Përktheu nga origjinali Bujar Hudhri
Gruaja ishte shumë e vjetër, pothuaj rreth të nëntëdhjetave. Kurse unë isha fare i ri- nja shtatëmbëdhjetë vjeç. Takimi ynë rastisi në bregun e majtë ranor të Dnjeprit, pikërisht kundruall panoramës së çuditshme kodrinore të bregut të djathtë të Kievit. Ishte një ditë me diell e verës së vitit njëmijë e nëntëqind e pesëdhjetë e dy. Po luaja futboll me miqtë në rërën e plazhit. Qeshnim dhe bërtisnim mesa fuqi kishim. E veshur me një sarafan të gjatë deri në fund të këmbëve ku binin në sy plot lule të mëdha, gruaja e vjetër ishte shtrirë, për t’iu fshehur diellit, aty afër, nën një tendë prej cohe dhe po lexonte një libër. Me shumë gjasë, topi ynë i përdorur, veç kur të futej në këtë tendë të lehtë, e cila mbahej prej ca hunjve të hollë prej druri. Por ne ishim ca rioshë moskokëçarës dhe kjo nuk na shqetësonte fare. Dhe në fund të fundit, topi vërtet depërtoi në strehën e brishtë të gruas së vjetër! Topi goditi tendën me aq forcë, sa e gjitha ngrehina e lëkundshme u rrëzua në çast, pothuaj duke e varrosur nën vete plakën e mjerë. Më zuri tmerri. Iu afrova me vrap, i hoqa shpejt hunjtë dhe e tërhoqa mënjanë tendën.
-Gjyshe,- i thashë, duke e ndihmuar që të ngrihej në këmbë,- më ndjeni.
-Nuk jam gjyshja juaj, djalosh, – tha ajo me një zë të qetë por dinjitoz, duke shkundur rërën prej sarafanit. -Ju lutem, mos më thërrisni gjyshe. Për komunikim të ndërsjelltë, djalosh, prandaj janë emrat. Më quajnë Ana Nikollajevna Voroncova.
E mbaj mend edhe sot befasimin që pata nga stili i pompoz i saj i të folurit. Askush nga të njohurit apo të afërmit e mi, nuk do të thoshte kurrë kësisoj: ”Për komunikim të ndërsjelltë, djalosh, ekzistojnë emrat…” Grua fort e çuditshme qenkej kjo plakë. Dhe veç kësaj, kishte edhe një emër të famshëm- Voroncova! Si djalë i lexuar, natyrisht, e dija, që ky emër i përkiste dinastisë së njohur të aristokratëve rusë të pararevolucionit. Asnjëherë nuk më kishte zënë veshi një mbiemër të tillë të zgjedhur te njerëzit e thjeshtë.
-Më ndjeni, Ana Nikollajevna.
Ajo vuri buzën në gaz.
-Më dukeni djalë i mbarë,- tha. – si ju quajnë?
-Aleksej. Aljosha.
-Emër i bukur,- më përgëzoi.- Ana Karenina kishte një të dashur, që e quanin, ashtu si ju, Aleksej.- Dhe ngriti librin e shtrirë në rërë: ishte “Ana Karenina”- Dashuria e tyre ishte tragjike – dhe rezultati ishte vdekja e saj. E keni lexuar Tolstoin?
-Patjetër, – thashë dhe shtova krenarisht:- I kam lexuar gjithë klasikët rusë-nga Pushkini deri te Çehovi.
Tundi kokën.
-Shumë kohë para revolucionit, njihesha me mjaft aristokratë rusë, të cilët Tolstoi i ka bërë heroj të romaneve të tij.
…Lexuesi i sotëm, ma merr mendja, e ka të vështirë t’i kuptojë ato ndjenja të përziera që përjetova kur dëgjova këto fjalë. Sepse isha një komsomolas* i vërtetë, që e dija fare mirë se aristokratët rusë ishin armiq të betuar të popullit punonjës; bjellogardistët e përbuzur, tradhtarë të Rusisë. Kurse kjo grua, kjo plakë e brishtë simpatike, duke buzëqeshur, pa iu trembur syri më bën me dije, mua, një djaloshi të panjohur, se i njihte këta tradhëtarë! Dhe, me shumë gjasa, kishte miqësi me ata, shtypës të popullit të thjeshtë!
Mendimi i parë që më erdhi ishte që ta ndërprisja këtë njohje të papritur, kaq të çuditshme, mbase, edhe të rrezikshme dhe të kthehesha tek miqtë e mi të futbollit, por një kureshtje e pakapërcyeshme, që s’mund t’i rezistoja, më ngriti lart dhe i pavendosur e pyeta duke e ulur zërin:
-Ana Nikollajevna, Voroncovët, më duket, kanë qenë princër, kështu?
Ajo zuri të qeshë.
-Jo, Aljosha. Babai im, Nikollaj Aleksandroviç, ka qenë kont.
-…Ljoshka!- po më thësnin miqtë. -Ç’po bën atje? Do të luash apo jo?
-Jo!- iu përgjigja me tërsëllëm.
Isha i zënë me ringritjen e strehës së rrënuar të së njohurës sime të re- dhe ç’të një e njohur se,- një konteshë ruse!- dhe as që doja t’ia dija për miqtë e mi të futbollit.
-Lëreni të qetë,- ia priti një nga miqtë e mi. -E gjeti një shoqëze.
Dhe filluan të gajaseshin.
Gruaja gjithashtu vuri buzën në gaz.
-Jam ca e vjetër për të qenë shoqëze e dikujt,- tha ajo dhe vura re një theks të lehtë të huaj në shqiptimin e saj. -A keni shoqëze, Aljosha? A jeni i dashuruar me të?
Tani e humba fare.
-Jo, – i thashë.- S’jam veçse shtatëmbëdhjetë vjeç. Dhe, t’ju them të vërtetën, kurrë nuk kam qenë i dashuruar.
-Ju lumtë!,- tha. – Jeni shumë i ri, që të kuptoni se çfarë është dashuria e vërtetë. Ajo mund të jetë e rrezikshme, e çuditshme, e paparishikueshme. Kur kam qenë në moshën tënde, pothuaj rashë në dashuri me një burrë që ishte dyzet e tetë vjeç më i madh se unë. Ka qenë takimi më i tmerrshëm në gjithë jetën time. Lavdi zotit, që zgjati veçse tri orë.
Po e ndieja se kjo grua e vjetër që fliska kaq shumë, prite kur të më rrëfejë ndonjë histori të çuditshme dhe tragjike. Tashmë ishim ulur nën tendën e ringritur dhe po hanim nga një mollë.
-E dini, Ana Nikollajevna, vura re njëfarë theksi të huaj. Ishte frëngjisht?
Ajo buzëqeshi.
-Po, natyrisht. Frëngjishtja për mua është po aq amtare, sa rusishtja… Ai njeri, me të cilin për pak rashë në dashuri, gjithashtu e dalloi theksin tim. Por theksi im ishte tjetër atëherë dhe po tjetër ishte përgjigjja ime. Dhe rrjedhojat e asaj përgjigjeje ishin të tmerrshme!- Ajo heshi disa sekonda, pastaj shtoi:- Kjo ka ndodhur në vitin njëmijë e tetëqind e shtëdhjetë e shtatë, në Paris. Isha shtatëmbëdhjetë vjeçe, ndërsa ai gjashtëdhjetë e pesë.
***
Ja se çfarë më tregoi Ana Nikollajevna Voroncova atë ditë të qetë vere në bregun ranor të Dnjeprit.
-… Ishte shumë i bukur – mbase më i bukuri i burrave që kisha takuar para tij dhe pas tij-shtatlartë, i rregullt, shpatullgjerë, me një cullufe të paprekur nga thinjat. Nuk e dija moshën e tij, por kishte një pamje disi rinore dhe dukej si një burrë i moshës së mesme. Dhe qysh në minutën e parë të njohjes sonë kuptova se ishte një njeri shumë i mençur, i kulturuar dhe magjepsës. Ishte prag Krishtlindjesh në Paris. Im atë, konti Nikollaj Aleksandroviç Voroncov ishte në atë kohë ambasador i Rusisë në Francë; dhe s’ishte për t’u habitur që atë e ftonin së bashku me familjen për kremtimin e Krishtlindjeve në godinën e Ministrisë së Punëve të Jashtme. E mbani mend Aljosha, se si Lev Tolstoj e përshkruan në “Lufta e paqja”, paraqitjen e parë të Natasha Rostovës në ballo, kur ajo ishte gjashtëmbëdhjetë vjeçe- frikërat e saj, emocionet e saj, parandjenjat e saj? Saktësisht, kështu e përfytyroja veten, sapo vura këmbën në parketin e ministrisë, e cila ndodhej në Quai d’Orsay** madhështore. Më ftoi në një vallëzim, pastaj në një të dytë, një të tretë… Vallëzonim, bisedonim, qeshnim, bënim shaka – dhe çdo minutë po e ndieja që për herë të parë kisha takuar një burrë, që më kishte zgjuar parandjenjën e paqartë, por të mahnitshme të dashurisë!
Kuptohet, po flisnim frëngjisht. Mësova se e quanin Zhorzh dhe që ishte senator në parlamentin francez. Po pushonim në kolltuk pas një rrotullimi të çmendur valsi, kur më bëri pikërisht këtë pyetje, që më bëtë ju, Aljosha.
-Ana,- tha ai,-keni një theks të çuditshëm. Jeni gjermane?
Unë qesha.
-Hollandeze? Suedeze?- vijoi me pyetje.
-Nuk e gjetët.
-Greke, polake, spanjolle?
-Jo, – i thashë.- Jam ruse.
U kthye prerazi dhe me sytë e shqyer më vështroi me një shprehje të çuditshme- si të përhumbur dhe në të njëjtën kohë të tronditur.- Ruse… mezi u dëgjua mërmërima e tij.
-Me që ra fjala,- thashë, – unë nuk e di mbiemrin tuaj, Zhorzh. Cili jeni ju, i panjohuri misterioz?
Heshti paksa, dukej se po bluante mendimet, pastaj, si uli zërin, foli:
-Nuk mund t’jua them mbiemrin tim, Ana.
-Përse?
-Nuk mundem.
-Po përse?- këmbëngula.
Heshti përsëri.
-Mos u përpiq, Ana, -foli qetë.
U grindëm disa minuta. Unë këmbëngulja. Ai refuzonte.
-Ana,-tha, – mos e kërkoni. Nëse unë do t’jua them mbiemrin tim, atëherë ju do të ngriheni sakaq, do ta lini këtë sallë dhe nuk do t’ju shoh më kurrë.
-Jo! Jo!- pothuaj bërtita.
-Po,- tha ai me një buzëqeshje të trishtë dhe më kapi dorën.
-Më besoni.
-Betohem!- klitha. -Çfarëdo që të ndodhë, do të mbetem mikja juaj përherë.
-Mos u betoni, Ana. Merreni mbrapsht betimin tuaj, ju përgjërohem.
Me këto fjalë, bëri gjysmërrotullimi nga unë dhe mezi dëgjova:
-Unë jam Zhorzh Dantes. Dyzet vjet më parë kam vrarë në duel Pushkinin…
Pastaj u kthye nga unë. I kishte ikur fytyra. Sikur ishte plakur befas; i dallova dy rrathë të zinj poshtë syve; balli i prerë nga rrudhat e vuajtjes; sytë e mbushur me lot…E vështrova gjithë pabesim dhe tmerr. Vallë ky njeri, i ulur pranë meje, të ishte vrasësi i gjeniut te letërsisë ruse? Ndjeva në çast një sëmbim ne zemër. E pamendueshme! E pamundur! Ky njeri, në përqafimet e të cilit po rrotullohesha në valsin e shkujdesur veçse njëzet minuta më parë, ky burrë magjepsës i kishte ndërprerë pamëshirshëm jetën e legjendarit Aleksandër Pushkin, emrin e të cilit e njeh çdo rus- i ri apo i vjetër, i varfër apo i pasur, fashatar i thjeshtë apo aristokrat i lartë…
E tërhoqa pëllëmbën nga dora e tij dhe u ngrita vrik. Pa thënë gjysmë fjale dola nga salla, u sula teposhë shkallëve, kapërceva shëtitoren e breglumit dhe u mbështeta tek një pemë. Lotët më rridhnin çurk. Gjithë helm e ndieja dorën e tij të djathtë, përreth belit tim kur rrotulloheshim në valsin e shpejtë… Atë dorë që kishte mbajtur pistoletën drejtuar Pushkinit! Pikërisht atë dorë, me të cilin shtiu plumbin që vrau Pushkinin! Përmes velit të lotëve, shihja Pushkinin e plagosur për vdekje, që me vështirësi po ngrihej në brryl dhe përpiqej të qëllonte kundërshtarin…Dhe i shembur dëshpërimisht mbi dëborë pas qitjes së pafat… Dhe i varrosur pas disa ditësh, pa mundur të shkruajë dhe gjysmën e asaj që do të ishte i aftë… Qaja gjithë ngashërim…
Pas disa ditësh mora një letër nga Dantes. A dëshiron ta shohësh, Aljosha? Ejani të hënën tek unë për çaj dhe do t’jua tregoj letrën. Dhe qindra libra të rrallë dhe dhjetra tablo të mrekullueshme…
***
Pas tri ditësh trokita në derën e apartamentit të saj. E hapi një burrë rreth të gjashtëdhjetave.
-Jeni Aljosha?- pyeti.
-Po.
-Ana Nikollajevna ndodhet në spital në gjendje të rëndë prej pneumonisë. Jam i biri. Ajo m’u lut t’jua jap këtë letër.
Dhe më zgjati një zarf.
Shkova në parkun aty pranë, prej nga dukej panorama e mahnitshme e Dnjeprit. Përballë meje, në anën e kundërt shtrihej bregu ranor, ku tri ditë më parë kisha dëgjuar këtë histori të pabesueshme, që i kishte ndodhur një shtatëmbëdhjetëvjeçareje në Parisin e largët shtatëdhjetë e pesë vjet më parë.
E hapa zarfin dhe nxora dy letra. Njëra e verdhëme, pothuaj një fletë e kalbur nga vjetërimi, e mbushur me rreshta të pakuptueshme në frëngjisht. Tjetra, në rusisht, ishte kopjuar me një shkrim të vjetër gjithë dredha. Ishte përkthimi i tekstit frëngjisht.
Lexova:
Paris, 30 dhjetor i vitit 1877
E dashur Ana!
Unë nuk po kërkoj falje, sepse asnjë falje, madje edhe më e sinqerta, nuk mund të fshijë atë krim të tmerrshëm, që unë kam kryer dyzet vjet më parë, kur viktima ime, i shquari Aleksandër Pushkin, ishte tridhjetë e shtatë, kurse unë njëzet e pesë. Dyzet vjet-14.600 ditë dhe net!- unë jetoj me këtë barrë të padurueshme. S’mund t’i numëroj netët, kur më shfaqej-i gjallë apo i vdekur- në ëndrrat e mia. Përgjatë tridhjetë e shtatë vjetëve të jetës së tij ai krijoi një botë të jashtëzakonshme me vjersha, poema, përralla dhe drama. Kompozitorë të shquar kanë shkruar opera sipas veprave të tij. Të kishte jetuar edhe tridhjetë e shtatë vjet, do ta kishte dyfishuar këtë botë madhështore,- por nuk e bëri këtë sepse unë e vrava atë dhe së bashku me të zhduka krijimtarinë e ardhshme. Tani jam gjashtëdhjetë e pesë vjeç dhe plot shëndet. Jam i bindur Ana, që vetë Zoti ma dhuroi këtë jetë të gjatë, që vazhdimisht, nga dita në ditë, të torturohesha me vetëdijen e tmerrshme që unë jam vrasësi gjakftohtë i gjeniut.
Lamtumirë, Ana!
Zhorzh Dantes
P.S. Unë e di se për të mirën e njerëzimit do të kishte qenë e udhës, nëse do të kisha vdekur unë dhe jo ai. Por, vallë, është e mundur që të qendrosh përballë tytës së pistoletës së duelit dhe të presësh vdekjen edhe të mendosh për të mirën e njerëzimit?
Zh. D.
Poshtë nënshkrimit të tij, ishte shtuar po me atë shkrimin e vjetëruar gjithë dredha:
Senatori dhe kalorësi i Legjionit të Urdhërit të Nderit, Zhorzh Dantes, vdiq në vitin 1895, qetësisht, në shtëpinë e tij, i rrethuar nga fëmijët dhe nipërit. Ishte tetëdhjetë e tre vjeç.
***
Kontesha Ana Nikollajevna Voroncova vdiq në korrik të vitit 1952, dhjetë ditë pas takimit tonë. Ishte nëntëdhjetë e dy vjeçe.
