjale te tjera ! A nuk eshte ky koridori ku kane kaluar te gjithe popujt emigrante per te hyre ne Europe nga Lindjane Mesme? Po keshtu, a nuk eshte ky rajoni ku u perqendruar, bujqesia per here te pare ne Ballkan? A nuk eshte popullsia e vjeter “Pellasge” brigjet Egjo- Joniano-Adriatike) dhe ajo e degezimit te saje Lelege ( Azine e Vogel)? Mendoj se te tre keto pyetje dhe te tjera e kane pergjigjen pozitive pasi, ne kete perjudhe kishim nje popull, qe po kristalizonte nje civilizim te madh ne rajonet Ballkanike. Pikerisht siç e kemi percaktuar dhe ne trajtime te tjera ne ket perjudhe 10.000 vjeçare, filloj faza e pare e civilizimit Pellasg ne keto rajone.  Ne perberjen e popullsise qe do ta perbente kete civilizim kishim genet kryesore qe sot trashegojne pasardhesit e Iliro-Thrako-Pellasgeve-Lelegeve (Shqiptaret e sotem). Kemi genet (I,E,J)  dhe genin "para R1b" qe arrine me pas,  si dhe shume shume me vone do te kemi nje mbivendosje nje  nenlinje te  genit "R1a" por qe duhej qe  te kalonin disa dhjetra mijera vjeçare.

Pra keto kater gene fillestare  fillojne te bashkpunojne qe nga 10.000 vite me pare dhe keshtu filloj kristalizimi i nje civilizimi, ku u shkembyen eksperjencat, u suall arti i bujqesise dhe blektorise, arti i ndertimit, i dijes, besimit dhe dhe misticizmit. Por me e rendesishmja, u krijua berthama etnike e perbashket me gene te te njejtit burim fillestare,  por  te arritur ne kohe te ndryshme.  Keshtu filloj te shkruhej alfabeti i pare, ne te gjithe boten siç ishte ai i Vinces ne  (gjetur ne Serbine e sotme), me te cilin komunikonte kjo popullsi me gene mikse, por me origjine te njejte. Pra idioma qe mund te jete kristalizuar tek kjo popullsi e vjeter qe ka lene gjurmet te shumeta kulturore, gjuhesore dhe arkiologjike ne keto rajone dhe me gjere dhe kjo perben çelsin e asaj gjuhe te perbashket qe gjuhetaret mundohet ta kerkojne me kote neper stepat  e Azise. Vetem ky rajon eshte djepi  themelore e kesaj njesie kulturore, gjuhesore, por dhe gjenetike, qe nuk ka pasur asnje preqedent ne Europe apo ne Azi persa i perket perjudhes, rendsise dhe nivelit te zhvillimit.

Vetem civilizimi i shkelqyer i Atlantes siç thuhet e ka paraprire dhe ky eshte shembulli i dyte ne historine  e Europes.  Koridori Anatoll-Egje-Adriatik me thellsi Danubin eshte zemra e civilizimit dhe kultures se lashte Europiane. Po flasim per nje perjudhe, qe fillon  nga 10-7.000 vite me pare, kur Greqise, te cilen  Europa e merr si etalonin e kultures Europiane, i duheshin nje numur  i madh mijvjeçaresh qe i kalonin numurin e gishtave te dores se njeriut per tu numeruar.  Pra civilizimi e para ne Anadoll, Thesali dhe ato ne teritoret Shqiptare, Italine e jugut dhe Krete jane te lidhura, siç e pame me siper me prezencen dhe perhapjen e ketij geni   me nendegzimet e tij "J,1,2", te cilat se bashku me genet e tjera bujqesore E3b e E1b1 etje...ralizuan kete civilizim te shkelqyer bujqesore ne rajonin  Ballkanit, i cili perben pa dyshim emberjonin e pare te kultures bujqesore  ne Europe.  Nuk duhet te harrojme dhe kontributin hipotetik te "Atlanteve" ne kete civilizim, por  kete do ta trajtojme ne tema te tjera.

Kol   Marku

Shqiptaret e lashte “krijuesit genit neolitik” bujqesore “E3b”ne teritoret e veta disa mijra vjeçare.

Shqiptaret e vjeter themeluesit e bujqesise ne Ballkan 

Ne shkrimet e mesiperme me temen, ”Shqiptaret e lashte  themelusit e pare te  bujqesise”ne  Europe”,

une ju kisha premtuar se me pas, do te pershkruaja   harten gjenetike, te genit “E3b”,dhe se do te tregoja,epiqendren e krijimit dhe  rrezatimin e   parhapjes se tij, qe siç na rezulton pa as me te voglin dyshim, ky u takon ekskluzivisht Shqiptarve, si populli me i vjeter i Europes. Siç eshte shpjeguar tashme, geni “E3b” eshte nje nendegzim i genit “E”. Kemi thene me pare se geni “E” eshte i kohes paleolitike, nje gen shume i vjeter, i cili kishte lindur ne Afrike. Gjithashtu kemi thene se ai u perhap me pare,  ne Linjen e Mesme dhe vetem ne kohen neolitike me nendegzime te tij,  ky mundi te kaloje Bosforin (Turqia e sotme) duke u perqendreuar ne rajonet e Ballkanit me “para-E3b”, i destinuar qe te krijohet si “E3b”,ne teritoret e Adriatiko-Joniano Lindore.

Nga studimi i mepareshem ( pjesa e dyte ), na doli se ky gen per Shqiptaret, kishte nje vlere frekuencash 45% dhe qe ishte frekuenca me e larte ne  Europe. Por kishte  gjithashtu vleren e frekuences  me te madhe ne Europe,duke e marrur dhe  se bashku si  vlere shumore me nendegzimet e geneve te   tjera bujqesore (J1+J2+E1b1b+E3b= 74%).  Pra tani kemi qartesur plotesisht se Shqiptaret kene perqindjen e frekuences me te larte te geneve bujqesore neolitike,ne Europe 74%. Keto ishin disa te dhena rikujtuese qe i kemi trajtuar me lart, por qe sherbejne per te kuptuar me mire ate qe do te trajtojme tani ne kete shkrim. Keshtu,duke pare  harten ( Figura Nr-1) te ekspozuar me poshte shohim pa veshtersi se  ku eshte epiqendra e  krijimit dhe perhapjes se ketij geni “E3b”, i cili ka meriten  qe te klasifikohet si nje gen autokton i nje popullsie  te vendosur ne teritoret  e saje  neolitike qe te pakten 10.000 vite me pare. Ky gen duke qene nje gen bujqesore se bashku me genet e tjera bujqesore siç i kemi trajtuar  me lart, jo vetem qe  deshmon themelimin ne Ballkan te nje kulture te lashte bujqesore, por na tregon se ky ishte epiqendra e krijimit dhe e parhapjes se saje. Gjithashtu ky gen (E3b=45%), duke pasur frekuencan me te larte ne Europe, ka luajtur nje rol kryesore ne perhapjen e kultures bujeqesore ne te gjitha vendet e rajonit dhe me gjere. Por per ta kuptuar me mire le ti referohemi hartes se meposhtme,te realizuar nga kerkuesit shkencore gjenetike.

(Geni E3b), i lindur ne brigjet Adriatiko-Joniano lindore. (Relative genetics.Inc.)
Sipas hartes ne figuren (Nr-1), shohim nje nendegzim i genit “E”, pikerisht ate E3b, i cili u  krijua ne teritoret  Shqiptere nga njerzit neolitike te linjes gjenetike “E3”. Ky ndoshta mund te kete qene njeri nga nendegzimet kryesore, i cili mund te kete kaluar Bosforin dhe pas ne brigjet e Adriatikut, ka krijuar  genin “E3b”, pikerisht ne epiqendern qe po shihni, ne zonen veri lindore e jug-lindore te Shqiperise se sotme, ku perfshin ato territore Shqiperise,  Maqedonise  dhe Kosoves.  Ky gen pati dhe nje  zbritje te theksuar ne zonen Egjiane , Thesali (Greqia e  sotme).  Pra trekendeshi Shqiperi-Kosove Maqedoni, eshte epiqendra e  ketij geni me perqindjen e frekuencave  te medha duke zbritur drejt Greqise se sotme. Keshtu qe pa veshtersi dallohet przenca e  “E3b” ne keto  teritore te banuara qe nga lashtesia paleolitike dhe neolitike  nga Shqipatet e vjeter (Shqiperi Kosove ne Maqedoni dhe Greqine continentale dhe ishullore ). Gjithashtu me nje lidhje me te afert me zonen Adriatike, ka nje perhapje me te theksuar ne zonen Egjiane, me nje linje perhapje drejt  Azise  se Vogel. Gjithashtu bije ne sy perhapja e ketij geni ne te gjith Mesdheun, ku me e theksuar gjendet ne Mesdheun jugore veriore dhe lindore. Keni parasysh harten e shteteve te mesdhut dhe do te kuptoni dhe popujt qe jane mbartes te ketij geni.  Perhapja e ketij geni  vjen dhe ne drejtim te Greqise kontinentale dhe asaj ishullore duke perfshire dhe ishujt kryesore te Mesdheut, Kreten dhe Qipron si dhe pershkallzohet dhe brigjet perendimore te  Azise se Vogel (perfshi Turqine e sotme ).

Krahas kesaj, ne figure shihet se kemi nje pershkallzim i cili vjen ne ulje nga epiqendra drejt brigjeve Afrikane; Egjyptyt, Libise, Arabise, por dhe zones se Libanit, Palestines dhe  brigjeve lindore e perendimore te Detit te Kuq.  Po ashtu kemi nje perqendrim i tije ne zonen Marokine ne afersi te  ngushtices se Gjibraltarit, perballe Spanjes Jugore.  Ndersa ne Lindjen e Mesme kemi perhapjen drejt zones se  Irakut e Iranit…etj.  Zona Kaukaziane arrihet ne te dy drejtimet, si nga  ai i Bosforit ashtu dhe ai i veriut te Detit te Zi, ku te dy drejtimet bashkohen ne zonen jugore te Kaukazit, per ti shtrire drejt Lindjes se Mesme dhe drejt veriut te Afrikes.  Zgjerimi ne drejtimin Shqiperi-Veri-perndimi i Detit te Zi perfshin  zonen Thesaliane-Bullgare-Rumune-Moldave,  me nje shtrirje ne renje drejt Ukraines vjen me ne renje drejt Biellorusise, perhapet ne veri lindje te Detit te Zi.  Me pas leviz  drejt Kaukazit jugore ku bashkohet me drejtimin tjeter i cili pasi ka kaluar brigjet Egjiane, Anatoliane (Bosfor) dhe te dy linjat se bashku levizin drejt Kaukazit jugore.  Me pas nga rajoni i Kaukazit  kalojne ne Lindjen e Mesme (Iran Irak etj..)  dhe qe atje zbresin  ne Afriken e veri lindore, ne teritoret Arabe, Egjyptjane, si dhe ne njerin drejtim shtrihet ne thellsi te  Lindjes se Mesme duke arritur deri  ne zonen Indiane.

Nga drejtimin e Adriatikut  veri-perendimore ka nje shtrirje unazore ne drejtimin e rrjedhes se lumit Po, ne ultesiren Veneciane dhe shtrihet deri ne zonen Padane, kalon ne zonen Ligure dhe pjeserisht kalon ne Gjermanine Jugore, ne  Francen Jugore dhe  me nje renje te lehte shtrihet deri ne vendet Baske  dhe ne jug  te Spanjes, ndersa ne drejtimin e drejtimin Apeninit jugore kemi nje depertim ne Sicili,  Kalabri e Pulia.  Me ne veri e veri perendim  kemi nje shtrirje  ne zonen Serbe, ne zonen Kroate e Sllovene, prek zonen   Hungareze,dhe me ne veri lindje, shtrihet ne zonen  Ceke e Sllovake.  Ky  eshte drejtimi kryesore qe kemi spjeguar me pare si e njejta rruge qe ka sherbyer dhe per perhapjen e geneve te tjera.Per kete dua te kujtoj, se nuk eshte rastesi qe ka njgjashmeri gjenetike dhe kulturore me popujt qe perfshihen ne keto teritore,ku jane perhapur keto gene, si ato neolitike ashtu dhe keto bujqesore. Pra nga sa pame me siper mund te dalim ne perfundimi:  se geni bujqesore “E3b” eshte krijuar ne  zonen Ballkanike  me epiqender ne; Shqiperi- Kosove - Maqedoni-Thesali (Greqi) dhe eshte perhapur ne te gjitha vendet kryesore te Europes, nje pjese te vendeve te Azise, Kaukazit, Lindjes se Mesme zbret deri ne Afriken veriore  dhe nendegzohet dhe ne   drejtm te Lindjes se Largeme.

Keshtu, thene me shkurt, bujqit e vjeter Shqiptare jo vetem qe themeluan kulturen me te vjeter bujqesore ne Europe, por ato e perhapen kete kulture, ne pjesen me te madhe te Europes, Mesdheut nje pjese te vendeve te Azise perndimore, Afrikes veri perendimore, Azise se vogel Lindjen e Aferme dhe ate te  Lindjes se Mesme .  Kjo ben te mundur hipotezen e emigrimit por dhe te levizjeve te popullsise ne disa vale e perjudha te ndryshme parahistorike dhe historike. Keshtu qe njesia etnike dhe kulturore e shtrtit parapallesg dhe Pellasge e cila u krijua ne Ballkan duke i pasur fillimet  e fazes se pare te saje qe 10.000 vite me pare,siç e kemi trajtuar ne studimet e publikuara me pare,arriti nje kohe qe u zgjerua shume dhe ne nje perjudhete dyte,apo te trete mund te jete  u shperbere, duke u perhapur ne te gjitha drejtimet. Por ajo qe paraqet rendesi te veçante eshte fakti, se mbeti e paprekur berthama e vjeter gjenetike dhe etno-kulturore ne ate popullsi dhe ato teritore, qe banohen dhe sot nga Shqiptaret . Kjo ishte nje vazhdimsi e  pa shkeputur asnjehere nga ato vende edhe pse ne kohen historike njohen shume pushtime dhe asimilime etnike e  kulturore, por qe ishte e pamundur qe te ndodhte nje zhdukje gjenetike. Genet e Shqiptareve te vjeter dhe atyre te perjudhave te mevonshme, jane mbjelle ne te gjitha keto rajone, per te na deshmuar ne ditet e sotme, se dikur ishim te pare  dhe se kemi lene rrenje gjenetike dhe kulturore, ne te gjithe Europen dhe Mesdheun. Te pakten rrenjet gjenetike nuk munden te mohohen pasi ato kulturore deri me tani,  jua adresuan te tjereve,  pikerisht atyre hipotetike,  indo-europianeve te trilluar nga studjuesit,  duke harruar popullin me te vjeter te Europes, qe hodhi themelet gjenetike dhe kulturore te saje.

Askush tani nuk mund te mohoje faktin, se Shqiptert jane mbartesit e geneve (Poleolitike dhe neolitike) me te vjetra te Europes qe u krijuan ne teritoret e tyre disa mijra vjeçare. Nese i referohemi nje shembulli konkret te thjeshte por te rendsishem per  bujqit e vjeter dhe te rinje, kjo eshte pikerisht fjala “Are”. Le te lodhen sa te duan filologet dhe gjuhetaret e ndryshem,per te spjeguar etimologjine e fjales “Are”. Kjo ne  gjuhen shqipe  do te thote: “toke e punushme per tu mbjelle” ose ”toke are, toke  buke”. Kjo fjale e perhapur, ne te gjithe toponimistiken e  vendeve Europiane dhe Mesdhetare e merr kuptimin, vetem nepermjet etimologjise se gjuhes se sotme Shqipe dhe as qe mund te perafrohet per tu kuptuar, ne asnje gjuhe tjeter perfshij dhe ate Europiane, apo asaj te stisur Indo-europiane edhe pse jane bere perpjekje per ta spjeguar si nje term me prejardhje Hebraike. Ne fakt ka nje spjegim ne  gjuhen religjioze Egjyptjane, nga mund ta kene marrur Hebrejt, pasi ato kane kaluar nje pjese te madhe te kohes ne Egjypt para marrshimit te madhe ne shkretetire, apo mund ta kene marre nga Popujt e Detit ( Filistinet = Pellasgert).  Por dihet tashme se dhe Egjyptjanet, kane huazuar shume fjale nga gjuha Shqipe e vjeter pikerisht ajo Pellasgo-Atlante, pasi vete alfabeti i vjeter Egjyptjan i bere nga "Thoti"  shpjegohet me te vetmen gjuhe te vjeter te mbetur si nje "fosile e gjalle" qe eshte gjuha Shqipe e sotme.   Por rreth ketyre problemeve do  te shkruajme nje here tjeter. Kete e mora si shembull per te ilustruar rastin tone,  pasi po flasim per bujqesine e pare ne Europe dhe se merita per kete u takon  vetem Shqiptarve te  lashte.  

Kol Marku