Shqiptaret e vjeter themeluesit e bujqesise ne Ballkan
Ne shkrimet e mesiperme me temen, ”Shqiptaret e lashte themelusit e pare te bujqesise”ne Europe”,
une ju kisha premtuar se me pas, do te pershkruaja harten gjenetike, te genit “E3b”,dhe se do te tregoja,epiqendren e krijimit dhe rrezatimin e parhapjes se tij, qe siç na rezulton pa as me te voglin dyshim, ky u takon ekskluzivisht Shqiptarve, si populli me i vjeter i Europes. Siç eshte shpjeguar tashme, geni “E3b” eshte nje nendegzim i genit “E”. Kemi thene me pare se geni “E” eshte i kohes paleolitike, nje gen shume i vjeter, i cili kishte lindur ne Afrike. Gjithashtu kemi thene se ai u perhap me pare, ne Linjen e Mesme dhe vetem ne kohen neolitike me nendegzime te tij, ky mundi te kaloje Bosforin (Turqia e sotme) duke u perqendreuar ne rajonet e Ballkanit me “para-E3b”, i destinuar qe te krijohet si “E3b”,ne teritoret e Adriatiko-Joniano Lindore.
Nga studimi i mepareshem ( pjesa e dyte ), na doli se ky gen per Shqiptaret, kishte nje vlere frekuencash 45% dhe qe ishte frekuenca me e larte ne Europe. Por kishte gjithashtu vleren e frekuences me te madhe ne Europe,duke e marrur dhe se bashku si vlere shumore me nendegzimet e geneve te tjera bujqesore (J1+J2+E1b1b+E3b= 74%). Pra tani kemi qartesur plotesisht se Shqiptaret kene perqindjen e frekuences me te larte te geneve bujqesore neolitike,ne Europe 74%. Keto ishin disa te dhena rikujtuese qe i kemi trajtuar me lart, por qe sherbejne per te kuptuar me mire ate qe do te trajtojme tani ne kete shkrim. Keshtu,duke pare harten ( Figura Nr-1) te ekspozuar me poshte shohim pa veshtersi se ku eshte epiqendra e krijimit dhe perhapjes se ketij geni “E3b”, i cili ka meriten qe te klasifikohet si nje gen autokton i nje popullsie te vendosur ne teritoret e saje neolitike qe te pakten 10.000 vite me pare. Ky gen duke qene nje gen bujqesore se bashku me genet e tjera bujqesore siç i kemi trajtuar me lart, jo vetem qe deshmon themelimin ne Ballkan te nje kulture te lashte bujqesore, por na tregon se ky ishte epiqendra e krijimit dhe e parhapjes se saje. Gjithashtu ky gen (E3b=45%), duke pasur frekuencan me te larte ne Europe, ka luajtur nje rol kryesore ne perhapjen e kultures bujeqesore ne te gjitha vendet e rajonit dhe me gjere. Por per ta kuptuar me mire le ti referohemi hartes se meposhtme,te realizuar nga kerkuesit shkencore gjenetike.
(Geni E3b), i lindur ne brigjet Adriatiko-Joniano lindore. (Relative genetics.Inc.)
Sipas hartes ne figuren (Nr-1), shohim nje nendegzim i genit “E”, pikerisht ate E3b, i cili u krijua ne teritoret Shqiptere nga njerzit neolitike te linjes gjenetike “E3”. Ky ndoshta mund te kete qene njeri nga nendegzimet kryesore, i cili mund te kete kaluar Bosforin dhe pas ne brigjet e Adriatikut, ka krijuar genin “E3b”, pikerisht ne epiqendern qe po shihni, ne zonen veri lindore e jug-lindore te Shqiperise se sotme, ku perfshin ato territore Shqiperise, Maqedonise dhe Kosoves. Ky gen pati dhe nje zbritje te theksuar ne zonen Egjiane , Thesali (Greqia e sotme). Pra trekendeshi Shqiperi-Kosove Maqedoni, eshte epiqendra e ketij geni me perqindjen e frekuencave te medha duke zbritur drejt Greqise se sotme. Keshtu qe pa veshtersi dallohet przenca e “E3b” ne keto teritore te banuara qe nga lashtesia paleolitike dhe neolitike nga Shqipatet e vjeter (Shqiperi Kosove ne Maqedoni dhe Greqine continentale dhe ishullore ). Gjithashtu me nje lidhje me te afert me zonen Adriatike, ka nje perhapje me te theksuar ne zonen Egjiane, me nje linje perhapje drejt Azise se Vogel. Gjithashtu bije ne sy perhapja e ketij geni ne te gjith Mesdheun, ku me e theksuar gjendet ne Mesdheun jugore veriore dhe lindore. Keni parasysh harten e shteteve te mesdhut dhe do te kuptoni dhe popujt qe jane mbartes te ketij geni. Perhapja e ketij geni vjen dhe ne drejtim te Greqise kontinentale dhe asaj ishullore duke perfshire dhe ishujt kryesore te Mesdheut, Kreten dhe Qipron si dhe pershkallzohet dhe brigjet perendimore te Azise se Vogel (perfshi Turqine e sotme ).
Krahas kesaj, ne figure shihet se kemi nje pershkallzim i cili vjen ne ulje nga epiqendra drejt brigjeve Afrikane; Egjyptyt, Libise, Arabise, por dhe zones se Libanit, Palestines dhe brigjeve lindore e perendimore te Detit te Kuq. Po ashtu kemi nje perqendrim i tije ne zonen Marokine ne afersi te ngushtices se Gjibraltarit, perballe Spanjes Jugore. Ndersa ne Lindjen e Mesme kemi perhapjen drejt zones se Irakut e Iranit…etj. Zona Kaukaziane arrihet ne te dy drejtimet, si nga ai i Bosforit ashtu dhe ai i veriut te Detit te Zi, ku te dy drejtimet bashkohen ne zonen jugore te Kaukazit, per ti shtrire drejt Lindjes se Mesme dhe drejt veriut te Afrikes. Zgjerimi ne drejtimin Shqiperi-Veri-perndimi i Detit te Zi perfshin zonen Thesaliane-Bullgare-Rumune-Moldave, me nje shtrirje ne renje drejt Ukraines vjen me ne renje drejt Biellorusise, perhapet ne veri lindje te Detit te Zi. Me pas leviz drejt Kaukazit jugore ku bashkohet me drejtimin tjeter i cili pasi ka kaluar brigjet Egjiane, Anatoliane (Bosfor) dhe te dy linjat se bashku levizin drejt Kaukazit jugore. Me pas nga rajoni i Kaukazit kalojne ne Lindjen e Mesme (Iran Irak etj..) dhe qe atje zbresin ne Afriken e veri lindore, ne teritoret Arabe, Egjyptjane, si dhe ne njerin drejtim shtrihet ne thellsi te Lindjes se Mesme duke arritur deri ne zonen Indiane.
Sipas hartes ne figuren (Nr-1), shohim nje nendegzim i genit “E”, pikerisht ate E3b, i cili u krijua ne teritoret Shqiptere nga njerzit neolitike te linjes gjenetike “E3”. Ky ndoshta mund te kete qene njeri nga nendegzimet kryesore, i cili mund te kete kaluar Bosforin dhe pas ne brigjet e Adriatikut, ka krijuar genin “E3b”, pikerisht ne epiqendern qe po shihni, ne zonen veri lindore e jug-lindore te Shqiperise se sotme, ku perfshin ato territore Shqiperise, Maqedonise dhe Kosoves. Ky gen pati dhe nje zbritje te theksuar ne zonen Egjiane , Thesali (Greqia e sotme). Pra trekendeshi Shqiperi-Kosove Maqedoni, eshte epiqendra e ketij geni me perqindjen e frekuencave te medha duke zbritur drejt Greqise se sotme. Keshtu qe pa veshtersi dallohet przenca e “E3b” ne keto teritore te banuara qe nga lashtesia paleolitike dhe neolitike nga Shqipatet e vjeter (Shqiperi Kosove ne Maqedoni dhe Greqine continentale dhe ishullore ). Gjithashtu me nje lidhje me te afert me zonen Adriatike, ka nje perhapje me te theksuar ne zonen Egjiane, me nje linje perhapje drejt Azise se Vogel. Gjithashtu bije ne sy perhapja e ketij geni ne te gjith Mesdheun, ku me e theksuar gjendet ne Mesdheun jugore veriore dhe lindore. Keni parasysh harten e shteteve te mesdhut dhe do te kuptoni dhe popujt qe jane mbartes te ketij geni. Perhapja e ketij geni vjen dhe ne drejtim te Greqise kontinentale dhe asaj ishullore duke perfshire dhe ishujt kryesore te Mesdheut, Kreten dhe Qipron si dhe pershkallzohet dhe brigjet perendimore te Azise se Vogel (perfshi Turqine e sotme ).
Krahas kesaj, ne figure shihet se kemi nje pershkallzim i cili vjen ne ulje nga epiqendra drejt brigjeve Afrikane; Egjyptyt, Libise, Arabise, por dhe zones se Libanit, Palestines dhe brigjeve lindore e perendimore te Detit te Kuq. Po ashtu kemi nje perqendrim i tije ne zonen Marokine ne afersi te ngushtices se Gjibraltarit, perballe Spanjes Jugore. Ndersa ne Lindjen e Mesme kemi perhapjen drejt zones se Irakut e Iranit…etj. Zona Kaukaziane arrihet ne te dy drejtimet, si nga ai i Bosforit ashtu dhe ai i veriut te Detit te Zi, ku te dy drejtimet bashkohen ne zonen jugore te Kaukazit, per ti shtrire drejt Lindjes se Mesme dhe drejt veriut te Afrikes. Zgjerimi ne drejtimin Shqiperi-Veri-perndimi i Detit te Zi perfshin zonen Thesaliane-Bullgare-Rumune-Moldave, me nje shtrirje ne renje drejt Ukraines vjen me ne renje drejt Biellorusise, perhapet ne veri lindje te Detit te Zi. Me pas leviz drejt Kaukazit jugore ku bashkohet me drejtimin tjeter i cili pasi ka kaluar brigjet Egjiane, Anatoliane (Bosfor) dhe te dy linjat se bashku levizin drejt Kaukazit jugore. Me pas nga rajoni i Kaukazit kalojne ne Lindjen e Mesme (Iran Irak etj..) dhe qe atje zbresin ne Afriken e veri lindore, ne teritoret Arabe, Egjyptjane, si dhe ne njerin drejtim shtrihet ne thellsi te Lindjes se Mesme duke arritur deri ne zonen Indiane.
Nga drejtimin e Adriatikut veri-perendimore ka nje shtrirje unazore ne drejtimin e rrjedhes se lumit Po, ne ultesiren Veneciane dhe shtrihet deri ne zonen Padane, kalon ne zonen Ligure dhe pjeserisht kalon ne Gjermanine Jugore, ne Francen Jugore dhe me nje renje te lehte shtrihet deri ne vendet Baske dhe ne jug te Spanjes, ndersa ne drejtimin e drejtimin Apeninit jugore kemi nje depertim ne Sicili, Kalabri e Pulia. Me ne veri e veri perendim kemi nje shtrirje ne zonen Serbe, ne zonen Kroate e Sllovene, prek zonen Hungareze,dhe me ne veri lindje, shtrihet ne zonen Ceke e Sllovake. Ky eshte drejtimi kryesore qe kemi spjeguar me pare si e njejta rruge qe ka sherbyer dhe per perhapjen e geneve te tjera.Per kete dua te kujtoj, se nuk eshte rastesi qe ka njgjashmeri gjenetike dhe kulturore me popujt qe perfshihen ne keto teritore,ku jane perhapur keto gene, si ato neolitike ashtu dhe keto bujqesore. Pra nga sa pame me siper mund te dalim ne perfundimi: se geni bujqesore “E3b” eshte krijuar ne zonen Ballkanike me epiqender ne; Shqiperi- Kosove - Maqedoni-Thesali (Greqi) dhe eshte perhapur ne te gjitha vendet kryesore te Europes, nje pjese te vendeve te Azise, Kaukazit, Lindjes se Mesme zbret deri ne Afriken veriore dhe nendegzohet dhe ne drejtm te Lindjes se Largeme.
Keshtu, thene me shkurt, bujqit e vjeter Shqiptare jo vetem qe themeluan kulturen me te vjeter bujqesore ne Europe, por ato e perhapen kete kulture, ne pjesen me te madhe te Europes, Mesdheut nje pjese te vendeve te Azise perndimore, Afrikes veri perendimore, Azise se vogel Lindjen e Aferme dhe ate te Lindjes se Mesme . Kjo ben te mundur hipotezen e emigrimit por dhe te levizjeve te popullsise ne disa vale e perjudha te ndryshme parahistorike dhe historike. Keshtu qe njesia etnike dhe kulturore e shtrtit parapallesg dhe Pellasge e cila u krijua ne Ballkan duke i pasur fillimet e fazes se pare te saje qe 10.000 vite me pare,siç e kemi trajtuar ne studimet e publikuara me pare,arriti nje kohe qe u zgjerua shume dhe ne nje perjudhete dyte,apo te trete mund te jete u shperbere, duke u perhapur ne te gjitha drejtimet. Por ajo qe paraqet rendesi te veçante eshte fakti, se mbeti e paprekur berthama e vjeter gjenetike dhe etno-kulturore ne ate popullsi dhe ato teritore, qe banohen dhe sot nga Shqiptaret . Kjo ishte nje vazhdimsi e pa shkeputur asnjehere nga ato vende edhe pse ne kohen historike njohen shume pushtime dhe asimilime etnike e kulturore, por qe ishte e pamundur qe te ndodhte nje zhdukje gjenetike. Genet e Shqiptareve te vjeter dhe atyre te perjudhave te mevonshme, jane mbjelle ne te gjitha keto rajone, per te na deshmuar ne ditet e sotme, se dikur ishim te pare dhe se kemi lene rrenje gjenetike dhe kulturore, ne te gjithe Europen dhe Mesdheun. Te pakten rrenjet gjenetike nuk munden te mohohen pasi ato kulturore deri me tani, jua adresuan te tjereve, pikerisht atyre hipotetike, indo-europianeve te trilluar nga studjuesit, duke harruar popullin me te vjeter te Europes, qe hodhi themelet gjenetike dhe kulturore te saje.
Askush tani nuk mund te mohoje faktin, se Shqiptert jane mbartesit e geneve (Poleolitike dhe neolitike) me te vjetra te Europes qe u krijuan ne teritoret e tyre disa mijra vjeçare. Nese i referohemi nje shembulli konkret te thjeshte por te rendsishem per bujqit e vjeter dhe te rinje, kjo eshte pikerisht fjala “Are”. Le te lodhen sa te duan filologet dhe gjuhetaret e ndryshem,per te spjeguar etimologjine e fjales “Are”. Kjo ne gjuhen shqipe do te thote: “toke e punushme per tu mbjelle” ose ”toke are, toke buke”. Kjo fjale e perhapur, ne te gjithe toponimistiken e vendeve Europiane dhe Mesdhetare e merr kuptimin, vetem nepermjet etimologjise se gjuhes se sotme Shqipe dhe as qe mund te perafrohet per tu kuptuar, ne asnje gjuhe tjeter perfshij dhe ate Europiane, apo asaj te stisur Indo-europiane edhe pse jane bere perpjekje per ta spjeguar si nje term me prejardhje Hebraike. Ne fakt ka nje spjegim ne gjuhen religjioze Egjyptjane, nga mund ta kene marrur Hebrejt, pasi ato kane kaluar nje pjese te madhe te kohes ne Egjypt para marrshimit te madhe ne shkretetire, apo mund ta kene marre nga Popujt e Detit ( Filistinet = Pellasgert). Por dihet tashme se dhe Egjyptjanet, kane huazuar shume fjale nga gjuha Shqipe e vjeter pikerisht ajo Pellasgo-Atlante, pasi vete alfabeti i vjeter Egjyptjan i bere nga "Thoti" shpjegohet me te vetmen gjuhe te vjeter te mbetur si nje "fosile e gjalle" qe eshte gjuha Shqipe e sotme. Por rreth ketyre problemeve do te shkruajme nje here tjeter. Kete e mora si shembull per te ilustruar rastin tone, pasi po flasim per bujqesine e pare ne Europe dhe se merita per kete u takon vetem Shqiptarve te lashte.
Keshtu, thene me shkurt, bujqit e vjeter Shqiptare jo vetem qe themeluan kulturen me te vjeter bujqesore ne Europe, por ato e perhapen kete kulture, ne pjesen me te madhe te Europes, Mesdheut nje pjese te vendeve te Azise perndimore, Afrikes veri perendimore, Azise se vogel Lindjen e Aferme dhe ate te Lindjes se Mesme . Kjo ben te mundur hipotezen e emigrimit por dhe te levizjeve te popullsise ne disa vale e perjudha te ndryshme parahistorike dhe historike. Keshtu qe njesia etnike dhe kulturore e shtrtit parapallesg dhe Pellasge e cila u krijua ne Ballkan duke i pasur fillimet e fazes se pare te saje qe 10.000 vite me pare,siç e kemi trajtuar ne studimet e publikuara me pare,arriti nje kohe qe u zgjerua shume dhe ne nje perjudhete dyte,apo te trete mund te jete u shperbere, duke u perhapur ne te gjitha drejtimet. Por ajo qe paraqet rendesi te veçante eshte fakti, se mbeti e paprekur berthama e vjeter gjenetike dhe etno-kulturore ne ate popullsi dhe ato teritore, qe banohen dhe sot nga Shqiptaret . Kjo ishte nje vazhdimsi e pa shkeputur asnjehere nga ato vende edhe pse ne kohen historike njohen shume pushtime dhe asimilime etnike e kulturore, por qe ishte e pamundur qe te ndodhte nje zhdukje gjenetike. Genet e Shqiptareve te vjeter dhe atyre te perjudhave te mevonshme, jane mbjelle ne te gjitha keto rajone, per te na deshmuar ne ditet e sotme, se dikur ishim te pare dhe se kemi lene rrenje gjenetike dhe kulturore, ne te gjithe Europen dhe Mesdheun. Te pakten rrenjet gjenetike nuk munden te mohohen pasi ato kulturore deri me tani, jua adresuan te tjereve, pikerisht atyre hipotetike, indo-europianeve te trilluar nga studjuesit, duke harruar popullin me te vjeter te Europes, qe hodhi themelet gjenetike dhe kulturore te saje.
Askush tani nuk mund te mohoje faktin, se Shqiptert jane mbartesit e geneve (Poleolitike dhe neolitike) me te vjetra te Europes qe u krijuan ne teritoret e tyre disa mijra vjeçare. Nese i referohemi nje shembulli konkret te thjeshte por te rendsishem per bujqit e vjeter dhe te rinje, kjo eshte pikerisht fjala “Are”. Le te lodhen sa te duan filologet dhe gjuhetaret e ndryshem,per te spjeguar etimologjine e fjales “Are”. Kjo ne gjuhen shqipe do te thote: “toke e punushme per tu mbjelle” ose ”toke are, toke buke”. Kjo fjale e perhapur, ne te gjithe toponimistiken e vendeve Europiane dhe Mesdhetare e merr kuptimin, vetem nepermjet etimologjise se gjuhes se sotme Shqipe dhe as qe mund te perafrohet per tu kuptuar, ne asnje gjuhe tjeter perfshij dhe ate Europiane, apo asaj te stisur Indo-europiane edhe pse jane bere perpjekje per ta spjeguar si nje term me prejardhje Hebraike. Ne fakt ka nje spjegim ne gjuhen religjioze Egjyptjane, nga mund ta kene marrur Hebrejt, pasi ato kane kaluar nje pjese te madhe te kohes ne Egjypt para marrshimit te madhe ne shkretetire, apo mund ta kene marre nga Popujt e Detit ( Filistinet = Pellasgert). Por dihet tashme se dhe Egjyptjanet, kane huazuar shume fjale nga gjuha Shqipe e vjeter pikerisht ajo Pellasgo-Atlante, pasi vete alfabeti i vjeter Egjyptjan i bere nga "Thoti" shpjegohet me te vetmen gjuhe te vjeter te mbetur si nje "fosile e gjalle" qe eshte gjuha Shqipe e sotme. Por rreth ketyre problemeve do te shkruajme nje here tjeter. Kete e mora si shembull per te ilustruar rastin tone, pasi po flasim per bujqesine e pare ne Europe dhe se merita per kete u takon vetem Shqiptarve te lashte.
Kol Marku
No comments:
Post a Comment