Nga Mr.sci.Flori Bruqi
Vepra e profesorit të historisë së Evropës Juglindore , pranë Universitetit të Vjenës,Oliver Jens Schmitt vjen e shqipëruar prej Ardian Klosit.
“Skënderbeu” është monografia e dytë e madhe për Arbërinë e shekullit 15, shkruar prej prof. Schmitt pas botimit në vitin 2007 të veprës “Arbëria Venedike”.
Në këtë vëllim kushtuar Skënderbeut, profesor Oliver Jens Schmitt, ka përdorur metodën e fokusimit shumëplanësh të protagonistit.
Në këtë vepër, Schmitt shkëputet nga jetëshkrimet tradicionale për Gjergj Kastriotin. Ndërsa analiza shkencore dhe dokumentacioni tejet i pasur mbështesin edhe më fort zbërthimin e një mitologjie që mbretëron prej njëqindvjeçari te ne.
Oliver Jens Schmitt, në veprën e tij, shkruan se jeta dhe kryengritja e Skënderbeut u bë dhe tragjedia e trevës së tij të prejardhjes, e cila si asnjë rajon tjetër i Ballkanit u shkretua e u shpartallua nga osmanët.
Ndërsa e quan gati emblematike vetminë e Skënderbeut në ditët e tij të fundit…
“Vetëm se bota pas tij nuk deshi të dinte për këtë fat tragjik, ajo dëshiroi një hero ngadhënjimtar në luftën për mbijetesë kundër perandorisë osmane. Kështu vazhdoi të jetojë Kastrioti i madh si hero vezullues në kujtesën e të krishterëve në Ballkan dhe në Perëndim, ndërkohë që u harrua se ai në të vërtetë ishte figura tragjike e një periudhe kur po ndryshonin kohët”, vazhdon më tej profesori i historisë në Universitetin e Vjenës.
....
Rikthehet Schmitt: 'Skënderbeu ishte Arbër'
Prof.dr. Oliver Schmitt është ligjërues i historisë së Evropës Juglindore në Universitetin e Vjenës. Ka lindur në Basel të Zvicrës më 1973-shin. Disertacioni i tij mbi "Arbërinë venedike", të cilin e ka mbrojtur në Mynih tek albanologu i njohur Peter Bartl, është një nga veprat më të rëndësishme për historinë e shqiptare të periudhës së mesjetës.
Për dallim nga vepra e lartpërmendur, monografia "Skënderbeu" ka ngjallur një debat të zjarrtë jo vetëm në qarqet intelektuale e profesionale, por edhe në shtresat e tjera të shoqërisë shqiptare, meqë figura e Skënderbeut për shqiptarët paraqet njërën nga figurat më madhore të historisë së tyre dhe që në kohën e Rilindjes Kombëtare u bë simbol i unitetit përtej feve dhe të tejkalimit të ndarjeve fetare midis shqiptarëve.
Intervistën me Prof. dr. Oliver Schmitt-in e zhvilluam gjatë qëndrimit tonë studimor në Universitetin e Vjenës dhe pasi më parë kishim lexuar dhe përpunuar deri në detaje librin "Skënderbeu", në mënyrë që të shtjellonin të gjitha dyshimet e ngritura rreth kësaj monografie.
Përshtypja e parë që fitohet është se shumica e kritikuesve të veprës nuk e kanë lexuar fare librin ose nuk e kanë kuptuar atë mirë, pasi temat kryesore të diskutimit nuk kanë të bëjnë aspak me librin dhe se diskutimi nuk ka një objekt.
Pavarësisht nga kritikat, libri i Schmitt-it është një nga librat më të rëndësishëm për figurën e Gjergj Kastriotit Skënderbeut, pasi për herë të parë, me një metodologji dhe interpretim dhe analizë brilante shkencore, na dalin të shpërbëra mite dhe ngrehina ideologjike njëqindvjeçare rreth heroit kombëtar të shqiptarëve.
Duhet theksuar se monografia "Skënderbeu" është rezultat i një punë të gjatë kërkimore-shkencore, që mbështetet në të dhënat arkivore evropiane, si dhe në literaturën e përzgjedhur në gjuhën shqipe dhe ndërkombëtare. Libri përpiqet t´i thyejë, së paku pjesërisht, traditat e rrëfimit romantik dhe ideologjik.
Për këtë qëllim, autori është mbështetur mbi shembullin e një vepre, e cila përshkruan një shoqëri të ngjashme nga ana strukturore, në cepin tjetër të Evropës, në historinë e heroit kombëtar të Uellsit, Glyn Dwr, të shkruar nga R. R. Davies në vitin 1995 dhe ku trajtohet lufta e këtij heroi rreth vitit 1400 kundër kurorës angleze, e që në shumë pika i ngjason asaj të Skënderbeut.
Në librin e Oliver Schmitt-it shohim se jeta e Skënderbeut nuk ishte një marshim triumfal, por një luftë e vazhdueshme për mbijetesë, e mbushur me beteja të shumta e dramatike kundër Perandorisë Osmane. Ishte karizma dhe strategjia e Skënderbeut që bashkoi arbrit në luftë kundër pushtimit osman.
Lufta e tij pati jehonë të madhe në Perëndim, atje ku dëshirohej një hero ngadhënjimtar në luftën për mbijetesë kundër Perandorisë Osmane. Kështu vazhdoi të hetojë Skënderbeu i madh si hero vezullues në kujtesën e të krishterëve në Evropën Juglindore dhe në Perëndim.
Historia e Skënderbeut nga Oliver Schmitt shihet si histori, në të cilën marrin pjesë shumë aktorë dhe dinamika e luftës nuk është vetëm arbër-turq, por shumë më komplekse.
Po të lexohet me kujdes libri për Skënderbeun, shohim se edhe në këtë vepër shkencore nuk cenohen asnjë nga shtyllat themelore të figurës së Skënderbeut, pavarësisht se kritikët e thonë me zjarr këtë gjë.
Libri nxjerr qartë Skënderbeun si një nga figurat më të rëndësishme të Evropës Juglindore, i cili pati ndikim të jashtëzakonshëm edhe në Evropën Perëndimore të asaj kohe.
Mbi të gjitha, në këtë libër askund nuk thuhet se babai i Skënderbeut ka qenë serb. Po ashtu, nuk thuhet se gjakmarrja ka qenë motivi i krejt luftës së Skënderbeut.
Nëse një motiv, qoftë ky edhe personal, mund të ketë qenë si shkëndijë për fillimin e një lufte, ai nuk duhet ngatërruar me krejt luftën e madhe 25-vjeçare të Skënderbeut. Dhe kush e lexon me vëmendje, këtë e pohon qartë edhe autori i librit, ashtu siç e thotë krejt qartë edhe në këtë intervistë se "Skënderbeu ishte shqiptar".
Për të njohur nga afër pikëpamjet e Oliver Schmitt-it rreth këtyre kritikave, por edhe për motivet dhe risitë që sjell ky libër, biseduam ekskluzivisht për gazetën "Koha Ditore".
Koha Ditore: Profesor Schmitt, pas librit "Arbëria venedike", të botuar vite më parë, tani së fundi doli nga shtypi monografia "Skënderbeu".
Por, për dallim nga libri "Shqipëria veneciane", që u prit në përgjithësi me tone pozitive, libri për Skënderbeun ngjalli një debat pro dhe contra, herë-herë me tone agresive, sidomos në Shqipëri, derisa në Kosovë gati ka kaluar në heshtje.
Si e keni vrojtuar debatin për librin "Skënderbeu"?
Schmitt: Po, keni të drejtë, libri "Arbëria venedike" nuk zgjoi vëmendjen në përmasat e librit për Skënderbeun, bile edhe nuk pati shumë recensione. Në përgjithësi ka pasur një interesim mediatik për librin e dytë dhe në këtë kuadër, shumë nga kritikat nuk kanë pasur një qasje të qëndrueshme shkencore, dhe nga ajo që kam lexuar, shumë njerëz, historinë e shohin jo si shkencë, por si një lloj objekti politik, që mund të manipulohet.
Ata mendojnë se historia mund të shkruhet si në romanin e njohur të Xhorxh Orwel, 1984. Por, historiani është një shkencor që ndjek një rregull, që posedon një metodë, përmes së cilës ai mund të kontrollojë rezultatet e tij shkencore.
Kritikët e lartpërmendur mendojnë se historianët gjithandej në Evropës mund të shkruaj historinë sipas interesave politike. Pse mendojnë njerëzit kështu?
Sipas mendimit tim, ky mendim rezulton nga përvoja që kanë përjetuar në Republikën Popullore të Shqipërisë dhe në Kosovë (kur ajo ishte në kuadër të Jugosllavisë socialiste, shënim i S. U), ku historia nuk mund të shkruajë në mënyrë të lirë, por ishte si projekt politik. P.sh. në Shqipëri, vetë Partia e Punës dhe personalisht Enver Hoxha kanë vendosur se çfarë është e saktë në interpretimin e historisë. Në këtë kontekst, historianët shqiptarë ishin të detyruar të bënin shumë kompromise.
Por, edhe sot, si në Shqipëri ashtu edhe në Kosovë, me përjashtim të veprës së Dritan Egros, që ka shkruar një libër të mirë mbi kritikën historiografike (Historia dhe ideologjia, Tiranë 2007), historianët nuk kanë debatuar publikisht se cili ka qenë roli i tyre në kohën e komunizmit, derisa në shumë vende të tjera kjo ka ndodhur, ose të paktën filluar si proces diskutimi.
A do të thotë kjo se historia shqiptare shkruhet sipas metodës dhe klisheve të së kaluarës?
Schmitt: Si në Shqipëri ashtu edhe në Kosovë, ka një kontinuitet nga e kaluara, të mënyrës së të shkruarit dhe të interpretimit ideologjik të historisë.
Pra, historia ende shpesh nuk shikohet dhe nuk shkruhet e pavarur nga politika. Pikërisht kjo është arsyeja pse edhe rreth librit tim ka pasur reaksione të tilla. Ose, nëse ju kujtohet një "skandal" pozitiv, rasti i gjoja zbulimit të dorëshkrimit të Teodor Shkodranit. Çka ndodhi?
Shumë njerëz i besuan kësaj dhe ishin të entuziazmuar, pasi mendohej se qe zbuluar diçka që atyre u pëlqente dhe menjëherë u vlerësua pozitivisht. Por askush nuk e kontrolloi dorëshkrimin dhe konfirmoi nëse kjo ishte e vërtetë.
Dhe çka ndodhi tash, pas promovimit të librit tim në nëntor të vitit të kaluar, një person, që në Shqipëri është shumë i njohur, doli në televizion dhe e vlerësoi negativisht librin, si dhe e cilësoi "sulm ndaj lirisë". Dhe njerëzit i besuan edhe kësaj.
Pra, në njërën anë, publiku i gjerë i besoi zbulimit të një dorëshkrimi të vjetër - i cili në realitet ishte ose një falsifikim, ose një gabim i rendë i publicistit që kishte botuar mbi atë - me një entuziazëm të madh, ashtu siç i besoi edhe teorisë së konspiracionit, se një historian i Perëndimit ka shkruar një libër me porosi, me qëllim për të dëmtuar një popull. Pra, besohet se mund të blihet një historian dhe ai mund të shkruajë një libër për të fyer apo rrënuar të kaluarën historike të një populli.
Në këtë linjë, debati për librin tim zgjati shumë dhe nga shumë njerëz që nuk e kishin lexuar librin në mënyrë intensive. Në përgjithësi, debati ishte emocional, ku u sulmua jo vetëm libri, por edhe autori, madje edhe përkthyesi. Debati mbi librin ndoqi mekanizma media dhe me këtë rast libri shërbeu si shkas për projektimin e stereotipeve ideologjike, por jo për të ndërtuar një kritikë përmbajtjesore dhe të argumentuar.
Më lejoni t´ju kujtoj rastin e Bullgarisë në 2007-ën, kur ndodhi një debat i ashpër pas publikimit të studimit të Ulf Brunbauer-it mbi ikonografinë e masakrës së Batakut (1876), me ç´rast u akuzua nga nacionalistët bullgarë se po e mohonte masakrën, edhe pse ai këtë gjë nuk e kishte pohuar, por ka dashur të studiojë vetëm ikonografinë e tij.
Debati dhe kritikat në përgjithësi u fokusuan në tri gjëra: tek emri Ivan i babait të Skënderbeut, tek motivi i gjakmarrjes në shpërthimin e kryengritjes dhe tek qëllimi se libri juaj demitologjizon figurën e Skënderbeut.
Schmitt: Nganjëherë kam përshtypjen se qëllimisht dëshirohej të mos kuptohesha. E ritheksoj edhe një herë për gazetën "Koha Ditore", se emri Ivan dokumentohet jo vetëm në burimet serbe, të cilët - sidomos disa kronika të shkurtra - janë të pakta dhe nuk janë kryesore për historinë e Skënderbeut, një fakt i njohur i gjithë historianëve profesionistë, por edhe në burimet greke (kronika e Laonikos Chalkokondyles-it) dhe latine (aktet të administratës venedike, e cila nuk kishte asnjë motiv për t´i sllavizuar emrat të fisnikërisë arbre). Gjithashtu, në librin tim askund nuk thuhet se Skënderbeu ka qenë serb.
E ripërsëris se, shqiptarët në mesjetë, ashtu edhe sot, bartën emra nga kultura të tjera. P.sh., emrat myslimanë nuk ndërrojnë përkatësinë etnike të shqiptarëve.
Emri në kohën e mesjetës, ashtu edhe tani, nuk tregon prejardhjen etnike, por vetëm influencën e kulturës së kohës, d.m.th., kultura bizantino-ortodokse në trajtën bullgare apo serbe, e cila kishte ndikuar jo vetëm shoqërinë arbre, por edhe rumunët.
Sipas librit tuaj, cila është prejardhja e Skënderbeut?
Schmitt: Në radhë të parë, përfytyrimi ynë modern për përkatësinë tonë etnike nuk mund të transferohet në mesjetë. Së dyti, Skënderbeu është ndjerë arbër dhe kjo është vendimtare, pasi identiteti përcaktohet ashtu si ndjehet individi.
Në të gjitha burimet arkivore, dokumentohet se ai është ndjerë si udhëheqës i Arbërisë dhe njëkohësisht ai ka qenë pjesë e aristokracisë ballkanike, duke qenë i miqësuar me shumë familje të rëndësishme të rajonit.
E ritheksoj se në tërë Evropën, aristokracia ka qenë ndërkombëtare, vetëm familjet e rëndomta nuk kanë pasur miqësuar me familjet e huaja. Dhe për mesjetën ishte praktikë lidhja e familjeve aristokrate.
Në këtë kontekst, edhe djali i Skënderbeut e martoi një princeshë serbe. Ndërsa sot, kjo shikohet si diçka negative, si pasojë e përvojës negative shqiptaro-serbe gjatë shekullit XX, nga ku ekzistojnë shumë paragjykime, por, siç dihet, në mesjetë nuk ka pasur konflikte shqiptaro-serbe.
Në mesjetë, për këto familje bëhej fjalë më shumë për prestigj, prandaj ishte shumë interesante që ta martosh vajzën e një udhëheqësi të fuqishëm, që ndoshta fliste gjuhë tjetër, sesa ta martosh një vajzë të varfër e që fliste të vyejtën gjuhë dhe kjo ishte praktikë në tërë Evropën.
Gjatë leximit të librit hasim në një konstatim interesant: fillimisht thoni se Skënderbeu rrjedh nga një ambient religjioz ortodoks, por në letrat e tij, të cilat ju i përmendi në libër, Skënderbeu gjithnjë në vetën e parë i referohet përkatësisë katolike. Në këtë kontekst, edhe më interesant del fakti se luftën e Skënderbeut nuk e përkrahu Kisha Ortodokse, por Kisha Katolike. Si i shpjegoni ju këto relacione?
Schmitt: Duhet pasur parasysh, Skënderbeu jetoi 63 vjet dhe gjatë jetës së tij përjetoi ndryshime të mëdha dramatike. P.sh., në fund të jetës mund të thuhet se ai ndjehej katolik dhe se gjatë luftës së tij kundër Perandorisë Osmane qëndroi shumë afër Kishës Katolike, ishte miqësuar me hierarkinë e lartë katolike, qëndroi në aleancë me Papën e Romës dhe udhëheqësit e kohës në Itali, por në rini ai erdhi nga brendësia e Ballkanit ku nuk kishte kishë katolike, pra, në Dibër nuk kishte kler katolik.
Megjithatë, në sytë e udhëheqësve ortodoksë serbë, babai i Skënderbeut shikohej si arbër (kulla që ndërtoi në Manastirin e Hilandarit në malin Athos, u quajt nga murgët serbë "kulla arbre (arbanaški pirg), ashtu siç shikohej krejt familja Kastrioti, pavarësisht se ishte ortodokse (Reposhi, vëllai i Gjergjit, vdiq si murg ortodoks në Hilandar).
Veç kësaj, në vazhdim të jetës së tij, Skënderbeu e kuptoi se mbijetesa e tij nuk mund të ndodhte pa përkrahjen e Perëndimit, pasi ndihma nuk po vinte nga fqinjët e tij ortodoksë, me të cilët, me serbët dhe malazezët, në fillim kishte bashkëpunuar, por të cilët u sulmuan nga osmanët, dhe për këtë shkak nuk kanë mundur t´i ofrojnë një mbështetje të vazhdueshme.
Por, pas betejës në Fushë-Kosovë (1448) d.m.th., pas dështimit të koalicionit të tij me Hungarinë, fuqinë më të rëndësishme në rajon, pasi rënies së shteteve ortodoksë dhe ballkanikë nën pushtimin osman (Bizanti, Serbia, Morea, Bosnja midis 1453 dhe 1463), Skënderbeu filloi të orientohet gjithnjë e më shumë kah Perëndimi, d.m.th., shtetet italiane, në radhë të parë mbretërinë e Napolit dhe shtetin e Kishës.
Në këtë kontekst, Skënderbeu gjithnjë e më shumë u afrua me Kishën Katolike, por nuk ka ndonjë dokument që flet se Skënderbeu u konvertua në katolik, megjithëse ai e ndjente veten si i krishterë dhe është legjitime ta cilësosh në vitet ´50-të dhe ´60-të të shek. 15, katolik.
Më ka bërë përshtypje në libër pjesa ku ju flisni për Skënderbeun si udhëheqës, strateg dhe diplomat me tipare më të veçanta në Evropën Juglindore. Ku i mbështesni këto pohime ose thënë më saktë, çka e dallon Skënderbeun nga udhëheqësit e asaj kohe?
Schmitt: Ky është pohimi thelbësor i këtij libri, që deri më tani nuk është diskutuar. Skënderbeu ka qenë një figurë e jashtëzakonshme jo vetëm në Evropën Juglindore, por edhe në Evropë. T'i rikthehemi pyetjes suaj, përse ai ka qenë një udhëheqës i veçantë?
Së pari, në aspektin ushtarak ai ka qenë një nga udhëheqësit e paktë ushtarako-politikë në Ballkan, i cili e ka studiuar me saktësi strategjinë luftarake të osmanëve.
Në anën tjetër, princërit bullgarë, serbë dhe të tjerët, i kanë luftuar osmanët në mënyrë konvencionale, me trupat e tyre zhvillonin beteja të hapura fushore, pastaj në qytete, dhe u shkatërruan nga ushtria osmane. Ndërsa Skënderbeu, dy gjëra i kishte kuptuar: së pari, vendlindja e tij ishte e varfër dhe kishte më pak ushtarë.
Së dyti, ai nuk zhvilloi beteja të hapura fushore, por me shkakësi shfrytëzoi natyrën dhe shumë herët e internacionalizoi luftën e tij kundër osmanëve, në një fazë të parë me fqinjët në rajon (deri më 1448-ën), sidomos me Hungarinë, dhe në një fazë të dytë (sidomos pas 1450-ës) më ndihmën ushtarake (nga Napoli) dhe ekonomike (nga Roma dhe nganjëherë nga Venediku).
Në këtë kontekst, ai ndërtoi raporte diplomatike me vendet fqinje, si dhe me shtetet italiane, me synimin që të siguronte mbështetje nga jashtë, sepse atij i duheshin armë, ushqime dhe para në luftë kundër osmanëve.
Në aspektin politik, nëse e krahasojmë me serbët, të cilët e ruajtën besimin ortodoks, por e humbën shtetin, përgjigjja e Skënderbeut ishte radikale dhe për këtë ai u afrua me Perëndimin katolik, pasi e kishte parë se vendet ortodokse ishin shumë të dobëta për të zhvilluar rezistencë.
Veç kësaj, e kishte të qartë se qëllimi i një kryengritjeje të suksesshme kundër osmanëve do të ishte vetëm shkatërrimi i Perandorisë Osmane, pasi e dinte se alternativa tjetër, një mbretëri e vogël përballë një Perandorie të madhe, gjithmonë do të ishte e pasigurt dhe nuk do të kishte shanse për mbijetesë.
Në anën tjetër, osmanët ndiqnin një strategji shumë të shkathët, nëse dikë apo shtet nuk arrinin ta nënshtronin, atëherë i ofronin krijimin e një shteti vasal, pastaj, pas disa vitesh e pushtonin gradualisht, ashtu siç bënë me serbët, të cilët pranuan vasalitetin (1448) dhe me këtë fituan disa vite (1459). Por, Skënderbeu i tha jo një oferte të tillë, pasi ai e dinte saktë si funksiononte kjo strategji, që pas një periudhe të caktuar vasaliteti, vendi i tij do të pushtohej nga osmanët.
- Një moment tjetër, që më ka përshtypje në këtë libër, është trajtimi i Betejës së Beratit, ku ju keni veçuar kontributin dhe veçantinë luftarake të Skënderbeut. Çka mund të thoni më tej për lexuesit për luftën e Skënderbeut në Berat?
Schmitt: Beteja e Beratit tregon veçantinë e figurës së Skënderbeut, i cili, për dallim nga udhëheqësit e atëhershëm, ishte udhëheqës ideal i luftës - sipas idealit të këngëve popullore, jehonën e të cilave mund ta gjejmë në veprën e Marin Barletit, - që dinte të mobilizonte dhe t´u dilte personalisht në ndihmë ushtarëve të tij.
Në aktet dhe dokumentet arkivore dokumentohet se Skënderbeu ishte një luftëtar i madh, nuk ishte udhëheqës i cili i dërgonte luftëtarët e tij në vdekje dhe vetë qëndron në kështjellë, por ai luftonte edhe vetë në radhën e parë të betejës dhe këtë e tregoi në Betejën e Beratit, kur në mesin e katastrofës ai i dëshmoi kualitetet si udhëheqës.
Ai, në Berat lufton deri në momentin kur u tërhoq luftëtari i tij i fundit dhe reaksioni i njerëzve të tij ishte i qartë: nëse udhëheqësi i tyre vetëflijohej, atëherë kjo i motivonte shumë. Ky rast tregon përse Skënderbeun e kanë ndjekur njerëzit edhe pse ishte rrezik, ngase ai ishte i pari dhe i fundit në luftëra.
- Zoti Schmitt, ju e dini se çdo libri i bën mirë kritika e argumentuar, ashtu si njeriut bari i mirë. Deri më tani a keni pasur ndonjë kritikë që keni thënë, epo kjo ia vlen të merret parasysh ose që ju ka shtyrë të mendoni për ndonjë korrigjim të pikëpamjeve tuaja.
Schmitt: Është një pyetje shumë e mirë. Nga kritikat e shumta që kam lexuar, kam parë se ka pasur shumë pak historianë profesionistë, që e kanë përpunuar librin.
Përpos Kristo Frashërit, nuk ka pasur historian profesionist që është shprehur në mënyrë kritike, por ai ka përdorur një qasje polemiste, ndërsa unë do të dëshiroja më shumë argumente dhe jo emocione. Tek të tjerët do të dëshiroja, ashtu si me ju që tani po diskutojmë në mënyrë kritike detaje të veçanta të librit tim.
Deri më tani debati është fokusuar në çështjen e emrit Ivan Kastriotit dhe në çështjen e motivit të gjakmarrjes së luftës së Skënderbeut. Ne kemi një dokument të besueshëm që flet qartë për motivin personal të kryengritjes, por lufta e Skënderbeut kishte arsye shumë komplekse, të cilat prezantohen me hollësi në këtë libër. Pra, është gabim nëse mendohet se Skënderbeu ka qenë një gjakmarrës ordiner.
Edhe diçka duhet sqaruar, në kritikat kundër librit, shpesh është thënë se autori ka përdorur kryesisht literaturë serbe, p.sh., se kam përdorur shumë Jovan Radoniqin, libri i të cilit nuk është monografi, por vetëm përmbledhje e dokumenteve, domethënë nuk janë interpretime të tij, por dokumente arkivore, të cilat ishin mbledhur nga Milan Shuflai.
Këtë libër, nëse dëshironi, mund ta përdorni në biblioteka dhe e shihni se është thjesht një përmbledhje e dokumenteve arkivore, sidomos nga Venediku, Milani dhe Barcelona. Çdo historian serioz e di këtë fakt.
Desha të theksoj që baza e diskutimit duhet të janë burimet, dhe shumë diskutues nuk i përdorin fare, por shfrytëzojnë vetëm versionin zyrtar të epokës së Enver Hoxhës, si prezantohet edhe në ditët tona në "Historinë e popullit shqiptar" ose në librat shkollorë. Çdo lexues kritik mund të verifikojë interpretimin tim duke studiuar burimet.
Unë jam gjithmonë i gatshëm për diskutim, por ai duhet të zhvillohet në një ambient shkencor, me metodat shkencore. Dhe një gjë e fundit: asnjë historian nuk mund të pretendojë që e di "të vërtetën" historike.
Historiografia është një proces afrimi i strukturave dhe personave të së kaluarës. Historiani duhet të deklarojë metodën e tij, burimet që përdor, dhe për këtë arsye historia nuk është një shkencë e "fshehtë", por e hapur; por kjo nuk quhet që leximi i një libri shkollor mjafton për të marrë pjesë në një debat shkencor.
1. Në libër keni përshkruar deri në detaje dhe me një lloj simpatie rrugëtimin e Skënderbeut për në Itali, respektivisht për pritjen që iu rezervua atje, për ndërhyrjen e tij në konfliktet e brendshme midis udhëheqësve të shteteve italiane.
Schmitt: Mirë që po më shtroni një pyetje të tillë, pasi deri më tani gjithmonë është thënë se Skënderbeu vetëm është përbaltur. Në renesancë Skënderbeu ishte një figurë shumë e popullarizuar. Në Itali u bë i njohur sidomos për shkak të këtij udhëtimi. Në këtë kapitull, për të cilin ju po flisni, janë pasqyruar kualitetet njerëzore të Skënderbeut, të cilat edhe sot janë mbresëlënëse.
Ka pasur shumë moskuptime kulturore midis renesancës italiane dhe Skënderbeut. P.sh., për Skënderbeun, shumë principe, si besnikëria, kanë qenë shumë vendimtare, derisa kjo në Itali ishte diçka relative.
Në këtë kontekst, Skënderbeu kishte shkuar në Itali për ta ndihmuar djalin (mbretin Ferrante) e një njeriu (mbreti Alfons V.), që e kishte ndihmuar atë. Kjo kishte shkaktuar befasi në Itali, pasi kjo nuk ishte praktikë, aleancat ndërroheshin sipas interesave të çastit.
Dhe kur e lexon këtë kapitull, është absurde të thuhet që Skënderbeu s´ka qenë arbër, sepse për të ideja e besës shërbente edhe si motivi për politikën praktike, ndërsa në sistemin feudal të Perëndimit, një vasal nuk ishte i detyruar automatikisht, d.m.th., pa betim të vasalitetit, t´i shërbejë birit të sundimtarit të tij.
Një çështje tjetër tejet interesante, Skënderbeu nuk ishte i korruptuar. Fisnikët italianë u përpoqën ta korruptonin, por kjo nuk qe e mundur, pasi për Skënderbeun, në rend të parë ishte ndershmëria e tij, jo ndershmëria retorike.
- Profesor, në kapitullin "kujtimi, harresa, rikujtimi", kam përshtypjen sikur nuk është tërhequr një linjë ndarëse mes instrumentalizimit të figurës së Skënderbeut nga regjimi komunist i Enver Hoxhës dhe përdorimit të saj në kohën e Rilindjes Kombëtare Shqiptare, si simbol unifikues i tri konfesioneve dhe si figurë mobilizuese dhe e ndërgjegjësimit kombëtar. Mendoj kështu, mbase ka mundur të bëhet një diferencim më i theksuar, pasi pikënisja dhe synimet e këtyre dy periudhave janë krejt të ndryshme.
Schmitt: Ekziston teza se ideologjia shtetërore e Enver Hoxhës, rrënjët e fuqishme i ka në Rilindjen Kombëtare, e cila më pas shumë është pervertuar, nga toleranca fetare në ateizëm, kur, siç thotë studiuesi Egin Ceka, fillon periudha e kultivimin të një të ashtuquajturi religjion civil rreth figurës së Skënderbeut (sidomos nga viti 1967). Sa më shumë që është izoluar Shqipëria, aq më shumë regjimi i ka përdorur nacionalizmin dhe kultin e Skënderbeut si një lloj religjioni shtetëror.
Në këtë kuadër u bë edhe konstruktimi historik i ngjarjeve, sipas të cilave Enver Hoxha dhe Skënderbeu ishin figurat kryesore të kombit shqiptar, respektivisht Enver Hoxha shihej si perfeksionues i asaj që e kishte filluar Skënderbeu, që në historiografi interpretohej sipas klisheve ideologjike. Në këtë kontekst, unë nuk do të bëj ndonjë ndërprerje, pasi duhet parë një lloj kontinuiteti në interpretimin dhe manipulimin e figurës së Skënderbeut.
- Ekziston bindja se librat e autorëve të huaj, si libri i Noel Malkolm, që ka shkruar historinë e Kosovës, ashtu si në vendet tjera, si në Serbi libri i Holm Sundhaussenit apo në Bullgari libri i Ulf Brunnbauer, kanë një lloj besueshmërie më të madhe, pavarësisht se ato fillimisht priten jo mirë dhe me kritika të ashpra. Pse ndodh kjo, ose thënë ndryshe, pse autorët vendorë nuk arrijnë të lirohen nga interpretimi etnokombëtar?
Schmitt: Në vendet e Ballkanit, në Kosovë, Shqipëri, Bullgari, Serbi e vende të tjera, studiuesit e huaj shikohen nga ky këndvështrim: nëse ata shkruajnë pozitivisht për të kaluarën e tyre, atëherë janë miq, ndërsa nëse shkruajnë në mënyrë kritike, atëherë ata janë armiq. Por, këto kategori nuk funksionojnë në shkencë.
Mua më njohin disa intelektualë shqiptarë dhe ata e dinë se unë kam dashuri të madhe ndaj kulturës shqiptare, por si shkencëtar, unë në rend të parë punoj me dokumente dhe metodat e mia shkencore. Pra, unë nuk mund të shkruaj një libër duke u nisur nga motivi i simpatisë apo i antipatisë.
Veç kësaj, shkenca gjithmonë është debat dhe jo e vërtetë absolute dhe studiuesi nuk mund të pohojë se ai ka monopolin mbi të vërtetën. Në këtë kuadër, jam optimist se kur lexuesi të ketë lexuar veprën time për Skënderbeun, do ta shohë se në këtë libër ai prezantohet si një figurë e rëndësishme, por në dimensionin real dhe jo siç paraqitet në librat shkollorë.
Në fund, jam i bindur që vetëm kontaktet më të ngushta midis historianëve të rajonit dhe historianëve perëndimorë mund ta ndryshojnë situatën aktuale, d.m.th., keqkuptimet dhe manipulimin e rezultateve shkencorë nga një pjesë e mediave.
Ky është një proces i gjatë, por për fat të mirë, ka tashmë filluar; desha të përmend vetëm programin austriak për doktorantët kosovarë; ashtu, shkencëtarët të rajonit mund të përdorin metodat të reja, të hyjnë në marrëdhënie më kolegë të huaj, dhe, duke braktisur izolimin (ose vetizolimin) që vazhdon të karakterizojë një pjesë të shkencës shqiptare, do të integrohen më mirë në botën ndërkombëtarë e shkencës.
Vepra e profesorit të historisë së Evropës Juglindore , pranë Universitetit të Vjenës,Oliver Jens Schmitt vjen e shqipëruar prej Ardian Klosit.
“Skënderbeu” është monografia e dytë e madhe për Arbërinë e shekullit 15, shkruar prej prof. Schmitt pas botimit në vitin 2007 të veprës “Arbëria Venedike”.
Në këtë vëllim kushtuar Skënderbeut, profesor Oliver Jens Schmitt, ka përdorur metodën e fokusimit shumëplanësh të protagonistit.
Në këtë vepër, Schmitt shkëputet nga jetëshkrimet tradicionale për Gjergj Kastriotin. Ndërsa analiza shkencore dhe dokumentacioni tejet i pasur mbështesin edhe më fort zbërthimin e një mitologjie që mbretëron prej njëqindvjeçari te ne.
Oliver Jens Schmitt, në veprën e tij, shkruan se jeta dhe kryengritja e Skënderbeut u bë dhe tragjedia e trevës së tij të prejardhjes, e cila si asnjë rajon tjetër i Ballkanit u shkretua e u shpartallua nga osmanët.
Ndërsa e quan gati emblematike vetminë e Skënderbeut në ditët e tij të fundit…
“Vetëm se bota pas tij nuk deshi të dinte për këtë fat tragjik, ajo dëshiroi një hero ngadhënjimtar në luftën për mbijetesë kundër perandorisë osmane. Kështu vazhdoi të jetojë Kastrioti i madh si hero vezullues në kujtesën e të krishterëve në Ballkan dhe në Perëndim, ndërkohë që u harrua se ai në të vërtetë ishte figura tragjike e një periudhe kur po ndryshonin kohët”, vazhdon më tej profesori i historisë në Universitetin e Vjenës.
....
Rikthehet Schmitt: 'Skënderbeu ishte Arbër'
Prof.dr. Oliver Schmitt është ligjërues i historisë së Evropës Juglindore në Universitetin e Vjenës. Ka lindur në Basel të Zvicrës më 1973-shin. Disertacioni i tij mbi "Arbërinë venedike", të cilin e ka mbrojtur në Mynih tek albanologu i njohur Peter Bartl, është një nga veprat më të rëndësishme për historinë e shqiptare të periudhës së mesjetës.
Për dallim nga vepra e lartpërmendur, monografia "Skënderbeu" ka ngjallur një debat të zjarrtë jo vetëm në qarqet intelektuale e profesionale, por edhe në shtresat e tjera të shoqërisë shqiptare, meqë figura e Skënderbeut për shqiptarët paraqet njërën nga figurat më madhore të historisë së tyre dhe që në kohën e Rilindjes Kombëtare u bë simbol i unitetit përtej feve dhe të tejkalimit të ndarjeve fetare midis shqiptarëve.
Intervistën me Prof. dr. Oliver Schmitt-in e zhvilluam gjatë qëndrimit tonë studimor në Universitetin e Vjenës dhe pasi më parë kishim lexuar dhe përpunuar deri në detaje librin "Skënderbeu", në mënyrë që të shtjellonin të gjitha dyshimet e ngritura rreth kësaj monografie.
Përshtypja e parë që fitohet është se shumica e kritikuesve të veprës nuk e kanë lexuar fare librin ose nuk e kanë kuptuar atë mirë, pasi temat kryesore të diskutimit nuk kanë të bëjnë aspak me librin dhe se diskutimi nuk ka një objekt.
Pavarësisht nga kritikat, libri i Schmitt-it është një nga librat më të rëndësishëm për figurën e Gjergj Kastriotit Skënderbeut, pasi për herë të parë, me një metodologji dhe interpretim dhe analizë brilante shkencore, na dalin të shpërbëra mite dhe ngrehina ideologjike njëqindvjeçare rreth heroit kombëtar të shqiptarëve.
Duhet theksuar se monografia "Skënderbeu" është rezultat i një punë të gjatë kërkimore-shkencore, që mbështetet në të dhënat arkivore evropiane, si dhe në literaturën e përzgjedhur në gjuhën shqipe dhe ndërkombëtare. Libri përpiqet t´i thyejë, së paku pjesërisht, traditat e rrëfimit romantik dhe ideologjik.
Për këtë qëllim, autori është mbështetur mbi shembullin e një vepre, e cila përshkruan një shoqëri të ngjashme nga ana strukturore, në cepin tjetër të Evropës, në historinë e heroit kombëtar të Uellsit, Glyn Dwr, të shkruar nga R. R. Davies në vitin 1995 dhe ku trajtohet lufta e këtij heroi rreth vitit 1400 kundër kurorës angleze, e që në shumë pika i ngjason asaj të Skënderbeut.
Në librin e Oliver Schmitt-it shohim se jeta e Skënderbeut nuk ishte një marshim triumfal, por një luftë e vazhdueshme për mbijetesë, e mbushur me beteja të shumta e dramatike kundër Perandorisë Osmane. Ishte karizma dhe strategjia e Skënderbeut që bashkoi arbrit në luftë kundër pushtimit osman.
Lufta e tij pati jehonë të madhe në Perëndim, atje ku dëshirohej një hero ngadhënjimtar në luftën për mbijetesë kundër Perandorisë Osmane. Kështu vazhdoi të hetojë Skënderbeu i madh si hero vezullues në kujtesën e të krishterëve në Evropën Juglindore dhe në Perëndim.
Historia e Skënderbeut nga Oliver Schmitt shihet si histori, në të cilën marrin pjesë shumë aktorë dhe dinamika e luftës nuk është vetëm arbër-turq, por shumë më komplekse.
Po të lexohet me kujdes libri për Skënderbeun, shohim se edhe në këtë vepër shkencore nuk cenohen asnjë nga shtyllat themelore të figurës së Skënderbeut, pavarësisht se kritikët e thonë me zjarr këtë gjë.
Libri nxjerr qartë Skënderbeun si një nga figurat më të rëndësishme të Evropës Juglindore, i cili pati ndikim të jashtëzakonshëm edhe në Evropën Perëndimore të asaj kohe.
Mbi të gjitha, në këtë libër askund nuk thuhet se babai i Skënderbeut ka qenë serb. Po ashtu, nuk thuhet se gjakmarrja ka qenë motivi i krejt luftës së Skënderbeut.
Nëse një motiv, qoftë ky edhe personal, mund të ketë qenë si shkëndijë për fillimin e një lufte, ai nuk duhet ngatërruar me krejt luftën e madhe 25-vjeçare të Skënderbeut. Dhe kush e lexon me vëmendje, këtë e pohon qartë edhe autori i librit, ashtu siç e thotë krejt qartë edhe në këtë intervistë se "Skënderbeu ishte shqiptar".
Për të njohur nga afër pikëpamjet e Oliver Schmitt-it rreth këtyre kritikave, por edhe për motivet dhe risitë që sjell ky libër, biseduam ekskluzivisht për gazetën "Koha Ditore".
Koha Ditore: Profesor Schmitt, pas librit "Arbëria venedike", të botuar vite më parë, tani së fundi doli nga shtypi monografia "Skënderbeu".
Por, për dallim nga libri "Shqipëria veneciane", që u prit në përgjithësi me tone pozitive, libri për Skënderbeun ngjalli një debat pro dhe contra, herë-herë me tone agresive, sidomos në Shqipëri, derisa në Kosovë gati ka kaluar në heshtje.
Si e keni vrojtuar debatin për librin "Skënderbeu"?
Schmitt: Po, keni të drejtë, libri "Arbëria venedike" nuk zgjoi vëmendjen në përmasat e librit për Skënderbeun, bile edhe nuk pati shumë recensione. Në përgjithësi ka pasur një interesim mediatik për librin e dytë dhe në këtë kuadër, shumë nga kritikat nuk kanë pasur një qasje të qëndrueshme shkencore, dhe nga ajo që kam lexuar, shumë njerëz, historinë e shohin jo si shkencë, por si një lloj objekti politik, që mund të manipulohet.
Ata mendojnë se historia mund të shkruhet si në romanin e njohur të Xhorxh Orwel, 1984. Por, historiani është një shkencor që ndjek një rregull, që posedon një metodë, përmes së cilës ai mund të kontrollojë rezultatet e tij shkencore.
Kritikët e lartpërmendur mendojnë se historianët gjithandej në Evropës mund të shkruaj historinë sipas interesave politike. Pse mendojnë njerëzit kështu?
Sipas mendimit tim, ky mendim rezulton nga përvoja që kanë përjetuar në Republikën Popullore të Shqipërisë dhe në Kosovë (kur ajo ishte në kuadër të Jugosllavisë socialiste, shënim i S. U), ku historia nuk mund të shkruajë në mënyrë të lirë, por ishte si projekt politik. P.sh. në Shqipëri, vetë Partia e Punës dhe personalisht Enver Hoxha kanë vendosur se çfarë është e saktë në interpretimin e historisë. Në këtë kontekst, historianët shqiptarë ishin të detyruar të bënin shumë kompromise.
Por, edhe sot, si në Shqipëri ashtu edhe në Kosovë, me përjashtim të veprës së Dritan Egros, që ka shkruar një libër të mirë mbi kritikën historiografike (Historia dhe ideologjia, Tiranë 2007), historianët nuk kanë debatuar publikisht se cili ka qenë roli i tyre në kohën e komunizmit, derisa në shumë vende të tjera kjo ka ndodhur, ose të paktën filluar si proces diskutimi.
A do të thotë kjo se historia shqiptare shkruhet sipas metodës dhe klisheve të së kaluarës?
Schmitt: Si në Shqipëri ashtu edhe në Kosovë, ka një kontinuitet nga e kaluara, të mënyrës së të shkruarit dhe të interpretimit ideologjik të historisë.
Pra, historia ende shpesh nuk shikohet dhe nuk shkruhet e pavarur nga politika. Pikërisht kjo është arsyeja pse edhe rreth librit tim ka pasur reaksione të tilla. Ose, nëse ju kujtohet një "skandal" pozitiv, rasti i gjoja zbulimit të dorëshkrimit të Teodor Shkodranit. Çka ndodhi?
Shumë njerëz i besuan kësaj dhe ishin të entuziazmuar, pasi mendohej se qe zbuluar diçka që atyre u pëlqente dhe menjëherë u vlerësua pozitivisht. Por askush nuk e kontrolloi dorëshkrimin dhe konfirmoi nëse kjo ishte e vërtetë.
Dhe çka ndodhi tash, pas promovimit të librit tim në nëntor të vitit të kaluar, një person, që në Shqipëri është shumë i njohur, doli në televizion dhe e vlerësoi negativisht librin, si dhe e cilësoi "sulm ndaj lirisë". Dhe njerëzit i besuan edhe kësaj.
Pra, në njërën anë, publiku i gjerë i besoi zbulimit të një dorëshkrimi të vjetër - i cili në realitet ishte ose një falsifikim, ose një gabim i rendë i publicistit që kishte botuar mbi atë - me një entuziazëm të madh, ashtu siç i besoi edhe teorisë së konspiracionit, se një historian i Perëndimit ka shkruar një libër me porosi, me qëllim për të dëmtuar një popull. Pra, besohet se mund të blihet një historian dhe ai mund të shkruajë një libër për të fyer apo rrënuar të kaluarën historike të një populli.
Në këtë linjë, debati për librin tim zgjati shumë dhe nga shumë njerëz që nuk e kishin lexuar librin në mënyrë intensive. Në përgjithësi, debati ishte emocional, ku u sulmua jo vetëm libri, por edhe autori, madje edhe përkthyesi. Debati mbi librin ndoqi mekanizma media dhe me këtë rast libri shërbeu si shkas për projektimin e stereotipeve ideologjike, por jo për të ndërtuar një kritikë përmbajtjesore dhe të argumentuar.
Më lejoni t´ju kujtoj rastin e Bullgarisë në 2007-ën, kur ndodhi një debat i ashpër pas publikimit të studimit të Ulf Brunbauer-it mbi ikonografinë e masakrës së Batakut (1876), me ç´rast u akuzua nga nacionalistët bullgarë se po e mohonte masakrën, edhe pse ai këtë gjë nuk e kishte pohuar, por ka dashur të studiojë vetëm ikonografinë e tij.
Debati dhe kritikat në përgjithësi u fokusuan në tri gjëra: tek emri Ivan i babait të Skënderbeut, tek motivi i gjakmarrjes në shpërthimin e kryengritjes dhe tek qëllimi se libri juaj demitologjizon figurën e Skënderbeut.
Schmitt: Nganjëherë kam përshtypjen se qëllimisht dëshirohej të mos kuptohesha. E ritheksoj edhe një herë për gazetën "Koha Ditore", se emri Ivan dokumentohet jo vetëm në burimet serbe, të cilët - sidomos disa kronika të shkurtra - janë të pakta dhe nuk janë kryesore për historinë e Skënderbeut, një fakt i njohur i gjithë historianëve profesionistë, por edhe në burimet greke (kronika e Laonikos Chalkokondyles-it) dhe latine (aktet të administratës venedike, e cila nuk kishte asnjë motiv për t´i sllavizuar emrat të fisnikërisë arbre). Gjithashtu, në librin tim askund nuk thuhet se Skënderbeu ka qenë serb.
E ripërsëris se, shqiptarët në mesjetë, ashtu edhe sot, bartën emra nga kultura të tjera. P.sh., emrat myslimanë nuk ndërrojnë përkatësinë etnike të shqiptarëve.
Emri në kohën e mesjetës, ashtu edhe tani, nuk tregon prejardhjen etnike, por vetëm influencën e kulturës së kohës, d.m.th., kultura bizantino-ortodokse në trajtën bullgare apo serbe, e cila kishte ndikuar jo vetëm shoqërinë arbre, por edhe rumunët.
Sipas librit tuaj, cila është prejardhja e Skënderbeut?
Schmitt: Në radhë të parë, përfytyrimi ynë modern për përkatësinë tonë etnike nuk mund të transferohet në mesjetë. Së dyti, Skënderbeu është ndjerë arbër dhe kjo është vendimtare, pasi identiteti përcaktohet ashtu si ndjehet individi.
Në të gjitha burimet arkivore, dokumentohet se ai është ndjerë si udhëheqës i Arbërisë dhe njëkohësisht ai ka qenë pjesë e aristokracisë ballkanike, duke qenë i miqësuar me shumë familje të rëndësishme të rajonit.
E ritheksoj se në tërë Evropën, aristokracia ka qenë ndërkombëtare, vetëm familjet e rëndomta nuk kanë pasur miqësuar me familjet e huaja. Dhe për mesjetën ishte praktikë lidhja e familjeve aristokrate.
Në këtë kontekst, edhe djali i Skënderbeut e martoi një princeshë serbe. Ndërsa sot, kjo shikohet si diçka negative, si pasojë e përvojës negative shqiptaro-serbe gjatë shekullit XX, nga ku ekzistojnë shumë paragjykime, por, siç dihet, në mesjetë nuk ka pasur konflikte shqiptaro-serbe.
Në mesjetë, për këto familje bëhej fjalë më shumë për prestigj, prandaj ishte shumë interesante që ta martosh vajzën e një udhëheqësi të fuqishëm, që ndoshta fliste gjuhë tjetër, sesa ta martosh një vajzë të varfër e që fliste të vyejtën gjuhë dhe kjo ishte praktikë në tërë Evropën.
Gjatë leximit të librit hasim në një konstatim interesant: fillimisht thoni se Skënderbeu rrjedh nga një ambient religjioz ortodoks, por në letrat e tij, të cilat ju i përmendi në libër, Skënderbeu gjithnjë në vetën e parë i referohet përkatësisë katolike. Në këtë kontekst, edhe më interesant del fakti se luftën e Skënderbeut nuk e përkrahu Kisha Ortodokse, por Kisha Katolike. Si i shpjegoni ju këto relacione?
Schmitt: Duhet pasur parasysh, Skënderbeu jetoi 63 vjet dhe gjatë jetës së tij përjetoi ndryshime të mëdha dramatike. P.sh., në fund të jetës mund të thuhet se ai ndjehej katolik dhe se gjatë luftës së tij kundër Perandorisë Osmane qëndroi shumë afër Kishës Katolike, ishte miqësuar me hierarkinë e lartë katolike, qëndroi në aleancë me Papën e Romës dhe udhëheqësit e kohës në Itali, por në rini ai erdhi nga brendësia e Ballkanit ku nuk kishte kishë katolike, pra, në Dibër nuk kishte kler katolik.
Megjithatë, në sytë e udhëheqësve ortodoksë serbë, babai i Skënderbeut shikohej si arbër (kulla që ndërtoi në Manastirin e Hilandarit në malin Athos, u quajt nga murgët serbë "kulla arbre (arbanaški pirg), ashtu siç shikohej krejt familja Kastrioti, pavarësisht se ishte ortodokse (Reposhi, vëllai i Gjergjit, vdiq si murg ortodoks në Hilandar).
Veç kësaj, në vazhdim të jetës së tij, Skënderbeu e kuptoi se mbijetesa e tij nuk mund të ndodhte pa përkrahjen e Perëndimit, pasi ndihma nuk po vinte nga fqinjët e tij ortodoksë, me të cilët, me serbët dhe malazezët, në fillim kishte bashkëpunuar, por të cilët u sulmuan nga osmanët, dhe për këtë shkak nuk kanë mundur t´i ofrojnë një mbështetje të vazhdueshme.
Por, pas betejës në Fushë-Kosovë (1448) d.m.th., pas dështimit të koalicionit të tij me Hungarinë, fuqinë më të rëndësishme në rajon, pasi rënies së shteteve ortodoksë dhe ballkanikë nën pushtimin osman (Bizanti, Serbia, Morea, Bosnja midis 1453 dhe 1463), Skënderbeu filloi të orientohet gjithnjë e më shumë kah Perëndimi, d.m.th., shtetet italiane, në radhë të parë mbretërinë e Napolit dhe shtetin e Kishës.
Në këtë kontekst, Skënderbeu gjithnjë e më shumë u afrua me Kishën Katolike, por nuk ka ndonjë dokument që flet se Skënderbeu u konvertua në katolik, megjithëse ai e ndjente veten si i krishterë dhe është legjitime ta cilësosh në vitet ´50-të dhe ´60-të të shek. 15, katolik.
Më ka bërë përshtypje në libër pjesa ku ju flisni për Skënderbeun si udhëheqës, strateg dhe diplomat me tipare më të veçanta në Evropën Juglindore. Ku i mbështesni këto pohime ose thënë më saktë, çka e dallon Skënderbeun nga udhëheqësit e asaj kohe?
Schmitt: Ky është pohimi thelbësor i këtij libri, që deri më tani nuk është diskutuar. Skënderbeu ka qenë një figurë e jashtëzakonshme jo vetëm në Evropën Juglindore, por edhe në Evropë. T'i rikthehemi pyetjes suaj, përse ai ka qenë një udhëheqës i veçantë?
Së pari, në aspektin ushtarak ai ka qenë një nga udhëheqësit e paktë ushtarako-politikë në Ballkan, i cili e ka studiuar me saktësi strategjinë luftarake të osmanëve.
Në anën tjetër, princërit bullgarë, serbë dhe të tjerët, i kanë luftuar osmanët në mënyrë konvencionale, me trupat e tyre zhvillonin beteja të hapura fushore, pastaj në qytete, dhe u shkatërruan nga ushtria osmane. Ndërsa Skënderbeu, dy gjëra i kishte kuptuar: së pari, vendlindja e tij ishte e varfër dhe kishte më pak ushtarë.
Së dyti, ai nuk zhvilloi beteja të hapura fushore, por me shkakësi shfrytëzoi natyrën dhe shumë herët e internacionalizoi luftën e tij kundër osmanëve, në një fazë të parë me fqinjët në rajon (deri më 1448-ën), sidomos me Hungarinë, dhe në një fazë të dytë (sidomos pas 1450-ës) më ndihmën ushtarake (nga Napoli) dhe ekonomike (nga Roma dhe nganjëherë nga Venediku).
Në këtë kontekst, ai ndërtoi raporte diplomatike me vendet fqinje, si dhe me shtetet italiane, me synimin që të siguronte mbështetje nga jashtë, sepse atij i duheshin armë, ushqime dhe para në luftë kundër osmanëve.
Në aspektin politik, nëse e krahasojmë me serbët, të cilët e ruajtën besimin ortodoks, por e humbën shtetin, përgjigjja e Skënderbeut ishte radikale dhe për këtë ai u afrua me Perëndimin katolik, pasi e kishte parë se vendet ortodokse ishin shumë të dobëta për të zhvilluar rezistencë.
Veç kësaj, e kishte të qartë se qëllimi i një kryengritjeje të suksesshme kundër osmanëve do të ishte vetëm shkatërrimi i Perandorisë Osmane, pasi e dinte se alternativa tjetër, një mbretëri e vogël përballë një Perandorie të madhe, gjithmonë do të ishte e pasigurt dhe nuk do të kishte shanse për mbijetesë.
Në anën tjetër, osmanët ndiqnin një strategji shumë të shkathët, nëse dikë apo shtet nuk arrinin ta nënshtronin, atëherë i ofronin krijimin e një shteti vasal, pastaj, pas disa vitesh e pushtonin gradualisht, ashtu siç bënë me serbët, të cilët pranuan vasalitetin (1448) dhe me këtë fituan disa vite (1459). Por, Skënderbeu i tha jo një oferte të tillë, pasi ai e dinte saktë si funksiononte kjo strategji, që pas një periudhe të caktuar vasaliteti, vendi i tij do të pushtohej nga osmanët.
- Një moment tjetër, që më ka përshtypje në këtë libër, është trajtimi i Betejës së Beratit, ku ju keni veçuar kontributin dhe veçantinë luftarake të Skënderbeut. Çka mund të thoni më tej për lexuesit për luftën e Skënderbeut në Berat?
Schmitt: Beteja e Beratit tregon veçantinë e figurës së Skënderbeut, i cili, për dallim nga udhëheqësit e atëhershëm, ishte udhëheqës ideal i luftës - sipas idealit të këngëve popullore, jehonën e të cilave mund ta gjejmë në veprën e Marin Barletit, - që dinte të mobilizonte dhe t´u dilte personalisht në ndihmë ushtarëve të tij.
Në aktet dhe dokumentet arkivore dokumentohet se Skënderbeu ishte një luftëtar i madh, nuk ishte udhëheqës i cili i dërgonte luftëtarët e tij në vdekje dhe vetë qëndron në kështjellë, por ai luftonte edhe vetë në radhën e parë të betejës dhe këtë e tregoi në Betejën e Beratit, kur në mesin e katastrofës ai i dëshmoi kualitetet si udhëheqës.
Ai, në Berat lufton deri në momentin kur u tërhoq luftëtari i tij i fundit dhe reaksioni i njerëzve të tij ishte i qartë: nëse udhëheqësi i tyre vetëflijohej, atëherë kjo i motivonte shumë. Ky rast tregon përse Skënderbeun e kanë ndjekur njerëzit edhe pse ishte rrezik, ngase ai ishte i pari dhe i fundit në luftëra.
- Zoti Schmitt, ju e dini se çdo libri i bën mirë kritika e argumentuar, ashtu si njeriut bari i mirë. Deri më tani a keni pasur ndonjë kritikë që keni thënë, epo kjo ia vlen të merret parasysh ose që ju ka shtyrë të mendoni për ndonjë korrigjim të pikëpamjeve tuaja.
Schmitt: Është një pyetje shumë e mirë. Nga kritikat e shumta që kam lexuar, kam parë se ka pasur shumë pak historianë profesionistë, që e kanë përpunuar librin.
Përpos Kristo Frashërit, nuk ka pasur historian profesionist që është shprehur në mënyrë kritike, por ai ka përdorur një qasje polemiste, ndërsa unë do të dëshiroja më shumë argumente dhe jo emocione. Tek të tjerët do të dëshiroja, ashtu si me ju që tani po diskutojmë në mënyrë kritike detaje të veçanta të librit tim.
Deri më tani debati është fokusuar në çështjen e emrit Ivan Kastriotit dhe në çështjen e motivit të gjakmarrjes së luftës së Skënderbeut. Ne kemi një dokument të besueshëm që flet qartë për motivin personal të kryengritjes, por lufta e Skënderbeut kishte arsye shumë komplekse, të cilat prezantohen me hollësi në këtë libër. Pra, është gabim nëse mendohet se Skënderbeu ka qenë një gjakmarrës ordiner.
Edhe diçka duhet sqaruar, në kritikat kundër librit, shpesh është thënë se autori ka përdorur kryesisht literaturë serbe, p.sh., se kam përdorur shumë Jovan Radoniqin, libri i të cilit nuk është monografi, por vetëm përmbledhje e dokumenteve, domethënë nuk janë interpretime të tij, por dokumente arkivore, të cilat ishin mbledhur nga Milan Shuflai.
Këtë libër, nëse dëshironi, mund ta përdorni në biblioteka dhe e shihni se është thjesht një përmbledhje e dokumenteve arkivore, sidomos nga Venediku, Milani dhe Barcelona. Çdo historian serioz e di këtë fakt.
Desha të theksoj që baza e diskutimit duhet të janë burimet, dhe shumë diskutues nuk i përdorin fare, por shfrytëzojnë vetëm versionin zyrtar të epokës së Enver Hoxhës, si prezantohet edhe në ditët tona në "Historinë e popullit shqiptar" ose në librat shkollorë. Çdo lexues kritik mund të verifikojë interpretimin tim duke studiuar burimet.
Unë jam gjithmonë i gatshëm për diskutim, por ai duhet të zhvillohet në një ambient shkencor, me metodat shkencore. Dhe një gjë e fundit: asnjë historian nuk mund të pretendojë që e di "të vërtetën" historike.
Historiografia është një proces afrimi i strukturave dhe personave të së kaluarës. Historiani duhet të deklarojë metodën e tij, burimet që përdor, dhe për këtë arsye historia nuk është një shkencë e "fshehtë", por e hapur; por kjo nuk quhet që leximi i një libri shkollor mjafton për të marrë pjesë në një debat shkencor.
1. Në libër keni përshkruar deri në detaje dhe me një lloj simpatie rrugëtimin e Skënderbeut për në Itali, respektivisht për pritjen që iu rezervua atje, për ndërhyrjen e tij në konfliktet e brendshme midis udhëheqësve të shteteve italiane.
Schmitt: Mirë që po më shtroni një pyetje të tillë, pasi deri më tani gjithmonë është thënë se Skënderbeu vetëm është përbaltur. Në renesancë Skënderbeu ishte një figurë shumë e popullarizuar. Në Itali u bë i njohur sidomos për shkak të këtij udhëtimi. Në këtë kapitull, për të cilin ju po flisni, janë pasqyruar kualitetet njerëzore të Skënderbeut, të cilat edhe sot janë mbresëlënëse.
Ka pasur shumë moskuptime kulturore midis renesancës italiane dhe Skënderbeut. P.sh., për Skënderbeun, shumë principe, si besnikëria, kanë qenë shumë vendimtare, derisa kjo në Itali ishte diçka relative.
Në këtë kontekst, Skënderbeu kishte shkuar në Itali për ta ndihmuar djalin (mbretin Ferrante) e një njeriu (mbreti Alfons V.), që e kishte ndihmuar atë. Kjo kishte shkaktuar befasi në Itali, pasi kjo nuk ishte praktikë, aleancat ndërroheshin sipas interesave të çastit.
Dhe kur e lexon këtë kapitull, është absurde të thuhet që Skënderbeu s´ka qenë arbër, sepse për të ideja e besës shërbente edhe si motivi për politikën praktike, ndërsa në sistemin feudal të Perëndimit, një vasal nuk ishte i detyruar automatikisht, d.m.th., pa betim të vasalitetit, t´i shërbejë birit të sundimtarit të tij.
Një çështje tjetër tejet interesante, Skënderbeu nuk ishte i korruptuar. Fisnikët italianë u përpoqën ta korruptonin, por kjo nuk qe e mundur, pasi për Skënderbeun, në rend të parë ishte ndershmëria e tij, jo ndershmëria retorike.
- Profesor, në kapitullin "kujtimi, harresa, rikujtimi", kam përshtypjen sikur nuk është tërhequr një linjë ndarëse mes instrumentalizimit të figurës së Skënderbeut nga regjimi komunist i Enver Hoxhës dhe përdorimit të saj në kohën e Rilindjes Kombëtare Shqiptare, si simbol unifikues i tri konfesioneve dhe si figurë mobilizuese dhe e ndërgjegjësimit kombëtar. Mendoj kështu, mbase ka mundur të bëhet një diferencim më i theksuar, pasi pikënisja dhe synimet e këtyre dy periudhave janë krejt të ndryshme.
Schmitt: Ekziston teza se ideologjia shtetërore e Enver Hoxhës, rrënjët e fuqishme i ka në Rilindjen Kombëtare, e cila më pas shumë është pervertuar, nga toleranca fetare në ateizëm, kur, siç thotë studiuesi Egin Ceka, fillon periudha e kultivimin të një të ashtuquajturi religjion civil rreth figurës së Skënderbeut (sidomos nga viti 1967). Sa më shumë që është izoluar Shqipëria, aq më shumë regjimi i ka përdorur nacionalizmin dhe kultin e Skënderbeut si një lloj religjioni shtetëror.
Në këtë kuadër u bë edhe konstruktimi historik i ngjarjeve, sipas të cilave Enver Hoxha dhe Skënderbeu ishin figurat kryesore të kombit shqiptar, respektivisht Enver Hoxha shihej si perfeksionues i asaj që e kishte filluar Skënderbeu, që në historiografi interpretohej sipas klisheve ideologjike. Në këtë kontekst, unë nuk do të bëj ndonjë ndërprerje, pasi duhet parë një lloj kontinuiteti në interpretimin dhe manipulimin e figurës së Skënderbeut.
- Ekziston bindja se librat e autorëve të huaj, si libri i Noel Malkolm, që ka shkruar historinë e Kosovës, ashtu si në vendet tjera, si në Serbi libri i Holm Sundhaussenit apo në Bullgari libri i Ulf Brunnbauer, kanë një lloj besueshmërie më të madhe, pavarësisht se ato fillimisht priten jo mirë dhe me kritika të ashpra. Pse ndodh kjo, ose thënë ndryshe, pse autorët vendorë nuk arrijnë të lirohen nga interpretimi etnokombëtar?
Schmitt: Në vendet e Ballkanit, në Kosovë, Shqipëri, Bullgari, Serbi e vende të tjera, studiuesit e huaj shikohen nga ky këndvështrim: nëse ata shkruajnë pozitivisht për të kaluarën e tyre, atëherë janë miq, ndërsa nëse shkruajnë në mënyrë kritike, atëherë ata janë armiq. Por, këto kategori nuk funksionojnë në shkencë.
Mua më njohin disa intelektualë shqiptarë dhe ata e dinë se unë kam dashuri të madhe ndaj kulturës shqiptare, por si shkencëtar, unë në rend të parë punoj me dokumente dhe metodat e mia shkencore. Pra, unë nuk mund të shkruaj një libër duke u nisur nga motivi i simpatisë apo i antipatisë.
Veç kësaj, shkenca gjithmonë është debat dhe jo e vërtetë absolute dhe studiuesi nuk mund të pohojë se ai ka monopolin mbi të vërtetën. Në këtë kuadër, jam optimist se kur lexuesi të ketë lexuar veprën time për Skënderbeun, do ta shohë se në këtë libër ai prezantohet si një figurë e rëndësishme, por në dimensionin real dhe jo siç paraqitet në librat shkollorë.
Në fund, jam i bindur që vetëm kontaktet më të ngushta midis historianëve të rajonit dhe historianëve perëndimorë mund ta ndryshojnë situatën aktuale, d.m.th., keqkuptimet dhe manipulimin e rezultateve shkencorë nga një pjesë e mediave.
Ky është një proces i gjatë, por për fat të mirë, ka tashmë filluar; desha të përmend vetëm programin austriak për doktorantët kosovarë; ashtu, shkencëtarët të rajonit mund të përdorin metodat të reja, të hyjnë në marrëdhënie më kolegë të huaj, dhe, duke braktisur izolimin (ose vetizolimin) që vazhdon të karakterizojë një pjesë të shkencës shqiptare, do të integrohen më mirë në botën ndërkombëtarë e shkencës.
