Shakespeare dramaturgu më i famshëm dhe popullor në botë..., historianët kanë dashur të mbushin boshllëqet midis një numri të vogël të dokumenteve të mbijetuara nga kohërat elizabetiane .

               

                         Shkruan Akademik Prof.dr.Flori Bruqi,PHD

Çuditërisht, ne dimë shumë pak për jetën e Shekspirit. Edhe pse ai është dramaturgu më i famshëm dhe popullor në botë, historianët kanë dashur të mbushin boshllëqet midis një numri të vogël të dokumenteve të mbijetuara nga kohërat elizabetiane .

                                             Shakespeare 

Shakespeare ka lindur ndoshta më 23 prill 1564 , por kjo datë është një mendim i arsimuar, sepse kemi vetëm një rekord të pagëzimit të tij tri ditë më vonë. Prindërit e tij, John Shakespeare dhe Mary Arden, ishin qytetarë të suksesshëm që u transferuan në një shtëpi të madhe në Henley Street, Stratford-upon-Avon nga fshatrat përreth. Babai i tij u bë një zyrtar i pasur i qytetit dhe nëna e tij ishte nga një familje e rëndësishme dhe e respektuar.

Në fund të viteve 1580, Shekspiri bëri udhëtimin katër-ditor në Londër, dhe deri në vitin 1592 e kishte themeluar veten si shkrimtar.

Në vitin 1594 erdhi ngjarja që ndryshoi rrjedhën e historisë letrare - Shakespeare u bashkua me kompaninë vepruese të Richard Burbage dhe u bë dramaturgu i saj kryesor për dy dekadat e ardhshme. Këtu, Shakespeare ishte në gjendje të grihë zanatin e tij, duke shkruar për një grup të rregullt interpretuesish.

Shakespeare gjithashtu ka punuar si aktor në kompaninë e teatrit , edhe pse rolet kryesore ishin gjithmonë të rezervuara për vetë Burbage.

Kompania u bë shumë e suksesshme dhe shpesh u krye para Mbretëreshës së Anglisë, Elizabeta I. Në vitin 1603, Jakovi u ngjita në fron dhe i dhuroi patronazhin e tij mbretëror kompanisë së Shekspirit, e cila u bë e njohur si Burrat e Mbretit.

BOTIME :

• Romeo dhe Xhulieta (1594-1595)
• Ëndrra e natës së një mesnate (1595-1596)
• Shumë hare për asgjë (1598-1599)
• Henry V (1598-1599)
• Nata e Dymbëdhjetë (1599-1600)
• Hamleti (1600-1601)
• Masa për Masën (1604-1605)

• Mbreti Lear (1605-1606)
• Macbeth (1605-1606)
• Tempesti (1611-1612)

Ashtu si babai i tij, Shekspiri kishte një ndjenjë të shkëlqyeshme biznesi. 

Ai e kishte blerë shtëpinë më të madhe në Stratford-upon-Avon nga 1597, kishte aksione në Teatrin e Globe dhe kishte përfituar nga disa marrëveshje të pasurive të patundshme pranë Stratford-upon-Avon më 1605.

Para shumë kohe, Shakespeare zyrtarisht u bë një zotëri, pjesërisht për shkak të pasurisë së tij dhe pjesërisht për shkak të trashëgimit të një stemë nga babai i tij i cili vdiq në vitin 1601.

Vitet e Mëvonshme të Shekspirit

Shakespeare u tërhoq në Stratford në vitin 1611 dhe jetonte në mënyrë të qetë nga pasuria e tij për pjesën tjetër të jetës së tij.

Në vullnetin e tij, ai i la shumicën e pronave të tij Susannës, bijës së tij më të madhe dhe disa aktorëve nga Burrat e Mbretit. Famshëm, ai e la gruan e tij "shtratin e dytë më të mirë" para se të vdiste më 23 prill 1616 (kjo datë është një supozim i arsimuar sepse kemi vetëm një rekord të varrimit të tij dy ditë më vonë).

Nëse vizitoni Kishën e Shenjtë të Trinitetit në Stratford-upon-Avon, ju ende mund të shihni varrin e tij dhe të lexoni epitafin e tij të gdhendur në gur:

Miku i mirë, për hir të Jezusit, moho
Për të gërmuar pluhurin e mbyllur këtu.
Lum ai njeri që i mbron këto gurë,
Dhe ai që lëviz kockat e mia është i mallkuar.

Romeo dhe Xhulieta, vepra më e mirënjohur e Uilliam Shekpisrit, e shkruar diku midis viteve 1591-1595, është një nga historitë më të mëdha të dashurisë të shkruara ndonjëherë. Ajo është luajtur shumë herë në teatrot e gjithë botës, dhe pasur edhe shumë përshtatje kinematografike.

Por është interesante të zbulohet se “Romeo dhe Xhulieta”, nuk ishte në fakt një histori e trilluar nga shkrimtari britanik, por përkundrazi një variant i një historie të treguar shumë herë që nga vitet 1400 e në vazhdim. Historia e “Romeo dhe Xhulietës”, eksistonte të paktën një shekull para se Shekspiri ta shkruante atë si vepër.

Një përmbledhje e veprës së famshme të Shekspirit

Fabula e veprës është pak a shumë kjo:“Një hasmëri e vjetër midis dy familjeve të fuqishme, degradon në një gjakderdhje. Një grup personash të maskuar nga familja Montag rrezikojnë një konflikt të mëtejshëm, duke u futur fshehurazi në një festë të familjes rivale të Kapuletëve.

Një i ri i dashuruar, Romeo Montag, bie menjëherë në dashuri me Xhulieta Kapuletin, e cila do të martohej me burrin që i kishte zgjedhur babai i saj, Paridin. Me ndihmën e shërbyeses së Xhuljetës, gratë e rregullojnë që çifti të martohet që të nesërmen, por përpjekja e Romeos për të ndaluar një sherr në rrugë mes 2 familjeve, çon në vdekjen e kushëririt të Xhulietës, Tibaltit, akt për të cilin Romeo dëbohet nga qyteti.

Në një përpjekje të dëshpëruar për t’u ribashkuar me Romeon, Xhulieta ndjek këshillat e një prifti, duke trilluar vdekjen e saj. Por mesazhi nuk arrin deri tek Romeo, dhe duke besuar se Xhulieta kishte vdekur vërtet, ai vret veten mbi varrin e saj. Xhuljeta zgjohet, dhe kur sheh kufomën e Romeos përkrah saj vret edhe ajo veten.

Pas kësaj tragjedie të dyfishtë, familjet pranojnë që t’i japin fund konfliktit mes tyre. Është një histori tërheqëse dhe tragjike. Por Shekspiri nuk e përdori i pari këtë histori për dramën e vet. Në fakt, ajo bazohet në disa histori më të vjetra, dhe disa prej tyre kanë elementë shumë të ngjashëm.

Versione të hershme të tragjedisë “Romeo dhe Xhulieta”

Historia e parë mbi këtë ngjarje, është shkruar nga shkrimtari italian Masukio Salernitano (1410-1475). E botuar një vit pas vdekjes së tij, kapitulli i 33-të i librit të Salernitanos ”Il Novellino”, tregon historinë e Mariotos dhe Xhanozës, një çift të dashuruarish që vijnë nga familjet feudale Maganeli dhe Saraçeni.

Në këtë rrëfim, lidhja e tyre e dashurisë vendoset në Siena dhe jo në Verona, dhe besohet se ka ndodhur në kohën kur ka jetuar vetë Salernitano. Ashtu si në versionin e Shekspirit, Marioto dhe Xhanoza bien në dashuri me njëri-tjetrin, dhe martohen fshehurazi me ndihmën e një prifti të quajtur Agustin.

Pas kohë më vonë, Marioto debaton ashpër një qytetar tjetër pjesë e fisnikërisë së qytetit – në këtë rast, kushëririn e të dashurës së tij – dhe e vret këtë të fundit, një akt që solli arratinë e tij për të shmangur dënimin me vdekje.

Xhanoza e shqetësuar, ngushëllohet vetëm nga fakti që Marioto ka familjen në Aleksandri të Egjiptit, dhe ndërton atje një shtëpi të bukur për veten e tij. Gjithsesi, babai i saj – pa pasur asnjë dijeni mbi martesën e të bijës – vendos se është koha që ajo martohet, dhe kjo gjë e vendosi vajzën në një pozitë të tmerrshme.

Me ndihmën e priftit që e kishte martuar me Marioton, Xhanoza pi një ilaç gjumi për t’u dukur sikur kishte vdekur, dhe në këtë mënyrë ajo mund të largohej fshehurazi nga Siena për t’u ribashkuar me burrin e saj në Aleksandri. Plani shkoi shumë keq, dhe letra e saj drejtuar Mariotos ku shpjegonte dhe planin e arratisë nuk mbërrin kurrë në destinacion, ndërsa lajmi mbi “vdekjen” e saj po.

Kështu ndërsa ajo niset drejt Aleksandrisë, Marioto rikthehet i pikëlluar në Siena, duke rrezikuar jetën e tij për të parë për herë të fundit trupin e pajetë të së dashurës së tij. Por ai arrestohet dhe ekzekutohet me vdekje për krimin e tij të mëparshëm, dhe kjo vetëm 3 ditë para se në qytet të kthehej vetë Xhanoza.

Shumë e dëshpëruar nga ajo që merr vesh, Xhanoza vendos të vetëvritet, për t’u bashkuar më te dashurin e saj në parajsë. Ashtu si rrëfimi i Shekspirit për Romeon që e gjeti Xhulietën duke fjetur, por që ai besonte se kishte vdekur, edhe historia e hershme e Salernitanos, përmban një skenë në të cilën Mariotos e gjen Xhanozën në gjumë të thellë, duke besuar se ajo ka vdekur.

Siç mund të shihet, ka shumë elementë të ngjashëm midis historisë së Shekspirit dhe saj të Salernitanos. Çështja e familjeve në konflikt, dashuria e ndaluar, ilaçi i gjumit, dhe mungesa e komunikimit, çojnë në një fund tragjik për të dy të dashuruarit.

E shkruar vetëm 100 vjet më pas, Shekspiri mund ta ketë gjetur diku veprën e Salernitanos, ose një nga shumë variantet e tjera që ishin shkruar, përpara se kjo histori e veçantë të arrinte në tryezën e Bardit anglez. Luixhi da Porta shkroi në vitet 1530 një përmbledhje të ngjashme, duke rrëfyer historinë e Romeo Montekit dhe Xhulieta Kapeletit, dhe zhvendosur ngjarjen nga Siena në Verona, ngjashëm me Shekspirin.

Sërish çifti martohet në fshehtësi me ndihmën e një prifti, vetëm për t’u ndarë nga vrasja aksidentale që Romeo i bëri kushëririt të Xhulietës, dhe vdekjeve të tyre pasuese: Romeo nga ilaçi i gjumit i Xhulietës, dhe Xhulieta duke e mbajtur frymën e saj, në mënyrë që të mund të vdiste bashkë me të dashurin e saj.

Frymëzimet më të mëdha të Shekspirit për “Romeo dhe Xhulietën”

Pas da Portës erdhi Mateo Bandelo (1480-1562), një murg dhe një shkrimtar që i çoi edhe më tej tregimet e da Portës dhe Salernitanos. Ai ishte shkrimtari italian, që vlerësohet se ka ndikuar më drejtpërsëdrejti tek Shekspiri. Kjo pasi Bandelo prezanton shumë nga temat specifike, që e bëjnë aq të njohur sot dramën e Shekspirit.

Versioni i Bandelos, edhe pse në shumë mënyra i krahasueshëm me tekstin e Salernitanos, siguroi mbiemrat e mirënjohur Montag dhe Kapulet për 2 personazhet kryesore. Ai shtoi edhe elementin e ballos ku takohen për heerë të parë Romeo dhe Xhulieta, dhe gjithashtu edhe momentin në të cilin Xhulieta vret veten me thikën e të dashurit të saj, në mënyrë që ajo të bashkohet me Romeon në jetën e përtejme.

Historia e Bandelos, besohet se është ndjekur nga afër nga shkrimtari francez Pier Buasto, versioni i të cilit u përkthye më pas në anglisht në vitin 1562nga Arthur Bruk, si një poemë me titull ”Historia tragjike e Romoes dhe Xhulietës”. Ky përkthim në anglisht, ishte teksti

që lexoi edhe Shekspiri.

A bazohet “Romeo dhe Xhulieta” në një histori të vërtetë?

Shumë studiues shekspirianë, të mirë-informuar mirë mbi këto vepra të mëparshme letrare, kanë mbledhur prova që Bardi anglez mund të jetë frymëzuar për personazhet e Romeos dhe Xhulietës nga jeta e tij. Një financues i Shekspirit, Henri Rajëtsli, Ërli i Tretë i Sauthemptonit, mendohet se ka frymëzuar Romeon e Shekspirit, për më tepër që njerka e tij e kishte origjinën nga Viskonti Montag.

Henry Rajëtsli kishte ndërkohë një marrëdhënie të fshehtë me Elizabet Vernon. Dhe kur lajmet mbi martesën e tyre arritën në veshin e Mbretëreshës britanike Elizabet I, ajo i burgosi që të dy pasi bashkimi i tyre përbënte një kërcënim politik për mbretërimin e saj.

Në dallim nga Romeo dhe Xhulieta e vërtetë – në çdo histori – Ërl dhe Vernon ishin më vonë në gjendje të jetonin “lumtur përgjithmonë” jashtë mureve të burgut, megjithatë ky bashkim politik i padëshirueshëm vlerësohet shumë se ka ndikuar edhe në shkrimet e Bardit.

Vepra që e shndërroi rrënjësisht letërsinë romantike

Megjithë versionet e shumta të historisë së “Romeo dhe Xhulieta”, që i paraprinë asaj të Uilliam Shekspirit, nuk mund të mohohet se ishte vepra e këtij të fundit, ajo që e shndërroi lidhjen e tyre të dashurisë në një nga historisë më të mëdha të dashurisë të njohura ndonjëherë.

Bardi mund të ketë huazuar shumë gjëra nga Salernitano, Bandelo dhe Bruk, por ishte ai që preku fort audiencën që e ndoqi në skenë dramën e tij. Dashuria dhe vetëvrasja e Romeo Montag dhe Xhulieta Kapuletit, e kanë bërë këtë histori pasionante të pavdekshme, duke mbetur ende sot një nga frymëzimet më të mëdha të letërsinë romantike moderne. 

Romeo e Zhuljeta (titulli i shkurtër anglisht  Romeo and Juliet) është një  tragjedi  e publikuar në vitin 1597 nga Uiliam Shekspirit. Ajo tregon historinë e dy të dashuruarëve, fiset e të cilëve janë armiq. Drama   që mbaron me vetëvrasjen   e Romeos dhe Zhuljetës është një nga veprat më të njohura të William Shakespeare-it dhe një nga historitë dashurie më të famshme të letërsisë botërore.

 Tragjedia luan në qytetin italian  të veronës   dhe vepron mbi dashurinë të Romeos dhe Zhuljetës, që bëjnë pjesë në dy fise armiqësorë, atyre të Montague-ve (Romeo) dhe të Capulet-ve (Zhuljeta). Gjakmarrja shkon aq larg, saqë pjesëmarrësit rregullisht të kushtohen me pasion në fyerje dhe luftëra shpate të përgjakshme sapo takohen në qytet. Për këtë arsye Romeo dhe Zhuljeta e mbajnë lidhjen e tyre të dashurisë të fshehtë nga prindërit. Pa njohurinë e tyre martohen nga prifti Lorenco, që fshehurazi shpreson të ndihmojë në zgjidhjen e konfliktit.

Megjithatë Romeo dhe Tybalt, një Capulet dhe kushëri i Zhuljetës, hynë në luftim, gjatë të cilit ai vritet nga Romeo. Romeo dëbohet nga Verona dhe duhet të largohet në Mantua . Zhuljeta, e cila sipas vullnetit të prindërve duhet të martohet me ngut me një farë Paris-i, i kërkon priftit Lorenco përsëri ndihmë. Ky e bind atë të pijë një skufje nate, e cila do ta lëvizë Zhuljetën për 42 orë në një gjendje të ngjashëm me vdekjen, për t'iu ikur martesës. Romeo duhet të lajmërohet për planin me një letër, e cila për shkak të një belaje nuk e mbërrin kurrë. Në të përkohshmen, shoku i Romeos e shikon Zhuljetën ndërkohë të varrosur në dhomën e nëndheshme të fisit, nxiton tek Romeo dhe i tregon për vdekjen e pretenduar të dashurës së tij. Romeo shpejton për në Veronë tek varri i gruas së tij, për ta shikuar për herë të fundit, merr një helm dhe vdes në krahun e saj. Në të njëjtin moment, Zhuljeta zgjohet nga gjumi i saj të ngjashëm me vdekjen, shikon, se çfarë ka ndodhur, merr kamën e Romeos dhe e vret po ashtu veten nga dëshpërimi.

Kur prindërit armiqësorë mësohen për lidhjen e dashurisë midis fëmijëve të tyre, e njohin bashkëfajësinë dhe pajtohen mbi varrin e fëmijëve të tyre.Megjithatë e kaluara,dhe flijimi i tyre per hir të dashurisë nuk harrohet dhe qe ndërkohë mbetet njëra ndër tragjeditë më me interesim nga lexuesit apo edhe shikuesit nëpër teatro.

HAMLETI

Babai i Hamletit mbytet nga vëllai i tij Klaud për të marrë në dorë pushtetin mbretëror. Pasi merr pushtetin në dorë ai po ashtu martohet me nënën e princit Hamlet, Gertruden. Mbreti Klaud i bind të gjithë se kjo ishte një vdekje natyrore, por pasi fantazma e babait të Hamletit e lajmëron se kjo nuk ishte një vdekje natyrore, por mbreti Klaud e kishte mbytur atë me helm.Pas disa kohësh në qytet vijne disa aktor të huaj ku Hamleti i thotë të luajnë një ngjarje si ajo që i kishte ndodhur të atit. Pas kësaj ngjarjeje Hamleti vërtëtohet për vdekjen jo natyrale të babait. Ai kishte të dashur Ofelinë,bijën e Pollonit dhe motra e Laertit. Ai fillon të sillet si i marrë për të gjetur një mënyrë sa më të mirë se si ti hakmerret Mbretit. Gjatë këtij roli ai vret edhe babain e Ofelisë, Pollonin. Pas kësaj ngjarjeje Ofelia ishte shumë e tronditur dhe një ditë mbytet në lumë. Kur i vëllau merr vesh për vdekjen e babait dhe të motrës së tij i vërsulet mbretit. Mbreti me dinakërinë e tij e bind Laertin se Hamleti ia kishte vrarë babanë dhe e bind që të ndeshen. Gjatë ndeshjes, Hamleti u plagos me një thikë të helmuar që Laerti dhe Mbreti e kishin përgatitur për Hamletin. Pastaj ndërrojnë armët dhe Hamleti e plagos për vdekje Laertin. “Hamleti”, pa dyshim, është tragjedia më e famshme në gjuhën angleze. E shkruar ndoshta në vitin 1601 ose 1602, kjo tragjedi përbën një moment domethënës në zhvillimin dramatik të Shekspirit; dramaturgu e arrit pjekurinë artistike në këtë vepër përmes përshkrimit brilant të luftës së heroit mes dy forcave të kundërta: ndershmërisë morale dhe nevojës për të shpaguar vrasësin e babait. ^[1] Gjatë dyluftimit Mbretëresha pi verën e helmuar dhe vdes. Hamleti i tërbuar e godet mbretin me thike dhe e vret.

• Fan S. NOLI për përkthimin e Shekspirit ne shqipː “Otellon”, botuar në shqip më 1916 e që u ndoq pas dhjetë vjetësh nga “Hamleti’, “Jul Cezari” dhe “Makbethi” që është më i miri, pasi u përkthye i fundit, dhe deri atëherë unë e kisha mësuar pak më mirë atë punë të vështirë. Më vjen mirë të them që disa nga të rinjtë shqiptarë po e vazhdojnë punën për përkthimin e Shekspirit.^[2]

Per HamletinːKarakteri i Hamletit, jo vetëm që është një figurë e tejskajshme, gjithë përfshirëse, plot ngjyrime artistike, por ai me gjenialitetin që shprehë, fuqinë poetike, rrëfimin modular të ngjarjeve dhe elokuencën, e përmbushin aspektin kontekstual të përshkrimit që Shekspiri ka aloduar në katër tragjeditë e tij të famshme “Hamletin”.

OTELLO 

Otelloja një arap i Mauritanisë dhe gjeneral i Republikës së Venedikut , bie në dashuri me Desdemonën , të bijën e senatorit Brabant të kësaj Republike , e rrëmben dhe martohet fshehurazi . Jagoja , nënoficer i Otellos,i fut idenë që e shoqja e turpëron me një oficer të tij të quajtur Kasi dhe ia mbush aq mirë koken , sa Otelloja e mbyt në shtrat të shoqen e tij dhe pastaj vret dhe veten , kur e merr vesh që e shoqja qe fare e pafajshme . Rolet e para të kësaj tragjedie i luajnë Otelloja , Desdemona dhe Jagoja.

Otelloja , një arap i Afrikës së Veriut , i lindur nga një familje mbretërore , që ka shëtitur tërë botën dhe ka shkuar tërë jetën në luftëra . Është trim, besnik, i ndershëm , i drejtë , i padjallëzuar dhe kryelartë. Por të gjithë Venedikasit e quanin te zi . E nderojnë dhe e qasin ne shtëpitë e tyre po asnjëherë nuk e quajnë shok , ngaqë ka lindur zezak.

Desdemona , si e përshkruajnë dhe personazhet "më i bardhi dhe më i ëmbli pëllumb që fluturoi në këtë botë. E rritur mirë, muzikante e mbaruar , luan me delikatesë dhe me një elegancë aristokrate . Flet me ëmbëlsi dhe mirësi , nikoqire dhe e zonja në gjilpërë , e qetë dhe e urtë. Të gjithë trimat e Venedikut vdisnin për të por ajo s'u kthen syrin aspak dhe s'do të martohet me asnjë.

Jagoja, një intrigant, molla e këtij sherri. Një njeri i lig ,i poshtër dhe shpirtzi. Një djall në formë njeriu. Ligësia e tij ishte e paduruar. Një njeri ziliqar dhe xheloz .

Kasi, një njeri i hijshëm . Një njeri i drejtë dhe besnik ndaj të zotit.

Përmbajtja

I ati i Desdemonës e ftonte shpesh Otellon në shtëpinë e tij për të dëgjuar trimëritë dhe aventurat e tij. Desdemona sa herë që ky arap tregonte historitë e tij ajo dëgjonte fshehurazi çdo trimëri të tij me aq dashuri.Asaj i vinte keq për këtë të huaj të arratisur që kishte vuajtur dhe po vuante kaq shumë.Arapi për të ishte burri i duhur.Po kishte një ndalim të pakapërcyer për martesën e tyre. Brabanti, senatori i Venedikut nuk do ta jepte kurrë vajzën e tij një arapi të arratisur.Këtë ndalim e kapërceu Desdemona , duke ikur natën nga shtëpia duke vajtur në krahët e Otellos.Kjo mund të ishte një martesë shumë e bukur dhe e lumtur po Otelloja kishte një armik të fortë.Ky qe Jagoja.Ai mendonte se gruaja e tij Emilia kishte fjetur me të.Ai ishte xheloz për të dhe kjo është arsyeja e kësaj tragjedie.Jagoja thur planin për ti futur idenë në kokë Otellos se e shoqja e tij e ka tradhëtuar me mikun e tij më të ngushtë Kasin.Otelloja ngarkon Jagon ta vrasi Kasin dhe ai vetë e mbyt Desdemonën.Ndërkohë Roderigoja një njeri i dashuruar marrëzisht pas Desdemonës bashkohet në intrigen dhe planin e keq të Jagos.Otelloja është një njeri i drejtë dhe i padjallëzuar dhe nuk i shkon në mendje që shoku i tij Jago ta tradhëtojë.Dyshimet e Otellos shtohen më shumë nga fjalët që i ati i Desdemonës thotë që një vajzë që gënjen të atin gënjen dhe të shoqin.Dhe duke qënë se Kasi është i ri, i hijshëm dhe i ka të gjitha gjërat qëu pëlqejnë grave atij i shtohen edhe më shumë dyshimet.E gjitha kjo gjë shkaktohet nga një shami e bardhë që Otello ia kishte dhuruar Desdemonës si shenjë dashurie e cila më e marrë na Emilia dhe pa asnjë qëllim të keq ia jep Jagos, i cili e fut në shtëpinë e Kasit.Otello e shikon dhe të gjitha dyshimet e tij kthehen në të vërteta.Në fund Desdemona vdes nga duart e te shoqit të saj Otellos i cili mendonte se ajo kishte humbur nderin e saj.Kur e vërteta merret vesh Otelloja vret veten se jeta tani është një mundim për të.Fjalët e Otellos mbyllen duke shprehur pendimin e tij sesi e puthi vetë dhe e vrau po përsëri vetë.Veç, pasi u vrava , të të puth edhe të vdes.

Subjekti :

Mbreti Lir eshte mbreti i Anglise. Ai vendos te lere fronin e tij dhe t’a ndaje mes tre vajzave te tij, Gonerilit, Reganit dhe Kordelias. Ai i vendos ato para nje prove ku do te shihte se cila nga vajzat do t'a donte me shume. Dy vajzat e medha  nisin ta manipulojne me fjale, ndersa Kordelja, vajza e vogel thote se ajo e do babain e saj ashtu sic do femije. Prandaj ai nuk i jep asaj nga tokat e veta, por e mallkon  dhe  e debon ate nga shtepia. Nderkohe  Kordelja shkon ne France pasi mbreti i Frances ishte ne dashuri me te. Me pas Liri e kupton se c’gabim te rende kishte bere pasi dy vajzat e debojne nga shtepia dhe e lene ne shi.

Nderkohe  Konti I Glosterit  ka gjithashtu probleme familjare. Djali i tij i madh, Edmundi, eshte i adoptuar. Ai nuk e pranon dot kete dhe thur nje intrige sikur djali tjeter, Edgari do te vrase babane e tyre. Ndaj Glosteri e debon Edgarin dhe mban prane vetes Edmundin. Kur Glosteri merr vesh qe Lirin e kane braktisur te bijat, ai e ndihmon ate. Regan dhe I shoqi I saj e masakrojne per kete, dhe ai perfundon serisht tek Edgari, ku shkoi dhe Liri.

Nje ushtri franceze niset kundra Anglise, e kryesuar nga Kordelja. Edmundi lidhet me dy motrat, dhe Albani, i shoqi i Gonerilit eshte shume i shqetesuar rreth ceshtjes se Lirit, dhe per pasoje ate e vrasin. Nderkohe ushtria e Kordelias mundet dhe ajo dhe i ati mbahen peng. Nga ana tjeter ushtria angleze e Edmundit dhe motrave thyhet nga ajo e Edgarit. Glosteri tenton te vrase veten, Edgari vret Edmundin, Gonerili vret motren e saj per shkak te xhelozise ndaj Edmundit dhe me pas kryen vetevrasje , Glosteri vdes, Kordelja ekzekutohet dhe Liri vdes i thyer ne zemer me trupin e saj nder duar.

Personazhet:

Mbreti Lir - ka nje karakter te dyfishte e kontradiktor ku spikasin: despotizmi mizor me humanizmin e thelle, mendja cinike me ate plot kureshtje, dyshimi me pastertine shpirterore. Ai eshte nje karakter qe eshte formuar nen ndikimin e raporteve te caktuara shoqerore. Edhe ne moshe te madhe, mbreti ka nje krenari te tepruar, e vetem me dinakeri mund t’ia fitosh zemren. Kjo ka ndikuar keq e ne edukimin e vajzave, dhe vete Shekspiri thote keshtu. Edhe ato jane impulsive e i binden mbretit sa per sy e faqe, dhe kur u cenohet interesi  bejne veprime ekstreme. Mbreti Lir vetem kur mbetet jashte kupton te verteten. Ai peson nje goditje aq te tmerrshme, saqe cmendet. Gjate zhvillimit te ngjarjeve ndryshon dhe mendimi I lexuesit per mbretin. Ne fillim mbretit duket sikur i intereson me shume aparenca se  e verteta. Kordelja eshte vazja e tij e preferuar ne fillim, dhe ai ndoshta e di qe ajo e do me shume, por nuk mund ta pranoje pergjigjen e saj indiferente. Me vone ai meson nga gabimet e tij.

Kordelja – Karakteristikat e saj jane bukuria fizike e shpirterore, ndershmeria, perkujdesja, dashuria etj. Ajo kontraston me karakteret e dy motrave. Ajo eshte personifikimi I virtytit, dhe nga ana tjeter nje viktime e pafajshme e padrejtesive te botes.

Edmundi – eshte antagonisti I tragjedi. MEgjithate karakteri I tij eshte kompleks, pasi ai nuk vepron vetem per interesa te tipit dedhira per pushtet, ambicja per sa me shume, por sepse nuk mund te lejoje qe shoqeria ta shohe si nje bastard, sic e cilesoi dhe vete babi I tij. Ai eshte shume I ftohte, porsi dhe shoqeria  ka trajtuar ate, dhe vetem ne fund te tragjedise shfaq nje shenje dobesie, kur sheh qe Gonerili dhe Regani kishin vdekur per te.

Regan dhe Gonerili- jane personazhe negative. Ne fillim ato duken te zgjuara, aq te zgjuara sa t’ia hedhin babait te tyre. Me pas ato tregohen te pashpirta dhe shume ambicioze, te pangopura. Nuk kane meshire as kur perzene babain e tyre dhe as kur verbojne Glosterin. Ne fund ato duan te kenaqen me Edmundin, por e keqja I kthehet mrapsht duke I vrare ato te dyja nga duart e njera tjetres.

Temat :

Drejtesia  

Autoriteti kunder kaosit – Liri nuk eshte vetem nje baba, por edhe nje mbret. Ai ia le trashegim fronin e tij vajzave, por nga ana tjeter kjo qeverisje i sjell kaos Anglise.

Pajtimi – Edhe pse Liri e deboi Kordelian, ajo vazhdoi ta doje babain e saj dhe madje ta mbroje ate. Edhe Liri I cili u tregua aq i ashper me te, u lidh me shume se me cdo njeri tjeter.

Motivet :

Cmenduria -  Nga vuajtet  dhe tronditjet e medha, Liri cmendet dhe kjo cmenduri e shoqeron tere tragjedine. Personazhit te tij tragjik i bashkangjitet dhe persnazhi komik i Lolos. Nen pamjen e tij qesharake fshihet nje dituri e urtesi dhe nje zemer e madhe. Ai misheron urtesine popullore dhe e sheh jeten me sy te mprehte dhe e di te verteten.

Tradhetia – fillimisht mes femijeve dhe babait, dhe vellait me vellain. Ne marredhenien e Kordelias dhe te atit forcohet ideja qe zemra e tradhetise eshte  mospasja e  nje gjykimi te drejte.

Simbolet:

Shiu dhe shtre:ngata e madhe - simbol i krimit me te tmerrshem : uzurpimi i pushtetit dhe mosmirenjohja ndaj prindit. Ky krim I dyfishte ka prishur gjithe ekuilibrat natyrore mbi te cilet ngrihet jeta shoqerore dhe ajo individuale. Gjendja shpirterore e mbretit te shperfillur jepet pikerisht me kete shtrangate. Ajo mund te jete gjithashtu simbol i natyres qe i ben thirrje mbretit te shohe te vertetat, simbolizon drejtesine hyjonore qe eshte e thyer nga veprimet e njerezve, por edhe gjendjen ne te cilen Liri po le vendin e tij.

Verbimi -  verbimi fizik i Glosterit eshte gjithashtu metaforik. Si ai si Liri kane te dy femije te ndershem dhe te pandershem, dhe ata jane te verbuar per sa kohe nuk shohin te verteten, por mbajne anen e te keqinjve. Ato jane te verbuar nga fjalet, dhe nuk mund ta shohin te verteten.

Mesazhet :

Vepra percjell ide humaniste. Liri nis te ndieje dhimbje per te varfrit dhe urrerjte e zemerim te thelle kunder krimineleve, hipokrizive dhe sistemit shoqeror. Fataliteti i pashmangshem e heronjve  lidhet me denimin e tyre per te ikur nga bota e se keqes qe u solli aq shume vuajtje sa qene gjalle. Kjo tragjedi eshte kunder erresires se despotizmit te kishte pushtuar Europen ne Rilindje, dhe kjo shfaqet me kundershtimin e hapur ndaj mbretit te Kordelias dhe Kentit. Ne fund ka shprese dhe kjo jepet me fjalet “Ju miq te dashur, te dy tok sundoni, Dhe rregullojeni shtetin e percare.”

Antoni dhe Kleopatra 

Në Antoni dhe Kleopatra Shekspiri riprodhon mesaktësi të çuditshme ngjarje dhe fakte, duke iu përmbajtur me besnikëri subjektit, hollësive nga jeta e Lindjes dhe e Romës, anekdotave deri dhe tipareve të personazheve kryesore dhe të dorës së dytë....

Jul Çezari

Gaius Iulius Caesar, i njohur si Jul Çezari. ushtarak dhe burre shteti i Perandorisë romake, u vra nga kundërshtarët e tij politikë. Ka luajtur rol të rëndësishëm në transformimin e Republikës Romake, në Perandori.

Modelja Lilly Lou zbulon jetën sekrete të vajzave në Dubai

 

Lilly Lou prej disa javësh po jeton në Shqipëri. Është vullnetare në një hostel, ku ndihmon me mirëmbajtjen e tij dhe shëtit të ftuarit nëpër qytet.

“Mendoj se Shqipëria është një vend i keqinterpretuar nga mediat dhe doja ta shikoja vetë se sa i bukur është ky vend. Kisha dëgjuar histori për sa i përket krimeve këtu, por është një fenomen që ndodh në çdo vend”, thotë Lilly Lou, modele.

“Në Dubai jo të gjitha shtëpitë janë prej ari, jo të gjithë janë të pasur. Më pëlqen jeta në Dubai, pasi mund të takoj shumë njerëz nga vende të ndryshme. Kam disa miq nga Shqipëria. Në atë kohë nuk e dija se ku ishte Shqipëria, por tani e njoha si vend”, shprehet modelja.

Lajmet që kanë qarkulluar muajt e fundit për vajzat që punojnë atje nuk i hedh poshtë. Megjithatë, jo të gjitha janë të gatshme për eksperienca ndryshme.

“Shumë njerëz në Dubai nuk e dinë se çfarë ndodh pas skenës. Unë nuk do t’i quaja modele, por thjesht vajza që pranojnë të bëjnë të tilla gjëra, për të cilat duhet thënë se paguhen jashtëzakonisht shumë. Është diçka që po ndodh dhe madje i shpërndajnë videot, shpresoj të mos kthehet në diçka të zakonshme, është diçka e neveritshme”, thotë Lilly Lou.

Lilly thotë se më së shumti ky fenomen ndodh në një pjesë të caktuar të tregut, për njerëz të caktuar me fiksime të çuditshme. Asgjë nuk është me detyrim, na thotë, si dhe secili i di vetë zgjedhjet që bën në jetë.

https://euronews.al/vendi/aktualitet/2022/10/15/modelja-nga-dubai-ne-tirane-njerez-nuk-e-dine-se-cfare-ndodh-pas-jetes-se-luksit/

Juliana Nura ndahet nga i dashuri pasi i publikuan videon intime

 

Juliana Nura është një nga vajzat më të bukura shqiptare e gjithashtu një nga më të komentuara. Ajo është rritur në Finlandë, ku falë pamjes së saj tërhoqi vëmendjen e agjencive fotografike, më pas ka marrë pjesë në konkurse të ndryshme bukurie. Ajo filloi të kishte një karrierë shumë të suksesshme në Shqipëri në vitin 2010, por diçka tronditëse i ndodhi.

Për 12 vite ajo u detyrua të largohej nga publiku shqiptar, për shkak të një shantazhi që asaj ju bë duke përdorur një video intime të saj. Ajo ishte e ftuar këtë të hënë në emisionin “Rudina”, ku ka treguar se si u ndje kur morri një shantazh të tillë, për një video që ajo kishte bërë me të dashurin e saj.

Modelja tregon se i dashuri i saj nuk e ndihmoi as financiarisht për ta kaluar këtë situatë dhe as emocionalisht. Pasi sipas saj ai kishte dashur “të shpëtonte” karrierën e tij ndaj edhe ishin ndarë.

Rudina Magjistari: Ndërkohë i dashuri, çfarë roli luajti?

Juliana Nura: Asgjë nuk bëri se edhe ai ishte në hapat e karrierës së tij.

Rudina Magjistari: Është personazh publik?

Juliana Nura: Po. Dhe nuk donte të përzihej me këtë bujë, ndaj u ndamë edhe kaq.

Rudina Magjistari: Ai nuk të ndihmoi financiarisht?

Juliana Nura: Jo as financiarisht, as emocionalisht. Më vjen keq që ka meshkuj aq të ligj sa ai dhe më vjen keq që vajzat hasin në njerëz të tillë. Por më ka bërë më të fortë kështu që e falenderoj.

Rudina Magjistari: Mendon se ai është i përjashtuar nga kjo situatë dhe nuk ka pasur gisht në këtë mes?

Juliana Nura: Nuk e di. Te ne në Kosovë faji mbetet gjithmonë intim.

Puthja në distancë nga shkencëtari kinez shkaton trazira te konspiracionistët

 

Dëshironi t’i jepni një puthje partnerit apo partneres që është larg? Tashmë Jiang Zhongli, një shpikës kinez e mundëson këtë. Ai ka krijuar një pajisje me buzë të cilat përcjellin ngrohtësinë, lëvizjen, madje dhe zhurmën që ju bëni kur bini në kontakt me to, gjë që si rrjedhojë i përçohet edhe personit tjetër që është i lidhur me pajisjen tuaj. Pajisja, e reklamuar si një mënyrë për të lejuar çiftet në distanca të gjata të ndajnë intimitetin fizik “të vërtetë”, po shkakton bujë në mesin e përdoruesve, mes atyre që janë të lumtur për shpikjen dhe të tjerëve që qëndrojnë më skeptikë. E pajisur me sensorë presioni dhe aktivizues, pajisja thuhet se është në gjendje të imitojë një puthje të vërtetë duke përsëritur presionin, lëvizjen dhe temperaturën e buzëve të një përdoruesi. Së bashku me lëvizjen e puthjes, ai gjithashtu mund të transmetojë tingullin që lëshon përdoruesi.

Kjo ngjarje ka shqetësuar konspiracionistërt europianë, përfshi edhe ata ballkanikë.

9 udhëheqësit e lashtë që e ndryshuan rrjedhën e historisë

 

Analet e historisë janë të mbushura me tregime mbi udhëheqës të mëdhenj që kanë lënë gjurmë në këtë botë, duke diktuar e ngjarjeve njerëzore përmes veprimeve, vendimeve dhe vizioneve të tyre. Nga pushtuesit që ndërtuan perandori të mëdha tek shtetarët që sollën paqe dhe stabilitet në kombet e tyre, këta udhëheqës të lashtë ishin arkitektët e kohës së tyre, duke lënë pas një trashëgimi që ka rezistuar për shekuj me radhë. Ja cilët janë 9 prej tyre:

1. Aleksandri i Madh, Mbreti i Maqedonisë

I lindur në vitin 356 Para Krishtit Aleksandri lindi nga Filipi II Mbreti i Maqedonisë dhe Olimpias, një princeshë nga Epiri. U ngjit në fron në moshën 20 vjeçare pas vrasjes së të atit. Krijoi një aleancë me mbretëritë e tjera greke, dhe nisi luftën ndaj armikut të vjetër të Greqisë, Persisë. Gjatë 10 viteve të ardhshme, Aleksandri pushtoi pjesën më të madhe të botës së njohur. Pasi mundi persët dhe pushtoi kryeqytetin e tyre, Persepolis, nisi të realizonte ëndrrën e tij, një perandori kozmopolite që shtrihej nga lindja në perëndim. Por nuk e realizoi dot pasi vdiq në moshën 33-vjeçare nga një sëmundje misterioze. Gjithsesi mbretërimi i tij solli përhapjen e kulturës greke në mbarë botën. Sukseset e tij ndikuan në rrjedhën e filozofisë, shkencës dhe letërsisë për shekujt e ardhshëm.

2. Jul Çezari dhe vdekja e Republikës Romake

I lindur në vitin 100 Para Krishtit, Jul Cezari është një nga figurat më të famshme dhe më mendikim në historinë e lashtë romake. Ai luajti një rol kryesor në ngjarjet që çuan në rënien e Republikës Romake dhe lindjen e Perandorisë Romake. Çezari ishte para së gjithash një udhëheqës i madh ushtarak. Karriera e tij përfshinte një seri fitoresh mahnitëse, si pushtimin e Galisë (Franca e sotme) dhe humbjen e armikut të tij, Pompeit (një udhëheqës ushtarak rival). Ai luajti një rol kyç në formimin e Triumviratit të Parë, një aleancë e fuqishme politike që përbëhej nga ai, Pompeu dhe Krasi. Kur aleanca u shpërbë, Çezari u kthye në Romë në vitin 44 dhe u bë një diktator i përjetshëm. Por sundimi i tij nuk zgjati shumë. Më 15 mars të po atij viti, u vra nga një grup senatorësh që kishin frikë se Çezari ishte bërë shumë i fuqishëm. Vdekja e tij e zhyti Romën në krizë. Pas një serie luftëra civile, në krye të perandorisë u ngjit Oktaviani (djali i birësuar i Çezarit).

3. August Çezari, Perandori i Parë i Romës

U ngjit në pushtet pas vrasjes së Jul Çezarit. Në luftërat civile që pasuan ai mundi rivalin e tij kryesor, Mark Antoni, dhe u bë sundimtari i padiskutueshëm i Romës. E konsolidoi pozitën e tij duke siguruar besnikërinë e ushtrisë, reformuar sistemin ligjor dhe vendosur një sistem klientësh që siguronte mbështetjen e elitave. Këto reforma e bënë Romën një perandori e qëndrueshme dhe e begatë, të cilën bota nuk e kishte parë kurrë më parë. Augusti drejtoi një program të madh ndërtimesh që e transformuan qytetin e Romës në kryeqytetin kulturor të botës antike. Sistemi i tij i qeverisjes dhe i administratës u bë modeli për sundimin e perandorëve të mëvonshëm.

4. Qin Shi Huang, njeriu i parë që bashkoi Kinën

I lindur në vitin 259 Para Erës Sonë, Qin Shi Huang u ngjit në fronin e shtetit Qin në moshën 13-vjeçare, pas vdekjes së babait të tij. Ai nisi të konsolidonte pushtetin e tij duke i  shtypur fraksionet rivale brenda mbretërisë dhe krijuar një burokraci të centralizuar. Më pas filloi të pushtojë 6 mbretëritë e tjera dhe u bë perandori i parë që bashkoi Kinën. Ai shfuqizoi feudalizmin dhe i zëvendësoi zyrtarët që trashëgonin postin me ata që e fitonin atë sipas meritave. Më pas drejtoi një seri projektesh ambicioze si Muri i Madh i Kinës dhe një kanal që lidhte lumenjtë Jance dhe Perl. Po ashtu ndërtoi shumë rrugë, reformoi prerjen e monedhave dhe e rishpërndau tek fshatarët pjesën më të madhe të tokës së mbretërisë. Por nga tjetër, ishte një lider brutal që shtypte me dhunë të gjitha format e mospajtimit. Ishte përgjegjës për djegien e librave, ekzekutimin e dijetarëve, dhe u bë gjithnjë e më i fiksuar pas mbajtjes së pushtetit. Pinte mërkur për të jetuar përgjithmonë, dhe ndërtoi ushtrinë e terrakotave me qëllim që t’i shërbente atij përgjithmonë.

5. Ashoka i Madh: Promovuesi i Paqes dhe tolerancës në Indi

Sundoi mbi Perandorinë Mauria në vitet 268-232 Para Krishtit. E nisi mbretërimin e tij me një periudhë brutale pushtimesh, që e zgjeruan territorin e Maurias në pjesën më të madhe të nën–kontinentit Indian. Ajo periudhë kulmoi me fitoren e tij në Betejës e Kalingas në vitin 261. Por numri i madh i të vrarëve e nxiti Ashokan të reflektonte thellë. Ai përqafoi menjëherë Budizmin dhe hoqi dorë nga dhuna dhe agresioni. Zbatoi një sërë politikash që synonin promovimin e harmonisë sociale dhe kulturore si dhe mësimeve të Budës. Dekretet e tij përfshinin tolerancën ndaj feve të tjera, promovimin e mirëqenies sociale dhe vënien e theksit tek mos-përdorimi i dhunës dhe dhembshuria.

6. Kleopatra VII, faraonia e fundit e Egjiptit

E famshme për bukurinë dhe zgjuarsinë e saj në politikë, ajo sundoi në vitet 51-30 Para Krishtit. Mbretërimi i saj u karakterizua nga politika e saj e jashtme ambicioze, e cila u fokusua tek një aleance strategjike me Jul Çezarin e Romës. Të dy u takuan në vitin 48, u dashuruan dhe sollën në jetë një djalë, Çezarionin. Kur u vra Çezari, Kleopatra lidhi në aleancë me Mark Antonin. Por ky u mund nga Oktavian Augusti në vitin 30. Kleopatra dhe Antoni kryen vetëvrasje. Egjipti u pushtua nga Augusti dhe u shndërrua në një provincë të Romës.

7. Xhengiz Khan: Themeluesi i Perandorisë Mongole

Lindi në vitin 1162, dhe në fillim njihej me emrin Temuxhin. Më vonë u bë themeluesi i Perandorisë Mongole, perandorisë më të madhe që ka parë ndonjëherë bota. Këtë e arriti duke bashkuar disa fise mongole nën udhëheqjen e tij, dhe përmes pushtimeve që patën sukses falë strategjive të  tij të shkëlqyera. Nën drejtimin e tij, ushtria mongole u bë e famshme për shpejtësinë e rrufeshme, disiplinën e rreptë dhe brutalitetin. Por veç kësaj, ai ishte i njohur edhe për tolerancën e tij fetare dhe mbështetjen ndaj tregtisë. Kur vdiq në vitin 1227, perandoria u nda midis djemve dhe nipërve të tij. Perandoria e tij pati një ndikim të madh duke lehtësuar përhapjen e kulturës, fesë dhe teknologjisë në Azi dhe Evropë.

8. Hatshepsut, Faraoneshae dytë grua

Hatshepsut ishte gruaja, vajza dhe motra e një mbreti. Por Egjipti kishte ligje dhe tradita të rrepta që e ndalonin sundimin e grave. Ndaj për t’u ngjitur në front Hatshepsut përdori dinakërinë e saj politike, prejardhjen mbretërore dhe ndikimin fetar. Pasi mori pushtetin nisi zbatimin e projekteve të mëdha ndërtimore që synonin legjitimimin e sundimit të saj. Asnjë sundimtar para saj, nuk zbatoi aq shumë projekte ndërtimore sa ajo. Për të paguar për to, riktheu rrugët e vjetra tregtare dhe kreu disa pushtime në shtetet fqinje.

9. Budica, mbretëresha luftëtare

Ishte mbretëresha e fisit kelt Iceni, e famshme për udhëheqjen e popullit të saj kundër romakëve. Kur vdiq bashkëshorti, ai dorëzoi mbretërinë e tij të vogël Romës me shpresënse ajo do t’i lejonte popullit të tij një formë pavarësie. Por romakët e shtypën brutalisht popullsinë kelte. Kjo sjellje e frymëzoi Budicën të udhëheqë rebelimin e popullit të saj Iceni dhe fqinjëve të tyre kundër Romës. Ushtritë e saj pushtuan Kolçesterin dhe shkatërruan Legjionin XIX. Ushtria e saj përparoi duke plaçkitur vendbanimet romake, dhe duke i detyruan zyrtarët romakë të arratiseshin në Londinium (Londra e sotme). Fatkeqësisht, suksesi i saj ishte jetëshkurtër. Romakët u hakmorën në një betejë në periferi të Londrës. Budica refuzoi të tërhiqej. Ajo i udhëhoqi rebelët e saj në betejë dhe vdiq gjatë betejës ose diku më pas.

Vaksinat dhe konspiracionistët e shkarë të Ballkanit

 

 

Dikur ishte e zakonshme të vdisje nga sëmundje infektive që sot nuk ekzistojnë më. Vdekjet ishin kaq të zakonshme sa në mungesë të një shpjegimi racional kalohej në shpjegimet mbinatyrore. I shikonin këto sëmundje si ndëshkim për sjelljen e njerëzve. Kjo pikëpamje mbizotëroi për shumë kohë derisa puna shkencore e Edward Jenner coi në prodhimin e vaksinës së parë. Jenner ishte i pari që dha një shpjegim të mirëfilltë shkencor dhe ishte i pari që prodhoi vaksinën duke u mbështetur në këtë shpjegim shkencor, por nuk ishte i pari që zbuloi vaksinen. Rreth vitit 900 të erës tonë në Kinë është regjistruar vaksinimi i shumë njerëzve për fruthin dhe linë. Ndërsa në 1545 është regjistruar në Indi vaksinimi ose “inokulimi” për linë.

Jenner zbuloi rastësisht se gratë që kujdeseshin për lopët dhe kishin qenë infektuar më parë nga lija e lopëve kishin imunitet ndaj lisë së dhenve që ishte vdekjeprurëse për njerëzit. Duke u bazuar në këtë zbulim të rastësishëm ai zhvilloi vaksinën e parë të mirëfilltë që ishte shumë efektive dhe nuk ishte aspak e rrezikshme për njerëzit që vaksinoheshin, ndryshe nga metodat e tjera që conin shpesh herë në vdekje. Përpara se Jenner të prodhonte vaksinën e parë ishte një fermer i thjesht, Benjamin Jesty, që mbrojti familjen e tij nga lija e dhenve duke përdorur të njëjtën metodë, por pa zhvilluar ndonjë punë shkencore për shkak se nuk kishte edukimin e duhur.

Në një infografik nga Forbes tregohet për Shtetet e Bashkuara se sa ishin vdekjet para epokës së vaksinave dhe sa janë tani në kohën e vaksinave. Sic mund ta shikoni edhe vetë ndryshimet janë dramatike (shiko më poshtë foton e postimit).

Në dy kontinentet amerikane (Jug dhe Veri) sipas disa akademikëve llogaritet se 95% e popullsisë është shfarosur jo nga europianët, por nga sëmundjet infektive, ku lija e dhenve ishte kryesorja.

Përgjatë shek. XX vlerësohet të kenë vdekur 5.2 miliard njerëz, nga të cilët 1 miliard kanë vdekur për shkak të vetë njeriut nëpërmjet vrasjeve, luftërave, vetëvrasjeve, konflikteve fetare dhe krimeve të tjera. Ndërsa 1.7 miliard njerëz kanë vdekur për shkak të sëmundjeve infektive:

Lija e dhenve: 400 milionë vdekje.

“Kollë e mirë” (Whooping cough): 38.1 milionë vdekje

Tetanozi: 37.1 milionë vdekje

Fruthi: 96.7 milionë vdekje

Meningiti: 21.9 milionë vdekje

Hepatiti B: 12.7 milionë vdekje

Difteria: 0.76 milionë vdekje

Poliomeliti: 0.13 milionë vdekje

Në vitin 1980 Organizata Botërore e Shëndetësisë deklaroi zhdukjen e plotë të lisë së dhenve në planet, ndërsa sëmundjet e tjera vazhdojne akoma të ekzistojnë, si përshembull difteria është prezente në zonat më të varfëra të botës (Afrika Nen-Sahariane, Indi, etj).

Procesi i vaksnimit është shumë i rëndësishëm, ashtu sic mund ta zbulojë gjithkush sot me një kompjuter përpara. Por, nuk mund të mungojnë konspiracionistët as në këtë cështje kaq të ndjeshme për shëndetin e njeriut.

Në vitin 1988 në Britaninë e Madhe filloi fushata e vaksinimit nëpërmjet vaksinës së quajtur “MMR” (vaksinë e trefishtë me inicialet në anglisht për fruthin, shytet dhe rubeolën). Në vitin e parë u vaksinuan një milion fëmijë, ndërsa në 10 vitet e ardhshme përqindja e fëmijëve të vaksinuar ishte mbi 90. Por, në vitin 1998, një doktor i quajtur Andrew Wakefield bashkë me kolegët e tij publikoi një studim që nxiti shumë debate.

Studimi u publikua në një revistë mjekësore shumë të respektuar (The Lancet). Në këtë studim pretendohej se vaksina MMR shkaktonte autizmin tek fëmijët, megjithëse ai vetë thoshte se studime të tjera duheshin bërë në mënyrë që të arrihej në një përfundim më të sigurt. Por, kaq mjaftoi që shumë prindër të mos pranonin vaksinimin e fëmijëve, duke u bazuar në një studim jo të plotë dhe sic u provua më vonë të njëanshem dhe të pasaktë.

Në vitin 2004 u zbulua se e gjithë zhurma mediatike për studimin e doktorit të mësipërm ishte e bazuar në gënjeshtër. Doktori para studimit ishte përfshirë në një aplikim për një vaksinë tjetër, alternativë për MMR-në, madje ai kishte marrë edhe një pagesë prej gjysëm milioni paund nga një firmë private për të zhvilluar kërkimin shkencor. Madje e njëjta firmë private i kishte adresuar tek ky doktor prindërit që ishin të shqetësuar se fëmijët e tyre ishin dëmtuar nga vaksina MMR. Kërkimin e tij shkencor e zhvilloi duke përdorur këta fëmijë dhe më pas arriti në përfundimin se MMR është e lidhur me autizmin tek fëmijët, gjë që në fakt nuk është aspak e vërtetë. Doktori nuk ishte kundër vaksinimit, por ishte kundër vaksinës MMR për interesa të tij monetare.

Revista mjekësore e tërhoqi studimin shkencor të doktorit, por ky person nuk është i vetmi. Shumë njerëz të tjerë, madje edhe pa qenë specialistë të fushës së mjekësisë, kanë publikuar dhe vazhdojnë të publikojnë libra dhe materiale pafund kundër vaksinave. Gjithashtu, ka edhe faqe interneti dhe dokumentarë aq të shumtë, ku vaksinat lidhen jo vetëm me shkaktimin e autizmit, por me lloj-lloj sëmundjesh të tjera.

CDC (Center for Disease Control), ashtu si cdo agjensi tjetër ndërkombëtare, deklaron se nuk ka asnjë lidhje midis AIDS dhe vaksinave, por konspiracionistët që shumica janë bërë ekspertë në YouTube mendojnë krejt ndryshe.

Teoritë e konspiracionit nuk prekin vetëm njerëzit e thjesht, presidenti i Afrikës së Jugut, Thabo Mbeki (1999 – 2008) deklaroi se virusi HIV është krijuar nga CIA.

Një grua sipërmarrëse, Christine Maggiore nga Chicago në vitin 1992 gjate nje analize rutine te gjakut rezultoi se ishte infektuar nga HIV. Ajo pavaresisht se nuk kishte asnje formim shkencor ne fushen e mjeksise pas nje kerkimi neper literature konspiracioniste doli ne perfundimin se HIV nuk e shkakton SIDA-n, madje themeloi edhe nje grup te quajtur “Alive & Well” per te shperndare mesazhin e saj. Ajo thoshte se “doktoret me thane se kisha vetem 5 deri 7 vjet jete, por pas 8 vjetesh jam shendoshe e mire pa patur nevoje per ilace kunder SIDA-s”. Ajo besonte se SIDA nuk shkaktohej nga HIV, por nga seksi anal, perdorimi i droges dhe madje edhe nga vete ilacet kunder SIDA-s. Per vite me radhe beri thirrje te hapur qe te mos perdoren ilacet antivirale. Kur mbeti shtatzene ajo nuk pranoi te merrte asnje ilace kunder SIDA-s per te parandaluar infektimin e foshnjes. Vajza e saj vdiq nga SIDA ne moshen 3 vjec e gjysem, gjithashtu edhe ajo vete vdiq nga e njejta semundje ne vitin 2008.

Refuzimi i njerezve per t’u vaksinuar vjen nga frika qe konspiracionistet mbjellin me publikimet e tyre pa asnje baze shkencore, por ne disa raste ne disa sekte fetare refuzohen vaksinat edhe per shkak te fese se tyre, sepse e shohin si nderhyrje ne planin e zotit. Gjithsesi, konspiracionistet nuk do te mungojne kurre, ashtu sic nuk do te mungojne edhe shpjegimet e shkencetareve.

 

Shkruajti: Genti Mngl

 

Referencat:

1. http://www.forbes.com/…/a-graphic-that-drives-home-how…/
2. http://www.skepticalraptor.com/…/vaccines-saved…/
3. http://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC1200696/
4. http://www.historyofvaccines.org/content/timelines/all
5. http://www.pbs.org/gunsgermssteel/variables/smallpox.html
6. Suspicious Minds, Rob Brotherton, faqe 40-44, 120-128.
7. http://www.cdc.gov/vaccinesafety/concerns/autism.html

Ilirët e ndritshëm sipas burimeve të huaja dhe jo folkloristëve të sotëm

 

Ilirët ishin popull i lashtë i Gadishullit Ballkanik dhe njëri ndër popujtë më tē lashtë të Evropës. Sipas Herodotit trojet e ilirëve shtriheshin në shek e 5 p.e.r nga Adriatiku në Morava në lindje dhe përkatësisht deri në Adigje në perëndim. Disa nga fiset ilire:

• Albanët – në zonën Mat-Krujë.
• Amantët – midis luginës së poshtme të Vjosës dhe Llogarasë.
• Ardianët – rreth liqenit te Shkodres, ne veri te Labeateve.
• Atintanët – ne luginen e mesme te Vjoses.
• Dalmatët – rreth liqenit te Shkodres.
• Dardanët – ne territorin e sotem te Kosoves.
• Dasaretët – ne Shqiperine Juglindore.
• Desidiatët – në Bosnjën qëndrore.
• Dokleatët – në rajonin e qytetit Dioklea.
• Daorsët – në luginën e Neretvës, në rajonin e Bosnjës.
• Enkelejtë – rreth liqeneve te Ohrit dhe Prespes.
• Eordejët – në luginën e Devollit.
• Epiriotët – në Epir
• Japigët – ne gadishullin Apenin
• Japodët – rreth liqenit te Shkodres.
• Kaonët – ne pellgun e Sarandes, Delvines dhe ne luginen e Drinasit.
• Labeatët – përreth Liqenit të Shkodrës.
• Istrët – në krahinën Istria.
• Liburnët – në rajonin bregdetar Liburnia.
• Mesapët – ne gadishullin Apenin.
• Molosët – ne pellgun e Sarandes, Delvines dhe ne luginen e Drinasit.
• Paionët – midis dardaneve dhe maqedonasve.
• Partinët – midis Shkumbinit dhe Osumit.
• Pirustët – ne lindje deri ne malesine e Sharrit.
• Penestët – ne lindje deri ne malesine e Sharrit.
• Taulantët – ne prapatoken e Dyrrahut dhe Apolonise.
• Thesprotët – ne pellgun e Sarandes, Delvines dhe ne luginen e Drinasit.