Dyrmish Shorja, burri që e mbyti majorin turk në kazanin e supës

NGA ZENEPE LUKA  Shtypi i kohës shkruante me gërma të mëdha për Dyrmish Shoren, djaloshin nga Sevasteri i Vlorës, që një ditë para se të ngrihej Flamuri në Vlorë, doli nëpër qytet dhe tërë krahinën duke valëvitur flamurin kuq e zi. Në ditën e Pavarësisë ai qëndronte në krah të Plakut Ismail Qemali. Një foto e kohës e dëshmon këtë moment emocional. Nga ana tjetër prekesh kur mëson historinë e patriotit Dyrmish Shoraj, bëmat e të riut nga Sevasteri, martesa me tre gra, por që nuk mundi të lindë një djalë. Shkon përtej imagjinatës kur bindesh se si e mbyti majorin, që shante shqiptarët në kazanin e supës, si e shleu  gjakun me një xhami, pusia që i bëri ujkut, si u bë krushk me armë, për të mbërritur deri tek legjenda e njeriut që ecte më shpejt se kali. Megjithëse kanë kaluar 65 vjet nga vdekja e tij, në këtë vit që shënon 170 vjetorin e lindjes, burri nga Sevasteri i Vlorës, Dyrmish Shore vjen i freskët me heroikën dhe bëmat e tij. Për të flet një stendë në muzeun e qytetit, flasin të moçmit në krahinë, dëgjohen këngë dhe pasardhësit tregojnë për të. Në Muze tek fustanella 100-vjeçare Gjatë një vizite në muzeun etnografik në Vlorës, na tërhoqi vëmendjen një fustanellë e bardhë me shumë pala, ku shkruhej “Fustanella e Dyrmish Shores”. Për të mësuar diçka më shumë, biseduam me historianin Novruz Bajrami. Ai na thotë se ky kostum popullor shpalos nga palët e tij historinë e një patrioti,  që e deshi vendin e tij dhe betohej për flamur. Ai është Dyrmish Shore nga Sevasteri. Megjithëse nga një zonë e thellë, sikurse është Sevasteri, ai mbetet një figurë komplekse, që nis me ekspozimin e flamurit Ditën e Pavarësisë. Më pas ai u bë nismëtari për të formuar çetat me luftëtarë në krahinën e tij, për t’u përfshirë në luftën e 1920-ës. Është njeriu që pati influencë të madhe, burri i parë i dhomës së miqve, që kur fliste, nuk pipëtinte as miza. “Ky është kostumi i veshur prej tij, që e kapërceu një shekull e gjysmë dhe që ka shërbyer edhe si model për kostumet popullore të zonës së Labërisë” -thotë historiani. Legjenda Dyrmish Shore dëgjohet, jo vetëm në krahinë, por është përjetësuar edhe në këngë. Bëmat e Dyrmish Shores, janë të pafund, por ne po radhisim vetëm pak nga ato, bëma që kanë mbërritur si legjenda deri në ditët e sotme. Historia e Majorit  “Kur shkoi ushtar Dyrmishi, si shumë djem të tjerë në Janinë- , nuk ndjehej mirë, që herë pas here, komandanti i fyente shqiptarët, madje i kishte neveri. Nuk dihej arsyeja se përse sillej majori në këtë mënyrë edhe pse ushtarët shqiptarë ishin më korrektë. Kjo sjellje do t’i sillte atij një fund të dhimbshëm nga ushtari, që kishte ardhur nga Sevasteri i Vlorës. Një ditë prej ditësh, teksa ishin në kuzhinën e repartit, komandanti ishte shprehur se supa është gjella më e shtrenjtë për shqiptarët e uritur. Dyrmishit nuk iu durua më, por i u vërsul, e mori para krahëve dhe e futi në kazanin e madh ku ziente supa, duke i shkaktuar vdekjen. Pas këtij veprimi ai u largua vetëtimë nga reparti dhe u kthye në fshat. Të gjithë e morën vesh historinë dhe i thanë Dyrmish Shores: “Mirë i a bëre, ke ruajtur nderin e shqiptarit”. Kjo histori i dha krah,  i rriti prestigjin, por e bëri edhe njeri të sertë që për nder, për të vërtetën, luante me jetën”. Për një kunj, fal një çiflig Mungesa e një trashëgimtari, ishte gozhda e futur në zemër për tërë jetën e Dervish Shoraj. Kjo ishte e vetmja pikë, ku ai ndjehej i mundur nga të tjerët. Sesa peng e kishte këtë, tregon gjesti i tij, që për këtë fjalë fal një çiflig prej 100 ha tokë. Këtë ndodhi e pohojnë sot fisi Shehaj, që mori çifligun dhe që e trashëgojnë edhe si pronë të tyre. Ja çfarë ndodhi: Ndërsa kalonte me kalin e bardhë me shalë, me fustanellën, që hapte palët, kur ai fluturonte, e ndali një kushëri i tij, Sako Shore, që guxoi dhe i tha Mbase e dëgjove, mbrëmë gruaja ime lindi edhe një djalë tjetër”. Ai heshti. Ishte një predhë, që i shpoi zemrën, por nuk e rrëzoi nga kali. Pas kësaj, ai shkoi në shtëpi dhe thirri të parin e fisit të Shehajve dhe i tha: ”Ju fal çifligun në Mugjerat prej 100 ha. Ta gëzoni. Ai shqeu sytë kur mori letrën e firmosur prej tij dhe vonë e mori vesh se përse ndodhi kjo. Ndoshta ky çiflig i takonte kushëririt të tij të afërt, Sakos, por vetëm për një fjalë, që kishte brenda dhimbjen e Dyrmishit, ai fali çifligun, duke sfiduar kushëririn, që guxoi ta qesëndiste këtë burrë, të cilit nuk i dilte askush përpara. Tek Stani i Mustafarajt, vret ujkun Teksa kalonte me kalin e bardhë, përpara stanit të Sinan Mustafarajt e ndalon i zoti i stanit dhe i lutet: -Dyrmish aga, jemi në hall të madh, po na shfaroset tufa. Vjen një ujk, që është sa kali i Zotërisë tënde, që ha qengja çdo ditë. Ther edhe të tjerë dhe largohet. Nuk i bën gjë as tufa e qenve. Na ndihmo, të falemi Aga.  -Në cilën orë vjen ujku këtu?- pyet Dyrmishi. - Rreth orës 7.00 të mëngjesit dhe për një gjysmë ore ai bën hatanë.    Të nesërmen, Dyrmishi i zuri pritën, e ndoqi kur hyri në stan, kur doli, i lëshoi qentë për ta frenuar dhe pas kësaj, nxori jataganin duke e lënë pa frymë ujkun e tmerrshëm, që po shfaroste tufat e fshatit. Në krahinë u përhap lajmi se Dyrmish Shore mposhti edhe egërsirën.   Një xhami për fshatin Mallkeq Në këtë fshat, xhamia e sotme e thërresin “Xhamia e Dyrmishoires”.. Ajo është falur prej Dyrmish Shores dhe historinë e dinë edhe fëmijët e sotëm edhe pse ndodhia ka mbi 130 vjet. Dyrmishi kishte vrarë dikë në atë fshat, jo kot, por ia kishte bërë borxh... Gjithsesi, fshati ishte bërë hasëm dhe ishte në gjak me të, pavarësisht nga fama që kishte. Një ditë, ai u gjend në mes të fshatarëve dhe iu tha burrërisht: “Më falni, o njerëz, do të ngre një xhami për fshatin”. Qysh nga ajo ditë, ai u respektua dhe u vlerësua për gjestin, duke e falur njëherësh për atë që kishte bërë. Si vendosi paqe në dasmën e Rrapo Çelës Bëhej një dasmë e madhe në fshatin Sevaster, martohej Rrapo Çela. Në qoshe rrinte Dyrmish Shoraj, që kryesonte muhabetin. Tregojnë se për një çast, Dyrmishi doli nga oda e miqve dhe pa zbritur shkallët në dhomë plasi sherri. Pas llafeve erdhi grushti dhe po ju vinte radha thikave, që mbanin në brez për t’ua lënë vendin kobureve. I zoti i shtëpisë e pa pisk punën, doli në oborr dhe e thirri me zërin, që i dridhej. - Aga Dyrmish, eja se po bëhet kasaphanë në dasmën e tim biri. Ai fluturoi nëpër shkallë dhe u gjend në vendin e tij, në krye të qoshes. Të gjithë u ulën në shesh. Ra qetësia, sikur të mos kish ndodhur asgjë. Gjermani që masakroi fshatin Sevasteri e pagoi shtrenjtë vrasjen e një gjermani. Një fshatar me emrin Daut, e pa dhe e qëlloi për vdekje, por hakmarrja ishte për të gjithë fshatin... Erdhën gjermanët dhe vranë 17 veta duke shfarosur çfarë gjetën përpara. Ata vranë kalin dhe pelën e Dyrmish Shores. U ngjitën lart në shtëpinë e tij për të vrarë çfarë kishte brenda, por kur u përballën me Dyrmishin, ulën armët. E panë nga këmbët deri tek koka, hodhën vështrimin  në faqen e muri, ku ishte foto e tij me fustanellë, i hodhën edhe një vështrim kullës nga brenda dhe u larguan pa thënë asnjë fjalë. U larguan edhe nga fshati. Bëni gati nusen, pastaj therni mishrat… Një kurveleshas, i çon fjalë Dyrmishit dhe i tregon për hallin e madh që e kishte zënë. Kam ngrehur dasmën të dielën, por më kthyen nusen. E kishim fejuar djalin në Progonat dhe tani ndjehem i turpëruar, më futën në dhe të gjallë. Më ndihmo Dyrmish Aga, se jemi bërë për t’u mbytur si fis. Jemi të varfër, por nderin e kemi pasuri të shpirtit”- u përlot i zoti i shtëpisë, duke i rënë në gjunjë Dyrmishit. Ai heshti dhe para se të largohej nga shtëpia e kurveleshasit, i tha: Mos e shkrih dasmën, se do të sjell nusen. I hipi kalit me shalë, mori edhe një kalë tjetër për nusen, një hyzmeqar që e shoqëronte dhe trokiti në shtëpinë e progonatasit. Kur panë Dyrmish Shoren në derë, mprehën thikat për të therur deshtë. Ai i u drejtua të zotit të shtëpisë: Bëni gati nusen, pastaj therni mishrat”. Familjarët thirrën fisin, pse kishte ardhur krushk Dyrmish Shore dhe ngrehën dasmën. Të nesërmen, ai dërgoi nusen në shtëpinë e Kurveleshasit me kalin e bardhë, që kishte marrë me vete…. Dyrmish Shore fluturonte Kjo nuk është një legjendë, por një e vërtetë e parë me sy nga bashkëkohësit e tij. Ai tërë jetën e tij ecte me kalin e bardhë dhe kurrë nuk e hoqi nga trupi fustanellën e bardhe e jelekun e zi, por edhe kur ecte nbë këmbë, nuk e arrinte kush. Ai fluturonte, ecte më shpejt se kali. Kush kish provuar të niste rrugën me të, e kishte pësuar. Ishte nisur, por nuk ishte bitisur. Dyrmishi kishte krahë, ecte më shpejt se kali. Bashkëjetesa me tre gra Dyrmish Shore mori tre nuse dhe bashkëjetoi me to në shtëpinë dykatëshe me 12 dhoma, që është edhe sot në Sevaster. Mori tre gra, jo pse ishte një burrë zamani dhe duhej të veçohej nga të tjerët, por për shkakun e vetëm se donte të kishte një djalë. Fati e deshi që me të tre gratë të lindnin tre vajza. Gruaja e parë që ishte Beushja nga Monica, nuk lindi fare fëmijë. Ai e mbajti në qoshe si zonjë dhe mori gruan e dytë Asikon, që ishte nga Sevasteri, e cila lindi një vajzë. Dyrmish Shore kërkonte me doemos që të trashëgonte emrin dhe trimërinë e tij, ndaj e detyruan të marrë gruan e tretë, që ishte Nafize Brahimi nga Berati, vajzë e re. Ajo lindi dy vajza Zhikon dhe Hyrien. Bashkëkohësit rrëfejnë se me gjithë dhimbjen që kishte, sepse nuk po lindnin një djalë, ai i trajtonte mjaft mirë gratë që jetonin si zonja të rënda me hyzmeqarë. Secila kishte dhomën e saj dhe Dyrmishi kalonte sa tek njëra tjetra, duke i respektuar njësoj. Edhe ato shkonin si motra, pa zë e sherr, duke shpalosur vlerat e kësaj familjeje të rrallë, për nga vetë strukturat e saj, por duke përcjellë edhe dhimbjen, që gjithashtu ajo shtëpi me një burrë të famshëm, me tre gra, nuk kishte një djalë. Jetoi 110 vjeç, e pret vdekjen duke qeshur Alemi, nipi i Dyrmishit, tregon se i ra atij fati që të mbante në shtëpi gjyshin, këtë figurë legjendare që i kaloi kufijtë e krahinës, që ia bëri shtëpinë derë të madhe. Ai tregon jetën e tij që nga viti 1932 kur i vdiq i ati dhe u mblodhën me nënën Hyrien, që mori edhe të atin Dyrmishin, për të pleqëruar aty. Dy gratë e para i vdiqën, kurse e treta vdiq në vitet ‘80 në moshën 80 vjeçe. Në shtëpinë tonë – thotë ai, vinin njerëz me emër, sikurse nga Vlora e rrethinat, nga Himara dhe krahina të tjera. Shtëpia jonë e vogël, u bë një derë e madhe. Në moshën 110-vjeçare, me trupin si lastër, pa hequr asnjë dhëmb e dhëmballë në gojë, Dyrmish Shore nuk iu dorëzua as vdekjes. Qëndroi i shtrirë vetëm 12 ditë dhe në njërën prej këtyre ditëve ai u shpreh duke qeshur nën buzë:”Eja, të pres, e di që duhet të vish patjetër, por nuk më mposht dot. Eja, do të nisim rrugën bashkë, por unë do të lë pas”. Kur mbylli sytë Dyrmish Shore, dhimbja pllakosi krahinën. Ai u përcoll me nderim në banesën e fundit në fshatin Sevaster, pranë bashkëshorteve të tij, ndërsa lavdia e këtij njeriu legjendë do të përcillet në breza… Është fati madh për mua, që të jem nipi i Dyrmish Shores nga Sevasteri, që të rrëfej historitë dhe bëmat e tij me gojën time. Do të vdes me krenarinë që jam mashkulli që trashëgoj Dyrmish Shoren e Sevasterit –thotë ai me sy të përlotur dhe nis rrëfimin: Cila është lidhja juaj me Dyrmish Shoren nga Sevasteri? Gjyshi im, babai i nënës, Dyrmish Shore, ka 170-vjetorin e lindjes, ndërsa këtë viti mbush 65 vjet nga dita e ndarjes nga jeta. Jetoi 110 vjec, pa i rënë asnjë dhemb dhe asnjë dhëmballë, pa i u kërrusur trupi. Unë jam trashëgimtari tij, gjithçka e di nga goja e tij, cdo gjë ma ka lënë me dorën e tij. Mua më vdiq babai dhe më ka rritur ai.. Shtëpia e tij në Sevaster, ka shërbyer si ambulancë, më pas jetonin mësuesit e fshatit, por për çudinë e të gjithëve, nuk më kthehet mua, që jam direkt trashëgimtari i saj. Dikush pretendon se e ka blerë shtëpinë e Dyrmish Shores . Nuk kam marrë as tokën, kullotat, përveçse disa metra katrorë vreshtë... Ndoshta do të vijë dita për t’i marrë, por për derën e madhe të Shorajve ka rëndësi që me pasurinë e tij jeton i. gjithë fshati dhe që ndër breza do të përcillen trimëritë e tij. Është burri, që ngriti lart vlerat e shqiptarit, që priti me buzëqeshje edhe vdekjen. Alem Hyskaj, është nipi i Dyrmishit, mashkulli i parë i familjes së tij. Ai na tregon një dosje të madhe, që e cilëson “pasurinë” që i ka lënë gjyshi, duke I rrëfyer me gojën e tij bëmat e jetës së tij, që në ditët e sotme përcillen si legjenda. Në atë dosje ka edhe shumë fakte dhe foto, që i gjen të ekspozuara edhe në stendat e Muzeut të Vlorës, që ia pamë me kujdes. Për shumë vite, - thotë ai, që në rininë time, kam takuar miqtë e gjyshit, burrat e mocëm bashkëkohës të tij, duke marrë nga goja e tyre bëmat e Dyrmish Shores, këti burri të rrallë nga Sevasteri i Vlorës.

Popujt në të gjithë botën kanë krijuar mijëra sinonime për të mos përmendur fjalën ryshfet apo korrupsion

Popujt në të gjithë botën kanë krijuar mijëra sinonime për të mos përmendur fjalën ryshfet apo korrupsion. Dy gjuhëtarë kanë gjurmuar një pjesë të këtyre fjalëve të përdorura në vende të ndryshme

Peshku i qelbur, kafe, supë, kutia e Nokias

korrupsioni neper bote: 

Çfarë do të thotë “groshë për fëmijët” në Kinshasa, “një gotë verë” në Paris dhe “krap i vogël” në Pragë? Çfarë kanë të përbashkët këto shprehje? Që të gjitha tregojnë diçka më shumë sesa gastronomia vendore. Ato janë sinonime për ryshfet.

Gjuha e korrupsionit dallon nga një vend te tjetri, por ka edhe shumë ngjashmëri të mëdha në distanca të largëta, siç tregon David Hening (Universiteti i Kentit) dhe Nicolette Makovicky (Universiteti i Oksfordit) përmes shembujve të mëposhtëm.

1. Ndonjë para për paçe (Turqi)

Nëse të ndalon policia rrugore në Afrikën e Veriut, polici mund të të kërkojë t’i paguash “kahve” ose kafenë. Në Kenia mund të të ndalojë polici dhe të të kërkojë të kontribuosh “për një çaj për të moshuarit” (“çai ya vazee” në gjuhën suahili). Por në Turqi, policia do të të kërkojë para për paçe (“çorba parasi”) – paçja zakonisht konsumohet në fund të një nate me konsum të lartë alkooli.

2. Respekt (Azerbajxhan)

Pavarësisht nëse ndodh në rrugë apo nëpër zyra, korrupsioni përbën abuzim me pushtetin dhe privilegjet. Por eufemizmat popullore shpesh e mohojnë këtë realitet dhe e prezantojnë sjelljen prej të korruptuarit si një “favorizim” altruist për miqtë. Në Azerbajxhan, fjala që zakonisht përdoret për ryshfetin është “hurmat”, ajo është e ndërthurur me fjalën respekt/nder. Një zyrtar që po kërkon ryshfet (“hurmatimi ela”) për rrjedhojë do t’ju kërkojë “t’i bëni atij një nder”.

3. Peshku qelbet nga koka (Turqi)

Fjala e urtë “peshku qelbet nga koka” (“balik bashtan kokar”) vjen nga Turqia për të na kujtuar ne se bakshishet e vogla në nivelin e rrugës shpesh janë një pjesë e dukshme e korrupsionit më të madh në majë të organizatave apo institucioneve.

Zyrtarët meksikanë që po kërkojnë të fitojnë para për të organizuar një marrëveshje biznesi, do të kërkojnë t’i japësh “një kafshatë” (“una mordida”), ndërsa homologët e tyre kolumbianë thuhet se do të kërkojnë një “rriskë” (“serrucho”) nga pjesa e kontratës qeveritare për vete.

4. Mirënjohje (Hungari/gjuha mandarin e Kinës)

Termi korrupsion nënkupton si sjelljet ilegale, ashtu edhe ato imorale. Por në disa rajone, ajo çfarë teknikisht është ilegale mund të shihet në fakt si e pranueshme, madje edhe sjellje e moralshme. Në Hungari, mjekët dhe infermieret mund të presin “mirënjohje” (“haalapenz”) nga pacientët në formën e një zarfi me para. Në Poloni, dhuratat në natyrë për ndonjë burokrat të pafytyrë e kthejnë atë në “të njohur” (“znayamoshch”), i cili mund të jetë i aftë të “rregullojë gjërat” (“zalatvich spravi”) për ju në të ardhmen. Në Kinë, punonjësit e kujdesit shëndetësor dhe zyrtarët e qeverisë presin gjithashtu “një falënderim të vogël” (“yidian xinyi”) për shërbimet e tyre.

Në Rusi, ka një shprehje që thotë: “Ti nuk mund të fusësh në xhep një ‘faleminderit’”, (“spasibo v karman ne polozhish”).

5. Nën tavolinë (anglisht/frëngjisht/fasi/suedisht)

Frazat popullore të përdorura për të folur për korrupsionin shumë shpesh janë metaforike. Shprehja e njohur e anglishtes që përshkruan paratë që paguhen “nën tavolinë”, për shembull, ekzistojnë gjithashtu në frëngjisht (“dessous de table”), në gjuhën farsi (“zir-e mize”) dhe në suedisht (“pengar under bordet”). Shprehi të tjera janë krijuar për të përshkruar procesin e transferimit. Në Hungari, “para për vaj” (“kenepenz”) paguhen te zyrtarët për të vaisur rrotat e burokracisë, ndërsa rusët e konsiderojnë shpesh si të nevojshme të vendosin diçka në pëllëmbën e dorës së një zyrtari (“polozhit na ladon” apo “dat na lapu”) në mënyrë që të bëjnë punën e tyre ligjore.

6. Diçka e vogël (suahili)

Shumë eufemizma të korrupsionit dhe ryshfetit punojnë për të zhvendosur vëmendjen nga veprimi apo për të minimizuar rëndësinë. Shprehja e suahilit “kitu kidogo” (diçka e vogël) është një shembull i mirë për këtë. Në Bregun e Fildishtë policia shpesh kërkon “pourboire” (kostoja e një pijeje), duke e krahasuar përmasën e ryshfetit me atë të një pijeje modeste. Termi brazilian për ryshfetin – “um cafezinho” – një kafe e vogël, përdoret gjithashtu për bakshishin si zëvendësues.

7. Para për çaj (pashtu/farsi)

Popullariteti universal i kafes dhe çajit si metafora për ryshfet tregojnë një mënyrë tjetër sesi eufemizmat funksionojnë për të fshehur natyrën e vërtetë të një pagese korruptive. Në Afganistan dhe Iran shprehja për ryshfet është “poul-e-chai”, që do të thotë “para për çaj”. Në të dyja vendet, pirja e çajit është pjesë thelbësore e jetës shoqërore. Duke kërkuar “para për çaj” sugjerohet gjithashtu se ryshfeti do të ndahet me shoqërinë, apo të tjerët. Disa shprehje si “groshë për fëmijët” – i japin ryshfetit një ndjenjë bamirësie duke pretenduar se përfituesit finalë do të jenë ata që janë më të pafajshëm e që kanë më shumë nevojë, pa fëmijët.

8. Para për pyetjet (anglisht)

Korrupsioni në shkallë të gjerë ka fjalorin e vet, shpesh të krijuar nga media. “Para të thata për pyetjet” ishte një skandal që përfshiu politikanët britanikë. (Skandali u shfaq kur një egjiptian i pasur Mohamed Al-Fayed, deklaroi se ka paguar disa deputetë të shtrojnë pyetje në Parlament ku tarifa ishte 2 mijë paund për pyetje të shtruara në vitin 1996.) Ndërkohë në Itali për korrupsionin e madh u krijua shprehja “tangentopoli” (fshati i ryshfetit), për skandalin e fillimit të viteve 1990. Duke kombinuar fjalën “tangjente”, pra një rrugë e shkurtër dhe “poli”, që do të thotë zonë e banuar/qytet, termi iu referua ryshfeteve që u jepeshin politikanëve për të përfituar kontratat e punës publike.

9. Kutia e Nokias (Hungari)

Në Hungari, termi “kutia e Nokias” u bë simbol i korrupsionit në vitin 2010, pasi kreu i kompanisë së transportit publik të Budapestit, Zsolt Balogh, u kap duke i dorëzuar zëvendëskryebashkiakut të qytetit, Miklos Hagyo, një kuti ambalazhi të një celulari “Nokia”. Që nga ajo kohë, “kutia Nokia” është bërë një farë njësie matëse – do të thotë 15 milionë forinta (65 mijë dollarë) – sasia e ryshfetit origjinal të Balogh.

10. Krap i vogël (Çeki)

Në Republikën e Çekisë, termat “krap i vogël” (“kaprzhici”), ose “peshk” (“ryby”), u përdorën si fjalë në kod përgjatë një skandali të madh korrupsioni në futbollin e Çekisë. Në komunikimin mes menaxherëve, arbitrave dhe lojtarëve, “një krap i vogël” funksionoi gjithashtu si një njësi matëse, gjë që do të thoshte 1 mijë koruna çeke (50 dollarë) për “peshk”. Eufemizmi “krap i vogël” u bë sinonim për korrupsionin në Çeki.

Mbi autorët

David Henig dhe Nicolette Makovicky drejtojnë projektin e informalitetit të gjuhëve të krijuara për të gjeneruar një bazë të dhënash mbi fjalët apo shprehjet shumëkuptimshme të sajuara nga publiku në jetën e përditshme, veçanërisht në lidhje me aktivitetet informale. Të gjitha përkthimet janë të përafërta nga gjuhët origjinale ose të përshtatura për t’u bërë më të kuptueshme.

Raporti

Korrupsioni është përkeqësuar

Një person në katër ka paguar një ryshfet për një zyrtar publik vitin e kaluar në të gjithë botën, kjo sipas një vrojtimi të kryer në 95 vende nga “Transparency International”. Janë disa vende të Afrikës ku ryshfeti është si një lloj takse që vepron mbi të gjithë popullsinë njëherësh pa mundësi shpëtimi. Në Sierra Leone, 84 për qind e popullsisë deklarojnë se kanë paguar ryshfet të paktën një herë vitin e kaluar. Shtatë nga nëntë vendet me prani më të madhe të ryshfetit gjenden nën Afrikën Nënsahariane.

Vendet me normën më të ulët të ryshfetit janë Danimarka, Finlanda, Japonia dhe Australia, ku më pak se 1 për qind e popullsisë pagoi një bakshish gjatë vitit të fundit. Lajmi pozitiv është që sipas vrojtimit të Transparencës Ndërkombëtare, njerëzit në të gjithë botën shprehen sot më të gatshëm për ta luftuar korrupsionin nga sa shpreheshin më parë.

Shqipëria renditet vendi i 113 për nga niveli i korrupsionit nga 176 vende të analizuara prej Indeksit të Perceptimit të Korrupsionit. Ky është një indeks që bazohet tek opinioni i qytetarëve mbi sa i korruptuar është vendi i tyre si njësi matëse.

Segmentet më problematike në Shqipëri janë policët e trafikut, të cilët janë edhe pika më e zakonshme e kontaktit mes shtetit dhe qytetarëve, për shkak se afërsisht një në katër familje shqiptare disponon një makinë, e cila duhet të përballet me policin e trafikut. Perceptimi i vendit si i korruptuar në Shqipëri është përkeqësuar gjatë vitit 2012 në krahasim me vitin 2011.

Kosova renditet në vend të 105, pra shumë më përpara se Shqipëria sa i përket perceptimit të korrupsionit. Maqedonia renditet në vend të 69.

Shqipëria ka edhe një qëndrim shumë tolerant shoqëror ndaj ryshfetit, edhe pse klauzolat ligjore për ndëshkimin e tij ekzistojnë.

Përgjatë vitit 2012, në Gjykatën e Tiranës janë shqyrtuar gjithsej gjashtë çështje për veprën penale të “korrupsionit pasiv të personave që ushtrojnë funksione publike”, nga të cilat, tre kanë përfunduar me pafajësi. Dy prej të fajshmëve kanë apeluar vendimin.

Kirurgji në pëllëmbën e dorës për të përmirësuar fatin

Leximi i dorës është një art i vjetër, i cili parashikon të ardhmen nëpërmjet vijave të dorës. Ky art është shumë popullor në Japoni, ku lexuesit e dorës marrin 50 dollarë për çdo lexim nga besimtarët e kësaj praktike. Tani, të pakënaqurit me “fatin” që u ka dhënë natyra në vijat e dorës, po marrin masa drastike për të fituar mbarësinë në jetë.

Ata duan të përcaktojnë vetë fatin e tyre, duke i ndryshuar vijat e dorës me kirurgji kozmetike. Operacioni, i cili njihet se kryhet edhe në Kore, performohet me një bisturi elektrike, e cila djeg mishin duke lënë një shenjë gjysmë të përhershme.

Mjeku Matsuoko në klinikën japoneze të bukurisë “Shonan Beauty Clinic” e ofron këtë ndërhyrje për 900 euro, por e kanë ndërprerë publikimin e reklamës për trajtimin, sepse nuk po përballonin dot kërkesat. Procedura kryhet për 15 minuta dhe mund të përfshijë ndryshimin e 5 deri në dhjetë vija dore.

Pse unaza e martesës bartet në gishtin e katërt?

Legjenda kineze shpjegon këtë zakon të pranuar në mënyrë interesante dhe po ashtu edhe bindëse. Sipas kësaj legjende kineze, çdo gisht i dorës ka kuptimin e vet dhe paraqet edhe familjen tuaj. Pra, gishti i madh i paraqet prindërit, gishti tregues vëllezërit dhe motrat, ndërsa gishti i mesëm paraqet veten tuaj. Gishti afër të voglit, përkatësisht gishti i katërt i dorës simbolizon partnerin, ndërsa gishti i vogël i simbolizon fëmijët.

Ekziston edhe një shpjegim simbolik, të cilin edhe ju vetë mund ta verifikoni. Pra, bashkoni majat e gishtave të të dyja duarve dhe lakoni vetëm gishtat e mesëm. Provoni t’i ndani gishtat e mëdhenj (prindërit). Do t’i ndani, sepse nga ata do të duhej të ndaheshit në një moment të jetës. Nuk do të jetoni përgjithmonë bashkë. Pastaj, sërish bashkoni. Po ashtu provoni me gishtat tregues dhe me gishtat e vegël. Do të mund t’i ndani.

Gishti tregues paraqet vëllezërit dhe motrat, ndërkaq ndarja tregon edhe atë që një ditë secili do të ketë rrugën e vet. E njëjta gjë është edhe me fëmijët – kur të rriten secili do të shkojë rrugës së vet. Bashkoni gishtat dhe provoni t’i ndani gishtat afër gishtave të vegjël. Nuk do të mund t’i ndani, e pra kjo tregon për lidhjen e pandashme midis jush dhe partnerit tuaj bashkëshortor.

Zbulohet njeriu më i vjetër në botë, 160 vjeç?

Shumë njerëz as që kanë dëgjuar për pushtimin italian të Etiopisë në vitin 1895, por jo fermeri në pension Dhaqabo Ebba, i cili pretendon se ishte rreth të 40-tave në atë kohë. Ebba, nga Etiopia, thotë se është 160 vjeç, çka nëse është e vërtetë do ta shndërronte atë në njeriun më të moshuar të njohur ndonjëherë në histori.  Sipas Ebba, ai mban mend deri në detaje momente të pushtimit italian, por nuk është në gjendje të vertetojë moshën pasi në atë kohë nuk kishte regjistrime në Etiopi.

Dhaqabo Ebba, etiopiani qe pretendon se është 160 vjeç. Megjithatë, shumë prej dëshmive të treguara prej të moshuarit përputhen me faktet e njohura të atij pushtimi.

Në një intervistë për televizionin vendas “Oromiya TV”, dhënë gazetarit Mohammed Ademo, Ebba nuk dha vetëm detaje për pushtimin italian, por edhe për shumë ngjarje të tjera të hershme të lokalitetit ku ai jeton, duke e bërë reporterin të besojë se i ftuari i tij ishte “të paktën” aq vjeç sa pretendonte. Deri më sot, mashkulli më jetëgjatë i regjistruar është japonezi Jiroemon Kimura, që ndërroi jetë më parë gjatë vitit në moshën 116-vjeçare ndërsa njeriu më jetëgjatë i regjistruar në absolut, është francezja Jeanne Calment, e cila kur ndërroi jetë në vitin 1997 ishte 122 vjeç e 164 ditë.

Babai e takon vajzën pas 27 vjetësh përmes një letre në internet

Një histori e veçantë ka ndodhur në SHBA, ku një baba pasi kishte vite që nuk e kishte parë vajzën e tij gjeti një mënyrë për ta takuar dhe për ta pasur pranë sërish. Nëpërmjet një letre në Facebook babai i kërkonte vajzës që pasi të lexonte letrën t’i telefononte dhe ashtu ndodhi. Më në fund pas 27-vjetësh babai Michael Hogben 71 vjeç e pa vajzën e tij. Michael Hogben ishte divorcuar me nënën e vajzës së tij në vitin 1980, ndërsa që nga viti 1986 nuk e kishte parë vajzën e tij.

Letra

“Më vjen keq Mandy por nuk e di mbiemrin tënd të martesës. Të kam kërkuar për vite me radhë dhe nuk ka asgjë dhe askush që mund të më ndalë deri sa të gjegjë, sepse të kam dashur dhe më ke munguar aq shumë në çdo minutë të çdo dite për të gjitha këto vite.

Të ndjej pranë çdo ditë ashtu sikur ishim dikur. Kam nevojë shumë të të shoh dhe të flas me ty, pasi që kam humbur shumë nga jeta e jote dhe ndoshta do të më largoj një dozë të dhimbjes të këtyre viteve. Të lutëm më telefono. Babai yt”, kjo është letra të cilën një baba i kishte shkruar vajzës së tij dhe e cila është shpërndarë mijëra herë në internet.

JEAN-LUC TOURENNE: Zogu vrau Bajram Currin, Gurakuqin e Avni Rustemin

JEAN-LUC TOURENNE

Mbi varre nisi të bjerë shi, një shi i dendur, që rrihte pjerrtas dhe që më ndoqi deri te pemët, si për të më përzënë. Nxitova deri te makina, duke u mbrojtur me kapelën time. Këmbët më zhyteshin në dheun e butë. Trokitja e shiut mbi makinë u ngjante goditjeve në një tryezë spiritizmi. Të ishte gjuha e të vdekurve? Pesëmbëdhjetë hapa më tej, Ahmet Zogu prehej nën tokë midis dy varreve bosh. Të gjallët janë aq të rrallë në atë fushë të pamasë eshtrash të periferisë parisiene, sa nisa të mendoj se aty të vdekurit vdesin mërzie. Mbi të gjitha kur ndonjë vizitor, nga ata që kanë lënë fantazmat e fishkura të luleve aty-këtu nëpër varre, dëbohen nga furia e elementëve të natyrës. Ties është më shumë se një varrezë, është tashmë një purgator.

Vendosa të kthehem, duke lënë aty të vdekurit dhe mikroklimën e tyre katastrofike. Kyçet e mia më detyronin të shkoja e kridhesha në kolltukun e dhomës së hotelit në Grand Bulevard, por shpirti im nuk është ende në paqe me atë të atij njeriu që prehet nën rrasën gri, ku janë gdhendur armët e Skënderbeut.

Ahmet Zogu u bë President i Republikës më 31 janar 1925, në moshën tridhjetëvjeçare. Një republikë krejt e re, shpallur vetëm dhjetë ditë më parë, një muaj pas kthimit nga mërgimi. Regjimi parlamentar me dy dhoma të zgjedhurish, sikundër në demokracitë e mëdha të qytetëruara, habiti jo pak vetë.

U çudita nga ky dekor republikan, që Zogu e shpalosi brenda pak ditëve, sikundër i zoti i një tende lodrash hap shatorren e tij. Një teatër i ri i stilit shqiptar, i kopjuar sipas modelit francez, në të cilin presidenti i zgjedhur teorikisht për shtatë vjet e ndante vëllazërisht autoritetin me kuvendin dhe senatin. Opozita u çmend fare dhe nisi të ulërijë për mashtrim, pa kuptuar se çfarë e shtynte këtë kryetar fisi të gërryer nga ambicia të paraqitej si një demokrat. E akuzuan se po shkërbente reformat e Nolit për të rreshtuar pas vetes kundërshtarët e djeshëm ose për të ulur vigjilencën e mendjeve të mprehta, duke i dhënë pushtetit të tij një maskë legjitimiteti. Ahmeti, mbi të gjitha dëshironte t’i jepte vendit të tij një model perëndimor, për t’u dukur qoftë edhe në mënyrë të rreme, si një demokraci moderne.

Presidenti e përligji shpejt frikën e atyre që e shanin, ndërmori një sërë spastrimesh që, sipas tij ishin të nevojshme për funksionimin e mirë të shtetit. Opozita u shpartallua, shpata e drejtësisë, jo aq e verbër sa duket, ra mbi ata që kishin vënë bast për kalin e gabuar. Me kostumin e ri të demokratit, prijësi malësor shfaqi të gjithë dhunën e traditës së shqiponjës. Edhe Fan Noli nuk ishte mëdyshur të mbillte tmerr në radhët e zogistëve. Mbase kjo është një natyrë e dytë e shqiptarëve dhe e popujve të Lindjes në tërësi, mania për të spastruar shtetin rregullisht herë pas here, ashtu siç zbrazim radiatorin e makinës.

Zbulova më qartë këtë anë të personazhit, gjë që e kisha pikasur fare pak deri atëherë. Bajram Curri e Luigj Gurakuqi mbetën të vrarë në mars 1925, sepse nuk pranuan të përkulin kurrizin. Në këto ngjarje e sipër mora vesh se edhe reformatori Avni Rustemi, që ishte bërë hero kombëtar pas vrasjes së Esad Toptanit, kishte rënë nën plumbat e një vrasësi, që porosinë nuk mund ta kishte marrë përveçse nga trashëgimtari i Zogollëve. Duhej ta kisha marrë me mend, sepse Esad Toptani ose Esad Pasha, ministër i mbretit pupac Vilhem Vid, ishte daja i Ahmetit. Edhe Flora, që më kishte njohur me të fshehtat e dinastive të vendit, nuk ma kishte zënë kurrë në gojë. Mbase ngaqë i quajturi Esad Pasha gëzonte imazhin e frikshëm të Judës.

Nëse kurrë nuk më pohoi hapur se kishte ekzekutuar Rustemin, Ahmeti nuk më përgënjeshtroi as informacionin e lidhjeve të tij familjare. Pra, siç e donte vendi, ai nuk mund të pranonte që vrasësi i dajës së tij të ulet në Asamblenë Kombëtare pa i hyrë gjemb në këmbë. Kanuni kërkonte vdekjen e Rustemit për vrasjen gjakftohtë të Esad Pashës, kur gjykatat franceze e kishin dënuar me një gjobë qesharake për prishje të rendit publik.

- Kështu pra, edhe ti, - i thashë Ahmetit, - pasi fole për modernizimin e vendit, rende të vësh në jetë Kanunin si një malësor i mirë! Ky huq për t’u vrarë me njëri-tjetrin, në vend që të emërohen gjykatës të denjë...

- E çfarë do ti, - ma ktheu me një buzëqeshje djallëzore, - ti je qytetar amerikan, amerikanët nuk e kuptojnë Shqipërinë.

Ngrita shpatullat. Zogu kurrë nuk bëri përpjekje ta kuptonte mospajtimin tim për gjakmarrjen. Por megjithëse ndihej i lidhur me të, në projektin e përparimit të vendit, Kanuni lihej mënjanë. Zogu u bishtnonte pyetjeve të mia, dredhive ku e tërhiqja, sarkazmës sime kur flisja për Kanunin, sikur të kishte të bënte me një turist të thjeshtë. E dija që në thellësi të tij, mbreti i ardhshëm i shqiptarëve ruante një lloj butësie ndaj kodit të nderit të të parëve të tij.

Me t’u shpallur Kushtetuta, në Tiranë vërshoi Perëndimi. U bëmë thirrje ekspertëve të fushave nga më të ndryshmet si në industri, mbrojtje, bujqësi apo për burimet natyrore.

Thirrëm specialistë, që teorikisht nën kontrollin tonë kishin si rol ta bënin vendin e Skënderbeut të hynte në shekullin e njëzët. Ahmeti nuk donte të humbiste asnjë çast, thua se Përparimi, të cilit Shqipëria i kishte bërë buzë për shekuj me radhë, tani ishte kthyer në çështje jete a vdekjeje. Natyrisht, kritikat nuk reshtnin ndaj hapjes me jashtë, e veçanërisht aleancën me armiqtë jugosllavë, që i kishin mundësuar ardhjen në pushtet. Por koha e opozitës së dhunshme kishte ikur. Spastrimet, të cilat unë i kisha kundërshtuar, kishin qetësuar rrethanat politike.

Që në ditët e para të republikës, Zogu u dha pas shqetësimit të tij të përhershëm: sigurisë. Natyrisht ajo e shtetit, por edhe e vetja. Ai u bë kryekomandant i forcave të armatosura, sado modeste që ishin, të cilave iu kushtua me përparësi, i ndërgjegjshëm se në vitet e ardhshme ato do të ishin mbështetësja e synimeve të tij. Nëse kjo bazë do të tregohej e brishtë, ëndrra jonë shqiptare mund të merrte fund që në përpjekje e parë.

Një mëngjes marsi, Ahmeti më thirri për herë të parë në zyrën e tij. Kjo ngjarje e pa të keq, ka rëndësinë e saj. Deri atë çast miku im i vjetër mjaftohej të zbriste në zyrën time, me një shishe rakie në dorë ose për biseda të ndryshme, midis dy kalërimeve.

Me një buzëqeshje të lehtë u paraqita në zyrën presidenciale, ku shoku im i tavernave më priste ulur në një kolltuk të keq lëkure, marrë në shtëpinë e ndonjë demokrati që ia kishte mbathur jashtë. Kishim porositur kolltukë madhështorë në Itali, po ato po vonoheshin më shumë se sa të kishim porositur një flotë destrojerësh.

- Ja ku më keni, Shkëlqesia Juaj, - ia bëra dhe u përkula pak për t’i bërë qejfin.

- Jam vërtet në hall që të thërras në mënyrë kaq zyrtare, por ti je viktima e parë e funksionit...

U ula mbi divanin ku Ahmeti ç’lodhej nganjëherë midis dy seancave parlamentare dhe sustat e tij kërcitën nën peshën time.

- Çfarë mund të bëj për Shkëlqesinë Tuaj? - e pyeta.

- Për Shkëlqesinë time, ti do të interesohesh pak rreth planeve të atij mikut tënd, Dimitri Anakhin. Do të më pëlqente shumë ta mbaja në ushtri si gjeneral. Ai ka përvojën e luftimeve dhe mbi të gjitha ka aftësinë e jashtëzakonshme të terrorizojë nga ushtari më i thjeshtë e deri te deputetët.

- A ke menduar se emërimi tij do të shkaktojë pështjellim?

- Mbase, por më shumë kam besim te mercenarët që paguajmë me para në dorë sesa te bashkëkombësit e mi që mund të më tradhtojnë kur t’u teket....

Korrupsioni

Ata që nuk i shërbenin askujt, fusnin ryshfetin në xhep dhe mbyllnin sytë para zhvatjeve më të shëmtuara. Kështu shpjegohej që rrugët e Shqipërisë, (që unë rrallë i bëja vetëm) ishin po aq të rrezikshme sa kishin qenë në mesjetë. Çeta banditësh të armatosur bënin ligjin në zona të tëra, pa u ndëshkuar. Kusarët silleshin si zota në trojet e tyre, thernin udhëtarët e vetmuar, zhvishnin tregtarët dhe meqë mërziteshin, kur u vinte rasti përdhunonin vajzat e vogla. Në qershor 1925, pesëqind e dyzet kryetarë fisesh të zonës së Shkodrës, të Dukagjinit e të Dibrës u ftuan në Tiranë, ku presidenti u paraqiti programin e reformave, a thua sikur vërtet ata kishin të drejtën e fjalës në një çështje të tillë. Të padisiplinuarit duartrokitën programin, pa kuptuar çfarë do të sillte ai në të ardhmen dhe u betuan duke dhënë besën. Sa prej tyre mund të kenë dyshuar se zhvillimi i vendit do t’i nxirrte nga strehimet mijëvjeçare dhe rrugët që do të hapeshin e do të kalonin nëpër tokat e tyre mund tua sillnin te dera e shtëpisë forcat e qeverisë? Mbase, ata bajraktarë, flamurmbajtës të një kohe të shkuar, kanë menduar se Zogu i vogël, duke qenë njëri prej tyre, dinte t’i ksuptonte më mirë.