Mr,.sc.Shkodran Cenë Imeraj
Zbritja nga vendbanimi i pjesës kodrinore-malore dhe vendosja në Isniq e familjeve të para
Në fund të shekullit XV, në qendrën e sotmet të Isniqit, u vendosën Familja Çetaj, Familja Blakaj, Familja e Bojku dhe pas një kohë në këtë pjesë u vendosën edhe djemtë e Familjes së Lekë Vukës. Familja e Çetajve dhe Familjet e djemve të Lekë Vukës i takonin fisit të Shalës.
Familja e Bojku, u vendos në juglindje të fshatit, rreth 100 metra larg qendrës së sotme të Isniqit. Kjo familje në këtë kohë kishte tri (3) shtëpi.
Familja e Blakajve ishte vendosur pak më larg së Familja e Bojku në anën jugore dhe numëronte gjithsej tri (3) shtëpi.
Familja e Çetajve, u vendos në anën jugperëndimore të qendrës së Isniqit, afër 100 metra larg nga qendra e sotme e Isniqi. Kjo familje kishte gjithsej dy (2) shtëpi.
Me lëvizjen e familjeve Çetaj, Blakaj, Bojku dhe të Lekë Vukës, dhe shpritjes nga pjesa kodrinore-malore dhe vendosja në tokën pjellore në rrafsh, ata fillaun që të punonin tokën dhe të bënin hapjen e tokave të reja të punës. Në fillim të shekullit XVI, trualli i moçëm i familjes së Lekë Vukës, u trashëgua nga djemtë e tije, Nika, Preka dhe Cana.
Pas vendosjes në Isniq, të djemve të Lekë Vukës, familja e Nikë Lekës, u vendos në perëndim të qendrës së fshatit, aty ku sot gjendet trualli i Familjes Imeraj dhe i Familjes Maksutaj. Po ashtu Familja e Canë Lekës, djali tjetër të Lekës, u vendos në veri të qendrës së fshatit Isniq, në afërsi ku sot gjendët trualli i Familjes së Tafajve. E djali tjetër i Lekë Vukës, Preka me familjen e tije, u vendos në disa metra larg familjes së të vëllait Canës, aty ku sot gjinden trualli i Familjes Sinanaj, Mehmetaj dhe Ahmatajve.
Djemtë e Lekë Vukës, patën një shtim shumë të madh, nga familje e tjera në fshat por edhe me gjerë. Ky shtim i madh, i detyroi pasardhësit e Lekë Vukës, që të ndahen në familje me të vogla.
Një shtim të madh të familjes pati edhe Mujë Nika (nipi i Lekë Vukës – në breza Nikë Lekë, Lekë Vuka), ku djemtë e tije Dema, Imeri, Meha dhe Ibra ishin punëtorë shumë të mëdhenj. Pas një kohë, u ndanë edhe djemtë e Demë Mujës (Rexha, Halili, Hajdari dhe Ahmeti), ndahen në dy familje. Hajdari si me i madhi mbeti bashkë me vëllezërit e tjerë Halilin dhe Ahmetin ndërsa Rexha mbeti i vetëm me familjen e tijë. Edhe pse trualli i moçëm u nda në pjesë të barabarta, Hajdar Dema lëvizë dhe rikthehet në truallin e moçëm të gjyshit të tije, në vendin e quajtur Brrakat e Poshtme lokalitet në malet e Isniqit.
Hajdar Dema, shpërngulët për në Boletin të Mitrovicës
Pas ndarjes me vëllezërit e tij, Hajdar Dema, u rikthye në truallin e të parëve të tije në Brraka të Poshtme. Arsyet së pse ai u rikthye në token e të parëve të tyre, nuk është e dokumentuar me dokumente, por në popull thuhet së ai kishte një mosmarrëveshje me vëllezërit e tij rreth pasurisë së tokës, dhe për të ju larguar mosmarrëveshjeve me vëllezërit ai vendos që me familjen e tije të rikthehet në truallin e moçëm të familjes. Ndërsa versioni i dytë rreth shpërnguljes së Hajdar Demës për në Brraka të Poshtme ishte ngase atje ende ishin të ruajtur mirë godinat e banimit dhe së ajo pjesë ishte e pasur me kullosa dhe ujë të bollshëm. Si dëshmi e gjithë kësaj janë gjurmët e mullirit të cilat edhe sot mund të shihen si dhe mikro-toponimi “Ara e Demës”.
Se pse Kisha e Deçanit e kishte vë nën sy Hajdar Demën dhe familjen e tije ishte së ai kishte pasuri shumë të madhe të tokës në Brraka të Poshtëm. Pasuria e Hajdar Demës, shtrihej nga Lumi i Bardhë në jug deri afër Qafzave në vëri dhe shkonte deri tek Kisha e Deçanit dhe Kullës së Qelisë (lokalitet i vjetër arkeologjik).
Për Kishën e Deçanit, vendosja në këtë pjesë e Hajdar Demës me familjen e tijë ishte një pengës, e nxitur nga politika e vëllavrasjeve midis shqiptarëve, duke e kuptuar këtë dobësi të shqiptarëve, ajo filloi që të kontribuoi në këtë aspekt shumë.
Në mugës të dokumente të kohës, në lidhje me largimin e Hajdar Demës nga Brrakat e Poshtme për në Boletin e argumentojmë më gojëdhëna, ku thuhet së : “meshkujt e Hajdar Demës, ishin të zëne me punë, dhe në mugës të tyre, për bagëtitë kujdesej e bija e Hajdarit, Bardha. Një ditë prej ditësh aty rreth vitit 1750, dy djem të fisit të Gashit (fisit të Gashit i takojnë popullata e fshatit të Deçanit të asaj kohe), ishin duke u kujdesur për bagëtitë në fushën punues, ku ne të njëjtën kohë edhe e bija e Hajdar Demës, ishte duke u kujdesur për bagëtitë në anën tjetër të Lumit të Bardh (në pjesën e tokës së saj), djemtë e fisit të Gashit gjatë ter ditës i thërrasin dhitë e tyre me emrin “Bardha, Bardha....”. Pas kësaj ngjarje e bija e Hajdar Demës, Bardha të nesërmen nuk i lëshon bagëtitë. Duke e kuptuar këtë djemtë e Hajdar Demës, e zënë një pritë dhe i vrasin dy djemtë e rinj të fisit të Gashit. Kjo ishte edhe arsye së pse në vitin 1750, Hajdar Dema së bashku me familjen e tije”.
Pas ngjarjes së vrasjes së dy djemve të fisit të Gashit, Hajdar Demës me familjen e tije, nuk i mbeti gjë tjetër vetëm të largohet nga toka e të parëve të tyre dhe të vendosët në një vend tjetër me të largët. Duke e kuptuar rrezikun e qëndrimit në trojet e veta, ai merr rrugë për në fshatin Tomoc të Istogut. Në lidhje me rrugëtimin e të parët të tyre për në Tomoc, thekson së në fshatin Tomoc, familja e Hajdar Demës e la nipin Shatrin, ku prej tije rrjedhe Familja Shatri.
Pas lëvizjes prej fshatit Tomoc, familja e Hajdar Demës u vendos në Bjeshkën e Sokolicës 6 deri 7 km në veri të Mitrovicës dhe me pas në fshatin Boletin. Gjatë lëvizjes së familjes së Hajdar Demës, atij dhe bashkëshortes së tij, do ti lindë edhe djali Murseli respektivisht babagjyshi i Isa Boletinit.
Isa (Adem) Boletini – disa të dhënë të shkurta jetësore dhe lidhjet e vazhdueshme me Isniqin
Isa Boletini u lind më 15 janar të vitit 1864 nga babai Adem Murseli dhe nëna Ajshja, në fshatin Boletin të Shalës së Bajgores. Ai rrjedh nga një familje e njohur për patriotizëm si në Mitrovicë po ashtu edhe në tërë Vilajetin e Kosovës.
Isa Boletini lindi në një kohë kur në trevat shqiptare nuk kishte depërtuar në masë shkollimi, sepse në gjysmën e dytë të shekullit XIX, as që do të mund të bëhej fjalë për shkollim në gjuhën shqipe, andaj Isa mbeti i pa shkollë. Por në edukimin e tij, në frymën patriotike, ndikoi shumë oda e burrave e cila ndër vite shërbeu si shkollë tek shqiptarët.
Të dhënat për jetën e Isës, sa ishte fëmijë, qofshin a to të dhënë dokumentare ose të dhënë gojore janë shumë të pakta.
Familja Boletini (para se të arrinte në Boletin janë thirrur në popull si Shalë, duke u thirrur në emrin e fisit të cilit edhe i takonin), edhe pas vendosjes në Boletin, u vu në shënjestër të pushtetit osman. Kështu, në vitin 1830, veziri i madh i Stambolli, mori një ekspeditë ushtarake në Vilajetin e Kosovës. Gjatë ekspeditës u shkatërruan shumë rajone të Vilajetit të Kosovës duke përfshirë edhe Rajonin e Mitrovicës. Gjatë kësaj ekspedite, forcat ushtarake të Perandorisë Osman, sulmuan edhe shtëpinë dhe objektet përcjellëse të familjes së Adem (Mursel) Boletinit, duke djegë e demoluar gjithçka. Po ashtu, forcat ushtarake osmane, plaçkitën edhe bagëtitë e familjes Boletini. Duke e parë rrezikun e sulmit osman, Adem (Mursel) Boletini bashkë më tre vëllezërit dhe familjen e tij, strehohet tek kushërinjtë në Isniq, duke qëndruar atje për tri vite rresht.
Në vitin 1875, vdes Adem (Murseli i biri i Hajdarit - i shpërngulur nga Isniqi) Boletini. Pas vdekjes së Ademit, Ahmeti mbeti vetëm 15 vjeçar dhe Isa mbeti 12 vjeç.
Në vitin 1894, familjen Boletini e goditë një tragjedi, duke u vra Ahmet Boletini, vëllai i madh i Isës.
Pas largimit nga Brraka e Poshtme, Hajdar Dema, dhe vendosjes në Boletin, Kisha e Deçanit, e porositi vrasjen e Ahmet Boletinit (babai i Tafil Boletinit dhe vëllai i madh i Isës) më 1894, e që edhe sipas Kujtimeve të Tafil Boletinit, të botuara në Tiranë më 2003, theksohet se : “Ahmeti është vrarë nga serbi Jovani i Zernosekut, i cili i shtyrë nga Kisha e Deçanit e kishte kryer vrasjen”. Më tej, Tafil Boletini thekson se i vëllai i Ahmetit, Halili, pas një kohë e ka vrarë Jovanin e Zernosekut duke e nxjerrë gjakun e të parëve.
Me vrasjen e Ahmetit, Isa mbeti vëllai i madh në familjen Boletini.
Në fund të shekullit XIX dhe në fillim të shekullit XX, bëri përpjekje për tu çliruar nga pushteti osman si dhe nga kërcënimet e shteteve fqinje, e kjo është kohë kur Isa Boletini, filloi që të afirmohej si një udhëheqës e strateg ushtarak.
Më 22 nëntor të vitit 1908, forcat ushtarake të Perandorisë Osmane rrethuan dhe më pas dogjën Kullën e Isa Boletinit në fshatin Boletin. Duke e parë rrezikun nga forcat e Perandorisë Osmane, Isa se bashku me familjen e tij vendoset në Isniq.
Në lidhje me arritjen e Isa Boletinit në Isniq, në një raport konfidencial të mytesarifit të Pejës dërguar Valiut të Kosovës, konfirmohet se Isa Boletini më 15 dhjetor gjendej në Isniq dhe ishte strehuar në shtëpinë e Hasan Selmonit dhe mjekohej nga Tahir Syla.
Për këtë shkak forcat ushtarake osmane, nën komandën e Xhavit Pashës, rrethuan Isniqin, Strellcin e Epërm dhe atë të Poshtëm, me shpresë që do ta arrestonin Isa Boletinin.
Pas rrethimit të Isniqit, ku gjendej Isa Boletini, u dha urdhër që të gjitha gratë, fëmijët dhe pleqtë të largohen nga fshati, ndërsa ai me 700 burra të armatosur do të vazhdonte rezistencën kundër ushtrisë osmane. Me këtë rast, Xhavit Pasha kërkoi nga fshatrat e rrethuar që ta dorëzonin Isa Boletinin, ose në të kundërtën do të sulmoheshin. Fshatrat e refuzuan kërkesën e Xhavit Pashës. Më pastaj ai urdhëroi që të sulmoheshin me topa dhe artileri të rëndë Isniqi, Strellci i Epërm dhe i Poshtëm.
Gjatë sulmit të ushtrisë osmane, në Isniq u dogjën 27 kulla, ndër të cilat edhe kulla e Selmon Shabanit, Nimon (Hysen) Balajt, Hajdar Tafës, Isuf Bardhoshit, Rexhep Latit, Dervish Mulës, Isuf Keqës, Nezir Bruqit, Tahir Sylës, si dhe çardaku i Rexhë Ahmetit. Ndërsa në Strellc u dogjën kullat e Feriz Hoxhës, Sami Kamishit, Baki Tafilit, Sadik Vuçës etj. Njëherit, pas sulmit, ushtria osmane në Isniq arrestoi 36 burra të cilët kishin mbështetur dhe strehuar Isa Boletinin.
Burimet historike dëshmojnë se edhe në mars të vitit 1909, Isa Boletini qëndroi në Isniq. Më 25 mars 1909, forcat osmane nën komandën e Xhavit Pashës, e ri rrethuan prapë Isniqin, më shpresë që do ta kapnin Isa Boletinin, por këto përpjekje përfunduan pa sukses.
Përgatitjet për Kuvendin e Parive në Isniq prill 1910
Në fund të vitit 1909, Isa Boletini ripërtëriu lidhjet që kishte krijuar në pranverën e vitit 1909. Në këtë kohë, Isa, qëndroi në krahinën e Pejës, ku u takua më parin e Isniqit, të Malësisë së Gjakovës, të Deçanit si më Sylejman Batushën, Lush Demën, Bajram Hasanin, Demë Isufin, Elez Hoxhën etj. Në këtë kontekst në fillim të vitit 1910, Isa Boletini, bisedoi në Isniq me parinë e Rekës e të Malësisë së Gjakovës.
Isa Boletni, mori premtime nga paria e Isniqit për mbështetje logjistike në këto aspekte:
- Në aspektin ushtarak, atij iu premtuan rreth 100 ushtarë vetëm nga Isniqi;
- Ndërsa në aspektin logjistik iu premtua mbështetje dhe furnizim me ushqim për forcat e armatosura.
Pas shumë bisedimeve që pati Isa Boletini me krerët e nahijeve dhe fiseve të cilat u zhvilluan në Isniq dhe fshatrat për rreth gjatë tërë marsit 1910, këtu njihen negociatat e vështira me Sylejman Batushën, të bëra në shtëpinë e Rexhë Ahmetit për disa ditë me radhë, më në fund arrin që t’i bindë të gjithë për nevojën e fillimit të kryengritjes. Kështu, Isa Boletini, ishte shumë i bindur së vetëm më lidhjen e Besës, do të mund të vazhdohej lufta e përbashkët për çlirim nga zgjedha osmane. Prandaj, u pa se ishte nevojë e domosdoshme thirrja e një Kuvendi. Pas shumë konsultimeve dhe bisedave të njëpasnjëshme, në fillim të muajit prill të vitit 1910, nën udhëheqjen e Isa Boletinit u thirr Kuvendi i Parisë, i cili u mbajt në Kullën e Osdautajve në Isniq. Në këtë Kuvend të Parisë u vendos për fillimin e kryengritjes më 1910 dhe lidhjen e Besës të Verrat e Llukës.
Kulla e Osë Dautit në Isniq, kur në fillim të prillit të vitit 1910, u mbajt Kuvendi i Parive
Sipas kujtimeve të Tafil Boletinit, nga ky kuvend ju dërgua letër Zenel beg Begollit, ku ndër të tjera thuhej: “...Sikurse e keni marrë vesh, të dy nahijet Pejë e Gjakovë, në marrëveshje me krahinat e mbarë Kosovës kemi vendos më lidhë besë tradicionale të Verrat e Llukës. Lutemi që edhe delegatët tuaj brenda dy ditëve të gjinden këtu për me marrë pjesë në këtë besë të krejt Kosovës...Isniq, prill 1910.... Nga Paria e të dy nahijeve, Pejë e Gjakovë...”. Po ashtu në Kullën e Osë Dautit (Nuredin Osës) u zgjodh kryetari i Kuvendit.
Në lidhje me Kuvendin e Parive të mbajtur në Isniq, dritë hedhë Xheladin Mjeku, i cili në punimin e tij me titull “Isa Boletini (1864-1916)-Në nëntëdhjetë vjetorin e rënies heroike”, thekson së “...Në Besëlidhjen e Isniqit, ishte mbledhur paria nga të katër anët e vendit. Në atë mbledhje vjen nga Shkupi edhe Bajram Curri. Brenda tri javësh u arrite qëllimi që të organizohej një kryengritje e madhe me tri komanda të hartuara në Isniq : Bajram Curri e Hasan Prishtina udhëhiqnin trimat e Pejës e të Gjakovës, Isa Boletini dhe Xhemail Prishtina (Berisha) do të mbronin Mitrovicën dhe Fushë Kosovën, ndërkaq në anën e Gjilanit ishin Idriz Seferi dhe Hasan Hyseni...”.
Kuvendi i Parisë, i cili u mbajt në Isniq, ka një rendësi të veçantë ngase aty u unifikuan krerët e Parive, duke bërë Lidhjen e Besës, e cila ishte shumë e rëndësishme, për rrethanat e kohës dhe organizimin e kryengritjes së vitit 1910.
Kështu, jehona e Kuvendit të Parisë dhe e Lidhjes së Besës te Verrat e Llukës, shumë shpejt u përhap në mbarë Vilajetin e Kosovës.
Gjithashtu, Lidhja e Besës te Verrat e Llukës gjeti përkrahje edhe nga Idriz Seferi, i cili në këtë kohë kishte filluar organizimin e kryengritjes në kaza të Gjilanit.
Kryengritja e vitit 1910, për Isa Boletinin shënon një moment të veçantë në personalitetin e tij, prej nga ai merr tiparet e një tribuni dhe strategu, pa të cilin nuk do të mund të mendohej as një përpjekje dhe ngjarje e rëndësishme e historisë tonë.
Isa Boletini, ka dhënë një kontribut të çmuar në betejën te Gryka e Caralevës. Kështu, ai në krye të 100 luftëtarëve u nis nga Isniqi, së bashku me Misin Balën, Isuf Bardhoshin, Mehmet Dervishin, Selmon Shabanin, Deli Xhemajlin, Sadri dhe Nuredin Osen si dhe Ali Musën, kaloi në Podgur, në Drenicë, në Vushtrri dhe më 19 prill, arriti në Sedllarë. Kryengritësit shqiptar nën komandën e Isa Boletinit, zunë Grykën e Carralevës. Numri i përgjithshëm i kryengritësve të komanduar nga Isa arriti në 5000 veta. Në luftën e Grykës së Caralevës, në mesin e luftëtarëve nga Isniqi u plagos Sadri Osa.
Isa Boletini, si një burrë i dëshmuar i pushkës dha kontribut shumë të madh edhe në Kryengritjen e vitit 1912, e si rezultat i saj u shpallë Pavarësia e Shqipërisë. Ai si udhëheqës i luftëtarëve nga Vilajeti i Kosovës, u ndesh në shumë beteja me forcat e Perandorisë Osmane dhe atyre të shteteve fqinjë, të cilat dëshironin që të copëtonin trojet shqiptare.
Fundi i vitit 1912, popullin shqiptar do ta gjej para sfidave të mëdha. Pas shumë përpjekjeve të njëpasnjëshme dhe kryengritjes së përgjithshme, përfaqësues të viseve shqiptare, më 28 nëntor 1912, në Kuvendin e Vlorës, Shpallën Pavarësinë e Shqipërisë. Në këtë ngjarje historike për popullin shqiptar kanë marrë pjesë edhe Misin Bala, Isuf Bardhoshi, Sakë e Sadri Fazlia, Canë Selmoni dhe Arif Bajrami që të gjithë nga Isniqi. Këta luftëtarë të dalluar i qëndruan pran çdo herë Isa Boletinit.
Isa (Adem) Boletini dhe Ismail Qemali, disa ditë pas Shpalljes së Pavarësisë së Shqipërisë
Edhe në kohën kur u vra tinëzisht në Podgoricë të Malit të Zi, më 23 janar 1916, Isa Boletini, kishe pranë kushëririn e tij Misin Balën nga Isniqi, i cili mbeti i vrarë së bashku me Isa Boletinin. Prandaj, Isniqi, jo në vetëm në të kaluarën, por në çdo moment do ta kujtoj dhe do ta ruaj nderin dhe respektin për figurën e heroit Isa Boletini dhe bashkëluftëtarëve të tij. Isniqi, çdo herë ka dhënë kontribut të çmuar ndër lufta për çlirim kombëtar. Isniqasit i hasim edhe si luftëtarë të ushtrisë së Lidhjes së Prizrenit më 1878, në luftën për mbrojtjen e Plavës dhe Gucisë, në kryengritjet nga viti 1908 e deri më 28 nëntor 1912, kur edhe u Shpall Pavarësia e Shqipërisë si dhe në Luftën Çlirimtare 1998-1999, e cila u kurorëzua më çlirimin e Kosovës e më vonë edhe më shpalljen e Pavarësisë së Kosovës.
(Autori është asistent në Institutin e Historisë-Prishtinë)
