Masakrat që shtypën revoltën e Qafë-Barit

VISAR ZHITI “Ferri i çarë”, libri i Visar Zhitit në kujtim të 29-vjetorit të masakrës Zhiti: Qafë-Bari 22 maj 1984, ja masakrat e policëve mbi të burgosurit politikë “Zylyftar Ramizi dhe Agron Tafa u dërguan nga Tirana për të shtypur me dhunë e gjak revoltën në kamp” Urdhri shokues i ministrit të Brendshëm Hekuran Isai, më 8 qershor 1984: Sytë e të pushkatuarve, si u shkulën për punë shkencore. “Me porosi të shokut ministër, sytë e dy të dënuarve që do pushkatohen do t’i jepen Ministrisë së Shëndetësisë” Ka ndodhur fiks 29 vjet më parë. Aty ku Visar Zhiti po vuante dënimin si i burgosur politik, në Qafë-Bari. Ky ishte kampi që deri në vitin 1984 mbahej si më i sigurti ndër burgjet e tjera të sigurisë së lartë në Shqipëri, por që me shpërthimin e revoltës më 22 maj tronditi autoritetet më të larta të shtetit. Në historikun e burgjeve politike, pas revoltës së Spaçit në vitin 1973, kjo e Qafë-Barit do të ishte tronditja e dytë më e madhe me karakter të fuqishëm antikomunist. Si e tillë, nuk mund të kalonte pa viktima: Dy të burgosur politikë u pushkatuan, ndërsa 10 të tjerë u dënuan me 172 vite burg gjithsej. Kjo tragjedi është pasqyruar me detaje në librin “Ferri i çarë” të Visar Zhitit, nga ku gazeta “Panorama” sot ka shkëputur disa pjesë me rastin e 29-vjetorit të revoltës. Zhiti është “kompetent” për ta përshkruar atë masakër njerëzore jo vetëm nga talenti si shkrimtar, por sepse ka qenë edhe vetë protagonist e dëshmitar… (Nga libri “Ferri i çarë” i Visar Zhitit) …Dorëzooohuni! Feçor Shehu thërret ashtu? E kanë dërguar prapë? Jo, jo, atë e kanë pushkatuar me kohë, ky tjetri tani është Zylyftar Ramizi, ai tjetri është Agron Tafa, i njoh, por njëlloj janë, gjakpirës. Dooorzoohuuunii, të dënuar… Ç’të dorëzoheshim, ashtu ishim, të dorëzuar. Ta ndërprisnim kryengritjen. Përfaqësia e kryesisë drejtuese të vijë deri te Porta e Madhe për të paraqitur shkaqet e kërkesat… dhe lidhjet me armiqtë e jashtëm. Do të presim një orë e tridhjetë minuta. Kuptuat, të dënuuaaaar? Mbas dy orësh do të hyjmë në kamp pa marrë parasysh asgjë. Nëse do të ketë kundërshtime dhe rezistencë, do t’ju shtypim me dhunë, pa mëshirë, me të gjitha mjetet që disponon shteti. Partia me shokun Enver në krye është më e fortë se kurrë, ka shpartalluar e shpartallon dhe do të shpartallojë çdo armik, çdo koalicion të tyre dhe… nga çdo betejë ka dalë më e fortë. K-u-p-t-u-a-a-a-t….? Mendohuni mirë. Qëllimi juaj, strategjia dhe taktika kanë për të thyer kokën. Hinka e fortafolësit nga këtej ngjante me një shqyerje të jashtëzakonshme goje, britmë sqollash. Ndërsa po zbriste nga tarraca tufa e tyre, ultimatumi i shtetit vazhdonte të bënte jehonë në gropën e burgut. Na u duk sikur pamë rrokullimat e aaaa-ve, ooooo-ve, shponin iiiii-të, gjyle të përflakura ranë midis nesh. Fauna e shtetit kaloi në anë të përbindëshit-helikopter, i cili bënte sikur flinte. Po tani? Askush nuk pyeti, por shihej te balli i të gjithëve, te rrudhat. - S’ka rrugë tjetër. Të sulmojmë dhe të vritemi. Kush të shpëtojë, le të marrë arratinë… - Unë them të flasim me ministrin a zëvendësin e tij, a me sozinë, t’i parashtrojmë idetë tona, kërkesat. T’i themi se trajtimi në burg është nga më mizorët, jo për t’u riedukuar, por për t’u bërë më keq. Ju nuk neutralizoni kështu kundërshtarin, por e bëni armik dhe e ashpërsoni atë. Më tej mbi grupin e atyre që u rebeluan të parët, që u dhanë dërrmën policëve me gjithë oficerin e rojës, kishte rënë një gjendje acari, edhe donin sulmin, edhe përfytyronin ç’i priste, por se ç’bisedonin mes tyre, të paktën të mos binte ndëshkimi mbi të tjerët, të dilnin me një vendim tjetër, thoshin. Ç’do të bënin, ç’aksion, kur të hynin ata, ujqit, sigurisht kope e madhe. Dhëmbë dhe kthetra ata, po edhe ne. Të mos lëmë të përzihen të tjerë. Ta mbajmë vetë përgjegjësinë mbi shpatulla. Bisedat po ankthëroheshin dhe po bëheshin më të rënda, si të ecurit mbi borë me të vdekur në krahë. Pashë pllanga bore. Po binte kështu? Jo, ishin letrat e hedhura kudo, mbi oborr, shkallëve, dhomave. Filloi grisja e gjithçkaje që mund të na dëmtonte. E dorëshkrimeve? Po dorëzoheshim kështu? Ndihej një pritje e trembur, përzier me shqetësimet, kur s’bëhet dot asgjë. Vetëm dielli – ku është, pse s’duket? – jepte vezullime si presa e gijotinës. S’u mor vesh në u bë ndonjë përfaqësi jona. Thanë se u bënë tok pesë veta, jo, gjashtë, për te Porta e Madhe. Ja, ja, shikoi… * * *

Burgu i Qafe-Barit

Kudo, kudo përreth, shpateve, hijeve, mbi shkëmbinj, buzë arave të vogla, anash hurdhave, mbi gurë, tarracave të shtrembra – njerëz. Qenë mbledhur fshatarë, burra dhe gra, nxënës shkollash, ja, ja, mbi kupolat e kudogjendshme të bunkerëve. Po vinin dhe të tjerë, në grupe, vetëm, folklorikë, kërkonin vend sa më të përshtatshëm që të shihnin sa më mirë përkëtej. Spe…kta…torë?! Do t’i kenë thirrur. I kanë ftuar, “të vini patjetër, ndryshe ju pritet dita e punës”, të shohin armikun, ja, real, një dorë bën shenjë të ngrihen nga ai bunkeri dhe të ulen më tej, pastaj dora nderet për këtej. Sigurisht, paska organizim. Edhe nga ana tjetër njerëz. Ku u gjetën kaq shumë? T’i kenë ftuar edhe nga fshatrat e tjera a janë kooperativë e bashkuar? Si një amfiteatër i madh, i përçudnuar… ja lozhat, vendet e mira nën pemë, shkallët, e para, e dyta, e pesta… dhe ne në arenë. Të shohë populli shtypjen e një kryengritjeje. Janë përzgjedhur të ftuarit, kooperativistë të dalluar, komunistë, barinj, anëtarë të këshillit, klubistë, rapsodë, infermierë, mësues, nxënës të klasave të larta, të porsamartuar, zboristë, stazhierë për anëtarë partie, të marrë etj., etj. Qetësi. Qetësia u gris befas me kërkëllima të forta metalike. Shule armësh? Porta e madhe po hapej, zinxhirët e saj, çelësat dhanë kërcënimet e para. Në tarracën e vogël të komandës, në anën e së cilës mbërrinin helikat e pezullta të helikopterit, u shfaq një grup ushtarakësh. Njëri me fortafolës mbi turinj urdhëroi: “Ne po hyjmë, në qoftë se dikush nga të dënuarit do të ngrejë dorë mbi ne, do të na provokojë, do të bëjë lëvizjen më të vogël të dyshimtë, do të qëllojmë me armë nga kudo për kudo, në turmë… Morët vesh? Asnjë lëvizje… Jeni të rrethuar… Dorëzohuni!” Eeeejjjj, të dënuuum, të gjithë poshtë, në oborrin e apelit. Asnji i burgosun n’dhoma, kush kapet se s’don me ardhë, e piu e zeza! Se ne… s’na bani dot kurnjigja. Kemi n’dorë dhe gurin, dhe arrën. Kena Partinë… një gabzher kapteri bërtiste kështu, urdhër nr. 1 i komandës, shpejt, shpejt, në rresht. Jeni të rrethuar, kryengritja në fakt u shtyp. Kaq duhej. Tani fillon ndëshkimi. Të gjithë lëvrinim të trishtuar, me shqetësim të dyfishtë dhe u bashkëngjiteshim rreshtave të funeraltë në oborrin e thatë si një fletë e stërmadhe me shkronja gurësh dhe rëre të gjallë. Të urtë. Me fytyra të nxira, sepse kishte nga ne që s’qenë larë dot, që kur kishin dalë nga galeria. Uji qe ndërprerë. Por janë dhe nxirje të tjera, nga përleshja me policët. U dha urdhri nr. 2: të gjithë përtokë, uluni! Ne sikur u përgjysmuam kështu, u bëmë ulokë, toka mund të na përpinte më lehtë. Kokët tona ngjanin me plisa të mëdhenj dheu. Tokë e çarë, e bërë fërtele, e lëruar me qe të harbuara, mitike, jo me plugje, por me shpata, me hekur predhash. Edhe atyre sikur iu shkurtua frika nga shkurtimi ynë i menjëhershëm. Pasi mbaroi zhurmërima e leckosur e rrobave që bien, u ulën dhe të fundit. Ushtarakët përsipër po na dukeshin më të mëdhenj, më kërcënues, kabá. Policë e kapterë u shpërndanë midis nesh, egërshanë si kafshë, ecnin pa kujdes, shkelnin herë dorën te njëri, herë i binin me majë çizmeje një gjuri. Oh, bëri një zë, provokim, thirri polici, vazhdim i kryengritjes, çohu, merreni! Po erdhën kazanët e mëdhenj të kuzhinës, mos kujto se do t’i sjellin me supë, më foli shoku pranë. Ne s’pyesim nga kapitalizmi dhe revizionizmi së bashku, – po ulërinte një oficer tjetër, – do t’ju shtypim, ju, që keni lidhje me armiqtë e jashtëm, të drejtpërdrejta dhe shpirtërore. S’doni të riedukoheni? Dhuna e proletariatit do të bjerë pa mëshirë mbi ju, që tani! Filloni. Pezm. Shumë pezm. Flatra të vdekura lakuriqësh nate. Flatra tiranozaurësh. Edhe frymëmarrja e tjetrit dëgjohej, por dhe zërat, një britmë e hollë fëmije, ah, sa bukur, erdhi andej përtej, ku qenë grumbulluar njerëz, nëpër shkallët e ah-mfi t-eh-ah-tr-ih-t. Njëri nga nënoficerët nxori disa fletë dhe ia dha shefit të policisë. Po, tha, fillojmë. Fillojmë dhe hodhi vështrimin e pistë mbi të burgosurit e gjunjëzuar, gurë varresh, mes të cilëve kudo lartësoheshin policët, tabela qiparisash të zinj si në lojërat ushtarake. Gjithçka iu duk në rregull, top fare, rregulloi kapelën, shkëlqeu djegshëm ylli i saj dhe me zë pretencëdhënës lexoi një emër. Sokol… cili, të dy… shkrofëtiu korbi. Çohu, ti, edhe ti… u çapëlyen disa gabzherrë njëherësh, kuturushëm, sy të çakërdisur vigjilonin nga të gjitha drejtimet mbi ne, çohuuuu-uh! Pa u ngritur mirë i pari, 7-8 policë iu vërsulën duke i zhvatur lecka e lëkurë bashkë, e tërhoqën osh deri pas murit të mensës, ku ne s’shihnim se ç’bëhej. Sokoli tjetër… Emër tjetër, u thirr: Tom Ndo… tjetër, Bushgjoka… dhe policë të tjerë, prapë të tjerë hidheshin, Haxhi… Vllasi, Kostandin… zvarritnin njeriun, i vinin prangat keq e keq dhe që andej, nga pas murit, vinin zhurma goditjesh, ulërima dhe mbytja e tyre. Emra të tjerë u thirrën gjëmshëm… Vuthi… Martin… Lazër… Tabaku… Pisha… përsëritej rituali barbar… dhe, sikur të gaboje, të lëvizje paksa nga mpirja dhe ankthi, policët vërsuleshin mbi ty për të të zvarritur, duke mos pritur në je ose jo ai që u thirr. Njëlloj janë, armiq! Vazhdonte ngritja, gjithë habi dhe tromaksje.



 Ç’u bëjnë pas murit, mos i asgjësojnë? Dëgjon ti krismë arme? Të shurdhëta po.Si i zgjedhin emrat, mbi ç’bazë? Si organizatorë të rebelimit… ata që kundërshtuan të parët. Kur dikush mbyturazi mundohej të sqaronte diçka, të shfajësohej, zvarritja e tij shoqërohej dhe me goditje të atypëratyshme, shkelma e shkopinj gome e pas murit binte heshtja e rëndë, më e rëndë se muri, misterioze. Në revoltën e Spaçit, të arrestuarit i kalonin mes një gardhi të gjatë policësh – të kam thënë, ule zërin, polici, mos lëviz, po thirrën emrin tim, kujdes te thesi – dhe policë nga të dy anët qëllonin me shkelma e shkopinj gome, këmbët nuk i zinin tokë të arrestuarit dhe, nëse mbërrije gjallë në fund të shtegut me policë, të binte të fikët. Aty të linin deng, mes gjakut, në dysheme, te shkallët, pusho të lutem, s’dëgjoj dot, duhet ta dish, ta dëshmosh ndonjëherë, mjaft, po luaj mendsh. Dhe pastaj me zorrën e ujit nga banjat e përgjithshme i lagnin. Si ata të zjarrfikëses, që shuajnë zjarre. Për t’i ringjallur, që t’i dënonin me pushkatim pastaj. Oh! Emri im, ah, sikur të mos kisha emër, ku ma gjetën, e kisha harruar! Secili priste të thirrej, të shkonte pas murit të tmerrshëm. Urrente emrin e vet, dëgjonte rrahjet e zemrës së tjetrit, aq fort, mos qofshin rrahjet e fundit. Ja, policët që rrahin, u ndërruan, u lodhën, sollën të tjerë, të freskët. Pse ulërin muri ndonjëherë? Ngrimë mbi truallin e ftohtë. Unë mos e kam fytyrën prej çimentoje? Si e kam emrin, të betohem s’po e gjej dot, të shefit të policisë e di, të operativit. Mos lëviz. Më shkeli dorën polici, m’u ngulën gozhdët në mish, gjak, mos lëviz. Pse s’po mbaron? Sa gjyq i gjatë. Do të ngrihemi dot ndonjëherë, ulokë do të mbetemi, do të zvarritemi, a do të ecim me këmbët tona, do të kemi emër, apo lëvozhga të ngjitura në ballë, lëkura të rrjepura? Komandanti dha urdhër të ngrihej mjeku, të gjithë mjekët, mos i prekni, u tha policëve. Shpejt pas murit, i urdhëroi. Mbase ka të vdekur. Kë do të pushkatojnë pastaj, të vdekurit? Na duan të gjallë. Pas murit. U shkulën me forcë dhe kryetari i burgosur i riedukimit, Zhabolli… mure ulëritëse, të përgjakura, dhe inxhinieri i ndërtimit, Fratari, Dinia, ah, pse… policët qëllonin ku të mundnin, mure të çmendura, mure qelish, të komandës, të Komitetit Qendror të Partisë, Muri i Berlinit, Muri i Madh Kinez, m-uri, ka-m-uri për një ulërimë… dhe për bukë… bukë e përgjakur, prapë po kërkojnë, kë, Sokolin, e morën një herë, është tjetër Sokol ky, po e morën dhe tjetrin, ky është the-me-luesi… një mur ku të mbështetesh ka apo jo? – shemben dhe na zënë nën vete. Veç bunkerë të rrumbullakët, kupola, gojë të betonta që thërrasin emrat tanë, vjellin zjarr të ftohtë akull. Çfarë, po brohorasin spektatorët e amfiteatrit, kooperativistët e maleve? Turp. Nga hyrjet e bunkerëve po dalin tigrat, panterat, sekretarët e partisë. …Policët dyndeshin mes nesh, tigrat, shqyenin krahë të burgosurish, u çanin barkun me kthetra, vazhdë zorrësh, tjetri shkelte mbi rropullitë e tjetrit, ktheheshin policët për të marrë ç’kishte mbetur nga zhvatja, krahun tjetër, ca brinjë, krisën kafkat, bunkerët, po qiell s’paska, qenka kupolë betoni, po ulet, u afrua, na u zu fryma, mure të tjera pas mureve, ranë, u shembën. Gërmadha mbi ne. Po japim shpirt. Shpëtuam… I GJALLË NË ARKIVOL Duhet të jem ca gjallë… dhe ca i vdekur. Ndoshta kështu janë të gjithë. Po ku jam kështu? Asgjë s’lëviz, s’ka gumëzhima, zhurma rrotash, puls, duhet të na kenë shkarkuar nga makina ku na hodhën njëri mbi tjetrin të lidhur. Qenkam vetëm, prapë më paskan futur në arkivol të gjallë? Ç’duan tani nga unë, do të më çojnë në gjyq, përsëri në grupin armiqësor të ushtarakëve, po a u pushkatuam një herë? Jo, jo, Zhabolli, ty të lamë gjallë, shih sa je dobësuar, zhapë të bëmë, as krahun s’e ngre dot, por të bëmë kryetar të zyrës së riedukimit në Qafë-Bar. Po pse jam me kaskë dhe me pranga si ata që do të pushkatohen? Do të ta heqim kaskën dhe do të fillojmë torturën kineze, një pikëz uji mbi kokë do të bjerë vazhdimisht, në të njëjtin vend, por ajo e bën vrimë kafkën, e çan fare. Do të flesh mbi një bambu, ajo rritet 7 cm në ditë dhe e shpon trupin tënd. Ka ca dhembje! Ti kujton se kemi marrë nga Kina vetëm makineri fabrikash, po veglat e torturave, po marifetet, llojet e torturave? Kemi marrë dhe një specialist kinez që ka specializuar dhe një djalë tonin, ata bëjnë dokumente të vjetra, si të vërteta fare, dhe ne i lëmë dosjet në rregull, jo tuajat, jo, kush çan kokë për to, firmosni ose jo ju, s’ka fare rëndësi, them për historinë, e bëjmë si të duam, në rregull fare, ngjarjet kanë ndodhur ashtu siç duam ne, ja dokumenti, e bën kinezi ynë më mirë se të vërtetin. Po ku jam? Brenda në arkivol. Dëgjo, t’i do të firmosësh listën me 36 emra, të grupit që udhëhoqi revoltën politike të Qafë-Barit. Unë s’e di që revolta ishte politike dhe s’di të ketë pasur ndonjë organizim a grup. Dalip, e kupton ç’po thua? E dimë ne që ishte ashtu. Asgjë nuk na kushton t’i vëmë kapakun arkivolit, 5-6 gozhdë. Të pëlqen të varrosesh i gjallë? Pra, firmos këtë letër, ja dhe tjetra, vendimi që do të lirohesh. Zgjidh mes dy letrave… S’janë kocka që thyhen. Ia thyem brinjët atij skraparliut, por edhe Xhike Baxhinos… vetëm një këmbë, Drago Vujosheviçit… malazezit, të zi fare e bëmë. Hë, hë, po Sandër Sokoli? Ai vdiq rrugës, në makinë, atij i qenë thyer të gjitha kockat, kudo, kudo, qe bërë fërtele. (Vdiq dhe Partia.) Po miku im Dine Fratari? E hoqëm, e flakëm në një tjetër burg, shumë e kanë rrahur edhe atë, dhe Lekë Mirakajn, dhe… po ti firmos, të thamë, kam porosi nga ministri. Nuk të pres shumë, mund ta kthejmë dhe ndryshe. Ç’bëhet kështu, hetuesí është kjo brenda në arkivol? Është ai, arkivoli i kampit, që na e bëtë peshqesh, s’duhet më për të vdekurit, por për të gjallët… Vijnë zëra nga brenda vetes. Nuk do të firmosësh? Vërini kapakun arkivolit. Mos u duhet arkivoli për të tjerë të gjallë. Ku i ka shenjat? Mos jam nën dhé? Dënimi i revoltës Ra çanga, hekur mbi kokë. Na mblodhën në mensë prapë. Ai myzeqari aty, ku e kishim lënë, i palëvizur, kështu dukej. Mos duan të përsëritim rebelimin? Prapë erdhi ai oficeri nga Jugu, zëvendës-komisari a ç’dreqin ishte, që iu rrokullis kapela me yll e iu ngatërrua nëpër këmbë si mace, si ideologjia e vet, thuaj. Policët me shenja plagësh. Gjysma kokësh të lidhura me fasha, copa krahësh të thyer. Komunikim. Zëri i komisarit donte të ngjante i fortë, i patundur dhe vetë po rrinte drejt si ato tabelat e qitjeve. Batare armësh. Diktatura e proletariatit e shtypi revoltën e armiqve… dhe… gjyqi i popullit… heshti. Uli sytë mbi letër, pa syze… Kolegji Penal i Gjykatës së Lartë, pasi shqyrtoi dosjen në ngarkim të të pandehurve… na u mor fryma, emra, emra… vendosi këto dënime: Sokol Sokoli, me vdekje, pushkatim; Tom Ndoja, me vdekje, pushkatim… Sokol Progri, me 25 vjet burg, Vllasi Koçi, me 25 vjet burg, Martin Leka me 16 vjet burg, Haxhi Baxhonovski, me 21 vjet burg, Bajram Vuthi, me 15 vjet burg, Ndue Pisha me 25 vjet burg, Lush Bushgjoka, me 12 vjet burg, Kostandin Gjordeni, me 10 vjet burg, Lazër Shkëmbi, me 12 vjet burg dhe Hysen Tabaku me 11 vjet burg. Për të gjithë vuajtja e dënimit fillonte më 22 maj… po e të pushkatuarve? E Sandër Sokoli… me kokën që i varej supeve, e hodhën mbi të tjerët në makinë, kufomë, kockathyer dhe të lidhur… firmat e tre gjyqtarëve të Gjykatës së Lartë, Pukë, më 3.06… AKUZA E PROKURORISË Në dosjen e revoltës së Qafë-Barit: “Qëllimi i kryerjes së kësaj vepre ka qenë që me anë të hapjes së veprimeve, shpërthimit të galerive, të realizonin arratisjen në mënyrë më të organizuar. Veprat penale të kryera nga të pandehurit paraqesin rrezikshmëri të theksuar shoqërore kundër rendit shoqëror socialist dhe shtetit të diktaturës së proletariatit…”. “Të dënuarit e kampit të Qafës së Barit, Sokol Zef Sokoli, Sokol Zef Progri, Tom Kol Ndoja, Lush Prel Bushgjoka, Haxhi Shefqet Baxhinovski, Vllasi Llambi Koçi, Kostandin Sotir Gjordeni, Bajram Islam Vuthi, Martin Sokol Leka, Lazër Zef Shkëmbi, Hysen Halil Tabaku dhe Ndue Martin Pisha, në bashkëpunim me njëri-tjetrin kanë kryer veprën penale të terrorit kundër përfaqësuesit të shtetit, parashikuar nga neni 50/1 e 13 Kodit Penal… I pandehuri Haxhi Baxhinovski shpjegon veprimet që ka kryer: Kur instruktori politik më pa thikën që mbaja në dorë, me tha ta dorëzoja atë, por unë nuk pranova dhe me të në dorë e sulmova duke e qëlluar në bark. Nuk e di nëse e thera apo jo. …Vetëm kur dëgjuan krismat e plumbave të pushkëve, të pandehurit ndien frikën dhe forcën e madhe të diktaturës së proletariatit dhe filluan të tërhiqen…
Gjatë nxjerrjes së eshtrave të Tom Ndojës i pushkatuar pas revoltës së Qafë Barit
Pushkatimi …Të dy të rinj… Moshatar me ta jam… Nuk flas dot… S’më lënë lotët… I morën nga qelia, natën, të lidhur… Dhe s’dihet ku i çuan, ku i vranë… Procesverbali është nënshkruar nga gjashtë veta… Përbërja e komisionit të caktuar për zbatimin e vendimit të Gjykatës së Lartë… me 60 karikatorë kallashnikovi… nën drejtimin e shefit të policisë së rrethit…. Skeda më dridhej në dorë: Sokol Sokoli, i biri i Zefit, datëlindja 1952, nga fshati Gërni i rrethit Tropojë, i dënuar me vendim Nr. 3 datë 3.6.1984 të Kolegjit Penal të Gjykatës së Lartë me vdekje (Pushkatim), mbasi Presidiumi i Kuvendit Popullor me shkresën Nr.888, datë 7.6.1984 nuk i fali jetën. Tom Ndoja, i biri i Kolës, i datëlindjes 1952, lindur e banues në Kllogjen të rrethit Shkodër, dënuar me vendim Nr. 3 datë 3.6.1984 të Kolegjit Penal të Gjykatës së Lartë me vdekje (Pushkatim), mbasi Presidiumi i Kuvendit Popullor me shkresën Nr. 888, datë 7.6.1984 nuk i fali jetën… Mbi dokument janë shënuar me dorë rënkimet e fundit të të dy të dënuarve, pas mesnatës së 9 qershorit, para skuadrës së pushkatimit. Po kush i ka shkruar, pushkatarët? Ja: Para ekzekutimit të dënuarit Sokol Sokoli iu komunikua se nuk i falej jeta dhe në fjalën e fundit ai tha: “Mos më vrisni mbrapa. Gropën e hap vet. Presidiumi i Kuvendit Popullor mirë ka ba. Nuk i kemi ba gja kujt”. I dënuari Tomë Ndoja në fjalën e fundit tha: “Të rrojë drejtësia!”. Në fund firmat… 30 rreshta, një faqe gjithsej… MASAKRA E SYVE… …Shkresa që urdhëronte ekzekutimin e Sokol Sokolit dhe Tom Ndojës, nënshkruar nga ministri Hekuran Isai, 8 qershor 1984, në anë kishte një shënim… e pabesueshme… të drejtorit të Drejtorisë së Zbatim-Vendimeve Penale: “Me porosi të shokut ministër, dy të dënuarve që do të pushkatohen, sytë e tyre t’u jepen Ministrisë së Shëndetësisë për punë shkencore”. Çfarë?! E lexova prapë. Tmerr! Vura duart mbi ballë si për të mbrojtur sytë nga një shkulje mizore. Ekzekutimi është bërë më 9 qershor, ora 24:00… pa togë pushkatimi, e kanë kryer dy persona… Cilët janë? Po ja, nga ata, të gjithë… Dhe pastaj u kanë nxjerrë sytë… si? Me bajonetë? Horror! Dhe ia kanë çuar ministrit sytë? Ku? Ia kanë lënë mbi tryezë? Po ai a ka trokitur në zyrën e Enverit për t’ia treguar? Shikonte diktatori? Vërtet ia dhanë Ministrisë së Shëndetësisë për punë shkencore? Kriminale, thuaj. Ministritë e vdekjes!… Apo kanë dashur retinën a ndonjë nerv, që t’ia vendosnin syve të ngrirë të diktatorit? Si, me ç’mjet? Po ku mundin këta! Apo e kanë provuar njëherë. Dhe zgjodhën sy të guximshëm, nga të maleve… Po në ata sy të vdekur ka qenë revolta, pushkatimi… mos kanë dashur t’i shohin, t’i kalonin në ndonjë mikrofilm a t’i zhduknin fare…? Po më dhembnin sytë… E ç’nuk kanë bërë këta, kanë prerë këmbë e krahë nëpër tortura, me sharrë, kanë shkulur thonj, dhëmbë, të brendshmet, rropullitë i kanë derdhur, kanë mbuluar njerëz të gjallë me kokën përjashta mbi tokë, fol, i kanë ulërirë, u kanë prerë gjuhën për të mos folur kurrë. Dhe u paskan shkulur sytë të vrarëve. Jo, ua kanë shkulur para pushkatimit. Ej! U duheshin sy të gjallë… Mos! Po këta e paskan zhbërë njeriun fare!

VISAR ZHITI

Çfare historie false mesohet ne shkollat shqiptare?

Para disa muajve u shkrua shume ne shtyp per rishikimin e historise.A duhet vazhduar ky debat ? Sa i rendesishem eshte roli i historise ne jeten e nje populli ?

Studiuesi i mjeshterise se Historise, Marc Bloch shprehet : «Te mos kuptuarit e se tashmes, lind ne menyre te pashmangshme nga mosnjohja e se kaluares » (f.52 MB). Historia na tregon gjurmet qe duhet te ndjekim ne jete , arsyeton ne menyre filozofike Marlin Barleti. Pra njohja e Historise, per çdo popull, percakton kushtet me te mira per ruajtjen, zhvillimin dhe ecjen perpara te nje kombi.
Shqiptaret, qe jane pasardhes te Thrako-Ilireve, e me heret akoma te pellazgeve qe shenojne agimin e lindjes se shoqerise njerezore, kane fatin te kene nje nder historite me te gjata dhe me te pasura te botes europiane e me gjere, me ngjarje dhe figura historike.
Sa studiohet dhe me ç’fare cilesie realizohet ky studim i Historise ne shkollat tona te ciklit te ulet dhe te mesem ?
Nga klasa e katert fillore deri ne mature, femijet tane gjate nente viteve , per historine e po pullit te tyre, mesojne me nje mesatare vjetore prej afro 3% te te gjithe lendes se historise. Nje histori e tille e dhene me pikatore ka vetem nje rrjedhoje : çkombetarizimin.
Nga nje veshtrim mbi problemet e verejtura ne tekstet e historise te klases se katert deri ne mature, mund t’i grupojme ne dy kategori : 1- Te karakterit shkencor dhe 2- Te karakterit politik.
Nuk dua te filloj te numeroj pasaktesira te tipit kohor si p.sh. perdorimi i bakrit ne kl 4 shenohet 6000 vjet, ne kl 5 na jepet 5000 vjet dhe ne vitin e 4 gjimnaz 3500 vjet. Apo ne informacione te gabuara si : « per te permbushur deshirat e tyre, njerezit e lashte …filluan te besonin ne magjite per t’i shpetuar te keqijave… » (kl 4). Ndoshta autori ngateron magjistaret e xhunglave me Orakujt e lashtesise, detyra e vetme e te cileve qe te percillnin ne forme peshperimash vendimet e perendive duke parashikuar se ç’do t’iu ndodhte ne nismat e tyre. Apo koncepte te gabuara si « Ata (njerezit primitive) pelqenin te bukuren dhe filluan edhe vete te krijojne gjera te bukura » (kl 4) per te shpjeguar se si filluan te vizatojne njerezit e lashte neper muret e shpellave. Sigurisht çdo psikolog do te jepte nje shpjegim te qarte se kush lindi i pari veprimi apo ndjenja.Historianet tane, kane aritur te numerojne edhe banoret e trojeve te lashta shqiptare para 3000 vjetesh (500 mije,sipas tyre). Valle kane numeruar pellazget, iliret apo shqiptaret e sotem, dhe ku shtriheshin keto « troje te lashta shqiptare » ?
Nje nga problemet madhore te diskutueshme, qe perfshin te gjithe librat e historise, eshte pasqyrimi i lashtesise se larget.

Studiuesit e huaj i kane dhene shume emra kesaj periudhe qe llogaritet ne disa mijra vjet: “parahistori”, “bota para helene”, “para indo-europiane” e me shume kursim “pellazgjike”. Pra, kjo periudhe « pafundesisht me e madhe se sa do te jete bota klasike greke » siç shprehet Arif Mati, nje nga studiuesit qe shquhet per saktesine e materialeve historike te sjella ne librin e tij « Shqiperia Odisea e pabesueshme e nje populli parahelen », ne tekstet e shkolles perfaqesohet vetem me disa rrjeshta. Duke perdorur shprehjet « thuhet », « mendohet », « mund te themi » se shqiptaret rjedhin prej pellazgeve, historianet tane qetesojne ndergjegjjen e tyre prej studiuesi para fakteve te shumta qe vertetojne jo vetem shtrirjen e gjere gjeografike ne Ballkan, Europe, Azi te Vogel, Afriken veriore si dhe te gjithe ishujt e Egjeut, por dhe faktin se ishin keta pellazge qe krijuan besimet, artin, shkrimin dhe hodhen bazat e shkences moderne te mevonshme (shih « Thoti fliste shqip » XH.Katapano) dhe se qe ne shk.i19-te quhej i padiskutueshem fakti se shqiptaret (nje race e patrazuar) rridhnin nga kjo popullsi e lashte.
Duke i trajtuar pellazget si popuj mitike (legjende), historianet harrojne se perpara syve te tyre, ne flamurin tone kombetar, shqiponja e zeze eshte nje simbol i pellazgeve i ardhur ne ditet tona (krahas shume deshmive te tjera) nga Zeusi i Dodones pellazgjike dhe i percjelle nga Akili, Aleksandri i Madh, Pirro, Skenderbeu dhe shume mbreteri me zanafille pellazge si Karli i Madh i Frances, Napoleoni e deri ne Ameriken e larget. Sigurisht ky sqarim per flamurin, nuk gjendet ne librat tona te historise.
Ne fakt nje periudhe kaq e gjere kohore dhe me kaq kontribute per periudhat e mevonshme nuk mund te « fshihej » aq kollaj nga historia e shkruar. Kjo periudhe PELLAZGJIKE u tjetersua dhe u perfshi ne periudha shume me te vonshme « greke », « romake » apo « egjiptiane ».
Per rrjedhoje, ne te gjitha tekstet ngjarjet e pershkruara nga Homeri « grek » te ndodhura qe ne shk.e XIII p.k. tek « Iliada », kane ndodhur nga lufta e « grekeve »te ardhur nga Argosi, Athina dhe Sparta « greke » e qytete te tjera te « Greqise » me trojanet dhe ku perendite « greke » si Athinane, Artemisen,Aferditen me ne krye Zeusin « grek » qe me se fundi ja dhane fitoren Akilit, Agamemnonit, Menelaut « grek ». Se mitet e lashta « greke » u perhapen deri ne ditet tona dhe se zanafilla e njohurive, artit, ndertimit, besimit ishte bota « greke »e me vone ajo « romake » nga ku Thrako-Iliret pellazgjike, nuk rreshten se « mesuari » per te besuar, ndertuar shtepite dhe teatrot.
Por çfare na thone historianet e lashte ?
Herodoti(shk.e V p.k.) : « Helenet mesuan nga pellazget artin e punimit te bronxit, ndertimin e qyteteve dhe fortifikimit » (f.340 DHP)
Flavius Jozefi (viti37 pas Krishtit) « Ne te vertete kam gjetur se nder greket gjithshka eshte e mevonshme…me kete une nenkuptoj themelimin e qyteteve, shpikjen e arteve dhe hartimin e ligjeve, por nga te gjitha gjerat, me e vonshmja , apo qe nder ta mungon, eshte meraku per te shkruar » (f.14 AM)
« Asnje tregues, madje me i vogli, nuk ka provuar ekzistencen e grekeve para shk.VIII(f.15 AM)
Vete Homeri ,historiani i pare i shoqerise njerezore nuk i ze ne goje as greket dhe as Greqine ne te dy veprat e tij, sepse siç pohojne historianet e shekujve te mevonshem ,ne ate kohe i gjithe Ballkani banohej nga fiset e shumta pellazge me emertime te shumta.
Tani shtrohet pyetja : Kur historianet e lashte pohojne se ne kohen e luftes se Trojes fiset nderluftuese ishin pellazge dhe se greket muaren shume me vone prej tyre perendite, artin, ndertimin si dhe shkencat , perse nxenesit shqiptar duhet te mesojne njohuri te pambeshtetura ne shkencen historike ? Perse nuk flitet per Dodonen e famshme pellasgjike (ne Camerine
Thesprote) dhe simbolet, mitet dhe qytetrimin e saj te cilin, germimet arkeologjike e kane barazuar me ate te Mikenes ?(kl 5 e pershkruan me 7 fjale).
Ne asnje nga tekstet e historise nuk thuhet se te vetmet popullsi te Ballkanit zanafillor me emertime Ilire, Maqedonase, Thrake, Epirote si dhe degezimet e shumta te tyre ishin te nje etnie THRAKO-ILIRE te trungut pellazgjik « me te njejtin moral », e qe flisnin dialekte te se njejtes gjuhe PELLAZGE te trasheguar ne ditet e sotme me gjuhen shqipe.
Si u shpjegohet nxenesve gjuha shqipe ?
Sa per gjuhen shqipe, neper tekstet e historise qe studiojne nxenesit shqiptar i vetmi karakterizim qe i behet eshte « si nje gjuhe qe nuk ka lidhje me asnje gjuhe tjeter me gjithese hyn ne grupin e gjuheve indo-europiane ».Se gjuha ilire nga rjedh shqipja dhe aq me pak pellazgjishtja nuk njihen dhe se gjuha etruske deri me sot nuk eshte deshifruar dot.
Si eshte e mundur valle qe jemi kaq te ndryshem dhe te veçante nga te gjithe ? Mos valle jemi « aliene » ?
A thua valle se historianet tane, nuk jane ne dijeni se qe me 1961 Z.Majani dhe me 1984 N.Falaski (Vlora) i bene Etrusket te flasin dhe enigma e tyre mori fund ?
Qe ne vitin 1984 studiuesi i shume disiplinave shkencore, arbereshi Xhuzepe Katapano botoi librin e tij studimor « Thoti fliste shqip » ku i çuditur edhe vete nga rezultati i kerkimeve te tij ne zberthimin e hieroglifeve egjiptiane shprehet :
Te dashur miq lexues e Vellezer Arbereshe, Egjipti i lashte eshte plot me fjale shqipe, duke filluar nga emri i Kreut te Shtetit: Faraon,qe do te thote “fisi jone” (fara = fare, fis, soj,prejardhje; one = e jona), pra njerezore.
Faraoni emeronte Keshillin e te Dhjeteve (i ngjashem me kabinetin e Qeverise se Demokracive moderne), me dekret mbreteror, te quajtur UDJA,etimoni i se ciles eshte, pa asnje dyshim, fjala e shqipes dhe e arberishtes :UDHE-A qe do te thote pikerisht : rregull, norme, ligj, komunikim, arsye, drejtesi…(f.55 XHK)
Thot-i themeluesi i shkences se lashte, fetare sa dhe laike, krijuesi i muzikes e shkrimit, e ka ndertuar alfabetin hieroglifik fonetik duke patur si çeles gjuhen shqipe” (f.16 XHK)
Por edhe ne shtypin shqiptar keto vitet e fundit kane dale shume shkrime dhe libra si ato te C.Xhunges, A.Mollaj, A.Matit, P.Zheit, R.de Angely, E.Kocaqit, A.Kola, e shume te tjereve,shqiptar e te huaj, qe deshmojne lidhjen e gjuhes shqipe me gjuhet e sotme europiane po dhe me ato te lashta qe nuk perdoren me.
« Shqipja barbare eshte Nena e gjuhes se Homerit, Eskilit, Horodotit dhe Tuqiditit si dhe gjuhes se famshme te njohur si dialekti i Atikes ! Domethene eshte gjuha e lashte e para ardhesve tane me te lashte, pellazgeve » (f186 AK)
Po te pyesni emigrantet tane qe punojne ne te gjitha shtetet e Europes do t’iu japin shembuj te shumte te fjaleve me rrenje ose qe kane kuptim ne shqip, e qe gjenden ne perdorim ne keto vende.
Pra gjuha shqipe jo vetem nuk eshte indo-europiane , apo paleoindo-europiane (emertime te pa bazuara historikisht) por duke qene pasuesja e drejtperdrejte e gjuhes pellazgjike ka lidhje te shumta fjalesh e rrenjesh te perbashketa, gramatikore dhe sintaksore me te gjitha gjuhet europiane qe u formuan mbas ndryshimesh te shumta nder shekuj tek pasardhesit e popullsise pellazge. Gjurme te gjuhes pellazgo-shqipe i gjejme edhe tek popujt e tjere te mevonshem qe u vendosen ne tokat e banuara nga pellazget.
Lind natyrshem pyetja se, mire nxenesit e fillores, po ata me moshe me te rritur qe i lexojne keto libra te blera neper librari, si do ta presin valle shpjegimin e mesuesve ne shkolle per gjuhen « qe s’ka lidhje » shqipe ?
Si trajtohet ne tekstet e historise ndryshimi dhe ngjashmeria e tradites, gjuhes, kultures etj. te shqiptareve me popujt e tjere te Ballkanit?
« Qindra dhe mijera vjet me pare shqiptaret visheshin ne menyre te atille qe dalloheshin nga popujt e tjere » (f.61 kl.4) Cila valle te qe kjo « mode » e pellazgeve dhe kush ishin « te tjeret »? Sepse para mijera vjetesh ne Ballkan e me gjere kane jetuar vetem pellazget.
Tradita, kultura dhe menyra e jeteses se shqiptareve, sipas teksteve te historise « jane te ndryshme » me popujt e tjere te Ballkanit, por nuk flitet se ku e ka bazen historike ky ndryshim dhe me cilen popullsi, dhe ku verehen ngjashmerite dhe pse.
Sigurisht qe kombi shqiptar, ka nje kulture, gjuhe, tradite te tijen (specifike) qe dallon nga popujt e sotem te Ballkanit. Por po aq e vertete eshte qe po ne gjuhe, folklor, tradita ka edhe afrime, fakt qe nuk permendet ne tekstet tona.
« Haberland pohon se ne Shqiperi gjenden pothuajse te gjitha kostumet qe perdoren ne Ballkan. Ai shton se ndikimi i popullsive te lashta thrako-ilire dallohet me lehtesi ne kostume, ne rite dhe zakonet e Ballkanit, Europes qendrore, Italise se jugut (nga Roma deri ne Sicili e Kalabri) te Epirit, te ishujve te Egjeut, te Thrakes, pereth Dardaneleve, nga deti Marmara deri ne Galipoli dhe nga pak kudo neper Azi te Vogel » (f.75 AM)
A thua qe studiuesit tane te historise nuk e kane vene re kete ngjashmeri dhe u mesojne femijeve shqiptare se « me te gjithe jemi te ndryshem historikisht »?
A do ta pranojne valle shkruesit e teksteve te historise te shkollave tona tezen, se kjo ngjashmeri vjen jo aq nga hua-marrjet dhe hua-dhenjet e popujve te sotem te Gadishullit, se sa nga nenshtresa pellazgjike qe u percolli te ardhurve te mevonshem ne Ballkan, jo vetem elemente te gjuhes por edhe te zakoneve, riteve ,miteve, folklorit etj ?
« Vallja me e bukur e Greqise se sotme eshte vallja çame dhe kangjeli» (f.343 AK)
Ne fakt ajo qe i dallon shqiptaret me popujt e tjere te Ballkanit eshte fakti se ndjenja kombetare per ta, ne te gjitha koherat historike, ka qene mbi besimet dhe ndjenjat fetare.
Duke lexuar mbi ndryshimin midis popullsise shqiptare dhe popullsive te tjera qe bashkejetojne sot ne Ballkan (te dhene me argumenta jo shkencore dhe historike), te vjen ne mend « Doktrina e perjashtimit te shqiptareve nga rajoni e mbeshtetur mbi çdo tipar te ndryshem te tyre : ne pikpamje etnike, kulturore,fetare »(f.316.SH.S) te propoganduar ne revisten greke « Nemesis » dhe te aresyetuar nga studiuesit serb.
Pra historia, duhet shpjeguar e plote dhe me vertetesi, e jo e qethur me gersheret e dhenve.
A do te vazhdojne te mesojne nxenesit shqiptare nje histori qe « nuk ndryshon »,ne kundershtim me ligjin e zhvillimit, dukuri e te gjitha shkencave ?
Nga sa shihet per historine e lashtesise ka shume kundershti, dukuri normale per te gjitha shkencat e tjera. Ne fatkt nepermjet kundershtive dhe shtrimit te shume tezave mbi te njejtin problem, shkencat gjejne rrugen e drejte per te ecur perpara, per “tu zhvilluar”.
Ky debat midis tezave te ndryshme per te njejtin problem mund te zhvillohet neper Kuvende, Konferenca, programe televizive apo faqet e shtypit. Por çuditerisht, me gjithe botimet dhe studimet e shumta qe kane sjelle mendime te ndryshme nga ato qe studiohen neper te gjitha nivelet e shkolles sone per gjuhesine dhe historine shqiptare, nuk eshte bere asnje debat ne asnje nga format e mundshme te thena me lart.
Duhet pohuar se debati shkencor ne shtypin tone, deri tani eshte zevendesuar me shkrime me mallkime te tipit « sharlatan ! » drejtuar historianeve serioze dhe keshilla dashamirese qe “historine e vertete te shqiptareve duhet t’ua leme ta shkruajne komshinjte, se e shkruar nga shqiptaret ajo nuk ka besueshmeri”(“Gazeta shqiptare” Milosao dt.7.10.2007)
Si mund ta shpjegojme kete mungese debati duke ditur se kemi dy Akademi te Shkencave shqiptare ?
A nuk eshte nje nga problemet thelbesore te tyre te ndjekin zhvillimet e studimeve brenda dhe jashte vendit mbi gjuhesine dhe historine tone te autoreve shqiptar dhe te huaj?
Sa nga keta studiues qe kane nxjerre librat e tyre neper librarite e Shqiperise, Kosoves e Maqedonise apo vendeve te tjera mbi gjuhen dhe historine shqiptare jane ftuar ne zyrat apo sallat e ketyre Akademive per te folur e debatuar mbi studimet e tyre me koleget e tyre te Akademise apo Universiteteve?
Sa ndikon politika ne shkencen historike ?
Ne fakt, nje pjese e madhe e ketyre problemeve te karakterit shkencor jane te lidhura me probleme te karakterit politik. Trysnia e raporteve politike te dites eshte e ndjeshme ne punen e historianeve dhe gjuhetareve pamvaresisht perkufizimit te studiuesit Marc Bloch, se « historianet duhet te jene te sinqerte ».
Ne librin e Historise te klases se 7, ne Kap.7,3 mbi Revolucionin grek shtjellohet se Intelektualet greke kishin filluar te mendonin per nje shtet kombetar grek. Revolucioni u zhvillua ne tri etapa …se u dallua edhe Bubulina ne betejat e flotes detare etj.
Ne rradhe te pare lufta kunder pushtuesit osman nuk qe nje revolucion por nje lufte çlirimtare.
Dhe para se te japim mendimin tone per kete lufte, le te lexojme se ç’fare kane shkruar disa nga studiuesit te kesaj ngjarjeje.
Eshte nje fakt i pamohueshem se ne tokat qe me vone formuan shtetin Grek jetonin nje shumice banoresh thesprot (çame) dhe arvanitas.
« Pas shekullit 14 ne Greqi elementi mbizotrues jane arbereshet. (f.363 AK)
“Ne kohen kur Greqia fitoi pavaresine, ne Athine nuk flitej tjeter gjuhe perveç shqipes” (f305 SF)
Lamartini, duke folur per familjen qe u kujdes per te ne Greqi sa kohe qe ishte semure,thoshte fare qarte « familje shqiptare si te gjitha, ne te gjithe vendin (Greqi) ». (f.8 KK)
Pukevil: “(shqiptaret) kane qene autoret kryesore jo vetem te pavaresise se mbreterise, por edhe te perparimit te saj ekonomik, pa te cilin Greqia nuk do te mund te ngrihej as moralisht, as materialisht.” (f.37 MF)
« Ulqinaket kane luftuar ne kryengritjen greke… » (f.194 SF)
Pra kjo popullsi shqiptare me shpirt liridashes u ngrit te luftonte pushtuesit turq, per nje jete te lire ne trojet e tyre.
Emrat e medhenj te kapedaneve shqiptare si Kanari (pese here kryeminister i Greqise moderne), Karaiskaqi, Andruco, Dhiako, Isko, Pallaska,Griva, Mjauli, Bakola,Bubulina, Kriezoti e shume te tjere si i famshmi Marko Boçari apo Foto Xhavella jane heronjte e vertete te 21.
« Nuk numerohen se sa heronj te Panteonit te historise sone kane gjak iliro-shqiptar » shprehet ne Fjalorin enciklopedik « Ilios » profesor Kumari.
Me 15 janar 1821 nen perpjekjet e Odise Andrucos e patrioteve te tjere formohet « Aleanca Kombetare » nje marreveshje e shqiptareve ortodoks dhe mysliman per te luftuar se bashku edhe me greket kunder turqve. « Kryengritja e popullit grek …nisi dhe u vulos me kete marreveshje historike me 15.01.1821 » (f.462 AK). Por me vone « nuk behej me fjale per nje lufte çlirimtare kunder turqve « halldupe » po per nje lufte fetare, te cilen e drejtonin jo me kapedanet dhe prijesit popullore por despotet, fanariotet dhe te tjere te ardhur nga jashte… nga njera ane (luftetaret shqiptare-shenimi im) hidheshin kundra turqve nga ana tjeter eliminoheshin nga vete aleatet e tyre…lufta u shnderua ne civilo-fetare.»(f.458AK) Me pak fjale kjo eshte pasqyra e kesaj lufte te 1821 te cilen e kemi « thjeshtezuar » duke u mjaftuar vetem me emrin e Bubulines dhe disa datave dhe e quajme « revolucion grek ».
Kur « fshesa » fshin vlerat dhe figurat historike ne tekstet e historise.
Nje dukuri shume e dukshme ne tekstet e historise eshte « modestia » ne paraqitjen e epokave dhe ngjarjeve. Keshtu nuk permendet gjekundi se ishte fisi dardan i ilireve qe zbuloi dhe praktikoi i pari perdorimin e hekurit qe perben nje revolucion ne jeten prehistorike.
« Pelestet (ilire-shenimi im) lane ndikim me te madh ne fqinjet e tyre ne veri,fenikasit. Fenikasit trasheguan nga pelestet…perdorimin e hekurit dhe mjeshterine e lundrimit »(f.18 MM) mjeshteri qe i beri fenikasit zoter te detrave dhe tregetaret me te medhenj te botes se lashte.
Po nga « modestia » ne tekstet tona te historise nuk permendet roli i madh qe kane luajtur shqiptaret ne jeten politike, ushtarake, kulturore, shoqerore, civilizuese e modernizuese te shume shteteve. Po ta nisim nga Iliret e deri ne ditet tona do te na duhej nje liber vetem me emra.
« Shqiperia ka qene hambari ku greket, romaket, bizantinet e turqit kane marre njeri pas tjetrit ».(f.74 MF)
Nuk po permend Pape,Shenjtore, Kryekomandante, Mbreter e Perandore, Pashallare ,Kryeministra e burra shteti, artiste,ndertues ,bamires e personalitete te shume fushave te tjera qe konrtibuan ne Itali, Greqi, Turqi e me gjere ne Europe dhe Egjypt, Siri, Irak, Libi etj.(shembuj te shumte kemi edhe ne ditet tona, qe e çuan shqiponjen pellazge deri edhe ne Hene ).
Figurat me te shquara te shqiptareve qe dhane kete ndihmese jashte territoreve te kombit te tyre, gjithashtu duhet te zene vend ne historine tone (qofte edhe me pjese leximi apo materiale plotesuese). A duhet femijet tane ta njohin kete kontribut te popullit te tyre ne Ballkan,Europe e me gjere ?
Mangesi e dukshme ndihet edhe per figurat historike edhe ne ngjarjet e ndodhura brenda trojeve shqiptare ne tekstet e kl.4 – vitin e 3 gjimnaz.
Perpjekjet per shkollen dhe gjuhen shqipe Rilindasit e kane quajtur, lufte.
Ne tekstet e historise pothuajse nuk ndihet lufta shume vjeçare e popullit shqiptar per ruajtjen dhe perhapjen e gjuhes shqipe si dhe per çeljen e shkollave ne territoret e banuara nga shqiptaret.
Nje lufte e gjate, dhe e karakterizuar nga perndjekjet, burgimet, terrori dhe vrasjet e heronjve te saj si Naum Veqilharxhi, Papa Kristo Negovani, Petro Nini Luarasi e shume te tjere. Kjo lufte perbente nje nga veprimtarite kryesore te Rilindesve tane.
Armiku kryesor i gjuhes shqipe ka qene kisha ortodokse (greke), ky eshte nje fakt qe nuk mund te mohoet.
« Kishat jane motorrat politike me te fuqishem ne Gadishullin Ballkanik dhe epshet e qemotshme te ballkanasve gjejne shprehjen e tyre me te hidhur nen veladonin e fese. » (f.64 ED)
Kur « zhduket » lufta çlirimtare e popullit tone gjate Luftes se dyte Boterore.
Dhe po e mbyll kete veshtrim te pjesshem mbi tekstet e historise me pasqyrimin e Luftes se dyte Boterore ne vitin e 3 gjimnaz .
Ne Kapitullin 9,1 shohim se si pasqyrohet kjo lufte kunder agresionit fashist ne Jugosllavi, Rumani,Bullgari dhe ku nuk mungon as edhe lufta Italo-Greke.
Dhe e gjej Shqiperine ne vitet 1945 deri 90 te perfaqsuar me afro dy faqe. Mos valle nje gabim i shtypshkronjes ?
Shqiperia eshte i vetmi vend ballkanik qe e zhvilloi dhe e fitoi luften kunder fashizmit me gjakun e bijve te vet pa asnje ndihme te huaj. Dihet gjithashtu se kjo lufte nisi si nje lufte çlirimtare kunder pushtuesit, tradite mijeravjeçare e popullit tone. Kthesa ne nje revolucion social eshte nje ngjarje qe ze vend ne historikun e kesaj lufte dhe perben nje pjese te historise se shqiptareve.
Mangesite per sa i perket sasise se informacionit, materiailit fotografik, emrave te figurave te shquara te historise sone jane te ndjeshme ne tekstet e historise (kl.4 deri ne vitin e3 gjimnaz). Reduktimi ne disa rrjeshta per periudha te rendesishme, numerimi thjesht i datave dhe ngjarjeve si dhe pershkrimit me pothuajse dy rrjeshta te luftes se madhe qe populli shqiptar beri per gjuhen shqipe (kl 4- vitin e 3 gjimnaz) e zbehin shume rolin e shkences se historise shqiptare qe mesojne nxenesit tane.
Historia, ne fushen e saj nuk ben perzgjedhjen e fakteve per t’i pasqyruar, perndryshe, ku do te qendroje roli i saj njohes per brezat e ardhshem ? Historia nuk mbulohet, sheqeroset apo transformohet dhe as duhet te harrohet, sepse « ata qe harrojne te kaluaren, siç na e kujton George Santayaana, jane te detyruar per ta perseritur ate ».

Si perfundim, nje histori e dhene si koncentrat kimik, e pa debatuar me te gjitha tezat e shtruara nga studiues te ndryshem, e percjelle sipas « shijeve » politike dhe pa kontrollin shkencor te informacionit qe jep, nuk do te mund te realizoje ate qellim qe na e ka perkufizuar Barleti yne : Te tregoje gjurmet mbi te cilat duhet te ecin brezat e ardhshem !.



Fatbardha Demi
9.10.2007



MB – Marc Bloch « Mjeshtria e Historianit »
DHP - Dhimiter Pilika « Pellazget, origjina e jone e mohuar »
AM - Arif Mati « Shqiperia, Odisea e pabesueshme e nje populli parahelen »
XHK - Xhuzepe Katapano “Thoti fliste shqip”
MF - Mithat Frasheri “Shqiptaret”
SF - Sami Frasheri “Shqiptaret”
ED - Edith Durham “Brenga e ballkanasve”
AK - Aristidh Kola “Arvanitasit”
KK - Kastriot Kaçupaj “Kanari, heroi çam i kryengritjes greke”
MM - Muhamed Mufaku “Shqiptaret dhe bota arabe”
SHS - Shaban Sinani “Ura dhe Keshtjella”

Tekstet e shfrytezuara:

Kl.4 Autoret:V.Kuri, R.Gjini
Kl.5 Autoret :V.Kuri, R.Zegolli, B.Jubani
Kl.6 Autoret :T.Treska, M.Derguti
Kl.7 Autoret :Ll.Filo, P.Thengjilli, B.Kola
Kl.8 Autoret :Ll.Filo, J.Marko, E.Hyskaj, J.Jani
V.1 gjimnaz Autoret :R.Gjini, L.Terihati, M.Zeqo, I.Sulo
V.2 gjimnaz Autoret :Ll.Filo, P.Thengjilli, I.Sulo, M.Zeqo, R.Gurakuqi
V.3gjimnaz Autoret :Ll.Filo, G.Sala, I.Sula, P.Dibra, M.Zeqo, L.Terhati
V.4 gjimnaz Autoret:M.Korkuti,P.Thengjilli, G.Shpuza, F.Rama, Xh.Gjeçovi, D.Sadikaj,
A.Lalaj.
Ne vend te emrave te autoreve te teksteve te historise mund te perdoret shenimi:

Materiali eshte bazuar ne tekstet e historise ,per ciklin e ulet te shk. « Emin Duraku » dhe te mesem te shk. « P.N.Luarasi »

Antropologu gjerman, si i pa burrat e veriut të vajtonin

Në vitin 1937, antropologu gjerman dr. Rajmer Shulc (Reimer Schulz – vdekur në vitin 1941) i ngarkuar nga “Zyra për studime racore” në Vajmar të Tyringisë, niset me një ekspeditë gjermano-italiane ne Alpet e Shqipërisë së Veriut. Gjatë një qëndrimi të gjatë në Theth të Dukagjinit, në kuadrin e shkencës përmbi racat, shkencë tashmë e braktisur dhe me emër të keq, ai hulumtoi për format trupore dhe tiparet fizionomike të banorëve vendas. Ai bëri edhe mbi dyqind foto, fati i të cilave tani nuk dihet. Siç përshkruhet edhe më poshtë, Shulci mori pjesë edhe në një varrim, duke bërë me këtë rast edhe fotografitë e rralla që dalin më poshtë



Nik Ndou, përkthyesi ynë, erdhi në kamp më herët se zakonisht. Ishte ora gjashtë e mëngjesit. Që herët në agim nëpër luginë kishte ushtuar jehona e një thirrjeje të gjatë. Kishte filluar nga ana e veriut, ishte përplasur shpat më shpat, derisa sa ishte shuar pastaj në fundin e luginës.

“Telefoni shqiptar”. Kështu e quanin austriakët mënyrën e sajuar mjeshtërisht të transmetimit të lajmit nëpërmjet thirrjes dhe shfrytëzimit të jehonës që përdornin malësorët, banorët, zakonisht katolikë, të Alpeve të Shqipërisë së Veriut. Dhe tani ai donte të na e shpjegonte edhe neve se përse kishte ardhur sot më herët se ditët e tjera. Por ai nuk nxitonte: shqiptari nuk nxiton kurrë.

Nga Niku mësuam se Ujk Vuksani, një katundar i pasur në lagjen veriore, kishte vdekur natën e kaluar dhe sot do të varrosej. Niku donte të shkonte në varrim; shkuam edhe ne.

Varrimi dhe ceremonia përkatëse tek malësorët zgjat tërë ditën, shpesh edhe deri natën vonë. Vijnë nga janë e nga s`janë edhe nipëria e fisit për tu shprehur ngushëllimet të afërmve të të vdekurit dhe për të marrë pjesë në sofrën mortore.

Arritëm në shtëpinë e të vdekurit pasdite vonë. Së bashku me Nikun ne shkuam në shtëpinë e të vëllait të të vdekurit në oborrin e kësaj shtëpie ishin grumbulluar haje për shumë përzitarë.

Para derës së shtëpisë na priste i vëllai i të vdekurit.

Ne e ngushëlluam atë dhe të birin e tij me fjalët: “Paçi baftin!” Burri na u përgjigj me të njëjtën formulë dhe na priu nga stalla në katin e parë, sipër në kullë, në dhomën e ndenjes. Në stallë, nëpër shkallë dhe sipër në kullë përzitarë në këmbë apo, galiç. Në kullë ishin shtruar pesë sofra të ulëta. Përreth çdo sofre dhjetë burra ulur këmbëkryq. Dhe për të zënë sa më pak vend afronin vetëm anën e djathtë tek sofra. Sollën bukë misri dhe djathë. Njëri nga burrat në sofër e ndante rrotën e madhe të bukës dhe djathin. Një shtambë me ujë vinte rreth. Pastaj sollën kaçamak me gjalpë të shkrirë përsipër. Në çdo sofër një sahan i madh i drunjtë ku duhej ngrënë bashkërisht. Lugën e kishte sjellë secili me vete. Në fund sollën kos. Pas ngrënies u ndezën cigaret, që shqiptari i pi pothuajse vetëm gjatë bukës dhe para gjumit.

Pas bukës shkuam në shtëpinë ku ishte vendosur i vdekuri. Që jashtë dëgjuam vajin e grave që vazhdoi edhe pas hyrjes sonë. Gratë rrinin rreth e përqark kufomës. Një grua tek koka përzinte mizat me një tufë fieri. I vdekuri ishte veshur me petkat e tij të mira. Pjesa e sipërme e trupit veshur me një xhamadan të qëndisur bujarisht, siç e mbajnë tani vetëm më të moshuarit.

Koka mbështjellë me një pëlhurë të bardhë, të pastër që mbulonte edhe fesin e ri të leshtë. Mbi xhamadan dekoratat e të vdekurit, një turke dhe një austriake, varur me nga një zinxhir filigrani të punuar hollë. Pranë trupit gjerdani i fishekëve, i mbushur plot, një kobure poshtë tij, nga ana tjetër pushka. Një shall i gjatë, larush, mbështjellë përreth trupit. Tirq të leshtë, të bardhë, me gajtanë të zinj, çorape të punuara mjeshtërisht dhe opinga shqiptare me majë, përfundonin veshjen e burrit të vdekur. Një cigarishte me cigare futur midis gishtave. Tri mollë, një tufë gjethesh duhani, një kuti duhani dhe një shishe raki pranë krahut të të vdekurit. Si shenjë të bujarisë dhe mikpritjes së të ndjerit. Pasdite kufoma çohet në varreza vendosur mbi një vig të ngushtë.

Dy dërrasa të shtruara pranë një peme. I vdekuri vendoset mbi to, së bashku me të gjitha sendet e veta. Gratë e fisit rregullojnë edhe një herë petkat e të vdekurit, ndreqin pëlhurën e kokës dhe përzënë mizat me tufën e fierit. Pastaj disa burra fillojnë të gërmojnë varrin. Dymbëdhjetë burra ndërkaq qëndrojnë mënjanë. Pothuaj nja njëqind metër larg ata radhiten në dy radhë përballë njëri-tjetrit. Prijësi në mes. Ai përthyen pak gjunjët, mbushet me frymë. Fillon gjama e anëtarëve të fisit. Një ofshamë e lartë: “Mjeri, -o, o, vëllathi em, mjeri -o, o, eh, eh!” Thirrja përsëritet me zë të lartë dhe të fortë. Gjama shoqërohet me gjeste: rrihet kraharori, gërvishten tëmthat.

Pastaj burrat zënë hundën dhe ofshajnë: “Eh, eh, eh”.

Grupi i afrohet disa hapa të vdekurit dhe përsërit të njëjtën radhë gjestesh dhe vajtimesh. Deri sa burrat vijnë fare pranë të vdekurit. Formojnë një gjysmërreth, përsërisin edhe një herë gjamën e tyre, pastaj bien në gjunjë, përkulen përpara, peshojnë mbi njërën dorë dhe e ngjeshin pas trupit tjetrën: “Mjeri, o, o, o!” Gjama përsëritet disa herë, më e fortë, më e fuqishme. Pastaj vjen i vëllai i të ndjerit. Ai i vë dorën në sup gjamëtarëve duke u treguar se mjafton me kaq. Kushërinjtë i japin fund gjamës dhe çohen në këmbë. Dhe seriozë, hiqen mënjanë e ndezin cigaret.

Pastaj është radha e grave të ngjishen galiç përreth të vdekurit. Një vajzë e re mbulon fytyrën me shaminë e saj dhe fillon vajin e grave. Çdo fraze që shqipton ajo, gratë e tjera e përcjellin me ofshama: “Eh, eh, eh!”. Vajza qan të atin e mirë, që tani iku përgjithmonë, tregon për jetën e tij, rrëfen për familjen tij, fëmijët, virtytet, mikpritjen e tij, për vuajtjet dhe vdekjen e tij. Vaji i grave vazhdon për ndonjë gjysmë ore dhe përfundon me britma dhe ofshama.

Ne kthehemi në çadrat tona. Gjer në mesnatë dëgjojmë britmat e egra dhe gjamën e burrave që çan errësirën e natës. Pastaj i vdekuri vendoset në gropën e varrit të shtruar me gjethe, dy dërrasat i vihen përsipër dhe fillon mbushja me dhe.

Gjama e malësorëve, banorëve kryesisht dinarikë të Alpeve të Shqipërisë së Veriut, paraqet një tablo prekëse të lidhjes së gjakut midis katundarëve dhe barinjve të thjeshtë. Secili nga të afërmit që merr pjesë në gjamë e ndjen veten mbartës të një riti kulti. Secili individ i bashkësisë së gjamës është serioz dhe i vetëdijshëm, i përkushtuar dhe i zellshëm, por kurrsesi nuk bie në ekstazë dhe demonizëm. Mbartës i kultit nuk është ndonjë bashkësi burrash, apo e fshehtë, por fisi që në mënyrë krejt të hapur i jep lamtumirën pjesëtarit të tij të vdekur.

Haxhillëku në Mekë dhe siguria

Rreth 1,5 deri në 2 milion myslimanë janë në pelegrinazhin vjetor për në Mekë, që njihet si Haxh, ose haxhillëk. Ky numër është shumë më pak se ai i një viti më parë, ndërsa autoritetet saudite përpiqen ta mbajnë ritualin të izoluar nga tensionet e vendeve të tjera të Lindjes së Mesme, dhe nga rreziku i një virusi që ka shkaktuar vdekjen e më shumë se 50 personave në mbretërinë saudite.
Sot, kur muslimanët janë të mbërthyer në konflikte në disa vende të Lindjes së Mesme, ky pelegrin nga Siria ofron lutjen e tij për bashkim:
Ne u larguam nga shtëpitë tona dhe fëmijët tanë u vranë, kështu që i lutem Zotit në këtë ditë të shenjtë të na lirojë nga vuajtjet.
Megjithatë, Haxhi u duk se filloi pa ndërprerje të mëdha. Disa njerëz mund të kenë ankesa politike, thotë eksperti i terrorizmit, skocezi Stephen Vertigans nëpërmjet Skype-it:
Por shumica e njerëzve që shkojnë atje po shkojnë për shkak të fesë së tyre, për tu bashkuar me myslimanë të tjerë, për të shprehur besimin e tyre nëpërmjet ritualeve të ndryshme.
Edhe pa tensionet politike, kontrolli i turmës është një sfidë e madhe. Vitet e kaluara janë karakterizuar nga kaosi dhe një pushtim terrorist në 1979-ën.
Këtë vit, një virus i rrugëve të frymëmarrjes i përqëndruar në Gjirin Persik i mbajti larg shumë nga pelegrinët. Virusi ka shkaktuar vdekjen e më shumë se 50 vetave në Arabinë Saudite.
Qeveria saudite uli kuotat edhe për shkak të punës për zgjerimin e Xhamisë së Madhe.
Por sauditët do të jenë nën presion për ti hequr kuotat, për tu dhënë sa më shumë myslimanëve mundësinë për të shkuar, thotë zoti Vertigans.
Nëse po e pakësojnë atë mundësi për arsye politike dhe jo shëndetësore apo arsye sigurie, ata do të kritikohen mjaft në komunitetet dhe vendet myslimane,-thotë analisti.
Haxhi përfundon me festën e Eid Al Adha, dhe muslimanët në mbarë botën e festojnë atë me gosti dhe dhurata.

Në të gjithë botën sot festohet Kurban Bajrami. Besimtarët myslimanë i janë drejtuar xhamive për t’u falur dhe uruar njëri-tjetrin. Por kjo festë nuk ka filluar mirë në disa vende.

IRAK

Në Irak, një shpërthim bombe jashtë një xhamie besimtarësh Sunni, ka lënë 9 persona të vdekur. Shpërthimi ndodhi në qytetin Kirkuk të Irakut, pas lutjeve të cilat shënonin fillimin e Kurban Bajramit. Të paktën 22 persona mbetën të plagosur. Militantët kanë venë në shënjestër besimtarët Sunni dhe Shia në një valë dhune fetare që ka përfshirë Irakun muajt e fundit. Rreth 6 mijë veta kanë mbetur të vrarë nga këto sulme gjatë këtij viti.

AFGANISTAN

Guvernatori i provincës Logar në Afganistan, ka mbetur i vrarë nga një shpërthim në një xhami gjatë lutjeve të Kurban Bajramit. Arsala Jamal po qëndronte para xhamisë duke përshëndetur njerëzit kur shpërtheu një bombë e fshehur poshtë një tavoline. Të paktën 15 persona mbetën të plagosur dhe disa janë në gjendje të rëndë. Për momentin asnjë nuk e ka marrë përsipër këtë sulm.

Jamal u caktua si guvernator në prill, pasi u kthye në Afganistan nga Kanadaja. Më parë ai ka qënë guvernator në provincën e Khost.

SIRI

Bajrami është festuar edhe nga vetë presidenti i Sirisë Bashar al-Assad. Ai doli si rallë herë në publik duke u falur në një xhami në Damask për të shënuar fillimin e Kurban Bajramit. Assad arriti në xhaminë Hassibah së bashku me myftiun e Sirisë Ahmad Bader al-Din al-Hassoun.Çdo vit në jug të qytetit Karachi në Pakistan, afër një autostradë e cila të njerr jashtë qytetit, formohet një treg. Mijëra kafshë sillen nga i gjithë vendi në këtë treg për t’u therrur dhe shitur. Por njerëzit kanë shprehur pakënaqësinë e tyre për çmimet e larta të bagëtive një ditë para festës së bajramit, ditë në të cilën kafshët e therrura u jepen të varfërve për të kërkuar faljen e Zotit.

FILIPINE

Myslimanët filipinas bënë lutjet e tyre të Kurban Bajramit në parkun e Manila-s. Rreth 2 mijë myslimanë u mblodhën në Rizal Park pas agimit dhe iu bashkuan lutjeve të imamit. Pas lutjeve, disa familje qëndruan në park për piknik. Festa nuk filloi mirë në këtë vend pas tërmetit të rënë i cili morri jetët e më shumë se 30 personave.

BANGLADESH

Edhe në Bangladesh u festua Kurban Bajrami. Mijëra myslimanë nxituan për në terminalet e trenave dhe autobuzëve në Dhaka, për të zënë një vend në to që të ktheheshin në shtëpitë e tyre. Disa prej tyre udhëtuan edhe me anije në pamundësi për të hipur në tren.
Kurban Bajrami, e cila është festa e dytë më e madhe myslimane, do të festohet në Bangladesh në datë 16 tetor.

EGJIPT

Egjipti gjithashtu ka festuar Kurban Bajramin së bashku me pjesën tjetër të botës myslimane. Me gjithë instabilitetin politik, vendasit janë gati për një nga festat fetare më të rëndësishme të vitit. Tradicionalisht, myslimanët kalojnë pjesën më të madhe të ditës me familjen dhe me shpresën se këto festime do të kalojnë pa incidente.

Xherdan Shaqiri: Mos na quani tradhtare, ne jemi shqiptare, por edhe profesioniste

Xherdan Shaqiri, e quan Shqipërinë “atdhe” të tij, por u kërkon tifozëve që ta mirëkuptojnë për situatën para të cilës ndodhen lojtarët shqiptarë që luajnë për kombëtaren e Zvicrës.
“Ndjehemi shumë mirë, pasi jemi në atdhe. Është një ndeshje e rëndësishme si për ne dhe për Shqipërinë. Sigurisht që do të përjetojmë një emocion të fortë në “Qemal Stafa”, pasi si ne dhe Shqipëria synojmë fitoren. Sa u përket tifozëve, është më se normale që do të reagonin në këtë mënyrë, por ama lutem ta kuptojnë këtë situatë”, shprehet Shaqiri. 

Lojtari i Bajernit të Mynihut thotë se, shqiptarët e Zvicrës veprojnë si profesionistë pavarësisht se përballë do të kenë Shqipërinë. “Do të jetë një emocion shumë i fortë për ne kur të hyjmë në fushë, përballë tifozëve në tokën mëmë, por duhet ta kuptojnë futbolli fundja-fundit është profesion. Ne jemi profesionistë”, deklaron Shaqiri.


Xherdan Shaqiri pranon se është një ndeshje jo e lehtë për të ajo e sotmja mes Shqipërisë dhe Zvicrës. Mesfushori kosovar i Bajernit të Mynihut kërkon mirëkuptimin e tifozëve, duke thënë se duhet të jenë të përmbajtur në sfidën e sotme. “Nuk jemi tradhtarë, përkundrazi, ndihemi mirë se jemi në atdhe. Tifozët duhet të na kuptojnë. Ne kemi gjak shqiptari dhe ndihemi shqiptarë, por futbolli do profesionistë dhe ne duhet të sillemi si të tillë”, – ka thënë Shaqiri në një intervistë për “Dielli.al”.

Si ndiheni para ndeshjes me Kombëtaren shqiptare?

Ndjehemi shumë mirë, pasi jemi në atdhe. Është një ndeshje e rëndësishme si për ne dhe për Shqipërinë. Sigurisht që do të përjetojmë një emocion të fortë në “Qemal Stafa”, pasi si ne dhe Shqipëria synojmë fitoren.

Ju ruani kreun në Grupin E, në kuotën e 18 pikëve, që do të thotë pothuajse e keni të sigurt kualifikimin në Botëror…

Jo, të sigurt nuk e kemi akoma. Ne e dimë që është shumë e rëndë loja këtu, do të luajmë një herë lojën dhe pastaj shohim rezultatin. Por ama na vlen edhe një pikë, kemi ardhur për fitore në Tiranë.

Besoj e lexoni shtypin shqiptar, si dhe jeni në dijeni të euforisë së krijuar nga “Tifozët Kuq e Zi”. Ata ju kanë shkruar dhe një letër në lidhje me ndeshjen e nesërme. Çfarë mund të thoni rreth kësaj?

Gazetat shkruajnë shumë, madje dhe të pavërteta rreth nesh, kur realisht nuk e dinë se cila është e vërteta dhe kjo gjë më pengon. Ndërsa për sa u përket tifozëve, është më se normale që do të reagonin në këtë mënyrë, por ama lutem ta kuptojnë këtë situatë. Do të jetë një emocion shumë i fortë për ne kur të hyjmë në fushë, përballë tifozëve në tokën mëmë, por duhet ta kuptojnë futbolli fundja-fundit është profesion. Ne jemi profesionistë.

Ju jeni lojtar i ekipit të Bajern Mynihut, aktualisht kampion Europe. Çdo të thotë të jesh pjesë e një ekipi të tillë? Sa e rëndësishme është për ju kjo?

Normalisht është shumë e rëndësishme për mua, të jesh lojtar i një ekipi të madh, kemi fituar një titull shumë të rëndësishëm. Kjo më bën të ndjehem një lojtar i madh dhe uroj që të kem dhe më sukses, pasi mundohem të jap maksimumin tim për të arritur sa më lart.

Së fundmi, cili është mesazhi që do u jepni tifozëve kuqezi, në prag të ndeshjës

Realisht nuk i gjej fjalët e duhura për të thënë ndoshta një mesazh që ata të kuptojnë se kjo është një ndeshje si gjithë të tjerat, profesionale në fushën e blertë dhe ne 6 shqiptarët e Zvicrës, të mos na shohin si tradhtarë, por si shqiptarë, pasi ne kemi gjak shqiptari dhe e ndjejmë vetën shqiptarë, pavarësisht faktit që luajmë për Zvicrën. Kjo është shumë e rëndësishme për ne, që ata ta kuptojnë. Do doja të mos nervozoheshin, jemi dhe ne njerëz dhe normalisht ndjehemi keq kur ata reagojnë jo mirë kundrejt nesh.

Romani “Arka e Djallit” ka një lidhje të ngushtë me romanin “Shkëlqimi e rënia e shokut Zylo”

Epiqendra e veprimit të romanit “Arka e Djallit” është fshati provincial i Qershizës. Lexuesi do të shpejtonte të pyeste: E ç‘mund të presësh nga përshkrimi i jetës së një fshati të humbur? Vetëm ca histori të parëndësishme, trashanike e banale? Se, ç‘mund të ndodhë aty më shumë se kaq? Por s’është kështu. Duke e vendosur veprimin e romanit në një zonë të largët provinciale, D. Agolli i përmbahet traditës të kultivuar shpesh në letërsinë satirike klasike botërore, që e bën të mundur të kqyret jeta me shtrirjen e saj deri në skajet më të largëta, më të humbura dhe nga një këndvështrim i ndryshëm prej atij që mbizotëron zakonisht në qëndrat ose kryeqëndrat urbane. Shkrimtari nis për në Qershizë shkrimtariun Sherif Abecenë në një lloj “qarkullimi”; aty ai kërkon të shtierë në dorë defteret e Bamkë Dynjasë. Shënimet e këtyre defterëve vendosen në themel të subjektit të romanit dhe ato zbulojnë ca të vërterta sa të lezetshme, aq edhe të hidhura për jetën e Qershizës, por sidomos të një binomi tjetër personazhesh: Bamkë Dynjasë dhe Cute Babuljes, shokë të pandarë, të sinqertë e hokatarë, që përfundojnë viktima, të dënuar për “gabime të rënda” nga Partia-Shtet.

Sherif Abeceja shfaq zell “për ta njohur jetën” e Qershizës, të bazës, ku “trillojnë një mijë histori prej asgjëje”; aty ai përfshihet në vorbullën e ngatërresave me defteret e Bamkës. Sherifi arrin në përfundimin se në Qershizë s’kish asgjë të mirë, veç emrit të Anthullës. Përmes Qershizës, Sherifi kupton si janë punët edhe në Tiranë, ku “ka spiunë e gjykatës më të fortë se në Qershizë”. Në klubin e berberhanës “bëhej radioskopia e mushkërive të fshatit përmes mekanizmës së thashethemeve, ankimeve, inateve, psherëtimave, shakave dhe thumbimeve të pandërprera dimër dhe verë”. Një agronom i ri, Agron Sahatçiu pohonte se në Qershizë s’kish gjë tjetër veç një tufë lopësh të plakura, që u kish shterrur qumështi, dhe ku njerëzit në vend që të shqetësoheshin për moshën e lopëve, shqetësohen e interesohen për moshën e Sherifit.

Romani “Arka e Djallit” ka një lidhje të ngushtë me romanin “Shkëlqimi e rënia e shokut Zylo”, sepse, nga njëra anë, në të bëhet fjalë po për atë realitet, për atë jetë plot e përplot me dukuri groteske dhe, nga ana tjetër, stili grotesk përshkon tej e ndanë strukturën edhe të këtij romani satiriko-humoristik. Disa personazhe si Cute Babulja, Mitro Karapataqi, Hyskë Borobojka etj. vijnë nga romani i Zylos, ruajnë ndonjë shfaqje të mëparshme, por portretizohen në mënyrë më të plotë. Në “Arkën e Djallit” ka edhe disa personazhe të rinj, si Bamkë Dynjaja, Sherif Abeceja, Maxhun Xhabalaku (i Bilishtit), Zyber Shtufa e personazhe të tjerë më pak të rëndësishëm.Tek ata mund të vësh re ca cilësi që i kanë personazhe me emra të tjerë në romanin e Zylos. Sherif Abeceja, shkrimtar, të kujton Adem Adashin, po shkrimtar; Zyber Shtufa të shtie në mendje kryetarin e koopertativës të romanit “Shoku Zylo”. Ka midis tyre edhe dallime të shumta, që nuk e zbehin origjinalitetin e tyre, por cilësia më qensore e përbashkët e tyre qëndron në përgjithësi në karakterin e tyre satiriko-grotesk. Qysh në romanin e parë ekziston Cute Babulja, hero qyfyrexhi, i mprehtë dhe hamës i pangopur, por në romanin e dytë spikatin dimensione krejt të tjera; ai del si një Nastradin shqiptar, që ia nënshtron kritikës së tij të ashpër shpotitëse anët e zeza të realitetit, madje ai është figura qendrore, protagonisti i romanit.

Shkrimtari Sherif Abeceja ndryshon shumë nga homologu Adem Adashi, shkrimtar konformist e mediokër i romanit të Zylos. Për të mos e mbyllur qarkun e ngjarjeve ngushtësisht në Qershizën rurale, D. Agolli e plotëson shtrirjen e veprimit jo vetëm drejt kryeqytetit, por edhe përtej kufijve shtetërorë, përmes udhëtimit të heronjve kryesorë, Cute Babuljes dhe Bamkë Dynjasë në Greqi e sidomos në Turqi për të marrë pjesë në një Kongres Ndërkombëtar të Folklorit. Ky udhëtim i mbushur me aventura të çuditëshme zbavitëse, ndihmon për të zbuluar një situatë të pakëndshme për heronjtë e romanit, që rrjedh nga izolimi i vendit prej botës tjetër. Atyre u dukej sikur kishin shkuar në një planet tjetër. Mrekullia e këtij procedimi në roman qëndron pikërisht në mundësinë që jep si për ta zbuluar jetën lakuriq, me tërë përmbajtjen tragji-komike e absurde, jashtë paragjykimeve ideologjike e skemave zbukuruese, që sajoheshin e përhapeshin nga kryeqyteti. Sherif Abeceja heq syzet rozë dhe tronditet duke u njohur me jetën e Qershizës dhe përmes deftereve të Bamkës, që ka vdekur tashmë, zbulon ca të vërteta, që nuk mund t’i kapte syri nga dritaret e kancelarive të Qëndrës.

Ato dukuri, ndaj të cilave D.Agolli përqëndron gjithë shigjetat satirike, nuk janë të një rëndësie lokale, provinciale, sepse ato zbulojnë falsitetin e absurditetin e direktivës që nis qendra, deformimet e jetës nën peshën e metodave burokratike, mospërputhjen midis frymës euforike dhe realitetit të mbingarkuar me probleme e vështirësi frikësuese. Në këto kontradikta D. Agolli ka gjetur burimin e dukurive komike groteske, që mbushin faqet e romanit. Në një vështrim të përshpejtuar duket sikur romani “Arka e Djallit” është ngarkuar me situata, ngjarje, personazhe, mesele, anekdota e qyfyre komike, thjesht qesharake; por, jo, se përmes tyre duken drama të rënda, dukuri të hidhura tragjike, vikmtima të Direktivave partiake dhe kështu zbulohet e vërteta mbi “realitetin socialist” edhe më thellë se sa tek “Shoku Zylo”.

Tonalitetin e përgjithshëm romanit “Arka e Djallit” ia jep thartqeshja, shprehje e përmbajtjes tragji-komike e romanit, që e bën lexuesin njëkohësisht të qeshë, të gajaset me dukuritë komike të jetës e të qajë për mundimet e vuajtjet e pamerituara të njerëzve. Vepra e D. Agollit, e thurur me një mjeshtëri klasike të përkryer, me atmosferë gazmore, e ruan besimin e njeriut në jetën, të cilit i dhuron shenja e parandjenja se themelet e godinës, që dukej e palëkundur, e madhërishme dhe po aq kërcënuese, ishin kalbur ngaqë qenë në kundërshtim me kërkesat e natyrshme njerëzore dhe ligjet e jetës. Ashtu si natyra që nuk duron zbrazëtinë, edhe jeta nuk i duron përdhunimet, mospërfilljen dhe “valset e tufëzimit”.

Romani “Arka e Djallit” dëshmon se ligësitë, djallëzitë, poshtërsitë, padrejtësitë, degjenerimi, korrupsioni e vese të tjera i kanë rrënjët më të thella se sa besojmë ose duam të besojmë. Romani e shtyn lexuesin të mos qëndrojë naiv e mendjelehtë, duke besuar se të tilla cene në botën njerëzore zhduken, siç shuhet vesa porsa del dielli. Djalli është një forcë e madhe dhe e tmerrshme; ai është i kudogjindur dhe i ngatëron mendjet e kthjellta; ai vazhdon të punojë pa ndërprerje mbrapsht brenda “arkës agolliane”, ku tjerr e sajon plane për ligësi e prapësi.

Ndryshe nga romani i Zylos, në “Arkën e Djallit” realiteti paraqitet më me vërtetësi dhe syri i shkrimtarit është më i saktë dhe më i sinqertë, ashtu si edhe kritika, humori e satira janë më të mprehta, më shpotitëse dhe më të ashpra; kjo gjë ka ndikuar që edhe personazhet të jenë më të përcaktruar, pa atë dyzim, ambiguitet që vihet re në disa personazhe të romanit të Zylos. Në “Arkën e Djallit” refuzohen ca dukuri të rëndësishme të realitetit si tufëzimi i bagëtive, që kishte marrë trajta të shëmtuara, absurde. “Vetëm për tufëzimin, -i lutet Fatimja Selman Thanës tërë frikë,- mos fol, të keqen”. Për këtë fenomen, në mbrojtje të tufëzimit, qëndron syçelë e i vendosur Maxhuni i Bilishtit, Zyber Shtufa e të tjerë që nuk tregohen thjesht të cekët, por të poshtër, ngaqë fshehin të vërtetën, që s’ka shoshë ta mbulojë dhe me mjete të ulta, imorale, me shpifje, keqinterpretime, me fanatizëm dhe duke mos falur asnjë që e përqesh, pale ata që e luftojnë. Jo vetëm personazhet kryesorë, por edhe ata të dorës së dytë të romanit “Arka e Djallit” janë më të goditur, larg skematizmit; ata janë më jetësorë, të gjallë, normalë, njerëzorë. Plot personazhe të dorës së dytë mbeten në mendjen e lexuesve, ashtu si protagonistët.

Cute Babulja, Sanço Panço i dalë nga satira e Dritëroit

Krahas personazheve të dorës së dytë mbetet në mendjen e lexuesve, sidomos Cute Babulja, njeri i mirë, i dhimbsur, i dashur, i thjeshtë, i sinqertë, por edhe shakaxhi i pashoq, i athët ndaj të liqve, aty-këtu vulgar e qesharak, por edhe i ashpër, i rreptë me dallaveraxhinjtë, batakçinjtë, servilët, gënjeshtarët, shpifësit e spiunët, gjithnjë i gatshëm të ndihmojë fatkeqët e viktimat e pafajshëm. Ashtu si Zylo, edhe Cute Babulja ka huqet e veta; atij s’i rri kurrë goja mbyllur, ligjëron me rast e pa rast, por ndryshe nga kolegu Zylo (që derdh ligjërimet e tij të mbushura me shpjegime “teorike”, “shkencore”,”ideologjike”) Cute Babulja ka si busull orientuese urtësinë e zgjuarsinë natyrore, përvojën jetësore. Mendjen e tij nuk e ngatërrojnë “argumentet” e larta “filozofike”, por syrit të tij s’i shpëton asgjë e madhe ose e vogël në mjedisin rrethues. Ai ka një epërsi të padiskutueshme, si Sanço Panço ndaj Kalorësit të Arratisur, botën e sendet i shikon ashtu siç janë.

Cuteja është i aftë të zbulojë ç‘fshihet prapa cipës të lustruar të predikimeve ideologjike të Zylos, duke zbuluar plot anë të zeza, deformime, dukuri negative e plagë sociale, që e përçudnojnë dhe e shëmtojnë jetën. Cute Babulja është një i revoltuar deri në mospërmbajtje ndaj marrëzive e tmerreve të jetës; ai i urren, por edhe qesh e i përqesh ato, ai dëshpërohet kur e kupton se sa i pafuqishëm tregohet njeriu ndaj këtyre dukurive të shëmtuara të mbjella gjithandej, deri në Qershizë. Por Cuten, si njeri normal, e pushton hera-herës edhe frika e tmerri nga rreziqet e shumtë që e kërcënojnë, sidomos ngaqë nuk e kyç dot gojën dhe fjalën e tij të drejtë. Kjo frikë e shtyn që me shakara e qyfyre t’ia ngatërrojë mendjen Maxhunit, që ky të mos kallzojë me letra ogurzeza anonime, ndonse e di se s’ka zot të neutralizojë huqet e mprapshta të spiunit.

Cuteja ka gjuhë të përbashkët me Bamkë Dynjanë, i cili është po kaq i frikësuar nga anët e zeza të jetës dhe po kaq i papajtueshëm me to, prandaj edhe s’guxonte t’i botonte defterët e tij, që i ruante në fshehtësi. Të dy heronjtë e “Arkës” s’kanë iluzione dhe e kuptojnë se nga ferrat e këtij realiteti të tërbuar nuk mund të mos mbinin edhe gjëmba si Maxhuni, Zyber Shtufa, Spiro Arhitrari, Mitro Karapataqi, qenie të tjetërsuara që kanë humbur njerzillëkun dhe janë venë në shërbim të së keqes. Ata e kanë kthyer Qershizën në çiflig të tyre dhe prandaj janë të pakënaqur dhe i luftojnë egërsisht ata që kanë ardhur për ta njohur realitetin dhe s’pajtohen me veprimet e tyre deri kriminale. Maxhuni denoncon kunatin e vet ngaqë ka frikë se mos djalit e vajzës së tij i refuzohet e drejta e studimit në Universitet, si “elemente me biografi të keqe”.

Qyfyret e pafajshme të Cutes nëpër gostira në Qershizë dhe aventurat e tij me Bamkën nëpër Turqi, Maxhuni i denoncon si “veprimtari armiqësore”. I pamëshirshëm tregohet edhe Zyber Shtufa, Kryetari i Këshillit, që sundon me arbitraritet të dhunshëm në “principatën” e tij; ai s’e ka për gjë fare t’i presë gjysmën e kopshtit me mollë mësuesit të ndershë, Selman Thanës ngaqë ky i vinte nota të larta, dhjeta të merituara, djalit të kovaçit dhe nuk e mbante me hatër të birin e Kryetarit, që s’i mësonte. Zyberi, sipas shëmbujve të qarkoreve të Qëndrës, nxirrte edhe ai urdhra të rrepta që të vriten pa paralajmërim pulkat e gjelat, që gjenden jashtë oborrit; ai urdhëroi që shpendët shtëpijake të mbahen në regjim qymezi dhe jo më shumë shumë se dhjetë krerë.

Një roman kritik ndaj monizmit

Nuk ka vepër tjetër letrare që të ketë bartur frymë më të ashpër kritike ndaj realitetit të kohës së monizmit se sa romani satirik “Arka e Djallit”. Ky realitet i zbuluar klakuriq nga shkrimtari ngjallte dëshpërim, por lexuesin shkrimtari e ndihmonte, duke i përzjerë gjithë ç‘bart me vete jeta: helmin e mjaltin, hidhërimin me gazin. Dëshpërohej për fatkeqësitë e njerëzve edhe Cute Babulja, por nuk mposhtej vullnneti i tij për të jetuar i lirë dhe i gëzuar. Këtë cilësi të Cutes shpreh edhe titulli shumë domethëmnës i deftereve të Bamkës:”Shakaja e ndaluar ose Njeriu që e frenojnë kur qesh”. Bamka e kish kuptuar mirë se ç‘ishte Cute Babulja: ”Cute Babulen ngado e pengonin të gëzonte. Në ka njeri të zënë rob nga gëzimi dhe shakaja, ky është Cute Babulja. Po, po, rob i gazit! Po nuk e linin të ish rob i gëzimit…”. Shkrimtari na rrëfen se Cutja e kuptonte se ishte edhe rob i ndonjë huqi, që ai nuk e quante të turpshëm, por të natyrshëm, jetësor, që te romani “Arka” shfaqet në përpjestime më groteske se sa tek “Zylua”. Cuteja prirej të dëmtonte tufat e pulave, rosave, lepurave. Nga ky huq s’hiqte dorë dot, ndonëse kish frikë nga letrat denoncuese anonime kundër tij me fjalë të tilla: ”Kuadrot bëjnë ziafete në shtëpitë e fshatarëve, hanë pula e patokë e qengja dhe dëmtojnë blegtorinë, duke frenuar zhvillimin e saj”. Por Bamka e kuptonte mirë se Cuteja nuk ishte dëmtues; ai ishte një gaztor popullor, që sillte në shtëpitë e mjera të fshatarit gëzimin e jetës, dëshirën për të jetuar, që shtronte tryezën me ëndrrën e bollëkut dhe ndihmonte të harroheshin, qoftë për një çast, hidhërimet dhe të zbrapsej dëshpërimi. Dhe kështu Bamka kënaqet, kur shikon se patoku i majmë bie në duart e Cutes, që e njihte më mirë se kushdo tjetër anatominë e shpëndëve, e kafshëve, sidomos të pulës, rosës, gjeldetit, fazanit etj. Kështu, gostia shndërrohej në një betejë homerike dhe në një aheng, të ngarkuar me këngë, valle e shakara, qi i largonin edhe mërzitë që s’i ndaheshin njeriut.

Dhe Cutja shpërthen në ligjëratën ngazëlluese gastronomike, që të kujton ca nga ligjëratat më të bukura futurologjike të Don Kishotit të Mançës:”A të vjen mirë të qëndrosh para kësaj tepsie, nga e cila të thërrasin shumë zëra të këndshëm? Janë zërat e bujqësisë dhe të blegtorisë, që thërrasin nga kjo tepsi kombëtare, të cilës i duhen ngritur këngë e rapsodi. Të vjen mirë t’ afrosh mustaqet në buzë të kësaj tepsie, ku është bërë kurban patoku, që ka ngrënë barin dhe misrin më të mirë të fshatit Qershizë, që ka bërë qejf me patat më të bukura të Devollit, duke u larë në ujin më të pastër të lumit!...Unë, o Bamkë, nuk dua të eci nëpër fushë me mina të kurdisura nga letrat anonime, por dua të ec nëpër fushë me patokë dhe me shpendë të tjera të bekuara”. Kurse në defterin e Bamkës shënohej: ”Dhe shtëpia përsëri u mbush me gëzim se gjeneratori i këtij gazi u vu në veprim të plotë…Lereni këtë gjenerator të punojë, pa e shihni se ç‘bën! Po të bëjë ndonjë dëm të vogël në ndonjë tufë qëngjash apo shpendësh, le ta bëjë, se pastaj ai këtë dëm e shpërblen me gëzimin, me këngët, me humorin që sjell”.

Kurse D.Agolli, njohës i shkëlqyer i folklorit, e mbush gostinë me perla të poezisë popullore erotike, që përbuzeshin nga Direktiva si “të turpshme”, ”pornografike”, me fjalë jo aq serioze për situatën revolucionare: ”Syzeza vetull pë/ Do vij sonte natënë/ Nga muri do hidhemë/ Ta di se të vritemë/ Me plumb të goditemë./Mos ki frikë, o budalla,/Këtu plumb e thikë s’ka,/ Po ka lodra e shaka/ Nga akshami në sabah!”. Dikush e këshillon të mos e teprojë me të tilla këngë, kurse ai vazhdon:”Ç’ka që qan bejkë belaja,/I ka humbur fukaraja,/Nëpër pyje, nëpër pllaja,/Fukaraja s’kërkon gjë,/Të fle një natë me të,/Vallahi se i bëj gjë,/Të shkopsit kopsat e gjirit,/ T’i shoh gurët e xhevairit!...”. Romani tregonte se njerëzia nuk ishin bërë pula, se po rritej mllefi kundër padrejtësive, se po ngjalleshin shpresa, se Sherif Abeceja dhe Hyskë Borobojka do të arrinin t’i botonin defteret e Bamkës e atëhere do të dilnin në shesh e vërteta e Qershizës dhe heronjtë e saj të dënuar padrejtësisht. Shkrimtari le shpresa për ditë më të mira.

Romanet e D. Agollit janë dëshmi parasëgjithash e kohëve të kaluara, por edhe në të sotmen, madje edhe në të ardhmen do sjellin dritë, që të njihen edhe plot të këqia që nuk i ndahen jetës njerëzore. Prandaj ka të drejtë publicisti gjerman H.Obermajer, që ka thënë:”Agolli zhvillon karaktere që kalojnë tej situatës të karikaturizuar të Shqipërisë. Prandaj, “Udhëtimi aventuror përmes botës së burokracisë” ose “Shkëlqimi dhe rënia e shokut Zylo” (Ne do t’i shtonim pa asnjë hezitim edhe “Arkën e Djallit”.-Shenim i A.U.) nuk na çon vetëm në Tiranë, në provincën shqiptare, pranë bregdetit Adriatik. Burokracia që përshkruan Agolli është kudo, atje ku aksioni i urdhëruar ngatërrohet me zhvillimin – dhe ky rast nuk është vetëm në Shqipëri. Zyloja dhe Demka janë figura që kalojnë kufijtë e ngushtë kohorë dhe gjeografikë… Dritëro Agolli pasqyron në mënyrë të saktë deformimin e potencialit krijues. Vlerat e tij e bëjnë që ky roman të jetë me shumë vlera dhe tepër i lexueshëm, edhe pse kanë kaluar dy dekada”. Nuk e besoj të ketë romane të tjerë kaq origjinalë sa dy romanet satirikë të D. Agollit, që të të kujtojnë afrinë e vlerave të tyre me kryeveprën “Don Kishoti” të Servantesit. Këtë vlen ta dijë edhe Komisioni i çmimit “NOBEL”.

Nderimi

Çmimi “Carlo Levi” për Dritëro Agolli

Pak ditë para ditëlindjes së 82-të, shkrimtari i madh Dritëro Agolli serish nderon Shqipërinë me veprën e tij. Fjalët magjike të Agollit janë nominuar në Itali me Çmimin Kombëtar për Letërsinë “Carlo Levi”. Në edicionin e tij të 16-të të Çmimit Kombëtar për Letërsinë Carlo Levi” u shpallën fitues autori shqiptar Dritëro Agolli, autorët italianë, Guido Conti dhe Enzo Vinicio Alliegro, si dhe francezi Andre Vauchez.

Çmimi u shoqërua me motivacionin “Poet, gazetar dhe shkrimtar, ngushtësisht i lidhur me traditën dhe rrënjët e tij nga vendlindja, duke venë gjithnjë në pah me krenari origjinën e tij. Vargjet e tij i japin jetë një thirrjeje prekëse, në të cilën të gjithë elementet e jetës gërshetohen e shkrihen tek njëri tjetri për të ravijëzuar një identitet i cili është femijëri, punë, dhimbje, beteja, dashuri, përhumbje dhe shpëtim.

Në romanet e tij “Shkëlqimi dhe rënia e shokut Zylo” dhe “Njeriu me Top”, me kurajo të admirueshme, Agolli i jep jetë kritikës sarkastike ndaj burokracisë tek i pari, dhe përkujtimit epik dhe ironik të heroizmit partizan në luftën kundër nazifashizmit tek i dyti. Dritëro Agolli, edhe pse në rolin e tij për njëzet vjet President i Lidhjes së Shkrimtarëve dhe Artistëve dhe më pas anëtar i Parlamentit, gëzon një famë të tejskajshme në vendin e tij, që e ka dashur dhe e do me mjaft dhembshuri”.

Ceremonia e dhënies së Çmimit për fituesit u mbajt në datën 5 tetor në Aliano, pranë Auditoriumit të Komunës në Aliano në Itali, në praninë e kryebashkiakut të Alianos Luigi De Lorenzo, Presidentit të Parkut Letrar “Carlo Levi” Antonio Colaiacovo, Presidentit të Këshillit Krahinor të Bazilikatës, Vincenzo Santochirico, Presidentit të Rrethit Kulturor “Nicola Panevino”, Pietro Dilenge, si dhe shkrimtarit dhe mikut të Shqipërisë Raffaele Nigro i cili intervistoi fituesit në vijim të ceremonisë.

Emocione të vecanta ngjallën tek të pranishmit fjalët e përshëndetjes së Dritëro Agollit, të lexuara nga vajza e tij Elona, e cila në vetvehte shprehte edhe një herë magjinë e fjalës së Agollit. Çmimi Kombëtar Italian për Letërsinë “Carlo Levi” konsiderohet sot si një takim i rëndësishëm në lëmin e kulturës italiane dhe është padyshim së bashku me Parkun Letrar kushtuar autorit pjemontez, një tribut që komuniteti i Alianos i njeh Carlo Levit, i cili është një piktor, publicist, si dhe shkrimtar shumë i njohur italian. Në 1931, i bashkohet lëvizjes antifashiste “Drejtësi dhe Liri”. Për veprimtari antifashiste, në vitin 1934, Levi arrestohet, dhe një vit me pas, pas një arrestimi të dytë, dënohet me internim në fshatin lukez të Grassanos, e më tej transferohet në Aliano. Nga kjo përvojë do të lindë dhe romani i tij më i famshëm “Krishti u ndal në Eboli” (në roman, fshati quhet Gagliano duke imituar shqiptimin e vendasve). Ky roman, në 1979 përshtatet edhe për kinema dhe televizion nga Gillo Pontercorvo dhe Francesco Rosi.

Pak dritë! O burrë! O hero' ngado që të jesh…

“Pak dritë! Pak dritë! Pak dritë, o shok, o vlla... Të lutem, pak dritë në kët natë kur shpirti vuen, kur të dhemb e s'di ç'të dhemb, e syni gjum nuk ka, urren nuk din ç'urren, don e s'din se ç'don. Pak dritë! O burrë! O hero' ngado që të jesh…Burrë që shkatrron edhe që ndërton sërish! Pak dritë vetëm, të lutem, mshirë të kesh, se do çmendem në kët natë pa gjumë dhe pa pishë”. Pak dritë kërkonte Migjeni, por dhe në këtë përvjetor ai u përkujtua në mjerim. Takimi u zhvillua në Akademinë e Shkencave, por organizimi i aktivitetit linte shumë për të dëshiruar. Mos vallë Migjeni në këtë 102-vjetor të lindjes meritonte më shumë vëmendje, apo medoemos duhet të përkujtohej ashtu..., sa për të thënë u mblodhëm për Migjenin.

Salla ishte plot, por… por kjo nuk mjaftoi. Kryetarët e shoqatave letrare; avokatë, e shkrimtarë apo dhe këngëtarët tradicionalë të këngëve popullore; me çifteli, apo me këpucë të larta mbi12 cm kënduan në nderim të tij dhe këngë për kurbetin. U lexuan poezitë e tij. Ndoshta e vetmja zgjedhje e mirë ishte se var-gjet e para ishin nga “Poema e mjerim-it”, sepse realisht në atë situatë vetëm mjerimi mund të të vinte ndërmend. Pas recitimit të vargjeve të para ishte programuar që të prezantohej dhe një dokumentar, por ç’ti bësh, asgjë prej gjëje nuk u mor vesh. Në sallë interferonte zëri, njerëzit filluan të qeshin nën buzë duke thënë “aman e fikni atë dokumentar, nuk po dëgjojmë asgjë”. “Ç’të bësh, teknologjia e sotme i ka këto”, u justifikua njëri andej nga podiumi. E kështu u munduan përsëri ta rivendosnin videon, por asgjë nuk u kuptua as kësaj here.

“Kështu i kanë këto punë. Kur kërkon të bësh diçka pa u përgatitur më mirë mos i hyj fare”, thoshin njerëz që kishin ardhur për të dëgjuar diçka rreth jetës dhe veprës letrare të Migjenit. Më pas kryetarët e shoqatave filluan herë njëri e herë tjetri të flisnin për të. Njëri çirrej e bërtiste, e tjetri lexonte pa iu marrë vesh nëse e kishte për veprimtarinë e Migjenit letrën që lexonte apo diç donte të thoshte për biografinë e tij. Për të dalë nga situata, kishte marrë dhe vajzën me vete, që të recitonte një poezi. Të paktën ajo u dëgjua dhe u duartrokit nga publiku, aq sa dhe prezantuesja e aktivitetit, e “emocionuar” nga zëri i saj tha se “vargjet e Migjenit, ngjakan më bukur të recituara prej teje”. Me siguri, nëse do të kishte qenë Migjeni aty, duke parë deri këtu aktivitetin do të kishte dëshiruar, që të mos ia uronin fare këtë datë lindje. Por mes këtyre personave, kishte dhe studiues të letërsisë si Behar Gjoka, apo artistë si Reshat Arbana dhe Skënder Sallaku.

Gjatë fjalës së tij, ndër të tjera Gjoka tha se ‘nuk ka asnjë problem nëse kushdo flet për Migjenin, sepse tek ai ka hapësirë për këdo. Por dhe pse mund të themi se ai është poeti i mjerimit, i rinisë, i ringjalljes, ne ende nuk e kemi rrokur’. I ftuari tjetër ishte Reshat Arbana, i cili kishte zgjedhur të recitonte disa vargje të Gjergj Fishtës, vargje nëpërmjet të cilave shprehej qartazi shqetësimi se shkrimtarët janë lënë në harresë. Në fjalën e tij ai tha se ‘është mirë që Ministria e Arsimit, t’i ruajë dhe t’i regjistrojë vargjet e Migjenit, sepse është e vetmja mënyrë që t’i trashëgojë brezi i ardhshëm, kështu këto vargje nuk harrohen. Nëse në libër duhet të shkundësh bibliotekën, në CD ata e kanë më të lehtë të dëgjojnë vargjet e Fishtës, Mjedës, Migjenit e gjithë atyre që kanë lënë diçka me vlerë’.

E kështu Migjeni do të na shoqërojë për vite të tëra, ndoshta pa e kuptuar se vargjet e tij janë tregues i pastër i gjendjes sonë, i gjendjes që përditë ndeshim në rrugë, në spitale, në parlament e kudo tjetër ku flitet shqip. Mjerimi në veprën e tij kthehet në një antivlerë universale që bren njerëzimin dhe për këtë ngelet aktuale. Gjithsesi takimi me vargjet e Migjenit mbetet realist, jo vetëm për mesazhin që gjejmë brenda tyre, por dhe për të treguar se ato janë të pakohshme. Bio Millosh Gjergj Nikolla (Migjeni) lindi (më 13 tetor 1911-1938) në Shkodër në një familje ortodokse.

Arsimin fillor e mori në qytetin e lindjes në një shkollë serbo-ortodokse dhe nga viti 1923 deri më 1925 u shkollua në Tivar. Njihet si poet dhe prozator i viteve 1930. Për epokën ishte një zë krejtësisht novator prandaj nga brendia, forma dhe ndikimi mbi letërsinë shqipe të kohës ishte i madh. Ai pasqyroi varfërinë e thellë të viteve kur jetoi, dhe duke u dalë zot heronjve të krijimeve të tij si: "Bukën tonë të përditshme falna sot", "Bukuria që vret", "Mollë e ndalueme", "Legjenda e misrit", "A don qymyr zotni ?", etj. fshikulloi ashpër indiferentizmin e klasave të kamura ndaj vuajtjeve të popullit. Ndikimi i Migjenit mbi rrethet e rinisë antiçifligare qe i ndjeshëm në vitet kur shkroi.

“Migjeni do të jetë përherë prijësi i letërsisë moderne shqipe”

Në kohën e Zogut, por dhe nën regjimin e Enver Hoxhës Migjeni u la pas dore. Gjithsesi ai nuk i shërbeu asnjë ideologjie, sepse vargjet e tij i përkasin trajtave të mbinjeriut. “Universi i Migjenit është i mjaftueshëm, por duhet të jemi të kujdesshëm ta ndjejmë, ta prekim dhe ta shohim atë magji letrare, që ai e ndërtoi në një kohë pa kohë”, tha dje studiuesi i letërsisë, Behar Gjoka. Përse Migjeni u censurua nga pushteti i Mbretit Zog? Përse punës së tij nuk iu lejua botimi? Sipas studiuesit, kjo nuk është arritur të shpjegohet. “Më vonë dhe fitimtarët e komunizmit u munduan padrejtësisht ta përdornin Migjenin dhe ta quanin poet të ideologjisë, por nuk ia arritën dot”. Sipas Behar Gjokës, ai është i vetmi poet i letërsisë shqipe që në 46 poezi të tijat, nuk ka asnjë varg që t’i bjerë në tokë, nuk ka asnjë fjalë që të mos ketë buçimën dhe tingullin e shpirtit të tij të madhërishëm. “Migjenin komunistët donin ta përdorën prej disa vjetësh, aq sa më vonë e lanë në harresë. Në vitin 2006 dhe pse në demokraci, Ministria e Arsimit e la vetëm në një orë gjithë krijimtarinë e tij letrare, por megjithatë për një gjë jam i sigurt se do të kalojnë jo 100 vjet, por shekuj dhe Migjeni do të jetë përherë prijësi i letërsisë moderne shqipe”.