Nga Flori Bruqi
Koha për sport
Merruni me sport dhe ushtrime fizike për t’u relaksuar
Studiusit e mjekësisë sportive nga Australia kanë arritur në përfundimin se një dietë e shëndetshme e shoqëruar më ushtrime të rregullta fizike dhe ngritjen e peshave,kishin ndikuar në uljen e përqindjen së glikemisë në gjak.
Sporti kundër sëmurjës së sheqerit në gjak
Sporti ka shfaqur edhe një here tjetër anët e tij positive.Në bazë të një studimi,që zgjati rreth 12 muaj dhe përfshiu 100 persona të një moshe prej 50 deri 65 vjeç,i realizuar nga një studim paraprak ii mi,është arritur në përfundimin se një dietë e shëndetshme e shoqëruar më ushtrime të rregullta dhe një program më ngritje të peshave në KS”Elan” Prishtinë, kishin ndikuar në uljen e përqindjës se glykozës në gjak.
Sipas këtij studimi,u vu re se të personat që ishin marrë më sport sasia e gykozës në gjak u paksua 3 herë më shumë se te grupi tjetër i personave që kishin ndjekur vetëm një dietë të rregullt.
Ushtrimet fizike kanë pasur të njajtat efekte si përdorimi i ilaqeve (Diabos,Diabenese,Buflomidil hydrochloride,Loftyl etj) ,për diabetin(sëmurjen e sheqerit).
Prof.dr.Ajvaz Berisha
Dekan i FSHS Prishtinë
Në emër të USHT-së, dekani Isa Asllani,Fakultetit të Kulturës Fizike dhe UP-së i ka uruar suksese në të ardhmen ndërsa në shenjë mirënjohje dhe respekti për bashkëpunim të frytshëm dekanit të Edukimit Fizik Ajvaz Berishës i ka dhuruar gravurë më emblemën e USHT-së.
Përveç kësaj,grupi i parë i personave kishin humbur njëkohësisht edhe një sasi të konsiderueshme të dhjamit trupor.”Muskujt janë zonat kryesore që ndihmojnë në paksimin e sasisë së sheqerit që qarkullon dhe gjendet në gjak” ka pohuar mentori im prof.dr.Sc Hysni Daka,fiziolog klinike.
Duke qenë se më plakjen njerëzit humbasin edhe muskujt,është shumë e rendësishme që ato të rikrijohen perms disa programeve dhe ushtrimeve fizike për forcimin e rezistencës,si ngritje peshash sipas metodës së dr.David Dunstan-it.
Kjo është shumë e rendësishme për të moshuarit dhe për ata që vuajnë nga diabeti tip 1 dhe 2.
Personat e çdo moshe dhe të çdo kushti fizik dhe trupor,duhet të merren me sport dhe me aktivitet fizik,pasi kësisoji ata arrijnë të rrisin rezistencën e trupit,që bie me kalimin e viteve.
Rektorati i UP-së
Kërkimi im i fundit është i vertetuar statistikisht dhe klinikisht se ushtrimet sportive të rezistencës në KS”Elan”Prishtinë,ndihmojnë dukshëm në shëndetin e mire të zemrës së gjithë personave që vuajnë nga diabeti.
Falë tyre arrihet të pakësohet në mënyrë të ndjeshme rreziku i zhvillimit i sëmundjeve kardiake,që shfaqen si pasojë e diabetit.Pjesëmarrsit e grupit të pare të personave gjatë 12 muajve kishin ndjekur dhe realizuar gadi çdo ditë 9 lloje të veçanta ushtrimesh,të përcaktuar nga specialistët kinezio-fiziologjikë,ushtrime që synonin të vinin në lëvizje të gjithë muskujt kryesorë në pjesën e sipërme dhe të poshtme të trupit.
Seancat e ushtrimeve të realizuara në KS”Elan”Prishtinë,4 ditë në javë.
Ndërkohë konstatuam se aktiviteti sportive kishte ndikim pozitiv në paksimin e simptomeve të bulemisë(një çrregullim në sistemin e ngrenjës që konstaton në konsumimin e ushqimit dhe më pas vjelljen e saj pas ngrënies,që nxitët nga një imazh i gabuar që ka njeriu për veten).
Në hulumtim kemi vezhguar se si 48 gra të prekura nga bulimia,të cilat trajtimin ushqimor e kanë shoqëruar edhe më ushtrime fizike,si not,joga dhe vrap,të paktën një orë në çdo të tretën ditë në “Gërmia” të Prishtinës.
Pas 12 muajsh,gartë që kishin alternuar terrapinë me sportin,ishin përmirësuar në mënyrë të ndjeshme dhe pjesës më të madhe të tyre u ishin paksuar simptomet dhe shqetësimet e bulimicë.
Ato gjithashtu ishin bërë edhe më të kënaqura ndaj vetës,partnerit,duke fituar më shumë besim ndaj imazhit të trupit të tyre dhe jetës më të mire seksuale.
Ushtrimet fizike mund të ndihmojnë shumë përsonat që vuajnë nga bulimia pasi ato gjithashtu ndihmojnë në rregullimin e marrjes se racioneve të ushqimit,përmirësojnë humorin dhe ndihmojnë në vendosjen e një autostime.
Shumë prej të testuarve në fillim të studimit ishin të lodhur dhe kishin dhembje në trup.Ata ishin të shqetësuar,por pasi që specialistët e fizio-kineziologjisë sportive,atyre(100 të anketuarve) çdo të 4 ditë ju jepnin nga një këshillë shumë të mire:”keni durim,merruni sport dhe mos i anashkaloni këto ushtrime fizike që do ti mësoni sot ,nëse dëshironi për t’u çlodhur”...
Këshilla për të të rifituar formen e shkëlqyer
Sezoni i verës ka përfunduar dhe ju gjatë qendrimit buzë detit jeni marrë më shumë sported he ushtrime fizike,aq sa duket se edhe e keni ekzgjaruar…
Tash keni filluar të ndjeheni të lodhur dhe të keni dhembje në trup.
Por mos u shqetësoni,pasi që specialistët e fitnesit të FSHS ,e udhëhequr nga specialist ii kësaj lëmie sportive prof.dr.sc.Hasim Rushiti, ka një këshillë shumë të mire:merruni me sport dhe ushtrime fizike për t’u çlodhur…
Por,mos harroni se jo gjithnjë pushimet dhe sezoni i verës –dimrit ndihmojnë në dobësimin dhe kalitjen e trupit tuaj-uljen e peshës trupore,pasi nga sa është vërejtur,ndodh krejt e kundërta.
Sipas specialistëve të Fakultetit të FSHS në Prishtinë më në krye prof.dr.Ajvaz Berisha , i cili në ligjeratat e tij thoshte”…pushimi i organizmit.liria që i japim vetes në konsumimin e produkteve të ndryshme dhe të shumta,pa vendosur një limit dhe kontroll në to,ndryshimi i sistemit të jetës,qoftë edhe për një kohë të shurtër…
”Dhe a nuk ju ka ndodhurqë megjithëse pushimet i keni përfunduar,të ndjeheni të lodhur thotë kineziologu sportive Dr..sc.Shemsedin Vehapi.
Në përgjethësi është shtylla kurrizore dhe shpatullat ato që më së shumti ndiejnë dhimbje,sidomos qafa dhe pjesa e pasme e kokës…
Ushtrimet fizike janë një balansim për trupin,por në rast se nuk ekzazgjerohen me to.Trupi shumë here e ka të vështirë të çlodhet dhe të largojë stresin,ndaj në ndihmë të tij janë ushtrimet fizike dhe sporti.
Këtu më poshtë poi japim disa këshilla të thjeshta për të arritur mënjeherë një formë fizike ,të shkëlqyer dhe për t’u çlodhur…që një gjë të tillë në Programet e avansuara të shkollimit bashkohor ju lypsen edhe studentëve të Universitetit të Prishtinës,nëse dëshirojmë të shkojmë në Evropë ,që së pakut 4 orë në javë të futën në Plan-Programet e MASHT-it ,Rektoratit të UP-se lënda e “Edukatës fizike” ku më kuadrin e specializuar –profesional të FSHS së Prishtinës ,të kenë si lendë obligative kalitjen fizike më gjimnastikë,atletikë, fitnes,not, vallëzim,futboll,basketboll etj)siq veprojnë
edhe disa nga Universitetet Evropiane…
Për këtë iniciativë nuk është vonë që gjatë vitit 2006 më një kërkesë zyrtare kuadri profesional i kineziologëve të FKFS të Prishtinës t’i drejtohet më një shkresë organeve më të larta të MASHT-it ,Rektoratit të bëhët një reformë në sistemi shkollor(universitarë) që si lendë obligative (praktike) të futët” Edukatë fizike” në Universitetin e Prishtinës!
Kur ju bllokohet qafa
Ndjenja e parë që ndjehet kur ju bllokohet qafa është ajo që nuk arrini të lëvizni qafën mbrapa,para dhe anash.Madje ndieni edhe një dhimbje dhe një ndjesi të bezdishme në zverk.Por,nuk duhet tan gatërroni këtë dhimbje më dhimbjet klasike,në rast se keni ftohje muskujsh.
Në këtë rast është e rendësishme të verifikoni natyrën e dhimbjes,që vjen si pasojë e mungesës së aktivitetit ose ushtrimeve të sforcuara.Në këtë rast duhet të ndiqni ushtrimet spwcifike dhe nëse është e mundur,edhe masazhe qetësuese.
Shpatullat “e ngurtësuara”
Në këtë arst muskujt paravertebralë janë si të ngrirë dhe ndieni dhembje të forta,që ndjehet më shumë kur përpiqeni të përkuleni përpara.
Edhe në këtë rast duhet të dalloni dhimbjen që mund të vijë si pasojë e një ftohjeje muskulare,në arst kur dhimbjet vazhdojnë dhe janë të forta,këshillohët ti drejtoheni mjekut.
Ushtrimet për shtyllën kurrizore janë shumë efikase nëse praktikohën në mëngjes dhe në mbrëmje.
Mund të përdorni edhe krema speciale që ndihmojnë në çlodhje,po kështu edhe një banjo e ngrohtë.
Ndërkohë,duhet të keni parasysh se nuk duhet ta ekzgjeroni me suhtriem.Një këshillë tjetër është edhe fjetja si thotë eksperti profesor dr.sc.Arif Biringjiku nga ish Klinika Neuropsikitarike e Qendrës Klinike Universitare e Prishtinës…
Ai thotë”evitoni fjetjen më shumë jastekë dhe të lartë.Shtylla kurrizore është shumë deliakte,ndaj edhe për largimin e dhimbjeve duhet të bëhen ushtrime të lehta për shtrydhjen e muskujve dhe të kockave.Por,në rast se vuani nga sëmundjet që janë edhe burim i dhimbjeve,duhet të keni paarsysh këshillën e specialistit” thotë profesor Biringjiku.
Mesi dhe këmbët e rënduara
Dhembjet në zonën e legenit apo mesit dhe këmbëve,mund të përcaktohën më shumë vështërsi,thotë në një studim të tij profesor dr.Cenë Butyqi,nga klinika Ortopedike e QKUK-së në Prishtinë.
Sipas tij,në këto raste ndieni gjithnjë edhe më shpesh një rendësi të këmbëve dhe lodhje,që gjithashtu shoqërohet edhe më fryerjen e pjesës më delicate,që është kavilja.
Por, edhe në këtë rast duhet të dalloni dhimbjet që vjen nga një tërheqje muskulare apo vrapim i tepruar nga dhimbjet që derivojnë nga hernia,një problem i nervit ishiadik që ndodhët përgjatë pjesës së pasme të kofshës deri në fund të këmbës.ndërkohë që fryerjet e këmbëve apo kaviljës gjithashtu mund të jenë simptoma klasike të variçëve apo sinjale të një patologjie kardiake dhe të veshkakve.
Në këtë arst rast kërkoni këshillën e mjekut.
Sipas tij në këët rast preferohen masazhe dhe ushtrime të lehta.Në fund të çdo séance ushtrimesh,duhët të shtriheni në tokë dhe të ngrini këmbët lartë,mire do të ishte sikur tii mbeshtëni në një tavolinë.
Kjo gjë ndihmon në qarkullimin e gjakut dhe në çlodhjen e plotë thotë ish fizioterapeuti i QKUK në Prishtinë Vigan Sadriu.
Zumba,të dobësohesh nën ritmin e kërcimit
Moda e fundit në botën e fitnesit për atë që është pak dembel dhe jo shumë id henë pas aktiviteteve fizike është kërcimi nën ritmin tribale.Nga Zumba tek ajo Huajane,nga kërcimi Hilal tek ai Afrikanë…
Për vithe të larta dhe tonike,d.m.th.”Kërcimi Brazilian”,mjaftojnë disa ushtrime të “Brazilian Butt Lift” apo “Brazilian Tymmy-Tuck”,ose ushtrime të “Samba Tornados”.
Slogani shumë i gjetur i Zumbës,që në Amerikë është e domosdoshme është “it’s not a work-ut”,’’it’s a party”!(nuk është lodje por festë)...
…Dhe në realitet bëhët fjalë pikërisht për këtë,thotë kush e ka praktikuar;përveç djerësitjes,lodhjes,djegies së kalorive,rregulli për këtë kërkon formën e tij më të mire fizike është “qesh e kënaqu”.
Ky kërcim është një kombinim i ‘’Salsas”,”Merengues” e”Rumbas” qç mësohën nëpërmjet leksioneve të aerobikut dhe bashkon efektet e leksioneve të aerobikut me dinamizimin dhe sensulaitetin e kërcimeve të Amerikës Jugore duke tërhequr të gjithë ata që duan të hjekin(djegin) kaloritë e tepërta dhe njëkohësisht të përmirësojnë vetën më hapa të rinj kërcimi.
Prioritet nuk është estetika e pastër,porn jë kompletim i të ndjerit mire duke u argëtuar.Karakteristika dalluese e kësaj discipline të re aerobiku janë variacionet e ritmit që rrisin dhe ulin vazhdimisht frekuencën e zemrës,duke rritur rezistencën e atyre që e praktikojnë.
Rekomandohet për persona tp [çdo moshe,sepse leksionet e Aerobikut praktikohen në nivele të ndryshme intensiteti edhe në shumë Klube Fitnesi & Aerobiku në Kosovë.
Kështu si pa e kuptuar,të gjitha kaloritë e tepërta do të digjen dhe ju më shumë sesa të lodhur,do të jeni të argëtuar.
Gjashtë minuta për të qenë në formë
Gjashtë minuta ushtrime intensive në javë ndihmojnë për të ruajtur linjat e trupit.Apo për 30 ditë nëse bëni ushtrime Fitness-i në “Orbitrek Platinum”(20-30 minuta) do të paksoni shumë peshën trupor(5 deri 10 kg).
Të paktën kështu këshillojnë një grup ekspertësh kanadezë,studimi i të cilëve është botuar në “Journal of Applied Physiology”.
Sipas atyre,efekti që kanë këta 6 minuta mbi masën muskulore dhe rezistencën ndaj sforcimit,është i njejtë më atë të 6 orëve në javë ushtrimesh jo shumë intensive.
Zakonisht kineziologët sportive dhe mjekët këshillojnë që të bëni 20—30 minuta ushtrime fizike për 3 deri në 5 herë në javë.
Ndërsa kineziologët sportive të KS”Elit”nga Prishtina si plan program alternative sugjerojnë ushtrimet tjera që zgjasin shumë pak minuta. Kineziologët tanë kanë bërë hulumtimin të 100 vullnetarë ndaj tri regjimeve të ndryshme gjimnastikore.
Kështu grupi i pare(33 të testuar) duhet të ushtronte(pedalonte) për 2 orë në ditë; i dyti(33 vetë) 10 minuta,por më hap më të shpeshtë dhe duke e ndarë ushtrimin në 10 përseritje çdo minute,ndërsa grupi i tertë(34 vetë)duhet të pedalonte në maksimumin e mundshëm për 30 sekonda,4 herë në ditë më një interval prej 4 minutash,çdo ushtrim.
Performanca e të gjithë vullnetarëve është krahasuar në fillimin e aktivitetit,që zgjaste 14 ditë.Në përfundim të këtij eksperimenti tone janë vënë re përmirësime,pavarsisht të tipit të ushtrimit.
Kështu sforcimet e vogla intensive përmirësojnë shëndetin dhe dhe performancat muskulore.Për të gjithë ata që justifikojnë sedentaritetin më mungesën e kohës,nuk ka më justifikime,sepse tashmë mjaftojnë pak minuta dhe mjaft motivim për t’iu nënshtruar sforcimeve intensive,për të përfituar formë të shkëlqyer fizike dhe shëndët, nënvizojmë ne si kineziologë sportive.
Fitnesi, industria e muskujve
Janë qindra mijëra persona jo vetëm në botë, por dhe në Shqipëri që i janë përkushtuar me devotshmëri stërvitjes së ëmbël të muskujve, me synimin e krijimit të trupit perfekt dhe pa dhjamë e të kërkimit të rinisë së përjetshme. Fitnesi fizik përfshin dy koncepte që janë të lidhura me njëra-tjetrën: fitnesi i përgjithshëm (që parakupton ushtrimet për të pasur një gjendje të mirë shëndetësore) dhe fitnesin specifik (një detyrë e orientuar mbi bazën e aftësisë për të performuar aspekte specifike të sporteve apo okupimeve). Në kryeqytet ka mbi 30 salla moderne me vegla të kohëve të fundit.
Stil jete, kënaqësi fizike
Në vitet e mëparshme, fitnesi ishte përcaktuar rëndom si aftësia dhe kapaciteti për të kryer aktivitetet e ditës pas ndjerë lodhje. Tani, fitnesi nuk shihet më si një kompleks veprimesh të karakterit fizik, por edhe si një kënaqësi e të kaluarit të kohës së lirë, duke ndryshuar stilin e jetës dhe ndikuar drejtpërdrejt në një revolucion industrial në ndërtimin e pajisjeve të përshtatshme në funksion të muskujve. Në ditët tona, fitnesi fizik është konsideruar si një masë e aftësisë së trupit për të funksionuar në mënyrë efikase dhe efektive në punë dhe aktivitetet e kohës së lirë, për të qenë të shëndetshëm, për t'i rezistuar sëmundjeve të ndryshme dhe për të përballuar disa situata emergjente.
Gjashtë programe ushtrimesh
Duke iu referuar, një programi të përgjithshëm fizik fitnesi, mund të dallohen gjashtë programe ushtrimesh me qëllime të ndryshme: fitnesi kardiovaskulare, trajnimi fleksibël, trajnimi i forcës së përgjithshme, kalitja e muskujve, kompozimi i trupit dhe trajnimi i aftësive të përgjithshme. Gjithsesi, përveç këtyre programeve me komponentë esenciale, ushtrimet bazohen në programe individuale të fokusuara në aftësitë specifik, moshën e individit ose në nevojat të për një shëndet të mirë.
Trekëndëshi i fitnesit
Shumë e konsiderojnë fitnesin si me ndikim të drejtpërdrejtë edhe në shëndetin mendor. Kjo e fundit paraqitet në tekstet e librave si një “trekëndësh të ndërtuar mbi tri pika, të cilat paraqesin fitnesin fizik, emocional dhe mendor”. Fitnesi fizik mund të parandalojë ose të trajtojë shumë nga sëmundjet kronike të një jete të pashëndetshme ose për shkak të moshës. Të punosh fitnes mund të ndihmojë të flesh më mirë. Të jesh i shëndetshëm është e rëndësishme edhe në aktivitetet fizike.
Pesë komponentët klasikë
Pesë komponentet klasikë të fitnesit janë fuqia muskolore, kalitja e muskujve, kompozimi i trupit, durimi kardiovaskular dhe fleksibiliteti. Gjithsesi, këtyre u shtohen shpesh edhe fuqia e shpejtësia. Përpara se të ushtrohesh në programe fitnesi është e këshillueshme që të kryesh një vizitë mjekësore, përmes së cilës mjeku do të rekomandojë më pas se për cilat ushtrime je i aftë të kryesh. Trajneri personal luan një rol të dorës së parë te individët që dëshirojnë të ushtrohen. Shumë trajnerë personalë mund ta punojnë në qendrat e fitnesit, por mund të asistojnë edhe klientët në shtëpitë e tyre. Trajneri përveçse ekzkutimit të ushtrimit mësimor dhe instruktimit teknik të tij, ndikon edhe në motivimin e individit si pikë referimi.
Indeksi i masës së trupit
Mbipesha është një gjendje mjekësore në të cilën trupi i dhjamosur mund të ndikojë në shëndetin e individit, duke influencuar edhe në reduktimin e jetëgjatësisë ose rritur problemet shëndetësore. Indeksi i masës së trupit (ose anglisht Body mass index - BMI), është një masë që krahason peshën dhe gjatësinë, përcakton njerëzi si më mbipeshë (paraobezë) nëse masa e BMI-së së tyre është midis 25 kg/m2 dhe 30 kg/m2, një trup obez është më i madh se 30 kg/m2.
100 ushtrime për një trup perfekt
Fitnesi, sporti i trupit të bukur, ka pushtuar botën. Të shumta janë botimet e revistat që i kushtohen stërvitjes së ëmbël të muskujve, duke filluar që nga ato që reklamojnë “100 ushtrime për një trup perfekt”, e deri te “dieta e pjatës me fruta deti” të patretur në gjalpë, e ku karkalecat zënë pjesën e luanit, por të shoqëruar me spec të kuq e të “qullur” me lëng limoni të freskët.
Djegie kalorish, dobësim në 48 orë
Fundjava është koha e “pikut” të sallave të fitnesit. Përmes instruktorëve mund të gjesh programe të “dobësimit në 48 orë”, pas një pune stresuese nga e hëna deri të premten. “Bëj ushtrime të shtunën dhe të dielën, duke bërë kërcime me litar, vrapime në pistën lëvizize. Kompletoje çdo ditë duke bërë dy herë këtë rit për të djegur rreth 256 kalorie një sesion prej 30 minutash”.
Fitnes amator, pompat e famshme
Në fakt, çdo ushtrim i karakterit fizik, edhe pse nuk mund të konsiderohet një ushtrim fitnesi i pastër, gjithsesi ka një ngjashmëri “amatore” me veprimit profesional. “Ulje-ngritjet”, apo “pompat” në zhargonin popullor zhvillojnë muskujt e gjoksit e të shpatullave. Por edhe ecja e bazuar mbi duart rekomandohet shpesh pasi ndikon në zhvillimin e muskujve të pjesës së shpinës.
Shtangat e dorës, fitnesi në shtëpi
Shumë njerëz aplikojnë përdorimin e girave për të ndërtuar muskujt në kushte shtëpie. Dhe kjo mund të arrihet. Nëse nuk mund të shkosh në një palestër, ose nuk mund të përballojë për të marrë një shumë apo çmim të caktuar, atëherë mund të bësh “fitnes shtëpiak” edhe me një shtangë dore dhe një stol. Në fakt, ju mund të punoni të gjitha grupet e muskujve duke përdorur vetëm shtangë dore. Shtangat e dorës ofrojnë një gamë të rritur lëvizje dhe shumë mbingarkimi me muskujt dhe ndihmojnë në një ndërtim një ndërtim jashtëzakonisht efektive të muskujve të gjoksit, të parakrahëve, shpatullave.
Për një trup muskuloz
Të rriturit mund të rrisin aktivitetin e tyre deri në 5 orë (300 minuta) çdo javë me ushtrime intesive aerobike, ose në dy ose më shumë ditë në javë në të gjitha grupet e mëdha të muskujve (të këmbëve, vitheve, shpinës, barkut, gjoksit, shpatullave dhe krahët), ose një shëtitje prej 2 orësh e 30 minuta (150 minuta) një aktivitet të moderuar intesiteti aerobik.
Literatura e shfrytëzuar:
1.Aliu,M.:”Razvoj morfoloskih obelezja skolske populacije i razlike u tim obelezjima obzirom na kronolosku dob”(Doktorska disertacia),Sarajevo,1992.
2.Astrand,P.,Ryhminth,I.,A “Normogram for calculation of aerobic capacity(physical fitness)from pulse rat during submaximal work.J.Appl.Pysiol.,1954.fq.218-221.
3.Australian / New Zealand Thoratis Societry /http: // www .natonalasthma. org . au /publitions/spiro/ind ex.ht
4.Bruqi,F.”Delikuenca e të miturve dhe ushtrimet fizike”( Pjesa1)Prishtinë
”Flomed”,2004.
5.Bruqi,F.:”Ndikimi i sportit në personalitetin e njeriut”(Pjesa 1)Prishtinë,
”Flomed”,2004.
6.Bruqi,F.:”Ndikimi i ushtrimeve trupore në personalitetin e të rinjve(Pjesa 2)
Prishtinë,2005(projekt-hulumtues)
7.Bruqi,F.:”Ndikimi i ushtrimeve trupore në fajsinë e adoleshentëve”(Pjesa 2)
,Prishtinë,2005.(Projekt-hulumtues).
8.Bruqi,F.:”The economic aspects of sports recreation and helath”,web “Sport-ritmi i zemrës”,Prishtinë,2005.
9.Bruqi,F.:”Antropologji-Jakov Milaj”Raca shqiptare”,web “Alb-shkenca”,web “Metafora”,web”Sport-ritmi i zemrës”etj,2005.
10.Bruqi,F.:”Determinantat socio-psikologjike të ushtrimit fizik”,web “Metafora”, web “Sport-ritmi i zemrës:2005.
11.Bruqi,F.:”Dallimet në disa ndryshore fiziologjike ndërmjet studentëve sportiestë dhe josportistë para dhe pas vrapimit 400 metra”(Magjistraturë),Prishtinë,2005.
12.M.Karagjozi,J.Dume,:”Fiziologjia e njeriut”,Tiranë,1970.
13.Radovan.M”Sportska medicina”,JMN,Zagreb-Ljubljana ,1980.
14..Rushiti,H.:”Ndikimi i aktiviteteve kineziologjike në zhvillimin e disa karakteristikave psikomotorike të nxënësit”,Botim në “Acta Kineziologica”,vëllimi 6 ,nr,1,Prishtinë,1999.
15.Zaciorski,V”Fizicka svojstva sportista”,NIP”Partizan”,Beograd,1975.
16.http://www.argjiro.net/albi/white/anatomy/pathology/meded/fjalor/
17.http://brianmac.demo n.co.uk/Harvard.htm/
18.http://www.worldar.com/endurance/Harvard.htm/
19.http://www.znanje.org/i/i/trcanje.htm
20.http://wwww.k-net.org.jp/-t-kawai/esp/Klombilo-es.htm/hipertensia
(Autori është magjistër i shkencave të kulturës fizike dhe sportit)
21.http://www.comtf.es/Notic ias%2022003-7.html.hipotensia
