Arkivat sovjetike: shqiptarët tentuan t’i merrnin të 12 nëndetëset

Ferdinand Dervishi


Në pjesën e parë të këtij cikli flitej për themelimin nga sovjetikët të bazës Luftarako-Detare të Vlorës, një ide e ardhur për kundërpeshë të Flotës Amerikane në Mesdhe. Sipas Hrushovit, kreut të Partisë Komuniste të Bashkimit Sovjetik, ideja kishte lindur pas luftës së Dytë Botërore, “kur ishin acaruar sërish marrëdhëniet e Bashkimit Sovjetik me vendet kapitaliste”. Sovjetikët kishin vlerësuar se me pozicionin e saj Shqipëria e kërcënonte seriozisht veprimtaritë e bllokut ushtarak të NATO-s në Detin Mesdhe. Prandaj, në marrëveshje me shqiptarët, ishte vendosur që në gjirin e Vlorës të dërgohej flota ruse e nëndetëseve. Shpejt këtu mbërrijnë nga Balltiku, njëra pas tjetrës, 12 nëndetëse sovjetike të tipit Whiskey dhe gjithë logjistika tjetër, një grup anijesh të funksioneve të ndryshme si dhe bateri kundërajrore, sistem i fuqishëm radiondërlidhjeje etj. Me kalimin e kohës më shumë se 300 marinarë shqiptarë trajnohen për drejtimin e nëndetëseve, ndërkohë që sipas marrëveshjes në fund të vitit 1960, katër prej këtyre mjeteve luftarake të pazakonta, do i kalonin shtetit shqiptar. Duke manovruar me nëndetëset, sovjetikët nisën të realizonin objektivat e tyre. Në një rast ata dërguan një nëndetëse deri në Gjibraltar dhe në një tjetër rast një nëndetëse, po e bazës së Vlorës, ndoqi nga pas një kryqëzor, që mbante në bord vetë Presidentin e Shteteve të Bashkuara të Amerikës. Kështu, në pak muaj sovjetikët kishin arritur qëllimin e tyre kryesor: të nisnin balancimin e forcave ushtarake me ato amerikane në Detin Mesdhe. Gjatë vizitës së tij në Shqipëri, nisur më 25 maj 1959, Nikita Hrushovi kishte plane të mëdha për Shqipërinë. Ai kishte vendosur që në afërsi të bazës së Vlorës, por edhe në pozicione të tjera të vendoseshin raketa me rreze të mesme e të vogël veprimi, me qëllim që të balancoheshin edhe raketat amerikane në Itali. Por frika e Enver Hoxhës për dënimin e kultit të Stalinit dhe kryesisht mosdhënia e ndihmave ekonomike të kërkuara nga Bashkimi Sovjetik, ftohin marrëdhëniet politike shqiptaro-sovjetike, gjë që u pasqyrua edhe në ato ushtarake.

(vijon nga numri i kaluar)

Në Moskë, Hoxha dhe Mehmet Shehu, kryetari i Qeverisë Shqiptare mbajtën fjalime të flakta antihrushoviane. Ata u sulmuan nga lideri i komunistëve polakë, Gomulka, i cili goditi thelbin antimarksist të udhëheqësve shqiptarë. Menjëherë pas tij në mbrojtje të Hrushovit dolën liderë të tjerë, kështu që Hoxha dhe Shehu, pa pritur përfundimin e mbledhjes, udhëtuan për në Tiranë. Ata nuk shkelën më në Moskë. Kur kishte ftesa, dërgonin sekretarin për ideologjinë, Ramiz Alia. Verën e vitit 1961, pasi pa në radhën e të ftuarve drejtuesin e delegacionit shqiptar, Ramiz Alia, Hrushovi, që nuk dallohej për elokuencë, iu drejtua me zë të lartë: “Së shpejti shoku Enver Hoxha do të dërgojë në vendin tënd pantallonat”. Që nga kjo ditë, në takime nisi të mos vinte as sekretari për ideologjinë.
Por pavarësisht nga mosmarrëveshjet mes liderëve të BS dhe Shqipërisë, ato mes marinarëve në vitin 1960 vazhduan të mbeteshin të mira. Siç kujton kundëradmirali Zagrebin, gjatë gjithë vitit 1960 ushtarakët tanë, kryesisht marinarët, punonin me shqiptarët shumë miqësisht dhe nuk kishte asnjë konflikt. U zgjerua porti i Durrësit, u përfunduan objektet ushtarake për mbështetjen e anijeve dhe mbrojtjen anti desante të bregut. Në fund të vitit 1960, nga marina sovjetike iu dhanë shqiptarëve, sipas marrëveshjes, katër nëndetëse, “C-241”, “C-242”, “C-358” dhe “C-360” si dhe baza lundruese “Vladimir Nemçinov”. Në ceremoninë e dorëzimit në Gjirin e Vlorës, duke u sjellë me një triumf të pazakontë, morën pjesë drejtuesit e flotës shqiptare dhe oficerët e Shtabit të Forcave të Armatosura të Shqipërisë.
Por edhe pas dhënies së nëndetëseve, sipas kërkesës së shqiptarëve, oficerët dhe komandantët tanë, vazhdonin t’i mësonin shqiptarët dhe të dilnin në det bashkë me ta. Zhytja dhe manovrimi i nëndetëseve kryhej nën survejimin e kontrollin e plotë të specialistëve tanë. Ndërkohë, në Shqipëri pritej të instaloheshin 17 njësi të raketave bregdetare, por ndërprerja e marrëdhënieve politike ndërpreu gjithçka.
Plenumi i ndarjes
Situata u përkeqësua kur nga 13 deri në 20 shkurt të vitit 1961, në Tiranë u mbajt Plenumi i Komitetit Qendror të PPSH-së. Vendimet e tij në këtë kohë mbetën të panjohura për marinarët tanë, por thelbi u mësua gjithsesi. Në Vlorë mbërriti ministri i Mbrojtjes, Beqir Balluku, dhe bëri një mbledhje të mbyllur të aktivit të partisë së flotës shqiptare. Marinarët tanë kishin shumë miq ndër kolegët shqiptarë edhe mes oficerëve, dhe shpejt u mësua se Balluku në këtë mbledhje kishte mallkuar Hrushovin dhe udhëheqjen sovjetike duke i akuzuar për revizionizëm, mungesë dëshire për të ndihmuar Shqipërinë, dhe të tjera të ngjashme. Ai kishte dhënë detyra që të ndërpriteshin çdo lloj marrëdhëniesh me instruktorët sovjetikë, mbajtjen larg të atyre nga nëndetëset që tashmë u ishin dhënë shqiptarëve, të ndërprisnin çdo lloj kontakti me ekuipazhin e anijeve sovjetike. Veç këtyre, Balluku kishte kërkuar që të mos lejohej dalja e anijeve tona nga baza e Pasha-Limanit, madje kishte dhënë urdhër që për të realizuar këtë të përdoreshin bateritë e topave bregdetarë.
Situata nisi të bëhej katastrofike. Përpjekja për të zbutur këtë situatë përmes ndërhyrjes së Traktatit të Varshavës, rezultoi edhe më fatale dhe çoi në përshpejtim të ndarjes finale, pasi shqiptarët i frikësoheshin ndërhyrjes së armatosur të BS në vendet e demokracive popullore. Në mbledhjen e vendeve pjesëmarrëse në Traktatin e Varshavës, në mars të vitit 1961, Greçko kërkoi me insistim që baza e Vlorës të kalonte në mënyrë të padiskutueshme nën komandën e forcave të Traktatit të Varshavës. Por shqiptarët e hodhën poshtë këtë kërkesë, edhe pse vendeve të tjera anëtare u ishte marrë ndërkohë ky vendim. Në të njëjtën kohë në Tiranë shkuan zv/ministri i Punëve të Jashtme, N. P. Firjubin, zv/shefi i Shtabit të Përgjithshëm të Ushtrisë Sovjetike, Gjeneral Armate A. I. Antonov dhe zëvendësi i komandantit të Shtabit Qendror të Marinës, Admirali N. D. Sergejev. Qëllimi i tyre ishte që të merreshin vesh me shqiptarët që baza e Vlorës t’i nënshtrohej komandës së forcave të Traktatit të Varshavës. Por shqiptarët qëndruan në të tyren, duke shpjeguar se nuk u nënshtrohen vendimeve të komandës së Traktatit të Varshavës. Pa arritur asgjë në synimet e tij, Firjubini u kthye mbrapsht bashkë me gjeneralët e tij.
Rrethanat u acaruan dhe më, kur me vendim të gjeneral-kolonelit A. M. Adrejev, që kryesonte grupin e këshilltarëve tanë në Shqipëri, nisi evakuimin në BS, të familjeve të oficerëve tanë. Në të njëjtën kohë më e nevojshme ishte të zgjidhej çështja e brigadës së 40 të anijeve tona të dislokuara në Shqipëri, pasi udhëheqësit shqiptarë nisën të paraqisnin të drejtat e tyre edhe mbi tetë nëndetëset e tjera, madje mbi të gjithë strukturën e bazës, bashkë me mjetet ndihmëse. Për zgjidhjen e problemeve të lindura dërguan ish-komandantin e njësisë 40, kundëradmiralin C. G. Jegorov. Por shfaqjen e tij shqiptarët e pritën shumë keq. Enver Hoxha në kujtimet e tij e paraqet atë si një fabrikë helmi: “revizionistët sovjetikë dërguan në Tiranë edhe një kundëradmiral. I gjithë grupi përbëhej nga oficerë të Zbulimit, të dërguar te ne për të organizuar trazira, sabotazh dhe veprimtari diversioniste në bazën e Vlorës”. Dhe e gjithë veprimtaria armiqësore e Jegorovit përmblidhej në faktin se ai duhet të drejtonte operacionin e kthimit të tetë nëndetëseve tona në bazën e tyre në Balltik.
Shqiptarët përherë e më shpesh nisën të shkonin te kërcënimet për përdorimin e forcës në gjysmën e parë të majit të vitit 1961. Kështu në momentin kur në gjirin e Vlorës hyri anija transportuese sovjetike “Çiaturi”, mbi të u drejtuan topat dhe u inspektua nga pala shqiptare.
Dërgohet komandanti i
Flotës së Detit të Zi
Incidentet u shpeshtuan dhe në fund të muajit maj, të vitit 1961, komandanti i Flotës së Detit të Zi, admirali V. A. Kasatonov mori urdhrin të shkonte në Vlorë për të organizuar nxjerrjen nga Shqipëria të nëndetëseve dhe bazës sonë lundruese. Ai doli nga Sevastopoli me kryqëzorin “ Mihail Kutuzov” nën shoqërimin e dy torpedinerëve dhe tankerit “Briri i artë”. Teksa kalonte në ngushticën e Bosforit, Kasatonovit i dërguan telegram me urdhra të reja që thoshin se ai duhet t’i kthente anijet mbrapsht në bazë, veç tankerit. Sepse Shqipëria kishte urdhëruar ndalimin e futjes së anijeve tona në ujërat e tyre territoriale. Kështu që Kasatonov u detyrua të fluturonte për në Shqipëri që nga Moska, ndërkohë që një grup i oficerëve të flotës vazhduan udhëtimin me “Bririn e artë”. Në momentin e mbërritjes së tankerit në bazën e Vlorës, Kasatonovi, kishte mbërritur gjithashtu. Pasi mbërriti në Vlorë, Kasatonovi ngrit flamurin e vet në bazën lundruese “Viktor Kotelnikov” dhe menjëherë thirri në mbledhje kundëradmiralin A. V. Zagrebin, Jegorovin, kapitenin e Rangut të Parë, P. P. Kulika, - këshilltarin e drejtuesit të shtabit të flotës shqiptare, komandantët e bazës lundruese dhe nëndetëseve, këshilltarët dhe instruktorët e anijeve etj. Komandanti urdhëroi që menjëherë të niste përgatitja për largimin drejt Sevastopolit dhe për në Balltik. Një vëmendje të veçantë ai i kushtoi përgatitjes për largimin duke i parandaluar shqiptarët që të hidhnin duart mbi anijet tona të flotës ndihmëse, tankerëve, cisternave etj. Baza lundruese “Kotelnikov” mori urdhër që të qëndronte në spirancë në gjirin e Vlorës, ndrysa tetë nëndetëset u kapën në anët e saj. Kasatonovi e dërgoi Zagrebinin në Tiranë, për të miratuar planin e zhvendosjes tek ambasadori sovjetik I. V. Shikin dhe tek gjenerali A. M. Andrejev. Plani mori miratimin e plotë të tyre. A. M. Andrejev dhe A. V. Zagrebin i bënë vizitë ministrit shqiptar të Mbrojtjes, Beqir Balluku, dhe e njoftuan atë për vendimin e Qeverisë Sovjetike për të dërguar anijet në Bashkimin Sovjetik. Por që të informohej komandanti i Flotës Shqiptare, nuk u bë e mundur edhe pse këtë preferoi ta bënte personalisht Kasatonovi. Kërkesës për takim me kundëradmiralin Teme Sejko, shqiptarët iu përgjigjën se ishte e pamundur, pasi admirali ishte i zënë. Por shpejt u sqarua se Sejko ishte arrestuar bashkë me një grup oficerësh të Marinës. Ai u akuzua për komplot për të përmbysur udhëheqjen politike të Shqipërisë. Sejko u pushkatua.
Largimi
Nën tytat e topave që neve u kishim dhuruar dhe kërcënimit të vendosjes eventuale të minave, 8 nëndetëset dhe baza lundruese “Viktor Kotelnikov” dolën nga gjiri i Vlorës. Në krye, në një anije lufte, doli zv/komandanti Kozllov me qëllim që të mësonte nëse ishte e lirë ngushtica mes ishullit të Sazanit dhe gadishullit të Karaburunit. Pas eksplorimit nisi lëvizjen dhe pjesa tjetër e varganit. Më 8 qershor 1961, pasi kishte përmbushur misionin që i kishin besuar, Vladimir Afanasjeviç Kasatonov, braktisi Shqipërinë duke lundruar me tankerin “Briri i artë”. Në Detin e Zi ai kaloi në kryqëzorin “Kubishev”, ku u prit me përzemërsi nga V. V. Mihailin. Vladimir Afanasjeviçi i tha atij se shqiptarët nuk patën guxim të përdornin forcën, gjithsesi ata ishin bërë gati për këtë. Siç kujton Mihailin: komandanti dukej shumë i lodhur, edhe pse nuk e jepte veten. Porositi një dush të ngrohtë, një gotë vodkë dhe urdhëroi të mos e zgjonin deri sa të mbërrinin në Sevastopol, ku e priste S. G. Gorshkovi. Së bashku, ata duhet të hartonin një raport për udhëheqjen dhe të përpunonin kërkesa për veprimtarinë e mëtejme.
16 maj 1961
Në Kongresin e Katërt të Partisë së Punës së Shqipërisë, u deklarua se ishte zbuluar një komplot i udhëhequr nga komandanti i Flotës, kapiteni i Rangut të Parë, Teme Sejko. Në këtë kohë udhëheqësit e shteteve pjesëmarrëse në Traktatin e Varshavës, deklaruan qëllimin e tyre “të dërgonin në Shqipëri një komision specialistësh të Traktatit të Varshavës për verifikimin e pretendimeve për komplot”. Por reaksioni i Qeverisë shqiptare ishte i ashpër: asnjë komision, asnjë kontakt. E gjitha kjo në fund të fundit çoi në prishjen e pashmangshme. Më Kongresin e 22 të Partisë Komuniste të Bashkimit Sovjetik, Hrushovi publikisht sulmoi Partinë e Punës të Shqipërisë, duke e akuzuar atë për armiqësi në drejtim të Partisë Komuniste sovjetike. Në dhjetor të vitit 1961 Shqipëria ndërpreu marrëdhëniet diplomatike me Bashkimin Sovjetik.


Batutat e Hrushovit në fillim të mbledhjes për ndërtimin e Murit të Berlinit
Ramiz Alia, si e krahasuan me pantallonat e Enverit

TIRANE - Pak muaj më parë, i ftuar në emisionin “Top – Story” të gazetarit Sokol Balla, ish-sekretari i Parë i Partisë Së Punës dhe njëkohësisht ish-president i vendit, Ramiz Alia, rrëfeu një përplasje të pazakontë me Nikita Hrushovin, kreun e komunistëve sovjetikë. Ngjarja zhvillohej në sallën e një takimi të krerëve të shteteve të quajtura të demokracive popullore, i mbajtur në Moskë në mesin e vitit 1961, që do të kishte në qendër të tij ndërtimin e Murit të Berlinit. Sipas rrëfimit të Alisë, Hrushovi ishte acaruar kur kishte parë atë në vendet e rezervuara për Enver Hoxhën, kreun e Partisë së Punës së Shqipërisë dhe atë të Qeverisë, Mehmet Shehu. Duke argumentuar se delegacioni shqiptar nuk kishte statusin e duhur, Hrushovi i sulet Ramiz Alisë me fjalë të ashpra, dhe kjo bëhet shkak për mos fillimin e bisedimeve. Madje Hrushovi dhe të tjerët largohen në një ambient tjetër, në pritje që delegacioni shqiptar të dilte fare nga salla. Kjo është historia, porse batuta më e njohur prej saj, e nxjerrë nga goja e Nikita Hrushovit, ka mbetur e panjohur për shqiptarët edhe pse ka qarkulluar në rrethet politike të kohës dhe është stampuar në media të shkruara. Edhe Alia vetë, gjatë intervistës për gazetarin Balla, nuk e përmendi, mbase sepse batuta e Hrushovit në adresë të tij është fyese. Ja se çfarë përshkrimi i bën situatës Mihail Jakovleviç, një prej përkthyesve të Hrushovit. “...në këtë mbledhje ishte ftuar Sekretari i Parë i PPSH-së, Enver Hoxha. Ky, meqë duket u frikësohej kritikave, në vend të tij kishte dërguar në këtë takim zëvendësuesin. Por Hrushovi e hapi mbledhjen me pyetjen për statusin e delegacionit shqiptar. Nisi grindja. Hrushovi propozoi që delegacioni të konsiderohej i paautorizuar të vendosë për çështje të ndryshme, sepse ajo ishte një mbledhje e sekretarëve të parë dhe jo një takim miqësor. Nga ana e tyre përfaqësuesit e Shqipërisë deklaruan se ata kishin fuqinë e duhur dhe autorizim zyrtar të lidershipit të tyre për zgjidhjen e të gjitha çështjeve që do të ngriheshin në këtë takim. Hrushovi u përgjigj prerë se atë nuk e kënaqte aspak pozicioni i Enver Hoxhës, pasi ai, tekstualisht: “sot mund të dërgojë zëvendësuesit e tij, nesër ai, mundet, dërgon shoferin e tij, dhe pasnesër do të na varë pantallonat në shpinën e karriges”. Pas këtyre fjalëve Hikita Hrushovi i sugjeroi delegacionit shqiptar të braktiste sallën e takimit. Por ata e injoruan. Hrushovi lajmëroi pushim, të gjithë u çuan dhe dolën. Mbeti vetëm delegacioni shqiptar. U fikën dritat, mbërritën pastrueset, por përfaqësuesit e Shqipërisë mbetën në vendet e tyre. Kështu që Hrushovit dhe të tjerëve iu desh që të mblidheshin në një sallë pranë. Gjithsesi në këtë pikë shqiptarët e braktisën mbledhjen”.

Promovohet libri i Llukman Halilit për rrëfimin politik mbi Ibrahim Rugovën

Edhe kryetari i Këshillit kombëtar shqiptarë të Prefekturës Bregdetare Malore, me kryetar, z. Gani Xharrahi e falënderoi autorin dhe e përgëzoi për këtë punë, që ka bërë. Në promovim ishin të pranishëm edhe veprimtarë të dëshmuar të çështjes kombëtare, si Tonë Marku, Prof. Nikollë Kërhanaj, Eset Ahmeti, kryetar i Shoqatës “Iliria” në Koper të Sllovenisë, ndërsa z.Mustafa Hoxha dhe Gazmend Daka, me që ishin pjesmarrës në panair edhe ata erdhën në këtë eveniment të librit.

Dashnim Hebibi, Rijekë

Këto dy ditë, në Rijekë të Kroacisë me organizim të Bashkësisë Shqiptare në Rijekë, me kryetare zonja, Suzana Jakupi, Këshillit kombëtar shqiptarë të Prefekturës Bregdetare Malore, me kryetar, z. Gani Xharrahi, u mbajtën disa takime dhe më kryesorja “Panairi – Ditët e produkteve kosovare”, ku morën pjesë 14 përfaqësues të firmave të ndryshme nga Kosova, si dhe vizita të ndryshme me përfaqësues të lartë të këtij qyteti. Ndërsa, në orët e pasdites, konkretisht në orët e para të mbrëmjes rreth orës 19.30, filloi edhe promovimi i librit në gjuhën kroate të Dr.sc.Llukman Halilit me titull “Politiçka ispovijest dr.Ibrahim Rugova” e botuar nga Bashkësia Shqiptare PBM-e me redaktore përgjegjëse znj.Ermina Lekaj-Perlaskaj dhe redaktore Suzana Jakupi. Libri në fjalë ka 208 faqe dhe është i tirazhit prej 1000 copë. Përmbajtja e librit kryesisht është me raporte të z.Halili kur ka punuar si gazetarë për agjencinë e lajmeve kroate Hina. Autori i këtij libri siç dihet, e ka përcjellur vazhdimisht gjatë kohës sa ishte gazetarë aktivë presidentin e ndjerë tash mëDr.Ibrahim Rugova. Promovimin e hapi znj. Suzana Jakupi, kryetare e Bashkësisë Shqiptare në Rijekë, ku përshëndeti të gjithë të pranishmit dhe autorin. Z.Jakupi, i njoftoi edhe njëherë të pranishmit në këtë promovim, se këto dy ditë kishin shumë aktivitete dhe është shumë e kënaqur dhe falënderuese të gjithë atyreve që kanë kontribuar, që këto aktivitete të kalohen si është më së miri. Edhe kryetari i Këshillit kombëtar shqiptarë të Prefekturës Bregdetare Malore, me kryetar, z. Gani Xharrahi e falënderoi autorin dhe e përgëzoi për këtë punë që ka bërë. Në promovim ishin të pranishëm edhe veprimtarë të dëshmuar të çështjes kombëtare, si Tonë Marku, Prof. Nikollë Kërhanaj, Eset Ahmeti, kryetar i Shoqatës “Iliria” në Koper të Sllovenisë, ndërsa z.Mustafa Hoxha dhe Gazmend Daka, me që ishin pjesmarrës në panair edhe ata erdhën në këtë eveniment të librit. Profesor Nikollë Kërhanaj, pasi përshëndeti autorin dhe e përgëzoi, ai kujtoi edhe pjesë nga takimet që i ka pasur me presidentin e ndjerë, Dr.Ibrahim Rugova, duke e vlerësuar presidentin e ndjerë, një figurë e madhe kombëtare që i solli Kosovës shumë të mira në kohërat më të vështira. Prandaj, presidenti Rugova, do të jetë një emblemë paqësore jo vetëm e Dardanisë, por edhe në arenën ndërkombëtare. Është simbol i paqes kombëtare”. Gjtihashtu në këtë promovim me disa fjalë, pasi e përshëndeti autorin dhe e përgëzoi për këtë punë të madhe e modeste që ka bërë në këtë libër, veprimtari i dalluar i çështjes kombëtare, njëherit figura më e vlerësuar e komunitetit tonë në Kroaci, ashtu si u vlerësua edhe nga të pranishmit, z. Ton Marku. Z.Marku, siç dihet, ishte mikë i ngushtë i presidentit Rugova, ai pati nderin siç tha edhe vetë, të takoj jo më pak se mbi 25 herë presidentin në Shqipëri, sepse në ate kohë, ky veprimtarë, nuk ka pasur mundësi të shkoj në Kosovë, për shkaqe të njohura. Ai ndër të tjera potencoi, se: “Filozofia e presidentit Rugova ishte shumë enigmatike tek shtetet perendimore. Presidenti Rugova, kishte urtësinë e tij politike si burrështetës. Presidenti Rugova, ishte personalitet që ka pasur vizion dhe qëllimin e pavarësisë së Kosovës. Me urtësinë e tij, ai fitoi shumë miqë dhe e krahasoj me Havelin. Presidenti Rugova ishte shumë i përpiktë dhe ai ka njohur mire genin shqiptarë. Të flasësh për presidentin Rugova, me disa fjalë në këtë promovim është e pamundur, që të mos zgjatem edhe më shumë, por duke pasur parasysh, se jemi në promovim libri, unë lutem dhe besoj shumë, se vizioni politikë që ka pasur presidenti i ndjerë Rugova, ky arqitektë i Pavarësisë së Kosovës, do të mësohet brez pas brezi. Të jemi të bashkuar dhe të punojmë edhe më shumë ne shqiptarët kudo që jemi”. Z.Safet Avdullahu nga Rahoveci, veteran i luftës në Kosovë dhe Kroaci, tregoi një rast, kur ka ardhur Presidenti Rugova në Kroaci dhe ishte ai, që I kishte qëndruar afër në çdo moment që të mos i ndodhte asgjë. Vërtet ishte një kujtim emocional. Bashkëkomnasi ynë Mytalip Jashari nga Gostivari i cili jeton dhe vepron në Rijekë, përgezoi autorin me që e njeh edhe më herët. Edhe të tjerët që ishin prezent bashkëbiseduan me autorin. Autori Halili, falënderoi që të gjithë që ishin prezent dhe padyshim edhe ata që ia mundësuan që ky libër të sheh dritën.Pastaj, foli edhe për punën që e ka bërë ndër vite për këtë libër. Krejt në fund të këtij promovimi, autori dhuroi të pranishmëve edhe librin e tij më të ri me nënshkrim të tij personal dhe u shtrua në koktej rasti.

Ju rini e dashur shqiptare askund nuk jeni

Sulejman Mehazi

Ju rini e dashur shqiptare askund nuk jeni me sjelljet tuaja, s’dini se pse jetoni, jeni duke e harxhuar kohën më të vlefshme të moshës suaj kot, pa farë angazhimesh rinore. Kulturë jo, punë jo, mësime jo, disciplinë jo, komb jo, fe jo, për ju vetëm bastore po, drogë po, alkohol po, prostitucion po, pandershmëri po, amoralitet po, moskujdesje po, mosrespekt po, thëniet e mësipërme janë më të dashura se sa jeta juaj e shenjtë rinore. Cilët janë fajtorët kryesore për mjegullosjen tuaj morale, intelektuale e kulturore? Të gjithë, ama të gjithë që nga prindërit e deri më lartë, deri te institucionet shtetërore.
Prindërit e shkretë kanë ngelur me ju, me padëgjueshmërinë dhe arrogancën tuaj të pakuptimtē, për ju më të vëmendshëm e më të rëndêsishëm janë miqtë rreth e për qark sesa prindërit tuaj. Në anën tjetër dhe prindërit se dinë veten se ku janë, çfarë roli e përgjegjësie kanë ndaj fëmijëve e ndaj familjes në përgjithësi. E keqja më e madhe është se të gjitha problemet familjare i fshehim duke folur e përgojuar të tjerët, në anën tjetër fshehim budallaqët e fëmijëve tanë. Shkurt e qartë, pse s’jemi të sinqertë e të themi troç, se nuk na bëjnë punët me fëmijët tanë, pse e fshehim këtë, pse veprojmë prapshtë, pse më shumë i lavdërojmë fëmijët tanë kur aspak se merritojnë, në asnjë bisedë me miqtë e mi nuk kam ndëgjuar që të ankohen ndaj fëmijëve, se më shumë ankohen ndaj resë apo nuses sesa ndaj vajzës e djalët. Pse vetëm nuset janë të këqia, kurse djemtë dhe vajzat tona të mira e të mençura.
Në anën tjetër pse institucionet shtetërore nuk marrin masa kundër këtyre vetive të keqia të fëmijëve tanë?
Ministria e Arsimit dështoi, kurrgjë s’ka bërë për edukatën e nxënësve, atëherë si t’ja bëjmë, ku është shpëtimi? Shpëtim është te Ministria e Mbrojtjes. Sistemet komuniste, socialiste nuk kanë qenë aspak të mira për shqiptarët, por një gjë është e vërtete se fëmijet edukoheshin shumë më mirë se sa tani. Edukoheshin me anë të zanateve e shkollimit. Sistemi i atëhërshëm komunist nuk i detyronte që gjithë nxënësit e shkollave fillore të vazhdojnë shkollimin e mesëm, ata që dëshironin e ishin nxënës të mirë vazhdonin shkollimin e mesëm, të dobëtit shkonin nëpër zanate apo punonin punë të ndryshme, kēshtu që rinia e atëhershme s’kishte shumë kohë për ahenge e qejfe të përditëshme. Pra, me anë të angazhimeve, zanateve edukohej rinia. Thënia popullore: “Edukata e sjellja më e mirë e të rinjve është puna”
Nē anën tjetër rininë e atëhershme komuniste e edukonte dhe Ministria e Mbrojtjes me anë të detyrimit ushtarak të çdo të riu. Me ligj, ishte e patjetërsueshme që çdo djalë i ri të kryente obligimin ushtarak. Aty rinia socializohej, shoqërohej, solidarizohej, mësohej e edukohej me disciplinën e regjimit të ashpër ushtarak, duke u mësuar të dëgjonte urdhërat e oficerëve ushtarak, me këtë disciplinë ushtarake të rijtë tanë bëheshin të kalitur e të regjur për jetë e për sfida të mëtutjeshme jetësore.
Do t’shte mirë që të gjitha Ministritë e Mbrojtjeve të shteteve shqiptare të bënin obliguese shërbimin ushtarak të rinisë sonë, e jo obliguese vazhdimin e shkollës së mesme, dhe në SHBA nuk është e obliguar shkolla e mesme, po sipas dëshirës së nxënësve.
Dhe një gjë interesante, në kohën tonë nuk mundej të martohej ai që se kishte të kryer ushtrinë jugosllave duke menduar të tjerët se është i sëmurë fizikisht apo psikikisht e është i pa aftë për t’u martuar e jetuar.

Rrjeti i krimit duhet të luftohet, jo të forcohet

Akademik Prof.Dr. Abdulla MEHMETI

(Kryetar i Akademisë së Shkencave Shqiptaro-Amerikane në Maqedoni)

Mediat e vendit, për aq sa ka të lira dhe të pavarura, duhet t’ia përkujtojnë qeverisë së re në Maqedoni, sidomos kryeministrit, se nuk mund të zbatohen reforma me njerëz të ,,vjetër”, seleksionim negativ të kuadrit të përfshirë në strukturat e saj, disa prej të cilëve kanë dosje të trasha krimesh, sidomos abuzime me pushtetin dhe krime financiare në të kaluarën.

Cili është institucioni kompetent në këtë shtet, i cili e vlerëson pastërtinë e figurave publike, veprimtarinë e kaluar të tyre në organet e pushtetit, arritjet në fushën profesionale, aftësitë menaxhuese dhe jetën e tyre publike në përgjithësi? Kush e këshillon kryetarin e qeverisë aktuale në Maqedoni, e cila dëshiron veten ta paraqesë si reformuese e pushtetit dhe shoqërisë?

Ky kryeministër edhe po ta kishte këshilltar personal Vuçiqin dhe Sheshelin serb nuk do ta kishin këshilluar kaq mbrapshtë, sidomos në lidhje me përzgjedhjen dhe emërimin e disa kuadrove nga radhët e subjekteve politike të shqiptarëve. A ka ky shtet organe të kontrollit, të hetuesisë, inspetorate, media të lira dhe opinion kritik?

Qeveria e re duhet të pushojë me praktikën e derisotme: Sa më keq për shqiptarët, aq më mirë për shtetin!

Respekt për disa kuadro shqiptarë në qeverinë e re, të cilët nuk ka pse të skuqen për të kaluarën e tyre, të cilët mjafton të jenë të vetëdijshëm se mes tyre secili pushtet në këtë vend, me apo pa vetëdije, mundohet ta ripërtërijë rrjetin e krimit, kontabandës dhe spiunazhit në radhët e shqiptarëve, për ta mbajtur gjallë frymën jodemokratike, antishqiptare, proserbe dhe proruse në Maqedoni.

Rrjeti i krimit dhe spiunazhit në Maqedoni duhet të luftohet fuqishëm, për çka na kanë paralajmëruar me kohë edhe institucionet ndërkombëtare, jo të ripërtërihet me kuadro të komprometuar, për veprimtarinë e të cilëve dinë aq shumë qytetarët e këtij vendi, edhe pse organet e pushtetit i kanë lënë në heshtje deri më sot, ndërsa organet e hetuesisë dhe ato gjyqësore nuk ua kanë dhënë dënimet e merituara për krimet e kryera deri më sot ndaj qytetarëve të këtij vendi dhe ndaj shtetit.

Pritëshmëria dhe zhgënjimi nga spitalet

Nga Alide Lloga

Në ditët e sotme më shumë se kurdoherë më parë vizita e pacientëve nëpër spitale është bërë tejet e domosdoshme. Ndodh që këto vizita të bëhen nga kureshtja për të parë gjendjen shëndetësore e për ta pasur në kontroll, por ndodh që shkuarja në spital mund të jetë edhe e papritur. Pikërisht në këtë pikë dua të ndalem, ngaqë në një moment të trishtë e tepër të dhimbshëm ke para vetes vetëm mantila të bardhë, nga të cilët varet shikimi ynë. Në ato momente dritë e shpëtimit është vetëm mjeku, pra te ai varen te gjitha shpresat, sepse takimi me të është i prekshëm. Në një moment ndodhesh në agoni dhe pret shpresën…
Ç’ndodh!?
Është tepër e çuditshme kur bëhet pranimi nga personeli mjeksor, i sëmuri ose nevojtari do ta çuaja dhe shoqëruesi i tij ballafaqohen me një situatë tepër të vështirë, të duket vetja sikur ke hyrë në një tunel e kërkon dritëzën në fund të tij. Në ato çaste askush s’merret me ty thjesht iu intereson se ku do të shpijen dhe a i kanë në rregull ato dreq dokumenta dhe se ç’do të ndodh me ty një Zot e di.
Ankth… ankth…traumë…pritje.
Më shumë informacione merr nga hallexhinjtë që ndodhen nëpër spitale në ato momente sesa nga vetë personeli. Është tepër e dhimbshme dhe për të ardhur keq, se si trajtohet njeriu i këtj shekulli jo vetëm në këtë drejtim, por edhe në shumë drejtime tjera. Gjithsesi mbetem në këtë drejtim. Mjekët e përkeqësojnë situatën edhe më shumë, bile ta shtojnë edhe më ankthin se si do të jetë fati i mëtejmë i të shtruarit në spital. Aq më keq kur vështrimi i shikimeve kryqëzohet dhe në të njejtën kohë të duket vetja se i detyrohesh shumë, që më pas ky të vazhdojë ndërhyrjen, ndërsa me nevojtarin as që merret kush dhe atë për një kohë të gjatë, kësisoj tortura vazhdon të shtohet.
Si një i huaj në ditët e para, s’ ke dhe aq kërkesa, bile sheh rreth e rrotull për të parë ndonjë që mund ta njohësh. Me kalimin e ditëve fillon pak a shumë të ankohesh, por edhe pastruesja ta “tregon vendin”, ndaj vazhdon në heshtje të presësh se ç’do të ndodh me ty dhe ngushëlluesi më i mirë në ato momente bëhet tavani, dyshemeja dhe muri i atij vendi, ku gjaté kohë, por edhe për gjithë jetën mund t’i regjistroj në tru…
Si është e mundur që paraprakisht askush nga personeli mos merret me pacientin për t’i sqaruar situatën ose rrjedhën e mëtejme, fatkeqësisht e njëjta gjë ndodh edhe pas ndonjë intervenimi që mund të ketë kaluar nevojtari ose i shtruari në spital.
Si është e mundur të trajtohet qenja njerëzore si robot, ku fare mirë e dimë se në botën e zhvilluar më mirë i trajtojnë kafshët, kështu që jo vetëm që zhgënjehesh nga ajo që pret, por edhe trefish më shumë të shtohet sëmundja nga e cila vuaje, shtuar këtu edhe sëmundjet e reja që mund të ta gllabërojnë jetën.

Uroj dhe shpresoj që sa më shpejt të zgjidhet kjo çështje, të paktën të punësohen disa psikologë, të cilët do të merren me pacientin, dhe paraprakisht ta përgatisin atë me gjithfarë rezultatesh që mund të ketë. Në këtë mënyrë vdes pritshmëria nga zhgënjimi!

Mehmeti i Gymyshit(Kivanç Tatlitug) : Jam krenar që jam nga Kosova

Mehmeti tregon se është shqiptar

Aktori Kivanc Tatlitug te ne u bë i njohur me interpretimin e rolit të “Mehmetit” në serialin “Gymysh” i cili është transmetuar në RTV21.

Ndonëse nuk e keni ditur, mirëpo aktori i bukur i cili konsiderohet si “Brad Pitti” i Turqisë është me origjinë nga Kosova.

Gjatë një interviste për CNN turk, Kivanç Tatlitug, ka treguar se babai i tij ka lindur në Prishtinë ndërsa më pas është shpërngulur në Turqi.

Pra aktori i bukur turk mban gjak shqiptari.

Mustafa Nano kritikon nervin antisllav të At Gjergj Fishtës

Mustafa Nano - (lindur në Skrapar) është analist politik shqiptar nga Shqipëria.

Prej më shumë se dhjetë vitesh punon si gazetar në shtypin e në televizionet e Tiranës. 

Në qëndrimet dhe shkrimet e tij dallohet për pkëpamjet e majta liberal-progresiste dhe në disa raste për kritika me një gjuhë fyese dhe të një niveli të ulët intelektual ndaj politikanëve të djathtë. 

Ka bashkëpunuar në periudha të ndryshme me gazetat Shekulli, Korrieri e Shqip. 

Është autor i tre librave eseistikë.

Në libër trajtohet teza e nacionalizmit shqiptar dhe raportet me fqinjët në të gjitha kohërat. Parathënia e librit është shkruar nga historiani Pëllumb Xhufi, i cili tha se ky libër është një tentativë për të kuptuar çështjen e ndarjes së shqiptarëve mes veti dhe me fqinjët duke analizuar marrëdhëniet me fqinjët në të gjitha momentet e historisë. Botuesi Henri Çili tha se Nano ka potencialin për të provokuar intelektualisht një mendje kurioze dhe për të hapur debat.”

Nuk është hera e parë, që autori Mustafa Nano i largohet për një çast ujërave të ndenjura të gazetarisë e publicistikës shqiptare për të ndërmarrë udhëtimin e radhës nëpër kthinat e fshehta të historisë, kulturës e gjuhës shqipe. Albanologjia, me të vërtetat, dilemat, mitologjitë e me misteret e saj, duket se është pasioni i tij i viteve të pjekurisë. Sprovat e para të kësaj stine të re të krijimtarisë së tij Nano na i kishte dhënë që me botimin e librit “Unë jam gegë”, në vitin 2013 dhe të atij me titull “Pax Albanica”, më 2014. Jo pa qëllim, autori ka zgjedhur një titull libertin e provokativ për librin më të fundit të tij, “Sandwich (A është mirë me qenë shqiptar?)”.

Në fakt, mund të mos duket i gjetur titulli i këtij libri që rreket të trajtojë probleme të debatueshme të historisë, gjuhës e kulturës shqiptare, teksa bie në sy konfeksionimi i tij në një gjuhë dialektore anti-standard, fillimi i tij paradoksal me një fjalë të huaj të kulturës fast food dhe, mbi të gjitha, shtrimi në formën e një dileme shekspiriane i pyetjes “të jesh a të mos jesh… shqiptar”, thotë historiani Pëllumb Xhufi.

Ky titull, i zgjedhur qëllimisht nga autori, rrezikon t’i tingëllojë antipatik e irritues lexuesit tradicional, që do të ndihej i fyer në qenien e tij shqiptare dhe në ndjenjat e bindjet e veta puritane mbi historinë, kulturën e gjuhën e popullit shqiptar. Por, pavarësisht titullit ekstravagant, çdo lexues që e njeh krijimtarinë e Mustafa Nanos mund të rri i qetë, se në rastin e këtij libri të ri nuk kemi të bëjmë me një “rrëshqitje” të autorit në pozita renegate dhe as me një projekt të fshehtë për të çshenjtëruar a demontuar një lavdi kombëtare, siç është albanologjia.

Në fakt, qysh në faqet e para të librit bindesh se qëllimi i autorit nuk është edhe aq i keq. ”Ky ka zgjedhur të shpërfaqë përpara lexuesit faktet dhe ngjarjet më të rëndësishme e më gjurmëlënëse të historisë, gjuhës e kulturës shqiptare, duke ballafaquar dëshmitë dhe interpretimet e ndryshme e shpeshherë, nëpërmjet analizave të imëta, duke artikuluar një qëndrim e vlerësim të vetin mbi to.

Ah po, Nano e merr përsipër një mision “mohues”, madje edhe “destruktiv”, por ky është një mision fisnik, pasi ka të bëjë me demontimin e miteve, me rishikimin (revizionimin) e disa “të vërtetave të gjithëpranuara”, por që nuk i qëndrojnë kohës e i bëjnë dhunë të vërtetës. Sigurisht, shqyrtimi në mënyrë kritike i disa prej tezave kryesore të shkencave albanologjike, siç janë ato që kanë të bëjnë me origjinën e popullit shqiptar, me vazhdimësinë iliro-shqiptare, me marrëdhëniet e shqiptarëve me sllavët e me grekët, me gjuhën e kulturën e tyre, me procesin e islamizimit, me rolin e shqiptarëve në ngjarjet e mëdha politiko-ushtarake në rajonin e Ballkanit, etj., është një ndërmarrje që kërkon guxim, e guximi nuk i mungon opinionistit Mustafa Nano, njërit prej zërave të rrallë kritikë të gazetarisë shqiptare të periudhës së trazuar të tranzicionit post-komunist.

Por, të flasësh për historinë, gjuhën, kulturën e shqiptarëve dhe vendin e tyre në kontekstin ballkanik, kërkon edhe dije të thella dhe duhet thënë se shënimet e shumta në fund të faqeve të këtij libri janë aty për të dëshmuar se autori ka studiuar dhe është thelluar mjaft në problematikën rreth së cilës vërtiten hulumtimet, konstatimet dhe analizat e tij”, thotë Xhufi.

Sipas tij, Nano ka zgjedhur një gamë gjithëpërfshirëse të literaturës bazë, ku bëjnë pjesë si autorë të konsideruar “filo-shqiptarë” të llojit G. Hahn, Fallmerayer e Durham, ashtu edhe autorë të stigmatizuar si “albanofobë” e deri “albanofagë” të tipit Pouqueville, Gjorgjeviq, Wilkinson, Mackenzie etj. Autori kalon sipër kësaj ndarjeje skematike, duke lexuar e vlerësuar gjithsçka. Një qasje e tillë i mundëson në mjaft raste të japë vlerësime origjinale e të besueshme, sipas parimit të vjetër “e vërteta qëndron në mes” (in medium veritas).”Përsa i përket marrëdhënieve historike të shqiptarëve me fqinjët, Mustafa Nano është i bindur se një rishqyrtim objektiv do të sillte një çdramatizim e çtensionim të tyre në ditët e sotme.

Vërtet, ai nuk lë, e nuk mund të lërë pa komentuar platformat nacionaliste e antishqiptare të fqinjëve, si “Megali Idenë” greke, apo “Naçertanjen” serbe të Ilia Garashaninit dhe elaboratin albanocid të Vasa Çubrilloviqit. Këto, dihet, u kthyen në ushqimin kryesor të politikave të Greqisë e Serbisë kundrejt Shqipërisë e shqiptarëve, duke prodhuar në terren ngjarje të përgjakshme, masakra e operacione masive të spastrimit etnik, më i fundit prej të cilëve ishte ai i viteve 1998-1999 në Kosovë.

Nga ana tjetër, konstaton Nano, Greqia, vendi që para 200 vjetëve ishte më multietniku e multifetari në Ballkan, sot krenohet të paraqitet si vendi etnikisht e fetarisht “homogjen”. Kjo gjë nënkupton se në këta dy shekuj banorët shqiptarë, vllehë, turq, hebrej e sllavë të saj ose janë përzënë, ose janë greqizuar me dhunë, ose janë zhdukur”, thotë Xhufi.

Megjithatë, autori konsideron se në një mjedis inkandeshent e skizofren, si ai ballkanik, shfaqjet e nacionalizmit duhen mbytur që në vezë, e në këtë kuptim ai nuk heziton të trajtojë me po aq dorë të rëndë edhe shfaqjet e interpretimit nacionalist të historisë tek shqiptarët, siç ishte edhe ajo tentativë e ndrojtur e vitit 1998, kur Akademia e Shkencave të Shqipërisë kuturisi të hartojë një platformë mbi zgjidhjen e çështjes kombëtare shqiptare.

Nisma është gjithsesi e kritikueshme, pavarësisht se platforma në fjalë e parashihte realizimin e idealit rilindas të bashkimit kombëtar në kuadrin e projektit europian të integrimit dhe aspak si një rezultat luftërash, dëbimesh e spastrimesh etnike. Kështu, qëndrimet nacionaliste e ksenofobe, që ngrenë krye herë pas here në ligjërimin politik, në shtypin e shkruar apo edhe në veprat akademike gjejnë tek Mustafa Nano një kritik vigjilent e të pamëshirshëm. Në fund të fundit nuk duhej pritur ky libër për të njohur këtë anë të credo-s së tij.

Në favor të saj flet edhe veprimtaria më se 20 vjeçare prej gazetari e opinionisti të radhës së parë në betejat për të drejtat e njeriut e të minoriteteve, shembjen e barrierave të dhunës e të urrejtjes, për një njohje e komunikim më të mirë, për paqe e mirëkuptim mes popujve ballkanikë. Nuk është pa domethënie fakti që Mustafa Nano distancohet prerazi nga kori i intelektualëve hipokritë, kur guxon, si askush tjetër në këta 25 vjet lirie akademike e intelektuale, të kritikojë nervin antisllav të At Gjergj Fishtës në “Lahutën e Malcis”.

Përballë vargjeve të poetit, vargje mjeshtërore, po ku janë tepër të ndezura tonet e ngjyrat e një armiqësie të hiperbolizuar e historikisht të papërligjur mes shqiptarëve e malazezëve, Mustafa Nano nuk përmbahet ta thotë açik mendimin e tij: “Vepra më e mirë e Fishtës meritonte një fabul më të denjë historike”. Në të kundërtën, ai ndjek një tjetër linjë marrëdhënieje me fqinjët, duke kërkuar e duke evidentuar atë çka është pozitive, posaçërisht në marrëdhëniet e tyre me shqiptarët. Momente të shumta të historisë, të rindërtuara nga autori me citim të bollshëm dokumentash, kronikash bashkëkohore e historianësh me emër, flasin për bashkëjetesë normale e bashkëpunim deri edhe me serbët. Tregues i saj është ekzistenca shumëshekullore e një brezi të gjerë të simbiozës shqiptaro-serbe, që fillonte nga Bosnja, në veri, e përfundonte në Mal të Zi e Kosovë, në jug.

Në enklava të veçanta të këtij brezi, vazhdojnë të ruhen edhe sot gjurmë të kësaj simbioze, pavarësisht politikave të homogjenizimit etnik të zbatuara me egërsi nga koha e krijimit të shtetit të pavarur serb. Në dy betejat e mëdha të Kosovës, atë të vitit 1389 e 1689, shqiptarët e serbët u ndodhën në një llogore kundër pushtuesit osman.

Që nga koha e princit Dhimitër të Arbërit, më 1210, midis shtëpisë mbretërore serbe të Nemanjiqëve dhe princërve shqiptarë nga familjet Balsha, Kastrioti, etj. dëshmohen aleanca ushtarake, të sanksionuara edhe me lidhje krushqie.

Akoma më të ngushta rezultojnë lidhjet mes shqiptarëve dhe malazezëve, të cilët autorë të ndryshëm, si kroati Milan Šufflay, anglezja Edith Durham e vetë malazezi Mark Milani, i nxjerrin me origjinë të përbashkët. Në të mirë e në të keq, në virtyt e në ves, shqiptarë e malazezë ngjajnë PARATHËNIE 5 si dy pika uji. Jo më kot historia, letërsia e folklori i dy popujve rezervon konsiderata e vlerësime për njëri-tjetrin. Nano na kujton se në “Kurorën e Maleve” të Petar Petroviq Njegoshit, për shqiptarët flitet përgjithësisht mirë.

Në një prej këngëve të tij, tregohet se si Ivan Crnojeviqi, në vend të djalit të tij fytyrëprishur, dërgoi në Venedik një sozia shqiptar nga Ulqini, Gjuron, për të kërkuar dorën e vajzës së dogjit. Edhe vet At Gjergj Fishta, që inatin me sllavët e ka të madh, ndërsa derdh gjithë artin e pezmin e vet kundër “shkjajve” të knjaz Nikollës, nuk mund të bëjë pa shpenzuar ndonjë fjalë të mirë për “cernagorasin trim” e për Mark Milanin, “pikë e djalit”.

Nën dritën e bashkëjetesës e të bashkëpunimit i sheh autori i këtij libri edhe marrëdhëniet historike me fqinjët e jugut, me grekët. Emblematike e vendimtare për nga rëndësia ishte përfshirja e shqiptarëve në kryengritjen e madhe çlirimtare të vitit 1821, ku dhanë kontributin e tyre nga heronjtë e krishterë si Marko Boçari, Odise Andruco e Teodor Kollokotroni, e deri tek dinjitarë të shquar myslimanë, si Ali Pashë Tepelena, Ali Farmaqi e Abas Çami. Duket se po shkojmë drejt pikturimit të një peizazhi thuajse idilik marrëdhëniesh, i ndërtuar plot mjeshtëri, por edhe me vërtetësi nga Mustafa Nano.

Por është po ky që, kur kujtohet se është duke kapërcyer cakun e së lejueshmes e të besueshmes, nxiton të saktësojë se marrëdhëniet mes shqiptarëve e fqinjëve të tyre janë shenjuar edhe nga periudha ngërçi e konflikti. Masakra e vitit 1703 e ushtruar nga vladika i Malit të Zi, Danilo Petroviq, mbi myslimanët shqiptarë, dëbimet e dhunshme të popullsive shqiptare nga viset e Sanxhakut e të Nishit më 1877 apo rrethimi i Shkodrës më 1912-1913 janë disa prej episodeve, që dëshmojnë edhe anën tjetër të këtyre marrëdhënieve. Ndërkohë në krahun jugor, iu përgjigjen dëshmitë lebetitëse të masakrave greke të vitit 1822 mbi ushtarët shqiptarë të garnizonit të Athinës, të vitit 1913 e 1914 mbi popullsitë shqiptare myslimanë të Janinës, Çamërisë e Toskërisë.

Megjithë bonizmin metodik të tij, autori Nano nuk mund t’i vidhet të vërtetave historike dhe prandaj nuk mund të rrijë dot pa kujtuar edhe gjëma e ploja të tilla, që rëndojnë jo pak në bilancin e marrëdhënieve të shqiptarëve me fqinjët e tyre, por që gjithsesi nuk e komprometojnë kuadrin e përgjithshëm dhe perspektivën e atyre marrëdhënieve.

Autori konstaton drejt se jo rastësisht, ballafaqime të tilla mes popujve të kësaj ane të Ballkanit përkojnë me periudhën e lindjes së ideologjive kombëtare dhe me përpjekjet për krijimin e shteteve kombëtare.

Dhe për popullin shqiptar rezultoi me pasoja fatale fakti që ai u paraqit në këtë fazë vendimtare të historisë së tij me një vonesë të theksuar historike, me ndarje të thella kulturore e fetare, pa unitetin e duhur moral e politik e pa aleatë të jashtëm.

Nën kërcënimin e fqinjve grabitqarë e të protektorëve të tyre të mëdhenj në Europë, shqiptarët u detyruan t’i bashkëngjiten Perandorisë Osmane e ta shoqërojnë atë në udhëtimin e mbramë, edhe pse kishin qenë ata që më shumë se çdo popull tjetër ishin përleshur e përgjakur me osmanët.

Pikërisht këtë bashkëpunim të orëve të fundit u munduan të shfrytëzojnë fqinjët ballkanikë për t’u kërkuar Fuqive të Mëdha njohjen e territoreve shqiptare të pushtuara. Pa çka se, kishin qenë vetë ata, serbët, bullgarët e grekët, që e kishin shtruar rrugën e bashkëpunimit me turqit osmanë PARATHËNIE 7 qysh kur këta u hodhën për herë të parë në kontinentin europian, në fund të shek. XIV.

Si për të rivendosur një ekuilibër, që ai e konsideron të prishur në lëmin e studimeve albanologjike, Nano gjen mjaft raste për të kritikuar qëndrimet “politikisht korrekte”, por “shkencërisht hipokrite” të studiuesve shqiptarë, që ndonjëherë ia nënshtrojnë të vërtetën shkencore një utilitarizmi kinse patriotik. Këtu përfshihen studiuesit, që, siç shprehet Nano, “nuk u rezistojnë dot ngasjeve për të nxjerrë në pah madhështinë putative të kombit apo për të provuar me hir a me pahir autoktoninë e tij”! Makar duke e shtyrë këtë autoktoni deri në kohët e mjegullta pellazgjike.

Me të njëjtin nerv kritik, autori fshikullon atë që ai e quan “garë qesharake e absurde mes historiografisë serbe e asaj shqiptare për të hipotekuar një personazh imagjinar”, siç është Milosh Kopiliqi, vrasësi i Sulltan Muratit i në Betejën e Kosovës, më 1389, që fanepset në këngët epike sa të serbëve aq edhe të shqiptarëve.

Jo shumë larg, por 2-3 dekada më parë, pikërisht kur çështja e statusit të Kosovës hyri në fazën e saj përmbyllëse, studiues serbë e shqiptarë u stërmunduan në konferenca e botime të posaçme, ku “përvetësimi” i figurës fantazmagorike të Milosh Kopiliqit mori vlerën e një hipoteke historike të shqiptarëve apo të serbëve mbi Kosovën. Me të njëjtin skepsis vlerëson Mustafa Nano edhe versionet serbe e shqiptare të një tjetër ngjarjeje historike, luftës austroturke të vitit 1689 në Kosovë.

Edhe kjo, falë artit të engineering-ut, u shndërrua nga këta historianë në arsyen e të qenit, serbe apo shqiptare, të Kosovës. Me një bezdi gati fiziologjike dhe duke u mbështetur në autorë të mirënjohur e “asnjanës” të kalibrit të Noel Malcolmit, Nano përpiqet 8 PARATHËNIE të ndërtojë të vërtetën e asaj ngjarjeje reale, e cila, sipas tij, nuk qëndron me historianët serbë, të cilët pretendojnë se në përfundim të luftërave austro-turke të atij viti, territori i Kosovës u zbraz nga popullsitë serbe, për t’u mbushur më vonë me popullsi shqiptare. Por po aq fantastik i duket Nanos edhe interpretimi i ngjarjeve në fjalë nga ndonjë studiues shqiptar, sipas të cilit e gjithë popullsia shqiptare e Kosovës, si ajo e krishterë, ashtu edhe ajo myslimane, u rreshtua gjatë atij konflikti në krahun e ushtrive austriake e, për rrjedhojë, pas thyerjes së këtyre të fundit, një pjesë shumë e madhe e saj e braktisi Kosovën.

Por, pavarësisht këtij eksodi, Kosova mbeti e banuar dendur nga shqiptarët, gjë që lë të nënkuptohet se ky vend ishte shqiptar deri në palcë! Duket qartë, pra, se me përjashtim të një autoriteti shkencor, si E. Çabej, të njohur e të vlerësuar ndërkombëtarisht për akribinë e integritetin e tij shkencor, Mustafa Nano nuk ushqen ndonjë konsideratë kushediçfarë për studiuesit shqiptarë. Kjo e bën të sikletshëm pozicionin e autorit të këtyre radhëve, të cilit i është dashur të komentojë një vepër, sigurisht të guximshme, të argumentuar e solide, duke pasur edhe ndonjë mendim a interpretim të ndryshëm mbi faktet e ngjarjet e përshkruara aty.

Por me Nanon është kënaqësi e pasurim intelektual të ballafaqohesh e këtë do ta bëjmë me kënaqësi edhe më tej. Për momentin do donim të nënvizonim edhe njëherë se me këtë “zhytje” të fundit në albanologji, Mustafa Nano i ka sjellë publikut të gjerë një paraqitje kritike të problematikës bazë të shkencave që trajtojnë historinë e kulturën e popullit shqiptar.

Faktet e shumta, të përzgjedhura posaçërisht për të lënë gjurmë tek lexuesi, si dhe stili dinamik, prodhojnë tek ky i fundit adrenalinën e nevojshme për të ndjekur syhapur e me interes shtjellimin e çështjeve të ndërlikuara, gjë që nuk arrin ta bëjë gjuha e ftohtë, e mbingarkuar dhe e lodhshme e një studiuesi të mirëfilltë.

Përcjellja e një problematike rigorozisht shkencore nga mjediset akademike tek lexuesi i zakonshëm është, edhe ky, një ushtrim i jashtëzakonshëm intelektual dhe një mision, që vetëm pena të ditura e të stërvitura, si ajo e Mustafa Nanos, mund ta kryejnë siç duhet.