U dënua disa herë me burgim e internime dhe vepra e tij u ndalua, duke mundur t'i botohej vetëm pas viteve '90 në Prishtinë me ndërmjetësimin e Martin Camajt.
Duke lëvruar gati të gjithë zhanret e letërsisë, Trebeshina ka lënë rreth mbi njëqind dorëshkrime. Studjues të letërsisë shqipe janë shprehur se Trebeshina qe nismëtar i surrealizmit në letërsinë shqipe
U lind në lagjen "Murad Çelebi" të Beratit në shtëpinë e familjes të së ëmës, djali i dytë i Hysen Vinokashit dhe Hatixhe Sanxhaktarit. Sipas Trebeshinës, të parët e tij ishin me prejardhje nga Saruhani: Durasi me të birin Balin, u ngulitën si timarlinj në Vinokash të kazasë së Përmetit më 1417 pasi ishin përzier në luftërat civile të kohës së Sulltan Bajazitit I dhe Sulltan Mehmetit I.Shkollimin fillor e kreu në vendlindje, fitoi bursë dhe nisi të mesmen e kohës në Normalen e Elbasanit.
Gjatë kohës së shkollës, llagëpin e deriatëhershëm Vinokashi ia zëvendësuan me Trebeshina. Shkollimi i ndërpritet më 8 prill 1942, kur u arrestua si pjesëmarrës i një celule komuniste të Grupit të Shkodrës. Gjatë Luftës së Dytë Botërore ka qenë partizan me Lëvizjen Nacional-Çlirimtare, herë komandant e herë zv/komisar i Brigadës së XII.
Ka luftuar në zonën Fier-Mallakastër edhe kundër Ballit Kombëtar, ndërsa më vonë veproi në Vlorë, Himarë, Sarandë. Pas vendosjes së regjimit komunist, një dokument i 1945 për organigramën e Drejtorisë së Mbrojtjes të Popullit e tregon si njërin prej drejtuesve të Seksionit të I-rë.
Më 1945-1946 shërbeu po ashtu si ndihmësgjyqtar i Bilbil Klosit. Ndërsa Trebeshina në vëllimin e tij me kujtime Dafinat e thara pohon se ishte emëruar, por nuk shërbeu asnjëherë si oficer sigurimi, emërimin e refuzoi dhe vijoi si ushtar i përkohshëm.
Në dosjen përpunuese nga Sigurimi, pas luftës qe toger në ushtri.
I caktuar kursant pranë Ministrisë së Mbrojtjes Kombëtare pati shumë fërkime me ushtarakët jugosllavë, e degdisën në Gjirokastër dhe më 8 janar 1948 e dëbuan nga ushtria për qëndrimet e tij të përsëritura.Shkoi me studime në Institutin e Teatrit "Ostrovski" të Leningradit, por nuk i përfundoi.] Sipas romanit Shkrimtari të Mehmet Myftiut, ku autori personifikon Trebeshinën me Hysen Shkretën, miku i tij e la shkollën, pasi lexoi deri në fund veprat e Bajronit. Në fillim të viteve '50 punoi si aktor në Teatrin Popullor të Tiranës.
Botimi i tij i parë është në vitin 1953, kur botoi dramën historike Kruja e çliruar.
Pas një viti, më 1954, Trebeshina për: “qëndrim nihilist kundrejt letërsisë së realizmit socialist”,së bashku me Mark Ndojën dhe Myftiun u përjashtuan më 24 .02. 1954 nga Lidhja e Shkrimtarëve. Po atë vit ai u dënua me 3 vjet burgim Në 1954 Trebeshina dënohet me 3 vjet burg me akuzën për agjitacion dhe propagande, arsye për të cilën në revistën "Nëntori" të atij viti shkruhej:“Partia jonë zbuloi dhe demaskoi pikëpamjet antipatriotike në letërsi të Kasëm Trebeshinës me shokë, të cilët mohonin në mënyrë të hapët realizimet dhe sukseset e letërsisë sonë të re, fetishizonin të kaluarën, shtrembëronin vlerat edukuese të klasikëve, nënçmonin rëndësinë revolucionare të realizmit socialist dhe të letërsisë sovjetike dhe përpiqeshin në këtë mënyrë të godisnin në këtë mënyrë fuqinë krijuese të popullit tonë, mundësitë dhe besimin e tij në ndërtimin e të sotmes heroike dhe të së ardhmes së lumtur.
Këto pikëpamje janë shprehur edhe në veprat e tyre, disa prej të cilave janë të ngjeshura me frymë kozmopolitizmi, subjektivizmi të theksuar, megalomanie dhe narcizizmi.
”
Paragrafi i parafundit në dosjen e tij: I pandehuri Kasëm Trebeshina ka shkruar një seri veprash, në shumicën e tyre, gjërat janë parë me pesimizëm, nihilizëm, jashtë realitetit dhe kundër frymës së partisë, kundër realizmit socialist.
Kreu vetëm 11 muaj burgim dhe u lirua më 1955.
Tezes së tij, nënës së Fiqrete Shehut, i kishte premtuar Enver Hoxha se do t'ia amnistonin nipin. Iu ofruan disa punë që nuk kishin lidhje me artin, por nuk pranoi. Më vonë filloi punë pranë Lidhjes së Shkrimtarëve, atëherë tek rruga e Elbasanit; punonte në një gazetë, ku kushti i parë ishte që të mos merrte pjesë në mbledhjen e Bashkimeve Profesionale, si edhe në informacionet politike. Kësodore mund të merrte pjesë vetëm në mbledhjet e drejtorisë për organizimin e punës.
Më pas hoqi dorë nga anëtarësia në Lidhjen e Shkrimtarëve dhe nga pjesëmarrje të tjera në jetën shoqërore. Porsa iu hap mundësia që t'ia botonin veprën Artani dhe Minja, prej këmbënguljes që t'ia botonin pa recensë dhe përshkrimit të "të pasurve të fshatit", anëtarët e Lidhjes i ngritën akuzën si deviator dhe firmosën që t'ia çonin emrin në Komisionin e dëbim-internimeve.
Më 18 maj 1962 u arrestua dhe dënua me 5 vjet internim të izoluar, që mbaronte më 18 maj 1967.
Nga kampi i Zvërnecit, gushtin e 1963 e shtrojnë me forcë në psikiatrinë e Vlorës dhe pas disa letra Byrosë Politike, ia shndërruan dënimin në gjysmëinternim si mësues në Gramsh,[21] ku dha letërsi në shkollën 11 vjeçare.[22] Më 24 mars 1965 i ndërpritet dënimi për arsye shëndetësore. Qershorin e atij viti, Mehmet Shehu dënoi në mbledhjen e Pleniumit të XV të Komitetit Qendror romanin Shkrimtari të Myftiut ku sipas kryeministrit të kohës "heroi nuk është tjetër veçse Kasëm Trebeshina, shok i ngushtë mendimi i autorit, element antiparti i vendosur kundër pushtetit popullor, antisocialist...". Nisi punë në Bibliotekë Kombëtare,[24] ndërsa më 1969 nis punë si përkthyes dhe më 1976 e zbresin në rangun e korrektorit.
Në vendimin e Gjykatës së Lartë në prill të 1981, për dënimin tij merren parasysh “ekspertiza” e veprave të tij në dorëshkrim (rreth 120), të cilat i morën gjatë arrestimit në shtëpinë e tij, këto recenca shkruajnë që dorëshkrimet “pasqyrojnë rryma të ndryshme ultrareaksionare që karakterizojnë letërsinë dhe artin dekadent” në to u “gjenden pikëpamje armiqësore”.
Pas rënies së komunizmit u proklamua si disident duke marrë për bazë një promemorie që thuhej t'ia kishte dërguar Enver Hoxhës në vitin 1953, ku e kritikonte metodën e realizmit socialist. Në një intervistë, përkthyesit e tij në anglisht dhe gjermanisht kanë përmendur se Trebeshina ka qenë 17 vjet në burg..
Trebeshina vetë në një intervistë ka pohuar se ka bërë trembëdhjetë vjet burg. Ndërroi jetë në Ankara, pranë së bijës, më 6 nëntor 2017. Vepra
Nga veprat e shumta të Trebeshinës, në kohën e regjimit u botuan Artani dhe Min'ja ose hijet e fundit të maleve, një përkthim anonim i pjesëve teatrore të Lorkës,një sërë poezish të tij të botuara në gazetën "Letrari i ri" si dhe një sërë dramash Heronjtë në ’52 dhe Shtrojnë malet në ’53. Gjatë vitit 1953, në “Letërsia jonë”, organi i Lidhjes së Shkrimtarëve të Shqipërisë, në numrin 3, 5, 6, etj, u botuan nga Trebeshina, një sërë poezish, dhe në nr. 10 u botua një dramë me 5 akte, Kruja e çliruar.
Botimet e krijimeve të tij në periodikët kryesorë letrarë të kohës, (prozë dhe poezi), tregojnë se kemi të bëjmë me një shkrimtar prodhimtar që ka nisur të njihet në radhët e shkrimtarëve dhe lexuesve.Tri prej pjesëve të tij prozaike u redaktuan nga Ardian Klosi në vëllimin Stina e stinëve, botuar në Prishtinë më 1991 kur dhe nisën t'i botoheshin pjesa më e madhe e veprave.
Botuesi i tij, Abdullah Zeneli ka deklaruar se ka qenë Martin Camaj që e ka mundësuar kontaktin mes shkrimtarit dhe botuesit.Më 1992 do të botohej e Legjenda e asaj që iku në Tiranë.
Trebeshina ka shkruar edhe romanin epope me 5 vëllime Kënga shqiptare. Vëllimi i I-rë i romanit, sipas shënimeve të shkrimtarit, përfundoi në vitin 1951, ndërsa i fundit më 1966. Sipas studjueses Mullahi, duke u kthyer pas në kohë dhe duke analizuar zhvillimin letrar të kësaj periudhe, bindemi plotësisht se vepra është shkruar në ato dhjetëvjeçar, sepse mban brenda vetes prirjen letrare të saj. Megjithatë pjesa më e madhe e veprës së tij është ende në dorëshkrim: 18 vëllime me poezi, 42 pjesë teatrore, 22 romane e vëllime me tregime etj.
Përkthyesi i Trebeshinës në gjermanisht, Hans Joachim Lanksch e sheh si një shkrimtar të papërkrahur dhe gjerësisht të panjohur, ndërkohë që lexues të veprës së tij në gjermanisht kanë parë afëri me Eugène Ionesco.
Tregimi Pse nuk u bë qytet fshati ynë nga viti 1994 është i përfshirë në antologjinë “Maja e çelur”, tekst për shkollat e mesme, hartuar nga Gjergj Zheji (fq. 187-191).Më 2005 fitoi çmimin "Buzuku" në Kosovë me romanin Tregtari i skeletëve. Dramaturgjia
Pas viteve ’90, filloj dhe botimi e vënia në skenë e dramave të Trebeshinës.
Dramaturgjia e Trebeshinës, duke u nisur nga struktura formale dhe tematike, shfaq elementë të qartë ngjashmërie me dramën e absurdit dhe paradoksit zhvilluar në Evropë veçanërisht në vitet 50-60 të shekullit XX me përfaqësues Beketin, Joneskon, Pirandelon, por që nuk njiheshin në Shqipëri gjer vonë.
Është një nga themeluesit e dramës moderne shqiptare, duke u nisur jo vetëm për nga dallueshmëria me traditën shqiptare, por edhe krahasuar me përfaqësuesit kryesorë të dramës moderne botërore. Ndonëse mbetet akoma i parealizuar amaneti i shkrimtarit, botimi i plotë i dorëshkrimeve të tij, numri i madh i veprave kanë peshën e tyre në traditën e letrave shqipe. Polemika
Pas rënies së regjimit komunist, albanologu Elsie i botoi një promemorie e vitit 1953 që pandehet se Trebeshina ia kishte nisur Enver Hoxhës, duke e paraqitur si disident.
Hulumtimet kanë bërë të ditur se promemoriet janë dy dhe jo një, por asnjëra e vitit 1953 siç u divulgua.Botimi i saj solli reagime, deri aty sa e quajtën fabrikim për të dëmtuar imazhin e Kadaresë, duke u projektuar mediatikisht si dikotomi.
Trebeshina vetë i cilësoi ismailkadaretë si sindromë, dhe sipas tij nëse Dimri i madh i jepej gjimnazistëve do të duhej t'u jepej edhe Mein Kampf.
Mirëpo ai kritikonte po ashtu si Shuteriqin ashtu edhe Agollin,duke qenë i mendimit se "Letërsia e shërbesës nuk është letërsi.
"Libri i tij i fundit është botuar nga "Buzuku" më editor Abdullah Zenelin, Prihstinëme titull"Mekami".
Thellësia filozofike e veprave të tij dhe prekja e temave tabu lidhen me talentin e shkrimtarit që shkruan si i thotë shpirti pa pyetur për pasojat. Dhe ndonëse persekutimet e herëpashershme e bënë atë të vuajë fizikisht, vepra e Trebeshinës , ndonëse nuk u botua, si ajo vera e vjetër, e shfaqi vlerën e saj pas disa dekadash (në vitet `90).
Sipas kritikës serioze vepra e Trebeshinës qëndron ndërmjet traditës kuteliane dhe surealizmit.
Një pjesë e madhe e veprës së tij është botuar në Kosovë. Trebeshina është ndër autorët e studiuar. Rreth veprës së tij ka monografi, analiza dhe teza të studimeve doktorale.
KRIJIMTARIA E KASEM TREBESHINËS
Letra e tij "Promemorje" 5 tetor 1953
"Artani dhe Min`ja ose hijet e fundit të maleve", poemën 1961
“Stina e stinëve”, 1991, Prishtinë
Mekami, melodi turke, 1994, Prishtinë
“Histori e atyre që nuk janë”, 1995, Prishtinë
“Legjenda e asaj që iku”, 1992, Tiranë
“Koha tani, vendi këtu”, 1992, Tiranë
“Qezari niset për në luftë”, 1993, Tiranë
“Rruga e Golgotës”, 1993, Tiranë
“Lirika dhe satira” 1994, Tiranë
“Hijet e shekujve”, 1996, Tiranë
“Ëndrra dhe hije drama”; 1996, Tiranë
Mekami është një roman i ndërlikuar, në mënyrën si përballet me të vërtetat historike. Qëndrimi i romanit ndaj një periudhe, i ndryshëm nga të vërtetat historike, e bëjnë të ndërlikuar pozicionin që mund të mbajë lexuesi kur përballet me përmbysjen e disa fakteve, të njohura krejt ndryshe prej tij.
