Agjencioni floripress.blogspot.com

2013/09/22

Nga Flori Bruqi: Mes lotëve të shelgut buzëqesh Riza Lahi!




Riza Lahi ka lindur në Shkodër në 16. 01. 1950. Për 30 vjet ka shërbyer si pilot në Forcat Ajrore, gazetar në shtypin ushtarak, si dhe pranë zyrës së OSBE - së në Tiranë. Përveç çmimeve letrare të fituara në nivele të ndryshme në Konkursin Kombëtar 1994 ka fituar çmimin e parë të letërsisë për fëmijë. Pjesë nga veprat e tij janë botuar në SHBA, Greqi, Rumani, Maqedoni, Kosovë, Iran, dhe së fundi në Indi. Lahi është anëtar i Shoqatës Botërore të Poetëve.Është nënkolonel i Ushtrisë Shqiptare në pension.

Veprat e botuara

Tregime, përralla për fëmijë
“Legjenda e Zerdelisë”, 1985
“Ledia në një natë me hënë”1995
“Aventurat e rosës Monda” ( Shqipërim nga E. Bosse) 2001


Vëllime me poezi gërshetuar me tregime

“Kosova, e fejuara ime”,1994
“Drenica, qeleshja kosovare”, 1998
“Trëndafilë”1996
“Trëndafila nga Tirana”2009


Tregime

“Ëngjëjt me krahë duralumini”,2000
”Fluturime mbi qilimin persian”1998
“Nën hënën e Ulqinit”,2001
“Ylli që sheh mbi sheshin “Skënderbej”2001


Romane

“Të shtunën në mesnatë në një yll”, 1997 – roman për fëmijë
“Vorri I Ashikut”, në katër volume - 2005
“Serenatë korçare në Nju Jork” 2009

Biografi artistike

“Një violinë në Panteoinin e Orfeut”2008
“Dinosaurët e fundit” 2003
“Maratonomaku nga Shkodra”, 2008
“Piloti i katër presidentëve”

Shqipërime

“Poezi për fëmijë nga vëndet anglishtfolëse “( dy vëllime) - 2006
“Në shiun e argjentë” ( vëllimet e mësipërme, botuar në një të vetëm, në Rep e Maqedonisë) 2005
“Mbrëmë I pëshpërita një Ylli” – Poezi të zgjedhura nga Xhelaludin Rumi 2002
“Fluturoi qielli nga cepi I velit tim” - poezi të zgjedhura nga F Forughazd 2006
“Golgota shqiptare” nga Leo Freundilch, 1990
“Ikja massive” nga Hans Peter Rulmann 1997
“Ëngjëlli i Mostarit” nga Sally Becker 2000
“Nuk ka ëngjëj në këtë botë” nga Sally Becker 2007


Në Konkursin Kombatar , 1994, ka fituar vëndin e parë në Republikë me pjesën teatrale për fëmijë, botuar më pas nën titullin “Të shtunën në mesnatë në një yll”Ka fituar edhe cmime të tjera të niveleve të ndryshme, si edhe ka botuar pandërprerë në shtypin letrar apo faqet letrare të gazetave.Pjesë nga krijimtaria e R Lahit janë botuar edhe në Zvicër, Greqi, SHBA, Iran, Rumani , Indi, Sllovaki, Ceki dhe Korea e Jugut.Është autor i disa teksteve këngësh, kryesisht serenatash.Është antar i Shoqatës Botërore të Poetëve dhe i “Akademisë shqiptaro –amerikane të shkencave dhe arteve” me qëndër në Nju Jork.


MOJ NËNË

Moj nënë, shpesh më thua: “Po, lëri tash vjershat
Po lodhesh, dëshpërohesh, s’tu botua asgjë!”
Po, prap rri me mua dhe me llampen e ndezur
Tek grindem me vete gjer më dymbëdhjetë a më një

Kur nxitoj për shkallësh drejt marrshimeve të gjata
Lehtë – lehtë , si mbaron tëra punët e shtëpisë
I mbledh fletët e mia të shkruara e të bardha
Dhe lehtë i ujdisë tek syndyku i nusërisë


1971, Shkodër



LETRA

Shoqja ime nga Shqipëria
Ka ikur vjet, në behar;
Tani është në klasë të tretë
Dhe…më çoi letrën e parë.

Po…përse emri në fund
Jo-jo, nuk lexohet mirë?
E kish shkruar bukur - bukur
Por germat pak ishin fshirë.

Ia tregova gjyshit plak
Ai më tha: ”Moj vajzë e mbarë
Shoqja jote larg Atdheut
Të ka shkruar duke qarë”.


BALADË PËR VALMIREN E VOGËL



"Valmira Deliaj, 18 muajsh, veshur me xhup roze, me kapuçin ende në kokë; fytyrën gjithë gjak.
Në qafe i varej biberoni.Pranë - shishja me qumësht.” - Sipas gazetarit të Uashington post”, Din Moor.


Valmira me xhupin ngjyrë roze, faqet – vishnje
Valmira, o bec, që pin qumësht, fytin prerë
Valmira, me buzët në biberonin e bukur
si engjëll rrëzuar me shigjetë, fytin prerë.

Valmira, përse ke ndenjur te shkurret?
Përse nuk u bëre e madhe menjëherë
Ta merrje te doçka një pushkë të madhe
të shkoje ushtare me fytin e prerë?

Valmira, o qumësht, ç’ke bërë që të mbytën?
O zogu i mamit të vdekur kaq pranë.
Po mami për ty s'do te ngrihet më natën,
e ti me buzë s'do ta puthësh babanë.

Po këtë trikon roze, moj, mami ta veshi
që të thonin të gjithë "sa kukull e bukur"?
Që mami të të hiqte mënjanë duke qeshur,
kur të suleshin si qenushe për të të puthur?

Kush është ai burrë të të marrë,Valmira,
me krahë përbindëshi të të vere në qivur?
I duhet të flakë tej zemrën mbi Shkëlzen
mes lotësh në vend të saj të vërë gurë.

Valmira, mes pyllit, sikur të kish gjetur
ashtu, duke fjetur me biberonin në gojë
edhe ditë,edhe javë të kishte pa ngrënë
s'të shqyente, por nënë do të bëhej ujkonja.

Kush ishte kjo qenie që s'te la, moj Valmira,
ta pije tërë qumështin, e vraftë perëndia!
- Ai që ka mbytur nëpër gjak të Kosovës
dhe njëzet njerëz njëherësh nga familja Delia.

Lozane, 2007




ELEFANTI DHE MIUSHI
(Sipas një përralle të njohur)

Ish një herë një elefant
Një trupmadh, sa dy ballkone
Këmbët – mu si katër trarë
Hundë – deri te ballone.

Mirëpo, ç’ndodhi një ditë
Si hundën me ujë e mbushi?
Tek po shkonte rëndë – rëndë
Ndjeu një zë si zë miushi.

Dhe, vërtetë, në një kurth
Na qe mbledhur një miush

“Ç’gabime ke bërë, xinxo?”
- e pyeti me zë të trashë
“ Më zu kurthi, elefant
se…që thua…vidhja djathë”

“ Po vidhje? Oho, shumë keq
paske bërë goxha faj!!!”
- rreptë i foli elefanti
me një zë si zë babai

“Më shpëto, aman…Ndihmomë…
më vjen macja, gjallë s’më zë…”
Çeli kurthin elefanti.
“Ik, miush e mos vidh më!”

Elefant, do ta shpërblej
Këtë gjë, mos e harro…
Ti të më shpëtosh? - tha tjetri
Dhe ia plasi Hohoho.

Pas një jave elefanti
Kot, për qejf, u fut në fshat
Shkatërroi dy tri shtëpi
Dhe tha t’ia therte me vrap

Po…s’mundi të ikte prapë
Se kushtrimin dhanë fshatarët
E mbërthyen mes ca pemëve
Dhe paq ia shtrënguan litarët

“Kokëmadh ! Hundëmadh!
Hë, tani, po munde, ik
të gjallë do të të shpiem
në kopshtin zoologjik.

thanë fshatarët dhe ikën
në fshat për të ngrënë drekën
kurse elefantin lidhur
me litarë ndejti vetëm.

nisi të mendonte hekurat
atje larg, në zoopark
kur, burgosur do ta ngisnin
kalamanët rretheqark.

nisi të qante kaq shumë
kaq..sa s’e kish parë kush
Ç’i hidhte kokrrat e lotëve
Çdo kokërr nga një miush.

Po një zë I hollë shumë:
“Elefant, jam unë… unë!”

“Këth-këth (fytyrën si brumbull)
ai miushi u afrua…
Elefanti preu lotët
që na kishin bërë një krua.

- Kam prishur nja dy shtëpi
Gabim që s’ta falë kush…
- Ndaj të kanë lidhur fshatarët?
- Ndaj më kanë lidhur, miush.

- Keq!Keq të prishësh shtëpia
Paske bërë goxha faj…
Trashte zërin kocomiu
Si të ishte zë babai

- Elefant, do të shpëtoj
Po veç dhe ti mu beto
Si nuk vjedh dhe unë djathë
Shtëpia mos shkatërro!

Kërr – kërr, me dhëmbët si sharrë
Miushi I preu litarët
Pastaj…ia therën me vrap
Që mos t’i zinin fshatarët …

E mbajtën fjalën e dhënë?
Këtë gjë përralla s’e thotë
Por elefantin një mi
E shpëtoi kur derdhte lot.



BLEDI ËNDËRRON

Mbrëmë rashë për të fjetur…
Papritur…u bëra burrë
Me ca muskuj prej çeliku,
Me një hushtë dhe…sikur.

Ngrita hushtën dhe thërrita:
“Lavdi truallit ilir!”…
(…asnjeri s’më thosh “Bledush”
të gjithë “Pirro i Epirit”).

Kur… Fafap, nja njëqindmijë
Taborre me otomanë
Veshur shallvare e çallma
Edhe zhveshur jataganë

Thirra : “Mblidhuni shqiptarë
“Embta!” me shpata e thika…
“Skënderbe” të gjithë më thonin
e …askush Bledi Përgjika.

“Për Atdhe!” – thërres e I hidhem
në grykë topit që gërmush…
“Të lumtë, Baca Mic” – thërrasin
he-he, askush “Të lumtë Bledush!”

Papritur…në vend të çallmave
Këmishëzinj me pendë kaposhi,
Hitlerianë me helmeta
Edhe krisma mitralozi

Nga tre tanke kryqethyer:
“Dorëzo armët , Bledush!”
“Nuk dorëzohen partizanët!
He-hej, unë jam Vojo Kushi”

Sipër ç’i kërcej një tanku
E me predha shtie e bot…
Italianët - “Mamma mia!!!”
Hitlerianët - “O main got!!!”

Kur…po ec nëpër Kosovë
Më ndalin do shkie me pushkë
E m’i shkulin fort dy veshët:
“Ç’do këtu, more Bledush?”



“Hiqi duart, he shkjau i derrit
se ta baj surratin zhari…
Nuk jam kolopuç Tirone
Jam baca Adem Jashari!”

Me vrap ikën shkiet me pushkë
Kurse unë, shkrirë në gaz
Në krye vura një qeleshe
Edhe ika në Prekaz…

Kur…hop, mu çelën dy sytë
Sepse dita kishte zbardhur
…Një rreze e artë nga dielli
te jastëku më kish ardhur.

“Zgjohu, Bledi!”, sikur thoshte
“Rritu shpejto për atdhenë…
kështu kam zgjuar dhe Pirron
kur flinte dhe Skënderbenë…”



TULLUMBACJA

Një tullumbace
Shket lule më lule
Te një ballkon
Papritur ulet

Që andej mbi man…
Tani butë – butë
Drejt barit bie
Si parashutë

Po…s’rri mbi bar…
Mu si ballon
Tani po ngjitet
Në një ballkon…

Kjo tullumbace
Që po shëtit
Të gjithë të vegjlit
Se ç’i çudit

Si ngrihet, ulet?
Askund nuk ngec!?
…Unë i kam lidhur
një karkalec.



OXHI DHE NEVILA

- O Nevila, moj
Me mua, pse s’loz?
- Se gjuan me dhe
Dhe je pisanjos!

- Ditpërditë do lahem unë
Dhe me ujë dhe me sapun

- Po tani, do lozësh?
Me ty, Oxhi? Kurrë
Se llambën e madhe
Qëllove me gur…

- Llambat na bëjnë ndriçim
Kurse unë…mmm...bëra gabim

- Po tani, Nevila
Do lozësh me mua?
- Jo, se për çdo lodër
Ti bërtet “E duuuaaa”.

- Nuk do them më kurrë
Ja besën e burrit!

- Po tani, do lozësh?
- Me ty?…Nuk loz unë…
- Përse, moj Nevila?
- Ja përse…Je çun!

- Thuaj “gabim”, Nevila
Çuna e goca tok
Të gjithë kemi shokë.




DHELPRA NË KUVLI

Symbyllur dhelpra dinake
Në kuvlinë si qymez
Është mbledhur kutullaç…
Flenë dhelprat në mëngjes?

Uaaaa!…njërin sy e çeli!
S’jemi pula, zonja dhelpër
Që të na gënjesh ashtu,
Çele edhe syrin tjetër!





ÇVIT - ÇVIT

Jo rrallë ulem te lulet
e shplodhem i menduar...
...Sa shumë dallandyshe
në vapë shpërthejnë tër’ gaz:

Çvit – çvit, - çvit – çvit!

Ca vërtiten mbi mua,
sa u shoh sytë e zgjuar...
Pastaj shkojnë tutje - tutje...
Papritur kthehen prap:

Çvit – çvit, - çvit – çvit!

Po, pse, sa herë i shoh
Diçka më bien nga ti
Ma lënë diku këtu
S’arrij t’i falënderoj:

Çvit – çvit, - çvit – çvit!

Diçka nga shkumbë e detit
Diçka kur nxiton ti
Diçka nga qeshja jote
Me mëndje bëlbëzoj:

Çvit – çvit, - çvit – çvit!


Në gjumë të parë, nga qielli
Më vijnë gjith’ dallandyshet,
Në mes tyre, dhe ti
Me një palë krahë si tyret:

Çvit – çvit, - çvit – çvit!

Më lidh një shall te gusha,
Më kruhesh te qerpikët...
Dhe...i rreh krahët e ikën
Me një këngë dallandyshesh

Çvit – çvit, - çvit – çvit !


1978, Tirane

SHQIPONJA E SHIPKOVICËS


(Kushtuar Xhelal Gjurës)

Veç putra ujqërish mbi dëborën e trashë Xhelal Gjura

As këmbë malësori, as sopata, as sakica
Po kush është ai burrë që po ecën i vetëm?
- E njoha! Po vjen Xheladin Shipkovica!

Ç’e ka atë zemër të bardhë si kjo borë
Dhe ecën mes malesh i bukur dhe trim
Dhe vdekja kërkon t’ia puthë gjoksin e leshtë
Dhe vdekjes i thotë: Më thonë Xheladin!

Me vete mbante plumba ky burr i përmalluar
Dhe libra e revista dhe një mall të pafund
Të gjallë e kërkonte UDB-ja që ta pjekë
Kërkon qiell e dhe, nuk e kapë dot askund

O Malet e Sharrit, sa borë paski sot
Sa sy udbashësh që shihte dhe zana!
Me opinga malësori kërkon një kasolle
Shqiponja e Sharrit që vjen nga Tirana.

Ç’është ky xham që troket në mesnatë?
Kam ardhë të të puth e të ik prap, moj nanë!
Kush je ti, oj hije, që nanë më thërret mua?
Po jam Xheladini yt që ka ikur në Tiranë!

Dhe dita agon, dhe laku shtrëngohet
Dhe urdhëra xhindosur po jep gospodari
Po Xheladin Gjurën s’e kapin dot plumbat
Nuk kapet e gjallë, more, Shqiponja e Sharrit

Bllokoni kufirin, buçet gospodari
Por trimi tash kafe po pi mes Tiranës
Kur nata vjen, Sharri e ka Xhelën pranë
Tek qesh aq bukur në fytyrën e hanës.

Edhe unë e kam njohur kur ishte i plakur
I ndriste fytyra nga mirësia dhe fisnikëria
Vetëm xhevahirë nxirrnin syte e tij
Ngase digjej e zhurritej për Shqipëri.



PEISAZH NËN KALANË E SHKODRËS

Rrjedh Buna, rrjedh ëmbël, rrjedh shtruar, menduar
Drejt gjoksit të leshtë të Drinit të rrëmbyer...
Një vajzë me buzën e lehtë të Mona Lizës
Nga libri i saj një faqe ka kthyer

Pulëbardhat i sillen përqark dhe asaj
Dhe Bunës, që plagë po më çelin pa faj...
Dhe Bunës... Ky Drini për beli përfshin
Stolirat dhe ojnat vajërore të saj.

Si plagë trëndafilash këto buzë buzë Bunës...
Ç’lexojnë mbi libër këto vetulla si shtiza?
Mes lotëve të shelgut i heshtur rri unë
Mes lotëve të shelgut buzëqesh Mona Liza.

Po, kush do t’i puthë pa i vrarë ato buzë
Fare lehtë...sa një fllad...jo si Drini lugat
Por ...vajza me dorë thërret djalin e saj
Dhe Buna shkujdesur po shkon për në shtrat.

Këto plagë, pse m’i çelën dhe vajza dhe Buna
Pyes vete dhe buzën kafshoj gjer në asht...
Pulëbardha krahëbardha fluturojnë drejt bedenave
Zemërbardha kridhen në qiellin e lashtë...
1980



SULMI QË NUK I REZISTON ASKUSH

Ujrat ecin qetë
Shtruar, si një jare e lashtë

Pranvera po afron

Pulëbardhat sulen pingul
Njëra pas tjetrës
Në këtë spektakël të heshtur dhe
Pafundësisht të bukur

Pranvera po afron

Një peshkatar e hodhi sërish në ujë cironkën e vogël
Ai është rritur me muzikës ujrave
Dhe është kaq i dhimbsur për këtë cironkë
të vockël sa një flutur e bardhë

Pravera po afron

Ujrat po ulen ngadalë
Dhe shelgjet
Po presin qetësisht sa të rrethohen nga bari i madh dhe grafullonjës


Pranvera afron
Duke ndryshuar gjithëçka ëmbël, bukur, pa zhurmë
Njerëzit i hoqën vetë palltot e dimrit që i shtërngonin aq shumë nëpër dimër
Dielli i fton të gjithë të këndojnë
Kur të duan,
si të duan,
sa të duan,
vetëm të duan dhe
sipas zërit të tyre

Ky është sulm.

Edhe ky është sulm

Është sulmi i bukur i pranverës.


22 – 23 mars 2010, Tiran




ÇFAR MË KA MBETUR NGA SHKODRA IME

Të vetmet që më mbetën nga Shkodra ime
Janë këto këngë
Këto shkodranet e mia të gjalla, të bukura dhe që ecin duke spërdedhur belin
Si një grup biblilash pylli.
Këto këngë
që vijnë qënga blirët e gjimnazit, piaca, vështrimet e ngulura te një dritare
dhe më rrëmbejnë nga kthina ime ku shkruaj....

Nisem për Shkodër.

Askush nga këta djem nuk e di se kam qënë dikur si ata
Se e kam dashuruar para tyre ”Motrën Tone”;
Para tyre si i çmëndur
Kam ndënjur me orë të tëra pa u ngirë para saj
Ata flasin për sex ndërsa
Para tyre shkojnë vajza gjysëm të çveshura
Ata se dijnë se i gjallë në botë nuk kisha ardhur këta çaste nëpër Shkodër
Po të mos më rrëmbenin këto këngë
Që rinia ka nisur t’I harrojë
Të harrojë edhe Motrën
Që unë e kundroja me orë të tëra
Megjithse ajo ishte e mbuluar
Po plot zjarr
Si shkodra ime
E cila nuk e di
Përse më rri kaq larg

Dhe këto lotë që vijnë qënga rinia ime.

28 tetor 2010




JESHILNAJË...

Zogj me pendë të jeshilta
Shelgje jeshil
Me flokët e mrekullueshëm të jeshiltë
Që përkulen mbi ujrat jeshil
Dhe ujrat e jeshiltë ende flënë
Si një vajzë e bukur
Që i janë hapur mbi jastëk e argjentë
Flokët e jeshiltë të shelgjeve

Mes barit të jeshiltë
Vajzat më të turpëshme dhe më kokëulurat e botës
- disa lulevjollca.

Ora 07.00 , 22 mars 2010, buzë vënndit ku Buna ndahet përj së ëmës, liqenit...




PRANVERË

E shoh pranverën...

Te lulet e çelura
Te bilbilat e rinj që këndojnë ngado
Te vërshimi i dallëndysheve, tollumbaceve dhe
Te rekrutët që pagujanë ryshfet
Për në Afganistan dhe Irak
Të marrin apo të lënë kokë
atje.

Tiranë, 11 prill, 2010




NËNA IME

Të lutem
Rro edhe pak
Se ndryshe
Sa herë të shfaqem
Te ura e Bahçallëkut
Ajo do të tronditet shumë

Unë do të përkulem mbi ujrat e Drinit të shpërlaj lotët

Rozafa
Do të më shikojë akoma më shumë me dhimbje

Ajo është mësuar të më shikojë duke qeshur
Duke kënduar mbu urë
Duke llustruar këpucët, duke fshirë pluhurin, duke u krehur
Para se të hyj në qytet

Rro edhe pak nëna ime
Që unë të jem ende djalë shtëpie përmbi këtë urë
Jo mysafir i largët

I largët dhe i përlotur.

Shkodër - Tiranë, 20 - 21 mars 2010


DASHNORI I PERANDORESHËS

Ua, sa pyll pafund i mrekullueshëm
Me kurorat si kodrina prej kaçurrelash të blerta

Si dashnor për të cilin bëjnë një kompromis të heshtur dhe të prerë
Bota ajrore
Dhe bota e ujrave.

Para pak muajsh dielli
më kot i dërgonte poezi dashurie
mes rrezeve
qënga kangjellat me dry të reve të shiut.

Para pak muajsh ka qënë në perandorinë e ujrave
në shoqerinë e cironkave, mëlyshëve, gjucave, krapuliqëve, bretkockave
mes të fshehtave,
intimiteteve,
kërcënimeve,
premtimeve,
thithjeve,
puthjeve,
epsheve
të perandoreshës së ujrave
perandoreshës që e mbante ditë e natë shtërnguar mes kofshëve...

Sa puhizë e ëmbël ajore
nën këtë blerinë pyllnajore!
Gardalina - cicërojnë papushim
Dallandyshe - koloviten dhe këndojnë
Lejlekë si kajmaklie
sipër ... nëpër
kaçurrelat e dëndur si t’ia ketë dhruar ndonjë oaz nga orienti;
flutura...fluturaaaaa...fluturafluturaflutura....sidomos flutura të kaltra
si dhurata mëngjesore nga qielli i këtij agimi

Por do te vijë perandoresha sërish!

Do të vijë me taborret e reve të zeza
me tamtamet e luftës së bubullimave
e etur për dashuri
do vijë perandoresha e ujrave
për ta futur në kështjellën e saj këtë pyllnajë
për ta shtërnguar fort
mes krahëve të saj
mes gjirit të saj
mes kofshëve të saj
rretheqark duke u sjellur si eunukë
cironkat, mëlyshët, gjucat, krapuliqët, bretkockat

dielli do të struket pas reve duke i shkruar poezi dashurie papushim
lejlekët, dallandyshet do të kenë ikur përtej….

Përmbi këto kurorëza
duke prekur me pendë ujrat
do të sillet plot guxim
zogu me i shëmtuar i dheut
dhe më besniku

trumbcaku....


30 korrik 2010 - liqeni artificial, shtëpi
Tiranë





QENTË E RRUGËS

Sa më vëjn keq për qentë e rrugës
Janë më shumë se sa duhet të edukuar
Ta lirojnë rrugën si njerëz
Të shikojnë me sy fëmije
Nuk lehin kurr
I ka edukuar e njëjta dorë
- rruga tmerrësisht jo livadhore e kryeqytetit.

Ata iu qahen me sy, me të lutur
Qenëve që shëtitin me qafën me zinxhirë
Që e kanë një strehë dhe ushqim
Por dhe n jë oborr për të lehur
1 – 2 shtator 2010 , ora 05 e mëngjesit, ndërsa këndon hoxha jacinë e syfyrit, Shkodër




POR LIQENI NUK KA DALLGË

Liqeni ende flë
Kanë nisur ngacmimet e lehta të diellit nëpër gjethe
Por ujët me sytë gjysëm mbyllur ende ëndërron
Po të kishte dallgë
Dallgë shumë
Do të ngrihej prej shkumbëve të tyre për të ardhur tek unë
Afërdita
Me qerpikët, buzët , sytë dhe flokët e derdhura gjer në fund të këmbëve
Krejt prej shkumbësh
Prej zambakësh të bardhë që kanë vetëm dallgët.
Që andej do të ngrihej mbretëresha e bukurisë
Bija e Poseidonit
Përbindëshit të detrave
.


PESHKATARËT E UJRAVE TË ËMBËL

Liqeni u paska falur sot në mëngjes peshkatarëve
shumë peshk,
shumë peshk,
shumë peshk
të qeshura dhe rrjeta shumë

Taraboshi nga larg
si një dallgë
që ka dalë nga liqeni
dhe është ngurrosur atje

Shelgu buzë Bunës
si një vajzë që sapo ka dalënga ujrat
duke vërvitur pas me një të lëvizur vjzëror të kokës ajore
flokët e gjatë , të shumtë dhe të gjelbër….




REJA ISLANDEZE DHE UJRAT NË SHKODËR

Qielli i botës
Kërcënuar ngado prej resë
Që nxorën nga dhimbja e tmerrëshmë dherat
Atje
Por ujrat e Shkodërs sime janë zbukuruar
Nga sytë e kulluar të pranverës

A thua i dhimbset Shkodra kësaj pjelle të egër të nëntokës?
Apo ka rënë në dashuri
Në një dashuri platonikë
Siç bijnë përbindëshat?



E ÇMËNDURA DHE NJËZET DJEM

Ata qeshin me të madhe
E thërresin me emër
E thërresin të gjithë

Kavaleria Rostikano e ka mbushur bulevradin
Me të qeshura

Pietro Maskanji ka vdekur
Kavaleria qeshën me të madhe.

Ajo i ka lyer buzët me të kuq
mban një trëndafil në dorë
përkulet me reverancë
deri në tokë
si aktoret e Romës klasike
dhe trëndafilin
ma zgjat
mua

Të vetmit që po qaj
ndërsa Kavaleria Rostikano
tund bulevradin e Shkodrës me të qeshura




DALËNGADALË....

Rrugët...
E Ndjej
kanë nisur të më presin
përditë dhe më ftohtë

Po ec nëpër rrugët e qytetit më të panjohur të botës
- nëpër rrugët e qytetit tim

Vetëm ujrat nuk më paskan harruar
Dhe shokët e fëmijërisë
Të mplakur që të gjithë
Dhe që kthehen në adoleshëntë menjëherë
Si ujrat e Drinit
Sapo nisin papritur shirat.



ZOGU

Kam filluar të këndoj te një dritare tjetër, atje
ku më duan të gjithë dhe më përkëdhelin të gjithë

Atje ku këndoja më parë
U mësuan me këngën time
A nuk ia vunë veshin kurr

Ka nisur t’u vrasë veshët kjo qetësi absolute
Ka nisur t’i marrë malli për mua

Kalojnë poshtë dritares ku po këndoj unë
Ngrënë kryet
Dhe i ulin sytë poshtë
Me përjashtim
Të së dashurës së parë
Që më lutej të këndoja edhe një këngë
Kur më qeshnin të gjithë...




PILOTËT E VJETËR

Hodhën nga një grusht dhe në varrrin e hapur
ku qanin të gjithë.

Iu afruan të heshtur tavolinës së mortit.
U ulën
Pikëlluan ca
Pinë dhe nga pakëz raki
Dhe bënë shaka.

Kishin luajtur me vdekjen tër jetën.

Unë ua njoh të gjithëve:
Mëritë,
Djallëzitë,
Modestitë,
Egoizmin,
Pisllëqet,
Furinë,
Plogështinë
Fuqinë
Dobsinë
Të qeshurat
Lotët

Që të gjithë këta
E patën një të dashur
Që i treguan gjithëçka
Që i falën gjithëçka
Që i qeshën gjithëmonë
Që nuk e tradhëtuan kurr...

Hapsirën mbi atdhe.



POETËT E DIKURSHËM...TË GJENERATËS SIME

Flisnin me duar, sikur po
po shtynin botën për në një
tjetër galaktikë me
përrenjtë prej zjarri të fjalëve dhe
lëvizjet e furishme
të duarve

Shëtisnin me njëritjetrin, si
gjeneralët e bulevardit , madhështorë si një
tufë meteorësh para
syve të turpëshëm të
letrareve të reja dhe të
panjohura nga
askush

S’ngopeshin së recituari
vargjet e tyre përmendësh . Tregonin
me një mijë variante
ç’i kish thënë “Ismaili”, apo si kishin
pirë me “Dritëroin” dhe...

Kur ndaheshin
shanin fshehur njëritjetrin....

Sot…

Sot
të mplakur, të drobitur, si
gjeneralë të mbyllur në hekura
ecin
vetëm.

Dikush ka lënë flokë të gjatë, si
poetët klasikë; dikush
i pa rruar si Mciri* , ai,
murgu që
u arratis nga monastiri; dikush me
cigaren në gojë , sikur të
ketë lindur me të
mes buzëve.


Të tërë e kanë kush një
kopse të rënë, kush një
lidhëse këpuce të palidhur; kush me
këmishë të palarë . Pranë
vajzave kalojnë me
vështrimin që u hedhë luleve një
gruaje të vejë që
është nisur te
varrezat


Nuk flasin më me zë të lartë
por mërmërijnë dhe
shkojnë rrugës duke u këshilluar me veten

Nuk flasin më me duar
duart tani u dridhen
si të një epshelliu plak.

Bota i ka mundur

Tani ata nuk botojnë më asgjë. Mbi ta dhe mbi lulet
shkelin këpucët me gozhdë botës
që marshon


Ata i shikojnë rivalët e dikurshëm tër mirësi dhe dhimbje

Unë i dalloj që janë ende poetë

Që të gjithë

I dalloj nga
shkëlqimi i jashtëzakonëshëm i
syve , nga
mënyra se si vështrojnë
ujrat dhe nga
lulja që mbajnë
buzëve
kur vjen pranvera

Shënim:
Mciri – një murg nga poema me të njëtin titull e Lermontovit

Ora 06.50 , 22 mars 2010, buzë vëndit ku Buna ndahet përj së ëmës, liqenit...




PËRSE NUK MUND TË BËHEM BIZNESMEN?

…Ja,
sepse nuk kam shpirt.

Që të mbijetoj në luftën e përditëshme
Do të më duhej të ha
Të ha me uri, sa më shumë dhe pa u nginjur nga
Puna e punëtorëve që do të vijnë me rrogë te unë. Mirëpo
Unë
Nuk kam shpirt të ha mish njeriu
Dhe rri i tërhequr
Në botën time të letrave.

Që të mbijetoj në luftën e përditëshme
Mua më duhen edhe skllevër; jo asish që
I mbanin lidhur këmbët me hekura; as zezakë që
I shisnin sipas peshës dhe që i kontrollonin, si kuajt - nga
Dhëmbët,
Po asish , që
Qeshin sa herë që të qesh unë, që
Më japin të drejtë sapo të flas unë, që
E dijnë sinqerisht se unë
Jam më i bukuri i tyre; jo unë, por edhe ime shoqe
Sepse janë vetë paratë e bukura , po aq. Mirëpo
Ja që
Nuk kam shpirt të ha mish njeriu
Dhe rri i tërhequr
Në botën time të letrave.

Nëse ka vetëm dy rrugë
“Bëhu skllav , o bëhu mbret!”
Njëmijë herë më mirë skllav
Se satrap, kokën përpjetë

Më mirë prit si burrë goditjet
Si mandatin pret një plak
Se sa egër të qëllosh
Me sy, fjalë e dajak - x


Një mal dallohet me një të parë se
Është më i madh nga një kodër
Një mbret dallohet menëherë
Nga lypësi që rri te porta e pallatit
Një pasanik dallon menjëherë
Nga një varfanjak, mirëpo
Se kush është më i mëncur dhe kush më pak?
Më gjeni qoftë dhe një të vetëm që
Të pranojë disfatën në këtë konkurencë.

E dini? Sinqerisht
Ma më pëlqen kjo barazi e
Mëncurive absolutisht të pabarabarta

Është më e nderëshmja!

Jam në vetminë hyjnore të qiellit të letrave.



Shënim – x – vargje nga vjershai gjigand Persian,Xhelaludin Rumiu, shqipëruar nga unë në vitin 2002




LAMTUMIRË


Ledias, me rastine mbarimit të maturës
kujtim nga babi 5 shkurt 2010

Lamtumirë gjimnazi im “Qemal Stafa”
Lamtumirë mësues, shokë, ti, banka ime
Kushedi hapat e mi, kur do m’i ndjeni prap
Hapat e vajzës që notonte në ëndërrime

Mësuesit e mi, gjer të mësoheni pa mua
Do pyesni njëritjetrin, po... ku shkoi?
Me aromë mimozash do përgjigjet pranvera:
E katërta shtatë dhe… ajo…oh…fluturoi

Po kur një ditë do më keni harruar
Qemalsja juaj do të vijë te dera
Ngadalë , hutuar, do të ngjitet te shkallët
E drejt te banka ku rrinte përhera

Në mos paça me vete t’u sjell lule
Të freskëta , të bukura siç i rrit saksia
Të rrahura zëmre do t’ dhuroj pafund
Dhe lule të zbehta nga thinjat e mia

Do të pyesë roja plak, ku e kam parë
Këtë zonjë që s’qesh si nxënësit e tjerë?
Do t’i them :më lër, më lër të hyj, o plak
Qemalse edhe unë kam qënë një herë

Lamtumirë, lamtumirë gjimnazi im
Të erdha e ndrojtur, e vogël , si manare
Më rrite… Lehtë një ditë më puthe flokët
Dhe nëpër botë më lëshove krenare



AH...SI U HAKMORR MJERIMI!...

Mjerimi u hakmorr më shumë
ndaj kësaj gjysheje me sy të ëmbël si zogj të ulur
në rrjetën e peshkatarëve të fytyrës së saj


Mjerimi nuk kish patur shpirt për këtë plakë të dashur
ishte treguar më mizor nga sa e priste ajo
më i pafytyrë
më i pacipë
më i keq
më i lig
ndaj kësaj gjysheje që ka një bohçe të madhe
nga xhepat e së cilës
gjithmonë del diçka e vogël
për fëmijët e mëhallës

Ajo...

Ajo po u lutet
Ajo po u lutet kolopuçëve
Ajo po u lutet kolopuçëve të mëhallës
të luajnë
të luajnë me këtë fëmijë
me këtë fëmijë të shëndetshëm,
të bukur,
të veshur bukur,
me lodra të bukura,
të heshtur,
të bukur
tëbukurtëbukurtëbukurtëbukur

Është nipi i saj
Ka ardhur për herën e parë
Për herën e parë që nga andej
“andej”
Dhe
nuk din
as edhe një fjalë nga gjuha
e gjyshes..

Unë shtërngoj dorën e nipit tim
është syblu, kokderr, gjithë tula
po e ngacmove si shumë të shanë “të qifsha robt”
gratë e lagjes duan ta puthin secila, ndërsa e marr nga kopështi
po ai tulic,
nuk ia jep faqen asnjërës
me përjashtim të ndonjërës që i falë një lodër apo ëmbëlsirë
ia jep faqen shpejteshpejt dhe
e fshin prap
me doçkë.

Ja, me këtë tulipan të bardhë
që kam shtërnguar unë
ndërsa plaka u lutet fëmijëve
me sytë e përgjëruar….

30 – 31 korrik 2010





POETËT

Unë i dalloj poetët e brezit tim
Shkojnë rrugës vetëm, porsi qenie të huaja
Me xhepat shpuar, nën mundimin e rrudhave
Të poshtëruar që nga shoqëria deri te gruaja.

Shteti ynë gjen para qe te paguaje ushtare
Te ruajne paqen neper boten e gjere
Per librat e poeteve te mjere
Nuk ka para as nje cope per te blere.



Veç shpirti i tyre e di se si ia bejne
Nje vellim me lirika per te botuar
Megjithëse fatin e librit e dijne te gjithe
Si e ardhmja e bebit qe lindi i gjymtuar.

As librashiteset nuk ia pranojne
Ndonjeri – fshatar – behet politikan
Si lule qe cel e vyshket brenda nates
T’i thote “Ai”: “Poetet i kam xhan!”

Tërë bota e sotme eshte kundra poeteve
Parate, karriget, britmat i kane kunder,
Por ata shkruajne prapë dhe kjo tregon
Kjo bote njerezish, si Noeja, e ka nje lunder.

Poetet perloten menjehere,
Vuajne vetë per te mos therur dike,
Kur t’u zemerohet kjo bande e mjere
Uleni koken, mos e perseritni më!

Poetet s’kane fuqi t’i venë shqelmin
Atij qe per jete po zhytet nen debore,
Ata s’kane shpirt, nuk durojne dot, nuk munden
Rryshfet te marrin dhe para nen dore.

Kuptojini poetet, jane perqark
Te ndershem, te vetmuar dhe te mjerë
Ata prapë shkruajne, kjo do te thote se bota
E ka nje varke, ndersa rend per sketerre.



NATURA MORTA

…këtu vinte erë plehra, shurrë,bajga , mutëra;
shihje romë gjysëm të çveshur që dilnin nga
kasollet me mballoma llamarine,
ku kishin kaluar natën dhe qenë zgjuar
nga lehjet mëngjesore të qenve;
bënin kujdes se mos shkelnin mbi bajga nën
pëllitjet e lopëve dhe
diellin e verës.

E tër kjo pamje ndodhet nën ujra tani, ku lëvrijnë
cironka të vogla,
shumë të vogla,
fare të vogla tepër të vogla,
krejt të vogla , sa
krimbat që lëvrijnë në
kufomën e dekompozuar.

Çfarë nuk do të jipja këta çaste për
erën e shurrës, bajgave;
për romantizmin me romëve gjysëm të çveshur
duke dalë nga kasollet e tyre prej llamarine
nëpër lehje qënsh dhe
pëllitje lopësh!
Po më zihet fryma anës kësaj
varreze vigane ujrash.



HANIBALI TE PORTAT

Ujrat janë ndalur para mureve të Shkodrës:
“ Hapi portat!”

Ujrat vijnë të sulmojnë qytetin
si një falangë kartagjenase
e heshtur dhe me nerva të çelikta.
Mbi ujra-një erë e ftohtë, e mprehtë, e djallëzuar
si borie sulmi.

Unë jam i vetëm me hapat e mi dhe
shallin që
kërkojnë të ma shkulin me arrogancë rrymat.
Endem nëpër erë, anës ujrave,
si një kronikan në pikën e tij të vetmisë.
Errësira ka mbuluar qytetin
ku vezullojnë dritate gëzuara e moskokçarëse,
si sy kurtizanesh romake.

Endem…ende endem
si një rojë që ka zbritur për zbulim nga
karakollet e “Rozafës”.

Varkat bosh të peshkatarëve të lidhura në breg
në dhomën e torturave të valëve;
asnjë rrjetë, asnjë peshk të zënë,
atyre varfërinë ua kanë marrë peng ujrat.
Ujrat po kacavaren drejt dërrasave
të urës së Bunës
Edhe paksa
Edhe paaaak
Paaaaaaaak

Nëpër terr shkojnë mbi urë makina,
si të jenë skifterë deti.
Agimi nuk ka ndër mënd të agojë këtë mëngjes.
Ujrat përgatiten të sulmojnë qytetin!
Mes tyre shelgjet si shatorre të marra
peng për të tmerruar banorët e rrethuar.

Endem sërish...Erë sërish...

Ujrat...Nesër...në të zbardhur...
Ujrat do të nisin sulmin!
Do ta nisin, sapo t’u vijnë përforcime
nga damarët e fshehtëtë nëntokës,
nga qielli dhe nga retë e zeza që sillen
mbi bedena si dashnorë të dëshpëruar
të Rozafës.

Ora 04.30 mëngjes buzë Bunës. 28 nëntor



LËNDINA

Oh, popo
Kjo është ajo lëndina e bukur
E paskan shtrirë ujrat përdhe!

Kasollet e miqve të mi romë
janë mbuluar me ujë.
Asknd as romë
as kuaj romësh,
as arushi i vogël nuk është
kushedi se në cilën strofull e ka mbledhur kruspull nata arushin..

Botën cigane e kanë përmbytur ujrat

Por ciganët do t’i shtiejnë fall
t’ia prishin mëndjen,
perandoreshës së ujrave , por ajo
që të dorëzohet krejt
lyp magjepsien e violinave …

Perëndesha e ujrave do t’ua kthejë sërish livadhin
si qylymi fluturues romëve
sapo ata të nisin të zgjojnë pranverën
me tingujt prej zogjësh pendëartë të violinës .

Ja, edhe pak
do të vijë duke qeshur me një fustan plot lule
pranvera
duke prurë me vete
livadhin me bar tër epsh
zogj të mrekulleshëm nga parajsa
kuaj të mëdhej dhe një
haursh të vogël mbështjellë me pellush.

Lexoni më shumë shkrimin :

"INTERVISTË E POETIT RIZA LAHI, DHËNË PRESIDENTES SË SHOQATËS BOËRORE TË SHKRIMTARËVE DHE ARTISTËVE, POETESHËS TERESINKA PEREIRA -"e botuar në 

web faqen virtuale:

http://floripress.blogspot.com/2012/06/interviste-e-poetit-riza-lahi-dhene.html

RAPORTI SEKRET I CIA-SË PËR SHKATËRRIMIN E JUGOSLLAVISË NË VITIN 1990



Në vitin 1990 CIA kishte përpiluar një raport sekret në të cilin ishte paralajmëruar shpërbërja përfundimtare e RSFJ-së dhe priteshin konflikte të përgjakshme. Kjo bëhet e ditur nga burime diplomatike dhe dokumente të siguruara nga disa media serbe dhe kroate.
Foto: Tanjug (arhiva)

http://www.b92.net/info/vesti/index.php?yyyy=2013&mm=09&dd=22&nav_category=78&nav_id=756491

Dokumenti i agjencisë amerikane të inteligjencës, CIA bën të ditur se me shkëputjen e Sllovenisë dhe Kroacisë, Jugosllavia do të ndërpres funksionimin e saj si shtet federal, edhe atë për një periudhë prej vetëm një viti, ndërsa shpërbërja definitive do të ndodhë më pas dy viteve. Ky dokument kohë më parë është bërë publik dhe ka ndalur nga sirtarët e dokumenteve ‘sekrete’.

CIA kishte informuar atëkohë administratën e atëhershme amerikane se Serbia do të bllokojë tentimin e sllovenëve dhe kroatëve që nga Jugosllavia të formojnë një Konfederatë, dhe kjo fushatë e serbëve duke kombinuar nacionalizmin në rritje, do të shkaktonte shpërbërjen e ish-federatës.

“Vështirë do të kishte një luftë midis republikave, por konfliktet serioze midis komuniteteve do të pasonin me shpërbërjen e Jugosllavisë dhe ato do të vazhdonin me copëtimin e saj. Dhuna do të jetë e ashpër dhe afatgjate”, kanë shkruar agjentët e CIA-s, duke shtuar se nga represioni serb do të pasonte edhe kryengritja ushtarake e shqiptarëve në Kosovë dhe do të përkrahej nga pakica shqiptare në Malin e Zi dhe Maqedoni.

CIA pati përmendur se Bosnjë – Hercegovina paraqiste kërcënimin më të madh për rritjen e ndarjeve etnike fondamentale në Jugosllavi, sidomos mes serbëve dhe kroatëve.

“Përzierja etnike e kësaj republike, me 40 për qind mysliman, 32 për qind serb dhe 18 për qind kroat gjithmonë ka qenë një rrezik potencial. Zgjedhjet në nëntor do të rrisin potencialin për ndërhyrje të Serbisë dhe Kroacisë”, patën nënvizuar agjentët amerikanë.

Në raport ishte theksuar se SHBA-të dhe aleatët e saj evropian do të mund të bëjnë shumë pak për ruajtjen e unitetit të Jugosllavisë. CIA edhe muajin tjetër do të publikonte dokumente lidhur me luftën në ish-Jugosllavi, sidomos për Bosnjën, ku ka dokumente të koduara ‘sekrete’.

2013/09/21

Letër artistes Loretta Goggi: Njihe Borshin e gjyshit tëndArtikujt tjerë

 Fiqëri Goxhi, një intelektual nga Vlora, ka vendosur që t’i dërgojë letrën e fundit artistes së famshme italiane Loreta Goxhi, pas disa letrave që i ka nisur më parë. Ai ka thënë për “Shqiptarja.Com”, se pas ndarjes nga jeta të bashkëshortes, Dianës, e vetmja “Mësuese e Merituar” në Vlorë nuk është në gjendje të mirë shëndetësore.

“Kisha dy pengje-thotë ai: të botoja librin “Elegji për Dianën”, që doli në dritë dhe më mbetet pengu tjetër, që nuk do të më tretë dheu. I kam dërguar dy letra, por asnjëherë nuk kam marrë përgjigje. Jam siguruar që i ka marrë, i kam dërguar pemën e familjes, letrën e fundit e kam bërë edhe publike, por nuk e kuptoj përse nuk përgjigjet. Le të më thotë që nuk dëshiroj të vij dhe unë e fisi qetësohemi”.

-Cila është përmbajtja e letrës, që i keni dërguar artistes italiane zoti Goxhi?

F. Goxhi: I kam folur me fakte, argumente, që provon katërcipërisht që ajo është mbesë në Borshin e Sarandës, është kushërira ime e dytë. Sikurse e shihni unë kam një dosje me dokumente, data, foto, me aktivitetin e disa prej burrave të këtij fisi. Është hartuar saktë pema e fisit, ku përfshihen 7 breza. Gjithçka ka ardhur në duart e mia e ruajtur me kujdes nga stërgjyshi, gjyshi, babai dhe unë Fiqiriu do t’ia kaloj tim biri. Dëshiroj ta fillojmë duke sqaruar se nga rrjedh mbiemri Goxhaj.

-Mund të komentoni pemën e fisit, kush e ka ndërtuar dhe mbi çfarë baze?

F. Goxhi: Pemën e ka bërë gjyshi im, Xhelil Goxhi, që i përket vitit 1870. Që këtu mund të nis të shpjegoj. Gjyshi im, Xhelili, vëllezërit e tij Rexho dhe Muslimi, që janë djemtë e Tahir Goxhit, në vitin 1908 vendosën që të shkonin në Turqi. Gjyshi im kishte gruan, djalin dhe vajzën në Shqipëri dhe nuk qëndruan, ndërsa Rexho dhe vëllai tij Mysliu, shkuan në Stamboll dhe u vendosën atje.
Loretta Goggi in Il bello della diretta (1986)

http://it.wikipedia.org/wiki/Loretta_Goggi

Mysliu ishte i martuar këtu, la edhe dy fëmijë, një djalë e një vajzë. Rexho, pra vëllai i gjyshit tim, ka qenë një djalë shumë i bukur. Ndoshta edhe për këtë shkak, ai është vendosur menjëherë në punë, në një kafaz në një konsullatë në Stamboll. Sikurse dihet nga i gjithë fisi, në këtë kohë, ai dashurohet me një vajzë greke, gjë që nuk e dëshiroi askush dhe iu kërkua që të mos martohej me të, por në të vërtetë ai u martua. Ishte ky shkaku që të gjithë Goxhillarët e abandonuan dhe i thanë të kemi bërë lanet, sepse na prishe fenë. Megjithëse ndodhi një farë ndarjeje, përsëri gjyshi interesohej për të vëllanë.

Ai mësoi se Rexho mori gruan greke dhe iku në Greqi më pas u vendos përfundimisht në Kajro, Egjipt. Dua të theksoj edhe një hollësi tjetër. Burrat e këtij fisi kanë qenë shumë të pashëm. Rexho, gjyshi i Loretës, ka qenë yll djalë. Bukuria e tij trashëgohet nga stërnipi, djali i Miranda Goxhit në Tiranë, që është dhëndër i ish-presidentit Bamir Topi.

-Keni të dhëna konkrete rreth kësaj historie?

F. Goxhi: Na e ka treguar im atë, jo vetëm kaq por atje e ka gjetur edhe një njeriu ynë, që shkonte atje e shiste qitro për pashkët. Bëhet fjalë në vitet ‘30. Kaq dihej, por nuk kishin korrespodencë.

-Flitet se fisi Goxhi ka pasur burra patriotë? Keni ndonjë të dhënë?

F. Goxhi: Eja të shohim bashkë këtë foto, që është bërë në Berlin në vitin 1933, ku janë tre burra. Ai që është ulur, quhet Lano Goxhi-Borshi, është xhaxhai i babait tim. Historia e njeh si fanolist, madje ai ka punuar në Ministrinë e Mbrojtjes në periudhën e Fan Nolit. Është pikërisht personi që i ka bërë gjyqin Ahmet Zogut dhe e ka dënuar me vdekje, ka qenë jurist në profesion.




Personi tjetër është Dr.Omer Nishani dhe në të djathtë të tij, është Heroi i Popullit Halim Xhelo. Ata kanë dalë në Berlin, ku u detyruan të largohen pas rrëzimit të qeverisë së Nolit dhe gjetën strehë në Gjermani. Ata morën pjesë në Konare dhe kanë qenë në shoqërinë e Gjergj Dimitrovit, Vilhem Pikut, Oto Grotovorit. Kur u dogj Raishtagu, të tre këta, u cilësuan komunistë dhe rrezikonin që Hitleri t’i fuste në burg. Në këto rrethana ai shkoi u strehua tek e motra në Turqi, ndërsa dy të tjerët shkuan në Bashkimin Sovjetik.

-Z.Fiqëri si e mësuat që artistja italiane Loreta Goxhi, është mbesa e Rexho Goxhajt. Mos ju ngatërron mbiemri?



F. Goxhi: Gjithçka është e mbështetur në fakte dhe jo thjeshtë nga mbiemri. Kur doli Gani Goxhi në pension shkoi në Turqi, për të takuar të afërmit, që i kish ndarë sistemi. Atje Goxhillarët i thonë: “A e dini ju se Rexho ka një mbesë, që është këngëtare me famë në Itali dhe emrin e ka Loreta Goxhi. Madje ajo vjen shpesh në Turqi për punët e saj”.

Pas kësaj unë mora përsipër t’i dërgoj një letër, që daton në vitin 1992. I tregova pemën e familjes, duke i shpjeguar se gjyshi i saj Rexho, ishte vëllai i gjyshit tim, se kemi të njëjtin gjak. Të vetmen gjë që të kërkojmë, i theksova në letër, është që të vish të njihemi, të shohësh Borshin, ku ka lindur gjyshi yt dhe ku është origjina e të parëve tuaj. Letrën ia dërgova në adresën e TV Rai, ku ajo punonte dhe jam i sigurt që e ka marrë, e ka lexuar, por, sikurse u shpreha më lart, nuk ktheu asnjëherë përgjigje.

-Mos ndoshta do të ishte më mirë të lidheshit me babanë e saj, që është më afër jush?

F. Goxhi: Jemi interesuar në të gjitha mënyrat dhe verifikuam që babai i saj, është gjallë, quhet Xhulio, se ai ka edhe dy vajza, njëra quhet Daniela, artiste, dhe tjetra Lili. Flitet se babai i saj punon në Parlamentin Italian, por nuk jemi të sigurt. Sa jemi të informuar, Loreta është martuar së fundmi, pasi e kemi parë në TV italiane. Loreta është e datëlindjes 1950, kurse Daniela 1953.

-Do të bëni përpjekje për ta takuar vetë artisten italiane, kushërirën tuaj Loreta Goxhi?

F. Goxhi: Nuk kam mundësi shëndetësore për ta kërkuar, pastaj ne kemi dinjitet, nuk kemi pse t’i lutemi. Ia kam theksuar Loretës, po e ritheksoj publikisht se unë dhe fisi, që mezi presim ta shohim Loretën, nuk kemi asnjë nevojë dhe interes, na thërret gjaku.



Të them të drejtën u shqetësova, që në CV e saj, që ndodhet edhe në internet, Loreta nuk përmendte as të atin dhe as gjyshin e saj, pa lëre të bëhej fjalë për origjinën e tyre. Nuk mund të kuptohet pse ndodh kjo. Kam vënë edhe njerëz të afërm që jetojnë në Itali, që janë angazhuar për vite të tëra dhe mos interesimi i saj do të thotë: Jo. Jam i bindur që e di çështjen, por ka gjykuar të mos përzihet. Gjithsesi unë po e dërgoj edhe këtë letër.

-Çfarë keni gjë tjetër?

F. Goxhi: Në Romë është një firmë shumë e dëgjuar që e ka emrin “Borshi”, prodhon pije të ndryshme. Në vitin 1990 ka shkuar një delegacion nga Shqipëria, ku ka qenë edhe ish sekretarja e KE të Vlorës, zonja Shtylla, si dhe Hulsi Izmo, kushëriri im që punonte në Ministrinë e Jashtme.

Pronari ishte shprehur se ishin me origjinë arvanitas dhe se kishin ardhur aty që në kohën e Skënderbeut dhe u tha se “për respekt të vendlindjes së të parëve që ishin me origjinë nga Borshi, kemi vënë këtë emër”. Pra të bën përshtypje që ata që nga koha e Skënderbeut dhe nderojnë vendlindjen e të parëve. Nuk ndjehemi mirë kur artistet e tjera si Ana Oxa, apo Rafaela Kara, thjeshtë se janë produkt i një dashurie shqiptare, pranojnë origjinën nga Shqipëria, ndërsa Loretës i ka lindur gjyshi, ka tërë fisin e të atit në Borsh të Sarandës. Nuk jam në gjendje ta kuptoj. Të shpresoj se këtë herë do të përgjigjet, ndoshta do të vijë të na takojë, se jetës nuk i dihet. S’jam mirë me shëndet dhe brenga do të më shoqërojë edhe në varr.





 Loretta Goggi è l’Artista per eccellenza, una donna dotata di un autentico talento artistico, capace di cantare, ballare, intrattenere, recitare, condurre trasmissioni televisive e addirittura imitare. Non esiste nel panorama dello spettacolo italiano una donna che possa considerarsi anche solo “simile” a lei, perché se è vero che ci sono brave cantanti, brave attrici e brave conduttrici/intrattenitrici, nessuna di loro è in grado di fare tutte queste cose insieme e così bene come sa farle Loretta.

Loretta nasce a Roma (il 29 settembre) ed è nella sua città natale che muove i primi passi nel mondo dello spettacolo fin da piccolissima. A poco più di 10 anni viene accompagnata dai genitori ad un provino per partecipare ad uno sceneggiato televisivo diretto da Anton Giulio Majano, “Sotto Processo” i cui attori principali sono Ilaria Occhini ed Alberto Lupo. Ottiene la parte e quel ruolo segna l’inizio di una vera e propria carriera di attrice televisiva che la porta a recitare in quasi tutti gli sceneggiati televisivi più importanti degli anni 60, tra i quali, solo per citarne alcuni, “La cittadella” al fianco di Alberto Lupo, “E le stelle stanno a guardare” con Giancarlo Giannini, “I miserabili”, “Le avventure del Commissario Maigret” con Gino Cervi e “La vita di Dante” con Giorgio Albertazzi. Tra uno sceneggiato e l’altro incide il suo primo disco, “Se la cercherai” (tema del film “Il sangue alla testa” con Jean Gabin) un brano scritto da Nico Fidenco e pubblicato, con il semplice nome “Loretta”, dalla RCA. Alla attività di attrice affianca quella di doppiatrice; è sua la voce di Ornella Muti e Agostina Belli nei loro primi film, di Kim Durby ne “Il Grinta”, film western con John Wayne, di Katharine Ross in “Ucciderò Billy the Kid” e di tante altre attrici italiane e straniere. Loretta è anche la prima doppiatrice di Titti, il famoso canarino dei cartoons, al quale Gatto Silvestro (ai tempi doppiato da Gigi Proietti) da tempo immemorabile dà inutilmente la caccia.

La vera, prima, grande occasione arriva nel 1969 quando Anton Giulio Majano le affida il ruolo di Joan Sadley nella trasposizione televisiva del romanzo “La Freccia Nera” di R.L. Stevenson, accanto ad Aldo Reggiani ed Arnoldo Foà. Lo sceneggiato tenne incollati davanti al video tutti gli italiani ed è diventato col tempo una sorta di vero e proprio sceneggiato “cult”, ricordato come uno dei più grandi successi televisivi di tutti i tempi.Il grande successo dello sceneggiato regala a Loretta una enorme popolarità, le prime copertine importanti, la parte di protagonista nel film “Zingara” con Bobby Solo ed il primo contratto discografico con la Durium (una delle case discografiche che hanno fatto la storia della musica italiana) per la quale incide il primo 45 giri ufficiale pubblicato con il suo nome per intero, dal titolo “Fino all’ultimo”. Il brano viene presentato in tv nella trasmissione “Incontri Musicali” per la regia di Maurizio Corgnati, in cui Loretta, per la prima volta, si cimenta nel ruolo di presentatrice ed imitatrice.
Nei primi anni 70 la carriera di Loretta inizia a virare sempre di più verso il varietà e l’intrattenimento in genere; viene scelta come presentatrice di alcuni “speciali” televisivi tra cui “Incontro con..Lucio Battisti”, è conduttrice di vari programmi radiofonici e parallelamente continua a farsi strada nel mondo della canzone con la realizzazione di un altro singolo per la Durium dal titolo “Cibù Cibà”, scritto da Paolo Limiti.Nel 1971 un’altra grande occasione: Loretta è ospite in una trasmissione radiofonica condotta da Pippo Baudo e, quasi per caso, improvvisa alcune imitazioni di cantanti famose durante la registrazione della puntata. Baudo ne rimane folgorato, intuisce il talento di show-girl di Loretta e le propone di affiancarlo nella conduzione della trasmissione televisiva “La freccia d’oro” alla quale seguono un nuovo disco dal titolo “Ti chiedo scusa” e partecipazioni come ospite in numerose trasmissioni di successo, a volte anche accompagnata dalla sorella più piccola, Daniela, anche lei attrice in sceneggiati di successo (“David Copperfield”, “E le stelle stanno a guardare” ecc.). Nell’estate dello stesso anno Loretta incide un nuovo brano “Io sto vivendo senza te” con il quale partecipa a “Il disco per l’estate” ed un brano per bambini che viene venduto abbinato a due bambole dal nome “Cico e Bum”. Nel 1972 Baudo propone Loretta come sua partner in Canzonissima. I dirigenti Rai sono scettici ma, dopo averla “sperimentata” in un varietà di una sola puntata intitolato “Teatro 10” a fianco di Franco Franchi, confermano Loretta alla trasmissione del sabato sera. L’idea si rivela vincente: Loretta diventa una beniamina del pubblico televisivo, la sigla della trasmissione “Vieni via con me (Taratapunzi-e)” è uno dei maggiori successi discografici dell’anno ed il suo poliedrico talento le fa guadagnare la “Maschera d’argento”, uno dei maggiori riconoscimenti dell’epoca per un’artista della TV.

Il 1973 segna un altro momento importante nella carriera di Loretta: il sodalizio artistico con Alighiero Noschese nella trasmissione “Formula 2”. Loretta divide al 50% lo spazio con il più grande imitatore della storia della televisione italiana e dimostra di essere non solo una imitatrice straordinaria quanto lui ma anche una brava ballerina (su coreografie di Don Lurio) ed vera e propria caratterista dalle mille voci e dai mille volti. All’interno della trasmissione Loretta ha uno spazio suo in cui propone dei brani inediti che vengono raccolti in un album che porta il titolo della trasmissione e che segna la fine del contratto discografico con la Durium. Nell’estate del 1974 Loretta è anche protagonista di un recital che porta in tournee in tutta Italia fermandosi per più date alla Bussola di Viareggio, lo storico locale in cui mosse i primi passi come cantante Mina.

Dopo un periodo di volontario allontanamento dalle scene Lorettanel 1975 firma un nuovo contratto con la CBS-Sugar e torna a cantare proponendo al pubblico due brani “Loretta con la O” (versione italiana di un successo di Liza Minnelli) e “Dirtelo, non Dirtelo”, una canzone che diventerà uno dei suoi più grandi successi; il brano parte un po’ in sordina ma, riproposto qualche mese dopo l’uscita all’interno dello sceneggiato musicale “Dal primo momento che ti ho visto” in cui Loretta è affiancata da Massimo Ranieri, diventa una vera e propria hit discografica.

Negli anni successivi Loretta decide di puntare sulla canzone e, prodotta da un big della musica come Totò Savio, inizia a proporsi come cantante vera e propria con brani che diventano dei successi discografici (“Ancora Innamorati”) e che propone all’interno di uno spettacolo itinerante dal titolo “Go & Go” che, in coppia con Daniela, porta in tutta Italia per ben due anniconsecutivi e la cui sigla “Domani” diventa a sua volta un successo discografico. La coppia Loretta-Daniela piace e la Rai affida alle due sorelle il ruolo di protagoniste ne “Il Ribaltone” una trasmissione antesignana degli attuali spettacoli del Bagaglino-Salone Margherita fatta di musica, satira, comicità e danza, il tutto per la regia di Antonello Falqui. Le canzoni proposte da Loretta e Daniela ne “Il Ribaltone” vengono incluse in un album dal titolo omonimo e tra queste viene estratto un singolo esclusivamente per il mercato discografico spagnolo e latino-americano, “Estoy Bailando”.

Nel 1979 il sodalizio artistico con Daniela si scioglie e Loretta diventa primadonna della TV italiana presentando il primo “Fantastico”, trasmissione abbinata alla Lotteria Italia, a fianco di Heather Parisi e Beppe Grillo per la regia di Enzo Trapani. Loretta cambia casa discografica e inizia un proficuo rapporto con la Wea per la quale incide quelli che diventeranno i suoi cavalli di battaglia. Da “L’aria del Sabato sera” in poi è un successo dopo l’altro fino a “Maledetta Primavera”, una canzone che è diventata un classico della musica leggera italiana, che Loretta presenta al Festival di Sanremo nel 1981 guadagnando la seconda posizione.

Gli anni 80 sono anni d’oro e il grande successo di “Maledetta Primavera” (1 milione di copie vendute in tutto il mondo) è solo l’inizio di un periodo di grandi soddisfazioni per Loretta che è conduttrice del primo varietà di Canale 5 (“Hello Goggi”), protagonista a teatro al fianco di Gigi Proietti della commedia musicale “Stanno Suonando la Nostra Canzone” e, per la prima volta, unica conduttrice delle due puntate della rassegna musicale “Gondola d’oro” di Venezia.  Nel 1982 Loretta torna alla radio con un programma dal titolo “Effetto Musica” per Radio Rai e continua a cantare con un nuovo album dal titolo “Pieno d’Amore” che promuove nelle maggiori trasmissioni televisive del momento tra cui “Domenica In”, “Premiatissima”, “Un milione al secondo”. Nel 1983 una nuova scelta azzardata che si rivela vincente: “Gran Varietà”, anche questo un programma pioniere di una nuova emittente privata “Retequattro”. Loretta è affiancata da Paolo Panelli e Luciano Salce, che è anche regista della trasmissione. Nell’autunno del 1983 il ritorno da Mamma Rai con una novità: “Loretta Goggi in quiz” che, come dice il titolo, è sì un quiz ma condotto da Loretta Goggi che pertanto lo infarcisce con musica, intrattenimento, gossip al pianoforte con Memo Remigi, balletti in coppia con Gianni Brezza (coreografo della trasmissione) e le canzoni del suo repertorio.
La trasmissione diventa un successo, vince il Telegatto, e per la prima e unica volta nella storia Loretta accetta di fare il bis e riproporla nella stagione televisiva 1984-1985, questa volta con la regia di Gianni Brezza, sempre con Memo Remigi e con Fabio Fazio, al suo debutto come ospite fisso in una trasmissione di prima serata RAI.

Nel 1986, dopo quasi un anno di pausa volontaria dalle scene e qualche sporadica partecipazione come ospite in una trasmissione di Luciano Rispoli dal titolo “Il tappeto volante” e nella “Domenica In” di Damato-Gardini, un grande ritorno in TV come conduttrice. Loretta presenta – prima donna a farlo da sola - il Festival di Sanremo, e sua è anche la sigla, “Io Nascerò”, un brano di Mango, che diventa disco d’oro e che segna l’inizio di una collaborazione con l’etichetta Fonit-Cetra. Subito dopo il Festival Loretta conduce, con il debuttante Alessandro Cecchi Paone,  “Il bello della diretta”, varietà con satira, test psicologici e momenti di comicità durante il quale presenta un nuovo album “C’è Poesia”, un disco composto da brani inediti e cover interpretate in duetto con i loro autori, a tutt’oggi il più venduto della sua discografia. La collaborazione con la Rai continua, in maniera serrata, negli anni successivi con “Canzonissime” (1987), un programma dedicato alla storia della musica italiana, “Ieri, Goggi e Domani”, rotocalco pre-serale di spettacolo e attualità, e “Via Teulada 66” programma contenitore di mezzogiorno, tutti scritti in tandem con Gianni Brezza che ne è regista. Ad ogni trasmissione è legato un nuovo disco: dopo il primo “C’è Poesia” esce un secondo volume dello stesso disco, “C’è Poesia 2”, seguiti da “Donna io Donna tu” e da “Punti di Vista”.

Dopo “Via Teulada 66” Loretta decide di prendersi un periodo di riposo e per circa due anni resta lontana dalle scene artistiche per tornare nella primavera del 1991 su Telemontecarlo con “Festa di Compleanno”, in seconda serata. Esce anche un nuovo disco, “Si faran..canzone”, prodotto da Mario Lavezzi con il quale – a causa di una serie di incomprensioni e disguidi di produzione e distribuzione – Loretta decide di chiudere (speriamo non definitivamente) con il mondo della discografia.

Chiusa l’esperienza con Telemontecarlo Loretta si allontana ancora una volta dalle scene e nei primi anni 90 le apparizioni in TV sono rare, tra queste ricordiamo “Serata d’onore” nel 1992 e “Il canzoniere delle feste” nel 1993 E “Primadonna”, un programma dedicato alle donne condotto da Ombretta Colli.

Il grande ritorno sulle scene è a teatro, grazie all’intervento provvidenziale di Pietro Garinei che nel 1995 convince Loretta a fare coppia con Johnny Dorelli in “Bobbi sa tutto”, 4 atti scritti da Luigi Magni, Iaia Fiastri, Age e Scarpelli, Benvenuti e De Bernardi, le musiche di Gianni Ferrio e la regia di Garinei stesso. Due anni di tourneè, teatri esauriti in tutta Italia, uno strepitoso successo per questa coppia artistica che si ricostituisce anche in TV nella fiction “Due per Tre” in onda su Canale 5 all’interno di Buona Domenica.

Nel 1999, dopo alcune parentesi televisive tra cui “Innamorati Pazzi” e ben quattro edizioni di “Viva Napoli” come co-conduttrice al fianco di Mike Bongiorno, un nuovo ritorno a teatro con “Hello Dolly”, il famoso musical americano portato al successo dalle grandi icone dello spettacolo americano come Ethel Mermaid, Carol Channing e Barbra Streisand. Loretta è, ovviamente Dolly, e Paolo Ferrari le fa da spalla nel ruolo di Horatio Vandergelder. Quattro anni di tournee in tutta italia, incassi miliardari, teatri esauriti, file ai botteghini, cd ristampati per ben tre volte: insomma, Loretta DIVA in tutti i sensi!

Nel 2004 una nuova parentesi teatrale, questa volta con la regia di Lina Wertmuller che per lei inventa il ruolo di una estrosa, dinamica e vitale regista che raccoglie attorno a sé un gruppo di aspiranti attori e li istruisce al fine di mettere in scena un’opera di Shakespeare. Il risultato di tutto ciò è “Molto Rumore – senza rispetto – per nulla”, una sorta di rielaborazione in chiave musicale e a tratti dissacratoria del capolavoro del grande drammaturgo inglese. Lo spettacolo viene presentato in anteprima a Verona a fine Luglio e poi viene portato in tourneé in tutta Italia da ottobre ad aprile, sempre con grande successo.

Nel 2005 cambio di rotta, Loretta torna al cinema con il film "Gas", di Luciano Melchionna che narra le vicende di un gruppo di ragazzi di provincia, disorientati, confusi, incapaci di esprimere le loro emozioni o più semplicemente impossibilitati a farlo da un contesto sociale che li lascia soli privandoli di una guida morale e di un sostegno. Loretta, che interpreta la madre del protagonista del film, guadagna - per la sua intensa interpretazione che resta una delle sue più belle perfomances - la candidatura come "attrice non protagonista" ai Nastri D'argento.

Dopo alcune parentesi televisive ("Raccomandati", "Miss Italia"), Loretta torna al teatro nel 2006 con "Se stasera sono qui", un one woman show ideato e diretto da Gianni Brezza con testi di Riccardo Cassini e della stessa Loretta che per quasi tre ore propone sul palco se stessa, con le sue più belle canzoni, le imitazioni ma anche nuovi esilaranti monologhi ed omaggi musicali alle grandi interpreti della canzone italiana ed internazionale. Un nuovo grande successo che la spinge a riproporre lo spettacolo anche l'anno successivo, concludendo il tour a marzo 2008 al Teatro Sistina di Roma.

Ma le sorprese che Loretta intende regalare al suo pubblico ed ai suoi fans non sono finite e nuovi progetti sono pronti a spiccare il volo prossimamente, pertanto non dimenticatevi di consultare sempre il www.lorettagoggi.it per nuovi aggiornamenti....

Prëgatiti Flori Bruqi
floribruqi@yahoo.com

Don Shan Zefi, dilema për konvertimin e Akademik Ibrahim Rugovës



 Kancelari i Ipeshkvisë së Kosovës, Don Shan Zefi ka folur detajisht për dashurinë e madhe të ish-presidentit Ibrahim Rugova. Duke folur për problemet pronësore të Katedrales ‘Nëna Tereze’ në Prishtinë, Zefi ka thënë në emisionin Interaktiv të KTV-së  se atë vend e kanë amanet nga Presidenti Rugova. Ai është pyetur nëse Rugova ishte konvertuar në katolik, por ka thënë se ai vetë nuk e ka pagëzuar. Kleriku i lartë katolik i Kosovës ka thënë se nuk ka një dëshmi të sigurt për pagëzimin e mundshëm të Rugovës, por ka pohuar se “ai ishte i fascinuar me Krishtërimin, At Pjetër Bogdanin dhe ndjehej si njëri nga ne”. Sa i përket pronës, ai ka pohuar se shpreson në gjetjen e kompromisit me Komunën, por Kisha nuk do të heq dorë nga ndërtimi i parkut në anën jugore të saj. Don Shan Zefi tha se Kisha edhe mund të lejojë operimin e disa lokaleve, por ato nuk guxojnë të shesin prezervativë dhe të tjerë artikujt, që prishin moralin”.

Kush janë horrat dhe cila është streha


Shkrimtari prej Shqipnie, Ismail Kadare, ka shfrytezue rastin me sulmue ashper analistin Fatos Lubonja, qe asht i njoftun si kritik i ashper dhe i rrepte i Kadarese.

Shkrimtari Kadare akuzon Lubonjën për deklaratat e tij nga viti 1999, kur ky i fundit ka potencue lajmin për origjinën sllave të nanës së Skenderbeut. Kadare në këtë shkrim në formë të kujtimeve apo ditarit, përshkruen edhe kontaktet e tij me ish ministrin serb për punë të jashtme Vuk Draskovic.

Kadare sulmon edhe nji kritik tjeter te rrepte te tij, shkrimtarin Kasem Trebeshina, që në veprën e tij "Melem" ka akuzue gjithashtu heroin Skenderbeun.

Ky asht shkrimi i Kadarese:


"Streha e fundit e horrave"

Ismail Kadare

Gjatë gjithë vitit 1999, për herë të parë në jetën time, për shkak të luftës në Ballkan, kam mbajtur, në mënyrë të vijueshme, shënime. Nën titullin “Ra ky mort e u pamë”, shënimet, në trajtë ditari, janë botuar si libër më vete në shqip dhe në disa gjuhë europiane. Ditën e 31 majit 1999, në kulmin e bombardimeve të NATO-s, shënimi i ditës merret me një polemikë midis shqiptarësh në gazetën “Illyria” të Nju-Jorkut. Shkak është shkrimi “Skënderbeu e kishte nënën sllave” (me autor Fatos Lubonjën), botuar pak ditë më parë në “Courrier International” të Parisit. Autori shqiptar i shkrimit fajësohet me një gjuhë tejet të ashpër, për qëndrim antishqiptar e njëherësh antieuropian.

Pra, është 31 maj i vitit të fundit të mijëvjeçarit të dytë. Shprehja “ora e keqe”, më shumë se metaforë, është përcaktim i saktë i kohës për Kosovën. Ajo mezi po merr frymë nën masakrën serbe, një nga më të egrat e shekullit. NATO-ja është duke bombarduar Serbinë, për shkak të shqiptarëve të Kosovës dhe shqiptarët po paguajnë taksën. Shkurt, për ndëshkimin e Serbisë, NATO-ja ka vënë aviatorët dhe avionët më modernë të saj, kurse Kosova ka vënë gjënë më të vjetër në botë, në kësi rastesh: gjakun. Liria e kërkon se s’bën këtë karburant të vjetër, dhe shqiptarët e dinë këtë. Hakmarrja serbe është në kulmin e saj: grirje foshnjash, përdhunime vajzash e grash, djegie shtëpish, vrasje verbazi, shpërngulje, tmerr.

E deshët ndërhyrjen e NATO-s! Ja NATO-ja! Gëzojuni asaj! Kosova është me shpirt ndër dhëmbë. Gati po jep shpirt. Dhe pikërisht mu midis makthit, në një nga revistat më ndikuese evropiane, një rimohues shqiptar e boton këtë shkrim, për të cilin ndërgjegjja e tij, sipas fajësuesve, duhej të përgjigjej më pas. Shkrimi do të quhej, as më pak, as më shumë, thikë në shpinë kundër Kosovës.

Ishte e ngutur një akuzë e tillë? Ishte ky shkrim një lajthitje e rastit, kapardisje antikombëtare, snobizëm, etje për t’u dukur modern? Ishte një përzierje e të gjithave, madje diçka më e rëndë? Shkrimi, para së gjithash, kishte të bënte me një polemikë nga më të ashprat në Shqipërinë paskomuniste. Në qendër të kacafytjes (një fjalë disi më e saktë në këtë rast), ishte Gjergj Kastrioti, por, siç ndodhte shpesh me zotin Gjergj K., kur hynte në skenë, gjithë çështjet madhore të kombit shqiptar, Rilindja, gjuha shqipe, zanafilla ilire e shqiptarëve, raportet e mitit me historinë, vetë çmitizimi dhe mitet e rrejshme shqiptare, do të ndërlikoheshin rreth tij.

Dy grupimet që do të ndesheshin, “albanologët e rinj”, ose rimohuesit, siç u quajtën shkurt, dhe kombëtaristët, kundërshtarët e tyre, do të përdornin kundër njëri-tjetrit gjithë minierat e gjuhës shqipe, çka do të ishte një festë për përpiluesit e fjalorëve, nëse ende kishte të tillë. Thënia “patriotizmi, streha më e fundit e horrave”, ishte ajo që, më shumë se çdo tjetër, do të përdorej në kronikën shqiptare. Pavarësisht se autori i saj herë shpallej Xhefersoni, herë Sokrati, herë Nëna e Çërçillit, Volteri apo Xhon Lenoni, kjo nuk pengonte aspak që të bëhej thënia më e njohur në vend. Fajësimet e të dyja palëve, për nga mizoria, ngjanin si pika uji. Ndërsjelltazi, ashtu siç edhe pritej, u quajtën tradhtarë, reaksionarë parakë, kombëtaristë, antishqiptarë, fashistoidë, nënëterezistë, kanunorë, gjer te llaci-faci, shule, e natyrisht ylberistë, çka dihej ç’nënkuptonte.

Në pranverë të vitit 1999, ndaj autorit të shkrimit të “Courrier International” do të përdoreshin së paku gjysma e këtyre cilësorëve. Për strehsat, të thoshe se nëna e Skënderbeut ishte serbe, e sidomos ta thoshe këtë pikërisht në maj të vitit 1999, ishte vërtetimi më i saktë se punoje për serbët. Në thelb, akuza tingëllonte groteske. Me nënë jo sllave ose sllave (çka mund të ishte e vërtetë për Vojsava Tribaldën, një sllave, me sa dukej, e martuar me Gjon Kastriotin, të atin e Gjergjit, sipas dokeve mesjetare, kur feudalët në krushqitë e tyre shkërbenin mbretërit), Gjergj Kastrioti mbetej po ai. Madje, edhe të atin ta kishte serb (do t’i vinte radha edhe këtij), përsëri nuk ndryshonte asgjë. Ai ishte heroi i parë i Shqipërisë dhe i shqiptarëve, i njohur nga gjithë bota si i tillë dhe vetëm si i tillë, dhe kjo nuk mund të ndryshohej kurrë në kurrfarë rrethanash nga kurrkush.

Por, strehsat nuk dorëzoheshin lehtë. Ata e kishin kuptuar se do të ishte më mirë të përdornin më pak sharje e më shumë logjikë. Kështu, në vend që të kuptonin se po tronditnin botën, duke shpallur se sa skandaloze ishte amësia ose atësia e rreme e Skënderbeut, u vunë të zhbironin ca dokumente e ca arkiva, aq sa ua lejonte, natyrisht, vrulli i tepërt polemist. Së pari, e kuptuan se duhej t’u mbushnin mendjen të tjerëve, se pse ishte i keq shkrimi famëkeq në “Courrier International”, ditën e fundit të muajit maj, në vitin e fundit të mijëvjeçarit të dytë. Ata zbuluan se “çmitizuesi” shqiptar nuk ishte aspak origjinal, siç kishin kujtuar.

Tezën e prindërve serbë të Skënderbeut, e kishte marrë nga dikush tjetër dhe ky dikush tjetër nuk ishte veçse famëkeqi, sipas tyre, Vuk Drashkoviç, një nga ministrat e Millosheviçit, rrjedhimisht një ndër përgjegjësit për plojën e Kosovës. Së dyti, se kjo tezë ishte botuar në vitin 1987, pra, dymbëdhjetë vjet përpara plojës, në gazetën franceze “Le Monde Diplomatique” dhe bënte pjesë në tezat që duhej të përgatisnin shpërnguljen e shqiptarëve nga Kosova. Së treti, se as Drashkoviçi nuk ishte origjinal, por përsëriste në shkrimin e tij teza të vjetra serbe, të Radonicit, 1942, e teza edhe më të vjetra të Vladan Gjorgjeviçit, të Grashaninit, të Çubrilloviçit, të Millosheviçit, që flisnin jo vetëm për zanafillën serbe të Skënderbeut, por, kryesorja, e lidhnin këtë zanafillë me këmbënguljen e tyre se Kosova kishte qenë e mbetej djepi i serbizmit, ndaj serbët nuk do ta lëshonin kurrë atë. Së katërti, strehsat zbuluan se shumicën e argumenteve, qoftë për Skënderbeun, qoftë për rrënjësinë e shqiptarëve në Ballkan, mohsat i kishin marrë nga famëkeqja, sipas tyre, Akademia serbe e Shkencave.


Kthim te “Courrier International”,

31 maj 1999

Është tmerr në Kosovë. Është kulm i krimit, i shpërnguljes, i përdhunimit të grave e të vajzave, shkurt, i hakmarrjes meskine serbe kundër shqiptarëve. Propaganda serbe, me frymën e fundit të saj, kërkon të përligjë masakrën, atë për të cilën po ndëshkohet nga Evropa dhe Aleanca Atlantike. Ajo kërkon të përligjë sidomos famëkeqin “spastrim etnik”, sepse ky i fundit i kujton gjithë botës holokaustin kundër hebrenjve. I kanë shpenzuar të gjitha argumentet, ndaj bëjnë ç’bëjnë i kthehen më të vjetrit, atij prej të cilit kanë pasur gjithmonë fat: Kosova djep i Serbisë e i serbizmit.

Kanë shpresë se edhe këtë herë kjo histori nuk do t’i lërë në baltë. Në mos i përligjtë plotësisht, së paku për të zbutur disi zemërimin europiano-amerikan, vetëm ajo mund të shërbejë, historia e djepit serb. Ninullat me djepe e me foshnja kanë qenë gjithmonë të përshtatshme për të ndjellë keqardhje. Ato i kujtonin gjithkujt se ishte e lehtë të bombardoje Serbinë, por duhej bërë një përpjekje për të kuptuar shpirtin e saj, brengën shekullore, kujtimet, ahtin e saj. Ishte e vështirë për ballkanasin të ndahej nga djepi historik. E aq më tepër për serbin. Ndaj dhe në ishin bërë gabime, për diçka që quhej e shenjtë ishin bërë, për kujtimet e vjetra, nostalgjinë, ahtin e madh. Dhe historia, e përmendur qindra-mijëra herë, përsëritet: Kosova ishte shpirti i pavdekshëm i serbizmit, kuptimi, simboli, Jerusalemi, dhimbja, triumfi, zia, shkurt, nyja ku gjithçka nis e po ashtu sos.

Në shkrimin e tij, Vuk Drashkoviçi, shkrimtar dhe ministër i Jashtëm i Serbisë, flet për të gjitha këto. Autori i këtyre radhëve e ka një kujtesë më tepër për këtë tekst, për arsyen e thjeshtë se teksti i Drashkoviçit është shkruar në trajtë letre të hapur, drejtuar pikërisht “kolegut I. Kadare”. Pas daljes në shtypin serb më 1987, letra e hapur është botuar në “Le Monde Diplomatique”, në prag të festimit të gjashtëqindvjetorit të betejës së Kosovës, aty ku Millosheviçi lëshoi rrufetë kërcënuese kundër shqiptarëve. Ajo është ribotuar, në të njëjtën gazetë, dymbëdhjetë vjet më pas, më 1999, kur Kosova digjej në flakë, pikërisht nga këto rrufe. Drashkoviçi, në të dyja rastet, më drejtohej si kolegu kolegut, më kujtonte shenjtërinë e artit, më bënte thirrje të braktisja vegullitë kombëtariste shqiptare e të bashkohesha me të (për çështjen e djepit natyrisht) dhe këtë ma thoshte me zemër në dorë, duke pasur si dëshmitare Francën, në kryeqytetin e së cilës e shpallte këtë kumt ngashëryes.

Duke qenë vetë lehtësisht i sulmueshëm, siç janë zakonisht shkrimtarët, Drashkoviçi më drejtohej me një keqardhje prej kolegu, duke më kujtuar, ndër të tjera, gjithë kronikën e “djepit”, historinë, kujtimet, manastiret, betejën e Kosovës e martirizimin e princ Llazarit, shkurt, gjithë shenjat dhe vulat tokësore dhe hyjnore, që dëshmonin, sipas tij, përkatësinë serbe të Kosovës. Ndërkaq, pikërisht në radhën e këtyre vulave, ai shtonte diçka që, ndonëse e përmendur edhe më parë aty-këtu, këtë herë merrte një ngarkesë simbolike të dorës së parë: zanafillën serbe të Skënderbeut. Me fjalë të tjera, jo vetëm që Kosova, bashkë me varret, manastiret, katundet, dhimbjet e gjithçka tjetër të epërme, ishte kryekrejet serbe, por dhe vetë kryeheroi i shqiptarëve Gjergj Kastrioti Skënderbeu ishte i tillë. Thënë ndryshe, Kosova, përveç djepit, mëtonte tani edhe kurorën.

Në letrën e tij, Drashkoviçi, pasi më hapte zemrën, siç ndodh midis kolegësh, më kujtonte se isha një përhapës i ideve antiserbe të Vatikanit dhe të Austrisë katolike, gjithmonë si kolegu kolegut, më shkruante me keqardhje se isha në anën e gabuar, domethënë, sipas tij, në anën e vrasësit të Arkimedit, të atyre që dogjën Xhordano Brunon, që i morën jetën në duel Pushkinit, madje që torturuan njëzet e tri herë rresht Kampanelën! Këtë tekst ka kopjuar çmitizuesi i vockël shqiptar F. Lubonja, në maj të vitit 1999, në kohën kur Kosova, për shkak të teksteve të tilla, digjej, masakrohej e përdhunohej. Shkrimi në “Courrier International”, për çdo kohë, por sidomos për kohën kur u shkrua, ishte, sipas strehsave, një dhuratë për serbët. Por, historia e djepit nuk mbaronte me kaq.

Sipas strehsave, falë zellit serb dhe falë çirakëve vullnetarë shqiptarë, ndërhyrja e të cilëve kishte vlerë të veçantë, trillimi kundër Skënderbeut ishte bërë disa herë pjesë e pasioneve politike bashkëkohore në Evropë. Për të dhënë vetëm një nga shembujt e shumtë, do të përmendej programi politik I kryetarit të FPO-së (Partisë Konservatore të skajshme austriake), Heinz-Christian Strache, mik i Serbisë dhe antishqiptar, ku, ndër të tjera, për çudi, flet për çështjen e Kosovës, duke e lidhur me kinse zanafillën serbe të Skënderbeut. “Kosova është rajon i stërlashtë serb… Përveç kësaj, heroi kombëtar i shqiptarëve Gjergj Kastrioti Skënderbeu, që ka jetuar nga 1403-i gjer më 1468, ka qenë në të vërtetë serb, me nënë dhe baba serb”. Këto fjalë thuhen në Vjenë, më 2008, kur Millosheviçi, xhelati i shqiptarëve, ai për të cilin ky fashist austriak derdh lot, ka kohë që ka vdekur.

Por fjalët thuhen në të njëjtin vit, kur në Tiranë, në kryeqytetin shqiptar, vlon një polemikë e ashpër pikërisht për Skënderbeun, për mitet që kinse janë krijuar për të, e që duhen çmitizuar, pra, rrënuar me ngut. E midis këtyre kinse miteve, ai që, siç u pa më lart, qëndron përbri çështjes së Skënderbeut është rrënjësia e shqiptarëve, ajo që në histori njihet si zanafillë e tyre ilire.


Kush janë horrat dhe cila është streha

Historia e re me Gjergj Kastriotin është më e vjetër se ç’duket. Ajo ka nisur fill pas rënies së komunizmit. Një roman i shkurtër, i titulluar “Mekami”, i një shkrimtari të quajtur problematik, K. Trebeshina, botuar në rrethana të dyshimta në Kosovën ende nën sundimin serb, shënon fillimin e fushatës së egër kundër personazhit. Në atë libër, heroi i parë i shqiptarëve, trajtohet as më pak, as më shumë si hajdut kuajsh dhe agjent i Italisë. Vetë autori, i përndezur prej sulmit të vet, e shpall veten turk. Ndërkaq, autori i librit mëton cilësimin si disident. Ndaj pyetjes, për ç’merita? Përgjigjja është e prerë: për një promemorie që i paska dërguar Enver Hoxhës, më 1953. Sipas saj, është ndoshta shkrimtari i parë në Shqipëri, që ka guxuar t’i shkruajë diktatorit: ti dhe shokët e tu jeni vrasës, që jo vetëm do të vrisni më pas njëri-tjetrin, por do ta mbytni vendin në gjak!

Tingëllon disi e pabesueshme për cilindo, por sidomos për strehsat. Dyshimi për promemorien dyfishohet kur sillet ndër mend e kaluara letrare e personazhit: shkrimtar si shumë të tjerë, me lavde për komunizmin dhe kulmi, pikërisht në mars të vitit 1953, pak kohë përpara promemories, me poemën më himnizuese, kushtuar Stalinit, në ditën e vdekjes së tij. Këto kujtime prekëse nuk e ndryshojnë aspak statusin e personazhit. Madje, ai nuk lëkundet as kur strehsat, këtë herë të zemëruar keq, zbulojnë se kinse disidenti, ose kinsi, siç do të quhej shkurt, jo vetëm s’ka qenë kundër regjimit, por ka qenë oficer i Ministrisë famëkeqe të Brendshme, pra, pjesë e thelbit gjakatar të shtetit. Që njeriu gëzonte mbrojtje të fshehtë, kjo ishte e qartë. I turbullt ishte shkaku.

Mbrojtja shtrihej në të dyja regjimet: në komunizëm dhe në paskomunizëm. Nga të dy krahët e politikës: e djathta dhe e majta. Vetvetiu bëhej pyetja: disident kundër kujt kishte qenë në të vërtetë kinsi? Me ç’dilte, disidenca e tij më e qartë paskësh qenë kundër Skënderbeut. Ajo kundër regjimit mbetej për t’u vërtetuar.

S’do të kalonte shumë kohë dhe, pas Kastriotit, do të hidhej hija e keqe për atë që quhej periudha më e ndritur e historisë shqiptare dhe bijë e drejtpërdrejtë e Iluminizmit evropian Rilindjen Kombëtare. E pas saj, mbi gjithçka të shpallur si vlerë morale e kulturore e kombit: mbi gjuhën shqipe, mbi zanafillën ilire të saj dhe të gjithë shqiptarëve, mbi themeluesin e shtetit shqiptar më 1912, gjer mbi Nënë Terezën, që gjatë ceremonisë së çmimit “Nobel”, në Oslo, kishte treguar moselegancën të zinte ngoje zanafillën e vet shqiptare. Strehsat, merret me mend, e humbën çdo durim. Pas shpenzimit me tepri të epitetit “antishqiptar” e bënë disi më të larmishme listën e sharjeve. Iu kujtuan mohsave prejardhjen nomenklaturore, duke mos harruar t’i krahasonin me vezë të gjarprit, që donin të mbronin krimet e etërve të tyre, gjë që nuk u prit mirë prej opinionit publik. Një etikë e heshtur ishte bërë zotëruese, ndërkaq, në Shqipëri, që gjëra të tilla të mos kujtoheshin.

Çështja e gjuhës shqipe në “Shêjzat” e Ernest Koliqit





Nga Prof. dr. Tomor Osmani


Në vitin 1957 doli për herë të parë revista kulturore.



“Kjo e përkohëshme don të jét tryezë e lirë kuvendi burrnuer, të mbajtun brênda caqeve t’urtis e njerzis”



56 vjet më parë, pas një heshtjeje 4-vjeçare, qarkulloi në Romë numri i fundit i revistës në emigracion “Shêjzat” (Le pleiadi), numër përkujtimor kushtuar themeluesit të këtij organi, shkrimtarit Ernest Koliqi, me rastin e 75-vjetorit të lindjes (1903-1975) dhe 3-vjetorit të vdekjes.

Revista “Shejzat” ishte një e përkohshme kulturore, shoqërore, artistike me pronar Ernest Koliqin dhe kryeredaktor shkrimtarin Martin Camaj, i cili ishte kthyer në vitin 1956 nga Jugosllavia në Romë për të vazhduar studimet pasuniversitare. Ardhja e M.Camajt në Itali, sqaron redaksia, e trimëroi E.Koliqin për të botuar një revistë, pasi “Martin Camaj vinte në Romë i përgatitur shkencërisht në gjuhësi, si nxënës i Bariçit dhe i pajisun me veti të nalta letrare. Ai kishte botuar në Kosovë dy vepra letrare (“Një fyell nder male”, Prishtinë, 1953 dhe “Kanga e Vërrinit”, Prishtinë, 1954, T.O). Ky faktor dhe të tjerë ndikuan te Koliqi që të fillojë punën për nxjerrjen e revistës”.

Në këtë shkrim do të ndalemi vetëm në kontributin për gjuhën shqipe të kësaj reviste.


* * *

Revista “Shejzat” u botua në Romë nga një grup të mërguarish nga Shqipëria, me prirje letrare, gjuhësore dhe historike. Ata ishin intelektualë të njohur që kishin botuar edhe më parë në shtypin shqiptar të paraluftës. Duhet të përmendim këtu E.Koliqin, ideatorin e kësaj reviste, Martin Camajn, Karl Gurakuqin, Mustafa Krujën, Luigj Marleken, Zef Valentinin, Tahir Kolgjinin, Daniel Gjeçajn etj. Këshilli drejtues përbëhej nga albanologë dhe filologë të dëgjuar, si: G.Grimm, G.Gradilone, C.Haebler, H.J.Kissling, A.Schmaus etj.

Numri i parë i revistës qarkulloi në gusht të vitit 1957. Ajo vazhdoi pa ndërprerje për 18 vjet rresht (1957-1974), pa ruajtur periodicitetin e saj. Numri i fundit i përket vitit 1978, që shënon mbylljen përfundimisht të kësaj reviste.

Revista u hap me artikullin e redaksisë “Mbas udhëhekjes së ‘Shêjzavet’, e cila e konsideron botimin e këtij organi një detyrë intelektuale kundrejt atdheut”. Dhe në vazhdim, në mes të tjerash, shkruan: “Kjo e përkohëshme don të jét tryezë e lirë kuvendi burrnuer, të mbajtun brênda caqeve t’urtis e njerzis. Çdo shqiptar qi ká nji mendim fryt-dhânës për të shfaqun dhe din t’a shfaqi në shqipe të pastër, çdo intelektual qi lakmon të rrahi nji çashtje ditunore ase don të paraqesi prodhimet e veta letrare ka me gjetun vend në këto fletë t’ona…”

Shkrimet e përfshira në këtë organ kishin karakter problemor, njohës, informues, ishin kryesisht studime jo të gjata, artikuj, recensione, bibliografi, kronika etj., ku një pjesë e tyre kishin edhe karakter praktik, pasi mërgata shqiptare kishte nevojë për shkrime të një natyre të tillë, duke qenë se lidhjet me atdheun mëmë i kishte të shkëputura. Artikujt më të shumtë, që i ndeshim në këtë revistë, kanë qenë për problemet e letërsisë, krijime letrare dhe gjuhësore, që i kalojnë 600 shkrime me këtë tematikë. Për fushat e tjera të dijes ka pasur më pak botime.

Artikujt e studimet u bënë objekt i disa kumtesave dhe shkrimeve, kryesisht pas viteve ‘90 të shekullit të kaluar, që i ndeshim në organe të ndryshme të shtypit periodik dhe shkencor. Gjithashtu, disa nga bibliotekat shtetërore ose private filluan të pajisen me koleksionin e plotë të kësaj reviste dhe u botuan edhe dy bibliografi për këtë organ: njëra për artikujt e studimet për gjuhën dhe letërsinë shqipe nga M.Gero (2002) dhe më pas një bibliografi e plotë kronologjike nga Ë.Kamsi (2009).


* * *

Një ndër problemet e shoqërisë shqiptare pas shpalljes së pavarësisë së vendit tonë ka qenë çështja e gjuhës së përbashkët shqipe, pasi zgjidhja e alfabetit të njësuar kishte marrë fund më 1908, në Kongresin e Manastirit. Nuk kaluan shumë vite pas kësaj ngjarjeje të rëndësishme, kur në dhjetëvjeçarin e dytë të shekullit XX u mblodh Komisia Letrare Shqipe në Shkodër (1916-1918), që do të merrej, përveç çështjeve të tjera, edhe me gjuhën e përbashkët shqipe. Zgjidhja e kësaj çështjeje ishte një problem delikat, i kushtëzuar nga shumë faktorë politikë e shoqërorë, kulturorë dhe arsimorë. Me intelektualë të formuar, pjesa më e madhe nga fusha filologjike, Komisia Letrare Shqipe në Shkodër arriti në përfundimin se e folmja e Elbasanit “edhe ndën pikëpamjen e formavet, po sidomos ndën pikëpamjen e sintaksës asht si një urë në mes toskërishtes dhe gegërishtes, duhet të zgjidhet si gjuhë shkrimi me ato rregulla orthografike që na duken të drejta dhe t’arsyeshme”. Kështu misët e Komisisë Letrare Shqipe në Shkodër përcaktuan një politikë gjuhësore për zgjidhjen e gjuhës së përbashkët, mbështetur në konvergimin e të dy dialekteve dhe të vendosjes së një standardi të vetëm gjuhësor. Diskutimi për këtë problem vazhdoi edhe më vonë, pasi kërkohej një zgjidhje sa më e drejtë dhe sa më e pranueshme. U aktivizuan për këtë çështje me shkrimet që botuan edhe organet e kohës.

Me mbarimin e Luftës së Dytë Botërore, me ndërrimin e regjimit në Shqipëri u dhanë sinjalet e para se ku duhet të mbështetej gjuha e përbashkët shqipe, në cilin dialekt. Në vitin 1948 u botua “Orthografi e gjuhës shqipe”. Ky drejtshkrim botohej në gegërisht, ndikim i së kaluarës, duke dhënë trajtat e dy dialekteve: gegërisht dhe toskërisht. Ndërsa në botimin e vitit 1951 vihet re një prirje e kundërt, që me këtë kurs vazhdoi edhe në botimet e tjera të mëvonshme. Kështu, toskërishtja mori udhë deri në zgjidhjen përfundimtare që i dha Kongresi i Drejtshkrimit të Gjuhës Shqipe në vitin 1972.

Ky organ nuk është marrë ekskluzivisht me këtë çështje, por, përmes shkrimeve të ndryshme, janë dhënë disa konsiderata për këtë problem. Ata nuk pranojnë asnjë zgjidhje tjetër përveç përcaktimit nga Komisia Letrare Shqipe Shkodër. Zgjidhjet e dhëna nga Kongresi i Drejtshkrimit i vitit 1972 u kundërshtuan, gjë që vërehet që nga numri i parë deri te numri i fundit i revistës, ku mbizotërues ka qenë gegërishtja, me ndonjë përjashtim, kur autorët kanë qenë nga Shqipëria e Jugut. Për shumë vite ky ka qenë problemi më delikat i shoqërisë shqiptare, i cili është shfaqur edhe në disa shkrime të botuara pas vitit ‘90 të shekullit të kaluar. Revista “Shêjzat” u kushtoi disa shkrime edhe problemeve të tjera gjuhësore, si historisë së shkrimit shqip, fjalorëve të gjuhës sonë etj. Kështu, në numra të ndryshëm, ajo botoi mjaft të dhëna për fjalorët e gjuhës sonë, duke u marrë edhe me shpjegimin e drejtë ose jo të kuptimit të fjalëve. Revista kishte hapur një rubrikë, ku u jepte përgjigje pyetjeve të lexuesve të ndryshëm nga trojet shqiptare. Sipas Karl Gurakuqit, që ishte autori i shumë përgjigjeve, kjo rubrikë po shndërrohej në një letërkëmbim në mes “Shêjzavet” dhe lexuesve, ku trajtohen edhe çështje që po e prishnin gjuhën tonë, si vërshimi i fjalëve të huaja dhe lufta që duhej bërë kundër tyre. Ka edhe recensione, si për fjalorin e vitit 1954.

Ajo u bëri jehonë edhe botimeve dhe studimeve për veprën e parë të gjuhës shqipe “Mesharin” e Gjon Buzukut. Kështu, Luigj Marleka në shkrimin “Doli libri ma i vjetri i gjuhës shqipe”, vlerësonte botimin e kësaj vepre nga Namik Resuli në vitin 1958, që e konsideronte “Mesharin” si “veprën më të lartën e letërsisë kombëtare”, por Marleka e çonte edhe më tej idenë, duke theksuar se mbi gurin e themelit që Buzuku i vuni shqipes “Fishta ngrehi përmendoren e Shqipnisë”. Autori jep edhe versionin e tij për humbjen e “Mesharit” për shumë kohë. Botimi i “Mesharit” nga Namik Resuli kishte vlera, përveç transkriptimit me alfabetin e sotëm, përfshinte edhe tekstin origjinal që Resuli, sipas Marlekës, këtë vepër “e ka këndue mirë”. Edhe në ato raste kur ka pasur gabime, që i kanë rrëshqitur Buzukut, e Resuli u përpoq t’i ndreqte, por edhe Resulit i kishin shpëtuar disa prej tyre. Autori i shkrimit shënon se në cilat fjalë janë bërë këto gabime.

U botua edhe shkrimi i M.Camajt “Për vokalin nazal ke Buzuku”. Autori theksonte se “Meshari” i përket gegërishtes dhe për analizën e gjuhës duhet të nisemi nga ky dialekt. Gjuha e Buzukut, përveç tipareve më të veçanta të së folmes së vendlindjes, ai do të përdorte, sipas Camajt, fjalë e trajta të tilla nga treva e Gegërisë nga ai rrjedh. Dhe autori sillte shembuj të përzierjes së trajtave të ndryshme të së folmes së Veriut, kryesisht të viseve “anë e kand përqark të liqenit të Shkodrës tue përfshi edhe një pjesë të Malësisë së Madhe deri në Tivar”. Për Camajn, Buzuku duhet t’u përkasë këtyre zonave dhe për këtë sjell argumentet e tij, si fjalët e shumta me tiparet gjuhësore veneciane dalmatine dhe fjalët e huazuara nga sllavishtja. Për Camajn, këto dukuri zbulojnë se “krahina e Buzukut do të ketë qenë shumë afër sferes dalmatino-venete dhe sllave: gjeografikisht i përgjigjet hapsina çka merr prej liqenit të Shkodrës, tue përfshi një pjesë të Malsisë së Madhe deri në det”. Për autorin “nuk mund të caktohet kurrsesi vendlindja me një vërtetësi të madhe, pa hije dyshimi”.

Një përshkrim i hollësishëm i bëhet tezës së doktoratës së M. Camajt “Meshari i Gjon Buzukut…”. Tezat që shtroi autori në këtë studim, paraqesin interes edhe sot. Kështu, në kreun e tetë të doktoratës autori shqyrton gjuhën e veprës së Buzukut. Për pjesën e Ungjillit, Camaj mendonte se kjo nuk ishte përkthyer e gjitha nga Buzuku e “se ky ka pasë për duersh shqipnime ba nga latinishtja e nga greqishtja e kështu që Buzuku në shumë copa ka qenë ma tepër nji redaktues i mirë sesa përkthyes”. Autori mbështeste mendimin e E. Çabejt se në vepër kemi të bëjmë me një gjuhë kishtare të përbashkët, por meqenëse Buzuku ishte shpesh herë përpilues, gjuha e “Mesharit” nuk mund të quhej e nji shkrimtari të vetëm.

Revista, siç e theksuam, ishte një dialog pyetje e përgjigje me lexuesit. Ajo kishte hapur edhe një rubrikë të titulluar “Hulumtime gjuhësore”, mbajtur nga gjuhëtari Karl Gurakuqi. Kjo rubrikë pati jetëgjatësi, por edhe ndërprerje. Në këtë rubrikë u botuan shkrime me karakter gjuhësor dhe drejtshkrimor, më shumë me karakter praktik në përgjigje të pyetjeve që bënin shqiptarët e mërgimit redaksisë së revistës “Shêjzat”. Në shtjellimin e çështjeve gjuhësore nuk ka pasur ndonjë orientim të caktuar, pasi trajtimi bëhej nga pyetjet e lexuesve. Ajo është marrë më shumë me çështje morfologjike dhe leksikore, të cilat gjithashtu nuk kanë qenë të shumta. Këtu ndeshim edhe përgjigje me karakter drejtshkrimor, si ku bie theksi i fjalës Flamur, si të shkruajmë emrat e huaj etj.

Një vend të gjerë u ka kushtuar edhe çështjeve leksikore, ndonëse nuk ka një rubrikë të veçantë. Autor i shpjegimeve leksikore është Karl Gurakuqi, që vëmendjen e ka përqendruar te ndryshimi semantik i disa çifte fjalësh, që në pamje të parë duken si sinonime, por që për autorin janë fjalë me kuptim jo të njëjtë ose të përafërt. Ai ndalet edhe në disa sinonime që i konsideronte “pasuri e gjuhës”, pasi “përdorimi i tyne i jep bukuri shprehjes dhe nuk lë dyshim kuptimi… Nga përdorimi i natyrshëm dhe vevetishëm i sinonimeve njifet zotnimi i gjuhës, gjykohet përgatitja gjuhësore e shkrimtarit.”

Në këtë organ janë botuar edhe studime nga fusha leksikore. Kështu, Mustafa Kruja, në tre numra të revistës, me pseudonimin Shpend Bardhi, botoi artikullin “Mbi Fjalorin e Frangut të Bardhë të vitit 1635”. Në shkrimin e parë paraqet parathënien e fjalorit të Bardhit. Jepen sqarime që paraqesin interes për 93 fjalë, togfjalësha dhe fjali. Në shkrimin e dytë, autori bën fjalë se cilat janë tekstet shqip në fjalor. Ky fjalorth duhet të ishte thirrur në formë vocërrake, pasi ka nja 2300 fjalë shqipe në përkthim të 5000 fjalëve latine. Në shkrimin e tretë botoi “Proverbia et sententia Epirotarum”. M.Kruja jo vetëm që i botoi 113 proverbat, por bëri edhe sqarime, kryesisht gjuhësore për mjaft prej tyre. Shënimet e autorit janë shumë të hollësishme dhe rrokin të gjitha proverbat e fjalorit.

Fjalori i ribotuar nga E.Sedaj në Prishtinë, në vitin 1983, ndërsa me rastin e 400-vjetorit të Fjalorit, për herë të parë në Shqipëri kemi një botim anastatik nga “Botimet Çabej” (Tiranë, 2006), shoqëruar nga një parashtesë prej 17 faqesh nga Ledi Shamku-Shkreli. Është përfshirë edhe parathënia e M.Rokut, përkthyer nga Vili Kamsi.

Në katër numra të tjerë të revistës botohet artikulli i Tahir Kolgjinit me titull “Fjalët turkisht ose të ardhuna me anën e turkishtes, të përdoruna në ‘Lahuta e Malcis’”. Duhet theksuar se emigracioni që ishte larg shqipfolësit dhe kultura gjuhësore e shumë prej tyre të linte për të dëshiruar, i lindte nevoja dhe kërkesa për sqarime të tilla gjuhësore jo vetëm për disa sinonime të shqipes, por edhe për përdorimin e drejtë të disa fjalëve. Gurakuqi, përveç sqarimeve të tilla leksikore, ndalet edhe në disa dysi leksikore, duke i dhënë prioritet fjalës, që për autorin ishte më e drejtë. Dija e sotme disa nga ato shpjegime që ka bërë Gurakuqi i pranon, disa jo.

Revista u ka dhënë vend edhe disa prej figurave më emblematike, të trajtuara në këtë organ. Janë mbi 15 autorë që revista i ka bërë jehonë jetës dhe veprës së tyre, si M. Kruja, G. Petrota, Marko la Piana, A. Cirrincione, F. Konica, E. Koliqi, K. Kamsi, A. Xhuvani, M. Lambertz etj. Ajo ka botuar edhe mjaft studime me vlerë për kohën nga fusha e gjuhës shqipe, ku kryet e vendit në këtë rrafsh e zë M.Camaj, me shkrime të tilla, si: Shëndrrimi e përpunimi i thanjeve popullore në Lahutën e Malcis, Sprovë për gjetjen e kritereve në analizën e emnavet të vendbanimeve, studime për veprën e Buzukut etj., por janë botuar edhe shumë recensione për veprat e e I.Ajetit, E.Xhordanos, K.Taliavinit, A.Stipçeviçit, A.V.Desnickajas, M.Gabinskit, G.Grimit etj.

Revista për aq kohë sa qarkulloi pati jehonë në emigracion, pasi qe një ndër organet e rralla që botohej jashtë atdheut, në gjuhën shqipe. Albanologu M.Lamertc, duke lexuar këtë revistë, shkruante për një nga rubrikat e saj: “Hulumtimet të bahen përherë ma të vlefshme dhe që kërkimet tona shkencore në ‘Shêjzat’ që asht një revistë me brendi të pasun e të zgjedhun, të kenë suksese gjithnjë ma të mëdhaja”.

Ky organ hyri në historinë e publicistikës shqiptare të gjysmës së dytë të shekullit të kaluar si një botim me rëndësi dhe me vlerë për problemet e trajtuara me karakter letrar, historik, gjuhësor etj. në ata artikuj të përfshirë në këtë revistë, që u botua jashtë vendit tonë.

Web faqja “Zemra shqiptare.net” është një blog antishqiptar

Web faqja “Zemra shqiptare.net” është një blog antishqiptar që editohet nga njëfarë ekstremisti dhe terroristi antishqiptar nga Shkodra, m...