Mr. Kadrush Radogoshi: Një vepër e harruar (e Injac Zamputtit)

E lexova me interes të veçantë shkrimin ,,Rrëfimi i Injac Zamputtit: Pse kundërshtova të spiunoj Eqerem Çabejin?” dhe u gëzova që informacioni që sjell ky shkrim për çudi përputhej me konstatimin tim të bërë 13 vjet më parë për këtë shkrimtar. Kur e kam lexuar librin me tregime ,,Atje, nën hijen e Rozafës” nuk kam pasur kurrfarë informacioni për fatin e autorit, por për çudi intuita nuk më paska mashtruar. Me bindjen se kjo vepër dhe autori i saj kërkojnë vendin e vet në rendin e vlerave të traditës sonë, duke trokitur me forcë në ndërgjegjen e shoqërisë shqiptare, e cila shpeshherë duke afishuar jovlerat apo vlerat e dyshimta, mbulon me harresë vlerat e njëmendta të saj, po jua dërgoj shkrimin tim ,,Një vepër e harruar”, fillimisht i botuar në revistën për kulturë, art, letërsi ,,FJALA” të Prishtinës në numrin e prillit 1997, faqe 6.

Më vonë këtë punim e kam futur në librin tim me studime, kritikë e ese ,,Nëpër universin letrar” të botuar në vitin 2003 në shtëpinë botuese ,,Rilindja” të Prishtinës. Ju njoftoj se ky libër në atë vit ka fituar Çmimin ,,Pjetër Bogdani”, i cili jepet për librin më të mirë të vitit në të gjitha zhanret. Përshëndetje vëllazërore Mr. Kadrush Radogoshi NJË VEPËR E HARRUAR Persiatje fillestare

Rastësisht, te një mik që nuk e ka profesion letërsinë, e gjeta një libër të pluhurosur e të zverdhur nga koha. Ashtu si Faik Konica ”Prometeut të mbërthyer” ia fshiva pluhurin dhe fillova ta lexoj. Në kopertinën e parë, në pjesën e sipërme, spikat titulli i shkruar me shkronja të mëdha ”ATJE, NËN HIJEN E ROZAFËS”, ndërsa më poshtë me shkronja të imta ”Tregime nga Injac Zamputti”, kurse në fund ”ISMAIL MULOSMANI BOTONJËS – TIRANË”.

Koha e saktë e botimit, prill 1944, lexohet në kopertinën e fundit, ku është botuar Radhori i botimeve të këtij botuesi, të bëra në muajt mars-prill të atij viti dhe atyre që do të botoheshin në muajin maj, pra të gjitha janë botime në kohën e Luftës së Dytë Botërore, apo në kohën e funksionimit të Shtetit Etnik Shqiptar. Leximin e fillova me bindjen se ky libër tregimesh ishte dënuar me harresë, prandaj kisha kureshtje ta dija shkakun e këtij dënimi. Shkaku i parë dhe më i rëndësishëm se pse mund të dënohet me harresë një vepër letrare mund të jetë vlera e saj modeste. Ky shkak, zakonisht, vepron në lexuesit e popujve, që nuk jetojnë në shoqëritë totalitare, por jo edhe në historinë e letërsisë së tyre, e cila nuk ndodh ta dënojë me heshtje një artefakt të një kohe të kaluar siç ka ndodhur me shumë vepra të letërsisë sonë. Shkaku i dytë është ai jashtë letrar, politik e ideologjik. Meqenëse shqiptarët, në të dy anët e kufirit, për pesëdhjetë vjet jetuan në dy sisteme totalitare dhe antishqiptare, ku vritej për çdo çast fjala dhe mendimi i lirë, përjetuan pasojat e veprimit të shkakut të dytë. Vritej autori si njeri, me vendim gjykate apo pa të, vritej vepra me harresë. Nuk e di se a ka qenë i përndjekur Injac Zamputti apo jo, por ka mjaftuar edhe vetëm fakti i përmendur më parë se vepra është botuar në kohën e funksionimit të shtetit etnik shqiptar, për t’iu shqiptuar dënimi me heshtje. (Ne foto profesor Injac Zamputti)

Tematika shqiptare e perceptuar nga pikëvështrimi i kategorive morale dhe sentimentale

Libri ”Atje nën hijen e Rozafës” i shkrimtarit dhe studiuesit Injac Zamputti përbëhet nga ”Paraqitja” (një formë e prologut), nga shtatëmbëdhjetë tregime dhe tri poezi (”Nji valzer”, ”Rromke” dhe ”Dallëndyshes së vjeshtës”). Tematika e tregimeve është përcaktuar në aspektin e hapësirës vendore dhe kohore. Hapësirën vendore na e sugjeron vet titulli i librit ”Atje, nën hijen e Rozafës”, që e nënkupton qytetin e Shkodrës, ndërsa hapësira kohore e nënkuptuar e në ndonjë rast edhe e përcaktuar saktë është perioda që fillon në pragun e shpalljes së pavarësisë e përfundon në prill të vitit 1944, kur edhe është botuar ky libër tregimesh. Kjo periodë nënkupton kohën, kur shoqëria shqiptare po bënte përpjekje për t’u emancipuar dhe për t’iu bashkangjitur pjesës tjetër të kontinentit, nga e cila ishte shkëputur dhunshëm. Të ndeshur me një okupim të gjatë, shqiptarët nuk patën mundësi ta emancipojnë qenien e tyre kombëtare në të gjitha aspektet, por përkundrazi qenë të detyruar ta konservojnë atë dhe ky konservim, në kohën e funksionimit të shtetit shqiptar, ishte shndërruar në pengesë. Pikërisht pengesa, që shkakton konservimi i gjatë brenda zakoneve shqiptare, pjesa dërmuese e të cilave e kishin humbur karakterin e tyre mbrojtës ndaj qenies kombëtare, është gurra prej nga e seleksionon ”lëndën” për tregimet e tij tregimtari Injac Zamputti.

Pra, të gjitha tregimet e këtij libri i karakterizon tematika shqiptare e perceptuar nga një pikëvështrim që karakterizohet nga kategoritë morale dhe sentimentale duke lënë në plan të dytë e të tretë, apo duke e injoruar fare kondicionimin historik, social e psikologjik të fenomeneve që e përbëjnë atë tematikë. Kategoria bazë për zgjidhjen e konfliktit në këto tregime është zemra, e shndërruar në sinonim të ndenjës dhe virtytit. Duke i dhënë përparësi kësaj kategorie, autori na i sugjeron tiparet sentimentaliste të prozës së tij. Pothuajse, në të gjitha tregimet e këtij libri, konfliktet mbi të cilat ndërtohen ato zgjidhen ashtu siç thotë zemra. Braktisen zakonet, që e pengojnë emancipimin, vetëm pse personazhi vendos ashtu si i dikton zemra. Në tregimin a parë ”Cili asht djepi i im” personazhi Dedë Shpendi e braktisë malësinë dhe zakonet e saj për ta shpëtuar djalin e tij të vetëm Sokolin nga hakmarrja. Më vonë e braktis edhe zakonin e familjes patriarkale, sipas të cilit babai është autoritet i parë dhe absolut në familje. Të dy këto braktisje i bën, sepse i thotë zemra e tij. Kjo braktisje e zakonit në emër të emancipimit e udhëhequr nga ndjesia e personazhit nuk arrin të krijojë një vizion të qartë dhe konkret të atij emancipimi.

Zakoni i familjes patriarkale braktiset edhe nga Lezina, personazhi i tregimit ”Kur t’epet e mbara…”, e cila nuk pajtohet, që të bie viktimë si motra e madhe dhe tre vëllezërit duke mbetur pa u martuar. Një kundërvënie zakonit të hakmarrjes, por edhe mendimit të gabuar të turmës për viktimën e atij zakoni plakën, së cilës ia kishin vrarë të gjithë djemtë dhe nipat me përjashtim të një nipi, që ia kishin shpëtuar e rritur miqtë, e shohim në tregimin ”Shtriga e lagjes”. Këtë plakë e ”ka vrarë pushka apo zakoni” e ”vret ” lagjja, e cila e quan shtrigë dhe e ”vret” nëpunësi që e nxjerr nga shtëpia. Ky tregim është pothuajse i vetmi që e përshkon toni i kritikës sociale. Në tregimet ”Dera qi nuk çelej” dhe ”Ta quej vjedhje” ndeshet tematika sociale, varfëria e madhe e personazheve. Në të parin jepet drama e një lypësi, ndërsa në të dytin drama e një gruaje, që nuk ka me se t’i ushqej fëmijët, prandaj është e detyruar të vjedh në kishë, por me premtimin se do t’i kthej paratë e vjedhura.

Në të dy këto tregime përsëri spikat kategoria e zemrës së pastër apo sinonimi i saj virtyti, në bazë të cilit zgjidhet konflikti në tregim. E njëjta gjë ndodh edhe në tregimin ”Liza e Maria”: kur bindet Liza për virtytin e Marisë, zemra i dikton ta ndërrojë vendimin, që kishte marrë më parë, për ta kthyer te prindët e saj të vërtetë, nga të cilët e kishte marrë para se t’i lindte fëmija i saj. Pjesa më e madhe e tregimeve të këtij libri ndërtohen mbi një skemë të njohur, karakteristike për sentimentalizmin. Dy të rinj dashurohen në mes tyre dhe kjo dashuri zakonisht lind menjëherë, që në kontaktin e parë, qoftë ai edhe vetëm një shikim apo dëgjim i zërit, por që has në pengesa dhe që për t’u realizuar duhet t’i kalojë pengesat, të cilat herë janë të kapërcyeshme e herë të pakapërcyeshme. Në disa tregime edhe kur tejkalohet pengesa mbi të cilën është ndërtuar konflikti i tregimit, nuk ndodh bashkimi i të rinjve, sepse del pengesa e dytë, ajo e pakapërcyeshmja, pranimi i vuajtjes si flijim për të dëshmuar vlerën e lartë morale. Në tregimin ”Na ka bijtë lulja në mur!…” Leci, poet e këngëtar, e dëgjon zërin e Marisë, fqinjës së tij të panjohur dhe dashurohet në të. E njëjta gjë ndodh edhe me Marinë, e cila, kur dëgjon këngën e tij dashurohet, por këtë dashuri e pengon muri i oborrit. Pengesën e kalon Maria, e cila një ditë prej ditësh hyp në mur dhe fytyra e saj i shfaqet Lecit si lule, duke frymëzuar atë për ta krijuar këngën me titull ”Na ka bijtë lulja në mur!…” Mjetet shprehëse janë tipike sentimentale dhe shërbejnë për ngritjen e tensionit emocional. Dominojnë pyetjet retorike, ndërsa portretizimi i vajzës bëhet me ngjyra romantiko-sentimentale, duke e poetizuar natyrën dhe duke antropomorfizuar elementë të saj: ”S’dij pse sod dielli shndrrit ma ambël, s’dij pse lulet e kopshtit apin erë aq të kandëshme, s’dij pse ajo kumbullë n’atë anë të murit ka qit kryet e qeshet…”(f.25).

Pengesa e dashurisë tejkalohet edhe në tregimin ”Lulja e kopshtit”, kur vajza e dashuruar ia qet të parën vjollcë të marsit, të dashurit të saj Lipit, që po i këndonte nën dritaren e saj. Tejkalimi i pengesës në dashurinë e dy të rinjve Bardhit e Prendës, në një tjetër tregim, nënkupton rrënimin e zakonit, sipas të cilit vajzat fejoheshin në djep dhe ironizimin e paragjykimeve dhe anakronizmin e besimit në qeniet mitologjike. Zakoni i fejesës së vajzave në djep është pengesë për realizimin e dashurisë edhe në mes Dilës së fejuar për Bardhin dhe Ndocit, i cili duke e shfrytëzuar kohën e luftës e vret rivalin e tij. Dila, kur e merr vesh këtë fakt nga vet Ndoci, e kërkon gjakun e të fejuarit. E vetmja falje që mund t’ia bëjë është që Ndoci të vritet për lirinë e atdheut. Për dashurinë ndaj Dilës e vret Bardhin, ndërsa për dashurinë ndaj saj dhe atdheut vritet vet. Në tregimin ”Tepër vonë” Djaloshi i dashuruar, në shikim të parë, në vajzën e Gjergj Sybës ia kërkon atij vajzën, por ai jo vetëm që nuk ia jep. por e fejon për tjetërkë. Kur djaloshi po qëndronte nën dritaren e së dashurës, vëllau i saj i vogël bie nga dritarja dhe ai e pret.

Për këtë shkak Gjergj Syba pranon të prish fejesën e vajzës dhe t’ia jep atë djaloshit, por ky nuk pranon sepse i dhimbset i fejuari i saj, i cili mund të vuante nga ky shkak, prandaj e flijon dashurinë e tij për lumturinë e tjetrit. Sipas autorit ky djalosh është fatos sepse ”e dashuron vuajtjen ma shumë se gëzimin dhe asht gadi të flijohet për zemra të panjohtuna”. Derisa në këtë tregim flijimi bëhet për zemrën e panjohur, në atë ”Dramë shpirtnore” Maria Flijon dashurinë e vet ndaj Luigjit, i cili ia kishte rrëmbyer zemrën, për ta bërë të lumtur zemrën e babait të saj Ndoc Fryshanit, i cili e kishte rritur pa nënë që nga mosha e saj trevjeçare. Prirja për të krijuar tregim sentimental, ku kategoria e lotëve është parësore dhe ndikon në rrjedhën e ngjarjes, kushtëzon zgjidhje të pamotivuara në aspektin social besa edhe logjik. Lotët dhe zemra e ndryshojnë rrjedhën e tregimit, duke krijuar në zgjidhje paradoksale. Si mund të arsyetohet kërkesa e babait profesor me studime të kryera jashtë, shkrimtar e shkencëtar, që vajza e tij të mbyllet në shtëpi? Dashuria e penguar nga kodi moral shqiptar, i cili nuk e lejon dashurinë në mes të kushërinjve është në qendër të tregimit ”Kushrij”.

Tregimet ”Mica (ose daci) në shtëpinë e re” dhe ”Zana e mirë” janë tregime për dashurinë ndaj truallit dhe lirisë, për të cilën vlen të rrezikohet jeta, po edhe të flijohet. Në tregimin e parë rrëfehet për tri macet, të cilat nuk shkojnë pas të zotit, kur ai e ndërron shtëpinë dhe truallin, ndërsa daci i zënë në shtëpinë tjetër, pa marrë parasysh kujdesin e njerëzve, është i pakënaqur për shkak të lirisë së humbur, prandaj kërcen nga dritarja e katit të dytë, duke e rrezikuar jetën e tij. Mesazhi i këtij tregimi është i qartë: edhe kafsha rrezikon për ta gjetur lirinë e humbur. Në tregimin e dytë, këngëtari plak, i cili e kishte lënë këngën, pasi e njoftojnë se u fitua liria dhe djali i vogël iu vra në Deçiç për Shqipëri, e merr lahutën dhe fillon të këndojë pa iu dridhur as zëri as dora.

Persiatje përmbyllëse

Poetika e tregimeve të Injac Zamputtit të përmbledhura Brenda librit ”Atje nën hijen e Rozafës” është sentimentaliste, sipas së cilës vepra letrare duhet të shpreh synimet intime dhe ndjenjat e njeriut. Zakonisht rrëfehet për vuajtjet e të dashuruarve, dashurinë e të cilëve e pengon diçka, që herë mund të kalohet ma sakrifica e herë s’mund të kalohet fare, pra tregimet janë të ndërtuara, kryesisht sipas formulës së thjeshtë antitetike. Në të dy rastet rrëfimi është i prekshëm e shpeshherë rrjedhin lot, të cilët burojnë nga zemra e lënduar. Në disa prej këtyre tregimeve haset edhe idila, që është njëra nga temat më të preferuara të sentimentalizmit. Erih Auerbahu në veprën e tij ”Mimezisi” (f.394) për prozën e këtillë ndër të tjera thotë: Për sa i përket moralit, flitet shumë për ndershmërinë dhe virtytet, personazhet edhe kur bëjnë ndonjë gabim, nuk e humbin shprehinë të kenë ndjenja fisnike dhe kënaqen gjatë shqyrtimeve moraliste, të cilat nganjëherë janë naive, por që autori i merr shumë seriozisht”. Autori shërbehet me të gjitha mundësitë e të rrëfyerit, karakteristike për tregimin. Ai përdor të rrëfyerit autorial, të rrëfyerit e personazhit në veten e parë me digresione lirike dhe të rrëfyerit objektiv apo në veten e tretë. Mjetet shprehëse të preferuara për këtë autor janë: peizazhi, krahasimi, antropomorfizimi e aty këtu edhe kontrapunkti (poezia ”Rromke” vuajtja e djalit që kërkon nënën dhe nënës që kërkon djalin e saj të vdekur, është dhënë në pranverë).

NGA BONI - JUSUF BUXHOVI (fragment nga libri im ne proces Lufta ime per Kosoven)

Rexhep Shahu

Kur kisha lexuar para shumë vitesh romanin “Shënimet e Gjon Nikollë Kazazit”, nuk kisha guxuar as të ëndërroja se mund të njihesha apo mund të flisja me autorin e tij shkrimtarin e madh të letrave shqipe Jusuf Buxhovi.
Kur gazeta “Rilindja’ filloi të botohej në Tiranë, shkrimet e Jusuf Buxhovit ishin një shkak më tepër që ta lexoja çdo ditë atë gazetë e cila falë Skënder Zogajt, i vinte falas Radio Kukësit. Shkrimet e Jusuf Buxhovit, krahas Ali Podrimes, Mehmet Krajes, Ramush Tahirit, Xhemail Mustafes, Ibrahim Berishes, Rustem Rugovës, Veton Surroit, Shkelzen Maliqit, Sylejman Gashit, Sylejman Aliut, Milazim Krasniqit etj., ishin lëndë e parë për emisionet e mia. Shpesh shkrimet e tyre i përcillja të plota për dëgjuesit e radios.
Duke kërkuar që të mbaja lidhjet me zyrat e Lidhjes Demokratike në Gjermani, me Hafiz Gagicën e Sali Çekën, lidhje që i pati vendosur Izet Duraku, rasti e solli që të mësoj numrin e telefonit të Jusuf Buxhovit.
Dhe në ato ditë të vitit 1998, kur bota filloi të merrej me çeshtjen Kosovë, munda të lidhem me telefon me Jusuf Buxhovin. Nëpërmjet tij, doja që dëgjuesit e Radio Kukësit, që në atë kohë ishin të shumtë në Shqipëri e Kosovë, të informoheshin se çfarë po ndodhte në kancelaritë e perendimit me çeshtjen Kosovë, çfarë kulaçi po gatuhej për Kosovën dhe shqiptarët. (Them … në atë kohë ishin të shumtë dëgjuesit e Radio Kukësit… pasi sot kësaj Radioje ja kanë mbyllur gojën pamundësitë e shumta…).
Gjashtë biseda apo intervista telefonike kam realizuar me Jusuf Buxhovin nga Gjermania. Ai ishte në korent të çdo zhvillimi, ishte i mirëinformuar dhe i gatshëm në çdo kohë.
Ndërsa prisja ndonjë zë të rëndë e të vrazhdë, u befasova prej bisedave me Jusuf Buxhovin. Zë i ngrohtë, i ëmbël, i qartë. Njeri i gjendshëm, i shpejtë, i saktë. Dhe mbi të gjitha, njeri i qartë.
Ka patur raste që lidhjen me Jusufin e kam bërë drejtpërdrejt në edicionin qëndror të lajmeve në radio. Sidomos kur kishte ndonjë zhvillim me rëndësi për Kosovën. Dhe ai nuk harronte asnjëherë të përshendeste dëgjuesit e radios tonë, e sidomos të përshëndeste Gjakovën e njerëzit e saj.
Nuk dua të flas rreth gjithë bisedave që kam realizuar me Jusuf Buxhovin. Vetëm nuk më hiqet nga mendja biseda e realizuar ditën që në Bon të Gjermanisë u zhvillua mbledhja e radhës e Grupit të Kontaktit për Kosovën, mbledhje e drejtuar nga sekretarja amerikane e shtetit Madeleine Albright. Kur i telefonova Jusufit, mu lut që ta merrja në telefon pas dhjetë minutash. Jam në konferencën e shtypit që po jep pas mbledhjes zonja Ollbrajt, mu përgjigj ai. Dhe e lamë ta merrja në telefon në mbrëmje.
Shtypi dhe medja në Shqipëri patën shkruar e folur se në mbledhjën e Grupit të Kontaktit në Bon, ishte ftuar të merrte pjesë edhe kryeminstri i Shqipërisë Fatos Nano. Kështu që unë në intervistën e drejtëpërdrejtë me Jusufin në edicionin e lajmeve të orës 19.30, veç të tjerave, e pyeta Jusufin edhe për këtë gjë, duke e çmuar se thirrja e kryeministrit të Shqipërisë në Mbledhjën e Grupit të Kontaktit për Kosovën ishte domethënëse.
Por Jusufi u përgjigj qartë e shkurt : Në mbledhjen e Grupit të Kontaktit që u zhvillua sot në Bon të Gjermanisë nuk ka marrë pjesë kryeministri i Shqipërisë e as kryeministri i Kosovës.
Po shtypi në Shqipëri ka informuar…, ndërhyra unë. Nuk më la të vazhdoj më tej. Shtypi ka shkruar ç’ka dashur, vijoi Jusufi, por në mbledhje nuk ka marrë pjesë kryeministri i Shqipërisë.
Po çfarë u vendos për Kosovën në këtë mbledhje, e pyeta Jusufin. Asgjë nuk u vendos për Kosovën, u përgjigj me mllef Jusufi. U përkëdhel përsëri Serbia. Iu dha afat përsëri Serbisë që të bëjë vrasje e masakra në Kosovë...
Edhe në bisedat e tjera që kisha zhvilluar me Jusuf Buxhovin, ai gjithmonë këtë gjë ma thonte : Iu la afat përsëri Serbisë…
Kur e pyesja se si është opinioni gjerman e më gjërë për Kosovën, Buxhovi u shpreh në një bisedë, se kam droje se vuajtjet e Kosovës do të bëhën një përditshmëri në shtypin e medjat e këtushme dhe opinioni në perendim do të ambientohet me të e nuk do t’I bëje më përshtypje dhuna serbe në Kosovë…
Në shkrimet dhe analizat e shumta të Jusuf Buxhovit, pata mësuar të jem i qartë edhe vetë për shumëçka. Prej tij pata mësuar që të flasim për largim të Serbisë prej Kosove.
Respekti për këtë gazetar e shkrimtar të madh shqiptar, na bëri që bashkë me Izetin, të zgjidhnim një shkrim të Jusuf Buxhovit dhe ta botonim në numrin 4 të revistës tonë “Dy Drina”, numër special kushtuar Kosovës. Botimi më i parë i një libri me shkrime të gazetarëve me emër nga shumë vende të botës, kushtuar Kosovës, luftës për të dhe paqes së saj. Por që nuk mori jehonë pasi e zhurmuan ata që nuk u përfaqësuan në faqet e saj… Në këtë shkrim fill pas luftës për Kosovën, Buxhovi parashihte Mitrovicën e sotme dhe problemet e saj.
E kam vlerësuar si vlerë të veçantë që për Radio Kukësin ka informuar edhe Jusuf Buxhovi nga Gjermania. Dhe për vetën time privilegj. E ruaj zërin e Jusuf Buxhovit, të cilin ende nuk kam mundur ta takoj edhe pse e deshiroj shume një takim me këtë gazetar dhe shkrimtar të madh shqiptar.

REXHEP SHAHU : ÇADRA E PROTESTES DESHMON SE KA ENDE SHPRESE

Çadra e lirise, sic e quajne disa, çadra e demokracise, ose sera ku rritet shpresa e shqiptareve, e ngritur pak metra larg vendit ku pati ngritur çadren "restorant pica & berxolla" Edi Rama me militante te Partise Socialiste, i kujton shume gjera kryeministrit Rama dhe shqiptareve qe nuk e pergojojne pa dite asgje per te, thjeshte ne emer te partise.
E para gje qe i thote cadra kryeministrit Rama eshte se ne kete vend ka ende shprese dhe cadra eshte sera ku rritet kjo shprese, mu ne syte e hunden e kryeministrit.
U thote shqiptareve se shume pushtete i ka gllaberuar Edi Rama por ende e ka nje oaz qe nuk e ka pushtue.
U thote shqiptareve se pushteti i rrenes, i shpifjes, i mashtrimit, i lyerjes e suvatimit, i shplarjes se truve te njerzve jane te Edi Rames, por cadra eshte gishti i akuzes qe nuk fshihet edhe pse mediat nen pushtetin e dhunshem te Edi Rames nuk e japin cadren as 10 % sa jepnin mediat cadren "restorant pica & berxolla" Edi Rama kur qeveriste Berisha.
Cadra eshte demokracia qe vepron e lodhur ne kete vend, por vepron duke na kujtue se dhuna e qeverise nuk ka mberri ne limitet kur duhet kape pushka per liri.
Cadra sot eshte tempulli i demokracise, tempull i cili pergojohet ne menyren me te paturpshme nga kryeministri, rrogetaret e shumte anonime e jo anonime, ishsigurimsit ne veprim me familjare e farefis vesi, me viktima te diktatures, spiuna ose jo, qe i konsiderojne farefis te tyre.
Cadra e ngritur nga Partia Demokratike po i ben nder te madh Edi Rames, po ia pohon se ai qeveris ne nje sistem demokratik, ku lejohet te protestohet dhe te ngrihet cader proteste ne oborrin e kryeministrit.
Çadra e PD dhe Lulzim Bashes po i meson Edi Rames durimin, po ia kujton se Rama çalon, eshte i semure, eshte i mplakur, eshte hutuar, eshte i turbulluar, ka dhimbje te medha koke, po ia kujton se nuk eshte shume i zoti ne realitet ani pse mashtron dhe eshte ekselent ne mashtrim.
Cadra qe nuk funksionon perfekt, qe po ia marrin frymen kandidatet per dhendure te pushtetit te neserm, kandidat ministrat, kandidat zevendesministrat, kandidat ambasadoret, kandidate per dhendure pushteti te neserm qe vijne si skorje te pushtetit te djeshem te PD, qe jane aktore deshtake te djeshem dhe aktrojne t'i shiten sot Lulzim Bashes si atllare e atkija kur jane gomere e gomarica, pra kjo cadra edhe pse nuk funksionon perfekt, po na jep shprese dhe po na pohon se ende ka shprese ketu ne kete vend.
Partia Demokratike qe ka vuajtur gjithmone nga mungesa e shpjegimit te saj dhe te puneve te saj, qe jane mijera here me te medha se gjithe punet e bemat e PS, duhet te shpjegohet, duhet te kete shpjeguesit e saj. Dhe nuk mund te jene dot shpjegues te PD ata qe ndjehen si gllaberues te PD, qe ndjehen si te huaj ne PD, qe kane bere lufte per ta varrose dikur PD.
Partia Demokratike me cadren e lirise ose me seren ku po rritet shpresa e shqiptareve, duhet ta dije se asnje shqiptar i zakonshem, i thjeshte, qe rri ne punet e veta, nuk bezdiset nga cadra e lirise. Nga ajo cader shqetesohen pushtetetaret dhe ata qe kujtojne se do te jene ne pushtet gjithe jeten.
Sot shqiptartet dhe ata qe besojne te Partia Demokratike, ata qe duan te besojne, ata qe nuk kane ku besojne, ata qe jane zhgenjyer e po zhgenjehen nga qeveria Rama, kane nevoje te besojne diku, duan nje kishe apo xhami, duan te besojne te PD e te cadra e lirise.
Por te gjithe kane nje pyetje qe e thone ose jo por e peshperijne: a e ka seriozisht PD dhe Lulzim Basha protesten, kauzen, kembenguljen, qendresen.
Nese do te jete qendrestare PD, nese cadra do ta rrise tamam shpresen, le te kurdisen lajme anti PD jo ne televizionet shqiptare por edhe ne ato amerikane apo kineze apo ruse, le te deklarohen zedhenesit e zedhenesve se Amerika eshte kunder apo pro, pasi nje gje eshte e sigurte, te gjithe jane me ate qe eshte serioz, qe eshte trim, qendrestar, qe nuk tradheton veten dhe kauzat e tij dhe ketu ne kete atdheun tone te vogel votojne shqiptaret, jetojne shqiptaret, qe e dine tashme saktesishjt se jane shqiptare dhe jo si para nje shekulli qe nuk e dinin cfare ishin por vetquheshin myslimane apo kaure.
Vetem nje gje i mungon kohes tone, seriozet, qendrestaret, trimat, kembengulesit, perkrahesit e idealisteve, ata qe nuk bejne pazare te ndyra, i mungojne misionaret.
Shpresoj se cadra e protestes po na meson perdite se shqiptaret kane shprese dhe do te kene ku te shpresojne.

Amerika e Britania ndalojnë laptopët në avionë

Ka hyrë në fuqi ndalimi i laptopëve dhe tabletave në bagazhet e kabinës për fluturimet nga Turqia dhe disa vende të Lindjes së Mesme dhe Afrikës së Veriut, drejt SHBA-së dhe Mbretërisë së Bashkuar.

Zyrtarët thonë se pajisjet më të mëdha se smartphone-t duhet të udhëtojnë të ndara, për shkak të rreziqeve në rritje se ato mund të përmbajnë eksplozivë.

Ndalimi i Shteteve të Bashkuara përfshin tetë vende, ndërkohë që ndalimet e Britanisë përfshijnë gjashtë vende. Turqia, Maroku, Jordania, Egjipit, Katari, Arabia Saudite, Kuvajti dhe Emiratet e Bashkuara Arabe janë vendet e prekura nga ky ndalim, ndërkohë që ato operojnë rreth 50 fluturime në ditë drejt Shteteve të Bashkuara.

Ndalimi britanik prek të gjithë fluturimet që vijnë nga Egjipti, Turqia, Jordania, Arabia Saudite, Tunizia dhe Libani. Çdo pajisje, përfshi edhe smartphone më të gjatë se 16 cm dhe më të gjerë se 9.3 cm nuk do të mund të merren me vetë në këto udhëtime drejt Mbretërisë së Bashkuar.

Presidenti turk Recep Tayyip Erdogan ka nxitur heqjen e menjëhershme të këtyre ndalimeve, ndërkohë që Departamenti Amerikan për Sigurinë e Brendshme ka cituar sulmet në aeroplane e aeroporte si shkak për këto ndalime.

Ekspertët europianë të sigurisë do të takohen javën e ardhshme për të diskutuar mbi masat, ndërkohë që ekspertë të aviacionit thonë kjo situatë do të dëmtojë fitimet e aerolinjave, pasi rreziqet përfshijnë rënie në numrin e pasagjerëve, pakënaqësi në rritje të klientëve dhe kosto më të larta lidhur me kontrollin e bagazheve.

GJURMUESI I VRASJEVE ENIGMATIKE(Arif Molliqi “Gruaja e vizatuar nudo”, roman. – Botoi “Faik Konica”.-Prishtinë 2008)

Ali D. Jasiqi *

Numri i punëtoreve tanë që punojnë në botën e jashtme, dhe të cilët pos punës se tyre të rëndomtë merren edhe me krijimtari artistike nuk është i vogël. Disa prej tyre janë afirmuar në lëmin e arteve figurative, të tjerët në ato skenike e të ngjashme. Ndërkaq, numri më madh i tyre kanë bërë emër në fushën e letërsisë, duke botuar vepra në të gjitha lëmit e krijimtarisë letrare: në poezi, prozë , në studime letrare apo edhe në dramë. Do theksuar se në të shumtën e rasteve krijimet e tyre sjellin risi në letrat shqipe, nga se ata, në kontakt me letërsitë e vendeve ku jetojnë thithin prej tyre nektarin e domosdoshëm për realizime letrare e artistike në një anë dhe në anën tjetër mallëngjimi apo dashuria për vendlindjen dhe njerëzit e saj, të përjetuara nga largësia është më e madhe se e atyre që jetojnë në fshatin apo qytetin e lindjes. E ky është edhe një nga faktorët që ndikojnë në ndjeshmërinë e krijuesve artistik, në zgjimin e ndjenjave suptile të domosdoshme për krijimtari artistike, veçmas në poezi. Përvoja e fituar nga leximi i veprave të shkrimtarëve të njohur në vendet në të cilat qëndrojnë ata u ndihmojnë ta përsosin shprehjen, ta begatojnë figuracionin dhe ta përsosin stilin. Në mesin e këtyre shkrimtarëve që krijojnë në diasporës, siç i quajmë ne, që me sukses e kultivojnë fjalën e bukur artistike padyshim se dallohet Arif Molliqi, i cili ka vite që e ndeshim në shtypin tonë. Derisa ishte student i gazetarisë në Prishtinë shkruante dhe botonte punim humoristike, herë me emër të plotë e më shumë me pseudonime të ndryshme: si Boksh Baruti, Topuz Bërryli, Prenk Sherri e tjerë. Këtë e bënte për arsye të ndryshme ndër të cilat duhet theksuar frikën nga pasojave që mund të kishte nga politika e ditës, që nuk ishte e favorshme për intelektualet. Në ndërkohë ai bëri emër edhe në letërsi. Pas botimit të disa përmbledhjeve të suksesshme me poezi, këto ditë botoi edhe romanin e tij të radhës me titull “Gruaja e vizatuar mudo”, vepër kjo që zgjon kërshërinë e lexueset jo vetëm me gjuhën e pasur dhe
të pastër shqipe, por edhe me temat, përkatësisht syzhetë në të cilat i vendos ai protagonistet e veprës se vet.
Romani në fjalë,që për kah forma e shtruarjes se lëndës ngjan në mënyrën e shkrimeve kaftane, për të mos thënë se në një mënyrë nga pak u përngjet veprave kriminalistike, trajton disa tema interesante dhe ka një syzhe mjaft tërheqëse që e bënë lexuesin për vete dhe nuk e lejon ta ndërpres leximin pa i ra në fund veprës, me një fjalë është roman që lexohet me një frymë. Të tillë e bëjnë atë edhe ngjarjet që përshkruhen, në një anë dhe rrjedhshmëria dhe lidhshmëria e tyre në anën tjetër, duke krijuar kështu një tërësi, një roman fabula e se cilit është vendos në ditët e sotme dhe në të kaluarën jo të largët,me protagonistë që si dje edhe sot veprojnë me të njëjtën mënyrë, me të njëjta metoda të sjelljeve, në një qytet të Kosovës, që për nga përshkrimi i ambienti dhe të lokaliteteve që zihen në gojë nuk është vështirë të përcaktohet se fjala është për qytetin buzë Erenikut, atë te Mëhallës se Hadumit ,“Kroi i Panxhalles” e lokalitete tjera të njohura, pra për Gjakovën, nga i cili qytet janë edhe protagonistet kryesor të veprës në shqyrtim.

Arif Molliqi

Qe në prolog autori na njofton me protagonistet kryesor të romanit, me ata që e mbajnë barrën kryesore dhe në të njëjtën kohë paralajmëron situata të rrezikshme, absurde, që do të ndodhin në këtë qytet. Në ambientet e një hoteli të këtij qyteti janë varrmihësit, por edhe Lisi,vrasja e të cilit, përkatësisht përpjekja për të zbuluar vrasjen enigmatike të tij është në qendër të fabulës së veprës,me në fjalë është strumbullari i gjithë veprës. Aty janë edhe Selmani i Orosh Tushës, Loshi i Zi, Dush Rrapi e të tjerë, personalitete që i gjejnë me kapitujt vazhdues të romanit. Në këtë pjesë, pra në prolog, Arif Molliqi e njofton lexuesin edhe për vrasjen e tre studentëve në kufi, por edhe të Curr Bregut, gjëja se kanë tentuar ta kalojnë atë ilegalisht. Vrasja e tre nxënësve kishte ndodhë në realitet çka dëshmon se Arif Molliqi e ka shfrytëzuar me mjeshtri ngjarjen e vërtetë, përkatësisht i ka mishëruar artistikisht atë.
Rudina e Curr Bregut e lajmëron Sokolin për vrasjen e Lis Llukës dhe ky e lenë punën në Hamburg dhe kthehet në Kosovë për të gjurmuar vrasësit e shokut të tij të dikurshëm, piktorit të njohur. Sokoli në rrugëtimin e tij kalon nëpër peripeci të shumta dhe në fund në saje të dëshmive të Rudinës, të cilat kujtime kishte filluar t’i botonte një gazetë e mëson të vërtetën për vrasëset serike që kishin ndodhë në qytetin e lindjes si dhe për kurdisjet që u bëheshin njerëzve të ndershëm nga shpirtkëqijtë. Në kapitujt e parë të romanit autori përshkruan me mjeshtri udhëtimin e Sokolit, që ndeshet në gërmadhat e shtëpive të djegura,çka do të thotë se kemi të bëjmë me zhvillimin e disa ngjarjeve që ndodhin pas luftës së fundit. Protagonisti kryesor i romanit, përkatësisht rrëfimtari shëtit nëpër qytet, hyn në kafene duke e vërejtur atmosferën herë herë të pakëndshme e nganjëherë edhe të mirë varësisht nga njerëzit që i ndesh në këto ndeja. Në këtë vazhdë mësojmë edhe për shoqërinë që kishte ky me Lis Llukën dhe me Dush Rrapin dhe momentin kur merr vendimin që të shkojë në emigracion. Është ky një vendim i vështirë, por të thuash i pashmangshëm në rrethanat e krijuara.
Romani nderohesh ashtu që po thuajse krejt ngjarjen e rrëfen narratori, përkatësisht Sokoli, duke e shoqëruar nganjëherë edhe Rudina. Në realitet Molliqi në një formë ose tjetër e sjell në qendër të vëmendjes se lexuesit se romanit edhe Lis Llukën e Jakovës, piktorin që është edhe strumbullarin e ngjarjes, vrasja e të cilit kishte shkaktuar tronditje në mesin e bashkëvendasvet dhe ishte maskuar aq mirë sa që askush nuk mund ta zbulonte të vërtetën e këtij krimi monstruoz. Aty është edhe Rudina , kjo figurë sa tragjike aq edhe enigmatike, një femër që ndodhet në mes të personazhit sa mëkatare aq edhe e viktimizuar. Fundi i saj është tragjik. Asaj i është vrarë burri, Curr Bregu, i dënuar më parë dhe pas vuajtjes se dënimit në burgjet e ish Jugosllavisë vritet kush e di ku dhe i kurdiset se gjëja ka tentuar të kalojë ilegal të kufirit shqiptaro-shqiptar,përkatësisht kalimin e kufirit në mes të ish- Jugosllavisë dhe Shqipërisë dhe në të cilin humben jetën shumë njerëz. I është dhunuar dhe vrarë motra dhe pastaj i është vra edhe djali, i cili kishte qenë në betejën e Koshares dhe në fund vritet edhe vet me rrethana enigmatike. Në vrasjen e saj kanë dorë shumë njerëz, ata që të vrasin natën dhe të qajnë ditën, çfarë ishin Selmani i Orosh Tanushës, Dushi R. të cilët kishin kërkuar që ky i fundit ta lexonte lamtumirës për bashkëshorten e Curr Bregut, në vrasjen e të cilit kishin dorë edhe ata vetë. Këta i kurdisin vrasjen dhe i zhdukin gjurmët e tyre në forma të ndryshme. “Për të kaluarën mos ke frikë. Të gjitha dosjet e policisë që lidhen me Curr Bregun dhe me Lis Llukën, e ndonjë tjetër, ku lakohen emrat tonë kam arritur t’i asgjësoj. Isha në Nish, pagova një njeri dhe ato dosje janë djegur. Askush nuk e di se çfarë ka ndodhur atëherë. Fjalët që fliten Çarshisë mos i dëgjo. Ti bëhu i shurdhër...!” Ky citat nga bisedat e tyre e zbulon fytyrën e vërtetë kriminale të këtyre njerëzve të paskrupullte, që nuk kanë karakter. Kjo ndodh edhe me vrasësit të Rudinës,që është i ngjashëm me atë të Lis Llukës, sepse”Rudina kishte qitur në shitje tri piktura të një formati 80x100 cm, një gjerdan të kuq dhe dy tjerë prej floriri, një zinxhir prej ari me pesë lira të rrethuar,dy palë vath:njëra prej ari e tjetra prej argjendi. Në këtë publikim ( fjala është për shkrimin e një gazete – nënvizimi ynë A.D. J) thuhej se për shitje kishte edhe libra, dhe dy dorëshkrime...” Dhe këto do të ishin të mjaftueshme për vrasjen e saj, që të humbin gjurmët e dokumente të atyre dokumenteve që do të mund të ndihmonin zbulimin e vrasjeve të shumta dhe aktorët e tyre,që kishin ndodhur në qytet. Kufomën e saj e kishin gjetur në breg të Drinit dhe policia kishte thënë se “ vrasësit kishin pasur për qëllim tjetër përveç një plaçkitje që kishte ndodhur nga ca tipa të pasjellshëm e të paedukuar”.
Protagonistet e romanit në shqyrtim janë ose artist ose dashamirë të artit, qoftë të pikturës apo edhe të teatrit. Madje në pjesë bukur e mirë e ngjarjeve zhvillohet në këso ambientesh, si në atelienë e Col Gurit apo edhe në holin e teatrit, ku shkojnë edhe kriminelët gjëja si dashamirës të artit. Romani dallohet edhe për një cilësi të veçantë të shtruarjes se lëndës. Autori me mjeshtri zgjon kërshërinë e lexuesit duke krijuar situata të veçanta për të përcjellë rrëfimin me intriga të shumta, me dashuri, por edhe urrejtje, me paradokse, elemente groteske elemente këto që e bëjnë atë prozë të suksesshme. Kështu autori do të rrëfeje për “gomarin që fluturon”në Fushë Kosove,për ”gruan që bën dashuri me një të vdekur”, “për macen e zezë” e të ngjashme .
Të gjitha këto i japin një gjallëri fabulës qendrore të romanit, e largojnë monotoninë dhe e freskojnë lexuesin për të vazhduar me kërkimin e së vërtetës për vrasjet enigmatike, që nuk janë edhe të pakta dhe të cilat bëhen për qëllime të caktuara, në radhë të parë për zhdukjen e fakteve që do t’i zbulonin vrasësit. Si i këtillë ky roman hyn në grupin e veprave të realizuara, vepër që meriton të lexohet dhe rilexohet dhe të ruhet në bibliotekat tona. Sepse është një realizim i suksesshëm, një roman që shënon një realizim të suksesshëm të autorit dhe në të njëjtën kohë edhe një arritje cilësore në prozën tonë bashkëkohore shqipe.

(Arif Molliqi, lindi në vitin 1953, është shkrimtar shqiptar nga Kosova, i lindur në Llukë të Epërme afër Deçanit.

Me shkrime ka filluar nga viti i fundit të gjimnazit ( kohë kur filloi të botoi), edhe pse ka shkruar më herët. Në fillim nuk e ngacmonte aq shumë poezia, andaj filloi më humor dhe satirë, n´atë kohë nuk preferohei shumë satira, andaj për ti ikur „keqkuptimeve“ filloj të shkruaj edhe poezi.

Satiren e shkroi krejt padiktueshëm tek gazeta humoristike „ Thumb, duke botuar me pseudonime të ndryshme si; Boksh Baruti, Topuz Bërryli, Prenk Sherri etjera. Gjatë vitit 1977/78 bashkëpunoi në gazeten e studenteve „Bota e re“ ne faqen e kulturës, e sidomos në satirë dhe humor.Këtë bëri edhe më Radio televizionin e Prishtinës, shkroj disa pjesë humoristike që i dha televizioni.
Edhe në „Rilindje“ botoi shumë shkrime saterike gjersa një ditë, të shqetësuar miqët e tij e rekomandojnë; herë për herë ta le satirën sepse ishte gjini letrare e „vështirë“ për kohën. Pas kësaj „këshille“, Molliqi e vazhdoi me intenzivisht me poezi,prozë dhe dramaturgji. Eshtë shpërblye disa herë me vendin e parë dhe të dytë në konkurset letrare për poezi.

Veprat

Gjer tani Arif Molliqi ka botuar:
“Simfoni për darkën e qenve”, poezi, Prishtinë, 1994
“Në udhëkryq pa zhurmë”, (poezi), Toena, Tiranë, 1996
“Loja e Sarkofagut”, (dramë), Eurorilindja, Tiranë, 1998,
“Psherëtima e zareve”, (poezi), Panteoni, Tiranë, 1999
”Përplasje” (skica dhe mbresa), Fakti, Shkup, 2000
"Premiera e një pranvere”, (poezi), Rilindja, Prishtinë, 200
“Kafka e ujkut”, (roman), Toena, Tiranë, 2001
”Dëshmorët jetojnë pas vdekjes”, (monografi), Prizren,2002
“Shënime nga arkiva e qytetit D.”, (roman), Faik Konica, Prishtinë, 2003
“Pelegrinazh i ftohtë në qytetin D.” (poezi) Faik Konica, Prishtinë, 2004
“ Loja e dytë e Sarkofagut”, (dramë) Rozafa, Prishtinë (Kjo dramë është marrë për botim nga konkursi letrar i shpallur nga Ministria për Kulturë e Kosovës, për vitin 2003/2004, në mesin e shumë dorëshkrimeve në konkurs)
“Portret i pambaruar”, (poezi) Faik Konica, Prishtinë, 2006
“Klubi Shqiptar Verrat e Llukës“ në Hamburg“, (monografi), klubi, 2007.
"Gruaja e vizatuar nudo", roman, Faik Konica, Prishtinë, 2008.

Antologji

Arif Molliqi, është prezentuar edhe në këto libra dhe antologji:
Halil Haxhosaj: “Premtime letrare, shkrime kritike, Prishtinë,2006
Shefqet Dibrani: “Libri dhe mbresa”, kritikë letrare, Zvicer 2005,
Chelaru Marius, Baki Ymer dhe Luan Topçiu “Antologji e poezisë shqipe”, në gjuhen rumune, një antologji më disa poetë nga Shqipëria, Kosova dhe Maqedonia, Valman, Rumani, 2006)

Etj.

Kur mediokrët fjalën poezi e përdorin në kuptimin inferior të saj, si “ broçkulla ose përralla”

Njerëzit e paditur dhe poezia

Puntorie Muça-Ziba

Fjala poezi vjen nga greqishtja e vjetër “poesis” që do të thotë : bëj, krijoj, thur. Ata që e shkruajnë poezinë quhen poet. Secili nga poetët i përket kohës dhe shekullit kur jeton.

Tellallët e së keqes që i shohim në disa TV. debate ordinere, por edhe këtu në faqet e fb-së, të lënë përshtypje se nuk e kanë kryer shkollën fillore dhe kurrë nuk e kanë mësuar e dëgjuar qysh në klasën e dytë fillore poezinë Mëmëdheu të Çajupit, sa për të krijuar imazhin se sa e pushtetshme është poezia, se ajo mbart përgjegjësinë kryesore për kulturën e një kombi dhe se ajo është mbretëresha e të gjitha arteve tjera. “Je tu thonë vjersha, o ti, je tu thonë vjersha”- ishte retorika e një nate pranvere; e një pseudopolitikani që të bënte ta bëjsh thërime-thërime ekranin e televizorit ngaqë ta pështirte jetën. Fatkeqsisht edhe në faqet e fb.-së kam has thënie të kuptimit inferior për poezinë,si: “ Pres të thotë ndonjë poezi filan politikan”. Kështu shkruan dikush pa e vrarë mendjen dhe pa e ditur se pikërisht poezia mbart njohuri të mëdha, se është aristokrate dhe transformuese dhe se nuk ka të bëj me oratorinë. Ky art fisnik disave nuk ua prek as trurin, as zemrën, as ndjenjat… Dikush i thotë vetes politikan dhe nuk arrin ta kap rëndësinë e poezive antologjike kushtuar atdheut ose ndodhive historike, ngaqë gjëja më me vlerë e tërë kohërave i duket vetja. I gjori pseudopolitikan merr guximin dhe thotë:” Je tu thonë vjersha”. Kinse “ Pallavra”. Ai ndoshta nuk ka dëgjuar kurrë për perlat kombëtare me një gjuhë të fuqishme artistike dhe shumë cilësore, si : “O moj Shqypni”, “ Anës së lumejve”, “ Syrgjyn vdekur”, “Poemi Kosovar”, “ Ikja e Mojsi Golemit” etj. Fyerja e poezisë merr formë fantazmogorike pasi që derdimenët harrojnë se po të mos kishte poezi nuk do ta kishim një pjesë të hises së identitetit tonë kombëtar, himnin, nuk do të kishim këngë, ninula, këngë vaji, këngë nizamësh që janë kënduar në kohën e sundimit Osman etj. Kanë thënë se kur nuk di më mirë është të heshtësh. Po ku heshtet në këtë anarki ku mungon pushteti i organizuar, ku nuk veprojnë ligjet dhe rregullat etike, ku dëgjohet apoteoza e peshkut që nuk arrijmë ta kapim as te koka ,as te bishti. Në këtë nahi shqiptare një grusht njerëzish kanë aftësi ta duan dhe ta zbërthejnë poezinë. Poezia na kujton se e pranishmja por edhe gjithçkaja është më tepër se sa ajo që na sheh syri jonë dhe më gjigande se detajet që na i kap truri. Ata që nuk kanë aftësi ta shohin ose sëpaku ta vlerësojnë poetin dhe poezinë nuk dinë dhe nuk bëjnë përpjekje ta shohin botën. E bekuara poezi ngjason me ligjin për drejtësinë kur një diktaturë burgos dhe torturon qytetarët, kur mungon liria e mendimit dhe liria e të shprehurit. Poezia e mirëfilltë është një disiplinë e fuqishme moralizuese dhe fisnike. Përmes saj shpalosen epokat historike, prandaj kanë thënë se atë që e harron historia e thotë poezia. Tek ajo hasim edhe begatinë mahnitëse të gjuhës. “Zëri i saj është zëri i dëshirave dhe vizioneve. Është zë i një tjetër bote dhe zë i asaj bote, është i lashtë dhe i sotëm…Është e nëndheshme…” thotë Oktavio Paz. Është një dhunti hyjnore, është religjion, është e veçantë, është si një diagnozë mjekësore që vetëm poeti ka aftësi t’ia cakton një sistemi ose një fenomeni. Është e turpshme, fyese, bile mund të quhet mani injorantësh poqese fjala poezi përdoret në kuptimin inferior të fjalës, duke e përqeshur atë, duke e stigmatizuar. Njerëzit që e përqeshin këtë lloj arti mund të konsiderohen si njerëz të paditur dhe si njerëz që i bëjnë dëm kombit. Shumica e poetëve shqiptar por edhe të atyre botërorë ishin dhe janë njerëz të arsimuar si: mësues, avokat, mjek etj. Ata janë produkt fin i një shoqërie. Janë njerëz me energji të veçantë, janë dhe do të mbeten begatia e një shoqërie. Kjo dukuri intelektualizmi që posedon mendime të përsosura e ka në damar idealizmin dhe demokracinë e vërtetë.

Poezia lindi bashkë me njeriun dhe u bë promotor i jetës së tij. Ai shkruajti për vdekjen, dashurinë, paqen, lirinë, shpresën, besën, pabesinë, natyrën, stinët, ajërin,ujin, hënën, diellin dhe për gjithçka që na rrethon. Tek poezia mpleksen kultet, mitet, legjendat, ëndrrat, zanat, shtojzovallet etj. Mllefi mund të lind më shumë nga fyerja që i bëhet poezisë dhe jo akëcilit apo akëcilës poete. Megjithatë do ta shkruaj një përkthim të një adithi nga Ulvi F. pasi që më la mbresa të thella. Në atë “ hadith” përmenden ziliqarët e poetëve. “ Poeti thotë: Kur poeti arrin suksese deri në qiell, armiqtë janë sa numri i yjeve. Poeti thotë: ata më xhelozojnë edhe në vdekjen time. Ah, mjerim edhe në vdekje më xhelozojnë.”

Derisa në kohën e Rilindjes Kombëtare por edhe gjatë periudhës komuniste poezia ka qenë kryefjala e popullit shqiptar, ajo sot përdhoset nga mediokrët e pamëshirshëm që i ka kapluar jermi. Konkludime të këtilla të gabuara sjellin njerëzit e paditur që nuk kanë aftësi t’i çmojnë vlerat njerëzore.

Po të ishte aq e parëndësishme poezia nuk do të harxhoheshin qindra mijëra euro për Mbrëmjet Poetike Strugane. Kështu veprojnë ata që e vlerësojnë kulturën e vet. Ata përpiqen që nëpër botë të krijojnë imazhin e një shteti që rri në këmbë dhe nuk çalon kur ec. Ca njerëz e admirojnë feniksin kur ngrihet nga hiri, kurse disa nga shqiptarët e përbaltin atë. Dëgjuam e çka nuk kemi dëgjuar këto vite të mbrapshta . Ata “të pushtetshmit” shqiptarët tonë që u punësuan në Ministrinë e Kulturës ju dërguan habere poetëve se nuk do t’ua finansojnë librat. Mjeranët ndoshta edhe nuk e dinë se librat e poetëve finansohen nga tatimet e këtij populli hallemadh, nga ata njerëz që e njohin dhe e admirojnë poezinë. Poashtu truri i tyre nuk arrin ta kupton se poetët gjithmonë janë opozitë, janë gjykues të padrejtësive, sherreve dhe gabimeve që bënë qeveria. Poezia nuk mund të jetë broçkullë sepse lind nga dashuria për ta jetuar jetën dhe për ta ngritur tej lartësive trungun kombëtar. “Poezia është një kombinim i mendjes me zemrën.” Thotë poeti Grek T.Patrikos.

(Mbi romanin “Emma Jazzi” dhe krijimtarinë e shkrimtares Puntorie Muça-Ziba)

Nga Prof.Dr. Fatmir Terziu

Kurë s’më ka ndodhur deri më sot të lexoj një prozë të tillë, që të më shijojë me oreksin e Oscar Wilde. E them këtë me bindje. E them nga kontrasti që më kanë krijuar ‘shenjat’ e një rruge të gjatë leximi dhe shënimesh akademike. Edhe tek mjaft akademikë të lexuar, dhe këto me qindra përpos një rruge gati tetë vjeçare në vazhdim të edukimit tim në Britani, po aq edhe tek mjaft krijues në fusha të ndryshme, që kam lexuar e studiuar nga afër, ndoshta jo aq shumë sa janë në fakt, [kjo më së shumti në gjininë femërore], nuk do të gjendej një kënd ku të pikëtakohej e veçanta dalluese e Oscar.

Puntorie Muça-Ziba

 Dhe kjo e zgjedhur përpos arsyes me romanin “Emma Jazzi” të shkrimtares Puntorie Muça-Ziba. Një lidhje që në rrëfim. Një veçori që në detaj. Që në fabulë! Oscar shprehet tek “Lady Windermere’s Fan”, pikërisht me këtë fabulë që romani i shkrimtares shqiptare dikton një arsye në lidhjen me kanunin në familjen shqiptare. Thënia e Oscar Wilde dëshmon qartë: “aksionet janë tragjeditë e para në jetë, fjalët janë të dytat”. Dhe kështu ndodh të jenë ato ndërrmarje negative që mbrusen nën diktatin ‘burrëror’, kur lexohen në roman. Kështu janë ato aksione që elementi mashkullor i magnetizon në interes të tij, duke i dhënë shkas autores që nga ky mjedis të depërtojë në filozofi të ngjashme e të përdorë fjalën si element përshkrues të kësaj tragjedie.
Kritikja Kujtime Kica në parathënien e këtij romani sqaron: “Romani “Emma Jazzi” i shkrimtares Puntorie Muça-Ziba, trajton një temë aktuale, atë të dhunës ndaj gruas. Arti është dritë që ndriçon errësirën. Në këtë rast ky roman hedh dritë në një pikë të errët të shoqërisë sonë, madje një shtjellë drite për të ndriçuar jetën e femrës së torturuar.
Libri është shkruar me një mjeshtri artistike.
Në fillim, sapo e merr në dorë, të ngjan në një roman të ndërlikuar, me pjesë të gjata e të trishtuara, fragmentare, të ngarkuara, plot tension, shkurt, një libër shumë i dhimbshëm për t’u lexuar dhe mahnitës për të mos e lënë mënjanë. Duke lexuar pastaj, ndjen pulsin e shqetësimeve të autores që mëton të shprehë në mënyrë sa më artistike volumin e botës dhe jetës në të, bëmat dhe gjëmat e burgjeve që krijon njeriu për njeriun. Në qendër, si lajtmotiv i romanit është vënë një familje, institucion shumë i respektuar ndër shqiptarë, por ku nuk respektohen traditat fisnike shqiptare. Përmes jetës dhe bëmave të personazhit kryesor, Emma Jazzi, mpleksen ngjarje interesante dhe tronditëse. Aq tronditëse sa ta përshkojnë kurmin drithërime. E, në të njëjtën kohë, autorja mban një spektër ndriçues në dorë për të ndriçuar shtigjet e avenirit, kah duhet ecur.” Duke u rikthyer tek Oscar Wilde gjen edhe emlemën lidhëse në këtë detaj, jo thjesht për nga tema, fabula apo trajtimi, por nga stili, kapja e momenteve dhe filozofia e fjalës që përcillet tek lexuesi. Dhe shkrimtarja e di mirë atë që Oscar shton tek “Kritiku si artist” (“The critic as Artist”) se “burri është padyshim vetvetja kur ai hyn me bisedimet e tij si person. Jepini një maskë atij, dhe ai do t'ju tregojë të vërtetën, se kush është.” Kjo thënie e Oscar Wilde vlen si një çelës magjik për të hapur tërë fabulën që gatuhet tek qeliza e familjes. “Qeliza e familjes në roman përbëhet edhe nga një personazh tjetër, të cilin autorja e cilëson me AI. AI është personazhi negativ i romanit, është burri, bashkëshorti i Emma Jazzit. Ai pin alkool, luan bixhoz, nuk furnizon shtëpinë, nuk i përkëdhel fëmijët, ushtron dhunë ndaj gruas, ndaj fëmijëve, është gjithmonë me rrebe dhe flet gjera të kota, fjalë të ndyta… Me një fjalë është njeri koti, njeri pa skrupull, paranoik, njeri që s’ka asnjë synim, por as edhe një element pozitiv që të trajtojë çështje shoqërore e sociale, probleme jetike njerëzore.” (Kica po aty). Dhe me këto fjali kuptohet më qartë se “Morali është thjesht ajo që ne miratojmë me qëndrimin ndaj njerëzve të tjerë, të cilët ne personalisht i kemi zët.” (Wilde: akti i dytë tek “Një burrë ideal”).
Duke vazhduar me moralin e cituar nga Oscar gjejmë edhe thelbin e tij në mjeshtrinë e autores. Kice e zbulon qartë: “Autorja lë të hapur e të lirë lexuesin që të gjykojë vetë se si duhet vepruar në rastet kur ushtrohet dhunë permanente ndaj një personi të caktuar, në këtë rast ndaj gruas.” Kështu shkrimtarja shqiptare e fuqizuar nga kuptimi jetik dhe aq aktual i kësaj tragjedie lë lexuesit që vetë të japin gjykim ose zgjidhje sipas momenteve qe gjejnë në roman, pra ashtu si edhe kritikja e gjen në fjalët e saj, “se si mund të veprojnë në qoftë se gjenden në pozitën e protagonistes, në këtë rast viktimës së shtypjes.” Vetë personazhi i romanit, Emma Jazzi është nën presionin e vazhdueshëm të dhunës, nën presionin e të keqes, të ligës dhe sakrifikon duke duruar. Ajo duron atë që s’duron dot njeri. Prej Kices dhe leximit tw romanit kuptojmë gjithashtu se “Arti është në funksion të njeriut dhe ai duhet të luftojë dukuritë negative. Shtypja e gjithanshme e gruas në familje dhe jashtë saj, nuk është e panjohur e as e vetme.”
Kur marrim në analizë, apo shkruajmë thjesht për një krijimtari më së shumti ne marrim një paralele, ose edhe një shtysë përpos tematikës me shumë lidhje. Një e tillë në këtë rast që lidhet me kanunin është e shkruara e At Shtjefën Gjeçovit, por që në fakt ka një distancë në lidhje me komunikimin e asaj që parashtron autorja për lexuesin. Duke u rekur pas temës gjejmë romanin e Kadaresë “Prilli i Thyer”, apo më tej edhe romanin e shkrimtares shqiptare, Flutura Açka, në lidhje me këtë temë. Natyrshëm është një temë, kjo tema e Kanunit, që ka mbërthyer aq shumë syrresh sa që edhe gjithë lëmitë e mediave e kanë sigluar dhe fokusuar atë. Kështu ndodh edhe me mjaft studime akademike, apo edhe me kërkime në lidhje me këtë fenomen, që disi mbetet arsye në ekzistencën e tij. Përpos gjithë këtyre lidhjeve në temë, arsye dhe paraqitje vjen edhe diferenca e përshkruar nga pena e shkrimtares në fjalë. Në penën e saj janë shumë dualitete jetike që fuqizohen nën ombrellën artistike të plantimit të binomeve grua-burrë, mashkull-femër, ku në thelb, dhe në realitetin e njohur historik në këtë binom, gjithnjë mashkulli ka qenë në favor. Strukturat familjare, normat kanunore, kanë qenë gjithnjë në anën e mashkullit. Por në roman shihet arsyeja ndryshe, arseja që nyjëzohet nën filozofinë e Oscar Ëilde dhe që shihet qartë tek qëndresa femërore që kërkon alternativë të daljes nga kjo mbetje shekullore në një mentalitet ende të dyzuar. Jo më kot shkrimtarja e ka lënë pa emër këtë element mashkullor, këtë personazh ‘burrë’ në roman. Aty ai thirret në Kanunin e Lekë Dukagjinit, të cilin as nuk e njeh dhe as nuk e ka lexuar. Por, aty ku është në favor të tij, e citon, e përdor, më mirë të themi e keqpërdor atë. Është ai element mashkullor që harron qënien e tij njeri, harron marrëdhëniet burrë-grua, po aq është edhe shpërfillës dialektik i lidhjeve burrë-grua-fëmijë. Është shkurt ai burrë i pikturuar bukur nga shkrimtarja: “Sa i shëmtuar që ishte! Fytyra e tij prej burri, me dy sy ngjyrë gështenjë të dalë jashtë si dy kumbulla, me qimet e vetullave të rrëzuara mbi kapak, me një mjekër qose, me dhëmbët çatallë të rralluar, e me një bark të fryrë si lodër, çdo ditë merrte nga pak pamje kafshe që herë më dukej si fytyrë derri e demi bashkë, e herë si fytyrë ariu. Ai u shtang kur shikoi enën në të cilën kisha radhitur thikat që i lava para se të shtrihem. Qëndroi një copë herë në vend, si i ngujuar dhe mi nguli sytë aq egërsisht, sa që kujtova se do alivanosem nga frika. - Do të më there…”. Dhe pikërisht kjo e fundit “Do të më there…” është një arsye më shumë për të kuptuar rrjedhën e prishjes së raporteve të lartcituara.
Në kontrast me këtë figurë, që penelatat e autores e sjellin aq afër dhe larg midis preambulës filozofike, kohë dhe hapësirë, vjen edhe kryepersonazhi femëror i romanit. Një kumt njerëzor ngjizet me tërë elegancën e fjalës. Dhe ky kryepersonazh është vetë Emma Jazzi. Kica na vjen në ndihmë “Emma Jazzi, është grua e mençur, e ditur, merret me art, me këngë, por përse ajo nuk mund ta kthen në anën e vet kanunin? Po t’i referohemi Kanunit, ai ka edhe anët e mira. Por, kryepersonazhi në roman, të keqen nuk e konstaton vetëm në momentin që e jeton, por më herët. Ajo i fajëson të gjithë ata që e kanë detyruar të martohet me personin që jeton. Ajo i urren, madje disa herë i fanitet në ëndërr sikur tenton t’i vrasë me radhë burrat që janë alkoolikë kronikë. Protagonistja nuk do askënd, disa herë shfaqet krejt apatike, pa ndjenja. Kësisoj mendon ajo, se u bën ballë shovinistëve gjinorë.” (Kica po aty). Por kjo nuk mjafton që të shihet protagonistja si një vepër që riskon me magjinë e artit. Emma, vetësiglohet nën fuqinë plotësuese të mbiemrit të saj që vjen nga mbiemri i saj objekt-art-lidhëz ‘Xhaz’. Siglohet edhe në traditë, filozofinë popullore dhe realitetin e trashëguar, ku fuqia e fjalës së gatuar me mjeshtëri kontraston dallimet. Dallimet që vijnë në kandarin jo-ballancues historik të kanunëzimit të binomit femër-mashkull. Dhe, kjo shihet edhe në vetë sjelljen e nënës së babës, gjyshes, (autorja e quan nënë) apo në sjelljen e shumë gjysheve apo nënave që meshkujve u japin përshesh me kos, e femrave përshesh me dhallë.
Kështu ashtu siç edhe Kica e zbulon, Romani “Emma Jazzi” përshkohet me frymë sociale e shoqërore. Elementet psikologjike, metafizike e filozofike, që ndjehen në këtë libër, mbajnë vulën origjinale të autores. Ata janë lidhje specifike që dëshmojnë lidhjen me temperamentin artistik të Oscar Wilde, por edhe janë një art më vete për të thënë me plot gojën se Puntorie Muça-Ziba, është kurruesja logjike e një fenomeni tejskllavërues në emër të së shkuarës, në emër të jo-arsyes, apo më saktë të fundosjes së vlerave njerëzore. Shkrimtarja në rrugën e saj të gjatë, krahas një poezie tejet bashkëkohore, ka gatuar ndjenjën e jetës me përkushtimin për të tërën, duke lënë një model për ecjen para dhe shpëtimin e së ardhmes. Ajo vjen në një kohë të duhur dhe është modeli që duhet ndjekur.
Bashkohem me mendimin e Kices se me “Me bukurinë e stilit, autenticitetin e dialogjeve, ajo na ka dhënë një roman të arrirë, që ia vlen të botohet dhe shpresojmë se do të ketë jehonë të gjerë në opinion.” Por, jo vetëm në opinion, ajo duhet kapur me detaj deri në një studim gjithëanësh. Romani i ka vlerat, ne duhet t’i përcjellim ato më tej.