nga Flori Bruqi:Në shekullin 21 duhani do t’i vret 1 miliard njerëz

Gjatë shekullit të 20-të imagjinohet të kenë vdekur nga sëmundjet që shkaktohen nga duhani rreth 100 milion njerëz. Sipas një raporti të bërë nga WHO 

(Organizata e Shëndetit Botëror) në shekullin e 21-të do të gjejnë vdekjen nga sëmundjet që shkakton duhani rreth 1 miliard njerëz 

Kjo ndodh pasi Shtetet e Botës nuk marrin masat e nevojshme për parandalimin e cigares.

Shtetet çdo vit marrin taksa nga cigarja mbi 200 miliard dollar,por mesa duket kjo shumë nuk është e mjaftueshme për parandalimin e cigares. WHO (Organizata e Shëndetit Botëror) në raportin e saj për shtet e botës nënvizon 6 pika të rëndësishme.

 

1 - Rrritja e çmimeve dhe taksave të cigares,
2 - Ndalimin e reklamave,promocioneve dhe sponsorizimeve,
3 - Mbrojtja nga duhani e personave që nuk e përdorin nga ata që e përdorin duhanin
4 – Paralajmërimi i njerëzve ndaj rreziqeve të duhanit,
5 – Duke ju ofruar ndihmë personave që kërkojnë të braktisin cigaren,
6 – Ndjekja e rregulltë e përdorimit të cigares gjatë rritjes dhe pakësimit të saj.

                                                                                    Foto Beqir Elshani

Në ditët tona vdekja e rreth 5.4 milyon njerëzve në vit nga kanceri mushkrive,sëmundjet e zemrës dhe shumë shqetësime të ndryshme vijnë si pasojë e përdorimit të cigares.

 Në qoftë se nuk do të merret nën kontroll përdorimi i duhanit,kjo shifër në vitin 2030 mendohet të arrijë 8 miljon të vdekur në vit.

 

Sipas raportit të bërë nga WHO (Organizata e Shëndetit Botëror),edhe Shqipëria ka arritur shifra të larta të duhanpirësve.

 

Në shekullin XXI, duhani do të mund të shkaktojë vdekjen e rreth 1 miliardë njerëzve- 10 herë më shumë sesa në 100 vjetët e kaluara, veçon në analizë të cilën ekspertët e Organizatës Botërore të Shëndetësisë (WHO) e bënë për nevojat e OKB.

   

Përdorimi i duhanit, në fillim të këtij shekulli, sipas të dhënave nga WHO, çdo vit ishte shkaktar i vdekjes së rreth 5,4 milionë njerëz në tërë botën, e ky numër deri ën vitin 2030 mund të shtohet për rreth 8 milionë. 


Të dhënat e WHO, gjithashtu tregojnë se deri më tani rreth 2/3 e duhanpirësve në botë jetojnë në 10 shtete. Më së shumti të varur nga tymi i duhanit ka në shtetit më të populluar në planet-Kinë, të cilën e popullojnë rreth 1,35 miliardë njerëz.

India, ku jetojnë më shumë se 1 miliardë njerëz, sipas numrit të duhanpirësve është në vendin e dytë të listës globale, pastaj vijnë Indonezia, Rusia, SHBA, Japonia, Brazili, Bangladeshi, Gjermania dhe Turqia.

 

Gjatë 10 vjetëve të kaluara numri i duhanpirësve është shtuar shumë në Rusi, e cila sipas këtij treguesi e tejkaloi SHBA dhe Brazilin, ndonëse ka shumë më pak banorë sesa këto dy shtete (pak më pak se 142 milionë, në krahasim me më shumë se 303 milionë në SHBA dhe më shumë se 200 milionë në Brazil).

Autorët e raportit të WHO, i cili së shpejti do të paraqitet në OKB, në kuadër të debatit për epideminë globale të duhanit, thonë se brenda 2 decenieve më shumë se 80 për qind e njerëzve të pësuar nga përdorimi i duhanit do të jenë nga shtetet më pak të zhvilluara.

Banorët e Bangladeshit, njërit prej shtetit më të varfër në botë, shpenzojnë për cigare 10 herë më shumë para sesa për arsimim, përderisa banorët e Marokut, sipas hulumtimit të kryer kah fundi i shekullit të kaluar shpenzonin njëjtë për cigare dhe arsimim. Në Kinën juglindore, banorët ndajnë rreth 11 për qind të të ardhurave të përgjithshme për sigurimin e duhanit.

Sipas të dhënave të reja të WHO, në botë nga tatimi i prodhimit të duhanit mblidhen rreth 200 miliardë dollarë. Këto mjete do të duhej, sipas mendimit të ekspertëve të WHO të shfrytëzohen fillimisht për luftë kundër pirjes së duhanit.

Përveç kësaj, ekspertët e WHO propozojnë që prodhimet e duhanit të tatimohen vazhdimisht dhe kështu të krijohen mjetet shtesë për financimin e luftës kundër pirjes së duhanit.
 


Duhani (Nicotiana) është një bimë e famiiljes Solanaceae. Të njëjtës familje i takojnë edhe domatja dhe patatja.

Përdorimi i duhanit dhe llojet e tij

Duhani, nënkupton bimën e familjes Nicotiniana të llojeve dhe tipeve të ndryshme të modifikuar apo jo të modifikuar gjenetikisht, me gjithë pjesët e saj.

Historia e duhanit dhe përhapja e tij

Duhani dhe dëmet

Duhani gjatë djegies çliron 4 mijë lëndë, që nga nikotina dhe monoksidi i karbonit (si përgjegjës kryesor për vrasësin nga duhani dhe dëmtimet e aparatit kardiovaskular) dhe deri te katranet, substancat me përbërje benzopireni, kobalti radioaktiv, që janë ndër shkaktarët e kancerit të mushkërive.

 Në qoftë se do të bëjmë një listë të dëmeve që shkaktohen drejtpërdrejt nga duhani, ato që influencohen apo rëndohen prej tij, ajo do të jetë tepër e gjatë, por le të përqendrohemi mbi dëmet kryesore.

Duhani është përgjegjës për të ashtuquajturën “epidemi” të kancerit të mushkrive, sidomos në gjysmën e dytë të shekullit XX-të, duke çuar këtë kancer në numrin një të vdekshmërisë së kancerit te meshkujt.

 Te femrat kanceri i mushkërive nuk ka rol parësor në vdekshmërinë, por rreziku prej tij, është rritur çdo 10-vjeçar me rritjen e përdorimit të tij prej femrave.

Është vërtetuar se për çdo 20 cigare rreziku 15-fishohet. Kryesisht te pirësit e duhanit, mosha kur ky shfaq simptomat e kancerit është rreth 50-60 vjeçe dhe prej saj njeriu mund të përfundojë edhe në një ndërhyrje të mundshme kirurgjike. Por, siç e thamë edhe më sipër duhani shkakton një listë të gjatë dëmesh.

 
I ashtuquajturi bronkit astmatik shpeshherë e ka pikënisjen nga duhani. Personat, që kur gdhihen në mëngjes, puna e parë që bëjnë fillojnë të kolliten dhe nxjerrin nga goja gëlbazë në sasia mesatare.

 Te personat që nuk pijnë duhan mushkëritë me anë të sistemit ciliar (qelizat me “qime”), vetë pastrohet gjatë gjithë ditës, gjë që duhanpirësit nuk munden ta bëjnë kur sistemi i tyre ciliar ka dalë jashtë funksionit dhe mushkëritë nuk janë në gjendje ta nxjerrin gëlbazën. Janë këta persona që sëmuren më shpesh nga infeksionet pulmonare.

Por, dëmet më të mëdha shkaktohen në sistemin kardiovaskular të gjakut. Duhani mbahet si një nga faktorët kryesorë në dëmet Arterioskleroze të vazove (ngushtimi i enëve të gjakut) që në vetvete shkakton sëmundje iskemike të zemrës, infraktin e zemrës dëmtimin e sistemit nervor, si dhe të shumë organeve të tjera. Është vërtetuar se sëmundjet ishemike janë të pranishme 3.4 për mijë, tek ata që nuk pinë duhan dhe 7.4 mijë tek ata që pinë duhan. 

Tek ata që pinë 20 cigare ky rrezik trefishohet. Konsumimi i tepërt i duhanit shton rrezikun për vdekje të papritur. Monooksidi i duhanit, një nga përbërësit e tymit, pakëson oksigjenin në gjak, ndërkohë që nikotina një nga përbërësit e duhanit shton punën e zemrës dhe të dyja shpëtojnë formimin e trombit (mpiksje gjaku) që ngushton dhe bllokon anët e gjoksit. 

Ata që janë konsumatorë të duhanit, referojnë që e kanë të pamundur për ta lënë atë. Kjo është pjesërisht e vërtetë.

 Nikotina një nga përbërësit e duhanit zëvendëson Acetin-Klinën, një përbërës që ka rolin përcjellës të impulsit nervor në sinops (pjesë e sistemit nervor qendror dhe atij periferik).

Organizmit, pas lënies së duhanit i duhet një periudhë prej 40 ditësh që të prodhojë sasinë e duhur të Acetil-Kolinës. Gjatë kësaj kohe ish-duhanpirësve i është stresuar, nevrikosen edhe nga zhurma më e vogël, kanë përgjumësi etj.

Por, të gjitha këto vështirësi kalohen me pak vullnet dhe këmbëngulje. Pirja e duhanit i shkakton dëme edhe aparatit tretës. Kështu duhani jep rrezik të lartë për karcinomën e ezofagut. 

Kur kombinohet me pirjen e alkoolit ky rrezik shkon 150/1në raport me popullsinë jo-duhanpirëse. 

Duhani, duke kontribuar në vazokonstruksionin (ngushtimin) e enëve të gjakut të stomakut rrit përqindjen për ulcerin e stomakut, ndërkohë që rritet 2,7 herë rreziku për kancer-stomakun.

 

" Shpirti i fuqishem shpeton trupin e shendosh"



-Pirja e duhanit eshte e rrezikshme dhe e demshme,duke shkaktuar dëme te mëdha ne organizem dhe vdekjen e mehershme,por eshte numri i paket i atyre duhangjive,qe kete te vertet mund ta pranojne dhe ta nderpresin konsumimin e tij.Kjo eshte per arsye te varesise psikologjike ndaj duhanit,si dhe per shkak te refleksit te formuar te duhangjiut.

Nese nje duhanxhi konsumon 20 cigare ne dite,ai kryen 400 levizje dore,andaj lerja e duhanit nuk eshte e lehte per te,ngase i mungojne 400 bartje te nje sendi ne goje.Shkenca bashkohore pierjen e duhanit e konsideron semundje,e cila perfshin shume simptome negative ne kronicitetin e saj.

Motivimi per pirje te duhanit--pirja e duhanit nuk eshte vetem shprehi e thjeshte,por paraqet nje kompleks te tere shprehish dhe situata shoqerore te duhanxhiut ne jeten e perditdshme.Duhangjit zakonisht kan këto shprehi:
--ato qe kane te bejne me arsye vetjake
--ato qe kane te bejne me nevoja shoqerore dhe
--nevoja te tjera.
Numerohen vetem disa anga arsyet me te rendesishme te te pirit te duhanit:
=per shkak te nervozitetit
=per shkak te relaksimit
=per shkak te vetmise
=per shkak te dietes
=per fitimin e vetebesimit
=per rritjen e kenaqesise
=per zbutjen e moskenaqesise
=nga shprehia
=si nje mjet per pagjumesi etj..

-Konsiderohet se ne tymin e nje cigareje gjenden rreth 70mg therrmija te forta dhe 23mg gaz,te cilat ndikojne ne menyre shkaterruese ne mukoqen e rrugeve te frymemarrjes dhe traktit digjestiv.

Nikotina eshte elementi me i njohur toksik i cigares.Ajo deperton ne gjak dhe perhapet pothuaj ne te gjitha stacionet e organizmit ,duke u grumbulluar ne menyre selektive ne organet me rendesi jetike:tru,ne mushkeri dhe ne gjendra seksuale.Duke pire 20 cigare ne dite,njeriu fut ne trup 1gr te katranit te cigares i cili kryesisht mbetet ne mushkeri.

Pasojat e pirjes se duhanit per shendetin

-Pirja e duhanit eshte shkaktari kryesor dhe i vetcante i semundjeve dhe vdekjeve te parakohshme.Duhanxhinjte vdesin 5-8 vjet me heret se ata qe nuk pijne dhe i ekspozohen rrezikut dy here me shume nga semunjda fatale e zemres,dhjete here me shume rrezikut nga tumori ne mushkeri,disa here nga rreziku i tumorit ne fyt,pankreas,veshke.Kur prinderit pijne duhan,femijet e posalindur kane peshe me te vogel,shpesh me infeksione te organeve te frymemarrjes,me funksionim te dobet te mushkerive,me me teper infeksione kronike te veshit,dhe me shume mundesi per tu bere duhanxhinje me vone.
Pirja e duhanit dhe shendeti i femres
-Ajo,zakonishte do te dukej me e vjeter se qe eshte mosha e saj e vertet,rrudhat ne fytyre paraqiten heret,e fytyra merr ngjyren me nuansa te tokes dhe ate te verdhe.Dhembet dhe thonjet shpesh hargjohen dhe zverdhen.Shpesh behet nervoze dhe inatosen e zemrohet pa arsye.Era e cigares qe ndizer nga goja e femres e bene ate jo terheqese.Mundesit me te medha qe ti kthehet shendeti dhe rinia e saj ta zbukuroje ate,jane shume me te medha ne vitet e para te pirjes se duhanit,por shpesh keto mundesi i leshojne.Me rritjen e stazhit te pirjes se duhanit,rritet edhe numri i cigareve te pira,keshtu qe mundesia e nderprejes eshte me e veshtire por e arritur.Te pimurit e duhanit eshte i demshem jo vetem per nenen e cila i jep sise foshnjes,por njeqinde here eshte me i demshem per foshnjen e saj.
Pirja e duhanit dhe shendeti i mashkujve
-Qeliza seksuale(spermatozoidi) e mashkullit i jep embrionit te ardhshem gjysmen e informaciloneve psikologjike,anatomike dhe fiziologjike.Pirja e duhanit nuk eshte vetem rruge per vetevrasje te ngadalshme por edhe per lindje defektoze te femijeve.Gjithashtu edhe ndikimi i duhanit ne sistemin nervor qendoror eshte shume i madhe.Tek meshkujt me pervoj te gjate te pierjes se duhanit mund te lindin tumore malinje te ndryshme.
Parapengimi i pirjes se duhanit

I. Ndryshimi i sjellejeve te duhanxhijeve dhe mbeshtetje qe duhet dhene joduhanxhive.

II. Ndryshimi i pikepamjeve ndaj pirjes se duhanit ,duke rrenjosur bindjen ndaj pirjes se 

duhanit si shprehi e demshme dhe e rrezikshme e jo si per nje shprehi te domosdoshme.

III. Ndryshimi perberjes se duahnit.

IV.te ndryshuarit e mendimit per mospirjen e duhanit si norme e detyruar e sjelljes ne shoqeri.

Per te qene efikase lufta kunder pirjes se duhanit duhet qe te inkuadrohet tere shoqeria ne kete aktivitet te madh.Duhet qe ne menyre profilaktike te luftohet neper shkolla me me te rinjet ku ende pirja e duhanit nuk eshte be shprehi shkaterruese.
"Suksesi me i madh ne luften kunder pirjes se duhanit eshte ndyshimi i sjelljeve vetjake"

Duhani dhe kanceri i mushkërive

Kanceri në mushkëri është një sëmundje fatale dhe fajin për këtë duket se e ka duhani. Shkencëtarët thonë se sikur duhani të eleminohej, rastet e kancerit në mushkëri do të pakësoheshin deri 90 përqind. Ata thonë se kanceri i mushkërivë tani ka filluar të bëhet më i shpeshtë edhe mes personave që nuk pijnë duhan. Gjatë 10 vjetëve të fundit, shtimi i rasteve të tilla ka ardhur duke u rritur dhe arsyeja shpjegohet se këta persona megjithëse nuk pijnë duhan, punojnë, ose jetojnë në mjedise ku pihet duhan.

Gjithashtu ka shumë njerëz që nuk e pranojnë që pijnë duhan, madje edhe kur shkojnë tek mjeku, ngulin këmbë duke thënë se nuk pijnë duhan. Një sjellje e tillë është e rrezikëshme, veçanërisht në rastet e grave shtatzëne.

Çdo vit me kancer në mushkëri diagnostikohen 28 mijë amerikanë të cilët kurrë nuk kanë pirë cigare. 

Mjekët besojnë se këta të semure kanë jetuar ose punuar në mjedise ku pihet duhani.

 Kanceri i mushkërive ka pasoja shumë të këqia. Para disa vitësh, presidenti i Kosovës Ibrahim Rugova vdiq nga kjo sëmundje, dhe thuhet se ai pinte shumë duhan. 

Gjithashtu komentatori i njohur amerikan Peter Jenings, vdiq nga kanceri në mushkëri. Ai e kishte lënë duhanin para 15 vjetësh, por e filloi përsëri dhe vetëm pak muaj pas rifillimit të duhanit, kanceri iu shfaq në mushkëri.

 Si presidenti Rugova edhe komentatori Jenings vdiqën në moshë relativisht të re, pak mbi 60 vjeç. Sipas të dhënave, jetë-gjatësia e një personi që pi duhan shkurtohet deri me 10 vjet, ndërsa vdekjet mes grupmoshave që pijnë duhan janë 5 herë më të larta se mes atyre që nuk e pijnë atë.

Ekspertët thonë se fëmijët janë më të pa mbrojturit ndaj tymit të duhanit. Mbajtja e fëmijëve në mjedise ku pihet duhan mund të bëhet shkak për sëmundje të tjera më të rrezikëshme. Tymi i lëshuar nga të tjerët, tek fëmijët bëhet shkak për infeksione në gjoks, bronkit dhe infeksione të veshit dhe asthmën. Por të rriturit që nuk pijnë duhan por që qëndrojnë në mjedise me ajër të ndotur nga tymi i duhanit, mund të preken nga kanceri në mushkëri e sëmundje të zemrës. Këto të dhëna e bëjnë më të rëndësishme e të domosdoshme për prindërit që të dijnë në se fëmijët e tyre ndeshen me ajrin e ndotur nga tymi i duhanit.

Prindërve tani u vjen në ndihmë një analizë e re e urinës. Pajisja për kryerjen e kësaj analize quhet TobacAlert që shitet në farmaci pa recetë dhe me saktësi tregon nivelin e kotinës në urinë. Kotina është një nënsubstancë e nikotinës.

 Gjatë një punë kërkimore në këtë klinikë në Rino të Nevadës, gratë shtatzëne kryejnë rregullisht këtë lloj analize për të diktuar në se janë ekspozuar ndaj tymit të duhanit. Analiza i ndihmon nënat për të dalluar nivelin e kotinës në urinë dhe gjithashtu i bën ato më të hapura në bisedat ndaj të këqijave që sjell duhani.

Gjithashtu këto lloj analizash tani përdoren edhe në rastet e divorceve kur njëri prind kërkon kujdestarinë e fëmijës, duke u ankuar se fëmija është në rrezik shëndeti pasi prindi tjetër pi duhan. 

TobacAlert ka filluar të përdoret edhe nga ndërmarrje private ndaj punënjësve të tyre. Statistikat tregojnë se një person që pi duhan, mungon nga puna për arsye shëndetësore mesatarisht 18 ditë në vit, ndërsa një agjenci sigurimesh shëndetësore mund të kursejë rreth 3 mijë e 500 dollarë në vit nëse një person i siguruar nuk pi duhan. 

Madje disa ekspertë thonë se në se duhani eleminohet, pra në se lihet duhani, atëherë edhe ata që nuk pijnë duhan nuk do të ishin më në rrezik prej tij. Ekspertët thonë se me një hap të tillë, rastet e kancerit të mushkërivë mund të pakësoheshin deri në 90 përqind. Pra mendimi i përgjithshëm si dhe mesazhi është ky: Duhani është i rrezikshëm dhe ndaj tij, të gjithë duhet të kenë kujdes.

Kanceri dhe duhani të lidhur gjenetikisht

Për mjekët e gjithë të tjerët, një pyetje vazhdon të mbetet pa përgjigje; përse një person që kurrë nuk ka pirë duhan preket nga kanceri në mushkëri, ndërkohë që një tjetër person që ka pirë duhan për dhjetra vjet, nuk ka asnjë shenjë kanceri? 

Përgjigja, thonë shkencëtarët, mund të fshihet thellë në përbërjen gjenetike të secilit prej nesh.

Tre grupe të ndryshme kërkimore, duke punuar veças, gjetën një lloj gjeni që shton rrezikun e prekjes nga kanceri në mushkëri.

 

A Woolworths supermarket cigarette counter in New South Wales, Australia. Australia has recently prohibited the display of cigarettes in retail outlets, country wide

Një grup arriti në përfundimin se në qoftëse një person e ka këtë lloj gjeni dhe pi duhan, ai/ajo ka të ngjarë të pijë më shumë cigare në ditë sesa një tjetër që pi duhan por që nuk e ka këtë gjen. Dhe ky është gjeni që e shtyn njeriun të pijë duhan.

Mjeku Keri Stefanson thotë se ky gjen duket se nuk e bën njeriun të fillojë cigaren, por nëse personi pi cigare, ky gjen e bën atë të pijë më shumë.

 

Autorët e studimit nuk janë të një mendimi nëse shtimi i rrezikut të kancerit në mushkëri ndodh sepse personat me këtë lloj gjeni pijnë më shumë cigare apo nëse vetë ky gjen çon në shkaktimin e kancerit.

Shkencëtarët thonë se rëndësia e studimit është se tani ata do të jenë në gjendje të kuptojnë këto dallime gjenetike dhe në të ardhmen mund të bëjnë punë më të mirë për parandalimin e fillimit pirjes së duhanit dhe për të ndihmuar ata që pijnë që ta lënë atë.

Studime të tjera në të ardhmen rreth këtij lloj gjeni mund të sqarojnë edhe shumë gjëra si për shembull; përse disa njerëz përpiqen ta lënë cigaren, por pa sukses.

OBSH: "Epidemia e duhanit" 

do të vrasë një miliardë njerëz

Duhani ka vrarë 100 milionë persona në mbarë botën gjatë shekullit të 20-të dhe mund të vrasë edhe një miliardë gjatë shekullit 21. 

E gjithë kjo mund të ndodh nëse qeveria dhe shoqëria civile nuk ndërmarrin masa urgjente për kufizimin e përdorimit të tij, thekson Organizata Botërore e Shëndetësisë (OBSH) në "Raportin për epideminë botërore të duhanit - 2008".

Raporti, që bazohet në hulumtime të realizuara në 179 vende në botë, u prezantua mbrëmë në Nju-Jork nga ana e drejtoreshës së përgjithshme të OBSH-së Margaret Çan dhe nga prefekti i Nju-Jorkut Majkëll Blumberg.

 

Në raport theksohet se qeveritë në botë marrin 200 miliardë dollarë nga akciza për prodhimin e duhanit, por shpenzojnë më pak se një të pestën e këtyre mjeteve financiare për kontrollin e përdorimit të prodhimeve të duhanit.

OBSH-ja në raport u propozon autoriteteve që të ndërmarrin gjashtë masa për kontrollë - rritje të çmimeve dhe të shkallëve tatimore të prodhimeve të duhanit, ndalim për reklamimin e tyre, mbrojtje të joduhanpirësve nga pirja pasive, masa për ndihmë të pirësve të duhanit, studim të tendencave në përdorimin e prodhimeve të duhanit me qëllim që të realizohet pas luftës efikase kundër "epidemisë së duhanit".

Sipas OBSH-së "epidemia e duhanit" në vit vret rreth 5,4 milionë njerëz nga kanceri në mushkëri, nga sëmundjet kardiovaskulare dhe sëmundje të tjera, me ç'rast paralajmërohet se nëse nuk ndërmerren masa urgjente ky numër do të rritet në tetë milionë njerëz në vit.

Studimi onkologjikë i 11-të shkaktaret e tumoreve

Studimet e kryera nga mjeket specialiste te onkologjise rendisin 12 faktore kryesore te cilet ndikojne ne shfaqjen e semundjeve te kancerit. Dy nga shkaktaret kryesore qe renditen si nxites te semundjes jane alkooli dhe duhani. Konsumimi i duhanit si tek femrat ashtu edhe tek meshkujt sjell probleme te riparueshme per mushkerine, probleme te cilat kalojne deri ne semundje kancerogjene.

Close

 “Duhani dhe drogat e ndryshme permbajne lende kancerogjene qe shkaktojne mutacione ne organizem, duke shkaktuar kancer” thuhet ne studimin e kryer nga specialistet e onkologjise. 

Sipas tyre, edhe vera dhe birra permbajne substanca paresore qe shkaktojne kancer, edhe duke konsumuar 10 mililitra alkool.Mjedisi dhe ajri i ndotur jane faktore te tjere qe tregojne rritjen e kancerit te mushkerive, sidomos ne zonat industriale ku ka edhe mbetje dhe substanca toksike. Ndersa femrat qe jetojne prane zonave me ndotje te tille rrezikojne nje menopauze te hershme.

Ushqimi i zgjedhur te ben qe te mbash larg kancerin. Kjo eshte nje nga keshillat kryesore te mjekeve onkologe te cilet rekomandojne mos perdorimin e ushqimeve qe permbajne elemente toksike.

Diagram of a cigarette.
1. Filter made of 95% cellulose acetate.
2. Tipping paper to cover the filter.
3. Rolling paper to cover the tobacco.
4. Tobacco blend.

 Keshtu konservat, peshqit e rritur ne akuarium apo edhe qumeshti industrial permbajne lende qe shkaktojne kancer te zorres se trashe apo edhe te aparatit tretes.

 Por edhe uji i ndotur mund te jete nje nga faktoret kryesore te shfaqjes se tumoreve te ndryshme. 

Studimet e viteve te fundit kane treguar se femrat jane me te rrezikuara te preken nga kanceri per shkak te kimikateve qe gjendjen ne shtepi. “Boja e mureve, mobilieve, tapetet, veshjet. 

Por edhe produktet kozmetike, shampot e ndryshme, produktet per pastrim shtepiak mund te jene shkaktare te shfaqjes se kancerit” thone studiuesit evropiane.

 Nderkohe qe edhe gazi, benzina dhe nafta sidomos per ata qe punojne per nxjerrjen e tyre jane shkaktare te tumoreve.

 Sipas specialisteve, rrezik kanceri tek lekura shfaqin edhe prodhimet farmaceutike dhe ato kozmetike.

Faktoret nxites:

Duhani njihet si nje nga faktoret kryesore per shfaqjen e tumoreve ne mushkri

Mbetjet toksike dhe industriale shkaktojne kancer te mushkerive dhe menopauze tek grate

Pirja e alkoolit njihet si nje nga faktoret kryesore te shfaqjes se kancerit te stomakut

Elementet toksike te ushqimet perbejne rrezik per shfaqjen e kancerit te zorres se trashe

Rrezet radioaktive mbeten nje nga shkaktaret kryesore te shfaqjes se kancerit ne lekure

Niveli i larte i hormoneve sjell menopauze te shpejte tek grate dhe tumor te qafes se mitres

Konsumimi i ujit te ndotur behet shkak mutacione te ndryshme dhe shfaqje te tumoreve

Kimikatet qe gjenden ne shtepi jane nje nga faktoret kryesore te shfaqjes se kancerit ne mushkri

Gazi, benzina, vajguri sidomos per punonjesit ne keto sektore jane shkaktar per shume tumore

Produktet farmaceutike nese jane te pakontrolluara behen shkak i shfaqjes se tumoreve te ndryshme  

Produktet kozmetike te nje cilesie te dobet nxisin shfaqjen e tumoreve te lekures

Mamografia

Identifikohen 30 raste me kancer gjiri

Rreth 30 gra kane rezultuar pozitive ne kryerjen e mamografise. Sipas mjekeve keto jane te prekura nga kanceri i gjirit. Qe nga periudha e instalimit te ketyre aparaturave e deri me tani jane kryer rreth 2 mije ekzaminime te gjitha falas.

 “Kjo shifer eshte teper e larte persa i perket numrit te ekzaminimeve. Pra jane kryer vetem 2 mije ekzaminime dhe kemi 30 femra te cilat kane kancer te gjirit” eshte shprehur Enzo Lattanzio, drejtori i qendres se Senologjise ne Bari te Italise.

 Sipas tij, keto raste i perkasin moshes 35 deri ne 55 vjec. Te dhenat tregojne se 100 per qind te rasteve grate jane paraqitur vullnetarisht per ekzaminim, qe do te thote se sensibilizimi ka qene nje nga pikat me te arritura te projektit.

 Nderkohe qe kryerja e nje ekzaminimi te tille ne poliklinikat e vendit eshte falas per te gjitha femrat mbi 35 vjec. Por ekzaminime kryhen edhe per mosha me te reja kur shihet se ka probleme.

Burrat

Kanceri u prek mushkerite

Duket se konsumi i alkoolit apo duhanit jane edhe shkaktaret kryesore te shfaqjes se kancerit ne mushkri tek meshkujt.

 Te dhenat tregojne se rreth 306 raste shfaqen cdo vit me kete lloj semundjeje, nderkohe persa i perket vdekshmerise se tyre nuk ka te dhena te sakta. 

Pas tumoreve ne mushkri jane ato ne lekure te cilet kane shenojne 291, te cilet mendohet se shkaktohen nga rreze te demshme apo edhe semundje te lekures te cilat avancojne deri ne tumore. Prostata eshte nje nga llojet e tumoreve qe rrit rastet nga viti ne vit. 

Te dhenet tregojne se regjistrohen rreth 130 persona me kete lloj semundje gjate nje viti. Por edhe kanceri i stomakut vazhdon te shenoje nje numer te madh rastesh tek meshkujt dhe sipas mjekeve renditet i pesti duke shenuar mbi 100 raste gjate nje periudhe 12 mujore. 

Llojet e tjera te kancerit qe kane me pak se 100 raste tek meshkujt jane sistemi nervor qendror, larinksi, leucemia dhe limfoma malinje. Nderkohe numrin me te vogel te rasteve e shenojne kanceri ne melci me 37 meshkuj te prekur ne vit. 

Ne po kete periudhe kohore regjistrohen 1700 meshkuj te cilet preken nga keto 10 lloje te kacereve, dhe nga keta 456 persona preken nga tumore te llojeve te ndryshme.



Femrat

Tumoret ne zonat intime

Pjesa me e madhe e femrave qe preken nga tumoret, kane ate te gjirit i cili shkakton edhe 400 viktima ne vit, nderkohe qe numri i te prekurve eshte me i madh. Por, perseri edhe numri i femrave te prekura nga kanceri i qafes se mitres mbetet shqetesues keshtu mbi 230 raste te reja shenohen cdo vit.

 Te dhenat e QSUT-se tregojne se rreth 200 raste humbasin jeten. Ndersa tumoret qe shkaktohen ne lekure mbeten ne te njejtat shifra si tek meshkujt ashtu edhe tej grate. Ndonese tek meshkujt ato ishin ne vendin e dyte edhe tek grate ka nje numer te madh te ketyre rasteve. 

Te dhenat regojne se 147 raste te reja shenjohen ne nje periudhe 12 mujore. Me pas jane kancer i i stomakut dhe i i sistemit nervor qendror qe shenojne edhe midis 48 dhe 70 rasteve. 

E ndersa mushkrit tek meshkujt zinin vendin e pare tek femrat ato jane vetem 35 raste dhe kjo per shkak te konsumimit me te paket te alkoolit dhe duhanit pjeserisht.

 Te dhenet tregojne se raste te tjera te tumoreve tek femrat konstatohen edhe ne vezore, limoma malinje, rektum, pankreas. 

Tek seksi femer shenohen edhe mbi 315 raste te tumoreve te ndryshme, nderkohe qe ne nje vit numerohen mbi 1250 te prekura me semundje tumorale.

50.2 %

e vdekjeve ne vendin tone shenohen nga semundjet kardiovaskulare. Sipas mjekeve keto semundje jane me te perhapurat dhe shkak mbetet duhani, alkooli, si dhe obeziteti. 

Por, pervec ketyre faktoreve ndikojne edhe ushqimi me shume yndyre, menyra e jeteses, qendrimi ne pune apo edhe lenia pas dore e vetes. 

Me te rrezikuar nga semundjet e zemres mbeten meshkujt, ndersa per sa u perket femrave, ato rrezikohen pas menopauzes.

16.6 % 

e vdekjeve ne Shqiperi shkaktohen nga kanceri, semundja qe sa vjen edhe shton rastet nga dita ne dite.

 Ndersa lloji qe shkakton edhe numrin me te madh te vdekjeve eshte kanceri i mushkerive dhe ai i gjirit tek femrat. 

Por edhe kanceri i lekures eshte nje nga shkaktaret me te medhenj te vdekjeve tek te dy sekset qe preken prej tij. 

Kurse me te prekurit rezultojne se jane moshat e treta mbi 65 vjec, por nuk perjashtohen edhe moshat e reja gjate viteve te fundit

11.3 %

e vdekjeve shkaktohen nga shkaqe te ndryshme, te cilat nuk arrihen te percaktohen nga mjeket. 

Megjithese pacientet jane te prekur nga nje semundje, ajo nuk arrihet te kapet ne stadet e para apo edhe te avancuara, deri ne momentin qe shkakton mortalitetin. 

Keto lloj vdekjesh zene nje numer te konsiderueshem, pasi renditen te tretat ne vendin tone pas semundjeve kardiovaskulare dhe atyre te kancerit. Por, ndonjehere shkaqet jane edhe natyrore.

6.8%

e vdekjeve shkaktohen nga aksidentet rrugore dhe ato ne pune. 

Sipas te dhenave te Ministrise se Shendetesise rezulton se aksidentet mbeten ne nivele te larta duke shenuar keshtu 6.8 per qind te vdekjeve qe ndodhin. 

Vdekjet me te shumta shkaktohen nga aksidentet automobilistike, te cilat gjate viteve te fundit rriten pothuajse cdo dite.

 Nderkohe qe edhe aksidentet ne pune mbeten shqetesuese sidomos ato ne miniera, ndertim dhe fabrika.

3500

persona preken cdo vit ne vendin tone nga semundjet kanceroze. 

Sipas onkologeve shqiptare, pavaresisht se te dhenat tona jane te mira, vihet re nje tendence rritjeje e rasteve, qe me kalimin e kohes do te jete e krahasueshme me statistikat evropiane.

 Regjistri i pacienteve me prekur me kancer tregojne se mosha me e prekur eshte ajo e trete, por vitet e fundit vihet re edhe prekje te personave mbi 40 vjec.

 Rastet jane pothuajse te njejte si tek femrat edhe tek meshkujt

600

vdekje shenohen cdo vit tek grate nga semundjet kancerogjene. 

Te dhenat e Qendres Spitalore Universitare ne Tirane "Nene Tereza", tregojne se rreth 400 femra ne vit humbin jeten nga kanceri i gjirit, ndersa rreth 200 te tjera nga kanceri i qafes se mitres. 

Nga te dhenat e sherbimit onkologjik disa forma te kancerit si ai i gjirit, ne tre dekadat e fundit eshte trefishuar. Vendin e pare e ze kanceri i mushkerise per meshkujt, ndersa per femrat e ze kanceri i gjirit.
Mr.sci..Flori Bruqi,fiziolog sportiv 

Ilustrimet me fotografi jane huazuar  ne web faqet virtuale:

http://groups.yahoo.com/group/LKAB_cameri-arvaniti/message/10358

http://en.wikipedia.org/wiki/Cigarette

http://sr.wikipedia.org/wiki/%D0%94%D1%83%D0%B2%D0%B0%D0%BD

http://www.ivantic.net/duvan.htm

http://www.usatoday.com/news/health/story/2012-03-30/FDA-Tobacco-companies-must-report-ingredients/53893302/1

http://www.electroniccigarettesolutions.com/

http://topnews.net.nz/content/213287-e-cigarettes-may-help-quitting-smoking