“Në programet shkollore mungon Anton Pashku”

Nga FLORI BRUQI



Anton Pashku lindi më 8 janar 1937 në Grazhdanik (katund afër Prizrenit). Nënën, Getën, e kishte nga Zymi, kurse babën, Tonin (bukëpjekës), nga Karashëngjergji (katund pak më larg Zymit, rrëzë Pashtrikut). Kishte të kryer shkollimin e mesëm - Gjimnazin real në Prishtinë. Gjithë kohën punoi në Rilindje, njëherë gazetar, mandej redaktor i Rubrikës së kulturës e në njëzet vjetët e fundit, redaktor në Shtëpinë Botuese Rilindja. Shkrimet letrare filloi t’i botojë që nga viti 1955. Shkroi prozë dhe drama. Vdiq në Prishtinë, më 31 tetor 1995. Në tregimet e Anton Pashkut dallohen tri qarqe themelore tematike; ai i temës së dashurisë, i vetmisë, të kërkuar dhe të kushtëzuar nga një totalitarizëm; dhe, qarku tematik për dhunën mbi individin. Tregimet e tij antologjike janë: Nën qarr po rrinte vasha, Floçka, Kulla, Si e përshkroi ëndrrën e vet njeriu me kapelë, Dy fjalë për një plak dhe librin e tij kushtuar tymit, Kënaqësitë e Megalopolisit, Anija e dehur.Me vlerat e veta të pakontestueshme artistike, romani Oh ka bërë një ndikim të ngadalshëm por të fortë në prozën shqipe, që nga koha e shfaqjes së tij. Dramat e Pashkut Sinkopa e Gof janë luajtur në Teatrin e Kosovës, në Teatrin ITD të Zagrebit, në Teatrin e Shkupit dhe në teatro të tjera të shqiptarëve. Vepra e tij letrare, është bërë vlerë kulturore kombëtare dhe tashmë është materie që mësohet në të gjitha nivelet e shkollave shqipe, ku ligjërohet letërsia bashkëkohore shqipe.

Si shkruan Anton Pashku

Por për çfarë shkruante dhe si shkruante Anton Pashku, kur ende nuk i kishte mbushur të njëzetat? Për t'iu përgjigjur kësaj pyetjeje, po sjellim dy tregime (poetike), që së bashku mund të përfshihen vetëm brenda një faqeje libri. Fjala është për tregimet "Në stuhi" dhe "Klithma", që të dyja botuar në vitin 1957. Në të dy rastet bartësit e ngjarjes janë maksimalisht të reduktuar
Anton Pashku sjell një frymë krejtësisht moderne në traditën e prozës shqiptare. Çështja bosht në rrëfimin romanor të Anton Pashkut është veçanërisht vetëdija e autorit për pozitën e tij dhe perspektiva e synimit të këtij rrëfimi. Shtresimin ironik gjatë gjithë rrëfimit, rrëfimtari do ta derdhë e ta përhapë tërthorazi, e jo si deklarim të qëllimshëm dhe moralizues. Reflekset ironike dhe aludive përjetohen drejtpërsëdrejti nga lexuesi dhe janë më mbresëlënëse se një fotografi e gjallë e një realiteti absurd. Rrëfimtari e nis udhëtimin nga një kohë e pacaktuar që gjatë ecjes fiton peshën e një vatre të gjallë dhe jehona e reflekseve të së kaluarës shfaqet si përsërítje e pafund e dramës sonë kombëtare. Ky vizion i fuqishëm dhe largpamës i veprës së Pashkut që përbën tharrmin krijues të tij, realizohet përmes strukturimit të nëntekstit ironik të rrëfimit. Kjo gjë e nxit dhe e motivon parreshtur lexuesin që ta kërkojë atë që nuk thuhet, atë që duke heshtur, e bën lexuesin të jetë zëri kryesor.

Titujt e veprave

Tregime, Jeta e re, Prishtinë, 1961
Nji pjesë e lindjes, tregime, Rilindja, Prishtinë, 1965
Kulla, tregime, Rilindja, Prishtinë, 1968
Sinkopa, dramë, Rilindja, Prishtinë, 1969
Oh, roman, Rilindja, Prishtinë, 1971
Kjasina, tregime, Rilindja, Prishtinë, 1973
Gof, dramë, Rilindja, Prishtinë, 1976
Lutjet e mbrëmjes, tregime, Rilindja, Prishtinë, 1978
Tragjedi moderne, drama, Rilindja, Prishtinë, 1982
Shtëpia Botuese Rilindja në vitin 1986 i botoi veprat e zgjedhura të Anton Pashkut në tri vëllime:
Tregime fantastike, Rilindja, Prishtinë, 1986
Oh, Rilindja, Prishtinë, 1986
Tragjedi moderne, Rilindja, Prishtinë, 1986




Romani "Oh" (analizë)

Romani "Oh" i Anton Pashkut, për shumëçka është karakteristik dhe fare i veçantë në letërslnë shqiptare. Kur u paraqit para tridhjetë vjetësh, u emërua "hermetik", u tha se është jehonë e antiromanit, e kështu me radhë. Në të vërtetë, kjo vepër është një vazhdimësi e natyrshme e tregimeve pararendëse moderne të autorit, në kuptimin e mirëfilltë të nocionit modernizëm: prozë që i shprish konvencionet tradizionale që artikulon realitetin përmes figurshmërisë së veçantë dhe originale që në mbështetje të së kaluarës konstrukton kuptime, mundësi dhe vizione, të shumëfishta universale. Ky roman është fabul klasike, pa lidhje syzeike, pa rrjedhje njëdimensionale kronologjike, pa rrëfyes të artikuluar qartë, pa këndvështrim të fiksuar të autorit; natyrisht që nuk mund të ritregohet përmbledhtazi si thurje e rregullt ndodhish të caktuara. Në fillim të romanit sajohet një mjedis nismëtar i mbyllur: burri dhe gruaja në dhomë, dhe akuariumi simbolik me tre peshqit brenda. Fillimi i tekstit përcakton aktualitetin nga i cili burri (rrëfimtari i drejtpërdrejtë dhe i tërthortë, pjesërisht personazh), niset në një udhëtim imagjinar nëpër të kaluarën dhe të ardhmen. Rrëfimtari, burri që do t'i sajojë shkallët e mundshme të zbritjes retrospektive përkatësisht shkallët e ngjitjes, vendoset në situata dhe perspektiva të ndryshme, në kontekstin e bëmave nga e kaluara ilirike e këtej, si dhe në atë të kohës, si histori e përsëritur. Ai vepron vetëm përmes imagjinatës, pa ndërmarrë asgjë konkrete. Gruaja, e cila nuk flet e as ndërhyn fare gjatë këtij udhëtimi të burrit, shpaloset si tip iluzionist që ndërton kulla rëre. Në fund të romanit, që është përsëritje e tekstit fillestar, gruaja largohet në mënyrë protestuese; dy peshqit e vegjël kanë ngordhur, ndërsa ai me pika të kuqe lëviz "krenar" nëpër hapësirën e akuariumit. Duke qenë përsëritje e tekstit fillestar, e tekstit ku paraqitet vizualisht një mjedis i rivendosur në fund të romanit, pas gjithë atij udhëtimi imagjinar në të dy krahët e kohës, lexuesit i lindin një sërë përfytyrimesh simbolike lidhur me realitetin dhe jetën përgjithësisht. Në strukturën tërësore të këtij romani të rrëfimit qarkor, ku udhëtimi i nisjes i përngjan atij të kthimit, nga drejtimi i kundërt në pikën e nisjes, duhen sqaruar dy kategori themelore të poetikës së romanit: koha dhe rrëfimtari.

Rrëfimi shtrihet deri në kohën antike ilire dhe jepet përmes ngjyrimit ironiko-alegorik, ekspresion ky që duke heshtur, e shquan dhe e bën më të zëshme idenë qendrore të romanit: historinë shqiptare të dhimbshme e të përsëritur, shpalimin e mungesës së substancës së formuar dhe të artikuluar të qenies. As e ardhmja e projektuar në këtë kuadër, në vizionin e Anton Pashkut nuk është shpresëdhënëse. Vizioni i projektuar para tridhjetë vjetëve, prandaj tingëllon aq aktual sot. Kështu, romani mund të quhet edhe historik, po në radhë të parë si roman i idesë, i mendimit, madje filozofik.
Rrëfimi i ngjarjeve strukturohet mbi disa nivele kohore: e tanishmja që rrjedh si dialog i Burrit - rrëfimtarit me "bashkëbiseduesen" e pranishme. Në fillim, ky "dialog" përgatit atmosferë dhe kushte për kërcim drejt shkallës retrospektive, të përftuar si dialog me Plakun. Kjo mundëson një retrospektivë të dyfishtë, për kapërcimin në kohën dhe botën antike ilire. Rrëfimi lidhet me tri nyje kohore, e tanishmia dhe dy shkallët e kohës së kaluar. Përmes tyre dhe zërit të fuqishëm të fshehur jepet përsëritja e historisë, e dramës kolektive shqiptare. Romani "Oh" ngrihet mbi një strukturë të komplikuar e të përsosur të llojit të vet dhe njëkohëslsht u prin dhe shtron çështje teorike nga më të rëndësishmet lidhur me zhanret tregimtare, e sidomos me kategoritë kryesore të poetikës, siç u tha më sipër.
Lidhja e nyjeve kohore, zhytja e rrëfimtarit drejt retrospektivës së njëfishtë e të dyfishtë në rrëfimin romanesk të Anton Pashkut, sajohet përmes teknikës moderne që këtu rrjedh natyrshëm, pa asnjë imitim të sforcuar. Mjedisi antik nuk realizohet, para së gjithash, përmes faktografisë historike (edhe pse mund të identifikohen lehtë bëma dhe autorë të tyre), por si një gjallërim, konkretizim i vetëdijes mbi të. Kjo teknikë e zhytjes shkallë-shkallë në kohë mund të quhet dhe psikologjike-asociative. Kështu, kur rrëfimtari duhet të bëjë një kërcim parabolik në kohë, ai fillon parapërgatitjen për këtë hap, duke synuar në një cak të cakuar që nënkupton, në të njëjtën kohë, shkëputjen nga realiteti aktual. Përmes kësaj thirrjeje të brendshme, shfaqen të gjalla kohët e synuara, aktorët dhe ngjarjet historike dhe të sajuara.


Kështu, lexuesi sa mrekullisht aq edhe spontanisht gjendet brenda një bote antike, ambjentohet me të duke e harruar rrëfimtarin. Gjendja haluçinante që për një çast e rrëmben lexuesin, zhduket sakaq dhe gjithësinë e merr në dorë një tjetër ligjshmëri. Kështu, sa më thellë depërton në lashtësi para së gjithash, rrëfimtari synon të sugjerojë një vizion të mundshëm për kohën e ardhme, që shtrihet në pjesën e dytë të veprës.
Edhe lexuesi me pak përvojë, e ndien se rrëfimi i drejtpërdrejtë shqipton një kuptim të mbuluar, të cilin e zbulon dhe e shumëfishon lexuesi. Pikërisht për këtë shkak, leximi i romanit në fjalë i Anton Pashkut jo vetëm që kërkon përqëndrim maksimal, por është vepër që domosdoshmërisht kërkon lexim të dytë.
Ngjarjet të duken vetvetiu të natyrshme, të parrëfyera nga pikëpamja e dikujt, pra i lë veprimet të ndodhin e jo të ritregohen. Një sistem i tillë rrëfimi nxit lexime dhe interpretime shumështresore duke përbërë, tiparin dallues të stilit të Anton Pashkut.

Në Stuhi

Tek "Në stuhi" shfaqet personi i molisur nga jeta, dera e shtëpisë dhe trari mbi të; fërshëllima e stuhisë dhe rrëkëllima e trarit; vetëm kaq. Për këta përbërës rrëfen narratori, në vetën e tretë. Molisja është gjithëpërfshirëse dhe subjekti-personazh ndien nevojën të ikë nga trualli i vet, por nuk e le sedra, e mbase diçka më e thellë. Stuhija ushtron një terror dhe Ai, ankthshëm, e ndien peshën këtij terrori që artikulohet përmes rrëkëllimit të trarit që mban peshën e shtëpisë. Dhe, në vend të rebelimit, të ikjes, pason tërheqja, rrudhosja dramatike në vetvete. Rrethi mbyllet përfundimisht dhe stuhia zotëron si në pranga hapësirën (Truallin).

Kulla

Te Tregimi "Kulla" mund të merret si model-bazë tematike e pjesës dërmuese në krijimtarinë letrare të Anton Pashkut. Përveç temës së dashurisë, që shtrihet në një pjesë të vogël të veprës së tij tërësore letrare, në këtë tregim janë të mpleksura: motivi i lashtësisë, i dramës shqiptare nëpër shekuj, i qëndresës, i ekzistencës, i aktualitetit dhe i vizionit të së nesërmes. Kjo do të vërehet sidomos tek romani "Oh", ku ky model tematik shtrihet thellë deri në Iliri dhe njëkohësisht, në mbështetje të asaj përvoje dhe të gjasave aktuale, projektohet e ardhmja. Në këtë rrëfim, përmes jetës së dy brezave, të kapërthyer dhe të shtrirë në tërësinë ekzistenciale kolektive të kombit, shprehet aktualiteti i rëndë, ankthi i banorëve të kullës.
Është përvoja e Plakës, pas vdekjes të së cilës Djali projekton të nesermen e vet duke e mbartur tutje përvojën nga e kaluara. Biri, plot ankth, ndien se qëndresa dhe ekzistenca e Kullës është në rrezik dhe sajon mekanizmin mbrojtës pikërisht në sajë të trashëgimisë simbolike të saj. Përmes traditës, rrëfimtari shpalon kulturën shpirtërore kolektive si mburojë simbolike nga kanosja e shprishjes prej dhunës së ushtruar në kohën kur është shkruar tregimi. Dhuna e ushtruar brutalisht përballë mekanizmit të traditës kulturore kombëtare dhe tërësisë shpirtërore kolektive, në art del e përkohshme, kalimtare dhe pa gjasa triumfi. Kështu përmbyllet tregimi antologjik "Kulla", me ngadhnjimin e së nesërmes, me lidhjen jetike të Birit pas trollit e kullës: rrëfimtari është gjithmonë banor i kullës; brenda saj e kujton të shkuarën nga e cila projekton dhe përcakton perspektivën.
Edhe rrethi tematik i vetmisë, ai i tërheqjes në vete nga çensura e shtypja, edhe rrethi tematik i dhunës dhe i krimit, që zënë vend qëndror në prozën tregimtare të Anton Pashkut, janë rrjedhim i shtypjes dhe i dhunës së ushtruar mbi qenien kolektive shqiptare, historikisht dhe aktualisht. Ky version regjional dhe kolektiv në prozën e Anton Pashkut uníversalizohet si vlerë artistike dhe si mesazh, si filozofi dhe si parim moral.



Drama "Gof" (analizë)

Edhe në këtë giini Anton Pashku është i veçantë: e mbindërton tekstin e dramës mbi konvencionet klasike (sidomos të tragjedisë) dhe me prirje të qartë drejt antidramës. Njësoj si tek proza, teksti i tij dramatik vështirë se mund të rrëfehet si lidhje fabulare brenda një shtrati kryesor. Më parë ai del si ide, si mendim i fuqishëm, si portretizim i gjallë i një dukurie, ngjarjeje, gjendjeje, nga ku përmes ironisë, analogjive dhe parabolave kohore sugjerohen realitete të tjera. Teksti i kësaj drame është ndoshta teksti me tensionin dhe ankthin më të madh dramatik në letërsinë tonë. Fjala është për kohën e pushtimit fashist (1939), që si datë përmendet vetëm në një rast, pa e përmendur as si fashizëm, as si pushtim, as si dhunë; pa shprehur fare as patetikë apo patriotizëm...
Drama ka dy pjesë (jo akte), dhe tri personazhe: Lulashi, Lulua, Lulani, të cilët mund të merren edhe si tri variante, tri perspektiva të një personi. Tekstin e shqipton vetëm Lulashi, duke e thyer shpesh monologun dhe ndërhyrjet e paramenduara të të tjerëve. Monologu, pra, është një kolazh tekstesh e dokumentesh të kohës, si: afishe, deklarata, urime, falenderime, kërcënime, reklama, që së bashku paraqesin një tërësi njerëzish, vlerash, antivlerash, ngjarjesh, ambiciesh, ëndërrimesh... Kështu krijohet përshtypja e një mjedisi shoqëror të përbërë, ku individi humb personalitetin, humb vetveten. I tillë është Lulashi, gjysmë i shpëtuar, gjysmë i humbur, i cili në zjarrmi e përgartje lëshon mendime të tilla që tingëllojnë si kritikat më rrënqethëse, ku ankthi e ironia shkallëzohen në sarkazëm. Të krijohet pamja e një shoqërie që identifikohet me një gjendje kaotike, me një tollovi të përgjithshme, me degjenerim moral, anarki mendimi, ndjenje, me zhdukjen e skajshme të vlerave, ku mbi të gjitha mbizotëron zëri i mashtrimit, i dhunës, e i hipokrizisë. Si sdo shkrimtar i madh, Anton Pashku e parandien dhe e paralajmëron përsëritjen e kësaj gjendjeje tragjike në shoqërinë shqiptare,të viteve tridhjetë, gjysmë shekulli më pas, ashtu siç e ka projektuar dhe në romanin "Oh".



Drama "Sinkopa" (analizë)

Edhe kjo dramë përbëhet nga pjesa e parë dhe pjesa e dytë. E para zhvillohet në dhomën e Xhexheut, ku janë të pranishme një telefon dhe një thikë: telefoni si simbol i përgjimit, manipulimit, përgjimit, dhe thika simbol i dhunës e i krimit. Xhexheu ngrihet në nivel të subjektit; është i vetmi strumbullar rreth të cilit plekset e shplekset çdo gjë në këtë dramë. Ai zhvillon një "dialog" me palën tjetër në skajin tjetër të telefonit, me palën që e ka numrin: një me njëmbëdhjetë zero pas dhe me njëmbëdhjetë zero para dhe njëshin në fund, që është numri i Xhexheut. Teksti i palës tjetër mund të merret me mend për aq sa lejon monologu i Xhexheut.
Pala tjetër është e pranishme në dhomën e Xhexheut vetëm si ftohtësi, si bardhësi boshe, pa trajtë individualiteti, si mekanizëm dhe sistem që të ndrydh, që të ngujon brenda rrjetave të hekurta. Xhexheu synon ta ngrejë tërë atë patrajtshmëri në shkallën e subjektit, gjë që do të realizohet në pjesën e dytë të dramës, e cila zhvillohet në një lokal publik, ku mblidhen plot njerëz dhe merren me biseda të kota. Xhexheu në këtë kontekst provon të veçohet, të shkoqet pëfundimisht nga ky realitet, përmes një rebelimi të skajshëm. Kështu, në pjesën e parë rrëfimi dramatik paraqitet zëshëm, si një monolog i reflektuar nga një bashkëbisedues imagjinar, ndërkaq, në pjesën e dytë ngjarja shfaqet e dukshme, vizuale.
Gjuha simbolike: numrat e dy anëve të telefonit; thika, emrat e personazheve, (Xhexheut, si jehonë e nxitjeve për vetveten, Lumnia si jehonë e idesë së pandryshueshme të realitetit, Lumtunia si ideal i synuar, dhe Shpresa, si mbështetje e brendshme e personazhit), mjediset (si Rruga e Trimave dhe Kozmodromi), ku zhvillohet pjesa e dytë, janë pjesë përbërëse e idesë qëndrore, e kuptimeve të ndërthurura, që nxitin tekstin e hapur të Pashkut.

“Një mur xhami që ia kemi ngritur vetvetes nuk na lejon ta trajtojmë shkrimtarin kosovar Anton Pashku, si pasuri tonën shpirtërore”. Kështu thotë studiuesi Behar Gjoka, i cili i ka kushtuar një libër studimor një prej përfaqësuesve kryesorë të letërsisë moderne shqipe. Sipas Gjokës fatkeqësisht Pashku prej vitesh nuk është pjesë e programeve tona mësimore dhe kjo për arsyen se ai ende trajtohet si një shkrimtar i “jashtëkufijve”.
Jeni duke përfunduar një libër studimor mbi veprën e Anton Pashkut, përpara se te flasim për këtë vepër, pyetja që lind natyrshëm është: sa e njohin shqiptarët Pashkun?
Anton Pashku, në kuptimin estetik, është një vlerë e shtuar e modernitetit të letrave shqipe, pa mëdyshje një nga përvojat e shkrimit letrar të periudhës bashkëkohore, është shumë i njohur në Kosovë dhe trojet etnike, madje shpesh trajtohet si magjistar i fjalës. Nga ana tjetër, krijimtaria e larushisë letrare të Pashkut është jo pak e njohur në diasporë, porse është i njohur më shumë si emër në Shqipëri, në kuptimin që ende nuk është hipotekuar si vlerë shpirtërore, për shkak të murit prej xhami që ia kemi ngritur vetvetes, fill pasi kemi shembur muret e betonta të dikurshme, ose me gjasë të vijimit të leximit të autorëve shqiptarë të trojeve etnike, si letërsi jashtë kufijve, sepse rrethanat e favorshme të komunikimit, mjerisht na kanë sjellë në portat e mungesës absurde të tij.
Sa i pranishëm është në tekstet shkollore shqiptare?
Ka dy pamje të pranisë së veprës letrare, aq të vlertë dhe moderne, nëse në Kosovë është plotësisht i pranishëm, madje në të gjitha nivelet e shkollimit të saj, si një vlerë dhe proces thelbësor i shkrimit letrar, nga ana tjetër, ndërsa në Shqipëri duket si emër për herë të parë aty nga fillimi i viteve ’90. Porse, tanimë ka një periudhë të gjatë kohore, që nuk është përfshirë më në programet shkollore të shkollës shqiptare, të këndej kufirit. Dhe, në këtë pikëpamje, ka një paradoks të rrokshëm, ndërsa rrekemi të unifikojmë abetaret dhe librat shkollorë, letërsinë e vërejmë ende me syzet e letërsisë së jashtë kufijve…
Le të vijmë te vepra juaj, pse një libër për Pashkun?
Është shkrimtar që e pëlqej, madje në të gjithë treguesit e vet, të thënies dhe artikulimit letrar, të lëvrimit gjuhësisht, të njëkohshëm të variantit të gegnishtes dhe të gjuhës së njësuar, e sidomos të vendosjes së ligjërimit të gjuhës shqipe në koherencë me ligjërimin letrar të përbotshëm, veçmas në shkrimin e tragjedive moderne. Pashku, pa mëdyshje gjenia krijuese e tij, është një vlerë e konfirmuar e letrave shqipe, aq sa është tepër e vështirë që të rrëfehet, po kaq mbetet një nga modelet e përsosura në lavrimin e prozës së shkurtër. Në sendërtimin e tregimit, të natyrës fantastike, një përcaktim autorial, gjithnjë sipas shijes dhe bindjes sime, Pashku është një nga përvojat më të vyera, që së bashku me Kutelin dhe Koliqin, të cilët hodhën themelet e prozëshkrimit të gjuhës shqipe, përbëjnë kurorën e trinitetit të tregimtarisë shqipe, që e futën prozën shqipe në shtjellat e lavrimit modern, por njëherazi shënojnë edhe kulme unike të shkrimit të saj.
Pashku nuk është një autor “i thjeshtë”, veprës së tij duhet t’i rikthehesh vazhdimisht, cila është “e fshehta” apo “misteri” i krijimtarisë së Pashkut?
Për mua është autori më i vështirë, krahasuar me të gjithë shkrimtarët me të cilët jam marrë kësaj ndërkohje, për shkak se është nga të paktët shkrimtarë të letërsisë shqipe që nuk ka gjasa të gjesh në përgjumje dhe shërbesë joletrare… Po kaq, vepra letrare e Pashkut nuk të jep dorë për ta lexuar sipas optikave ideologjike, sociologjike apo monografike, të ndërthurjes jetëshkrimore dhe letrare, të rrafsheve mendjembyllura të akademizmit shqiptar, sidomos të këndej kufirit, pra duhet lexuar dhe shqyrtuar si tekst dhe vetëm si hapësirë tesktologjike, gjithnjë pa harruar porosinë e Umberto Eco-s, mbi “hapësirat e shprazta”, që duhen mbushur nga bashkëpunimi i lexuesit. Duke qenë i vështirë, mbase prandaj është edhe kaq tërheqës… Ka tregime të ndryshme, si dhe dy tekstet e tragjedive që janë lexuar disa herë, kohë pas kohe… Në fakt, krijimtaria letrare e Pashkut, në vetvete dhe më përtej saj, bart jo pak mister dhe enigma, që duhen zbuluar ngadalë dhe me shumë përqendrim. Do të ndalesha në dy prej tyre, të cilat mua më duken edhe më thelbësoret, por edhe sa për të krijuar një ide fillestare mbi këtë dukuri unike të letrave shqipe. Së pari, dramatikën e ka emërtuar tragjedi moderne, si një rimarrje dhe riformulim, që sugjeron kodin, por edhe e ndërlikon shkrimin e leximin e saj. Po kaq, së dyti, prozën e shkurtër, e cila jo rastësisht është përcaktuar nga vetë shkrimtari si tregime fantastike. Ka edhe të tjera, por vetëm zbërthimi i këtyre dy hallkave është një realitet që, sa herë lexohen tekstet e autorit, aq herë zbulohet si magji shkrimi, aq herë do të duhet të rihysh në marrëdhënie me kodet dhe dekodimin e tyre.
Është i keqkuptuar Pashku?
Ka më shumë arsye për të qenë i pakeqkuptuar, sepse moderniteti shkrimor, në prozëshkrim dhe në dramatikë, në një farë mase ka projektuar dhe skicuar hapësirat dhe natyrën moderne, ku edhe po gjallojmë. Por, edhe në këtë rast, për çudinë e çudive, sërish nuk mungojnë shkaqet për të qenë i keqkuptuar, pra dhe jo i hipotekuar në vlerat letrare të rrafshit të bashkëkohësisë. Në emërtimin si i keqkuptuar, do të thosha se ka jo pak mundësi që të trajtohet si i tillë, jo se ka arsye letrare të mjafta për të qenë i keqkuptuar, në këtë paragjykim. Kanë rolin e vet ligjërimi i gegnishtes, në një pjesë të madhe të tregimeve fantastike, ndeshim në praktikën e shkrimit me dy variante, pra edhe në gjuhën e njësuar, duke u bërë kufiri ndarës dhe ura ndërlidhëse e hapësirës së letërsisë si gjuhë e autorit, që nuk është se ka të bëjë shumë me standardizimin e saj, po kaq shkrimi letrar, pavarësisht gjinisë dhe llojit letrar të ligjëruar, si një fakturë moderne dhe eksperimentale, përbën një shkas fiktiv, për ta keqkuptuar, aq më tepër që në një moment të caktuar ai ka dalë hapur kundër modelit të realizmit socialist, e prandaj duket se kundrohet si përfaqësues i letërsisë së jashtë kufijve, një absurditet që nuk ka mundësi të zgjatet pafundësisht.

Pse Qosja ndihet keq kur takon pushtetarët?

Akademiku Rexhep Qosja këto ditë vizitoi Tiranën pas 10 viteve, duke shkelur një premtim të bërë prej tij se nuk do të shkelte në kryeqytetin e Shqipërisë përsa kohë vendin e drejton Sali Berisha. Ç’e detyroi akademikun të thyente premtimin e tij? Si e sheh ai situatën e fundit politike në vend? Ç’mendon për pushtetarët e Kosovës? Po për ndryshimet gjuhësore të propozuara, ndër vite dhe ato të propozuara së fundmi?
Këtyre dhe të tjera pyetjeve profesor Rexhep Qosja u dha përgjigje në një intervistë për emisionin “Shqip” të gazetares Rudina Xhunga, që u transmetua mbrëmë nga TCh. Po transmetojmë pjesë të shkëputura nga kjo intervistë.
Rudina Xhunga: Ka njerëz që ju thonë se ju jeni i Kosovës, pse duhet të flisni dhe të shpreheni kaq shumë për çfarë ndodh në Shqipëri sepse mbase ju nuk e njihni realitetin? Ç’ është Shqipëria për ju profesor?
Rexhep Qosja: Së pari, jo unë, por të gjithë kosovarët e kanë quajtur Shqipërinë, nëna Shqipëri. Ne jemi rritur me këtë fjalë, nëna Shqipëri dhe gjithmonë prej së keqes, prej rrezikut kemi shikuar të shpëtojmë në Shqipëri. Unë po ju them juve sonte, diçka që nuk e kam thënë ndonjëherë. E gjithë familja e të parëve të mi ka ikur në verën 1913 dhe ka gjetur shpëtimin në Shqipëri. Aty babës tim i kanë vdekur të gjithë, vetëm një xhaxha i ka mbetur gjallë. Aty i ra tifoja e morrit, kur ishin mërgimtarë dhe ishin të vendosur në Barbullush me çadra.
Të gjithë u sëmurën, pjesa më e madhe kanë vdekur ndërsa babai im, një djalë i ri 22 vjeçar, shpëtoi. Pra, ata ikën dhe e gjetën shpëtimin në Shqipëri dhe të gjithë kosovarët e kanë kërkuar shpëtimin në Shqipëri. E gjithë rinia jonë që ka marrë pjesë në Ushtrinë Çlirimtare të Kosovës, kanë hyrë nëpër burgje duke shqiptuar fjalinë nëna Shqipëri. Shqiptaria ishte atdheu i tyre dhe unë në moshën 15 vjeçare kam shkuar në Prishtinë dhe aty jam rritur, shkolluar, kam kryer fakultetin, jam martuar, kam krijuar familjen time.
Por unë them se vendlindjen e kam në një vend, por unë jam rritur në Kosovë dhe ajo praktikisht është vendlindja ime por unë them se atdheu im njëkohësisht është Shqipëria. Unë kam atdhe Kosovën por kam atdhe edhe Shqipërinë dhe këto dy atdhe nuk i ndaj, janë një i vetëm për mua dhe prandaj kam përkushtim të njëjtë, dashuri për të dy këto atdhe dhe i shikoj dhe reagoj njësoj ndaj të këqijave që ndodhin atje dhe këtu. Mjerisht, në Shqipëri po ndodhin më shumë të këqija se në Kosovë. Sot, edhe në Kosovë kanë filluar të shtohen të këqijat, të ngjashme me këto në Shqipëri dhe disa gjëra që iu përshtaten kushteve të Kosovës, reagoj ndaj atyre dhe këtyre. Dhe do vazhdoj të reagoj me padurim derisa të ma mbajë penën kjo dorë, domethënë derisa të jem gjallë.
Rudina Xhunga: A ka diçka personale në marrëdhënien tuaj të shprehur në libra apo intervista, me Sali Berishën, profesor?
Rexhep Qosja: Pse të ketë diçka personale? Njeriu mund të ketë diçka personale 1 minutë, 5 minuta, gjysmë ore, 2 ditë apo tre ditë por nuk mund të ketë me vite. Unë nuk kam asgjë personale kundër Sali Berishës, nuk kam arsye të kem. As kohë nuk kam, me punët që kam, të merrem me gjëra personale kundër tij. Unë kam personale kundër regjimit të Sali Berishës dhe mendoj se ky regjim e ka dëmtuar Shqipërinë, veçanërisht me 1997, po ashtu me 1998 dhe mandej e ka dëmtuar në vazhdimësi, e ka dëmtuar në Gërdec dhe në vrasjen e katër protestuesve. I përmenda këto sepse janë rezultat i një politike të gabuar dhe dëmtuese. Këto janë krime.
Populli e ka një fjali të mençur e cila thotë: Nëse shala e vret kalin, fajtor është ai që është në shalë, domethënë i zoti i kalit. Sali Berisha ishte figura kryesore e Shqipërisë kur këto gjëra ndodhën. Epo, nuk mundet të jenë fajtorë figura fare të parëndësishme e të jetë i pafajshëm ai. Epo nuk është e pranueshme që, ajo që ndodhi në Gërdec, të mbajnë përgjegjësi disa njerëz që nuk mund të konsiderohen të rëndësishëm, e të jenë të pafajshëm ata kryesorët që u morën me fatin e armëve, ato që dhanë urdhra se duhej bërë ajo punë, ato që duhej ta dinin sesi mund të zhduken armët disa kilometra larg Tiranës.
Epo kjo është e papranueshme sepse në çdo vend tjetër këta njerëz do thërriteshin përpara përgjegjësisë. Nuk mundet të shpallen fajtorë ato që kanë vrarë katër protestuesit, nuk mundet. Një mendje e shëndoshë nuk e lejon këtë. Dikush i vrau këta njerëz, ne duhet ta dimë kush i vrau, si dhe pse i vrau. U vranë katër protestues, në Evropë nuk ndodh diçka e tillë. Ato futen në parlament dhe askush nuk i vret.
Ne duhet ta dimë kush i vrau protestuesit dhe ata që dhanë urdhër për vrasjen e protestuesve, dhe duam të dimë ata që politikisht u pajtuan dhe kërkuan që të merren masa të këtilla ndaj protestuesve. Përgjegjësia shkon deri tek qeveria e Shqipërisë në çdo vend normal. Pas vrasjes së katër protestuesve, në Evropë, kryeministri nuk do mund të ishte aty ku është. Pas vrasjes së katër protestuesve dhe mënyrën sesi u vranë në Shqipëri, Ministri i Rendit Publik dhe Shefi i Gardës nuk do mund të ishin aty ku janë.
Sikur të ndodhtë 1997 në Evropë dhe të vriteshin gjithë ato njerëz, të bëheshin gjithë ato shkatërrime, dhe ta vazhdonin të ishin deri sot në politikë, ata njerëz që ishin figurat kryesore nuk do ndodhte të ishin në politikë.
Rudina Xhunga: Çfarë tradite ka profesor, traditën e një vendi të pushtuar?
Rexhep Qosja: Po, megjithatë ka pasur disa standarde etike që e kanë bërë të mos pajtohet. I pushtuar po por disa vlera i ka ruajtur, i ka ndërtuar mirëpo gënjeshtrën dhe mashtrimin nuk i ka pranuar, ka reaguar ndaj tyre. Hajde pra, reago edhe sot. Ndoshta po ndodh një çudi pikërisht sepse ka qenë i pushtuar. Populli ynë kënaqet me një pushtet i cili nuk e rreh, nuk e fut në burg dhe kjo mjafton. Kjo është e gabuar.
Populli duhet të ketë kërkesa, populli duhet të jetë i pakënaqur, populli duhet ti vejë shumë kërkesa njerëzve të pushtetit dhe të mos lejojë çfarë janë duke bërë sot. Ne kemi njerëz të pushtetit që janë pasuruar në mënyrë fantastike. Si është e mundur kjo? Si është e mundur që për pesë vjet, gjate, shtatë apo dhjetë vjet të bëhen milionerë të shumëfishtë? Ne e dimë si kanë qenë të rinj dhe kush janë sot, i dimë si kanë ardhur në qytete, në Tiranë, si kanë ardhur në Prishtinë.
Janë bërë milionerë me makina luksoze, me truproja, me përcjellje me shkëlqim. Nuk denjojnë të mbajnë mbledhje në Tiranë apo Prishtinë por shkojnë dhe i mbajnë në vende turistike për të kaluar më mirë. Anëtarët e Akademisë së Shkencave dhe të Arteve të Prishtinës vijnë për të mbajtur mbledhje në Durrës për t’u gostitur, për të pushuar dhe ndoshta për t’u larë. Do t’ju tregoj disa shembuj.
Këto ditë, dëgjova dhe lexova, se si deputetët e Kuvendit të Kosovës, përveç rrogës që kanë, që nuk dihet sa e kanë, marrin 250 euro për mbledhjet në muaj. Ajo mbledhje mund të zgjasë 1 orë, 2, 3 apo një ditë dhe për një mbledhje ato marrin 250 euro. Edhe nëse nuk marrin pjesë në mbledhje ato i marrin 250 euro. Përveç këtyre 250 eurove për një mbledhje, këto njerëz marrin edhe nga 100 euro për mbledhje të komisioneve në të cilat ata janë dhe janë në shumë komisione. E dëgjuam në medien e Kosovës prej disa institucioneve.
Dëgjuam gjithashtu se si zyrtarë të lartë të Kosovës, deputetë, ministra, zv. Ministra etj., punojnë në pesë vende dhe marrim pesë rroga mes të cilëve edhe Kryetari i Prishtinës dhe Kryetar i Lidhjes Demokratike të Kosovës. Një mësues, merr aty afër 250 euro ndërsa deputeti për dy orë në një mbledhje apo një ditë, merr 250 euro. A janë në vete këta njerëz? Ku jetojnë këta njerëz? Kanë vendosur atje, kanë aprovuar ligje dhe rregullore, do kenë pensionin ata që kanë një mandat 4 vjet, do kenë pension 75 përqind të rrogës.
E shikoni? Nëse do jenë në dy mandate, do ta kenë edhe më shumë. Nëse këta deputetë do jenë 15 vjet, do ta kenë pensionin aq sa është e gjithë rroga. Po ku jetojnë ata? A e dinë ata që, nuk jam i sigurt 17 për qind apo 25 për qind e kosovarëve, jetojnë në varfëri të skajshme. Si pranojnë ata të sillen kështu? Kush iu thotë të sillen ashtu? A mundet deputeti i Francës, Gjermanisë, Holandës, Belgjikës, Danimarkës, Italisë, Spanjës, Greqisë, Finlandës të kenë këto privilegje? Sigurisht që munden por në Kosovë nuk mundet. A e dini se mua, prej asaj dite që i kam dëgjuar këto të dhëna, që një deputet merr për një mbledhje 250 euro, mua më vjen turp t’iu them mirëdita kur i shoh.
Vërtetë turpërohem t’iu them mirëdita. Si mund t’iu them mirëdita kur mendoj kështu siç po mendoj dhe po ju tregoj i padurueshëm për ta? Sepse e kanë sjellë veten në një gjendje shfrytëzuese, gllabëruese të të mirave të Kosovës në dëmin e popullit të Kosovës. Përafërsisht, kështu më thonë se është gjendja edhe në Shqipëri. Mjerisht, fatkeqësisht, populli hesht përpara këtyre gjërave.
Mirëpo nuk duhet të heshtë, populli duhet të ngrihet kundër këtyre dhe t’i detyrojë këta njerëz të heqin dorë prej privilegjeve. Unë e dëgjova tani se një djalë i ri në Kosovë, i një partie që nuk shet shumë mend për këto punë, ka bërë shpenzimet më të mëdha me makinën e tij, me naftë e të tjera.
Ata lëvizin me makina të shtetit, të Kuvendit dhe e kanë makinën dhe naftën pa pará dhe e kanë celularin me të cilin flasin, thuhet se deri në 100 euro në muaj. Mund të ndodhë që me shpenzimet e Kuvendit të harxhojnë për veten e tyre. E shikoni, të gjitha i paguan Kosova, celularin, makinën, truprojat. Aman, si mundet të ndodhë kjo në Kosovë e në Shqipëri.
Vijnë me pushime në detin e Shqipërisë, shkojnë me pushime në Mal të Zi me makina shtetërore dhe i vozit shoferi shtetëror. E ku ndodh kjo? Ministri gjerman i Mbrojtjes e përdori një automjet a një helikopter shkoi diku me të dhe u quajt si përdorim korruptiv pasi nuk kishte të drejtë ta përdorte dhe për këtë u detyrua të japë dorëheqjen. Dhe kjo ka ndodhur në kohën e luftës në Kosovë.
Një deputet i Norvegjisë, ka udhëtuar me aeroplan nga një vend në tjetrin brenda Norvegjisë. I kanë thënë, zotëri, mund të udhëtosh me veturë sepse është më lirë. Ai ka kërkuar falje duke pranuar se kishte bërë gabim dhe ka dhënë dorëheqjen. Epo këta tanët nuk japin dorëheqjen. Këta, duan të shfrytëzojnë sa më shumë. Gjykojnë thjesht me shprehjen “një herë vjen vera nga dera”. Atyre iu ka ardhur vera nga dera dhe duan ta shfrytëzojnë sa më thellë.
Rudina Xhunga: Profesor, kohë të shkuara, kur ju humbët nga zgjedhje, në kohën kur Lidhja Demokratike fitoi, ndërsa pritej fitorja e UÇK-së, ju u larguat nga politika, besoj edhe i zhgënjyer. Tani, do të largoheni përsëri i zhgënjyer nga kauza juaj për të ndihmuar në pjekjen politike të shqiptarëve me qëllim që të mos iu thonë derrit dajë, të mos iu thonë po këtyre shpenzimeve të turpshme të njerëzve që i përfaqësojnë? A do të vazhdoni të flisni, të shpreheni, të ndikoni apo do të vijë momenti që do të zhgënjeheni?
Rexhep Qosja: T’ju them sinqerisht, i zhgënjyer, i dëshpëruara, jam mjaft, shumë, tepër. Nuk e kam menduar në këtë mënyrë as të ardhmen e Kosovës dhe as të ardhmen e Shqipërisë. Kemi ëndërruar për pavarësinë e Kosovës, kemi ëndërruar për marrëdhënie të afërta, vëllazërore me Shqipërinë, të nisem nga Prishtina dhe për tre orë të jem në Tiranë nëpër një rrugë ë mrekullueshme. E kemi ëndërruar këtë.
Pavarësia ishte si një dhuratë e Zotit. Por që të ndodhnin të gjitha këto, ku të dilte një klasë, një kastë, një oligarki, që kaq pamëshirshëm do e përvetësonte, do e plaçkiste pasurinë e përgjithshme, këtë nuk e kam pritur. Që ka kaq përdorime, kaq nepotizëm, kaq familjarizëm, kaq shpërdorime të papërgjegjshme, kaq shumë veprime ndëshkuese, penale, shpesh kriminale për të cilat nuk përgjigjet askush, nuk e kam pritur. Jo, nuk e kam menduar kurrë kështu.
Unë nuk e kam menduar se dikush do të mund të jepte mësim në mësim, që nuk e di a është tamam i pjekur për të dhënë mësim e për të dalë përpara studentëve, në pesë universitete. Nuk e kam pritur as këtë. Nuk e kam pritur që të ndodhë që një zyrtar i lartë, të marrë rroga në pesë vende. Epo këto gjëra të dëshpërojnë shumë.
Dikur, një idealist i Kosovës, i cili ka bërë shumë vite burg, i dëshpëruar në këtë mënyrë iu ka thënë disa kolegëve të vet, “a po më tregoni ku është më së largu që të shkoj atje?” Ai e ka thënë në mënyrë figurative, sepse nuk mund të jetonte aty ku nuk kishte shqiptarë, aty ku bën e vepron. Edhe unë kur dal jashtë Prishtinës, me të gjitha të këqijat që ndodhin në Shqipëri dhe Kosovë, pas 2 javësh apo tre javësh, mua më merr malli, nuk mund të duroj dot dhe dua të kthehem tek këto të këqija.
Por po e pranoj se dëshpërimi im, keqardhja, pikëllimi është shumë i madh, pakënaqësia është shumë e madhe dhe shumë shpesh kam dëshirë të jetoj diku tjetër. E di që nuk mundem por e kam këtë dëshirë që më përsëritet shumë shpesh.
Rudina Xhunga: Vërtetë që të vjen shumë keq të flasësh kaq shumë për politikë kur me ju mund të ndash shumë e shumë të tjera. Mund të ndash shumë dashuri për gjuhën për shembull, për gjuhën shqipe. Por pyetja ime është, pasi edhe gjuha varet nga politika, çfarë po ndodh me gjuhën shqipe profesor?
Rexhep Qosja: Po të shohim çfarë është bërë dhe thënë për gjuhën prej vitit 1991 e këndej do shohim se disa vite, kanë kaluar duke folur fjalët më të rënda dhe cënuese, shpesh më fyese, dhe me të drejtë, për gjuhën standarde si gjuhë që e ka bërë politika, që e ka bërë Enver Hoxha, thonë. Unë kam qenë delegat i Kongresit të Drejtshkrimit në vitin 1972 dhe kam qenë njëkohësisht anëtar i Këshillit Organizues. Kemi qenë nga Kosova Idriz Ajeti dhe unë, ai si gjuhëtar i shquar ndërsa unë si drejtor i Institutit të Albanologjisë dhe i di disa gjëra që kanë ndodhur dhe janë bërë.
Kështu, di që gjuhën standarde e kanë bërë gjuhëtarët shqiptarë si Eqrem Çabej, Mahir Domi, Shaban Demiraj, babai i gjuhës standarde Androkli Kostallari dhe gjenerata e sotme e mesme që janë një varg emrash të njohur sot si Emil Lafe e me të tjerë, shumë të merituar për fjalorin e gjuhës shqipe dhe krijimin e gjuhës standarde shqipe.
Gjuhëtarët që kanë bërë studime të historisë, të gramatikës, të fonetikës, morfologjisë së gjuhës shqipe janë gjuhëtarë që janë çmuar kudo, që janë paraqitur me shumë sukses nëpër Republikat e ish Jugosllavisë, në Greqi, Hungari, Rumani, dhe në shtetet e ndryshme të Evropës. Gjuhëtarët shqiptarë dhe historianët shqiptarë ishin gjuhëtarë dhe historinë me autoritet evropian të çmuar, kudo paraqiteshin.
Këta njerëz e kanë studiuar mirë gjuhën shqipe dhe pas shumë vitesh kanë organizuar Kongresin e Drejtshkrimit dhe kanë bërë gjuhën standarde duke konsultuar njëkohësisht edhe Kosovën se në Kosovë është mbajtur më parë një Kongres, në vitin 1968 e quajtur Konsulta e Gjuhës Shqipe në të cilën gjuhëtarët e Kosovës dhe populli shqiptar i Kosovës janë deklaruar për gjuhën standarde që të aprovohet në Shqipëri. Pra, gjuha standarde është fryt i përpjekjeve të krijimit të gjuhës standarde prej rilindjes kombëtare e deri sot dhe është fryt i studimeve të gjithanshme diakronike dhe sinkronike që janë bërë në gjuhën shqipe.
Gjuhën standarde shqipe nuk e ka krijuar politika, nuk e ka krijuar Enver Hoxha. Po ta kishte krijuar unë do i thosha të lumtë, ke bërë vepër madhështore, veprën më të madhe gjuhësore, kulturore, politike, kombëtare, historike në jetën e popullit shqiptar. Dhe do t’i thosha se Kongresi i Drejtshkrimit është një arritje shumë e madhe.
Pas sjelljeve të këtilla shpërfillëse, fyese ndaj gjuhës standarde kanë vazhduar mandej, pas disa viteve me këtë gjuhë për të, kanë vazhduar përpjekjet për krijimin e një gjuhe standarde tjetër, madje përpjekje për ndryshime rrënjësore me këtë gjuhë standarde që do të bënin një gjuhë që dikur i thoshin “një gjuhë si rrobat” që mund ti veshë çdo njeri. Epo është pak e vështirë kjo.
Pastaj përpjekjet për të krijuar një gjuhë standarde të Kosovës meqë Kosova do bëhej shtet dhe duhej të kishte gjuhën e vet standarde sepse Kosova do jetë komb i veçantë dhe do ketë gjuhën e vet të veçantë. Kemi ende disa të tillë sot që ashtu mendojnë. Këto përpjekje, bashkë me autorët e tyre, kanë parë se nuk kanë ardhmëri, janë përpjekje të dështuara. Disa prej këtyre përpjekjeve, në disa raste, kanë gëzuar frymëzime edhe prej disa vendeve të tjera por duket sikur kanë hequr dorë prej këtyre përpjekjeve dhe tani disa gjuhëtarë janë përqendruar në disa ndryshime që i quajnë të vogla që duhet të bëhen në drejtshkrimin e gjuhës shqipe dhe në një farë mënyre iu kanë kërcyer në shpinë.
Kanë dal për shembull disa që thonë se duhet hequr e-ja me dy pika. Ne duhet ta dimë se edhe ata që kanë bërë gjuhën standarde e kanë hequr e-në pa zë prej fjalëve të gjinisë femërore në fund. Tani këta gjuhëtarë duan ta heqin e-në pa zë si për shembull fjalën “aleancë” e donin pa zë në fund dhe po ta bënim këtë i bie që të thoshim “aleanc” dhe kështu diskutohej për një varg fjalësh të tilla. Mirëpo duhet të shqiptohen.
Përjashtimet që i kanë konstatuar ata që kanë bërë gjuhën standarde Androkli, Çabej, Shaban Demiraj e disa gjuhëtarë të tjerë disa duan t’i bëjnë rregulla dhe me ato rregulla realisht duan të cënojë më shumë standardin. Po u cënuan disa rregulla atëherë cënohet standardi dhe kështu i bie të mos kemi gjuhë pra, gjuhën standarde që kemi. Unë për vete jam kundër. Mendoj se cënimi i standardit është një e keqe tepër e madhe për popullin shqiptar. Nuk është thënë kot, një gjuhë, një komb, një gjuhë standarde.
Po ta cënojmë këtë standard 40 vjeçar, çfarë do të ndodhë më pas? Çfarë do të ndodhë me kulturën tonë, shkencën tonë, letërsinë tonë, krijimtarinë tonë në përgjithësi, çfarë do të ndodhë me arkivat tona, dokumentacionet tona shtetërore, arsimore, policore, ushtarake, administrative, të Kuvendit, qeverisë etj. Dëmi do të ishte katastrofal. Mendoja e shëndoshë nuk e çon mendjen atje, nuk shkon atje, nuk merret me këto.
Mund të bëhet aty-këtu ndonjë korrigjim por jo korrigjime që cënon gjuhën, që cënon standardin e gjuhës. Kemi shumë punë përpara për të bërë. Të arriturën e madhe të popullit shqiptar, të arriturën historike ta duam, ta mbrojmë dhe ta çmojmë. Duhet ta mbrojmë mbi të gjitha prej fjalëve të huaja që janë bërë gjithnjë e më shumë cënuese dhe fyese për gjuhën tonë. Ne kemi fjalët shqipe, ç’duan fjalët e huaja kur ne kemi tonat? Ne kemi fjalën e bukur Kuvend, shumë e bukur, mblidhen burrat dhe kuvendojnë për problemet e popullit.
Ndërsa sot quhet parlament. Pastaj kemi fjalën tjetër të bukur, pleqësi, një fjalë e vjetër por shumë e bukur dhe me kuptim. Tani kanë futur edhe në Universitete e shkolla fjalën senat. Pastaj, kemi fjalën kuvend, ndërsa tani e duan konventë, kemi fjalën drejtpërdrejt tani përdorin live. Epo ç’duan këto fjalë të huaja kur ne kemi gjuhën shqipe? Fjalët shqipe tingëllojnë shumë bukur prandaj duhet ta mbrojmë atë prej fjalëve të huaja.
Kjo është diçka shumë e rëndësishme. Në shtetet evropiane, për të futur një fjalë të huaj ekzistojnë ligje, duhet të merret leje prej institucioneve më të larta shtetërore. Kështu ligjesh ka Franca, Hungaria, Finlanda etj. Gjuhën duhet ta mbrojmë dhe jo të përpiqemi ta rrënojmë apo të cënojmë standardin e saj. Flitet për fjalët e gegërishtes sikur nuk janë lejuar. Kjo nuk është e vërtetë, kurrkush nuk e ka thënë se fjalët e gegërishtes nuk duhet të përdoren në gjuhën standarde.
Unë kam lindur atje ku flitet gegërishtja dhe më thonë se shumë fjalë të gegërishtes i përdor në veprat e mia. Po i përdor dhe kurrkush nuk mi ka fshirë edhe pse botohen këtu në Tiranë. Asnjë lektor nuk i ka hequr. Natyrisht që nuk mund të përdoren fjalë të tilla si kokot që është gjeli pasi është sllavizëm. Ka një varg sllavizmash që nuk mund t’i fusim në gjuhën standarde.
Rudina Xhunga: Ju ndjeheni mirë me gjuhën standarde, ju vet kur flisni profesor, apo ndjeheni ngushtë?
Rexhep Qosja: Jo, ndjehem mirë. Mund të bëj gabime aty-këtu, më shkon gjuha tek fjala gege por ndjehem shumë mirë dhe mund të them se në dallim prej atyre që thonë se të rinjtë nuk i dinë e nuk flasin mirë, kjo nuk është e vërtetë, e flasin mirë, sidomos gjeneratat e shkolluara. Para se të na i rrënonte Serbia universitetet, e flisnin për mrekulli gjuhën. ta dëgjosh të riun, nxënësin dhe ta dëgjosh plakun si e flet gjuhën standarde, do çuditesh, do mrekullohesh me gjuhën që flasin nxënësit dhe të rinjtë. Ndihem mirë dhe ndihem keq kur e shoh që gaboj në përdorimin e gjuhës standarde.
Rudina Xhunga: Kush po vë dorë tek gjuha sipas jush?
Rexhep Qosja: Unë po them se një numër i vogël i njerëzve të cilët kanë disa paragjykime krahinore, lokaliste të cilat nuk na duhen, janë të dëmshme dhe e dyta njerëz të cilët kanë ngarkesa politike. Pra, është faktori politik dhe lokalist që i frymëzon këto përpjekje për të prekur themelet e gjuhës standarde. Shpresoj që këto përpjekje të dështojnë. Rëndësia e gjuhës standarde është më e madhe se të gjitha përpjekjet e tjera për cënimin e saj.

Shqiptarët e serbët në Kosovë mësojnë histori diametralisht të kundërta

Nxënësit serbë dhe shqiptarët dhe të gjithë të tjerët, që mësojnë me planprogramet kosovare, 14 vjet pas luftës s’kanë gati asnjë kontakt me njëri-tjetrin. Historia, që mësohet në shkolla, është diametralisht e kundërt.
Jelena Petroviq, profesoreshë e historisë në gjimnazin “Miladin Mitiq” në Lapje Selo afër Prishtinës, thotë se bazuar në planprogramin e Republikës së Serbisë, me të cilin punon ajo, shpërbërja e Jugosllavisë trajtohet në kuadër të ngjarjeve evropiane, shpërbërjes së Bllokut Lindor, Bashkimi Sovjetik dhe Çekosllovakisë dhe bashkimit të Gjermanisë.


“Interesi i fuqive të mëdha ishte që të shpërbëhej Jugosllavia, para së gjithash kjo ka qenë në interes të Gjermanisë. Kurdo që bashkohet Gjermania, ajo ndjek një politikë ekspansioniste, që do të thotë zgjerim. Për fat të keq, rruga e saj për në Lindje ende kalon përmes territorit tonë. Situata aktuale ka qenë, që Serbia të pranojë bazat ushtarake dhe kontrollin e botës, që ka Perëndimi … Serbia nuk deshi t’i pranojë ato, shqiptarët pranuan dhe menjëherë fituan mbështetjen ndërkombëtare”.
Nga ana tjetër, nxënësit që ndjekin mësimin me planprogramin e Kosovës, këtë periudhë e mësojnë si kapitull mbi popullin shqiptar.
Demonstratat e vitit 1981 kontribuan në shpërbërjen e Jugosllavisë
“Rënia e Jugosllavisë lidhet edhe me demonstratat e vitit 1981. Ato përshpejtuan shpërbërjen e një shteti diktatorial dhe të një sistemi totalitar. Politika serbe ishte organizatore e këtij totalitarizmi, luftës, masakrës dhe ndoshta asaj që theksohet pak më shumë sepse është ende e freskët në kujtesën e tyre – vuajtjeve të kësaj lufte. Ushtria Çlirimtare e Kosovës (UÇK) përmendet vetëm në një kapitull. Mësuesit megjithatë janë shumë të kujdesshëm duke vënë theksin te paqja dhe marrëdhëniet e mira ndëretnike”, thotë Beqir Letaj, profesor i historisë dhe zëvendësdrejtor i shkollës së mesme “Gjon Buzuku “në Prizren.
Ndërsa Petroviq kujton, dhe kështu shkruan edhe në librin e historisë, se çështja e Kosovës por edhe e Shqipërisë së Madhe, nisi në vitin 1878, kur u mbajt Lidhja e Prizrenit. Ajo çfarë ka ndodhur në vitin 1990 ishte vetëm “kulmi i këtyre ngjarjeve.” Në mësimin e historisë, lufta e Kosovës përcillet “vetëm në aspektin informativ” dhe UÇK paraqitet si një “organizatë terroriste”.
“Shqiptarët i përmendim në kuadër të Konferencës së Bujanit, Lidhjes së parë dhe të dytë të Prizrenit. Periudhën e pasluftës rreth shpërnguljes së populisë, demonstratave … Ata përmenden edhe kur mësohet për Kushtetutën e vitit 1974… Ne i përmendim ata edhe në kuadër të Luftës së Parë Ballkanike dhe se si ata krijuan shtetin e Shqipërisë. Domethënë, ata në përgjithësi nuk kanë marrë pjesë në luftë, por ky ka qene interesi i fuqive të mëdha. Në mënyrë që Serbia të mos kishte qasje në det, u krijua Shqipëria”, thotë Petroviq.
Pak vëmendje për historinë e serbëve
Edhe profesori Letaj thotë se historisë së serbëve i kushtohet pak vëmendje. Nemanjiqët, për shembull nuk janë studiuar në mënyrë specifike si para luftës në Kosovë.
“Kur i referohemi historisë mesjetare të shtetit të Arbërisë dhe Perandorisë Bizantine, sipas këtij kapitulli, në bazë të dokumenteve bizantine, Kosova përmendet si Shqipëria veriore. Thuhet se në vitin 1190 shteti i Rashkës shfrytëzoi vdekjen e një sundimtari në Konstandinopojë dhe për herë të parë pushtoi Prishtinën, Prizrenin duke shkuar deri në Lezhë të Shqipërisë. Thuhet po ashtu se të gjitha vendet e banuara me popullsi shqiptare, Greqia dhe Bullgaria ishin nën sundimin e Car Dushanit në vitin1331. Gjithashtu theksohet se nga viti 1345 deri në vitin 1348 Prizreni ka qenë qendra kryesore e shtetit të Car Dushanit dhe pas disa kohe kryeqyteti është zhvendosur në Shkup”.
Edhe studentët, varësisht nga përkatësia e tyre etnike janë të ndarë gjithashtu. Ndonëse në tekstet shkollore në mënyrë “informative” flitet në lidhje me shpërthimin e konfliktit në Kosovë në vitin 1999, secili për vete ka të vërtetën e vet. Ata gjithashtu kanë pikëpamje të ndryshme sa i përket statusit të Kosovës. Për Angjela Lekiq, maturante në gjimnazin e Laplo Selës nuk ka dilemë:
Të ndarë edhe nxënësit
“Kosova është pjesë e Serbisë dhe do të jetë gjithmonë. Përpjekjet e këtyre politikanëve të tanishëm gjoja për të bërë Kosovën të pavarur unë mendoj se nuk do të kenë kurrë sukses, sepse ne jetojmë këtu dhe nuk do të largohemi nga këtu.”
Ndërsa nga pikëpamja shqiptare e Ron Kastratit, maturant në gjimnazin e Prizrenit nuk ka dilemë sa i përket kësaj çështje: “Kosova ka fituar statusin e saj. Dihet që ajo është shtet i pavarur dhe sovran. Nuk kanë pasur e as nuk do të kenë sukses përpjekjet e Serbisë për të anuluar atë, që është arritur këtu.”

Akademiku athinas Spiro Melës : Ali Pasha përgatiti revolucionin grek

 I patrembur si një luan, dinak si një dhelpër, tinëzar si gjar për, i ashpër si hienë, i etur për gjak si ujk, hakmarrës si deve, i durueshëm si gomar, i shpejtë dhe largpamës si shqiponjë, epshor si majmunët – në haremin e vet kishte treqind femra – përparimtar si pasanikët e rinj dhe sfidues, por dhe paragjykues, si një plakë, mosbesues dhe dyshues, por dhe naiv dhe që shpesh besonte lehtë…” 

Kështu na përshkruhet Ali Pashë Tepelena në librin e Spiro Melës, akademikut grek, e në vitin 1958 kryetar i Akademisë së Athinës. Nën titullin “Luani i Epirit-Ali Pasha dhe Suli”, botimi u promovua dje në Bibliotekën Kombëtare në kuadër të Ditës Ndërkombëtare të Librit, 23 prillit. Në aktivitet morën pjesë ministri i Kulturës, Visar Zhiti, studiuesi Moikom Zeqo dhe drejtori i Bibliotekës Kombëtare, Aurel Plasari. Drejtoresha e shtëpisë botuese “Toena”, Irena Toçi, tha se monografia historiko-letrare është nga rrëfimet më mbresëlënëse kushtuar figurës emblematike të Ali Pashës dhe historisë së tij të gjatë, për të cilin autori shkruan që në krye. “Shekulli i tetëmbëdhjetë, mbase dhe ai i nëntëmbëdhjetë, nuk arritën të afirmojnë, nga Adriatiku deri në Detin e Zi, një figurë historike më mbresëlënëse, më të fuqishme, më të komplikuar dhe më enigmatike se ajo e Ali pashë Tepelenës”, tha ajo. Autori i kësaj monografie, Spiro Mela (lindur 1882 dhe ndarë nga jeta më 1966 në moshën 83-vjeçare) ka qenë anëtar i Akademisë së Athinës që prej vitit 1935, madje që prej 1958 ai është zgjedhur në krye të saj. Ai është autor i disa librave të tjerë kushtuar figurave të mëdha, që bënë pavarësinë e Greqisë dhe ngjarjeve të rëndësishme që i paraprinë kësaj periudhe.
Ali Pasha sipas Spiro Melës…
Ali Pashë Tepelena arriti që, nga një hajdut ordiner kafshësh, i turpëruar, i përbuzur dhe që ndiqej për t’u kapur kundrejt një dëmshpërblimi, të mbulonte me emrin e tij Shqipërinë, Epirin, Morenë, Thesalinë, Greqinë Kontinentale, Maqedoninë, gjithë Ballkanin dhe t’ia impononte këtë emër kryeqyteteve të Europës Perëndimore dhe Lindore! Një tip aventurieri i përmasave të mëdha dhe të paimagjinueshme, ky ishte Ali pashë Tepelena. Nga një njeri pa asnjë kacidhe – siç na thotë poeti i tij, nuk kishte në xhep asnjë “gjashtëdhjetëshe”, pra as gjashtëdhjetë para – arriti të grumbullonte thesare të panumërta, që ende edhe sot ngjajnë si përrallë të blinte pashallarë dhe vezirë, të paguante spiunë dhe vrasës të panumërt, të trembte sulltanë brenda vetë sarajeve të tyre, të mbante në këmbë një oborr të tërë perandorak, të armatoste ushtri, të bënte fushata të mëdha dhe rrethime. Fshatar i pagdhendur dhe i pashkollë, arriti të bëhet zot absolut i një pjese mbizotëruese të një perandorie të fuqishme, të qeveriste popuj, të trondiste frone sundimtarësh, të futej me planet më të guximshme në lojën e madhe të diplomacisë europiane, të gënjente Napoleonin dhe të godiste francezët, të luante me Anglinë dhe Rusinë, ashtu siç luante me gurët e tespiheve të tij… 

Ishte një figurë që mbetej e ngulitur thellë në mendjen e çdokujt që e shihte. Me kokë të madhe, ballë të lartë, vetulla të dendura, sy bojë qielli, shikim depërtues dhe dinak, gojë të gjerë, që kur buzëqeshte ngrinin në vend të gjithë sa ishin rrotull tij, sepse me këtë buzëqeshje Aliu vuloste gjithmonë dënimin me vdekje të ndonjë armiku apo miku të tij të rrezikshëm. Dhe kishte çuar në vdekje kaq e kaq veta, duke filluar që nga njerëzit e tij të afërt! Kokat e tyre do të mund të formonin një rresht të tërë piramidash Keopsi. Rruga mbresëlënëse e tij drejt pasurisë, fuqisë dhe lavdisë, ishte e shtruar me kufoma të panumërta. Vriste për të hequr qafe një pengesë që i kishte dalë përpara, që të fitonte një tribunë, për t’u mbrojtur, për të trashëguar, për të garantuar diçka që kishte fituar, disa herë madje, vetëm për t’u dëfryer… I patrembur si një luan, dinak si një dhelpër, tinëzar si gjarpër, i ashpër si hienë, i etur për gjak si ujk, hakmarrës si deve, i durueshëm si gomar, i shpejtë dhe largpamës si shqiponjë, epshor si majmunët – në haremin e vet kishte treqind femra – përparimtar si pasanikët e rinj dhe sfidues, por dhe paragjykues, si një plakë, mosbesues dhe dyshues, por dhe naiv dhe që shpesh besonte lehtë, intrigant, pa miq dhe me dy fytyra, ai ishte si një forcë natyrore, e shqetësuar dhe vullkanike, që tronditi nga themelet pushtetin në zotërimet europiane të perandorisë turke, zbuloi pafuqinë e saj, pa dashje përgatiti revolucionin e grekëve dhe vetëm me aktivitetin e tij ndryshoi rrjedhën e historisë në këtë rajon të botës. 

Por gjithashtu: brenda kësaj force të pamposhtur natyrore ekzistonte një ndërgjegje primitive, e pagdhendur, e turbullt – por një ndërgjegje e cila përjetonte një dramë të thellë njerëzore. 

“Biri im, – i thoshte një ditë Pukëvilit, konsullit francez në Janinë, teksa e kishte mbërthyer një melankoli e pafund, – nuk kam më fuqi mbi ato që kanë kaluar. Derdha kaq gjak, saqë dallgët e tij më përndjekin, nuk guxoj ta kthej kokën mbrapa. Ndoqa fatin dhe ai më mbuloi me dhurata. Dëshirova pasuri, fuqi, ndere, saraje, salltanete, të gjitha i shijova. Teksa kujtoj kasollen e tim eti ndërkohë që jetoj në këtë pallat që shkëlqen nga ari, tashmë do të duhej të gjendesha në majat e lumturisë. Njerëzit mbeten gojëhapur duke parë pasuritë e mia. Këta shqiptarë që më puthin këmbët, e urrejnë Aliun e lumturuar. Por nëse do të dinin se sa më kanë kushtuar këto ndere e salltanete, shpirti i tyre do të më mëshironte. Po, jam për t’u mëshiruar! Prindër, miq, të gjithë i sakrifikova për të realizuar ambiciet e mia. Mbyta madje dhe vetë zërin e natyrës. Këtyre që më rrethojnë u kam vrarë familjet. Në fytyrat e tyre shoh krimet që kam bërë dhe dalloj rreziqet që më kanosen!” 

Janina dhe Epiri i detyrohen atij për lulëzimin dhe lumturinë e tyre, por është vetë Aliu, ai që u mbylli dyert kaq e kaq shtëpive dhe detyroi familje të panumërta të vishen në të zeza. 

Krijues si Pjetri i Madh, po aq i ashpër dhe barbar, por dhe dinak si Meterniku. Dhe nuk i mungonte asnjë prej veseve të tmerrshme dhe të neveritshme që i kanë faturuar Neronit. 

Ai përfaqësonte tiranin, frikën, tmerrin dhe shkatërrimin për të gjithë ata që i prisnin rrugën, me dashje apo pa dashje, me dijeninë e tyre apo duke mos ia pasur fare idenë. Fati i zi i priste të gjithë ata mbi të cilët drejtohej vështrimi i tij i rëndë. Smira dhe dyshimi i tij godisnin si rrufe, të cilat bien gjithnjë në majë dhe godasin të gjithë ata, koka e të cilëve del mbi lartësinë e zakonshme. Por atë kohë, shteti i tij ishte rajoni i vetëm i Turqisë ku kishte rend, siguri, aty ku “ujku luante me qengjin dhe bilbili me qokthin”, ashtu siç këndonte, duke i thurur lavde administrimit të mirë dhe begatisë, Haxhi Shereti në “Alipashadën” e tij. Legjendë u bë madhështia e tij. Dhe të gjithë ata që i shkruajnë, të gjithë ata që i flasin, luten për fatin e tij – Perëndia t’i falë jetë të gjatë! Asnjeri nuk e mendon, sepse asnjeri nuk e sheh, ankthin e fatit të vet. Në morinë e telasheve të përditshme dhe të mëdha, dhe të netëve pa gjumë, ai kujton: nga vrasja në vrasje, nga tradhtia në intrigë, nga pabesia në dredhi, kështu ai i ngjiti shkallët e ofiqeve, një e nga një. Por sa më lart që ngjitej, aq më shumë rrëshqiste prej gjakut të derdhur, ishte e pamundur të mbahej diku, duhej të kryente krimin e radhës për të mos u rrëzuar. Dhe armiqtë e tij, aty ku binte njeri, ngriheshin dyfish dhe trefish, athua se ishin si kokat e kuçedrës që vrau Herkuli. Dhe çdo herë ishte e pamundur të shpëtonte pa kryer një krim të ri dhe çdo krim që kryente e sillte atë më afër shkatërrimit të pashmangshëm, ashtu si fundi i një tragjedie.

Dom Nikë Ukgjini: Serbia po përvetëson perandorin Konstandin

Dr. Dom Nikë Ukgjini lindi në 1957 në Dugojevë të Klinës, Kosovë.
Studimet Filozofiko-Teologjike 6 vjeçare i ka përfunduar në Universitetin e Zagrebit (Kroaci). Në të njëjtin fakultet, ka përfunduar studimet pasuniversitare në degën e Historisë, ku ka mbrojtur doktoraturën me titullin "Shqiptarët katolikë në Shqipërinë e Veriut dhe në Malin e Zi të sotëm, gjatë pushtimit osman shek. XV-XIX". Është pjesëmarrës i simpoziumeve të shumta me tema nga historia, botues i librit mbi Shkrelin dhe redaktor i disa librave shkencore. Është meshtar i ardhur nga Kryedioqeza e Tivarit (Mali i Zi) i inkardinuar në Kryedioqezën e Shkodrës.

Perandori Konstandin do të përkujtohet në kryeqytet me një konferencë shkencore, ku do të marrë pjesë edhe kryeministri i e vendit. Takimi i organizuar nga Konferenca Ipeshkvnore e Shqipërisë duket se po shërben edhe për të risjellë në vëmendje origjinën e tij ilire, disi e “pambrojtur” nga sulmet serbe për t’i dhënë atij përkatësi sllave. Me këtë rast, Dom Nikë Ukgjini na sjell në vëmendje figurën e tij,.

“Konstandini, 1700-vjetori i Ediktit të Milanos dhe liria fetare” titullohet konferenca shkencore që mbahet në Tiranë. Cili është qëllimi i saj?

Për 17 shekuj në historinë memoriale dhe monumentale qëndron si pikë referimi, ngadhnjimni, besimi e qytetërimi për mbarë botën, vepra dhe emri i perandorit dardan – Konstandini i Madh. Evropa duhet t’u jetë mirënjohëse dardanëve, ilirëve, arbërve dhe shqiptarëve për rolin e jashtëzakonshëm të disa shenjtërorëve të gjakut tonë, si Konstandinit të Madh, Justinianit të Madh, Shën Jeronimit, Shën Niketës, e deri te Nënë Tereza. Ky vit përfshin dy jubile të perandorit dardan – Konstandinit të Madh: 1740-vjetorin e lindjes (ka laryshi të dhënash për lindjen e tij, si viti 272, 273, 280 e 282), dhe 1675-vjetorin e vdekjes.

Flavius Valerius Contantinus (që do të thotë i qëndrueshëm), përkatësisht Konstandini i Madh ishte i lindur në Naissus (Nishi i sotëm tani në Serbi). Ai ishte themelues i Konstandinopojës (Stambollit të sotëm), si dhe të Ediktit të Milanos të vitit 313, kohë kjo kur perandori legalizoi Kishën Krishtere në botë.

Sundoi 31 vjet në perandorinë më të madhe të botës, që lidhi Perandorinë e Lindjes me atë të Perëndimit. Konstandini i Madh hodhi themelet e kulturës dhe të qytetërimit evropian.

Ka pretendime për origjinën e tij së fundmi nga serbët. Si i shihni ju këto pretendime?

Propaganda serbe shprehet se Konstandini i Madh paska qenë serb, duke harruar faktin se në kohën e Konstandinit të Madh dhe të Justinianit të Madh në Gadishullin Ilirik nuk kishte fare sllavë.

Me porosi të Serbisë, Hollivudi kohë më parë ka realizuar një film për Konstandinin, duke e trajtuar atë me origjinë serbe. Ai është realizuar bazuar në romanin “Udhëkryqi i Konstandinit” të autorit serb Dejan Stojkoviq. Për këtë film, ky shtet ka dhënë mbi 100 milionë dollarë. Por a e dinë serbët se Konstandini i Madh ishte dardan, paraardhës i shqiptarëve, përkatësisht se serbët duhet të nisen nga fakti se ndër emrat serbë asnjëherë nuk e kanë pasur emrin Konstandin.

Mbi çfarë dokumentesh bazohen?

Skenaristët serbë e dinë se s’ka asnjë dokument bindës të cilësdo kohë që Konstandinin e Madh e trajton serb. Porse shtypi i tyre ka kohë që po shkruan se “Ky Perandor u lind në Nish e kjo është një mundësi e shkëlqyer për të promovuar trashëgiminë kulturore serbe në mbarë botën, si dhe për ta ‘dëshmuar’ se serbët janë popull i shenjtë”! Pra, vetëm pse u lind në Nish, të cilin sot e kanë serbët, Perandori i Madh na qenka serb! Sipas kësaj logjike do të mund të bëhej kërdi në transferimin e personaliteteve të historisë nga një komb në tjetrin, sepse edhe Emanuel Kanti u lind në Konigsberg, por kjo nuk e bë atë rus.

Pra, sipas kësaj logjike do të na përmbyseshin maja e historisë, sepse De Rada, që u lind në Itali, a duhet quajtur italian, përkatësisht Papa Klement Albani u lind në Itali, por ai e pohon veten arbër, siç mban dhe zyrtarisht mbiemrin ‘Albani’ dhe emrin ‘Kelmendi’. Mid’hat Frashëri u lind në Stamboll, por ai është ndër të mëdhenjtë e shqiptarëve! Vendlindja e Faik Konicës sot ndodhet në Greqi, por kush mund ta bëjë grek këtë dijetar të madh shqiptar?!

Perandorët e parë të Romës mbanin për flamur shqiponjën me një kokë. Perandorët ilirë e zëvendësuan me shqiponjën me dy koka, siç kishte vepruar para këtyre edhe Zeusi. Pra, nga simboli fetar shqiponja u bë simbol kombëtar i arbërorëve, përkatësisht shqiptarëve. Kostandini i Madh kur shkoi në Bizant mori flamurin dhe simbolin e ilirëve, shqiponjën me dy krerë. Një gjë e tillë nuk i shpëtoi as Dante Aligherit që të thotë se: “Shqiponjën Kostandini e riktheu nga lindja në perëndim, që do të thotë se shpendi shkoi te malet nga kishte dalë”. Noli për Konstandinin e Madh thotë se u lind nga shqiponja e këtij flamuri: “Flamur, që lind Shën Kostantinë/ bashkon Islamnë me Krishterimnë”.

Si e sheh historiografia e huaj ardhjen e sllavëve në Ballkan?

Në këto troje sllavët erdhën aty nga mesi i shekullit VI. Në fillim ata ishin shërbëtorë, pa asnjë ngjashmëri me Perandorët ilirë të Romës. Historiani R. Jenkin thotë: “Sllavët ishin të uritur për tokë ilire”. Tunman shkruan: “Sllavët në vitin 548 dogjën Ilirinë”. Fromer shtonë se “Trysnia sllave solli ndrydhje të ilirëve. Hapësira dalmate e dardane u rrezikua shumë”.

Serbia sot e shfrytëzon të ‘drejtën’ pushtuese, pasi që nuk mundet ta shfrytëzojë të drejtën historike. Dijetari N. Syme thotë se “Naissus ishte njëra nga tri kryeqendrat e Dardanisë paraantike dhe antike”.

Dijetari hungarez Jeno Fitz shton se “Dardania ishte vendlindja e atit të Konstandinit të Madh, Konstanc Klorit, e ajo banohej nga dardanët”. Francezi Viktor Dyrui thotë se “Pellazgo-ilirët shtriheshin nga Azia Perëndimore në Sardenjë e mbase më larg, në Spanjë”. Laruss për Perandorinë e Romës së vonë thotë se “Dinastia Perandorake u themelua nga fiset ilire të Dalmacisë e të Paonisë”. Historiani anglez R. Makmulen shton se “Vija e familjes së Konstandinit të Madh dhe e Valentienit ishin personalitete dardano-ilire”. Çurçilli dëshmon se “Perandorët nga më të aftët e Romës qenë ilirë”.

Historiani U. Sestonin thotë: “Një numër i madh senatorësh qenë nga Iliria, sikurse edhe nga gjysma e dytë e shekullit III, perandorët qenë gjithmonë nga Iliria”. Nobelisti T. Momsen shkruan: “Shqiptarët luajtën rol të veçantë gjatë Perandorisë Osmane, ashtu si të parët e tyre të lashtë – ilirët në Perandorinë e Romës”.

Sot edhe të huaj mund të sjellin argumente të përkatësisë dardano-ilire e shqiptare të Konstandinit të Madh.
Konstandini nuk është i vetmi që po përvetësohet, ka pasur edhe shembuj të tjerë figurash të mëdha…
Pushtuesit serbë shekuj me radhë tentojnë të përvetësojnë emra të shquar shqiptarësh. Kështu, 400 vjet më parë serbi Tomas Maranoviç e bënte Skënderbeun sllav. Serbët duke vjedhur Konstantinin e Madh duan të lartësojnë shtatin shkurtabiq të së shkuarës së tyre. Përndryshe, sipas Çabejit, “Historia e një vendi është historia e personaliteteve”. Deputeti Laurenziano në Parlamentin italian, në vitin 1904, pat thënë se: “Francezët që në Paris mendojnë se Epiri i duhet dhënë Greqisë për hir të Sokratit, a e dinë se Diokleciani, babai i sistemit juridik botëror ishte ilir”?

Nga kjo del se serbët kohëve të fundit, për të shënuar 1700-vjetorin e legalizimit të krishterimit në botë, që e bëri Konstantini i Madh me “Ediktin e Milanos të vitit 313″, dhe për t’u “dëshmuar” se ata janë popull qiellor, ia kanë vënë syrin grabitës edhe Perandorit – shenjtor, Konstantinit të Madh.

Dhe kjo Evropë duke e “siguruar” pavarësinë e Kosovës, nëpër Kosovë krijoi Serbi të vogla, kurse ne nuk ishim në gjendje ta dëshmojmë faktin se jo vetëm që Serbitë e vogla nëpër Kosovë nuk janë serbe, por si askush tjetër kemi të drejtë të krijojmë Kosova të vogla nëpër Serbi dhe jo vetëm në Serbi, si me rastin e Konstandinit, pastaj të Justinianit, të Niketës e shumë të tjerëve.

Ka kohë që sllavët fqinjë në vazhdimësi tentojnë të na i vjedhin hapur figurat e shquara si Aleksandrin e Madh, Pirron e Epirit, Gjergj Kastriotin – Skënderbeun, Kukuzelin, Nënë Terezën, Nënën Angjelinë e tani së fundi e kanë vënë në shënjestër edhe Konstandinin e Madh. Por ç’ti bësh, pasi që të dyja shtetet shqiptare heshtin, sikur që heshtin edhe akademitë tona, kurse akademitë sllave e greke s’kanë turp të shpifin e të grabisin, ndërkaq akademikët tanë s’kanë turp të heshtin!

Përveç historianit Pëllumb Xhufi, që  e kundërshtoi fuqishëm pretendimin, asnjë tjetër nuk ka reaguar. Çfarë duhet bërë sipas jush?

Çdo akademi tjetër rastin e filmit serb të Hollivudit do ta quante dhunim të atdheut përmes vjedhjes së historisë, e do t’i alarmonin së pari autorët e filmit e më pas edhe qarqet ndërkombëtare..

Qeveria e Serbisë nuk ka se çfarë të negociojë me askënd. Ne e kemi pranuar atë marrëveshje dhe ajo do të zbatohet

Shefja e diplomacisë europiane, Catherine Ashton, do t’i ulë sërish në të njëjtën tavolinë kryeministrin e Kosovës, Hashim Thaçi, dhe atë serb Daçiç, por kësaj radhe në lidhje me planin për zbatimin e marrëveshjes së arritur më 19 prill.

Se kur do të ndodhë kjo, ende nuk ka një datë të saktë, por sipas zëvendëskryeministrit të Kosovës, Hajredin Kuçi, “Kryeministri është i gatshëm kurdo, që zonja Ashton përgatit axhendën për një takim të tillë”.

Sipas tij, brenda 90 ditëve duhet të ketë veprime konkrete, për zbatimin e marrëveshjes në pjesën veriore të Kosovës.

“Janë dy drejtime ku duhet të bazohen veprimet: e para ndalimi i atyre gjërave, që kanë qenë deri më tani,
në kuptimin e strukturave ilegale, pastaj ndërtimi i strukturave të reja, në kuadër të Kushtetutës dhe ligjeve tona. Ne kemi plan, që brenda 90 ditëve të kemi veprime konkrete dhe të prekshme, për veprime në atë pjesë të Kosovës, por natyrisht besoj, që ky plan do të harmonizohet në planin kohor edhe me palën e BE-së, por edhe me atë serbe”, tha Hajredin Kuçi.

Në anën tjetër, në dy partitë opozitare mbështetëse të dialogut, LDK dhe AAK, deklarohet se marrëveshja duhet të fillojë të zbatohet sa më shpejt.

“Kjo është vetëm një marrëveshje, sepse do të ketë dialog dhe bisedime edhe për tema të tjera dhe do t’i humbte kuptimi, nëse shkohet në tema tjera, derisa nuk është implementuar kjo marrëveshje, çfarë po paralajmërohet se duhet të nënshkruhet dhe të ratifikohet në Kuvendet reciproke”, tha Sadri Ferati, deputet i LDK-së.

“Është e qartë se zbatimi nuk do të jetë i lehtë. Ka struktura paralele të cilat, për një kohë të gjatë, e kanë vendosur autoritetin e vet dhe kanë ndërtuar strukturat e veta. Mirëpo, mendoj se fillimi i zbatimit të marrëveshjes duhet të jetë i shpejtë, përndryshe nuk ka kuptim marrëveshja”, tha Ardian Gjini, kryetar i grupit parlamentar të AAK-së.

Por, deputeti i Vetëvendosjes, Glauk Konjufca, e sheh marrëveshjen të dëmshme. “Po na krijohen dy lloje të Kosovës. Një Kosovë deri në lumin Ibër, e cila qeveriset nga Plani i Ahtisaarit, dhe Kosova përtej lumit Ibër, e cila qeveriset sipas Asociacionit të komunave serbe të Kosovës”, tha Glauk Konjufca.

Kuvendi i Kosovës, me 89 vota pro, 5 kundër dhe 1 abstenim, ka mbështetur rezolutën e qeverisë, përmes së cilës është siguruar pëlqimi për mbështetjen e marrëveshjes së parë për normalizim të marrëdhënieve Kosovë-Serbi, ndërsa ratifikimi i saj ende nuk ka ndodhur.

Shefi i Zyrës së BE-së në Kosovë, Samuel Zhbogar ka deklaruar se marrëveshja mes Beogradit dhe Prishtinës nuk është kundër interesave të serbëve në veri të Kosovës. 

Në një intervistë për të përditshmen serbe “Blic”, Zhbogar ka thënë se u takon autoriteteve në Beograd dhe Prishtinë që t’u sqarojnë serbëve të veriut se marrëveshja është në interes të tyre.

“Shkalla e lartë e vetëqeverisjes lokale, në të cilën arsimi, shëndetësia dhe kujdesi social do të financohen në mënyrë transparente dhe duke respektuar ligjin, nuk shkon kundër interesave të serbëve në veri. Ajo shkon kundër interesave të atyre që janë pasuruar duke devijuar fondet, apo atyre të cilët kanë marrë paga duke qenë në listën e kompanive fiktive”, ka thënë Zhbogar.

Ai ka theksuar se, çfarëdo plani që serbëve u duket se u është imponuar dhe është kundër interesave të tyre është i destinuar të dështojë.

”I vlerësoj përpjekjet dhe ndjenjën e detyrimit të autoriteteve serbe që këtë dimension të marrëveshjes dhe zbatimin e saj t’ua shpjegojnë bashkëkombasëve të tyre. Edhe më i madh është detyrimi i autoriteteve të Kosovës që të njëjtën marrëveshje, me të njëjtat argumente, t’ua shpjegojnë serbë në veri. Vetëm nëpërmjet kësaj marrëveshjeje, dialogu i vërtetë do të vihet në jetë”, ka nënvizuar diplomati evropian.

Më tej ai ka folur edhe për të ardhmen evropiane të dy vendeve. ”Një fazë e madhe u kapërcye dhe kursi evropian i Serbisë dhe Kosovës nuk do të ketë nevojë për fillime të reja, por vetëm vazhdim i udhëtimit”, ka shtuar Zhbogar. 

Presidentja e Kosovës, Atifete Jahjaga i ka kërkuar admiralit James Stavridis ndihmën e NATO-s për zbatimin në terren të marrëveshjes me Serbinë.

Në një takim të zhvilluar paraditen e së mërkurës në Prishtinë, zonja Jahjaga ka deklaruar se roli i Aleancës në implementimin e paktit të Brukselit është jetik.

“Është me rëndësi që NATO të ndihmojë në proçesin e zbatimit të marrëveshjes, duke garantuar sigurinë për të gjithë qytetarët që jetojnë në pjesën veriore të territorit të Republikës së Kosovës”, ka thënë Jahjaga.

Presidentja ka garantuar se nga ana e saj, Prishtina është e angazhuar të përmbushë detyrimet e marrëveshjes, “e cila çon drejt normalizimit të marrëdhënieve mes dy shteteve, ndihmon në shpërbërjen e strukturave paralele dhe u lehtëson jetën qytetarëve në të dy anët e kufirit”.

Përveç marrëveshjes me Serbinë, Jahjaga dhe Stavridis diskutuan edhe për situatën e sigurisë në tërësi, duke e vënë theksin tek vazhdimi i misionit të NATO-s dhe ndërtimi i marrëdhënieve kontraktuale mes Kosovës dhe Aleancës.

Në këtë drejtim, admirali Stavridis premtoi se, prania e NATO-s në Kosovë do të vazhdojë për të ofruar një mjedis të qetë e të sigurt për të gjithë qytetarët, veçanërisht në këtë periudhë pas arritjes së marrëveshjes.

Qeveria e Serbisë nuk ka se çfarë të negociojë me askënd. Ne e kemi pranuar atë marrëveshje dhe ajo do të zbatohet


Ivica Daçiç ,Kryeministër i Serbisë

Kryeministrit të Serbisë, Ivica Daçiç duket se i kanë ardhur “në majë të hundës” kërkesat e vazhdueshme të serbëve të veriut të Kosovës.

Kështu, në një intervistë për televizionin serb “Pink”, Daçiç ka deklaruar se marrëveshja për normalizimin e marrëdhënieve me Prishtinën do të zbatohet, duan apo jo serbët e veriut.

“Qeveria e Serbisë nuk ka se çfarë të negociojë me askënd. Ne kemi vendosur ta pranojmë atë marrëveshje dhe ajo do të zbatohet. Mbetet vetëm të shihet se si të jenë sa më të vogla pasojat për popullin, që të gjithë bashkë të merremi vesh,“ ka thën Daçiç.



Sipas tij, serbët e veriut në të vërtetë nuk e duan referendumin pasi e dinë se cili do të jetë rezultati i tij: që marrëveshja të zbatohet.

“Askush nuk ka të drejtë që këtë vend ta çojë edhe më tej drejt rrënimit. Marrëveshja nuk është kundër popullit, me të ruhen institucionet dhe vendet e punës për serbët. Nuk e kemi pranuar pavarësinë dhe as nuk kemi mundësuar anëtarësimin e Kosovës në OKB e OSBE. Tani po ecim drejt vendimit final, meqë kjo është një zgjidhje e përkohshme”, ka thënë Daçiç.

Një ditë më parë, Daçiç, i shoqëruar nga numri dy i qeverisë serbe Aleksandar Vuçiç, vizitoi serbët e veriut të Kosovës, me të cilët nuk arriti një marrëveshje.

Sipas mediave serbe, serbët kërkuan nga Beogradi që më parë të vlerësohet kushtetueshmëria e marrëveshjes së Brukselit dhe pastaj të mbahet referendumi.

Ish të dashurat e Mario Barwuah Balotellit

As Fanny Neguesha nuk arriti ta fuste në rrugë të mbarë Mario Balotellin. Historia e dashurisë mes futbollistit të Milanit dhe modeles belge ka përfunduar sipas mediave italiane.

Kishte një javë që SuperMario “vërdallisej” vetëm në rrugët e Milanos dhe kishin lindur zëra për një ndarje të mundshme, zëra që më në fund kanë marrë konfirmim. Nuk dihen ende arsyet e ndarjes, por ajo që dukej vajza ideale për Balotellin, doli se nuk ishte.

Vetë sulmuesi i kombëtares italiane ishte shprehur në një intervistë të një muaji më parë se kishte gjetur dashurinë tek Fanny.

“Fanny më jep qetësi dhe siguri. Nëse luaj më mirë është meritë e saj”, kishte thënë Balotelli.

Pak ditë më parë Mario Balotelli u nda nga e dashura e tij më e fundit, Fanny Neguesha romanca me të cilën zgjati për 5 muaj me radhë. Para saj, Balotelli i dha fund lidhjes 2-vjeçare me Rafaela Fico-n, të cilën e akuzoi për tradhëtia. Frut i kësaj marrëdhënie ishte vajza Pia, për të cilën kujdeset e vetme tashmë Rafaela.

Këto dy lidhje kanë qenë të fundit për Balotelli-n, por jo të parat. Sigurisht fama ia “ka lehtësuar mundin” super Marios për të patur krah tij bukuroshe të ndryshme.

Por cilat kanë qenë ish-et e Balotelli-t? Media gossip në Itali rendisin gjashtë me të cilat Mario ka kaluar minimumi 3 muaj romancë.

E para është Barbara Guerra, show-girl që Balotelli e njohu në dhjetor të 2009-ës. Romanca mes tyre shuhet pas katër muajsh. Më pas Melissa Castagnoli, gjysmëfinaliste në konkursin për përzgjedhjen e velinave në Itali. Ajo u njoh me futbollistin në qershor të vitit 2010 nëpërmjet Facebook dhe u nda gjashtë muaj më vonë.



Në korrik të 2011, Mario dhe Rafaela nisin lidhjen e tyre, më jetëgjata për futbollistin. Cifti zhvendoset së bashku në Angli, kur sulmuesi iu bashkua Manchester City-t, ndërsa rikthimi në Itali do t’i gjente të ndarë.



Sara Galimberti, atlete dhe bukuroshe që Balotelli e njohu në 2011. Lidhja e tyre zgjat 3 muaj. Për të mbërritur tek e fundit, Fanny Neguesha, lidhja me të cilën zgjati 5 muaj.