Pjesa private e Migjenit

Jeta private e Migjenit ishte mjaft misterioze. Kjo pjesë duhet ndriçuar për të qenë i kjartë figura e tij edhe në kët pjesë si çdo shkrimtar meqë mbahet edhe i madh i Shqipnisë e i Ballkanit. Ai asht i madh dhe nuk shkruhet asnjë rrjesht për jetën e tij private. Kjo asht mjaft brengosëse që nuk shkruhet. Mjaft mbeti tabu në biografinë e tij pjesa private sepse bashkqyetarët e vjetër të tij flasin shumë për marrëdhëniet e tij intime! Po të flasësh me familjet e vjetra shkodrane që i kishin fqinjë flasin mjaft episode për atë kohë të turpëshme të tij.

Ja seç shkruante shkodrani, Prof. Arshi Pipa në librin Ese "Për Migjenin":
Por aj adhuronte edhe Alioshën Karamazof. Dhe njeriu qi adhuron Alioshën, në mos qoftë fetar, asht thellësisht njerzuer. Si Aljosha prej monastirit, edhe aj kishte dalë prej seminarit, tue u përzí me turmat ku vlojnë epshet e mbrapshta.
Pra prof. Pipa e ka njohur mirë edhe jetën e brendshme të tij prandaj përmend ,….epshet e mbrapshta të Migjenit. Brezat duhet ta njohin jo vetëm pendën e tij, jo vetëm shpirtin urrejtës bollshevike-ortodokse –komuniste ndaj feve katolike dhe asaj islamike.
Pra duhet njohë edhe deklarimet e Prof. Pipës për epshet e mbrapshta. Kush ishte ky epsh i mbrapsht i Migjenit? Mue dhe çdo lexues ban pyetjes vedit:
Cila lloj epshi të mbrapsht përdorte Migjeni në marrëdhaniet e tij me njerzit? Dua ta di unë dhe lexuesit i shumë hertë i librit tij të famshëm.

Portreti i Migjenit përmblidhet në këto rrjeshta:
Një njeri me i parakohshëm në formim, me energji të pashterrshëm rinore intelektuale, një njeri që shkruejti Poemën e Mjerimit, një njeri me ndjenjë të egër ekstreme ndaj fesë katolike dhe asaj islame. Ai ishte njeriu që nuk ,,gjeti kohë,, dhe asnjë rrjesht për heroin e Trojeve Shqiptare, Gjergj Kastriotin Skënderbeu, ishte njeriu që ironizoi poemën e At Gjergj Fishtës “Lahuta e Malcis’’ te poezia “Kangë në vete’’, njihet si një njeri me energji të mbrapshta ekstreme seksuale ndaj njeriut e ky ishte Millosh Gjergj Nikolla.
“Historia e njenës nga ato...” ashtë një prozë e tij ku trajtonte, siç e cilësonte autori, fatin e “kurvave, prostitutave, grave publike, grave problematike”, një temë kjo tabu në letërsinë shqipe deri atëherë. Ky episod ishte e vërtetë, ku Migjeni i kishte ndodhë kur ishte në Greqi për kurim, ku ja kishte rrëfyer te Kafja e Madhe shokut tij Andrea Stefani. Migjeni i tregon se si shkoi te një shtëpi publike dhe pasi kontaktoi me një prostituë greke e gjatë nga trupi dhe e kolm nuk arriti të kryeji marrëdhanie apo të penetronte seksualishtë për shkak të filozofisë tij fetare ortodokse se ishte viktima e mishit të bardhë e mos të mëkatonte veten në këtë flligshtinë filozofike-fetare(ndoshta edhe ka qenë impotentë apo i orientuar për shije të kundërtë seksual se sa të besohet filozofia e tij aspak bindëse falë karakterit tij rrebel e liberal siç pasqyrohet në krijimtarinë tij ekspresiv dhe tej mospërfillës ndaj principeve morale të fesë e ndaj konformizmit të kohës).


A e besoi ortodoksinë Migjeni?


Sipas autorit kemi dy burime që shqyrtojnë besueshmërinë fetare të Migjenit

Ishte nje ortodoksë i arsimuar për 9 vjet në shkollat fetare në Mbretërinë e Jugosllavisë.
Ishte dëshmia e zj. Arta Franja se besoi fenë ortodokse në pragë të vdekjes.

Unë e gjykoj se kultura teologjike që mori në shkollat fetare si në Shkodër ashtu dhe në Maqedoni ndikuen thellësisht në formimin e tij ideor-botëkuptimor. Të gjitha mendimet e tija edhe bollshevike i ngjyrosi me sofizma teologjike, po ashtu në letërsi. Ky kombinim i të kundërtave solli hibridin e mendimit migjenian, gja që shumë intelektual ortodoksë kishin pasë suksesë. Shkolla teologjike ortodokse i dhuroi filozofinë, i hapi oreksë për bollshevizmin, revolucionin protestan të Parisit të njohur nga traktati "Manifesti i Komunës të Parisit'' të hartue nga duart e Frederik Engelsit dhe Karl Marksit. Gjithë këtë bagazh teologjiko ortodoksë-protestan bollshevik e përshkoi fillin e kuq të krijimtarisë. Prandaj komunistët e quajnë vepër të tyre.

zj. Prof. Arta Franja, e cila e ka njoh afer Migjenin dhe kohën e fundit të jetës së Tij i asht gjetë pranë shtratit ku Migjeni po jepte shpirtë, Ajo më ka thanë: “Nuk di pse shtremrojnë të verteten e mendimit Migjenit në lidhje me besimin e Tij tek Zoti. Ai ka vdekë Besimtar dhe nuk është e vertetë se ka qenë ateist. Unë kam biseduar me Té kur ishte shumë rëndë me shëndet dhe kurrë nuk e kam dëgjuar duke mohuar, përkundrazi, tek koka Atij i sherbente një murgeshë katolike, e cila thonte gjithënjë uratë...”F.R.
Sipas kunatit të Migjenit në librin ,,Migjeni,, i vitit 1956 del se në shtratin e vdekjes të Migjenit ishte vetëm e motra Ollga dhe askush tjetër. Kështuqë nga ky burim autentik rezulton se Arta Stavri Franja trillon një fakt të tillë për synime konsumit pa bereqet dhe e ban të baseushme pohimin e saj për Migjenin si besimtar,...Dihet se disa njerëz ateistë para se të vdesin kërkojnë pendim dhe nisin të besojnë fenë e tyre dhe kjo rrëfenjë e Artës mund të besohet, por se veprën e tij ateiste nuk mund ta shkarkoji nga gurët integraliste ortodokse që hodhi kundër klerit katolik me aq urrejtje.

Kush ishte Arta Franja?

Arta Stavri Franja ishte mësuese në Shkodër, ku rregjimi komunist e kishte dekorue me urdhër të Klasit të Dytë për Punë në Arsim në vitin 1958,...... D E K R E T Nr. 2722, datë 8.8.1958 për akordim dekoratash të Kl.II për arsim nga Haxhi Lleshi dhe Sami Baholli.
Ajo u dekorue krahas vampirve antikatolik; Vehbi Balës,.Jup Kastrati që ngritën Të parin Muze Ateist në Botë në qytetin e lindjes tyne e të Migjenit në Shkodër.....


Migjeni ishte me dy ftyra?

Qenia e dyftyrsisë ka qenë dhe ashtë modeli i njeriut të asaj kohe dhe në vazhdimi si një shembelltyrë pozitive e kohës moderne veçanërishtë për shumicën e intelektualve.
Në shtëpi shprehej fetar dhe në gjithë qelizat e krijimtarisë gjen aromën, fillin e kuq ateist marksis-leninist serbe-ruse kundër Klerikve, që të mos binte në sy ka përmendë klerin islamik sikurse veproi dhe Enveri që hoqi edhe xhamiat për të mos ra në sy se nuk e kishte urrjetjen vetëm me Klerin katolik. Unë dua ta besoj se disa ateista të egër shkencëtar e shkrimtar etj në shtratin e dergjes ktheheshin të besimi fetar. Por kjo nuk duhet të relativizohet duke thanë se Migjeni ishin besimtar fetar.

Profesor Ernest Koliqi e përkrahu veprën e Migjenit?

Prof. Koliqi nuk i bani kritikë edhe pse nuk jam i sigurtë po shprehem sipas mendimit tem. Njihej karakteri i profesorit se kishte prirje liberale ndaj shkrimtarve. Ai ishte për liri të pakufizuem ideologjike e religjioze në letërsi meqë ishte vetë shkrimtar dhe kishte shumë respekt për kolegët shkrimtar dhe jo si Ismail Kadare që ndihmoi atë që i interesonte dhe përsekutoi kolegë në komunizëm, apo ishte dhe mbeti apolegje e arrogancës në intervista duke poshtëruar kolegët e vet shkrimtar shqiptar dhe asnjëherë kundra serbve.
Prof. Koliqi kishte respekt dhe asnjë paragjykim për krijimtarinë të realizmit socialist të Kadaresë kur ishte Drejtor i Institutit Albanalogjik në Universitetin e Romës dhe i vendosi për lexim për studentët italian dhe arbëresh. Deri tash asnjë fjalë të mirë nuk ka dalë prej Kadaresë për mirënjohjen e prof. Koliqit ndaj librave të tij që i propogandoi ndër studentat italian si gjest atdhetar. Njihet si njeriu i çveshur nga paparagjykimet ideologjike, fetare, nacionale dhe ndaj kolegve ishte shumë prudentë në dhanien e kritikës. Prirja e tij ishte me folë veç mirë, e kështuqë nuk e preku jo se kishte frikë prej simpatizantve të Migjenit, porse ishte për një kulturë humane dhe të bukur për letërsinë shqipe.
Mandej nuk ju futë sektorit të kritikës sepse veprimtaria e profesorit ishte e madhe si në politikë dhe në letërsi, në përkthime dhe në punën e tij si Drejtor i katedrës Albanalogjike në Romë të hapun me Dekret të Presidentit të Italisë. Prof. Ernest Koliqi udhëhiqej nga lejtmotivi i tij në jetë për Shqipninë: ”Veç dashnia e ban Shqipninë nuse!’’.
Dihet se prof. Koliqi i botoi krijimtarinë e tij në kohën kur ishte Migjeni.
Dhe ja sesi ja shpërbleu burri i motrës të Migjenit, shkrimtari Skënder Luarasi me këto fjalë:
Kur më 7 shtator 1935 u botua vjersha ,,Të lindte njeriu…..’’, po ky Koliqi(për prof. Ernest Koliqi), ky agjent i imperializmit italian, që paguhej për të rekrutuar intelektualët shqiptarë në shërbim të fashizmit, përdori dhelpëri për të shtënë poetin e ri shqiptar në kthetrat e tij fashiste.
Ju kujtoj se i vetmi ministër i arsimit të shtetit shqiptar të përiudhës pas 1912 e deri në vitin 1944 ishte Prof. Ernest Koliqi dërgoi 250 mësues për hapjen e shkollave në Kosovë.
I drejtohem edhe atje në varr shkrimtarit Luarasi! Ai ishte kjo vepër kombtare për arsimimin e Kosovës apo fashiste e dajllzore??? Apo është vepër fashiste dekorimi i prof. Ernestit nga presidenti i Republikës të Kosovës me ”Medaljen e Artë e Lidhjes së Prizrenit”??
Balta e hedhur e mosmirënjohjes të Luarasit ndaj poetit të Kangve Shkodrane buronte nga smira, ligësia prej shkrimtari sepse nuk i afrohej malit Koliqit në çdo aspekt ndaj kontributit për kombin dhe kulturën.


Kritika komuniste për Migjenin

Periudha komuniste ishte për shkencën kritike një trajtim irealistë i çdo vepre letrare për shkakë të ideolgjisë komuniste që e kufizonte deri në absolutizëm paragjykues. Kështuqë për kritikën shqiptare ishte dhe mbeti Migjeni, njeriu pararendës apo gati-gati një Majakovsk që hapi epokën e klasës puntore dhe të fshatarsië kolektive. Migjeni ishte sikurse vetë Enver Hoxha me gjithë bandën e tij si në Tiranë ashtu dhe në Shkodër e në tanë qytetet një ateist i vërtetë, prandaj e ngriti në kohë të përmbysjes me dhunë të Besimit Fetar, kryesisht i atij Besimi Katolik.
Kemi shembullin në mesin e shkrimtarve dhe kritikve ma të shëmtuem si I.Kadarenë me librin ese ''Ardhja e Migjenit në letërsinë shqipe'', që në agoninë e sistemit komunist në vitin 1990 e pikturoi Migjenin si njeriun ma të madh të Shkodrës dhe globit duke fyer hapur At Fishtën, Klerin Katolik, Shkodrën me kulturën dhe traditat e saj. E spikati Migjenin si njeriu që i nxorri zorrët moralit të ulët të Shkodrës në prozat dhe poezit e tij. Turra e ortodoksve fanatikë, shkrimtar dhe kritikë e himnizuem atë deri në kufijt e absolutizmit grotesk, që vetëm e damtuen randë atë anë të shkëlqyer që la në letërsinë shqipe.


A e përdori gegnishten e saktë Migjeni në krijimtari?

Migjeni ka përdorë gegnishte, por gjuhëtarët si prof. Arshi Pipa dhe Gjovalin Luka, prof. i gjuhësisë ka konstatur te libri i vetëm me përmbledhje poezi dhe prozë një gegnishte jo të rregullt.
Duhet të vërejmë se profesor Arshi Pipa e kishte vënë re këtë deformim dhe përçudnim te “përndojnë e Përndim” dhe qysh më 1944 e 1945, për shqiptimin dhe shkrimin përdorte trajtën korrekte shkodranishte, “prendojnë e Prendim, Kangët e Prendimit”, për më tepër më vonë edhe e shprehu me një shënim të veçantë. (Shih, A. Pipa, “Për Migjenin”, bot. 2006, f 19, 21, f 87, shën 26 etj, Ruajmë edhe botimet e kohës së A. Pipës)

Migjeni e urrejti At Gjergj Fishtën me ironinë tallëse në poezi

Te poezija e tij ”Kangë në vete’’ ka imitue me ironinë e tij sarkastike binomin fe e atdhe e poemës ”Lahuta e malcis,, të poetit kombtar At Gjergj Fishta.
Kjo dukuri e tij të lenë shijet e një qeshje të hollë sarkastike gati të pakapëshme kundër binomit të fesë katolike e të kryeveprave të At Gjergj Fishtës. E kjo sarkazmë alambikuese e tij në poezi asht një fyerje ndaj shkrimtarit, ndaj veprës dhe ndaj misionit të Urdhrit të Françeskanve në Shqipni e kudo në botë si te kjo citim i vargjeve të maposhtëm;
…………………………………..
stërgjyshnit e ju’
qenë fatosa të vërtetë dhe u bane flija
për fe dhe atdhe dhe i merituen këto premtimet e mija.

Dhe kojshitë e mi që i kam far’e fis,
nipat e stërgjyshnave meleza dhe të letë,
nipa donë me mbetë,
nipa të vërtetë
Me atdhe e fe ndër andrat e thata
Që t’i meritojnë premtimet e kristalta.
……………………………………………………


Kur poeti kombtar derdhi në sfondin e letërsisë shqiptare një nga poemat më të mëdha dhe të paarritëshme edhe sot në fillimet e mijëvjeçarit të tretë të vitit 2011, që lartësoi, daltoi dhe vuni në epiqendër të subjekteve të krijimtarisë popullin me heronjtë e thjeshtë malsorë nga të gjitha krahinat e Veriut të Shqipnisë për trimnit dhe gjakun e tynë për atdhe kundër sllavëve të Malit të Zi e Serbisë, që Migjeni i këndonte, vërshëllente këngë ruse ,,Veçjerni zvon,,(Kambana e natës) sëbashku me motrat e tij…si dhe admironte pasionalisht veprat e terrorit të Revolucionit francez dhe ato të veprave të terrorit stalinist. Shijet e Migjenit ishin tej të ndryshme pasi orientohej ma shumë nga simpatia e kulturës ortodokse-komuniste se sa nga profili ndaj atdheut dhe përpjekjet e saj për demokraci, prosperitet dhe kundër grabitqarve serbë që i adhuroi tej mase Migjeni. Migjeni ndodhej në periferinë sllave për nga atdhedashuria, ndërsa At Fishta ishte kryeatdhetari i pendës, i fesë dhe i përballjes fizike me serbët, me malazezët,……..Fatkeqsisht nuk ishte Migjeni poeti i dhimbjes të coptimit të tokave shqiptare nga miqtë e tij ortodoksë serbë-malazezë dhe grekë. Kjo sjellje e tij pro sllave në fatet e vendit e rrjeshtojnë në listën e shkrimtarve kolaboracionistë në heshtje.
Ja seç shkruajti prof. Abaz Ermeni për At Fishtën:
Fishta është i zoti të vërë në dukje, me katër pesë vargje, tipin e burrit të hovshëm e të fortë trup e shpirt:

Prap prej Shllakut lshon Gjetë Gega;
Faqja e tij kuq porsi shega,
Shllungë mustakun derdhë n'dy dega;
Kur nji fjalë po e folka burri,
Ma si luejtka me sa curri.


Migjeni shkruante letra në serbisht familjarve tij,i shërbente në poezi dhe në Grupin Komunist të Shkodrës - Ardhjes të Bollshevizmit në Shqipni, ndërsa At Gjergj Fishta paralajmëronte vetëm në shqipë me Poezinë - Ardhjen nga Stepat e Moskës të Komunizmit në Shqipni
Imazh


DREDHA E DJALLIT


Tek satirat në "Anzat e Parnasit", përveç të tjerave nënvizojmë fuqinë profetike të mirëfilltë si "Dredha e Djallit", ku paralajmëron ardhjen e dreqit të kuq (komunizmit) në Shqipëri qysh më 1908, pra 9 vjet përpara se ai të triumfonte në Rusi, më 1917 (Shënim nga Z. S.)

..........................................
E shka t'lânë kta kater ujq,
Qi i kercnohen shoqi-shojt,
Thonë, do t'dalë nji dreq i kuq,
Qi pa dhimbë do t'i a njesë thojt.
Edhe m'duket se per né,
Mor' Shqyptarë, ky djáll i zi
Sa mâ para ka me lé,
Pse na dreqnit kem' kojshi...
Qe, pra, tash se per ç'arsye
Punë n'Shqypni s'jet pa u shperthye,
Due me thânë, pa u partallisun
Çdo pûnë mbarë qi t'jete nisun
E kjo nâmë, ase kjo rrfé,
Ka me ngjatun, thom, nder né
Dersá menden na t'a rrisim
E me dije mos t'a shndrisim;
Dredha e djallit, pse s'âsht tjeter
Si e kam kndue nder libra t'vjeter
Veç padija dhe krenija,
Qi shkojn njitë si trupi e hija.

Nga Ahmet Selmani : Papërgjegjësia e akademikut

Debatet që zhvillohen për letërsinë shqiptare gjithsesi janë të mirëseardhura në çdo kohë, kuptohet kur ato kanë karakter konstruktiv dhe të argumentuar, por kur ato dalin nga suazat e këtilla, kur shkelin mbi arsyen e shëndoshë, sidomos kur prapa tyre fshihen qëllime të mbrapshta, atëherë shndërrohet në skandale të vërteta. Mbase e këtillë ishte edhe ligjërata me titull "Zhvillimi i shpejtuar i letërsisë shqipe", e akademikut Rexhep Qosja, të cilën e mbajti para të pranishmëve në Seminarin Ndërkombëtar të Gjuhës, Letërsisë dhe Kulturës Shqiptare, (gusht 2009). Lidhur me këtë është e nevojshme të thuhet se, R. Qosja bëri një rrokme të pahijshme, duke mos mbajtur fare llogari se çfarë përshtypje do të linte para albanologëve të huaj, të ardhur nga viset e ndryshme të botës. Ai, duke bërë fjalë për letërsinë shqiptare, në mes të tjerash, theksoi: "Letërsia shqipe ka patur një zhvillim atipik apo të shpejtuar, ndryshe prej letërsive të mëdha evropiane". Dhe, natyrisht nuk e la vetëm me kaq tezën e tij kaq mohuese, por vazhdoi duke e shtruar edhe pyetjen: "Çka do të thotë zhvillim atipik i një letërsie kombëtare?" Ashtu siç pritej nga të gjithë pjesëmarrësit, edhe përgjigjen për këtë prapë e dha vetë: "Do të thotë zhvillim i veçantë që ndryshon pak a shumë prej zhvillimit të letërsive të tjera. Nuk është letërsia shqipe e vetmja letërsi në Evropë e cila ka shënuar një zhvillim atipik ose zhvillim të shpejtuar në historinë e saj."

Teza dhe gabimet

Kjo tezë sa naive, aq edhe djallëzore e shtruar nga ana e tij, doemos të shtyn që ta komentosh. Së pari, kur letërsinë shqiptare në përgjithësi e shpall me gojën plot si atipike ose të shpejtuar, gjithsesi ndihesh i prekur e i përbuzur, aq më tepër kur i përket kësaj, kur je rritur dhe formuar me të. Pra, formulimet e mësipërme "atipike" ose "e shpejtuar" mund të nënkuptohen në shumë mënyra; bie fjala, si letërsi jonormale, artificiale, e sforcuar, e parakohshme, dështake, e papjekur, shkel e shko, mediokre, joserioze etj. Vërtet është për t'u habitur prej nga gjithë ky zell provokues që po vjen pikërisht nga Rexhep Qosja? Ose, çfarë iu desh atij që ta shpallë letërsinë shqiptare si të tillë? Këndej patjetër duhet të themi se në radhë të parë kjo është një vetëvrasje intelektuale për të, por edhe një fyerje e rëndë për gjithë letërsinë shqiptare, për të mos thënë edhe një veprim armiqësor ndaj saj. Prandaj, edhe çdo reagim që mund të vijë përkitazi me këtë është shumë i pritshëm dhe i arsyeshëm. Së dyti, R. Qosja në vazhdim e bëri edhe një marrëzi tjetër, kur para të pranishmëve e shtroi edhe pyetjen e dytë: "Cilat janë këto letërsi në Evropë që kanë një zhvillim atipik në letërsinë e tyre?". Për fat të keq duhet theksuar se përgjigjja është edhe më e marrë se pyetja. Për sa i përket kësaj, ai përsëri u përgjigj vetë: "Studiuesit dhe historianët e letërsive të Evropës thonë se këto janë letërsi të popujve që kanë qenë të pushtuar prej Perandorisë Osmane dhe historitë e letërsisë të popujve që kanë qenë të pushtuar prej Perandorisë Austro-hungareze. Do të thotë se këto janë letërsia shqipe, greke, bullgare, serbe, rumune, malazeze, maqedonase, kroate, sllovene". Vallë ç'është ky arsyetim? Këtu ka një kundërthënie shumë të çuditshme; në njërën anë u referohet studiuesve të huaj, që vetëm ai i di, domethënë dëshmon se kjo nuk është tezë e tij, por e dikujt tjetër, për të mos thënë ndoshta edhe e trilluar dhe, në anën tjetër, aty e fut edhe letërsinë shqiptare, pa qenë i vetëdijshëm se ç'po bën. Me sa duket, R. Qosja realisht nuk e njeh as letërsinë shqiptare, e lëre më letërsitë e pupujve që i përmend. Atëherë, prej nga gjithë ky përgjithësim kaq neveritës? Natyrisht, qëllimi fshihet brenda qenies së tij të kompleksuar, i cili në momente të caktuara di të të trallisë me energjinë e tij negative. Se këto janë gjëra shumë të tepruara e të paqëndrueshme, dëshmon realiteti që ka të bëjë me letërsinë shqiptare dhe letërsitë e popujve të Ballkanit. Sa për dijeni, në secilën gjuhë kryesisht përkthehen dhe botohen autorët e huaj, kuptohet ata më të mirët. Prandaj, ky parim vlen edhe në gjuhën shqipe, ku janë përkthyer dhe botuar librat më të mirë të autorëve që u përkasin këtyre pupujve që i përmend ai. Atëherë si mund t'i fusë në atë kategori autorët si J. Seferis, N. Kazanxaqis, M. Kërlezha, Danilo Kish, Ivo Andriq, Mesha Selimoviq, M. Paviq, Marin Soresku, Nikita Stënesku etj? Nëse këta autorë i duken atipik ose të shpejtuar, atëherë nuk është diçka në rregull me shijen dhe me kriterin estetik të tij. Duket qartë se kjo është një megalomani jashtëzakonisht e mbrapshtë. Së treti, për ta përligjur marrëzinë e tij lidhur me letërsinë shqiptare, R. Qosja më tej shton edhe një gjë: "Megjithëse ka shkrimtarë shqiptarë që janë përkthyer në shumë gjuhë të botës, siç është Ismail Kadare, i cili ka fituar shumë çmime të rëndësishme letrare evropiane dhe është i nominuar për çmimin Nobël për letërsi, nuk duhet krijuar iluzione se letërsia shqipe është letërsi me vlera evropiane". Pra, sipas tij, edhe Ismail Kadare na bëka letërsi atipike ose të shpejtuar, dhe si i tillë, ai nuk paska vlera evropiane. Kështu, akademiku, që beson se është babai i kombit, i mëson pjesëmarrësit e huaj që të mos merren shumë e shumë me këtë autor, pavarësisht që veprat e tij janë përkthyer e botuar në dhjetëra e dhjetëra gjuhë të botës dhe njihet gjithandej rruzullit, e në sajë të tij njihen edhe shqiptarët si popull. Sipas kësaj logjike, del se të gjithë të huajt qenkan kokëkrisur që merren me veprat e Ismail Kadaresë. Ndaj, për t'i bindur ata se realieti është krejt ndryshe, ai u thotë atyre se nuk ka nevojë t'i krijojmë vetes iluzione.

Skandali

Teksa i shohim këto gjëra kaq të mjerueshme, s'kemi si të mos i konsiderojmë si tepër skandaloze. Kjo bëhet edhe më e mjerueshme kur dihet përvoja e tij në fushën e studimit të letërsisë shqiptare, veçanërisht asaj të periudhës romantike. Ai e di fort mirë letrën e Lamartinit që dikur ia dërgonte Jeronim de Radës, kur i thoshte se poezia ka lindur në brigjet tuaja dhe atje duhet të kthehet. Sigurisht Lamartini nuk e thoshte kotas këtë gjë, por nga bindja e paluhatshme, ngaqë i kishte lexuar vargjet e De Radës. Atëherë pse letërsia e Lamartinit na qenka evropiane, ndërsa ajo e De Radës dhe e autorëve të tjerë shqiptarë na qenka atipike ose e shpejtuar? Me sa duket, e keqja më e madhe e Rexhep Qosjes është se përpiqet t'i godasë vlerat më të larta, siç vepron me Ismail Kadarenë, duke e keqpërdorur autoritetin e tij për një qëllim shumë të ulët e ziliqar. Megjithatë, lexuesit tanimë e kanë të qartë mendjemadhësinë e tij, i kanë lexuar edhe polemikat me Ismail Kadarenë, rekomandimet fyese të këtij të fundit për të shkuar ai te neuropsikiatri etj., por kjo nuk paraqet kurrfarë arsyeje që ai të rrefkëtohet dhe t'i japë të drejtë vetes për ta goditur e nënçmuar gjithë letërsinë shqiptare. Kur vepron kështu me I. Kadarenë, atëherë ç'paska mbetur me të tjerët? Pra, ky studiues harron se letërsia shqiptare ka vlera të mirëfillta jo vetëm me I. Kadaresë, por edhe me Anton Pashkun, Martin Camajn, Azem Shkrelin, Mirko Gashin, Fatos Arapin, Moikom Zeqon, Mehmet Krajën, Teki Dervishin, Ali Podrimjen, Eqrem Bashën, Vath Koreshin, Mimoza Ahmetin, Visar Zhitin, Ridvan Dibrën, Besnik Mustafajn, Agron Tufën etj.

A thua R. Qosja e ka pyetur veten ndonjëherë se çfarë kanë më tepër se autorët e mësipërm, ta zëmë Gabriel Garsia Markezi, Le Klezio, Dario Fo, Doris Lesing, Joze Saramango, Vaclav Havel, Milan Kundera, Ernesto Sabato, Paulo Koelo, Dan Braun etj.? Me sa duket, R. Qosja i ka lexuar shkel e shko autorët e mësipërm shqiptarë, ose shumicën prej tyre ndoshta edhe s'i ka lexuar fare, madje për disa as që i ka shkuar ndër mend se ekzistojnë. Kur i merr parasysh këto gjëra, thirrja e secilit shqiptar me arsye të shëndoshë do të ishte kjo: Nuk duhet të bëhemi aq mohues e poshtarakë që t'i nënçmojmë autorët tanë. Është tjetër gjë që ne nuk kemi arritur t'i afirmojmë ashtu siç ka ndodhur me Ismail Kadarenë, por e vërteta është se këta emra janë të denjë për t'u ndodhur në krye të listës së veprave më të mira evropiane dhe më gjerë, jo pse kemi dëshirë ne, por se këtë e thonë vetë të huajt. A thua nuk i mjaftojnë R. Qosjes ato që i thonë vetë të huajt për letërsinë shqiptare? Ja, po ia përkujtojmë vetëm disa mendime lidhur me veprën e Ismail Kadaresë: "Një nga romancierët më të shquar të kohës sonë, në të gjithë botën dhe në të gjitha gjuhët" (Bruse Bauëer), "Shumë njerëz, në gjithë botën, falë kësaj vepre kanë zbuluar Shqipërinë" (Eric Faye), "Nga Shqipëria e vogël na ka ardhur një shkrimtar i madh" (Guy Le Clec'h), "Shqipëria me Ismail Kadarenë e ka jetën përpara" (Laurence Cosse), "Ai ka shkruar disa nga romanet epike më të bukur të këtij shekulli" (Claude Jennout), "Kadareja pëlqehet më shumë se Gabriel Garsia Markesi (Xhon Abdajk), "Një nga shkrimtarët më të mëdhenj të botës që jeton" (Jean-Christophe Casteli) etj.

Vlerësimet për letërsinë tonë

Po ashtu, sa për ilustrim po e përkujtojmë R. Qosjen se mendime shumë të larta për letërsinë shqiptare kanë dhënë edhe disa, të cilët më herët kanë qenë të njohur me qëndrimet e tyre antishqiptare, por që më në fund e kanë pranuar realitetin e pakontestueshëm. I tillë është shkrimtari maqedonas, Ante Popovski i cili më në fund pat thënë troç: "Tek unë gjithnjë e më tepër forcohet bindja se poezia bashkëkohore shqiptare është njëra nga poezitë më autoktone në qarkun letrar evropian dhe njëra nga poezitë prijëse që krijohet në Ballkan". Kur këto mendime kaq pozitive i shprehin vetë të huajt, atëherë pse të bëhemi ne shqiptarët kaq mohues ndaj vlerave tona? S'do mend, aq më tragjike duket kur këtë e bën një historian i letërsisë, siç është Rexhep Qosja. Por edhe më shumë se tragjike është kur këtë e bën para albanologëve të huaj, të cilët vijnë që të njihen me letërsinë dhe kulturën shqiptare, që dikush t'i udhëzojë e t'i informojë. S'kemi si ta kuptojmë ndryshe këtë veprim të R. Qosjes, përveç si një kryeneçësi destruktive për qëllime personale. Të gjithë ata që e kanë përcjellë krijimtarinë e tij në fushën e letërsisë e dinë mirë se vite me radhë ai fliste shumë fjalë të mëdha për veprën e Ismail Kadaresë, por tani ka ndryshuar krejtësisht dhe harron se çfarë ka thënë. Marrëdhëniet e acaruara me të flasin qartë se ai ka krijuar një armiqësi dhe një xhelozi të sëmurë, madje, me sa duket, edhe të pashërueshme. Pra, mërinë që ka ndaj tij, akademiku Rexhep Qosja përpiqet që ta shprehë edhe para albanologëve të huaj. Por me këto sjellje ai po na del krejtësisht i papërgjegjshëm dhe i pandërgjegjshëm për dëmet që mund të shkaktojë.

Refleksion nga Fritz RADOVANI: Për romanin: “Saga e Abelëve” – “Saga degli Abele”

Pjesa e parë, “Anmiku i Popullit” – “Il Nemico del Popolo”

Nga shkrimtari Daniel Gàzulli.

Një nandori gdhiu nën një qiell të randë, plumb…
Ky asht rreshti i parë i romanit të Daniel Gàzullit, me titull krejt të panjohun nga të rijtë, as të vjetër, “Saga e Abelëve”, pjesa e parë “Anmiku i Popullit”. Shumë prej nesh kërkojnë me mend ndër fletët e mëshehuna të memories se:
“Ku e kam ndigjue dikund, këte mbiemën të harruem…ose ma mirë me thanë të veshun po me këte epitet “Anmiku i Popullit”..?” – E, dashje ose padashje, ndalojmë për një moment…
Po, asht kenë pikërisht, “Anmiku i monarkisë” Don Gjon Gàzulli, Ai, që u var…në 1927 e, po, asht edhe vëllaj i Tij, Don Nikoll Gàzulli, që u vra tradhëtisht nga komunistët shqiptarë, në vitin 1946…si, “Anmik i Popullit”…E, pse..? Sëpse, të dy ishin Atdhetarë, Klerikë Katolikë Shqiptarë por, edhe dishka ma shumë se shumë të tjerë me këta epitete: Ishin dijetarë dhe shkencëtarë të historisë e gjuhës së Popullit Shqiptar…të cilët, duheshin zhdukë vetëm, se, ishin të tillë!
Nga rrajtë e mbetuna të shermashekut në muret e “Rozafës”, aty ku, retë e zeza të Nandorit të vitit 1944, po vazhdonin me u rrotullue, tue pritë ku me u shprazë me duhi e një rrebesh të papamë mbi tokën Arbnore, e, kur, asnjë rreze dielli ma nuk po depërtonte me mujtë me ngjallë pak shpresë për kohën e ardhshme, pikërisht, Aty, buloi një gem gati “i thatë”…
Aty, në votren plakë por me gaca të mbulueme, u panë do xhixha shprese, xhixha të fjetuna nën hi që shpërthyen si fishekzjarre…e, gëzuen edhe hatllat e shtëpisë, kur u lajmue far’ e fisi:
“Ka le Danieli ndër Gazullorë..!” E, mbarë qytet e malësi i besuen “Dorës së Zotit”, se: “Nuk shuhet, jo, i miri..!”…Qe, pra, sot, Danieli pason Paraardhësit e vet…E, jo, vetëm, Gazullorët, po, ashtu, si dikur, Shqipnia krenohej me dijetarët Gazulli, sot, Zadrima e Shkodra e Tyne krenohen me shkrimtarin Daniel Gazulli, kur merr në dorë librin e Tij “Saga e Abelëve”, të shkruem në vitin 1968, atëherë, kur, të tjera re të zeza e, edhe ma të zeza, se mund të mendohet nga gjithë Evropa, ato mbuluen dhe rroposën qendren e qytetnimit Evropjan në Trojët Shqiptare, tue shkatrrue e qitë fare, traditën, kulturën, librat, bibliotekat, muzeumet, monumentët, statuja, fugure, vepra arti, kisha, xhamija, faltore, tyrbe e deri edhe gurt e minareve që sherbëtorët e “Revolucionit ideologjik e kultural”, i morën për me ndertue shkallat shtëpijave të tyne të zbukurueme me shalldanat e Kathedrales së Shkodres, ndertue pra, në kohën e pushtimit turk…Ky, ishte ai “revolucion i 1967” që kryesoi në Shkoder e mbare Veriun, pasuesi i diktatorit Hoxha, fanatiku Ramiz Alia.
Pasqyrë e atij mjerimi asht libri i Danielit, ku, njerzit fluturonin pa ditë ku shkojnë, kuadri i formuem nga shkollat e vendeve “demokratike” lindore e edhe sovjetike, nuk dihet ma ku ka fundin e vet…në fshat, në malësi, në ferma, në kooperativa e…edhe ndër burgje…mbasi janë të dyshimtë…derisa, të japin prova “riedukimi”…Gjithkund dyshim, frikë, survejim, hetime, heshtje, pushime nga puna, transferime, shpifje, mbledhje kolektivi, demaskime…gjyqe, parulla, ateizem, aksione, e të gjitha bashkë: “Vigjilencë” që domethanë: “Spijunllek..”.
Kjo ishte fryma me të cilën komunistët kerkonin edukimin e “moralit komunist” nga i cili, lindte “Njeriu ynë i ri, vepra më e shkelqyer e partisë”…Shemtimi ma i mnershëm që ka mujtë me pa historia e qytetnimit Evropjan ndër njëzet shekuj…
Lexoni, me kujdes dhe, vëreni se, me sa kujdes Autori ven penelatat e tija, ndonse i ri aso kohe, po, aq me realizëm përshkruhet ambjenti, muret, shtëpijat, mejhanat e deri tek servilët komunistë me gota konjaku ndër kafet e fshatit “ku, i ka dergue partia” me u “riedukue”, tue i sherbye asaj parti edhe pse shumica kanë braktisë familjet, veç, si e si, me rifitue “besimin e saj” e, me mujtë me marrë në qafë edhe “mikun apo shokun”, tue u ba vegël e përjetëshme e sigurimit komunist, nga i cili vinte terrori e frika që dridhnin edhe fëmijët në barkun e nanës, siç, deklaronte në degën e mbrendshme të Shkodres, para të torturuemit Prof. Sami Repishti, xhelati i njohtun Zoji Themeli.
Ata që nuk e njohtën komunizmin shqiptar dhe diktaturën e ushtrueme prej tij, zbatue nën parullën e “luftës së kllasave” nga sigurimi i shtetit, tue marrë në dorë këte libër, besoj se, do të formojnë një ide të pergjithshme, nga e cila, në vijim me pjesët tjera do të plotësojnë kuadrin ku u katandis Populli Shqiptar dhe nga konkluzionet e nxjerruna, do të arrijnë me kuptue se sa pasoja tragjike i ka sjellë familjes shqiptare, rinisë sonë dhe moralit e traditës shqiptare diktatura e pashembullt komuniste që shpartalloi për një gjysëm shekulli Shqipninë e porsalindun Evropjane dhe Popullin e Saj liridashës!
Me këte rasë duhet falnderue dhe siti italian, i cili, nëpërmjet këtij rromani, do të prekun edhe zemrat e Rinisë italiane, e cila mendoj se di shumë pak për banorët tej detit Adriatik, jo, për fajin e Tyne, sa nga vetizolimi komunist i Shqipnisë Evropjane.
Tue falnderue Autorin Daniel Gazulli, unë kryej një detyrim qytetar, por tue i kerkue vepra tjera atëherë, kryej një detyrë ma të madhe, që Gazulli, besoj e ban me po atë përkushtim që do ta kryente, sikur, dikund,.. të gjente të shkrueme: “Daniel, amanet…vazhdo punën tonë!”..
E, i lumtë mendja e dora, në kjoftë se plotëson “amanetin” e Gazullorve të Parë..!

Bisedë me nxënësit dhe mësuesët e shkollës 9 vjeçare “Razip Sadikaj” Lubonjë

26 tetor. Muaji i letërsisë duket tej i vakët!? Thua ta kenë harruar? Pse kjo gjendje apatie? Mos vallë kaq pak vëmendje i kushtohet letërsisë në qytetin tonë?! Oh,ç’ mëkat!
Gjithsesi pragvjeshta e pasme po galopon për t’ia lenë vendin stinës së mantelit të bardhë dhe për çudi koha është e mrekullueshme, si në pranverë. Isha ftuar nga drejtoria e shkollës së qytezës Lubonjë, e cila ndodhet gjatë rrugës që shkon për Armen –Selenicë. Gjendet vetëm 15 km larg nga qyteti i Vlorës. U nisëm për të qenë në kohën e duhur. Megjithë troshitjet e makinës nga rruga e plagosur prej kohëtranzicionit që kushedi se kur do të marrë fund, bashkëshorti im, Fitim Haxhiraj dhe unë ishim të emocionuar.
Mbrritëm...
Pozicioni gjeografik i Lubonjës duket si një vend strategjik, ku gjysma e kufirit të saj rrethohet nga kodra të gjelbëruara, kurse këmbët kjo qendër i ka shtrirë sa gjatë e gjerë në fushën aluvionale e mjaftë pjellore buzë lumit Shushicë, që bashkë me ujin sjellë copëza jete Labërie, të cilën e përshkon mespërmes. Herë e qetë, herë vjen gjithë tërsëllim sepse Shushica është lum malor, vetëm në rrjedhën e poshtme(në këtë zonë) kthehet në lum fushor. Pasi ndan fushën e Risilisë e të Llakatundit nga perëndimi me fushën e Armenit në lindje, që quhet Mesarak(arat mes lumenjve) pasi kjo fushë e pamatë ndodhet mes Lumit Vjosë e degës së tij, Shushicës që derdhet në veriperëndim të kësaj fushe. Duke rrjedhur mes këngësh dhe ligjërimesh, herë sjell ninullat e gjysheve, herë këngët e trimave, herë hakërrimën e maleve të rënduar nga pesha e borës , pse jo nuk sjell edhe hallvitet e njerëzve të lodhur. Pastaj për të qetësuar sjell polifoninë e bukur e të pakrahasueshme labe, që u këndon djemve që kanë marë rrugën e mërgimit.
Dikush me të drejtë mund të pyes se pse ishim të emocionuar ne si çift... ?
Shkolla “Razip Sadikaj”ku unë isha e ftuar me rastin e muajit të letërsisë, është çelur për herë të parë si shkollë verore në gushtin e vitit 1956 nga një djalë i ri nga Armeni, Fitim Haxhiraj, i cili sapo kishte mbaruar politeknikumin e Durrësit. Meqë kishte nevojë për mësues, të riun, si shumë të tjerë e trainuan në një kurs pedagogjik disa mujor dhe e emëruan mësuesin e parë të kësaj shkolle që nuk kishte as godinë, as banka dhe as mjete mësimore. Gjithsesi Fitim Haxhiraj pati mbështetjen e njerëzve që e donin arsimin, ndaj autoritetet përkatëse e ndihmuan dhe e përkrahën. Për t’i dhënë kurajo këtij djali pa arsimin përkatës dhe pa përvojë, erdhi dhe e prezantoi mësuesin e ri, Kryeinspektori i seksionit të Arsimit, Muhamet Golemi, një mësues dhe metodist model. Bashkë me të ishte dhe Leonidha Prifti, drejtor i grupshkollave (Armen, Lubonjë, Picar dhe Mesarak, me qendër në Armen), të cilët kanë krijuar atë plejadë mësuesish të sakrificës për arsimin.
Ai gjeti mbështetjen e Shefit të Sektorit të Fermës,Maliq Çino sepse Lubonja ishte sektor bujqësor e blegtoral që varej nga Ferma e Llakatundit. Jo më pak se të tjerët e ndihmoi Xhebro Gjika, përgjegjës i blegtorisë së fermës, së bashku me drejtorin e përgjithshëm të blegtorisë, Hasan Muço. Kurse bujaria e Imer Gjoligut i kaloi caqet, duke liruar një nga dhomat e shtëpisë së tij që e shndëruan në shkollë. Merita e ziles së parë të shkollës së parë në Lubonjë, i takon z.Fitim Haxhiraj që e kujton me nostalgji këtë ngjarje të bukur për t’u dhënë dije, të mësonin të shkruanin e të lexonin gjuhën e ëmbël shqipe fëmijët e rritësve të kopeve me bagëti që vinin nga zonat e ftohta të Korçës për të dimëruar në klimën e butë të Vlorës. Në pranverë edhe mësuesi i tyre migronte bashkë me familjet vllahe për të vazhduar procesin mësimor pa shkëputje si në Kulmak. Ishte punë e vështirë për të se punonte me 4 klasa kolektive duke alternuar klasën e parë me të tretën dhe të dytën me të katërtën, por ishte bukur kur dëgjonte që ata vocërrakë lëçisnin në gjuhën e mëmës, në gjuhën e vjetër shqipe. Pikërisht këto kujtime solli ndërmend Fitim Haxhiraj qysh kur nisëm rrugën për aty.
Krenaria është e drejta e tij legjitime, sepse është mësues i parë i Lubonjës, gjë të cilën e kanë harruar pa dashje apo është mohuar me vetëdije. Ndaj ai i kujton me nderim gjithë këta zotërinjë që e ndihmuan për mbarëvajtjen e punës, madje edhe prindërit që u kujdesën si për fëmijët e tyre edhe për mësuesin që rrugëtonte në shi e në të ftohtë, që të mos ngelej pa ngrënë. Si mund ta harrojë mësuesi i parë i kësaj shkolle prindin shembullor Naqe Xhavara?!Çdo shkollë apo institucion ka një ditë të parë fillestare. Ndaj shkruhen ngjarjet,datat në histori që ajo të mos shtrembërohet dhe të tjetërsohet.

Takimi me stafin pedagogjik të shkollës së Lubonjës

Drejtoresha e shkollës, znj. Fiqirete Sheremetaj, e vetmja që jeton me familjen dhe fëmijët në Lubonjë, na mirëpriti ashtu siç dinë të presin gratë labe dhe aq më tepër kur janë të arsimuara, respektin e kanë të dyfishtë. Bëri njohjen time me stafin pedagogjik prej 10 mësues dhe dy edukatore kopshti, që janë nën drejtimin e saj. Ky kolektiv me 13 mësuesë u japin mësim 125 nxënësve nga të cilët 32 janë parashkollorë dhe 93 nxënës që vazhdojnë programin mësimor në 9 klasa. Sipas bisedës me drejtoreshën mësova se ka rënie të numrit të nxënësve, krahasuar me vitet e kaluara. Kurse për vitin akademik në vazhdim 2016 -2017 me vitin e kaluar 2015-2016 nuk ka ndonjë ndryshim. “Ky fakt më kënaq si drejtuese se është një tregues që nuk do të kemi paksim të numrit të nxënësve. Kjo është edhe meritë e stafit pedagogjik që është i përgatitur, secili ka profilin e vet dhe kanë përvojë të gjatë në mësimdhënie.Gjithashtu u jam mirënjohëse pushtetit vendor që siç e shihni është i pranishëm në këtë takim letrar edhe administratori i komunës, anëtar i këshillit bashkiak të Bashkisë Selenicë, z.Haxhi Sulaj si dhe kryetar i bordit të prindërve z. Zaho Revaj, që jo vetëm na janë gjendur pranë në çdo situatë,por edhe na plotësojnë kërkesat për materialet që mësimi të kryhet normalisht. Siç e shihni numri i nxënësve është i vogël dhe mësuesit kanë krijuar marrëdhënie shumë të mira me ta, pasi edhe si kolektiv ne kemi harmoni. Natyrisht në kushte të tilla që varen nga ne si mësues, mësimi zhvillohet brenda të gjitha kritereve metodike dhe kërkesave bashkëkohore.Ka shumë mangësi që duhen plotësuar. Meqë disa nxënës banojnë jashtë Lubonjës vijnë në shkollë dhe kthehen në shtëpi me autobuzin e mësuesëve, të cilët banojnë të gjithë në Vlorë. Gjithë stafi pedagogjik është i angazhuar për aktivitete edukative konkurse historie, gjeografie, koncert për mbylljen e semestrit të parë dhe Krishtlindje. Psh: sot do të shpallim fituesit e konkursit letrar dhe vizatim”- përfundoi ajo dhe më ftoi në një sallë të madhe, ku më prisnin fëmijët e ciklit të lartë të shkollës dhe gjithë stafi pedagogjik. Takimin e drejtonte mësuesi i letërsisë Delo Aliaj, kurse kordinator i këtij takimi letrar ishte Fitim Haxhiraj, i cili përzgjodhi poezitë dhe parapërgatiti recituesit .

*Mes fëmijëve, atyre që do të jenë e nesërmja e kohës...

Ambienti ishte i këndshëm, fëmijët na pritën me duartrokitje dhe u çuan të gjithë në këmbë. Në tabelën e zezë kishin shkruajtur me shkronja të mëdha shtypi: “Takim Letrar me Shkrimtaren Vilhelme Vranari Haxhiraj” kurse në mur në një stendë ishin varur punimet e nxënësve në vizatim dhe pikturë., si dhe mjaftë thënie filozofgike për letësinë , për shkollën, librin...
Takimin e çeli mësuesi i letërsisë z. Delo Aliaj , i cili pasi më prezantoi para nxënësve ia dha fjalën Drejtoreshës.
Fjalën e saj znj. Fiqirete Sheremetaj e nisi me një urim mirëseardhjeje për autoren dhe përfaqësuesin e pushtetit vendor, z.Haxhi Sulaj, kryetarin e bordit të këshillit të prindërvez.Zaho Revaj, si dhe mësuesin e parë që hapi shkollën e parë në Lubonjë, z.Fitim Hxhiraj, që njëkohësisht është kordinator i takimit...
“E quaj nder për shkollën tonë që sot në këtë takim të muajit të letërsisë është e pranishme shkrimtarja më e vlerësuar në qarkun tonë, znj. Vilhelme Vranari Haxhiraj, e njohur si brenda edhe jashtë atdheut. Ajo sot do të bisedojë me ju për letërsinë që ju e pëlqeni si lëndë, pasi keni thurur poezi, keni krijuar tregime, përralla. Cila është shkrimtarja jonë , që kemi mysafire.” -Ajo foli për jetën, arsimimin, mohimin që i është bërë autores, veprimtarinë e saj shoqërore lidhur me emancipimin e gruas dhe të gjithë shoqërisë. Më pas kaloi në jetën letrare, një jetë e mbushur me botime dhe shumë e suksesshme. Ka botuar 40 libra në disa gjini, prozë e shkurtër: tregim, novelë, skicë: Prozë e gjatë: roman, ku përfshihen 20 të tillë, publicistikë, studim, letërsi për fëmijë dhe skenarë për të vegjëlit. Është përfshirë në mbi 20 antologji shqip, anglisht, italisht , rumanisht, greqisht,arbërisht etje.
Suksesin e saj e tregojnë një serë çmimesh letrare, që e kalojnë numrin 20, Ku mes tyre unë do të veçoja: Çmimin e Karrierës, Çmimin Internacional, Gj.K.Skënderbeu( Itali), Premio Internazionale di poesia(2010-2012-Itali),”Pena e Kristaltë” –Suedi, Çmime në Prizren, Bukuresht, Greqi, Çmim të parë në Mal të Zi, përsëri çmim të parë në Suedi, Personalitet i shquar i Labërisë, Personalitet i shquar i Qarkut Vlorë, Medalje Argjendi, Nga presidenti i Republikës ka marë Urdhrin “Mjeshtre e Madhe e Penës”, shoqëruar me Medalje Ari etje... Është kënaqësi për mua që shkrimtarja të bisedojë me Ju”- dhe ma dha fjalën.

*Nga fjala e autores

Në rrëfimin tim unë u fola shkurt se si lindi shkrimi në botë, etapat e zhvillimit të letërsisë evropiane dhe asaj shqiptare.

“Të dashur fëmijë! Është kënaqësi që sot ndodhem mes jush. Në fshatin tuaj jam emëruar mësuese kur sa dola nga bangat e shkollës pedagogjike.Kjo godinë e shkollës suaj është e re. Më kujtohet se më16 gusht 1962 jam paraqitur në një godinë të vjetër dykatshe, nën rrugë. Pas 2-3 ditë regjistrimesh, më transferuan në ciklin e lartë të shkollës së Armenit.
Para se të merresha me krijime letrare, unë kam qenë mësuese e gjeografisë dhe edukatës qytetare, si profesori juaj. Kam filluar të shkruaj vonë në moshën 52 vjeçe. Rregullisht nisa të shkruaj në moshën 54 vjeçe dhe ende vazhdoj të botoj libra. Letërsia si shkencë është e bukur, të bënë për vete, sepse në faqet e librave njeh jetën dhe mëson prej tyre. Është lënda që të hapë portat e jetës. Në lashtësi njerëzit merreshin vesh mes tyre përmes figurave të vizatuara apo të gdhendura nëpër mure shpellash a faqe malesh e kodrash.
Jeta mbi tokë nisi me lindjen e njeriut. Më pas lindi fjala si mënyrë komunikimi. Ende nuk kishte lindur shkrimi, pasi mungonin shkronjat,letra, lapsi, boja. Filimisht u zhvillua letërsia gojore që transmetohej nga njeri tek tjetri, nga brezi në brez në formën e gojëdhënave. Ose këndohej nëpër rrugë si bejte apo rapsodi.
Shkrimi i parë që i takon shek XVIII pr.Kr.është gjetur në Lindjen e Mesme, në Babiloni (Mesopotami) që gjendej mes lumenjve Tigri dhe Eufrati, në veri të Indisë. Të shkruara mbi pllaka të mëdha guri më1900, arkelogët gjetën Ligjet e Hamurabit (mbret i Babilonisë)i cili vdiq rreth vitit 1750 pr.Kr, që njihen si të parat kode ligjore të shkruara në botë. Me lindjen e papirusit e me zbulimin e bojës në Kinë ( Lindjen e Largët) filloi shkrimi. Më vonë prodhimi i letrës bëri që të nisë botimi i veprave letrare. Letërsia nisi në Greqinë dhe Evropën antike. Autorët e parë ishin Homeri, Sokrati, Sofokliu, Platoni etje, ndërkohë mori hov letërsia latine me autorët: Virgjili, Horaci, Tibuli, Katuli, Dante, Petrarka, Karduçi Leopardi etje
Në Lindjen e Mesme, Omar Khajami shkruajti “Rubairat”; Saadiu shkruajti “Gjylistani” e “Bostani”, kurse në Afganistan u shqua poeti Rumiu.
Vlera e kësaj letërsie është po aq e madhe sa në lashtësi. Po veçoj vetëm tre autorë:
*Homeri në Greqinë e lashtë, me poemat “Iliada dhe Odisea”, të cilat erdhën si gojëdhënë nga shek VIII pr.Krishtit dhe u shkruan në shek VI pr.Kr sepse mungonte alfabeti.
*Omar Khajami lindi Nishapur të Babilonisë më 1048 dhe vdiq 1123 shkoi “Rubairat “- që u përkthyen në shqip nga Fan Noli dhe Hafiz Korça më 1924
*Dante Aligieri lindi në Firence, 1265 - vdiq më 14 shtator 1321), poeti më i madh i Italisë, që i takon fundit të mesjetës feudale dhe fillimit të epokës së re( Rilindjes Evropiane.) Vepra e tij, “Komedia Hyjnore”, që është quajtur si kryevepra e letërsisë së të gjithë kohërave. Këto tri vepra letrare janë të paktat që janë studiuar e studiohen në çdo kohë në shkollat tona.
Më pas u kalua në Rilindjen Evropiane dhe ajo e kohës moderne, ku u shquan shumë autorë si në Itali, Francë, Angli, Gjermani, Austri, Rusi etje...

Lindja dhe zhvillimi i letërsisë në Shqipëri.

Si vend i pushtuar ndër shekuj,tek ne letërsia u zhvillua pak më vonë,në shekujt XV-XVI. *Letërsia e vjetësr lindi si letërsi gojore si rapsoditë, gojëdhënat, bejtet me autorë: Muhamet Kyçyku, Nezim Berati.

*Shkrimi i parë në gjuhën shqipe është Formula e Pagëzimit që i përket vitit 1462, me shkronja latine në dialektin gegërisht: “Un t’pagzoj n’emn të atit, t’birit e shpirtit t’shejt!”,
*Më 1497 Arnold fon Harf ka shkruar në shqip pjesë nga ungjilli.
*Në vitet 1508-510 Marin Barleti shkroi “Historia e Skënderbeut”,libri i parë në gjuhë shqipe.
* Gjon Buzuku më 1555 shkroi “Meshari-n” që u botua pas1600.
*Të kësaj kohe janë veprat kushtuar jetës nga Pjetër Budi,Pjetër Bogdani dhe FrankBardhi.
*Rilindja shqiptare nisi me librin “Këngët e Milosaos” me autor Jeronim De Radën,të cilin e pasoi Naim Frashëri, rilindasi më i denjë që ndryshe quhet “Aligieri shqiptar”.Letërsia kryesisht u zhvillua në emigracion, kurse në vend, si qendra letrare u dalluan Elbasani, Shkodra, Gjirokastra,Janina dhe si qendër e veçantë ishte Voskopoja e viteve 1720-1770. Qyteti më i zhvilluar i Ballkanit jugëlindor, ku u ndërtua Akademia, Biblioteka dhe Shtypshkronja. Aty u shkruan veprat e para filozofike nga Anastas Kavalioti. Autor të kohës ishin Çajupi, Mihal Grameno, Asdreni, Ndre Mjeda etje. Kalabria u bë djepi i Rilindjes shqiptare me shumë autorë: Gavril Dara i Ri, Zef Serembe, Jul Variboba,Lek Matranga, Francesko Krispi, Dhimitër Kamarda, Zef Skiroi etje. Në vitet 1900 e në vazhdim shquhen Faik Konica, Gjergj Fishta, Fan Noli, Lasgush Poradeci, Mitrush Kuteli, Ernest Koliqi, me të cilët nisi epoka moderne që u ndikua nga letërsia dhe filozofia perëndimore. Kjo u pasua nga autorët e viteve 1930 si: Migjeni, Zef Valentini, Tajar Zvalani, Pashko Gjeçi,Mehdi Frashëri, Haki Stërmilli,Petro Marko, Isuf Luzaj,Nebil Çika ( autor i revistës Minerva),Arshi Pipa, Kuderet Kokoshi, Anton Harapi, Nonda Bulka, Eqerem Çabej, Namik Resuli, Krist Maloki, Branko Merxhani e të tjerë. Pas viteve 1950 nisi një letërsi dogmatike e drejtuar, e orientuar nga politika., përballë së cilës u zhvillua letërsia e ndaluar ose e sirtarëve (që nuk lejoheshin të botoheshin). Këta të fundit ose dënoheshin me burgim, ose u ndalohej botimi dhe qarkullimi i veprave. Pas viteve 1990 letërsia mori hov, një letërsi bashkëkohore, e cila më shumë lëvrohet në emigracion. Por letërsia që të krijojë shtratin e saj, fizionominë e saj autentike shqiptare ka nevojë për kritikë të mirfilltë dhe të jetë e organizuar në mënyrë institucionale, që të shoshitet cila ka vlerë dhe cila vepër jo.Të dashur nxënës, ju këshilloj që të lexoni sa më shumë letërsi me vlera,sepse ajo ju hap horizonte të reja. Që nesër të jeni “Dikush” duhet të ndiqni këshillat e mësuesve tuaj, që janë prindër të dytë për ju, nuk u shkon mundi dëm prindërve tuaj dhe ju do të ndiheni krenar për veten . Ju faleminderit që më dëgjuat!

........

“Thuhët, se veç në dy vende funksionon komunizmi, së pari, në qiell... ku nuk i nevojitet askujt, dhe, së dyti, në Ferr, ku e kanë pasë kohë ma parë...”

Vasili iku refugjat me të parët, atëherë kur u hapën ambasadat e populli u dynd në to duke menduar t’i fliste botës edhe pse me një formë që nuk ishte dëgjuar ndonjëherë. E sigurt masa e madhe e njerëzve, duke marrë parasysh se, më mirë se aty ,ku kishte ngrënë dru nga mëngjesi deri në darkën e jetës, kudo që ta shpinin do të ishte. Vasili kishte hyrë në ambasadën Gjermane. Në Gjermani gjërat ishin më të organizuara. U pajisën me letrat e nevojshme e duke punuar me kokën poshtë por me nder ndihmonte me sa mundej nënën dhe babanë që kishin mbetur prapa. Kujtonte me mall e nostalgji qytetin e tij dhe kur flisnin në telefon mallëngjehej e mezi priste të shkonte e të takohej me prindërit e me sa kishin mbetur aty. Qeshte kur kujtonte sa bukur , megjithë varfërinë që ishte gjithmonë mysafire ,kalonin festat. Por kur kujtonte vitin e Ri nuk mund të mos mallëngjehej. Natën e pritjes së vitit që vinte, tavolina ishte plot. Hanin pinin e këndonin dhe pastaj ata që ishin të rinj sapo hynte viti , dilnin e takoheshin të gjithë shokët e ishte megjith ment diçka që e ,mallëngjente, sepse ishte viti i tretë që nuk kishte qënë as në shtëpi netët e Vitit të Ri sepse i duhej të punonte. Ishte shofer autobuzi e si i tillë nuk kishte pushim kur donte, por kur ja caktonin. Por atë vit të ri kishte vendosur të shkonte në qytetin e tij. nuk mund të duronte më. Ditët kalonin dhe ja ku erdhi në shtëpi. Kishte vetëm një javë lejë. Java iku shumë shpejt.31 Dhjetori dhe ! janari si gjithmonë ishin të gëzuara e , edhe dy ditë e do ti duhej të kthehej. Atë vit dy janari ra të hënën. Doli që në mëngjes prej shtëpisë dhe kur u kthye në drekë , mamaja i buri përpara ...pjatën me ..fasule. U ngrit solemnisht dhe tha ashtu si thoshte për vit në të njëjtën ditë, përpara të njëjtës pjate me fasule, të cilën mamaja nuk harronte ta ofronte , sepse veç fasuleve , asgjë tjetër nuk kishte...Mire se u ktheva në atdhe-- tha duke treguar pjatën e fasuleve. Si gjithmonë e shoqëruan të qeshurat. Po!Pjata me fasule ishte Atdheu, të tjerat ishin një ëndërr që mbaronte shumë shpejt. Filloi të hante, por pas lugës së parë nuk mundi të mbushte të dytën e me fytyrë të shtrembëruar i tha së ëmës se fasulet diçka kishin, nuk ishin të shijshme!
--Të infektuara janë—Dëgjoi të atin. Janë fasule me komunizëm —Vazhdoi ai si të thoshte me..kolerë. Këtej nuk ka për tu shkulur komunizmi mor bir!Ajo flamë ka hyrë edhe dyqind pashë në dhe e si e shikon ka helmatisur edhe fasulet. Nuk shkulet e keqja prej këtu. Flije mendjen...Vasili u ul dhe sikur të mos i vinte turp do kishte qarë. Gjithë lezeti i rrugës ishte të çmallej me prindër dhe me ...fasulet..
Prindët i gjeti të rrëgjuar dhe fasulëdhen të ... infektuar... Si do ti vejë filli këtij vendi? . Pyetjen e bëri me sytë mbi pjatën e pashijshme të fasuleve. Kur do ti gjente ato ashtusi ishte mësuar ti hante? Vallë ishte e vërtetë ajo që i tha babai? Ishte me të vërtetë kaq thellë ajo kolerë komuniste?
Nuk do të shkulej kurrë prej atij vendi vallë!?

Ksenofon M. DILO,

''Skllavëria jonë vjen nga fakti se i nënshtrohemi sundimit të gënjeshtrës, se nuk ia çjerrim maskën e nuk protestojmë kundër saj çdo ditë”:Martiri Polak, Frati Jerzy Popiełuszko. E pregatiti në shqipë prej polonishtes Bep Martin Pjetri
"Të vdekun kanë lindë ata, që Sot Heshtin!"Fritz Radovani
Ubi spiritus Domini ibi libertasKu ashtë shpirti i Zotit, aty ashtë liria. At Gjergj Fishta
“Ai që e di dhe thotë një gënjeshtër asht nji kriminel”Bertold Brehtin.
Përgjigju duke Cituar


MONUMENTE

Vazhdimësia e jetës , shtrirja e saj në përjetim nuk mund të mos na bëjë të mendohemi se çfarë do tju lemë brezave që do të vijnë. Sigurisht që e vërteta duhet të mbizotërojë e duhet të jetë e qartë me përcaktime korrekte të vendit ku ndodhën ngjarje të caktuara e të rëndësishme historike, të kohës në të cilën ndodhën ato , dhe sidomos rrethanat në të cilat ato lindën dhe u zhvilluan.
Këtë nuk mund ta bëjë një njeri i vetëm. Secili duhet t’i japë historisë dhe brezave të ardhshëm gjithçka që do të shërbejë për qartësimin dhe rritjen e figurës së Shqipërisë. Nëse do të vijë hera që dikush duhet të flasë me përgjegjësi për kohën dhe për ngjarjet që jetoi , gjithkush pa u kursyer duhet të flasë por sidomos me dokumente të gjalla, sepse jeta e kaluar e një populli do të përcaktojë të ardhshmen e tij gjithmonë duke gjykuar se të mirën duhet ta mbrojmë dhe ta rritim e ta zbukurojmë, dhe të keqen ta luftojmë të mos e lejojmë të vazhdojë të bëjë punën e vet e gjendjen të keqësojë. Nuk mund të mos ndjej përgjegjësinë që më takon të flas e tu le brezave që do vijnë, ato që di për punën dhe jetën e Ilia Dilo Sheperit.
Gjithashtu jam i vetëdijshëm se do çmohet çdo moment i jetës së tij dhe vlera do të njihet sepse puna e tij këmbëngulëse është puna e një patrioti të denjë, që rrjedh nga një familje , e cila me gjithë pjesëtarët e saj, të mëdhenj e të vegjël kishin në mendje Shqipërinë e në zëmra Shqiptarizmin. Kishin vetëdijen se duke qenë shqiptarë , nuk mund të mendonin pa ndjerë dashuri dhe respekt për këtë truall që ju kishte mbetur amanet prej të parëve, për këtë tokë të zhuritur që kishte histori të dhembshur, luftëtare, heroike, legjendare..
Kur kujtoj gjyshin tim të mirë , aty mes malesh të zhytur në studime në bibliotekën e tij vigane, me plot kuptimin e fjalës, unë nuk mund të mos vlerësoj ,në këto momente, që shkruaj e lexoj së bashku me gjithë shqiptarë , gjuhën për të cilën shkriu jetën e tij, me gramatikat dhe studimet e pafundme. Shtëpia në Sheper është një monument i gjallë. Nuk shtoj asgjë, Të gjithë janë dëshmitarë dhe do ti vërtetojnë fjalët e mija për sa i përket rolit që ka luajtur Ilia Dilo Sheperi në gjuhën amtare
Por ajo shtëpi nuk është vetëm për këtë një monument. Djemtè e tij, me ne krye JANIN (fanua si thone pèr Te. Strategu qe, luftoi me pushke e pene aq burrerisht kunder te huajve dhe kunder sllavokomunizmit)gjithashtu punuan e luftuan për kombin duke marrë prej historisë emrin e çmuar :ATDHETARË.Edhe brezi i ri me , ETIENIN , PIRON , VANGJELIN , VASILIN etj. gjithashtu u derdhën si shqipe për atdheun dhe secili në fusha të ndryshme punoi pa u lodhur deri në fund. Mendoj se një prove e punës së tyre të palodhur , është sjellja e egër e komunistëve .
Duke gjykuar punën shkatërruese të komunistëve deri ne gjakosjen e pragut te kesaj shtepie me gjakun e KALIOPI DILO-s akoma te patharè , se, drejtesia vret Drejtesine,krimbat si ne zakon te tyre mblidhen te mmbulojne plage...mënyra se si u soll me familjen patriote të Dilo—ve, është një provë që jep dritë e vërtetësi qe u përndoqën, u dënuan u persekutuan dhe përndjekja vazhdoi edhe pas vdekjes.
Si është provuar, komunistët u sollën kështu vetëm me inteligjencën shqiptare, dhe kjo që në atë kohë shkaktoi aq shumë dhimbje tani na bën krenarë, sepse do jetë një pasqyrë e gjallë e punës së tyre të palodhur dhe një ballafaqim me ata që e rropën popullin të gjallë.Ja ku po e përsërit:familje të tilla stoli e kombit, duhet të mbeten në breza rreze drite.
Monumenti dhe heroi duhet të jenë në të njëjtin vend, aty ku ju takon të jenë, në ballë . Muzetë që duhet të ndërtohen në Shqipëri do të japin ngjyrën dhe forcën e së vërtetës e cila duhet të ngrohë e të ndriçojë . Unë kam besim se brezat e ardhshëm duke u njohur me punën dhe lavdinë e vërtetë, do të çmojnë të mirën dhe do ta ngrenë atë në piedestal, aty ku i takon të jetë.
Një popull kur ruan të kaluarën, ka të ardhme, dhe kur e kaluara të mëson me mirësi e tashmja mund të jetë e vështirë por e ardhmja patjetër që do të ketë dritë. Shumë dritë.E shkëlqyer do të jetë!!!

Ksenofon M. DILO