nga Flori Bruqi:Në shekullin 21 duhani do t’i vret 1 miliard njerëz

Gjatë shekullit të 20-të imagjinohet të kenë vdekur nga sëmundjet që shkaktohen nga duhani rreth 100 milion njerëz. Sipas një raporti të bërë nga WHO 

(Organizata e Shëndetit Botëror) në shekullin e 21-të do të gjejnë vdekjen nga sëmundjet që shkakton duhani rreth 1 miliard njerëz 

Kjo ndodh pasi Shtetet e Botës nuk marrin masat e nevojshme për parandalimin e cigares.

Shtetet çdo vit marrin taksa nga cigarja mbi 200 miliard dollar,por mesa duket kjo shumë nuk është e mjaftueshme për parandalimin e cigares. WHO (Organizata e Shëndetit Botëror) në raportin e saj për shtet e botës nënvizon 6 pika të rëndësishme.

 

1 - Rrritja e çmimeve dhe taksave të cigares,
2 - Ndalimin e reklamave,promocioneve dhe sponsorizimeve,
3 - Mbrojtja nga duhani e personave që nuk e përdorin nga ata që e përdorin duhanin
4 – Paralajmërimi i njerëzve ndaj rreziqeve të duhanit,
5 – Duke ju ofruar ndihmë personave që kërkojnë të braktisin cigaren,
6 – Ndjekja e rregulltë e përdorimit të cigares gjatë rritjes dhe pakësimit të saj.

                                                                                    Foto Beqir Elshani

Në ditët tona vdekja e rreth 5.4 milyon njerëzve në vit nga kanceri mushkrive,sëmundjet e zemrës dhe shumë shqetësime të ndryshme vijnë si pasojë e përdorimit të cigares.

 Në qoftë se nuk do të merret nën kontroll përdorimi i duhanit,kjo shifër në vitin 2030 mendohet të arrijë 8 miljon të vdekur në vit.

 

Sipas raportit të bërë nga WHO (Organizata e Shëndetit Botëror),edhe Shqipëria ka arritur shifra të larta të duhanpirësve.

 

Në shekullin XXI, duhani do të mund të shkaktojë vdekjen e rreth 1 miliardë njerëzve- 10 herë më shumë sesa në 100 vjetët e kaluara, veçon në analizë të cilën ekspertët e Organizatës Botërore të Shëndetësisë (WHO) e bënë për nevojat e OKB.

   

Përdorimi i duhanit, në fillim të këtij shekulli, sipas të dhënave nga WHO, çdo vit ishte shkaktar i vdekjes së rreth 5,4 milionë njerëz në tërë botën, e ky numër deri ën vitin 2030 mund të shtohet për rreth 8 milionë. 


Të dhënat e WHO, gjithashtu tregojnë se deri më tani rreth 2/3 e duhanpirësve në botë jetojnë në 10 shtete. Më së shumti të varur nga tymi i duhanit ka në shtetit më të populluar në planet-Kinë, të cilën e popullojnë rreth 1,35 miliardë njerëz.

India, ku jetojnë më shumë se 1 miliardë njerëz, sipas numrit të duhanpirësve është në vendin e dytë të listës globale, pastaj vijnë Indonezia, Rusia, SHBA, Japonia, Brazili, Bangladeshi, Gjermania dhe Turqia.

 

Gjatë 10 vjetëve të kaluara numri i duhanpirësve është shtuar shumë në Rusi, e cila sipas këtij treguesi e tejkaloi SHBA dhe Brazilin, ndonëse ka shumë më pak banorë sesa këto dy shtete (pak më pak se 142 milionë, në krahasim me më shumë se 303 milionë në SHBA dhe më shumë se 200 milionë në Brazil).

Autorët e raportit të WHO, i cili së shpejti do të paraqitet në OKB, në kuadër të debatit për epideminë globale të duhanit, thonë se brenda 2 decenieve më shumë se 80 për qind e njerëzve të pësuar nga përdorimi i duhanit do të jenë nga shtetet më pak të zhvilluara.

Banorët e Bangladeshit, njërit prej shtetit më të varfër në botë, shpenzojnë për cigare 10 herë më shumë para sesa për arsimim, përderisa banorët e Marokut, sipas hulumtimit të kryer kah fundi i shekullit të kaluar shpenzonin njëjtë për cigare dhe arsimim. Në Kinën juglindore, banorët ndajnë rreth 11 për qind të të ardhurave të përgjithshme për sigurimin e duhanit.

Sipas të dhënave të reja të WHO, në botë nga tatimi i prodhimit të duhanit mblidhen rreth 200 miliardë dollarë. Këto mjete do të duhej, sipas mendimit të ekspertëve të WHO të shfrytëzohen fillimisht për luftë kundër pirjes së duhanit.

Përveç kësaj, ekspertët e WHO propozojnë që prodhimet e duhanit të tatimohen vazhdimisht dhe kështu të krijohen mjetet shtesë për financimin e luftës kundër pirjes së duhanit.
 


Duhani (Nicotiana) është një bimë e famiiljes Solanaceae. Të njëjtës familje i takojnë edhe domatja dhe patatja.

Përdorimi i duhanit dhe llojet e tij

Duhani, nënkupton bimën e familjes Nicotiniana të llojeve dhe tipeve të ndryshme të modifikuar apo jo të modifikuar gjenetikisht, me gjithë pjesët e saj.

Historia e duhanit dhe përhapja e tij

Duhani dhe dëmet

Duhani gjatë djegies çliron 4 mijë lëndë, që nga nikotina dhe monoksidi i karbonit (si përgjegjës kryesor për vrasësin nga duhani dhe dëmtimet e aparatit kardiovaskular) dhe deri te katranet, substancat me përbërje benzopireni, kobalti radioaktiv, që janë ndër shkaktarët e kancerit të mushkërive.

 Në qoftë se do të bëjmë një listë të dëmeve që shkaktohen drejtpërdrejt nga duhani, ato që influencohen apo rëndohen prej tij, ajo do të jetë tepër e gjatë, por le të përqendrohemi mbi dëmet kryesore.

Duhani është përgjegjës për të ashtuquajturën “epidemi” të kancerit të mushkrive, sidomos në gjysmën e dytë të shekullit XX-të, duke çuar këtë kancer në numrin një të vdekshmërisë së kancerit te meshkujt.

 Te femrat kanceri i mushkërive nuk ka rol parësor në vdekshmërinë, por rreziku prej tij, është rritur çdo 10-vjeçar me rritjen e përdorimit të tij prej femrave.

Është vërtetuar se për çdo 20 cigare rreziku 15-fishohet. Kryesisht te pirësit e duhanit, mosha kur ky shfaq simptomat e kancerit është rreth 50-60 vjeçe dhe prej saj njeriu mund të përfundojë edhe në një ndërhyrje të mundshme kirurgjike. Por, siç e thamë edhe më sipër duhani shkakton një listë të gjatë dëmesh.

 
I ashtuquajturi bronkit astmatik shpeshherë e ka pikënisjen nga duhani. Personat, që kur gdhihen në mëngjes, puna e parë që bëjnë fillojnë të kolliten dhe nxjerrin nga goja gëlbazë në sasia mesatare.

 Te personat që nuk pijnë duhan mushkëritë me anë të sistemit ciliar (qelizat me “qime”), vetë pastrohet gjatë gjithë ditës, gjë që duhanpirësit nuk munden ta bëjnë kur sistemi i tyre ciliar ka dalë jashtë funksionit dhe mushkëritë nuk janë në gjendje ta nxjerrin gëlbazën. Janë këta persona që sëmuren më shpesh nga infeksionet pulmonare.

Por, dëmet më të mëdha shkaktohen në sistemin kardiovaskular të gjakut. Duhani mbahet si një nga faktorët kryesorë në dëmet Arterioskleroze të vazove (ngushtimi i enëve të gjakut) që në vetvete shkakton sëmundje iskemike të zemrës, infraktin e zemrës dëmtimin e sistemit nervor, si dhe të shumë organeve të tjera. Është vërtetuar se sëmundjet ishemike janë të pranishme 3.4 për mijë, tek ata që nuk pinë duhan dhe 7.4 mijë tek ata që pinë duhan. 

Tek ata që pinë 20 cigare ky rrezik trefishohet. Konsumimi i tepërt i duhanit shton rrezikun për vdekje të papritur. Monooksidi i duhanit, një nga përbërësit e tymit, pakëson oksigjenin në gjak, ndërkohë që nikotina një nga përbërësit e duhanit shton punën e zemrës dhe të dyja shpëtojnë formimin e trombit (mpiksje gjaku) që ngushton dhe bllokon anët e gjoksit. 

Ata që janë konsumatorë të duhanit, referojnë që e kanë të pamundur për ta lënë atë. Kjo është pjesërisht e vërtetë.

 Nikotina një nga përbërësit e duhanit zëvendëson Acetin-Klinën, një përbërës që ka rolin përcjellës të impulsit nervor në sinops (pjesë e sistemit nervor qendror dhe atij periferik).

Organizmit, pas lënies së duhanit i duhet një periudhë prej 40 ditësh që të prodhojë sasinë e duhur të Acetil-Kolinës. Gjatë kësaj kohe ish-duhanpirësve i është stresuar, nevrikosen edhe nga zhurma më e vogël, kanë përgjumësi etj.

Por, të gjitha këto vështirësi kalohen me pak vullnet dhe këmbëngulje. Pirja e duhanit i shkakton dëme edhe aparatit tretës. Kështu duhani jep rrezik të lartë për karcinomën e ezofagut. 

Kur kombinohet me pirjen e alkoolit ky rrezik shkon 150/1në raport me popullsinë jo-duhanpirëse. 

Duhani, duke kontribuar në vazokonstruksionin (ngushtimin) e enëve të gjakut të stomakut rrit përqindjen për ulcerin e stomakut, ndërkohë që rritet 2,7 herë rreziku për kancer-stomakun.

 

" Shpirti i fuqishem shpeton trupin e shendosh"



-Pirja e duhanit eshte e rrezikshme dhe e demshme,duke shkaktuar dëme te mëdha ne organizem dhe vdekjen e mehershme,por eshte numri i paket i atyre duhangjive,qe kete te vertet mund ta pranojne dhe ta nderpresin konsumimin e tij.Kjo eshte per arsye te varesise psikologjike ndaj duhanit,si dhe per shkak te refleksit te formuar te duhangjiut.

Nese nje duhanxhi konsumon 20 cigare ne dite,ai kryen 400 levizje dore,andaj lerja e duhanit nuk eshte e lehte per te,ngase i mungojne 400 bartje te nje sendi ne goje.Shkenca bashkohore pierjen e duhanit e konsideron semundje,e cila perfshin shume simptome negative ne kronicitetin e saj.

Motivimi per pirje te duhanit--pirja e duhanit nuk eshte vetem shprehi e thjeshte,por paraqet nje kompleks te tere shprehish dhe situata shoqerore te duhanxhiut ne jeten e perditdshme.Duhangjit zakonisht kan këto shprehi:
--ato qe kane te bejne me arsye vetjake
--ato qe kane te bejne me nevoja shoqerore dhe
--nevoja te tjera.
Numerohen vetem disa anga arsyet me te rendesishme te te pirit te duhanit:
=per shkak te nervozitetit
=per shkak te relaksimit
=per shkak te vetmise
=per shkak te dietes
=per fitimin e vetebesimit
=per rritjen e kenaqesise
=per zbutjen e moskenaqesise
=nga shprehia
=si nje mjet per pagjumesi etj..

-Konsiderohet se ne tymin e nje cigareje gjenden rreth 70mg therrmija te forta dhe 23mg gaz,te cilat ndikojne ne menyre shkaterruese ne mukoqen e rrugeve te frymemarrjes dhe traktit digjestiv.

Nikotina eshte elementi me i njohur toksik i cigares.Ajo deperton ne gjak dhe perhapet pothuaj ne te gjitha stacionet e organizmit ,duke u grumbulluar ne menyre selektive ne organet me rendesi jetike:tru,ne mushkeri dhe ne gjendra seksuale.Duke pire 20 cigare ne dite,njeriu fut ne trup 1gr te katranit te cigares i cili kryesisht mbetet ne mushkeri.

Pasojat e pirjes se duhanit per shendetin

-Pirja e duhanit eshte shkaktari kryesor dhe i vetcante i semundjeve dhe vdekjeve te parakohshme.Duhanxhinjte vdesin 5-8 vjet me heret se ata qe nuk pijne dhe i ekspozohen rrezikut dy here me shume nga semunjda fatale e zemres,dhjete here me shume rrezikut nga tumori ne mushkeri,disa here nga rreziku i tumorit ne fyt,pankreas,veshke.Kur prinderit pijne duhan,femijet e posalindur kane peshe me te vogel,shpesh me infeksione te organeve te frymemarrjes,me funksionim te dobet te mushkerive,me me teper infeksione kronike te veshit,dhe me shume mundesi per tu bere duhanxhinje me vone.
Pirja e duhanit dhe shendeti i femres
-Ajo,zakonishte do te dukej me e vjeter se qe eshte mosha e saj e vertet,rrudhat ne fytyre paraqiten heret,e fytyra merr ngjyren me nuansa te tokes dhe ate te verdhe.Dhembet dhe thonjet shpesh hargjohen dhe zverdhen.Shpesh behet nervoze dhe inatosen e zemrohet pa arsye.Era e cigares qe ndizer nga goja e femres e bene ate jo terheqese.Mundesit me te medha qe ti kthehet shendeti dhe rinia e saj ta zbukuroje ate,jane shume me te medha ne vitet e para te pirjes se duhanit,por shpesh keto mundesi i leshojne.Me rritjen e stazhit te pirjes se duhanit,rritet edhe numri i cigareve te pira,keshtu qe mundesia e nderprejes eshte me e veshtire por e arritur.Te pimurit e duhanit eshte i demshem jo vetem per nenen e cila i jep sise foshnjes,por njeqinde here eshte me i demshem per foshnjen e saj.
Pirja e duhanit dhe shendeti i mashkujve
-Qeliza seksuale(spermatozoidi) e mashkullit i jep embrionit te ardhshem gjysmen e informaciloneve psikologjike,anatomike dhe fiziologjike.Pirja e duhanit nuk eshte vetem rruge per vetevrasje te ngadalshme por edhe per lindje defektoze te femijeve.Gjithashtu edhe ndikimi i duhanit ne sistemin nervor qendoror eshte shume i madhe.Tek meshkujt me pervoj te gjate te pierjes se duhanit mund te lindin tumore malinje te ndryshme.
Parapengimi i pirjes se duhanit

I. Ndryshimi i sjellejeve te duhanxhijeve dhe mbeshtetje qe duhet dhene joduhanxhive.

II. Ndryshimi i pikepamjeve ndaj pirjes se duhanit ,duke rrenjosur bindjen ndaj pirjes se 

duhanit si shprehi e demshme dhe e rrezikshme e jo si per nje shprehi te domosdoshme.

III. Ndryshimi perberjes se duahnit.

IV.te ndryshuarit e mendimit per mospirjen e duhanit si norme e detyruar e sjelljes ne shoqeri.

Per te qene efikase lufta kunder pirjes se duhanit duhet qe te inkuadrohet tere shoqeria ne kete aktivitet te madh.Duhet qe ne menyre profilaktike te luftohet neper shkolla me me te rinjet ku ende pirja e duhanit nuk eshte be shprehi shkaterruese.
"Suksesi me i madh ne luften kunder pirjes se duhanit eshte ndyshimi i sjelljeve vetjake"

Duhani dhe kanceri i mushkërive

Kanceri në mushkëri është një sëmundje fatale dhe fajin për këtë duket se e ka duhani. Shkencëtarët thonë se sikur duhani të eleminohej, rastet e kancerit në mushkëri do të pakësoheshin deri 90 përqind. Ata thonë se kanceri i mushkërivë tani ka filluar të bëhet më i shpeshtë edhe mes personave që nuk pijnë duhan. Gjatë 10 vjetëve të fundit, shtimi i rasteve të tilla ka ardhur duke u rritur dhe arsyeja shpjegohet se këta persona megjithëse nuk pijnë duhan, punojnë, ose jetojnë në mjedise ku pihet duhan.

Gjithashtu ka shumë njerëz që nuk e pranojnë që pijnë duhan, madje edhe kur shkojnë tek mjeku, ngulin këmbë duke thënë se nuk pijnë duhan. Një sjellje e tillë është e rrezikëshme, veçanërisht në rastet e grave shtatzëne.

Çdo vit me kancer në mushkëri diagnostikohen 28 mijë amerikanë të cilët kurrë nuk kanë pirë cigare. 

Mjekët besojnë se këta të semure kanë jetuar ose punuar në mjedise ku pihet duhani.

 Kanceri i mushkërive ka pasoja shumë të këqia. Para disa vitësh, presidenti i Kosovës Ibrahim Rugova vdiq nga kjo sëmundje, dhe thuhet se ai pinte shumë duhan. 

Gjithashtu komentatori i njohur amerikan Peter Jenings, vdiq nga kanceri në mushkëri. Ai e kishte lënë duhanin para 15 vjetësh, por e filloi përsëri dhe vetëm pak muaj pas rifillimit të duhanit, kanceri iu shfaq në mushkëri.

 Si presidenti Rugova edhe komentatori Jenings vdiqën në moshë relativisht të re, pak mbi 60 vjeç. Sipas të dhënave, jetë-gjatësia e një personi që pi duhan shkurtohet deri me 10 vjet, ndërsa vdekjet mes grupmoshave që pijnë duhan janë 5 herë më të larta se mes atyre që nuk e pijnë atë.

Ekspertët thonë se fëmijët janë më të pa mbrojturit ndaj tymit të duhanit. Mbajtja e fëmijëve në mjedise ku pihet duhan mund të bëhet shkak për sëmundje të tjera më të rrezikëshme. Tymi i lëshuar nga të tjerët, tek fëmijët bëhet shkak për infeksione në gjoks, bronkit dhe infeksione të veshit dhe asthmën. Por të rriturit që nuk pijnë duhan por që qëndrojnë në mjedise me ajër të ndotur nga tymi i duhanit, mund të preken nga kanceri në mushkëri e sëmundje të zemrës. Këto të dhëna e bëjnë më të rëndësishme e të domosdoshme për prindërit që të dijnë në se fëmijët e tyre ndeshen me ajrin e ndotur nga tymi i duhanit.

Prindërve tani u vjen në ndihmë një analizë e re e urinës. Pajisja për kryerjen e kësaj analize quhet TobacAlert që shitet në farmaci pa recetë dhe me saktësi tregon nivelin e kotinës në urinë. Kotina është një nënsubstancë e nikotinës.

 Gjatë një punë kërkimore në këtë klinikë në Rino të Nevadës, gratë shtatzëne kryejnë rregullisht këtë lloj analize për të diktuar në se janë ekspozuar ndaj tymit të duhanit. Analiza i ndihmon nënat për të dalluar nivelin e kotinës në urinë dhe gjithashtu i bën ato më të hapura në bisedat ndaj të këqijave që sjell duhani.

Gjithashtu këto lloj analizash tani përdoren edhe në rastet e divorceve kur njëri prind kërkon kujdestarinë e fëmijës, duke u ankuar se fëmija është në rrezik shëndeti pasi prindi tjetër pi duhan. 

TobacAlert ka filluar të përdoret edhe nga ndërmarrje private ndaj punënjësve të tyre. Statistikat tregojnë se një person që pi duhan, mungon nga puna për arsye shëndetësore mesatarisht 18 ditë në vit, ndërsa një agjenci sigurimesh shëndetësore mund të kursejë rreth 3 mijë e 500 dollarë në vit nëse një person i siguruar nuk pi duhan. 

Madje disa ekspertë thonë se në se duhani eleminohet, pra në se lihet duhani, atëherë edhe ata që nuk pijnë duhan nuk do të ishin më në rrezik prej tij. Ekspertët thonë se me një hap të tillë, rastet e kancerit të mushkërivë mund të pakësoheshin deri në 90 përqind. Pra mendimi i përgjithshëm si dhe mesazhi është ky: Duhani është i rrezikshëm dhe ndaj tij, të gjithë duhet të kenë kujdes.

Kanceri dhe duhani të lidhur gjenetikisht

Për mjekët e gjithë të tjerët, një pyetje vazhdon të mbetet pa përgjigje; përse një person që kurrë nuk ka pirë duhan preket nga kanceri në mushkëri, ndërkohë që një tjetër person që ka pirë duhan për dhjetra vjet, nuk ka asnjë shenjë kanceri? 

Përgjigja, thonë shkencëtarët, mund të fshihet thellë në përbërjen gjenetike të secilit prej nesh.

Tre grupe të ndryshme kërkimore, duke punuar veças, gjetën një lloj gjeni që shton rrezikun e prekjes nga kanceri në mushkëri.

 

A Woolworths supermarket cigarette counter in New South Wales, Australia. Australia has recently prohibited the display of cigarettes in retail outlets, country wide

Një grup arriti në përfundimin se në qoftëse një person e ka këtë lloj gjeni dhe pi duhan, ai/ajo ka të ngjarë të pijë më shumë cigare në ditë sesa një tjetër që pi duhan por që nuk e ka këtë gjen. Dhe ky është gjeni që e shtyn njeriun të pijë duhan.

Mjeku Keri Stefanson thotë se ky gjen duket se nuk e bën njeriun të fillojë cigaren, por nëse personi pi cigare, ky gjen e bën atë të pijë më shumë.

 

Autorët e studimit nuk janë të një mendimi nëse shtimi i rrezikut të kancerit në mushkëri ndodh sepse personat me këtë lloj gjeni pijnë më shumë cigare apo nëse vetë ky gjen çon në shkaktimin e kancerit.

Shkencëtarët thonë se rëndësia e studimit është se tani ata do të jenë në gjendje të kuptojnë këto dallime gjenetike dhe në të ardhmen mund të bëjnë punë më të mirë për parandalimin e fillimit pirjes së duhanit dhe për të ndihmuar ata që pijnë që ta lënë atë.

Studime të tjera në të ardhmen rreth këtij lloj gjeni mund të sqarojnë edhe shumë gjëra si për shembull; përse disa njerëz përpiqen ta lënë cigaren, por pa sukses.

OBSH: "Epidemia e duhanit" 

do të vrasë një miliardë njerëz

Duhani ka vrarë 100 milionë persona në mbarë botën gjatë shekullit të 20-të dhe mund të vrasë edhe një miliardë gjatë shekullit 21. 

E gjithë kjo mund të ndodh nëse qeveria dhe shoqëria civile nuk ndërmarrin masa urgjente për kufizimin e përdorimit të tij, thekson Organizata Botërore e Shëndetësisë (OBSH) në "Raportin për epideminë botërore të duhanit - 2008".

Raporti, që bazohet në hulumtime të realizuara në 179 vende në botë, u prezantua mbrëmë në Nju-Jork nga ana e drejtoreshës së përgjithshme të OBSH-së Margaret Çan dhe nga prefekti i Nju-Jorkut Majkëll Blumberg.

 

Në raport theksohet se qeveritë në botë marrin 200 miliardë dollarë nga akciza për prodhimin e duhanit, por shpenzojnë më pak se një të pestën e këtyre mjeteve financiare për kontrollin e përdorimit të prodhimeve të duhanit.

OBSH-ja në raport u propozon autoriteteve që të ndërmarrin gjashtë masa për kontrollë - rritje të çmimeve dhe të shkallëve tatimore të prodhimeve të duhanit, ndalim për reklamimin e tyre, mbrojtje të joduhanpirësve nga pirja pasive, masa për ndihmë të pirësve të duhanit, studim të tendencave në përdorimin e prodhimeve të duhanit me qëllim që të realizohet pas luftës efikase kundër "epidemisë së duhanit".

Sipas OBSH-së "epidemia e duhanit" në vit vret rreth 5,4 milionë njerëz nga kanceri në mushkëri, nga sëmundjet kardiovaskulare dhe sëmundje të tjera, me ç'rast paralajmërohet se nëse nuk ndërmerren masa urgjente ky numër do të rritet në tetë milionë njerëz në vit.

Studimi onkologjikë i 11-të shkaktaret e tumoreve

Studimet e kryera nga mjeket specialiste te onkologjise rendisin 12 faktore kryesore te cilet ndikojne ne shfaqjen e semundjeve te kancerit. Dy nga shkaktaret kryesore qe renditen si nxites te semundjes jane alkooli dhe duhani. Konsumimi i duhanit si tek femrat ashtu edhe tek meshkujt sjell probleme te riparueshme per mushkerine, probleme te cilat kalojne deri ne semundje kancerogjene.

Close

 “Duhani dhe drogat e ndryshme permbajne lende kancerogjene qe shkaktojne mutacione ne organizem, duke shkaktuar kancer” thuhet ne studimin e kryer nga specialistet e onkologjise. 

Sipas tyre, edhe vera dhe birra permbajne substanca paresore qe shkaktojne kancer, edhe duke konsumuar 10 mililitra alkool.Mjedisi dhe ajri i ndotur jane faktore te tjere qe tregojne rritjen e kancerit te mushkerive, sidomos ne zonat industriale ku ka edhe mbetje dhe substanca toksike. Ndersa femrat qe jetojne prane zonave me ndotje te tille rrezikojne nje menopauze te hershme.

Ushqimi i zgjedhur te ben qe te mbash larg kancerin. Kjo eshte nje nga keshillat kryesore te mjekeve onkologe te cilet rekomandojne mos perdorimin e ushqimeve qe permbajne elemente toksike.

Diagram of a cigarette.
1. Filter made of 95% cellulose acetate.
2. Tipping paper to cover the filter.
3. Rolling paper to cover the tobacco.
4. Tobacco blend.

 Keshtu konservat, peshqit e rritur ne akuarium apo edhe qumeshti industrial permbajne lende qe shkaktojne kancer te zorres se trashe apo edhe te aparatit tretes.

 Por edhe uji i ndotur mund te jete nje nga faktoret kryesore te shfaqjes se tumoreve te ndryshme. 

Studimet e viteve te fundit kane treguar se femrat jane me te rrezikuara te preken nga kanceri per shkak te kimikateve qe gjendjen ne shtepi. “Boja e mureve, mobilieve, tapetet, veshjet. 

Por edhe produktet kozmetike, shampot e ndryshme, produktet per pastrim shtepiak mund te jene shkaktare te shfaqjes se kancerit” thone studiuesit evropiane.

 Nderkohe qe edhe gazi, benzina dhe nafta sidomos per ata qe punojne per nxjerrjen e tyre jane shkaktare te tumoreve.

 Sipas specialisteve, rrezik kanceri tek lekura shfaqin edhe prodhimet farmaceutike dhe ato kozmetike.

Faktoret nxites:

Duhani njihet si nje nga faktoret kryesore per shfaqjen e tumoreve ne mushkri

Mbetjet toksike dhe industriale shkaktojne kancer te mushkerive dhe menopauze tek grate

Pirja e alkoolit njihet si nje nga faktoret kryesore te shfaqjes se kancerit te stomakut

Elementet toksike te ushqimet perbejne rrezik per shfaqjen e kancerit te zorres se trashe

Rrezet radioaktive mbeten nje nga shkaktaret kryesore te shfaqjes se kancerit ne lekure

Niveli i larte i hormoneve sjell menopauze te shpejte tek grate dhe tumor te qafes se mitres

Konsumimi i ujit te ndotur behet shkak mutacione te ndryshme dhe shfaqje te tumoreve

Kimikatet qe gjenden ne shtepi jane nje nga faktoret kryesore te shfaqjes se kancerit ne mushkri

Gazi, benzina, vajguri sidomos per punonjesit ne keto sektore jane shkaktar per shume tumore

Produktet farmaceutike nese jane te pakontrolluara behen shkak i shfaqjes se tumoreve te ndryshme  

Produktet kozmetike te nje cilesie te dobet nxisin shfaqjen e tumoreve te lekures

Mamografia

Identifikohen 30 raste me kancer gjiri

Rreth 30 gra kane rezultuar pozitive ne kryerjen e mamografise. Sipas mjekeve keto jane te prekura nga kanceri i gjirit. Qe nga periudha e instalimit te ketyre aparaturave e deri me tani jane kryer rreth 2 mije ekzaminime te gjitha falas.

 “Kjo shifer eshte teper e larte persa i perket numrit te ekzaminimeve. Pra jane kryer vetem 2 mije ekzaminime dhe kemi 30 femra te cilat kane kancer te gjirit” eshte shprehur Enzo Lattanzio, drejtori i qendres se Senologjise ne Bari te Italise.

 Sipas tij, keto raste i perkasin moshes 35 deri ne 55 vjec. Te dhenat tregojne se 100 per qind te rasteve grate jane paraqitur vullnetarisht per ekzaminim, qe do te thote se sensibilizimi ka qene nje nga pikat me te arritura te projektit.

 Nderkohe qe kryerja e nje ekzaminimi te tille ne poliklinikat e vendit eshte falas per te gjitha femrat mbi 35 vjec. Por ekzaminime kryhen edhe per mosha me te reja kur shihet se ka probleme.

Burrat

Kanceri u prek mushkerite

Duket se konsumi i alkoolit apo duhanit jane edhe shkaktaret kryesore te shfaqjes se kancerit ne mushkri tek meshkujt.

 Te dhenat tregojne se rreth 306 raste shfaqen cdo vit me kete lloj semundjeje, nderkohe persa i perket vdekshmerise se tyre nuk ka te dhena te sakta. 

Pas tumoreve ne mushkri jane ato ne lekure te cilet kane shenojne 291, te cilet mendohet se shkaktohen nga rreze te demshme apo edhe semundje te lekures te cilat avancojne deri ne tumore. Prostata eshte nje nga llojet e tumoreve qe rrit rastet nga viti ne vit. 

Te dhenet tregojne se regjistrohen rreth 130 persona me kete lloj semundje gjate nje viti. Por edhe kanceri i stomakut vazhdon te shenoje nje numer te madh rastesh tek meshkujt dhe sipas mjekeve renditet i pesti duke shenuar mbi 100 raste gjate nje periudhe 12 mujore. 

Llojet e tjera te kancerit qe kane me pak se 100 raste tek meshkujt jane sistemi nervor qendror, larinksi, leucemia dhe limfoma malinje. Nderkohe numrin me te vogel te rasteve e shenojne kanceri ne melci me 37 meshkuj te prekur ne vit. 

Ne po kete periudhe kohore regjistrohen 1700 meshkuj te cilet preken nga keto 10 lloje te kacereve, dhe nga keta 456 persona preken nga tumore te llojeve te ndryshme.



Femrat

Tumoret ne zonat intime

Pjesa me e madhe e femrave qe preken nga tumoret, kane ate te gjirit i cili shkakton edhe 400 viktima ne vit, nderkohe qe numri i te prekurve eshte me i madh. Por, perseri edhe numri i femrave te prekura nga kanceri i qafes se mitres mbetet shqetesues keshtu mbi 230 raste te reja shenohen cdo vit.

 Te dhenat e QSUT-se tregojne se rreth 200 raste humbasin jeten. Ndersa tumoret qe shkaktohen ne lekure mbeten ne te njejtat shifra si tek meshkujt ashtu edhe tej grate. Ndonese tek meshkujt ato ishin ne vendin e dyte edhe tek grate ka nje numer te madh te ketyre rasteve. 

Te dhenat regojne se 147 raste te reja shenjohen ne nje periudhe 12 mujore. Me pas jane kancer i i stomakut dhe i i sistemit nervor qendror qe shenojne edhe midis 48 dhe 70 rasteve. 

E ndersa mushkrit tek meshkujt zinin vendin e pare tek femrat ato jane vetem 35 raste dhe kjo per shkak te konsumimit me te paket te alkoolit dhe duhanit pjeserisht.

 Te dhenet tregojne se raste te tjera te tumoreve tek femrat konstatohen edhe ne vezore, limoma malinje, rektum, pankreas. 

Tek seksi femer shenohen edhe mbi 315 raste te tumoreve te ndryshme, nderkohe qe ne nje vit numerohen mbi 1250 te prekura me semundje tumorale.

50.2 %

e vdekjeve ne vendin tone shenohen nga semundjet kardiovaskulare. Sipas mjekeve keto semundje jane me te perhapurat dhe shkak mbetet duhani, alkooli, si dhe obeziteti. 

Por, pervec ketyre faktoreve ndikojne edhe ushqimi me shume yndyre, menyra e jeteses, qendrimi ne pune apo edhe lenia pas dore e vetes. 

Me te rrezikuar nga semundjet e zemres mbeten meshkujt, ndersa per sa u perket femrave, ato rrezikohen pas menopauzes.

16.6 % 

e vdekjeve ne Shqiperi shkaktohen nga kanceri, semundja qe sa vjen edhe shton rastet nga dita ne dite.

 Ndersa lloji qe shkakton edhe numrin me te madh te vdekjeve eshte kanceri i mushkerive dhe ai i gjirit tek femrat. 

Por edhe kanceri i lekures eshte nje nga shkaktaret me te medhenj te vdekjeve tek te dy sekset qe preken prej tij. 

Kurse me te prekurit rezultojne se jane moshat e treta mbi 65 vjec, por nuk perjashtohen edhe moshat e reja gjate viteve te fundit

11.3 %

e vdekjeve shkaktohen nga shkaqe te ndryshme, te cilat nuk arrihen te percaktohen nga mjeket. 

Megjithese pacientet jane te prekur nga nje semundje, ajo nuk arrihet te kapet ne stadet e para apo edhe te avancuara, deri ne momentin qe shkakton mortalitetin. 

Keto lloj vdekjesh zene nje numer te konsiderueshem, pasi renditen te tretat ne vendin tone pas semundjeve kardiovaskulare dhe atyre te kancerit. Por, ndonjehere shkaqet jane edhe natyrore.

6.8%

e vdekjeve shkaktohen nga aksidentet rrugore dhe ato ne pune. 

Sipas te dhenave te Ministrise se Shendetesise rezulton se aksidentet mbeten ne nivele te larta duke shenuar keshtu 6.8 per qind te vdekjeve qe ndodhin. 

Vdekjet me te shumta shkaktohen nga aksidentet automobilistike, te cilat gjate viteve te fundit rriten pothuajse cdo dite.

 Nderkohe qe edhe aksidentet ne pune mbeten shqetesuese sidomos ato ne miniera, ndertim dhe fabrika.

3500

persona preken cdo vit ne vendin tone nga semundjet kanceroze. 

Sipas onkologeve shqiptare, pavaresisht se te dhenat tona jane te mira, vihet re nje tendence rritjeje e rasteve, qe me kalimin e kohes do te jete e krahasueshme me statistikat evropiane.

 Regjistri i pacienteve me prekur me kancer tregojne se mosha me e prekur eshte ajo e trete, por vitet e fundit vihet re edhe prekje te personave mbi 40 vjec.

 Rastet jane pothuajse te njejte si tek femrat edhe tek meshkujt

600

vdekje shenohen cdo vit tek grate nga semundjet kancerogjene. 

Te dhenat e Qendres Spitalore Universitare ne Tirane "Nene Tereza", tregojne se rreth 400 femra ne vit humbin jeten nga kanceri i gjirit, ndersa rreth 200 te tjera nga kanceri i qafes se mitres. 

Nga te dhenat e sherbimit onkologjik disa forma te kancerit si ai i gjirit, ne tre dekadat e fundit eshte trefishuar. Vendin e pare e ze kanceri i mushkerise per meshkujt, ndersa per femrat e ze kanceri i gjirit.
Mr.sci..Flori Bruqi,fiziolog sportiv 

Ilustrimet me fotografi jane huazuar  ne web faqet virtuale:

http://groups.yahoo.com/group/LKAB_cameri-arvaniti/message/10358

http://en.wikipedia.org/wiki/Cigarette

http://sr.wikipedia.org/wiki/%D0%94%D1%83%D0%B2%D0%B0%D0%BD

http://www.ivantic.net/duvan.htm

http://www.usatoday.com/news/health/story/2012-03-30/FDA-Tobacco-companies-must-report-ingredients/53893302/1

http://www.electroniccigarettesolutions.com/

http://topnews.net.nz/content/213287-e-cigarettes-may-help-quitting-smoking

Turpi i Serbise ska te ndalur...

Policia e Serbisë sot në orën 10:30 në rajonin e Merdares ka arrestuar dy policë të Kosovës, siç ka deklaruar ministri serb i Punëve të brendshme, Ivica Daçiq, të armatosur me dy pushkë automatike, dy revole dhe aparaturë speciale për matjen e largësisë.

Të arrestuar janë Shukri Binaku dhe Sami Beqiri, u ka thënë Daçiq gazetarëve në Pallatin e Serbisë.

Daçiq ka thënë se armët që kanë poseduar dy pjesëtarët e Policisë së Kosovës paraqesin “shkelje drastike të marrëveshjes ushtarako-teknike, të nënshkruar në Kumanovë, më 1999”.

Ai i ka thënë se “secili që shkel këtë marrëveshje, do të privohet nga liria”.

“Nuk bën kështu me Serbinë. Kjo ka tejkaluar çdo masë”, ka thënë Daçiq.

Ndërkohë, edhe ministri i Punëve të Brendshme, Bajram Rexhepi ka konfirmuar për RTK-në arrestimin e dy policëve kosovarë. Ai ka thënë se po punohet në ndriçimin e rastit për të vërtetuar nëse dy policët e arrestuar kishin kaluar apo jo “vijën e gjelbër” të kufirit Kosovë – Serbi në Merdar.

Për detaje tjera Rexhepi ka thënë se është herët të flitet.

Ministria e Punëve të Brendshme e Republikës së Kosovës dënon ashpër kidnapimin e zyrtarëve policor të Policisë së Kosovës nga ana e gjandarmërisë serbe. Pjesëtaret e Policisë së Kosovës në momentin e kidnapimit kanë qenë duke patrolluar në zonën e përgjegjesisë së Policisë së Kosovës dhe në asnjë moment nuk kanë tejkaluar zonën e përgjegjësisë së tyre.

Ky veprim tinzar dhe i organizuar i gjandarmarisë serbe dëshmon edhe njëherë orientimin dhe mentalitetin agresor të shtetit Serb ndaj Republikës së Kosovës. Përpjekjet e shtetit serb për agresion ndaj Republikës së Kosovës përmes veprimeve të tilla të nxitura nga ministri i Punëve të Brendshme i Serbisë, i cili me plot fanatizëm po dëshmohet si trashëgimtar i politikës agresore të Millosheviqit, kanë dështuar historikisht dhe do të dështojnë edhe tani.

Ministria e Punëve të Brendshme e Republikës së Kosovës kërkon nga EULEX-i dhe mekanizmat tjerë relevant të Bashkimit Evropian, të kërkojnë nga Qeveria e Serbisë lirimin e menjëhershëm të pjesëtarëve të Policisë së Kosovës.

Ministria e Punëve të Brendshme e Republikës së Kosovës, fton institucionet e Bashkimit Evropian të gjykojnë veprimet e fundit të Ministrisë së Punëve të Brendshme të Serbisë, të cilat janë në kundërshtim të plotë me rendin dhe ligjin dhe janë veprime anti-europiane dhe në dëm të perspektivës evropiane të rajonit.

Një komision ushtarak i KFOR-it ka dalë në vendin ku janë arrestuar dy policët kufitarë të Kosovës nga ana e xhandarmërisë së Serbisë, për të vërtetuar dhe hetuar rastin.

Pas arrestimit të policëve Shukri Binaku dhe Sami Beqiri, ministri i Brendshëm serb, Ivica Daçiq, kishte deklaruar se këta dy policë kishin shkelur zonën e gjelbër, me çka, sipas tij, ata edhe kishin shkelur marrëveshjen ushtarako - teknike të Kumanovës të nënshkruar nga Serbia dhe NATO më 1999, sipas së cilës në këtë brez mund të lëvizin të armatosur vetëm KFOR-i dhe forcat serbe.

Derisa KFOR-i po i analizon rrethanat dhe më pas pritet të dalë edhe me një rezultat në lidhje me arrestimin e dy policëve kosovarë, autoritetet në Prishtinë vazhdojnë të besojnë se policët ishin kidnapuar brenda territorit të Kosovës.

​​Ministri i Punëve të Brendshme, Bajram Rexhepi, thotë se është në kontakt me autoritetet ndërkombëtare, sidomos me EULEX-in, për të ushtruar ndikimin që policët, ndaj të cilëve është shpallur ndalesa prej 48 orësh në burgun e Kurshumlisë, të lirohen dhe të kthehen në shtëpi.

“Kemi kërkuar, përmes mekanizmave ndërkombëtarë që i kemi në dispozicion, përmes EULEX-it, e po ashtu edhe përmes Përfaqësuesit Special të BE-së, Samuel Zhbogar, t’i shfrytëzojnë të gjitha mundësitë e presionit ndaj Serbisë që të lirohen policët e kidnapuar. Gjithashtu, i jemi drejtuar me shkresa Komisionit Evropian dhe institucioneve tjera që të bëjnë një presion maksimal për lirimin e policëve, të cilët pa asnjë arsye janë kidnapuar në territorin e Kosovës”, thotë Rexhepi.

Edhe misioni për sundim të ligjit i Bashkimit Evropian – EULEX, thotë se po i hulumton rrethanat dhe lokacionin e ndodhisë. EULEX-i shpreh habinë me këtë veprim pas frymës pozitive dhe arritjes së marrëveshjes për menaxhim të integruar të kufirit gjatë dialogut Kosovë - Serbi.

http://www.b92.net/info/vesti/index.php?yyyy=2012&mm=03&dd=31&nav_category=640&nav_id=596249

Ministri Rexhepi shpreh bindjen e tij se hetimet që po i bëjnë autoritetet ndërkombëtare, do të rezultojnë me vërtetimin e dëshmive të palës kosovare se policët janë arrestuar brenda territorit të Kosovës.

Ata (policët) dihet se janë në mbajtje për 48 orë dhe të shohim se çfarë rezultatesh do të sjellin presionet ndërkombëtare. Sot një komision i KFOR-it ka dalë dhe është duke e hetuar vendin ku ka ndodhur kidnapimi dhe, sipas të gjitha gjasave, do të dalë një raport se ai ka ndodhur në territorin e Kosovës”, sqaron Rexhepi.

Ndërkohë, në Kosovë vazhdojnë reagimet pas arrestimit të dy policëve në Merdar.

Aleanca për Ardhmërinë e Kosovës shpreh indinjatën e vet të thellë me rastin e siç thuhet, “kidnapimit të dy policëve të Policisë Kufitare të Republikës së Kosovës”.

Nënkryetari i AAK-së, Ahmet Isufi, thotë se ky është një veprim armiqësor i Qeverisë së Serbisë, e cila, sipas tij, po dëshmon edhe njëherë se nuk ka orientim evropian.

“Ky veprim armiqësor i Qeverisë së Serbisë vjen si pasojë e nënshtrimit të vazhdueshëm të Qeverisë së Kosovës, e cila në vend se të ndërmarrë veprime konkrete për zbatimin e Kushtetutës së Republikës së Kosovës dhe mbrojtjes së integritetit dhe sovranitetit të vendit, del me deklarata të çuditshme dhe bajate, gjoja për Serbinë evropiane dhe se gjoja Serbia e paska pranuar pavarësinë e Kosovës”, thotë Isufi.

Arrestimin e policëve kosovarë e kanë dënuar të shtunën edhe presidentja Atifete Jahjaga, Qeveria dhe subjektet politike duke kërkuar lirimin e menjëhershëm të tyre.

Ndërkaq të dielën, Lidhja Demokratike e Kosovës, përmes një deklarate ka dënuar këtë akt dhe u ka bërë thirrje institucioneve të Kosovës dhe mekanizmave ndërkombëtarë që të ndërmarrin të gjitha veprimet e nevojshme për lirimin e dy policëve të rrëmbyer.

Përkeqësimi i raporteve edhe ashtu aspak të mira ndërmjet Kosovës dhe Serbisë, ka pasuar valën e arrestimeve nga të dyja palët.

Kjo gjendje është reflektuar dy ditët e fundit edhe në lëvizjen e lirë, çka dëshmohet me faktin se qytetarë të shumtë, përfshirë edhe ata që kthehen nga diaspora dhe që ia kishin mësyrë të kalonin përmes Serbisë në Kosovë nëpërmjet pikës kufitare në Merdar është dashur të presin me orë të tëra për të kaluar kufirin.

FLORI BRUQI

Garcia Marquez rrëfehet: “Jam në krizë, nuk shkruaj më”

Nga Flori Bruqi


Vëllimi i parë i autobiografisë së Garcia Marquez "Gabos" mendohet të dalë në libraritë frënge, angleze e italiane para Krishtlindjeve. Në garën e përkthimit të kujtimeve do të marrin pjesë edhe shtëpitë (modeste) botuese shqiptare, të cilat, megjithatë do ta zgjasin ankthin e pritjes për më të dhënët pas realizmit magjik, letërsisë latino-amerikane dhe Marquez-it në veçanti.

Në Barcelonë, ku po merren me detajet e fundit të hedhjes në treg të "Vivir para contarlo" ("Të jetosh për të rrëfyer") si zakonisht shkrimtari nuk do të marrë pjesë në prezantimin e librit. Ndërkohë që korrektimet nuk kanë të sosur, kur vepra ishte përkthyer pothuajse e gjitha në një version që përpara dy muajsh.


Garcia Marquez është i impenjuar që prej tre vjetësh në garën kundër kohës. Ideja për të treguar jetën e vet në një vepër monumentale i përshkonte mendjen q'prej kohësh. Por qe goditja e qershorit 1999, kur në Bogotë i diagnostifikuan një tumor limfatik, zezona që e bindi njëherë e mirë se nuk kishte kohë për të humbur.

Duhej të ishin gjashtë volume, pastaj të shkurtuara në tre. Një vit më parë, vendimi për t'u ngulur në Los Angelos, pranë familjes dhe mjekëve, për t'u përqenduar i vetëm në rindërtimin e 75 vjetëve që ka jetuar deri më tash, me ndihmën e vëllait Jaime dhe pak miqve të besuar, u mor sa hap e mbyll sytë.


Në vëllimin e parë prej 600 faqesh "Gabo" tregon për 25 vitet e para të jetës së tij. Rrëfimi mbyllet me udhëtimin e parë në Evropë, në 1953, kur u ftua nga gazeta kolumbiane "El Espektador".

Tetë kapitujt, sipas botuesit të librit në të përditshmen e Katalanjës "El Periodico" janë një takim mes protagonistëve të jetës së tij reale dhe disa prej personazheve të romaneve të tij: historia e familjes, por edhe ajo e "Njëqind Vjet Vetmi", "Dashuri në Kohërat e Kolerës".

Marquez ndalet gjatë tek kurorëzimi i prindërve dhe tek figura e gjyshit të vet, kolonelit Nicolas Marquez, me të cilin ishte shumë i lidhur. Libri çelet pikërisht me kujtimin e një udhëtimi të bërë nga Gabo në moshën 23 -vjeçare, me nënën Luiza, tek gjyshi në qytetin kolumbian të Arakatakës.







Shkrimtari i çmimit “Nobel” pas disa vitesh pranon të japë një intervistë duke thyer heshtjen: “Nuk kam frymëzim, dhe njerëzit e nuhasin nëse nuk fut shpirtin”

Garcia Marquez rrëfehet: “Jam në krizë, nuk shkruaj më”

“Në 2005-n hoqa dorë nga letërsia”, jo si mospranim, po për mungesë frymëzimi. Kështu Gabriel Garcia Marquez, fitues i çmimit Nobel për Letërsinë në vitin 1982, shpjegon për të përditshmen spanjolle “La Vanguardia”, që del sot në qarkullim, heshtjen e tij të gjatë. “Viti 2005 ishte i pari vit i jetës sime gjatë të cilit nuk kam shkruar asnjë rresht”, shton shkrimtari kolumbian, i cili për herë të parë, pas shumë kohësh ka bërë një përjashtim kundër parimit të tij për të mos dhënë intervista. Gjatë një bisede të gjatë, autori i “Njëqind vjet vetmi” rrëfen edhe disa probleme të tijat, mes të cilave edhe raportin e vështirë me kompjuterin. E më pas pohon i lumtur që ka pasur mundësinë të zbulojë kënaqësitë e një pushimi krijues.

Duke folur në vijimësi nga shtëpia e tij në Meksiko, Marquezi pranon se nuk e përjashton mundësinë që frymëzimi mund t’i kthehet, edhe pse shprehet pesimist në lidhje me këtë. “Me përvojën që kam, mund të shkruaja një roman të ri pa probleme - pranon ai – megjithatë njerëzit e nuhasin kur aty nuk fut shpirtin”.

Garcia Marquez është konsideruar si baba i “realizmit magjik” dhe është një nga shkrimtarët më të rëndësishëm amerikanojugorë. Ndër veprat më të famshme të tijat, veç “Njëqind vjet vetmi”, “Vjeshta e patriarkut” dhe “Kronikë e një vdekje të paralajmëruar”, dhe libri i fundit, “Kujtime kurvash të trishta”, i vitit 2004.

Këto vitet e fundit kanë rrjedhur mes vuajtjesh dhe kujtimesh. Garcia Marquezi, siç e ka konfirmuar kohët e fundit dhe një vëlla i tij, duket se ka mundur kancerin limfatik që e kishte mbërthyer kohë më parë. E ndërsa autori luftonte kundër sëmundjes, në vitin 2001 i vdes, po nga kanceri, vëllai Elixhio; një vit më pas edhe e ëma Luiza (e cila kishte qenë shumë e rëndësishme për të, ndërsa lindte tek ai vokacioni i shkrimtarit).

Përtej vuajtjeve Gabo (siç e thërrasin miqtë) ka qenë në qendër të disa polemikave që lidhen me miqësinë e tij të hershme me Fidel Kastron: në 2003-in akuzohet, në fillim nga Susan Sontag, më pas nga peruani Vargas Llosa, pse hesht për realitetin kuban dhe se është “kurtizan” i Kastros.

Lamtumirë miku im i mirë Gabriel Garcia Marquez

Kujtime për prostitutat e mia të pikëlluara”, është vepra e parë në prozë e Gabriel Garcia Marquez pas një pauze disa vjeçare ...

Në dhjetë vitet e fundit, Gabriel Garcia Marquez nuk ka bërë jetën e një përtaci përkundër lëngimit nga kanceri. Nobelisti i famshëm kolumbian ka shkruar një reportazh të gjatë, të botuar si libër me titullin “Lajmi mbi një rrëmbim”. Vepra e dytë e Garcia Marquez-it gjatë dekadës së fundit është vëllimi me kujtime, më qartë: pjesa e parë e kujtimeve, botuar në pranverë 2002 me një tirazh fillestar një milion ekzemplarë. Nobelisti e quante vëllimin e parë të kujtimeve “fiksioni im i madh”. “Jeta nuk është ajo që ke jetuar, por ajo që të kujtohet dhe si e kujton atë për të rrëfyer për të”,- thotë Garcia Marquez. Vëllimi i parë, në të cilin shkrimtari shkruan për fëmijërinë dhe vitet e rinisë, përfundon në vitin 1955, kur gazeta “El Espectador” e dërgon Gabriel Garcia Marquezin në Europë. Ndërkohë, derisa lexuesit presin vëllimin e dytë të kujtimeve, Garcia Marquez ka botuar një vepër në prozë, e para pas romanit “Mbi dashurinë dhe demon të tjerë”. Romani më i ri i tij titullohet “Memoria de mis putas tristes” (në shqip: “Kujtime për prostitutat e mia të pikëlluara”) dhe momentalisht mund të lexohet vetëm në spanjisht. Së shpejti priten përkthimet në anglisht, gjermanisht, frëngjisht dhe në gjuhët të tjera të mëdha të botës. Përmbajtja e romanit, siç shpjegojnë gazetat spanjolle dhe gjermane, ka të bëjë me ëndrrat e një plaku për dashurinë dhe dhembjen, për bilancin jetësor dhe për hidhësinë e përditshmërisë. Një ditë plaku paralajmëron: “Në vitin kur të mbush 90 vjet, do të dëshiroja t’i dhuroja vetes një natë me dashuri të çmendur, me një vajzë, e cila do të ishte ende e virgjër”. Malli i zjarrtë i plakut bëhet realitet, një mikeshë ia gjen atij një virgjëreshë, me të cilën ai dashurohet çmendurisht. Por, nga ëndrra erotike s’del gjë, as nga nata e dëshiruar. Plaku kalon disa net me vajzën e virgjër. Asgjë nuk ndodh. Përveç dashurisë platonike. Ai e shikon Delgadinën (kështu quhet vajza) duke fjetur. Nuk e prek. Plakut i pëlqen ta shikojë vajzën ashtu, në gjumë. Këto çaste të qeta i shërbejnë plakut të mendojë për jetën e tij dhe përvojat erotike, të cilat nuk kanë qenë të varfëra. Për 90 vjet ai ka përfunduar në shtrat me gjithsejt 514 prostituta, të cilat i ka paguar gjithmonë. Romani është një lloj ditari, ku plaku, i cili para se të të dilte në pension ka qenë mësues i gramatikës spanjolle dhe i latinishtes, ka mbajtur shënime për përjetimet e tij erotike me emrat e partnereve, kohën, vendin dhe rrethanat e veçanta. Ndërsa shikon vajzën duke fjetur, plaku arrin në përfundim se “seksi është vetëm ngushëllim kur nuk të përqafon dashuria”. Netët e mendimeve ai i kalon duke i lexuar vajzës pjesë nga “Princi i vogël” i Saint-Exupéry-së dhe nga “Njëmijë e një net“, si dhe duke i kënduar bolero, këngë romantike për dashurinë. Më kot. Një ditë plaku merr vesh se Delgadina ka filluar të ushtrojë profesionin e prostitutës. Gabriel Garcia Marquez ka pranuar se për veprën e tij më të re “Kujtime për prostitutat e mia të pikëlluara” është frymëzuar nga romani “Bukuroshet e fjetura” të nobelisit japonez Jasunari Kavabata. Si gjithnjë pas botimit të librave të Marquez-it botuesi ka marrë të gjitha masat për të penguar piraterinë. Prapëseprapë në Kolumbi, një javë para botimit legal, në rrugë shiteshin kopje të romanit për një të tretën e çmimit (4 dollarë). I zemëruar nga piratët, Marquez “mori hak”: pak para se libri të shtypet ai ndryshoi kapitullin e fundit, kështu që versioni ilegal nuk është i ngjashëm me romanin e autorizuar.


Familja
Të afërmit që ndikuan më shumë te Gabriel Garcia Marquez ishin padyshim gjyshi dhe gjyshja nga e ëma. Gjyshi i tij ishte koloneli Nicolas Ricardo Marquez Mejia, një liberal, veteran i Luftës së 100 Ditëve. Jetonte në Aracataca, një qytet i famshëm për tregtinë e bananeve në Karaibe. Koloneli ishte si një hero për njerëzit e thjeshtë, mes të tjerave. Ai nuk pranonte t'i mbante të fshehta masakrat që kishte parë gjatë luftës së bananeve, duke paralajmëruar gjithandej denoncimin ndaj vrasësve në Kongres në vitin 1929. Një njeri kompleks dhe shumë interesant, koloneli ishte një tregimtar i shkëlqyer, që kishte patur një jetë intriguese. Kur kishte qenë i ri kishte vrarë kundërshtarin e tij në duel dhe thuhej se ishte baba i 16 fëmijëve të tjerë. Ai fliste për aventurat e kohës së luftës si të ishin përvojat më të këndshme, diçka e ngjashme me aventurat e një fëmije me armët. Koloneli i mësonte Gabrielit të ri fjalorin, e çonte çdo vit në shfaqjet e cirkut. Ai i kishte thënë nipit të tij të madh se nuk kishte “gjëmë më të madhe se të vriste një njeri”, një mësim që Garcia Marquez më pas do ta vendoste në dialogjet e personazheve të tij. Gjyshja e tij ishte Tranquilina Iguaran Cotes dhe nuk kishte patur më pak ndikim se i shoqi në jetën e Garcia Marquez. Ishte shumë e tërhequr nga supersticioni dhe bestytnitë popullore, ashtu si dhe motrat e saj, ndaj e mbushte shtëpinë me histori fantazmash, shpirtrash, parandjenjash e fatsjellësish, që injoroheshin vazhdimisht nga i shoqi, i cili një herë i kishte thënë Gabrielit të ri: "Mos e dëgjo atë. Janë të gjitha bestytni grash". E megjithatë ai e dëgjonte, sepse ajo kishte një mënyrë shumë tërheqëse të të rrëfyerit. Nuk kishte rëndësi sa të çuditshme apo të pamundura ishin rrëfimet e saj, ajo gjithmonë i tregonte ato si të ishin e vërteta e kulluar. Kishte një stil aq të qetë e të sigurt, saqë 30 vjet më pas, nipi do ta bënte të vetin për të shkruar novelën e tij më të mirë. Prindërit ishin pak a shumë të huaj për të, gjatë viteve të para të jetës dhe arsyeja është vërtet interesante. Nëna e tij, Luisa Santiaga Márquez Iguaran, ishte një nga dy fëmijët që koloneli kishte me të shoqen. Një vajzë shumë e gjallë, që fatkeqësisht ra në dashuri me një njeri të quajtur Gabriel Eligio García. "Fatkeqësisht" sepse Garcia ishte si një mallkim për prindërit e saj. Ai ishte konservator ashtu si të të ashtuquajturit “la hojarasca” ose “gjethja e vdekur”, ndryshe banorët e rinj të qytetit të tregtisë së bananes. Garcia njihej gjithashtu si një feminist , baba i katër fëmijëve të tjerë të paligjshëm. Ai nuk ishte tamam njeriu që duhej të fitonte zemrën e vajzës së kolonelit e megjithatë e arriti këtë me anë të serenatave me violinë, poezive të dashurise e letrave pa fund, madje edhe mesazh telegrafike. Ata të gjithë u përpoqën ta hiqnin qafe këtë njeri, por ai nuk hiqte dorë dhe ishte e qartë se edhe bija e kolonelit kishte rënë në dashuri me të. Përfundimisht ata iu dorëzuan tentativave të tij romatike dhe koloneli pranoi t'i jepte dorën e së bijës ish-studentit të mjekësisë. Për të zbutur disi tensionet, të sapomartuarit u vendosën në qytetin e lindjes së kolonelit, Riohacha. Historia e tyre tragjikomike e dashurisë do të përshkruhej më pas në “Dashuria në kohërat e kolerës”.
Fëmijëria
Gabriel Jose Garcia Marquez lindi më 6 mars 1928 në Aracataca. Prindërit e tij ishin të varfër dhe ndaj gjyshërit morën përsipër rritjen e tij. Viti 1928 kishte sjellë një kohë të vështirë për qytetin. Ishte koha e sulmeve dhe tragjedisë pas konfliktit të bananeve. Ky ishte një fillim i trishtë për jetën e tij, që do të binte në sy edhe në shkrimet e mëvonshme. I quajtur “Gabito” ose Gabrieli i vogël, ai u bë një djalë i qetë dhe i turpshëm, i dashuruar pas historive të gjyshit dhe bestytnive të gjyshes. Përvec kolonelit dhe atij vetë, në shtëpinë e tij kishte vetëm femra dhe më pas Garcia Marquez do të pranonte se bestytnitë e tyre e kishin frikësuar deri aty sa të hiqte dorë nga kreu i familjes, gjysmë i tmerruar nga fantazmat. E megjithatë, bazat e romaneve të tij të ardhshme kishin lidhje pikërisht me atë shtëpi, historitë e luftës civile, masakrën e bananeve, historinë e dashurisë së prindërve të tij, prakticitetin e matriarkatit supersticioz dhe fëmijët e jashtëligjshëm të gjyshit të tij. Më pas ai do të shkruante: "Ndjej se kam shkruar për të gjitha ato që kam ndjerë kur ndodhesha te gjyshërit”. Pas vdekjes së gjyshit, ai shkoi të jetonte me prindërit e tij në Sucre dhe më pas u dërgua në një shkollë në Barranquilla , një qytet-port pranë lumit Magdalena . Atje të gjithësve u dukej si një djalë i turpshëm që vecse shkrunte poema humoristike dhe vizatonte. Aq serioz dukej saqë shkokët e klasës i ngjitën nofkën “Plaku”. Në vitin 1940, kur ishte 12 vjeç fitoi një bursë për në Liceun Kombëtar në Zipaquira, qytet rreth 30 milje larg Bogotës. Aty ndjeu ftohtësinë dhe presionin e një qyteti të madh.
E ndjente se po rritej i nxitur nga studimet, shpesh lexonte shumë, por ende nuk kishte shkruar ndonjë gjë të rëndësishme e mëgjithatë dashuria për letërsinë e ndihmoi të fitonte reputacionin e shkrimtarit. Pas përfundimit të maturës në vitin 1946, djaloshi u regjistrua në Universitetin e Bogotës në degën e së drejtës dhe jo në gazetari. Gjatë kësaj kohe takoi edhe gruan e tij të ardhshme. U takua me një vajzë 13-vjeçare, Mercedes Barcha Pardo. E heshtur dhe shumë ezmere, vajza me origjinë egjiptiane ishte njeriu më interesant ai që kishte takuar deri atëherë. Mercedes i premtoi se do të bëhej e tij edhe pse u martuan 14 vjet më vonë.
Vitet e urisë
Ashtu si shumë shkrimtarë të tjerë të mëdhenj që kishin studiuar për gjëra që nuk u pëlqenin fare, Garcia Marquez zbuloi se nuk kishte aspak interes për studimet e tij dhe nisi të bëhej dembel. U bënte bisht orëve të mësimit dhe nuk mësonte më. Vërdallisej në rrugët e Bogotës dhe lexonte më shumë poezi se leksione të së drejtës. Shkonte në kafenetë e lira, pinte shumë cigare dhe shoqërohej me njerëz të cuditshëm; socialistë të shkolluar, artistë të varfër dhe gazetarë të rinj. Megjithatë, një ditë jeta e tij ndryshoi, vetëm nga një libër që kishte lexuar. Njësoj sikur vijat e fatit të ngatërroheshin papritur në duart e tij, dikush i dha për të lexuar “Metamorfozën” e Kafkës. Pati një efekt të jashtëzakonshëm te Garcia Markez dhe e bëri atë të kuptonte se letërsia nuk duhej patjetër të ndiqte një vijë të drejtë tregimi dhe se ky ishte një komplot tradicional. Efekti ishte çlirues. “Mendova se nuk e dija që një njeri mund të lejohej të shkruante një gjë të tillë. Nëse do ta kisha ditur, do të nisja të shkruaja shumë më parë", tha ai. Pranoi gjithashtu se “tingujt e zërit” të Kafkës kishin të njëjtën jehonë te ai si zëri i gjyshes, që tregonte gjëra aq të pazakonta me një zë aq të qetë e të zakonshëm.
Mendoi të lexonte gjithçka që nuk e kishte lexuar deri tani. Lexoi shumë, duke përpirë gjithçka që i binte në duar dhe madje nisi të shkruante. Për çudi tregimi i parë “Dorëzimi i tretë” u botua nga gazeta e Bogotës “El Espectador”. Madje, redaktori, shumë entuziast, e cilësoi atë si “gjeniun e ri të letrave në Kolumbi” . Garcia Marquez hyri paskëtaj në një periudhë aktive krijimi, duke shkruar edhe 10 tregime të tjera për gazetën.
Në vitet që pasuan nisi të shoqërohej me një rreth letrar që quhej Grupi i Barranquilles dhe nën ndikimin e tij nisi të lexonte veprat e Hemingway, Joyce, Woolf dhe më të rëndësishmin, Faulkner. Nisi të studionte klasikët, duke gjetur shumë frymëzim te cikli i Edipit nga Sofokliu.
Faulkner dhe Sofokliu u bënë frymëzuesit më të mëdhenje të tij. Faulkner e cudiste me aftësinë e tij për të paraqitur fëmijërinë në një të kaluar mistike, duke shpikur një qytet dhe një vend kur të niste trgimi i tij. Në veprën “Yoknapatawpha” e Faulknerit García Márquez gjeti frymëzimin për Macondo-n dhe nga Edipi dhe Antigona e Sofokliut mori idenë e një komploti kundër shoqërisë dhe abuzimeve me pushtetin .
Garcia Marquez ishte tashmë i pakënaqur me tregimet e mëparshme, pasi mendonte se ato ishin shumë të veçuara nga përvojat e tij të vërteta. Ato ishin vetëm punime të thjeshta intelektuale, nuk kanë të bëjnë me realitetin. Faulkner i mësoi se një shkrimtar duhet të shkruajë për atë që ka afër dhe për vite të tëra García Márquez u përball me muzën e tij për të kuptuar se çfarë donte të thoshte vërtet me anë të asaj që shkruante.
Këto mendime do të merrnin formë vetëm kur të kthehej me të ëmën në shtëpinë e gyshit në Aracataca. Duke e përgatitur për shitje, ata panë se shtëpia ishte në gjendje shumë të keqe e pikërisht kjo e bëri t'i riktheheshin kaq shumë kujtime ndër mend.
Në të vërtetë i gjithë qyteti dukej i vdekur, i ngrirë në kohë. Gjithnjë kishte menduar të shkruante një histori bazuar në jetën e tij në këtë shtëpi, të guxonte me një novelë të titulluar “ La casa” (Shtëpia) e megjithëse e ndjente se ende s'ishte gati për ta bërë këtë, e kuptoi se kishte gjetur dicka që e kërkonte prej kohësh; sensin e vendit.
I frymëzuar nga kjo vizitë, kur u kthye në Barranquilla shkroi novelën e parë “Stuhia e Gjetheve”. Me një sens komploti si te Antigona dhe e vendosur në një qytet të vjetër, novela u shkruajt shumë shpejt e gjithë frymëzim. Ai i vuri më pas emrin "Macondo", emri i një plantacioni bananesh në afërsi të Aracatacas, ku shkonte shpesh kur ishte fëmijë. Për fat të keq në vitin 1952 novela nuk u pranua nga botuesi i parë, të cilit iu dërgua dhe ai u përfshi nga një sens i brendshëm dyshimi dhe kritike. Në vitin 1955, kur Garcia Marquez ishte në Europën Lindore, novela u gjet nga miqtë e tij në Bogota dhe iu dërgua botuesit. Kësaj here u botua. Pavarësisht refuzimit dhe viteve të tij shumë pranë varfërisë, ai ishte esencialisht i lumtur. Jetonte në një shtëpi publike, kishte shumë miq dhe shkruante editoriale për “ El Heraldo”. Në mbrëmje ai punonte me historitë e tij dhe fliste me miqtë, duke pirë cigare dhe kafe. Në vitin 1953 pati një fazë të papritur nervozizmi. U largua, e la punën dhe nisi të shiste enciklopedi në La Guajira bashkë me një shok. Udhëtoi pak, punoi mbi disa ide për historitë e tij dhe përfundimisht u fejua me Mercedes Barcha. Në vitin 1954, ai u kthye në Bogota dhe pranoi një punë në gazetën “ El Espectador” si shkrimtar tregimesh dhe dhe kritikash për filma. Aty flirtoi me socializmin, nuk mori parasysh politikën e diktatorit Gustavo Rojas Pinilla dhe e la punën si shkrimtar në kohën e dhunës .

Suksesi
Ma pas erdhi ai: Pagëzimi. Në janar të vitit 1965, ai dhe familja e tij po udhëtonin drejt Acapulco-s për pushime, kur pati një frymëzim të pazakontë. Kishte gjetur stilin e tij. Për herë të parë në njëzet vjet një rreze drite i zbuloi zërin e Macondos.
Më vonë do të shkruante:
“Papritur, nuk e di se si, pata një frymëzim të jashtëzakonshëm për të shkruar një libër. Ishte formësuar plotësisht, aq sa do t'ia kisha diktuar një kapitullin e parë një radhitësi fjalë pas fjalë".
Më pas duke iu referuar këtë frumëzim tha: “Stili që kam përdorur në ‘Njëqind vjet vetmi' ishte bazuar në mënyrën sesi gjyshja ime i rrëfente historitë. Tregonte gjëra që dukeshin të mbinatyrshme dhe fantastike, por në mënyrë aq të natyrshme…Ajo çfarë më bënte më shumë përshtypje ishte shprehja e fytyrës së saj. Nuk e ndryshonte aspak gjatë tregimit të historive dhe kjo e bënte aq interesante. Gjatë tentativave të para të të shkruarit, unë përpiqesha të tregoja histori pa u besuar vërtet atyre. Zbulova se gjithçka që duhej të bëja ishte të besoja tek ato dhe t'i shkruaja ftohtë, ashtu si gjyshja m'i tregonte mua”
Ai e ktheu makinën dhe u nis për në shtëpi. Atje Mercedes u mor me familjen, ndërsa ai vetëm shkruante. Shkroi çdo ditë për rreth 16 muaj, duke pirë deri edhe 6 paketa cigare në ditë. Për të mbajtur familjen shiti makinën dhe të gjitha pajisjet e tjera shtëpiake. Mercedes mbante familjen dhe i sillte cdo ditë në shtëpi shumë gazeta dhe cigare. Miqtë e quanin dhomën e tij të mbushur me tym “guva e mafias” dhe pas njëfarë kohe të gjithë nisën ta ndihmonin, si ta kishin kuptuar se ai po shkruante diçka të jashtëzakonshme.
Kreditë u shtynë, shtëpia u mbush sërish me pajisje dhe borxhet u falën. Pas më shumë se një vit punë, Garcia Marquez ia dërgoi tre kapitujt e parë Carlos Fuentes, i cili deklaroi publikisht: "Sapo kam lexuar 80 faqe nga një kryevepër". Kur novella, që ende s'kishte një emër po I afrohej fundit, suksesi ishte shumë pranë. Në fund ai vendosi atu edhe vetën, gruan dhe miqtë dhe e gjeti emrin në faqen e fundit “Njëqind vjet vetmi”. Më në fund doli nga “guva” e tij, me 313 faqe në duar, i lodhur e thuajse i helmuar nga nikotina, me mbi 10 mijë dollarë borxh e ndoshta edhe shumë pranë një lodhjeje të madhe mendore e fizike. E megjithatë ishte i lumtur, me të vërtetë euforik. Shiti disa placka të tjera për të paguar dërgesën postare te botuesi i tij në Buenos Aires.
”Njëqind vjet vetmi”, u botua në qershor të vitit 1967 dhe Brenda një jave 8 mijë kopjet u shitën menjëherë. Pas kësaj suksesi ishte i sigurtë dhe çdo javë në shitje dilte një botim i ri i novelës. U përkthye në 20 gjuhë dhe fitoi katër çmime ndërkombëtare. Gabriel Garcia Marquez ishte 39 vjeç kur bota mësoi emrin e tij. Fama më pas erdhi vetë. Çmime, mesazhe nga adhuruesit, intervista pafund; dukej qartë se jeta e tij kishte ndryshuar. Në vitin 1969, novela fitoi një çmim të mirënjohur në Itali dhe u cilësua si libri më i mirë i huaj në Francë. Në vitin 1970, u botua edhe në anglisht dhe u cilësua si një ndër 12 librat më të mirë edhe në SHBA. Dy vjet më pas ai fitoi çmimet “Romulo Gallegos” dhe “Neustadt” dhe në vitin 1971 një shkrimtar peruan, Mario Vargas Ljosa, shkroi një libër për jetën dhe punën e tij. Përkundër gjithë këtij suksesi, Garcia Marquez thjesht iu kthye punës. Vendosi të shkruante për një diktator dhe e transferoi familjen në Barcelonë të Spanjës, që po kalonte vitet e fundit nën regjimin e diktatorit Francisco Franco. Në novelën e re ai krijoi një mostër të përzier; një diktator nga Karaibet me duart e ashpra të Stalinit dhe vullnetin e një tirani tipik amerikano-latin. Ndërkohë libri tjetër u botua në vitin 1972, ndërsa në vitin 1973 ai botoi edhe një përmbledhje të shkrimeve gazetareske me titullin "Kur isha i lumtur dhe i paditur".
Për fat të keq në vitin 1999 Garcia Marquez u diagnostikua me kancer limfatik dhe ende sot ndodhet nën mjekim, gjë që e bën të shkojë shpesh nga Kartagjena apo Meksiko në klinikat e Los Angelosit, kur heton djali i tij, producenti Rodrigo García, lives. Duke lënë mënjanë letërsinë fiction, Gabo po shkruan tani kujtimet e tij, vëllimi i parë i të cilave u publikua në vitin 2001 me titullin “Të jetosh për të treguar”. Vëllimi parë i serisë së kujtimeve rrëfen në detaje jetën e Gabo-s deri në vitin 1955. Ai po punon për vëllimin e dytë, në të cilin do të përqëndrohet në shkrimin dhe botimin e veprave të tij kryesore, mes të cilave edhe e famshmja “Njëqind vjet vetmi”.

Do ujisja me lotet e mi trendafilat, qe te ndjeja dhimbjen nga gjembat e tyre dhe puthjen ngjyre kuqe nga fletet e tyre. Ah Zoti im, sikur te kisha nje cope jete …nuk do lejoja te kalonte as edhe nje dite pa i thene njerezve qe dashuroja se i dashuroja.

Sikur Zoti te harronte per nje moment qe une jam nje dordolec i ndrequr me rrecka dhe te me dhuronte nje copez jete mbase nuk do thosha te gjitha ato qe po mendoja, por sigurisht do mendoja te gjitha ato qe po them. Do i jepja rendesi gjerave jo per vleren e tyre por per domethenien e tyre. D

o flija pak, do enderroja me shume, sepse cdo minute qe mbyllim syte humbim gjashtedhjete sekonda drite. Do vazhdoja kur te tjeret do ndalonin, do zgjohesha kur te tjeret do flinin. Do degjoja kur te tjeret do flisnin dhe sa do e shijoja nje akullore me cokollate!!!


Nese Zoti do me jepte nje cope jete, do vishesha thjesht do shtihesha perballe diellit duke e lene te pambuluar jo vetem trupin tim por edhe shpirtin tim. Zoti im, nese do mundesha do shkruaja urrejtjen time mbi akull dhe do prisja te dilte dielli.

Do pikturoja nje enderr te Van Gogut mbi yje, do recitoja nje poezi te Benedetit dhe nje kenge te Sheratit…Do ishte serenata qe do i dhuroja henes.

Do ujisja me lotet e mi trendafilat, qe te ndjeja dhimbjen nga gjembat e tyre dhe puthjen ngjyre kuqe nga fletet e tyre. Ah Zoti im, sikur te kisha nje cope jete …nuk do lejoja te kalonte as edhe nje dite pa i thene njerezve qe dashuroja se i dashuroja.

Do beja cdo burre dhe grua te besojne se jane njerezit qe dua dhe do dashurohesha me dashurine. Te njerezit do tregoja se sa gabim bejne kur besojne se ndalojne se dashuruari kur plaken, pa kuptuar se plaken kur ndalojne te dashurojne. Femijes se vogel do i jepja pende, por do e lija te mesonte vete sesi te fluturoje. Pleqve do i tregoja se vdekjen nuk e sjell pleqeria por "harresa". Mesova kaq gjera nga ju njerezit…

Mesova se te gjithe duan te jetojne ne "majen e malit", pa kuptuar se lumturia qendron ne menyren se si zbret "faqen e pjerret". Mesova se kur femija e porsalindur shtrengohet mbi pellemben e tij te vogel, per here te pare gishti qe zgjatet i babait te tij e roberon pergjithmone . Mesova se njeriu ka te drejte ta shohi tjetrin nga lart, vetem kur duhet ta ndihmoje te cohet.

Jane kaq shume gjera qe mesova prej jush, por me te vertete nuk do hyjne ne pune, sepse kur te me mbajne te mbyllur brenda ne kete valixhe fatkeqesisht do jem i vdekur. Te thuash gjithmone ate qe ndjen dhe te besh gjithmone ate qe mendon.

Nese do e dija qe sot do ishte hera e fundit qe do te te shihja duke fjetur, do te te perqafoja fort fort dhe do i lutesha Zotit qe te behesha roja i shpirtit tend. Nese do e dija se kjo do ishte hera e fundit qe do te te shihja te dilje nga dera , do te te perqafoja dhe do te te jepja nje puthje dhe do te te therrisja perseri qe te te jepja edhe te tjera.

Nese do e dija se kjo do ishte hera e fundit qe do degjoja zerin tend, do magnetofonoja cdo fjale tenden qe te mund te te degjoja perseri , perseri. Nese do e dija qe keto do ishin momentet e fundit qe do te te shihja do te te thoja "te dashuroj" dhe do supozoja jo llogjikisht se e dije me pare.

Ekziston gjithmone nje e neserme dhe jeta na jep edhe mundesi te tjera qe t'i bejme gjerat sic duhet , por nese bejme gabime na mbetet vetem e sotmja. Do doja te te thoja se sa shume te dua dhe se kurre s`do te te harroj. E nesermja nuk eshte e sigurt per askend si i ri si i vjeter. Sonte mund te jete hera e fundit qe i shikon njerezit qe do.

Prandaj mos prit me, beje sot sepse e nesermja nuk vjen kurre , sigurisht do pendohesh per diten kur nuk gjete kohe per nje buzeqeshje, nje perqafim, nje puthje dhe sepse ishe shume i zene per te realizuar nje deshire te tyre.

Mbaj ata qe dashuron prane vetes, thuaji duke mermeritur se sa shume ke nevoje per ta, dashuroi , sillu mire gjeje kohen per ta, thuaji "me vjen keq", "me fal", "te lutem","faleminderit" dhe te gjitha fjalet e dashurise qe di. Asnjeri nuk do te te mbaj mend per mendimet e tua te fshehta. Kerko nga Zoti fuqine dhe zgjuarsine qe t'i shprehesh. Tregoju te tjereve domethenien e tyre. Fillo te besh realitet endrrat e tua. Tani eshte momenti!!!!!


Gabriel García Márquez (Gabriel Garsia Markez i njohur edhe si Gabo), shkrimtari i njohur kolumbian lindi më 6 mars të vitit 1927 në Aracataca, një fshat i vogël pranë maleve të Karaibeve kolumbiane.

Ai ishte djali i Gabriel Eligio García dhe Luisa Santiaga Márquez Iguarán.Në atë periudhë dështoi shoqëria United Fruit, që deri në atë kohë kishte mbajtur ekonominë në rajon në një nivel mjaft të mirë nëpërmjet kultivimit të bananes.

 Si në çdo familje të asaj krahine edhe në atë Márquez gjendja financiare ishte në përkeqësim të vazhdueshëm, kështu që Gabrile së bashku me prindërit u transferua në shtëpinë e gjyshërve të tij në Riohacha.

Tetë vjetët e para të jetës së Markezit kaluan qetësisht, të mbushura me historitë magjike të gjyshes Tranquilina Iguarán dhe tregimet epike të gjyshit Nicolás Ricardo Márquez Mehija, në shtëpinë e të cilit dëgjoi historinë e masakrës së plantacioneve të bananes, ku u vranë mbi 100 njerëz, që më pas u varrosën në një varr masiv.

Nga goja e gjyshit dëgjoi bëmat e jashtëzakonshme të gjeneralit Rafael Uribe Uribe, protagonist absolut i Luftës Njëmijë Ditore (1899-1902), një nga ngjarjet më të rënda dhe më të përgjakshme në historinë e Kolumbisë.Ne 1935 humbi gjyshin dhe kjo ngjarje ndikoi shumë në gjendjen shpirtërore të 12 vjeçarit Márquez, i cili një vit me pas shkon në Barrankija për të studiuar në shkollën San Hosé.

Më 1942 u transferua në Zipaquirá për të përfunduar gjimnazin. Ne moshën 20 vjeçare fitoi të drejtën e studimit në Universitétin e Bogotá, dega drejtësi.

 I mërzitur nga jeta e përshpejtuar e kryeqytetit kolumbian dhe nga i ftohti i krahinës se Andeve, Gabriel mbyllej në dhomën e tij ku lexonte kryeveprat e autorëve me të mëdhenj latinë dhe spanjisht-folës. I mahnitur nga letërsia, filloi të shkruante duke braktisur studimet.Megjithë pasionin e madh për librat Márquez ishte një nga ata që vuanin situatën e Kolumbisë që po kalonte një periudhë ku dhuna ishte gjithnjë e pranishme.

Me 9 prill 1948, filloi e famshmja El Bogotazo, e njohur si treditëshi i dhunës në kryeqytet, që përfundoi me vdekjen e drejtuesit libéral Jorge Eliecer Gaitán.

Gjatë atyre ditëve të përgjakshme disa njerëz hynë në apartamentin e tij dhe dogjën gjithçka. Márquez vendosi të shkonte në Kartagjenë ku gjeti punë si redaktor e më pas si reporter për gazetën "El Universal".

Ne 1949 vendosi të rikthehej në Barrankija, ku filloi të punonte si gazetar dhe u bashkua me “El Gruppo de Barranquilla”, që përbehej nga të rinj që kishin pasion letërsinë. Një vit më pas publikoi në faqet e gazetës "El Espectador" të Santa Fésë një tregim me titull "La tercera resignación".

Në vitin 1952, mbaroi së shkruari romanin e tij të parë, “La hojarasca” (përkthyer shqip si Gjethurinat) dorëshkrimin e të cilit e dërgoi në Argjentinë.

Pas tre javësh në përgjigjen që i erdhi shkruhej që mund të merrej me çdo gjë përveç se me letërsi.Më 1955 fitoi çmimin e parë në një konkurs, ku konkurroi me tregimin "Un día después del sábado" (Dita pas së shtunës).

Falë dhuntive të tij narrative, García Márquez në një hark kohor mjaft të shkurtër u bë një nga emrat më të rëndësishëm të gazetarisë kolumbiane. Intervistat, artikujt dhe opinionet e tij ishin të mirëpritura në çdo redaksi.

Te gjitha punimet e tij deri në 1956, u publikuan si një libër i vetëm me titull "Relato de un náufrago", që trazoi skenën politike në vend pasi aty trajtoheshin trafiqet e drogës nëpërmjet detit. Qëndrimi i Markezit ndaj këtij fenomeni gjeti aprovimin e popullit, por provokoi keqas politikanët.

Në nëntor 1956 drejtori i gazetës "El Espectador", për të cilën punonte Markez, mori urdhër nga disa qeveritarë që të pushonte nga puna shkrimtarin.

 Nga miqësia e ngushtë dhe respekti i madh, drejtori vendosi ta dërgonte në Zvicër, ku do të punonte si reporter për gazetën e tij. Edhe pas falimentimit që ndodhi një vit me pas, Markez vendosi të qëndronte në Zvicër. Gjatë jetës në Evrope, ai vizitoi shumë qytete të famshme të kontinentit të vjetër së bashku me mikun Plinio Apuleyo Mendoza. Udhëtimi në fjalë shërbeu si frymëzim për të shkruar "90 días en la cortina de hierro". Më 1958, pas një qëndrimi në Londër, García Márquez u kthye në Amerikë, për t’u vendosur më pas në Venezuelë.

Në Barrankija, u martua me Mercedes Barca, me të cilën pati dy fëmijë, Rodrigo (lindur në Bogotá në 1959) dhe Gonzalo (lindi në Meksiko në 1962). Më 1961 u transferua në New York ku filloi punën si korrespondent i Prensa Latina. Kërcënimet e vazhdueshme nga ana e CIA-s dhe kubanezëve e shtynë të transferohej në Meksikë.


 Më 1967 realizoi kryeveprën e krijimtarisë se tij “Cien años de soledad“ (përkthyer shqip si Njëqind vjet vetmi), një libër që shënon kulmin e të ashtuquajturit realizëm magjik. Më 1974 dolën në treg “Ojos de perro azul” dhe "El otono del patriarca" (Vjeshta e patriarkut), dy veprat më komplekse të krijimtarisë së tij, një metaforë e gjerë mbi vetminë, mjerimin si pasojë e pasurimit.

Nga viti 1975, Márquez jetoi midis Meksikës dhe Kartagjenës, Havanës e Parisit. Më 1982, u vlerësua me çmimin Nobel për Letërsinë. Më 2002 publikoi vëllimin e parë të Vivir para contarla (Të jetosh për të treguar), ndërsa dy vjet më pas veprën e tij të fundit, të paktën deri tani Memorias de mis putas tristes (përkthyer në shqip nga Mira Meksi me titull Kujtim kurvash të trishta).

Aktualisht Gabriel García Márquez jeton në Mexico Disctricto Federal në Meksikë, ku shkruan autobiografinë e vet dhe lufton kancerin limfatik. Ndër veprat e tij me të mëdha përmenden Dashuri në kohërat e kolerës, Kronikë e një vdekjeje të paralajmëruar dhe “Njëqind vjet vetmi” e cila është përkthyer në shqip nga i madhi Robert Shvarc, Gjenerali në labirintin e tij, Erendira etj. Veprat e Markezit në shqip i kanë përkthyer Ramiz Kelmendi, Veton Surroi, Aurel Plasari, Mira Meksi e Robert Shvarc.


Tituj të veprave

Njëqind vjet vetmi, (Cien años de soledad) 


Vjeshta e patriarkut, (El otoño del patriarca) 


Histori e Miguel Litinit, ilegal në Kili , (La aventura de Miguel Littín clandestino en Chile ) 


Kolonelit s’ka kush t’i shkruajë, (El coronel no tiene quien le escriba) 


Kronikë e një vdekjeje të paralajmëruar, (Crónica de una muerte anunciada) 


Gjethurinat, (La Hojarasca) 


Një histori me paskuinë (La mala hora) 


Dashuri në kohërat e kolerës, (El amor en los tiempos del cólera) 


Gjenerali në labirintin e tij, (El general en su laberinto) 


Erendira 


Mbi dashurinë dhe demonë të tjerë, (Del amor y otros demonios) 


Historia e një kidnapimi, (Noticia de un secuestro) 


Kujtim kurvash të trishta, (Memorias de mis putas tristes) 


Njëmbëdhjetë tregime piligrime, (Doce cuentos peregrinos)

Me gjërësisht lexoni:

Veprat  nga Gabriel Garcia Marquez

• In Evil Hour (1962)
• One Hundred Years of Solitude (1967)
• The Autumn of the Patriarch (1975)
• Love in the Time of Cholera (1985)
• The General in His Labyrinth (1989)

• Leaf Storm (1955)
• No One Writes to the Colonel (1961)
• Chronicle of a Death Foretold (1981)
• Of Love and Other Demons (1994)
• Memories of My Melancholy Whores (2004)

• A Very Old Man With Enormous Wings (1955)
• Ojos de Perro Azul (Eyes of a Blue Dog) (1974)
• Innocent Eréndira, and Other Stories (1978)
• Collected Stories (1984)
• Strange Pilgrims (1993)

• The Story of a Shipwrecked Sailor (1970)
• The Solitude of Latin America (1982)
• The Fragrance of Guava (1982, with Plinio Apuleyo Mendoza)
• Clandestine in Chile (1986)
• News of a Kidnapping (1996)
• A Country for Children (1998)
• Living to Tell the Tale (2002)

Përgatiti Flori Bruqi